Η σοσιαλιστική προοπτική σήμερα

1. Σε ποιόν κόσμο ζούμε

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, την επιτάχυνση

των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης και την κρίση του
σοσιαλδημοκρατικού παραδείγματος διακυβέρνησης δυο
φαντάσματα κινούνται πάνω από τον ουρανό του πολιτικού
προβληματισμού της Αριστεράς. Από τη μία είναι το φάντασμα της
Αριστεράς της διαμαρτυρίας και της δαιμονοποίησης των
κοινωνικών εξελίξεων, το φάντασμα της χορηγούσας πιστοποιητικά
αριστεροφροσύνης Αριστεράς. Από την άλλη είναι το φάντασμα της
ενιαίας σκέψης που τρομοκρατεί την ανθρωπότητα με την ιδέα ότι
μοναδική διέξοδος στο κοινωνικό ζήτημα (με άλλα λόγια το ζήτημα
της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων) είναι η ελεύθερη
αγορά, στο πλαίσιο της οποίας θεωρούνται αδιανόητες
οποιεσδήποτε κανονιστικές δεσμεύσεις κοινωνικού περιεχομένου. Οι
σύγχρονες οικονομικές και ιδεολογικές ανακατατάξεις, φέρνουν εκ
νέου στο προσκήνιο ιδεολογίες, πολιτικά κινήματα (πολλές φορές
προσδιορίζονται ως τα μόνα αριστερά) και θρησκευτικές
συσπειρώσεις που αμφισβητούν τις κυρίαρχες αξίες της
νεωτερικότητας, όπως είναι η δημοκρατία, το κοινωνικό
συμβόλαιο, την ίδια την πολιτική.
Ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης συμπυκνώνει τεράστιες
ανισότητες, αλλαγές των διεθνών ισορροπιών, οικονομικές κρίσεις
και έξαρση της τρομοκρατίας, αλλά ταυτοχρόνως αποτελεί
δυναμικό πεδίο αλλαγών, ενίσχυσης της αλληλεξάρτησης και
δημιουργίας προϋποθέσεων ευημερίας. Αυτός ο κόσμος που έχει ως
κοινό παρονομαστή την ανασφάλεια, αποτελεί πεδίο πολιτικών
αλλαγών και όχι αποτέλεσμα της ειμαρμένης των οικονομικών
επιλογών. Οι οικονομικές επιλογές είναι και αυτές πολιτικές
επιλογές. Η ίδια η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μόνο οικονομικό
φαινόμενο. Αντιθέτως αποτελεί μια διαδικασία ολικής
διαφοροποίησης και μετασχηματισμού του καπιταλιστικού
συστήματος. Η δαιμονοποίηση του φαινομένου λειτουργεί ως
άλλοθι «πολιτικής μοιρολατρίας». Η κρίση της
σοσιαλδημοκρατικής πρότασης για μια προοδευτική απάντηση στα
προαναφερθέντα προβλήματα προκύπτει από την κατάρρευση του
συμβιβασμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και όχι φυσικά από μια
σχεδιασμένη πολιτική ενσωμάτωσης της Σοσιαλδημοκρατίας στο
νεοφιλελεύθερο πρόταγμα.
Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα θετικό γεγονός με πολλές αρνητικές
παρενέργειες. Η παγκοσμιοποίηση είναι ο κόσμος που ζούμε και που
μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε σε όφελος των λαϊκών
στρωμάτων, αν ελέγξουμε σε παγκόσμιο επίπεδο τις οικονομικές
και κοινωνικές εξελίξεις. Ο σημερινός τρόπος διαχείρισης της
παγκοσμιοποίησης μπορεί να αλλάξει με έναν συντονισμό δράσεων
και ενεργειών των παγκόσμιων εταίρων, όπου θα τεθούν σε

1
συζήτηση θέματα που άπτονται του περιορισμού της ασύδοτης
κίνησης των χρηματοοικονομικών κινήσεων, του περιορισμού των
ελλειμμάτων της αμερικανικής οικονομίας, ελλείμματα που
απορροφούν τα κεφάλαια του υπόλοιπου κόσμου καθιστώντας το
δολάριο- είτε με την άνοδό του είτε με την πτώση του- κυρίαρχο
ρυθμιστή των οικονομικών εξελίξεων. Σ’ αυτό το πλαίσιο η Ευρώπη
πρέπει να αντιμετωπίζει την Αμερική ως μια κυρίαρχη δύναμη και
όχι ως μια Αυτοκρατορία. Από την πλευρά της, η Αμερική με τη
σημερινή διακυβέρνηση Ομπάμα δείχνει να καταλαβαίνει όλο και
περισσότερο πως είναι προς το συμφέρον της να εγκαταλείψει την
πολιτική μονομέρειας στις διεθνείς της σχέσεις.
Η επιλογή για τις ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι ανάμεσα στην
ανταγωνιστικότητα και τη διατήρηση του κοινωνικού τους
μοντέλου, αλλά στην ταυτόχρονη εφαρμογή μέτρων εξυγίανσης της
οικονομίας και μέτρων στήριξης της ανάπτυξης. Αυτή η επιλογή
μπορεί να φαίνεται αυτονόητη, οι ισορροπίες όμως που απαιτεί
είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη παράμετρος. Τις παρενέργειες αυτών
των ισορροπιών έχει πληρώσει πολύ ακριβά μέχρι σήμερα η
σοσιαλδημοκρατική Αριστερά. Για να επιστρέψει δυναμικά στο
πολιτικό και κοινωνικό προσκήνια η σοσιαλδημοκρατική Αριστερά
πρέπει να ενεργοποιήσει όλες τις διαδικασίες που αφορούν την
προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος.

