Professional Documents
Culture Documents
Banal na Kasulatan/Bibliya (Aramaic, Latin, Griyego, Hebreo) Koran mula Arabia (Arabic) Iliad at Odyssey ni Homer (Griyego) Mahabharata ng India (Sanskrit) Canterbury Tales ni Chaucer (Old English) Uncle Toms Cabin ni Harriet Beecher Stowe (Modern English) Divina Comedia ni Dante Alighieri (vulgar Italian)
El Cid Compeador (Espanyol) Isanlibo at Isang Gabi (Arabic at Persyano) Aklat ng mga Araw ni Confucius (Intsik) Aklat ng mga Patay ng Ehipto Awit ni Rolando (Pranses)
{Espanya} El Cid Compeador {Arabo at Persyano} Isanlibo at Isang Gabi {Intsik} Aklat ng mga Araw {Ehipto} Aklat ng mga Patay {Pranses} Awit ni Rolando
Ilang Kuru-kuro ukol sa mga akdang Kurunakaimpluwensya sa panitikan ng Pilipinas Karamihan ay nakasulat sa wikang HINDI INGLES Karamihan ay mga akdang Europeo Salamin ng kolonyal/kolonisadong pagiisip ng mga Pilipino (utak-Kanluranin)
Awiting Bayan
Oyayi/hele (pagpapatulog ng bata) Kalusan (paggawa) Kundiman (pag-ibig) Diona (kasal) Kumintang/tagumpay (pandigma) Dalit/himno (pagsamba sa anito/panrelihiyon) Dung-aw (pagdadalamhati/pagluluksa sa patay) Soliranin (pagsasagwan) Talindaw (pamamangka)
Mga Bugtong
Gintong binalot ng pilak/pilak na binalot ng balat. (itlog) Hindi hayop, hindi tao/walang gulong tumatakbo. (agos ng tubig) Dahong pinagbungahan/bungang pinagdahunan. (pinya) Bumili ako ng alipin/mataas pa sa akin. (sombrero) Pinihit ko si kaibigan, bumukas ang daanan. (susi)
Mga Bugtong
Nang batay submarino, nang tumanday eroplano. (lamok) Natuwa ang nawalan, nagalit ang nakakuha. (utot) Prutas na kaysarap kainin, may itim na perlas kung hatiin. (papaya) Isang pindot ng daliri, impormasyoy sari-sari. (internet) Tubig sa kaitaasan, ang uloy bilugan. (niyog/buko)
Salawikain at Kasabihan
Ang hipong palatulog, inaanod ng agos. Kung may isinuksok, may madudukot. Ang magtanim ng hangin, bagyo ang aanihin. Kung may tiyaga, may nilaga. Umiwas sa baga, sa apoy nasugba. Ang maniwala sa sabi-sabi, walang bait sa sarili.
