Professional Documents
Culture Documents
[BASİT EV EŞYALARI]
SURESİ
Mâûn suresi Mekke'de 17. sırada inmiştir. Surenin tamamının Medine'de indiğini iddia
edenler olduğu gibi, 1-3. ayetlerinin Mekke'de, 4-7. ayetlerinin Medine'de indiğini iddia
edenler de vardır. Ancak hem surenin üslûp ve içeriği, hem de İzzet Derveze gibi
araştırmacıların İbn-i Abbas ve İbn Zübeyr kaynaklı tespitleri, surenin kesin olarak Mekkî
olduğunu göstermektedir. Surenin yarısının Medine'de indiği iddiası ise, 4. ayetin “takip”
veya “sebep” “ فfa”sı ile başlaması nedeniyle dikkate alınacak bir görüş değildir. Çünkü
suredeki konu bütünlüğü, ayetlerin birbirinden ayrılmasına engeldir. Surenin Mekkî olduğunu
gösteren bir başka husus da, surede özellikleri anlatılan insan gurubunun Medineli münafıklar
olmayıp adı sanı belli olan bazı Mekkeli azgınlardan oluşmuş olmasıdır. Sure sözel olarak
Mekke müşriklerini teşhir etmekle birlikte, onların şahsında tüm dünyadaki ve tüm
zamanlardaki müşrik ve din karşıtlarının ilkelerini ortaya dökmekte, onlara karşı alınması
gereken tavırları belirlemektedir.
Ayetlerin meali:
1
malını verir. Bunun üzerine Kureyşliler Ebucehil'e “sen de sapıttın” diye tarizde bulunurlar.
Ebucehil ise onlara “Hayır sapıtmadım. Fakat onun sözleri bende öyle dehşet uyandırdı ki,
vermezsem helâk olacağımdan korktum'' diye cevap verir.
Ayetin iniş sebebi hakkında, Ebucehil'in yanı sıra, cimrilikleri ile tanınan, yoksullara
ve düşkünlere eziyet ederek onları hor gören, itip kakan Velid b. Âiz, Ebusüfyan, As b. Vâil
es-Sehmî, Velid b. Muğıre gibi isimlerin geçtiği başka rivayetler de vardır.
Aslında surenin kimin için indiği önemli değildir. Çünkü Kur'an’ın hükmü sadece bu
şahıslarla sınırlı olmayıp her zaman ve her yerde, bu kişilere benzeyen, aynı davranışlarda
bulunan tüm insanları kapsayacak bir evrenselliğe sahiptir.
Ayetlerin Tahlili
1. Ayet:
2
yalanlayarak icraatta bulunanların bu yalanlayıcı tavırlarını fikir düzeyinde değil, toplumda
eylem olarak ortaya koyduklarını belirtmek içindir. Ancak bu soru, “evet gördüm” ya da
“hayır görmedim” diye cevabı beklenen bir soru değildir. Tam tersine, ortaya çıkan bir
durum karşısında “teaccüb [hayret etme] hislerini ifade eden bir soru tipidir. Böyle hayret
ifade eden bir soruyla başlanması, dini yani iyi-kötü her amelin mutlaka karşılığının
alınacağını yalanlamanın şaşkınlık uyandıran, hayret verici, tuhaf ve enteresan bir tavır
olduğunu ifade eder. Bu üslûp, muhatabını ahireti inkâr eden insanda ne gibi bir karakter
meydana geleceğini düşünmeye davet etmektedir. Hatırlanacak olursa, aynı soru tipi Alak
suresinde de kullanılmıştı:
“Gördün mü, eğer o kul doğru yol üzerinde idiyse ya da takvayı emrettiyse! Gördün
mü, eğer o yalanlamış ve yüz çevirmiş ise!” (Alak 11, 12, 13 )
2 - 3. Ayetler:
3
Bu nedenle, “yoksulu doyurmayı teşvik etmemek”le itham edilen sorumsuz ve ahlaksız
kimseler kendilerine ait bir yemeği esirgemekle değil, bizzat yoksula ait olan yiyecekleri
vermemekle suçlanmaktadırlar. Burada çok ince bir anlatım vardır. Verilmeyen o yemekler
vermeyen o kimselerin mülkiyetinde görünüyor olsa bile, aslında doğrudan o yoksullara aittir.