2. Τι απορρίπτουμε

Η Αριστερά του βερμπαλισμού και των ρητορικών ξεσπασμάτων

μας ενδιαφέρει στο βαθμό που αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη
της Αριστεράς των αλλαγών και των μεταρρυθμίσεων. Η Αριστερά
στο ρόλο του Ιωάννη της Αποκάλυψης οδηγεί σε συστημικά
αδιέξοδα και σε απελπισία τους πολίτες που προσβλέπουν σ' αυτήν
ως παράγοντα αλληλεγγύης, υπερασπιστή του συλλογικού αγαθού
και δύναμη μετασχηματισμού της πραγματικότητας. Αυτή η
Αριστερά κάποτε, ως σύγχρονος Προμηθέας, ενέπνεε πίστη για
αλλαγές που θα οδηγούσαν σε έναν καλύτερο κόσμο, σήμερα όμως
δεν εμπνέει γιατί ή συμβιβάζεται με το πραγματικό ή σκιαμαχεί.
Αγωνιούμε για μια Αριστερά που θα σέβεται τα γεγονότα και τον
αντικειμενικό κόσμο, γιατί σκοπός της είναι η δημοκρατική και
μόνο αλλαγή του κόσμου. Δεν μας ελκύει αυτή η Αριστερά που
πιστεύει πως αν τα γεγονότα δεν συμφωνούν με τις ιδέες της τότε
τόσο το χειρότερο για τα γεγονότα.
Η Αριστερά της μεταρρύθμισης και του σεβασμού των
δημοκρατικών κατακτήσεων υποχρεούται να γνωρίζει τον κόσμο
που θέλει να αλλάξει. Τίποτα δεν πρέπει να είναι τόσο ξένο στον
αριστερό λόγο όσο η περιφρόνηση της γνώσης του κόσμου.
Καλούμαστε να γνωρίσουμε τον κόσμο που θέλουμε να αλλάξουμε,
γιατί ο μόνος κόσμος που αλλάζει είναι ο γνωστός κόσμος.

3. Ο σοσιαλισμός της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας

2
Η Αριστερά δεν μπορεί να μη έχει στραμμένο το βλέμμα της προς
το μέλλον. Αυτό το βλέμμα όμως είναι στραμμένο προς το μέλλον
με πολιτικό τρόπο, δηλαδή ένα μέλλον που δεν είναι προϊόν
παρθενογένεσης αλλά απόσταγμα της προηγηθείσας εμπειρίας, με
τις θετικές και αρνητικές της πλευρές. Η αριστερά δεν μπορεί να
ενδιαφέρεται γενικώς για το μέλλον, αλλά για το μέλλον από την
οπτική γωνία της κοινωνικής μεταρρύθμισης και του σοσιαλισμού.
Είναι πολλοί αυτοί που θεωρούν πως ο σοσιαλισμός είναι ένα άστρο
που στο πέρασμα του η ανθρωπότητα έκανε μια ευχή που δεν
πραγματοποιήθηκε και σήμερα το μόνο που απομένει είναι να δούμε
την πραγματικότητα όπως είναι. Όλοι αυτοί υποπίπτουν σε
συγκεκριμένα πολιτικά λάθη. Είναι τα ίδια λάθη που κάνουν και
εκείνοι που υποστηρίζουν πως ο σοσιαλισμός είναι κάτι που ποτέ
δεν υπήρξε και μέλλει να έρθει ή κάτι που υπήρξε και κατεστράφη
και πρέπει να ξανάρθει όπως είχε υπάρξει.

