Professional Documents
Culture Documents
Τίποτα δεν είχε αλλάξει από την προηγούμενη φορά. Ο χρόνος σαν να μην κύλησε.
Τα σύννεφα μόνο είχαν φύγει, και ο ήλιος έδειχνε μια καθαρότατη ημέρα. Στο ίδιο
τραπέζι, στις ίδιες καρέκλες, την ίδια ώρα. Δεν βρήκε, λέει, κόσμο στη ΔΕΗ που πήγε
να πληρώσει -φανταζότανε ουρά- κι έφτασε από ώρα εδώ, στο Χρυσό Παγώνι, το
εστιατόριο όπου συναντιόμαστε στη Θεσσαλονίκη. Τακτοποιεί τη σαλάτα και το
πιάτο με το φαΐ που παρήγγειλε -το δικό μου είναι μπροστά μου- και δείχνοντας έξω
την οδό Πρίγκηπος Νικολάου -ή Πολωνίας παλαιότερα-, τώρα Σβώλου και
Ιπποδρομίου γωνία, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αρχίζει να λέει.
Εδώ που τρώμε έχουν μαρτυρήσει τρεις νεομάρτυρες. Νεομάρτυρες είναι αυτοί που
αρνήθηκαν να παρατήσουν την πίστη τους και να γίνουν μουσουλμάνοι, και τους
έκαψαν ή τους έσφαξαν, δεν ξέρω. Είναι μυστήριο ότι όλα αυτά έγιναν εδώ, ενώ
υπήρχαν και άλλα μέρη για να τους σφάξουν. Ο ένας λέγεται Κύριλλος. Ο νεομάρτυς
Κύριλλος. Τον έκαψαν εδώ πιο κάτω. Eίναι μια εκκλησία, ο Άγιος Κωνσταντίνος, την
ξέρεις; Εκεί.
Ο δεύτερος;
Ο άλλος σε αυτό το μέγαρο που είναι μπροστά μας, που βγαίνει στο δρόμο, και δεν
θυμούμαι πώς τον λένε. Αυτός ήταν από την Ευρυτανία. Και ο τρίτος ήταν ο
Αλέξανδρος, ο νέος, που πέθανε πίσω από την εκκλησία της Υπαπαντής. Κατά
κάποια παράξενη σύμπτωση αγαπιούνται πολύ. Οι Θεσσαλονικείς ίσως δεν το
ξέρουν, πιο πολύ οι καλόγεροι το ξέρουν.
Πώς έχετε φανταστεί την παρουσίασή σας στο Μέγαρο Μουσικής, την
Παρασκευή 2 Νοεμβρίου το βράδυ; Θα ξεκινήσετε με τα ποιήματα των Ισχνών
Αγελάδων, του 1950; Έχει ιδιαίτερο βάρος για σας; Θα φορέσετε γραβάτα;
Ναι, θα ξεκινήσω με αυτά τα ποιήματα, που γράφτηκαν και εκδόθηκαν το 1950. Τα
έγραψα το πρώτο εξάμηνο εκείνου του έτους και τα εξέδωσα το δεύτερο.
Πρωτοφανές. Ο Τριαντάφυλλος Πίττας, που ήταν για μένα ένα είδος πνευματικού
μέντορα, και η Ζωή Καρέλλη επέμεναν να τα τυπώσω πάραυτα και να μην τα
πειράξω. Γιατί εγώ έλεγα να τα διορθώσω και να τα αλλάξω. Και τους άκουσα και με
τη βοήθεια του Κιτσόπουλου πήγαμε σ' έναν τυπογράφο και τα τυπώσαμε.
Για μένα βάρος έχει μόνο το τυπωμένο έντυπο. Οι ομιλίες και οι εμφανίσεις από δω
κι από κει δεν σημαίνουν τίποτα. Τώρα αν είναι Μέγαρο και δεν είναι, το ίδιο με
κάνει. Λέω να φορέσω γραβάτα.
Τα δύο βιβλία σας, που εκδώσατε τώρα στον Ιανό, είναι μεταφράσεις σας;
Και τα δύο είναι μεταφράσεις. Το ένα είναι Αρχαίοι Λυρικοί και το άλλο είναι
Σύγχρονοι Ποιητές.