Bu şu anlama gelmektedir: O yemek, verenlerin üzerine borç olan, yoksulun hakkı olan
yemektir. Yemeği veren, onu bir bahşiş veya lütuf olarak değil, tersine, yoksulun hakkı
olduğu için ve zorunlu olarak verecektir, vermelidir. Yoksulun bu hakkı, Zariyat suresinin 19.
ayetinde “Onların mallarında sâil ve mahrumların hakkı vardır” denilmek suretiyle
belirtilmiştir.
Daha önce Fecr suresinde de açıklandığı gibi, “miskin” sözcüğünün gerek fakirlik
sebebiyle, gerekse fiziksel-zihinsel yetersizlik, yaşlılık, egemen güçlerin baskısı altında olmak
gibi çok değişik nedenlerle hareketsiz kalmış, serbest hareket imkânını kaybetmiş, boynu
bükülmüş kimse anlamlarına geldiği tekrar hatırlanmalıdır.
Ayetteki “lâ yehuddu” ifadesi, hakları olan yemeği miskinlere vermeyen kişilerin,
kendileri yapmadığı gibi başkalarını da bu işi yapmaya teşvik etmedikleri anlamına gelir.
Böylesi kişiler, fakir ve muhtaçların çalışarak veya iş yeri açarak kendi ekmeklerini
kazanmaları yönünde herhangi bir girişimde bulunmazlar, onlara haklarını vermezler. Bu
kişiler daima efendi/lord olmak isterler; köleleri olsun isterler; herkesin ekmeğini aşını
kendileri versin isterler; kölenin soyu köle, işçinin soyu işçi, çiftçinin soyu çiftçi olsun
isterler.
Allah'ın burada iki bariz misalle anlattığı konu, ahireti inkâr edenlerin ne kötü meziyet
sahibi olduklarını göstermektedir. Tabii ki, “dini yalanlayan” kimselere ait yegâne gösterge
bununla sınırlı değildir. Şimdilik “dini yalanlayanın” sadece bu özelliği öne çıkarılmıştır.
Burada asıl vurgulanan, ahireti yalanlayanlarda bulunan yetimi itip-kakma, onları
saygın bir hale getirmeme, ihtiyaçlıların yemeklerini vermeme gibi ahlaki bozukluklar değil,
bu veya buna benzeyen sayısız kötülüğün doğrudan ahireti yalanlamanın bir sonucu olarak
ortaya çıktığıdır.
İman gönle düşünce orada rikkat, hassasiyet ve sevgi oluşturur. Oysa “dini
yalanlayan” kimselerde vicdanın sermayesi olan bu hasletler bulunmaz.
4. Ayet:
Ayetin başındaki “bu nedenle” diye çevrilmiş olan “ فfa” edatından, bu ve bundan
sonraki ayetlerde sayılan kötü niteliklerin ortaya çıkış gerekçesinin dini yalanlamaya
dayandırıldığı anlaşılmaktadır.
Bu ayetteki “ المصّلينel-musallin” ve 5. ayetteki “salatihim” sözcükleri, şimdiye kadar
klâsik eserlerde hep terimsel anlamlarıyla ele alınmıştır. Bize göre, Kevser suresindeki “salli”
sözcüğünden yola çıkılarak verilen geniş bilgiler doğrultusunda, bu sözcüklerin hem terimsel
hem de sözlük anlamları ile açıklanması mümkündür.
“Musallîn” sözcüğünün terimsel anlamı esas alındığında, ayetin anlamı “… Şu
namaz kılanların vay hâline!” olur. Sözcüğün sözlük anlamı esas alındığında ise ayet “… Şu
destekçilerin vay hâline!” anlamına gelir.