Αυτές οι απόψεις δεν κατανοούν πως:

Πρώτον, ο σοσιαλισμός δεν είναι ένα μοντέλο κοινωνικής
διαχείρισης ή επανάστασης, αλλά είναι πρωτίστως ένα ζήτημα.
Είναι το περίφημο κοινωνικό ζήτημα που αφορά το πρόβλημα της
κοινωνικής ανισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της
δημιουργίας προϋποθέσεων για την ολόπλευρη ανάπτυξη του
αυτόνομου και ανεξάρτητου ατόμου.
Δεύτερον, αν το πρόβλημα είναι η υπέρβαση των κοινωνικών
ανισοτήτων και η καταπολέμηση της κοινωνικής αδικίας, τότε σ’
αυτό το ζήτημα δεν υπάρχει μόνο μια απάντηση. Αν οι απαντήσεις
στο ερώτημα είναι πολλαπλές, τότε δεν υπάρχει ένας σοσιαλισμός,
αλλά πολλοί. Υπάρχει ο μαρξιστικός σοσιαλισμός, ο μπολσεβίκικο-
κομμουνιστικός, ο προυντονικός, ο ρεπουμπλικανικός, ο
φιλελεύθερος, ο σοσιαλδημοκρατικός και πολλοί άλλοι.
Τρίτον, ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να είναι ένα «πράγμα» που είτε
πραγματοποιείται είτε όχι. Ο σοσιαλισμός είναι μια σύνθετη
κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, η οποία ποτέ δεν
βρίσκεται σε καθαρή μορφή. Κανένα κοινωνικό περιβάλλον και
σύστημα δεν αναπτύσσεται σε συνθήκες καθαρότητας. Στο όνομα
της ριζοσπαστικότητας και του καθαρού και ανόθευτου
σοσιαλιστικού μέλλοντος επιχειρούν αρκετοί να αμφισβητήσουν το
σοσιαλιστικό και αριστερό χαρακτήρα της ευρωπαϊκής
σοσιαλδημοκρατίας. Αν όμως το κύριο είναι η βελτίωση των
συνθηκών εντός των οποίων δημιουργεί και αναπτύσσεται ο
άνθρωπος τότε πουθενά αλλού δεν υπήρξε καλύτερος σοσιαλισμός
απ’ αυτόν που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του μεταπολεμικού
ευρωπαϊκού καπιταλιστικού κράτους και της σημερινής Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
Ο σοσιαλισμός που κατανοεί πως το κοινωνικό ζήτημα δεν
επιλύεται, αλλά συνεχώς τίθεται με όρους υπεράσπισης του
συλλογικού συμφέροντος και της ατομικής αυτοτέλειας και
αυτονομίας, ο σοσιαλισμός που απορρίπτει την αιτιοκρατία στην
πολιτική δράση, που εμμένει στην αναγκαιότητα της υπεράσπισης

3
των μεταρρυθμίσεων έναντι της επαναστατικής βίας στην ουτοπία
της υπόδειξης συγκεκριμένων κοινωνικών δεσμεύσεων και όχι στην
απολυτοποίηση ενός ιδεώδους κοινωνικού μοντέλου, αυτός ο
σοσιαλισμός- ένας εκ των πολλών- είναι διαρκώς επίκαιρος και με
μεγάλο μέλλον.

4. Σοσιαλδημοκρατία και συλλογικό συμφέρον

Το μέλλον της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας περνάει μέσα από την
προάσπιση του συλλογικού συμφέροντος. Σήμερα, για πολλαπλούς
λόγους, έχουν αποδυναμωθεί οι αξίες της συλλογικότητας και της
κοινωνικής αλληλεγγύης. Αυτές οι αξίες συνδέονται με αυτό που
κατά τη γνώμη μας πρέπει να αποτελέσει τον κεντρικό άξονα της
σοσιαλδημοκρατίας του παρόντος και του μέλλοντος. Όταν όμως
μιλούμε για συλλογικά συμφέροντα δεν εννοούμε την προάσπιση
του κράτους και του κρατισμού, αλλά την προάσπιση της
οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής ισχύος των συμφερόντων
ευρύτερων κοινωνικών ομάδων και κυρίως των χαμηλόμισθων και
των μεσαίων στρωμάτων.
Στο βαθμό που η προάσπιση της ατομικής ελευθερίας
επιτυγχάνεται μόνο στη βάση κοινών αλληλεπιδράσεων που
αναπτύσσονται σε συλλογικό επίπεδο, η σύνδεση της ατομικής
σταθερότητας και ασφάλειας με το συλλογικό συμφέρον και το
κοινό καλό καθίσταται μονόδρομος. Οι αρχές της προσωπικής
ελευθερίας ως απουσίας υποταγής, ο πλουραλισμός συμφερόντων
και απόψεων, η ανταλλαγή και η αγορά ως προϋποθέσεις όχι μόνο
πλουτισμού αλλά και αυτοκριτικής, η μεταρρύθμιση ως
προνομιούχο μέσο διεύρυνσης των ατομικών ελευθεριών, η τήρηση
κανόνων και διαδικασιών στη διαμόρφωση των κοινωνικών
σχέσεων, η υποστήριξη της αλληλεγγύης και των προσωπικών
ελευθεριών, οι ισχυροί δεσμοί ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία,
η πίστη πως οι άνθρωποι καθορίζουν και αλλάζουν την κοινωνική
τους κατάσταση και η ιδέα της χειραφέτησης, συνθέτουν το τοπίο
του σύγχρονου συλλογικού ή δημόσιου συμφέροντος.
Η πολιτική της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος δεν μπορεί
να ταυτίζεται με το μάνατζμεντ ή τη διαχείριση πραγμάτων.
Αντιθέτως προτείνει μια δύσκολη πολιτική πρακτικών μέτρων και
προτάσεων που επαναφέρουν την πολιτική ως διαχείριση
ανθρώπινων σχέσεων. Στόχοι αυτής της πολιτικής είναι η
αντιμετώπιση της εργασίας ως βασικού παράγοντα της ατομικής
αυτονομίας, η στήριξη των κοινωνικά άπορων και η εγγύηση των
δημόσιων αγαθών, όπως η παιδεία, η υγεία, το περιβάλλον κ.ά.
Η πολιτική υπεράσπισης του δημόσιου συμφέροντος αφορά μια
Αριστερά που δεν φοβάται και δεν ντρέπεται να θέλει να
κυβερνήσει. Αυτή η Αριστερά, ενώ, από τη μια, δεν βαυκαλίζεται
πως μπορεί να στηρίξει τους αδύναμους και τους κοινωνικά
αποκλεισμένους στηριζόμενη μόνο στην επίκληση ενός
βερμπαλιστικού επαναστατικού οράματος, από την άλλη δεν
εγκλωβίζεται στις δουλείες της παγκοσμιοποίησης των
οικονομικών διαδικασιών, στις πιέσεις των χρηματοοικονομικών