Ετοιμάζετε ένα βιβλίο για τον Τσιτσάνη έμαθα από τον μέλλοντα εκδότη του, τον
Νίκο Καρατζά.
Ασ' τον Καρατζά, εμένα ρώτα. Εγώ έχω γράψει ως τώρα τρία βιβλία για το ρεμπέτικο
και τέσσερα βιβλία για τον Τσιτσάνη. Σύνολο επτά. Και δεν είμαι ικανοποιημένος
από κανένα. Ίσως το βιβλίο που έβγαλα στο Μπιλιέτο Παιανία, Τα τραγούδια του
Τσιτσάνη, επί γερμανικής Κατοχής, αυτό ίσως είναι το ωριμότερο. Σε γενικές γραμμές
είμαι απογοητευμένος, διότι θεωρώ ότι δεν πέτυχα ούτε τον εαυτό μου να εκφράσω
ούτε το ρεμπέτικο να εξηγήσω και να τ' αφιερώσω. Τέλος πάντων. Είχα κάποιες
εσωτερικές αδυναμίες. Τώρα αυτό το βιβλίο που ετοιμάζω, κι εάν ακόμη δεν κάνει
πάταγο, είναι σίγουρα το καλύτερο βιβλίο που έχω γράψει για τον Τσιτσάνη. Όχι για
το ρεμπέτικο, εκείνα πάει, τα ξέχασα, τα εξαφάνισα. Ετοιμάζω, λοιπόν, ένα βιβλίο
από κάθε άποψη σπουδαίο. Πρώτα πρώτα αφιέρωσα έξι χρόνια, για να μη σου πω
επτά. Επτά χρόνια για να γράψω αυτό το κωλοβιβλίο. Δεύτερο, αυτά τα χρόνια που
αφιέρωσα για τον Τσιτσάνη δεν έγραψα τίποτε για τον εαυτό μου. Μαράθηκα,
ξεράθηκα εντελώς.
Ίσως επειδή η Θεσσαλονίκη ήταν και είναι πληθυσμιακά μικρότερη της Αθήνας;
Άλλο θεωρώ το πιο σπουδαίο. Η Αθήνα είχε πάγιο πληθυσμό. Αρβανίτικο. Αυτός
είχε καλύψει όλα τα χαρακτηριστικά της Νεότερης Αθήνας. Εδώ όλοι υπάρχουν·
στην Αθήνα σβήστηκαν. Αφομοιώθηκαν.
Κι αν ο έρωτας είναι το θέμα των ποιημάτων σας, εσάς τον ίδιο πόσο σας
απασχόλησε και σας τάραξε σαν ηρεμία στο σπίτι σας, στο βραδινό σας ύπνο;
Υπήρξαν πολλοί έρωτες στη ζωή σας που τους θυμάστε τώρα; Μπήκατε στα
εβδομήντα έξι στις 20 Μαρτίου;
Άκουσε, μωρό μου, είναι κακά τα ψέματα, αλλά έχω ένα φοβερό ατού. Δεν έχω
συγκεκριμένους ή ολοκληρωμένους έρωτες στη ζωή μου. Δηλαδή πιο πολύ
ερωτευόμουν κρυφά κάποιους ανθρώπους, αυτοί δεν το έπαιρναν ποτέ χαμπάρι, αυτό
εμένα με τσάκισε, με τυράννησε και παρήλθε. Μετά από αυτό άλλο, μετά άλλο. Έτσι,
ενώ έχω ισχυριστεί ότι έχω δώδεκα τρομερούς έρωτες στη ζωή μου, και τώρα
μάλιστα μπορώ να προσθέσω και ένα δέκατο τρίτο, απ' αυτούς τους δεκατρείς έρωτες
μόνο ο ένας ήταν εμπράγματος. Οι άλλοι ήταν με το νου μου. Αυτό είναι μια
ολόκληρη ζωή, όπως καταλαβαίνεις. Θα μπορούσα να το πω σε κάποιους ανθρώπους
που δεν καταλαβαίνουν. Ναι, αλλά αυτό με έσωσε. Με έσωσε και τώρα ακόμη δεν
μετανιώνω. Γιατί είναι πιο εύκολο το βάλε και το βγάλε. Το πιο δύσκολο είναι να μην
το βάζεις και να μη στο βάζουν ποτέ. Εκεί σε θέλω.