5. Ayet:
4
Ayette “ فىfi” edatının değil de “ عنan” edatının kullanılmasından anlaşılmaktadır ki,
namaz esnasında zihinleri dalıp gaflete düşenler değil, namazın ne olduğunu, mahiyetini,
erkânını, yararını bilmeden, atalarından gelen bir alışkanlıkla içi boşaltılmış boş namazı
kılanlar kınanmaktadır. Bu da ayette belirtilen bu tür namaz kılanların kâfirler olduğunu
göstermektedir. Yoksa bu tanımlamaların müminlerle hiç bir ilgisi yoktur. Eğer ayette “fi”
edatı kullanılmış olsaydı, bu takdirde kınananlar namazlarını kılarken gaflete düşenler
olacaktı. Yani gerçek namazı kılarken hata yapanlar, kusur işleyenler kınanmış olacaktı. Bu
durum ise, hatasız bir kulun olamayacağı dikkate alındığında, bütün insanların kınanması
anlamına gelecekti. Yüce Rabbimiz bu ayırımı “fi” yerine “an” edatı kullanarak yapmış,
böylelikle de namaz kılarken hata yapması mümkün olan bütün insanlar değil, kıldığı namazın
ne anlama geldiğini bilmeyenler kast edilmiştir. Rabbimizin kınamasına uğrayan bu kimseler,
Celâleddin-i Rumi'nin tabiriyle “Ser bî zemin, dem bî hevâ [baş yere, kıç havaya]” şeklinde
namaz kılanlardır.
Bu ayette geçen “ ساهونsâhûn” sözcüğü, Abdullah b. Mes'ud'un mushafında “lâhûn”
olarak yer almıştır. Bu durumda ayetin anlamı “Onlar namazı eğlence olarak kılmaktadırlar”
olur ki, Enfal suresinin 35. ayeti de “Onların Beyt yanındaki namazları, ıslık çalmak ve el
çırpmaktan ibarettir” diyerek müşriklerin namazı zevk, eğlence, tatmin aracı olarak
kıldıklarını doğrulamaktadır.
Bu noktada, müşriklerin Kur'an'da net bir şekilde tarif edilen bu davranışları ile
günümüzde dindar geçinen bazı kimselerin düğün-dernek ve çeşitli merasimlerde anlamını
bilmeden güzel sesli sanatçılara Kur'an okutmaları veya bazı kesimlerin dinî ibadet
[ritüel/ayin] olarak sema, zikir ya da sazlı sözlü semah yapmaları arasındaki benzerlik gözden
kaçırılmamalıdır.
Yukarıdaki açıklamalar “salatihim” sözcüğünün terimsel anlamı esas alınarak
yapılmıştır. Sözcüğün sözlük anlamı esas alınırsa, ayetin anlamı da “Onlar desteklerinden
gafildirler, verdikleri desteği eğlence olarak yapmaktadırlar” şeklinde olur.
6. Ayet:
5
artırmak için bir halkla ilişkiler metodu olarak kullanırlar. Bu da yaptıkları sosyal
destekçiliğin toplumda kendilerine karşı oluşmuş karşıtlığı ortadan kaldırma amacıyla
gerçekleştirildiği anlamına gelmektedir. Ayrıca bunun onlar için bir eğlence olduğu da
meselenin bir diğer yönüdür. Tıpkı memleketi soyup soğana çevirenlerin birkaç okul, kültür
merkezi, sağlık ocağı yapmaları gibi... Tıpkı bazı sosyetik kulüp ve derneklerin bayramlarda
kimsesiz çocukların kaldığı yuvaları ziyaret etmeleri gibi... Tıpkı bazı süper marketlerin
reklâm broşürlerinde, ulusal ya da uluslararası yardım kuruluşlarına yaptıkları yardımları ilân
etmeleri gibi. Tıpkı Hıristiyan misyonerlerin aslî işleri olan Hıristiyanlık propagandasını
perdelemek için sergiledikleri yoksullara yardım ve iş bulma çabaları gibi…
5. Ayet, bize göre Medine münafıklarını değil, Mekke müşriklerini işaret etmektedir.
Çünkü Medineli münafıkların hem namazda hem de malî yardımda riyakâr olmalarına
karşılık, Mekkeli müşrikler 7. ayette de gördüğümüz gibi hiç malî yardımda bulunmadıkları
için sadece namazda riyakârdırlar.