4
αγορών και στην επιρροή των ιδεολογημάτων της ελεύθερης
αγοράς.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτός είναι ο ρόλος της Αριστεράς, ένας
σισύφειος ρόλος που την αναγκάζει να ανεβαίνει στην κορυφή του
βουνού της ανθρώπινης χειραφέτησης κουβαλώντας στους ώμους
της τα αγαθά της ισότητας και της ελευθερίας, για να κατρακυλάει
στη συνέχεια στους πρόποδες της πολιτικής διαχείρισης.
Διαχείριση και χειραφέτηση είναι τα φορτία που καλούνταν πάντοτε
να μεταφέρει η σοσιαλδημοκρατική Αριστερά, στο βαθμό που δεν
ήθελε να παραπέμψει τον αγώνα κατά των ανισοτήτων στις
ελληνικές καλένδες ενός μελλοντικού ιδεώδους.
Το κυρίαρχο σημείο στην αντίληψή της σύγχρονης ελληνικής και
διεθνούς σοσιαλδημοκρατικής πρότασης για το αναδιαρθρωμένο
κοινωνικό κράτος πρέπει να είναι πως αυτό πρέπει να πάψει να
λειτουργεί όπως το παλαιό, παθητικό κοινωνικό κράτος ως
μηχανισμός αναπλήρωσης του εισοδήματος. Το σύγχρονο
ενεργητικό κράτος οφείλει να εγγυάται την ένταξη όλων στην
κοινωνία και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους. Η
νεοφιλελεύθερη άποψη που υποστηρίζει πως οι απαιτήσεις της
οποιασδήποτε δημοσιονομικής πειθαρχίας πρέπει να καταργήσουν
τις αναγκαίες επιδοματικές πολιτικές δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή
από τη σοσιαλδημοκρατία.
Για τους σοσιαλδημοκράτες το ενεργητικό κράτος σημαίνει κράτος
που εγγυάται το δικαίωμα της απασχόλησης, αλλά ταυτόχρονα
ενισχύει και τα δίκτυα κοινωνικής ασφαλείας. Η οποιαδήποτε
αναγκαία επιδοματική και προνοιακή πολιτική πρέπει να συνδεθεί
με μέτρα που θα αφορούν όχι μόνο τις λεγόμενες ενεργητικές
πολιτικές απασχόλησης και τη ζήτηση, αλλά και με μέτρα
ενίσχυσης της προσφοράς. Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης
δεν υποκαθιστούν τις λεγόμενες παθητικές, αλλά τις
συμπληρώνουν. Ταυτόχρονα καμία ενεργητική πολιτική
απασχόλησης δεν μπορεί να πετύχει αν δεν υπάρχει ένα δίχτυ
κοινωνικής προστασίας.
Οι σοσιαλδημοκράτες ενδιαφέρονται, κάθε άνθρωπος να
καταλαμβάνει θέσεις που ανταποκρίνονται στις ικανότητες και τις
ανάγκες του, χωρίς όμως να ξεχνάνε πως κάθε άνθρωπος
ανεξαρτήτως ταλέντου και γνώσεων πρέπει να έχει μια θέση. Αυτό
σημαίνει πως το κοινωνικό ζήτημα και το κοινωνικό κράτος δεν
μπορεί μεν να περιορίζεται στα πιο ευπαθή κοινωνικά στρώματα,
αλλά και δεν μπορεί να αδιαφορεί γι’ όσους δεν ακολουθούν τους
ρυθμούς του οικονομικού περιβάλλοντος.
Οι σοσιαλδημοκράτες καλούνται να πείσουν τα κατώτερα
στρώματα πως η άνοδος του βιοτικού τους επιπέδου περνάει μέσα
από την εγγύηση της ασφάλειας των μεσαίων στρωμάτων και της
μισθωτής εργασίας, ενώ αντιστρόφως η διατήρηση της προσδοκίας
για περαιτέρω προσωπική ανέλιξη των μεσαίων στρωμάτων έχει ως
εγγυητή της την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Ταυτοχρόνως το ενδιαφέρον τους για τα φτωχά λαϊκά στρώματα
επικοινωνεί με την ανησυχία για τη συνολικότερη πορεία της