Surede dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de, ilk ayetlerde tekil ifade
kullanılmışken 4. ayetten itibaren “ المصّلينel musallîn”, “ اّلذينellezîne”, “ همhüm” gibi çoğul
ifadeler kullanılmış olmasıdır. Bu da bize, Mekke müşriklerinin namazlarını evlerinde,
bahçelerinde, kimsenin olmadığı, görmediği yerlerde tek başlarına değil, Enfal suresinin 35.
ayetinde belirtildiği gibi, Kâbe'nin yanında ve kalabalık içinde kıldıklarını göstermektedir.
7. Ayet:
ve mâûnu vermezler.
“ ماعونMâûn”, kendisinde insanlar için fayda bulunan küçük ve az bir şeye denir.
“Bol” sözcüğü ile zıt anlamdadır. Müfessirlerin çoğuna göre “mâûn”, komşuların birbirlerine
ödünç verdiği ufak tefek eşyalara denir. Bunlar kap-kacak, keser-balta, su kabı gibi, “ıvır
zıvır” denen basit eşyalardır. Bu anlamda pek kıymeti olmayan şeyler için kullanılır. Son ayet,
dini yalanlayanların aslında çok basit şeyleri bile vermediklerini, toplumsal yarar için ellerini
ceplerine atmadıklarını, yaralı parmağa bile üflemedikleri mesajını vermektedir.
6
“Mâûn” sözcüğünün bazı tefsirlerde “zekât” şeklinde çevrildiği görülmektedir. Bu
yorum, ayetin delâlet manasına dayanılarak “küçük, basit ve sıradan bir şeyi bile vermeyen bir
insanın zekât gibi malının belli bir oranını hiç veremeyeceği” mantığı ile yapılmıştır. Gerek
bu ayetin Mekkî, zekât emirlerinin ise Medenî olması ve gerekse Kur’an’da açıkça “zekât”
kavramının bulunması gibi nedenlerle mâûn sözcüğüne zekât anlamı vermek isabetli değildir.
Mâûn suresi, dikkat edilirse, bundan evvelki surelerde üzerinde durulmuş olan sosyal
adalet ve sosyal paylaşım ilkelerine ait öğretileri özetleyerek yine ön plâna çıkarmaktadır.
Gerek Mâûn suresini iyi anlamak ve gerekse mümin ile mükezzibin [yalanlayıcının]
bir karşılaştırılmasını yapabilmek için yalanlayıcıların bu suredeki negatif tavırlarına karşılık
müminlerin hangi pozitif tavırlara sahip olduğunun anlatıldığı Bakara suresinin 3-5. ayetlerine
bakmak yerinde olur.
Mâûn suresi, peygamberimizin misyonunu sürdüren bugünkü müminlere hâlâ şu
mesajı vermeye devam etmektedir:
Tüm insanları uyararak onlara öğreteceğiniz, tebliğ edeceğiniz ilk ilke, onları yapılan
iyilik ve kötülüğün karşılığının mutlaka ahirette görüleceğine inandırmak olmalıdır. Ahirete
inanmayanlar kesinlikle sosyal paylaşımda bulunmazlar. Yapar gözükseler de “dostlar alış
verişte görsün” diye yaparlar. Onlar kesinlikle yaralı parmağa üflemezler, kimseye zırnık
koklatmazlar. Onlardan hiçbir kimseye ve hiçbir topluma yarar gelmez.
Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.