5
οικονομίας, του επενδυτικού και επιχειρηματικού κλίματος και των
αναπτυξιακών διαδικασιών. Οι προτάσεις τους δεν είναι παθητικές
προτάσεις για την υπεράσπιση των ασθενέστερων, αλλά έχουν μια
δυναμική διάσταση η οποία αντιλαμβάνεται πως η πραγματική
οικονομία αναπτύσσεται μόνο εκεί όπου δεν υπάρχουν τεράστιες
οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες.
Σε τελική ανάλυση καμία ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι βιώσιμη
χωρίς ένα αποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής προστασίας, χωρίς
ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος. Οι χώρες με το μεγαλύτερο
δυναμισμό και τη μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα είναι αυτές με το
πιο ανεπτυγμένο κοινωνικό κράτος και τις πιο ρηξικέλευθες
κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.
Αλλαγές δεν μπορεί να γίνουν χωρίς κοινωνική συνοχή. Σε μια
εποχή παγκοσμιοποίησης οι εξελίξεις, οι αλλαγές, η αναγκαία
ευελιξία της κοινωνίας απαιτεί τη σιγουριά ενός κοινωνικού
συστήματος που θα ευνοεί τη λειτουργία ενός διχτύου προστασίας
για όλους και θα εγγυάται ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης.
Σήμερα είναι επιτακτικό οι νέες θέσεις εργασίας και η αύξηση της
απασχόλησης να συνδυάζουν ποιότητα και ασφάλεια για τον
εργαζόμενο και ευελιξία για τις επιχειρήσεις. Η αγορά εργασίας
οφείλει να παρέχει δυνατότητες σε όλους. Οφείλει επίσης να
ενσωματώνει το διαφορετικό και να μην το αποκλείει. Ιδιαίτερα
όταν το διαφορετικό εντοπίζεται στις ευάλωτες ομάδες του
πληθυσμού.
Οι στόχοι αυτής της κυβερνώσας σοσιαλδημοκρατίας δεν θα
επιτευχθούν μόνο με οικονομική μεταρρύθμιση. Είναι αναγκαία και
η βαθιά κοινωνική μεταρρύθμιση, τόσο σε θεσμικό επίπεδο
(εκπαίδευση, κοινωνική ασφάλεια κλπ) όσο και επίπεδο κοινωνικών
στάσεων και πρακτικών (π.χ. επιχειρηματικές και εργασιακές
νοοτροπίες). Αυτή η σοσιαλδημοκρατία είναι ριζικά αντίθετη στην
αυστηρά οικονομική προσέγγιση του νεοφιλελευθερισμού, που
θεωρεί το ανθρώπινο δυναμικό εργαλείο ευελιξίας. Δεν είναι
δυνατόν να συναινεί στη λογική πως η οικονομική αποδοτικότητα
υπερισχύει της αξίας της κοινωνικής επάρκειας. Δεν είναι δυνατόν
να αποσιωπά τα επιτεύγματα του κοινωνικού κράτους, αλλά και να
μην θέτει στο τραπέζι του διαλόγου την ανάγκη αναδιάρθρωσης
του σύγχρονου κράτους πρόνοιας.
Η σοσιαλιστική προοπτική που οραματιζόμαστε οδηγεί σε ισχυρούς
δημοκρατικούς θεσμούς και ολοκληρωμένο κοινωνικό κράτος. Ο
αγώνας αυτός δεν είναι στατικός γιατί οι αλλαγές που επιφέρει η
παγκοσμιοποίηση θέτουν συνεχώς νέα δεδομένα αμφισβητώντας
κατοχυρωμένες ισορροπίες.
Δημοκρατία και σοσιαλισμός είναι έννοιες αλληλοσυμπληρούμενες.
Εκεί που αποτυγχάνουν οι δημοκρατικό θεσμοί δεν έχει τύχη το
κοινωνικό κράτος και το αντίστροφο. Ο νεοφιλελευθερισμός που
αγνοεί την παραπάνω σχέση ιεραρχεί τα συμφέρονται των αγορών
πάνω από τους ανθρώπους και τις πραγματικές τους ανάγκες. Την
εποχή μας τα εμπορεύματα κατακτούν τον κόσμο γρηγορότερα από
τα δικαιώματα, αναπαράγοντας συνεχώς μοντέλα ανισοτήτων σε

6
όλα τα στάδια της κοινωνικής ζωής. Η οικονομία κινείται
γρηγορότερα από ότι η πολιτική.
Συνεπώς, η ανθρωπότητα έχει ανάγκη τη σοσιαλιστική προοπτική
γιατί μέσω αυτής θα κατακτήσει την κοινωνική ευημερία κάνοντας
τους τρείς κόσμους που υπάρχουν σήμερα, έναν και δίκαιο. Τότε οι
παγκόσμιοι οργανισμοί θα παίρνουν αποφάσεις με γνώμονα την
ειρήνη, τον υγιή ανταγωνισμό και το σεβασμό στοπ περιβάλλον.

5. Τι σημαίνει κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα του σήμερα

Στην Ελλάδα η προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος έχει να

αντιμετωπίσει σημαντικές δυσκαμψίες όπως είναι η περιορισμένη
συμμετοχή της μισθωτής εργασίας στην οικονομία, η κυριαρχία
μικρών μονάδων με χαμηλή παραγωγικότητα και χαμηλές αμοιβές,
η αδύναμη και κρατικίστικη επιχειρηματική τάξη, η εκτεταμένη
παραοικονομία, οι αντιστάσεις στην αναδιάρθρωση της γεωργικής
παραγωγής, οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις και το ίδιο το
πολιτικό σύστημα. Ένα σύστημα που ως ορίζοντα αναφοράς του
έχει την εκλογική τετραετία και το πολιτικό κόστος, ένα σύστημα
που απεχθάνεται τη συστηματική εργασία, τη συνέπεια, τη γνώση
ενώ αρέσκεται να βαυκαλίζει τους πολίτες με το λαϊκισμό και την
κολακεία του. Η σύγκρουση με αυτό το πολιτικό, συντεχνιακό και
πολιτισμικό περιβάλλον προϋποθέτει και απαιτεί ανοικτές
συγκρούσεις με κεκτημένα συμφέροντα που στο όνομα της
προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος καταδυναστεύουν και
ιδιοποιούνται πόρους του κοινωνικού συνόλου.
Τελικά αυτό που καλούμαστε να πράξουμε είναι να
επιλέξουμε τη μετάβαση από ένα κοινωνικό κράτος που
«αποζημιώνει» σε ένα κοινωνικό κράτος που «επενδύει» στη
μείωση των ανισοτήτων μέσω των ποιοτικών του
υπηρεσιών.
Αυτή η πρόταση μας για μετάβαση από τις μη στοχευμένες
επιδοματικές πολιτικές στις πολιτικές που θα συνδυάζουν
στοχευμένα και ορθολογικά προνοιακά μέτρα με την αναβάθμιση
των δημοσίων υπηρεσιών, όχι μόνον δεν αμφισβητεί τη σημασία
των δημόσιων κοινωνικών αγαθών αλλά είναι ο μόνος δρόμος για
να επιστρέψουμε σε αυτά. Αντιθέτως, η άνευ κριτηρίων
επιδοματική πολιτική έχει συμβάλει τα μέγιστα στην απαξίωση των
δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών. Είναι αυτή ακριβώς η πολιτική
που επικαλούνται οι νεοφιλελεύθεροι για να απαξιώνουν το κράτος
πρόνοιας, ενώ στην ουσία καμία σχέση δεν έχει με αυτό το κράτος.
Είναι μια άστοχη πολιτική από την οποία ευνοούνται οι κοινωνικά
και οικονομικά ισχυρότεροι, ενώ τα χαμηλότερα εισοδηματικά
στρώματα βλέπουν τις οικονομίες τους να εξανεμίζονται για να
καλύψουν τις πιο επείγουσες ανάγκες τους. Η στροφή προς την
ανάπτυξη των υπηρεσιών αποτελεί τη διέξοδο στα προβλήματα του
σημερινού μοντέλου πρόνοιας και τον μοναδικό δρόμο για την

7
υπεράσπιση των ασθενέστερων κοινωνικά στρωμάτων και κάθε
πολίτη, στο βαθμό που τη χρειάζεται.

Εμείς προτείνουμε πολιτικές που μετατρέπουν τα άτομα από

παθητικούς δέκτες πολιτικών πρόνοιας σε ενεργά και δημιουργικά
άτομα.

Πιστεύουμε αυτό που υποστηρίζει ο Αμάρτυα Σεν.

Πως η φτώχεια συνδέεται περισσότερο με τη στέρηση

δυνατοτήτων των πολιτών να επιτύχουν τους σκοπούς τους
και λιγότερο με την αδυναμία ικανοποίησης βασικών
αναγκών.
Η μετάβαση, από τον πελατειακό κόσμο των μη στοχευμένων και
καθολικών επιδοματικών πολιτικών, από τον οποίο τις
περισσότερες φορές επωφελούνται οι κοινωνικά ισχυρότεροι, στον
κόσμο της ενίσχυσης και αναβάθμισης των υπηρεσιών του κράτους
πρόνοιας, αποτελεί μια σύγχρονη σοσιαλδημοκρατική πρόταση. Με
αυτήν την πολιτική ενισχύονται οι πραγματικά αδύναμοι και όχι οι
εκάστοτε «ημέτεροι» και ταυτόχρονα δίνεται η δυνατότητα στους
πολίτες να μη αναλίσκονται στο να εφευρίσκουν τρόπους
πρόσβασης στις εξουσίες, αλλά να αναπτύσσουν τις ικανότητές
τους και να εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες που τους
παρουσιάζονται. Εμείς επιστρέφουμε στους πολίτες τις κλεμμένες
τους δυνατότητες. Έτσι, αντί απλώς να συμπληρώνουμε
εισοδήματα, επενδύουμε στα άτομα και τα προετοιμάζουμε για να
έχουν περισσότερες ευκαιρίες στη διάρκεια όλου του βίου τους.
Οι πολιτικές «κοινωνικής επένδυσης» έχουν διπλό όφελος: από τη
μια προσφέρουν όσο το δυνατό περισσότερες δια βίου ευκαιρίες σε
όλα τα άτομα, από την άλλη διευρύνουν την παραγωγική βάση των
κοινωνιών μας. Ιδιαίτερα ορισμένες κοινωνικές δαπάνες, όπως
αυτές της υγείας, αποτελούν μακροπρόθεσμα πολύ παραγωγικές
επενδύσεις. Αν η αναδιανομή είναι ορθολογική και στοχευμένη
δεν είναι απλά δίκαιη· είναι κερδοφόρα.
Αυτή την αναδιανομή θέλουμε να πετύχουμε: με μεταρρυθμίσεις
των δημόσιων πολιτικών, με την απλούστευση διαδικασιών, με τη
διάγνωση αναγκών και την αξιολόγηση των επιπτώσεων των
πολιτικών μας, με μείωση του κόστους και μέτρηση της
αποτελεσματικότητας και της ποιότητας των παρεχόμενων
υπηρεσιών. Είναι η αναδιανομή που συναινεί με τη νέα κοινωνική
ατζέντα της Ε.Ε. και αποδίδει σε κάθε πολίτη τις ευκαιρίες, την
πρόσβαση και τη στήριξη που χρειάζεται χωρίς να προσπερνά
κανέναν. Γιατί όταν η πρόνοια είναι στοχευμένη, η κοινωνική
ανάπτυξη είναι καθολική.
Μόνο έτσι επιτυγχάνεται ο απώτερος στόχος του Διαφωτισμού και
του σοσιαλιστικού κινήματος που δεν είναι άλλος από την κοινωνία
της αυτονομίας και αυτοτέλειας του ανθρώπου. Η δημοκρατία και
η συλλογικότητα προϋποθέτουν αυτονομία. Σήμερα, στις
περισσότερες χώρες του κόσμου η αυτονομία και η ατομικότητα

8
είναι αποτέλεσμα της ατομικής ιδιοκτησίας. Μέσω του κοινωνικού
κράτους υπερβαίνουμε την ιδιοκτησία και δίνονται τα εφόδια για να
έχουν όλοι δικαίωμα στην αυτονομία. Ο άνθρωπος παύει να είναι
αυτό που έχει και γίνεται αυτό που είναι. Η επένδυση αυτή στον
άνθρωπο είναι η πιο κερδοφόρα της σοσιαλιστικής προοπτικής.
Έτσι φτάνουμε στην κοινωνική απελευθέρωση δίνοντας τη
δυνατότητα σε όλους τους ανθρώπους να εκπληρώσουν τη
μοναδικότητά τους και μέσω αυτής, τη συνειδητή συλλογικότητα,
άρα την ανθρωπότητα.

5. Χρειαζόμαστε ξανά το ΠΑΣΟΚ

Το ΠΑΣΟΚ ως κίνημα δημοκρατίας και ανάπτυξης άλλαξε το

χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας. Επί κυβερνήσεων Ανδρέα
Παπανδρέου έριξε τα τείχη που εμπόδισαν τους Έλληνες πολίτες να
ενταχτούν στη θεσμική διάσταση του ελληνικού κράτους, έθεσε τα
θεμέλια του ελληνικού κράτους πρόνοιας και προετοίμασε τη χώρα
για να εισέλθει στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επί
κυβερνήσεων Σημίτη συνεχίσθηκε η διαδικασία εμβάθυνσης του
κράτους πρόνοιας, εξορθολογισμού της λειτουργίας της δημόσιας
διοίκησης, ενίσχυσης των υποδομών, αλλά και ισχυροποιήθηκε η
θέσης της χώρας στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο διεθνή χώρο. Η
ένταξη της Κύπρου ήταν απόρροια αυτής της ισχυροποίησης.
Την ίδια περίοδο όμως που το ΠΑΣΟΚ πρόσφερε στη χώρα,
παραγκωνίσθηκαν βασικές λειτουργίες της εσωκομματικής
δημοκρατίας. Όπως υποστήριζε ο μεγάλος θεωρητικός και
πολιτικός ηγέτης της Αριστεράς Άντονιο Γκράμσι «Η ηγεμονική ή η
διευθυντική πολιτική λειτουργία των κομμάτων μπορεί να εκτιμηθεί
από την ανάπτυξη της εσωτερικής ζωής των ίδιων των κομμάτων.
Εάν το κράτος αντιπροσωπεύει τη δύναμη καταναγκασμού και
επιβολής ποινής στους νομικούς διακανονισμούς μιας χώρας, τα
κόμματα, αντιπροσωπεύοντας την αυθόρμητη συναίνεση μιας ελίτ
στην τέτοια ρύθμιση, που θεωρείται ως τύπος συλλογικής
συμβίωσης στον οποίο πρέπει να εκπαιδευτεί όλη η μάζα, πρέπει να
αποδείχνουν στην ιδιαίτερη εσωτερική τους ζωή ότι έχουν
αφομοιώσει σαν ηθικές αρχές συμπεριφοράς, εκείνους τους κανόνες
που μέσα στο κράτος είναι έννομες υποχρεώσεις».
Στο ΠΑΣΟΚ επικράτησε μια σταδιακή απαξίωση των θεσμών
διαλόγου και επικοινωνίας των μελών, διαδικασία που οδηγεί στην
περιθωριοποίηση των στελεχών και των μελών του.
Η πολιτική όμως, η μεγάλη πολιτική που περιγράψαμε ήδη,
χρειάζεται ξανά το ΠΑΣΟΚ
Αγωνιζόμαστε και θέλουμε το ΠΑΣΟΚ να γίνει κόμμα των ρήξεων
και των τομών, των ανατροπών και των «άλλων δρόμων», και να
αποφύγει να μετατραπεί σε κόμμα των παραλυτικών ισορροπιών,
των μέσων όρων, των κατεστημένων υποδείξεων και των
μονόδρομων.

9
Απέναντι σε ένα γραφειοκρατικό κομματικό μηχανισμό,
συγκροτημένο από κρατικοδίαιτα στελέχη με χαλαρή συνείδηση
παράταξης, οφείλουμε να αντιπαρατάξουμε τη νέα πολιτική
δυναμική με κοινωνικές αναφορές σε δυνάμεις που αντικειμενικά
επιδιώκουν την κοινωνική απελευθέρωση και όχι την επικράτηση
που ως μοναδικό της στόχο έχει το μοίρασμα του κράτους ή την
απλή διαχείριση.

Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να αλλάξει.

Γιατί το ΠΑΣΟΚ της ηθικής της ευθύνης, της υπεύθυνης δράσης και
του οράματος είναι αντίπαλο αφενός με το ΠΑΣΟΚ του κρατισμού,
των πελατειακών σχέσεων και αφετέρου με τη διαχείριση
νεοφιλελεύθερων μονεταριστικών επιλογών.

Επιδιώκουμε τη θεσμική συμμετοχή του Κόμματος και των μελών

του στη διαμόρφωση και την άσκηση της πολιτικής και στον έλεγχο
της διαφάνειας και της αποτελεσματικότητας της.

Η διαμόρφωση και η άσκηση της πολιτικής δεν είναι προνόμιο μιας

πολιτικής και τεχνοκρατικής ελίτ, είναι υπόθεση όλων των μελών
του που παραμένουν έξω από τη διαμόρφωση και στην άσκηση της
πολιτικής, απλοί θεατές της πολιτικής που διαμορφώνουν κλειστά
συστήματα εξουσίας χωρίς θεσμική νομιμοποίηση.

Σήμερα το ΠΑΣΟΚ πρέπει να καλύψει την απόσταση που το

χωρίζει από τους πολίτες και τον Λαό, από τα ίδια τα
αδρανοποιημένα μέλη του. Το πράσινο δένδρο της ζωής του
ΠΑΣΟΚ θα ζωντανέψει μόνο, αν ποτιστεί με τη διακίνηση
διαφορετικών ιδεών και απόψεων.

Γι αυτό
πρέπει να απαντήσουμε σήμερα χωρίς περιστροφές.

ΞΑΝΑ ΠΑΣΟΚ με στόχο να ανασυστήσουμε το Κόμμα μας ως

σοσιαλιστικό Κίνημα της σύγχρονης εποχής, της θεσμικής
λειτουργίας, της αποτελεσματικής διακυβέρνησης της χώρας.

10
11