Bersyon ng Pasyon
Padre Gaspar Aquino de Belen Luis Guian Padre Mariano Pilapil (pinakagamitin ang kanya) Padre Aniceto dela Merced
Panitikang Didaktiko
Nangangaral Nagbibigay ng mga tuntuning dapat sundin sa maayos na pamumuhay Dalawang pangunahing halimbawa: Pagsusulatan ng dalawang binibinbi na sina Urbana at Feliza (Padre Modesto de Castro) Tandang Basio Macunat
Duplo at Karagatan
Patulang pagtatalo na may halong malalim na pagpapatawa/humor/wit Isinasagawa sa burol/lamay/wake at sa pasiyam, anibersaryo ng pagkamatay atbp. Pang-aliw sa kamag-anak ng yumao Pampalipas-oras sa mga gabi ng lamay
Karilyo
Puppet show (anino ng mga tau-tauhang gawa sa karton na nasa likod ng puting tabing na iniilawan ng gasera/lamp sa likuran nito)
MoroMoro-moro/Komedya
Magarbong presentasyon Isinasagawa sa tanghalan na itinayo sa lansangan Ginamit na kasangkapan upang ipalaganap ang Kristyanismo Romantisista Kanluraning tagpuan/setting
Tulang bilinggwal
Nililikha ng mga LADINO (makatang bihasa sa Tagalog at Espanyol) Karaniwang nakasingit lamang sa mga aklat sa gramatika o kayay katesismo Mga LADINO: Fernando Bagongbant at Pedro Suarez Osorio
Mga Nobela
La Loba Negra (Ang Babaeng Lobong Itim) ni Padre Jose Burgos pinaniniwalaang nakaimpluwensya rin sa mga 2 obra maestra ni Rizal Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal Fray Botod (ayon sa ibang aklat ay maikling nobela ngunit sa aktwal ay maikling kwento) ni Graciano Lopez-Jaena ukol sa masasamang katangian ng mga prayle sa Pilipinas noon Ninay ni Pedro Paterno diumanoy kaunaunahang nobelang panlipunan
Mga Sanaysay
Filipinas Dentro de Cien Aos (Ang Pilipinas Pagkalipas ng 100 Taon) ni Jose Rizal mga hula ni Rizal ukol sa kahihinatnan ng Pilipinas: binanggit niya na posibleng sakupin tayo ng Estados Unidos sa ating paglaya at totoo nga Sobre La Indolencia de los Filipinos (Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino) sinagot (sinupalpal) ni Rizal ang mga buladas ng mga Kastila na diumanoy tamad ang mga Pilipino
Mga Sanaysay
Sa Mga Kababayang Dalaga sa Malolos (liham) ni Jose Rizal isa sa mga akdang Tagalog ni Rizal na naging popular; nagbibigay-inspirasyon at -papuri sa mga kababaihan ng Malolos, Bulacan na nais magtayo ng paaralang pambabae sa kanilang bayan
Mga Sanaysay
La Frailocracia en Filipinas (Pangingibabaw ng mga Prayle sa Pilipinas) tumutuligsa sa katiwalian at kawalang-katarungan at pangingibabaw sa Pilipinas ng mga prayle noon
Parodiya (Parody/Lampoon)
Dasalan at Tocsohan ni Marcelo H. del Pilar koleksyon ng Katesismo at mga dasal na pinarodiya upang tuligsain ang mga prayle
Mga Tula
Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya ni Hermenigildo Flores Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas ni Marcelo H. del Pilar
Mga Pahayagan
Diariong Tagalog (unang pahayagang Tagalog) pinamatnugutan ni Marcelo H. Del Pilar La Solidaridad (Espanyol ang wika) opisyal na pahayagan ng Kilusang Propaganda; pinamatnugutan nina Graciano Lopez-Jaena at Del Pilar.
Mga Tula
Katapusang Hibik ng Pilipinas ni Andres Bonifacio tahasang nananawagan ng pagbaklas/paghiwalay ng Pilipinas sa Inang Espanya Mi Ultimo Adios ni Jose Rizal Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres Bonifacio Filipinas ni Jose Palma pinagbatayan ng liriko/titik ng Pambansang awit
Mga Sanaysay
Ang Ningning at Ang Liwanag ni Emilio Jacinto ukol sa masasamang dulot ng pag-ibig sa ningning ng kayamanan Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog ni Andres Bonifacio panawagan sa mga Pilipino na tuklasin kung saan nagmula ang mga paghihirap na kanilang dinaranas (sa KOLONYALISMO/Pananakop at pangingibabaw ng mga dayuhan)
Mga Sanaysay
El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na Sampung Utos) ni Apolinario Mabini sampung utos na kahawig ng 10 Utos sa Bibliya; nagbibigay-diin sa pag-ibig sa bayan at kapwa Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto naglalaman ng mga tuntuning dapat sundin ng mga Katipunero
Mga Sanaysay
Ordenanzas dela Revolucion at Programa Constitucional dela Republica Filipina ni Apolinario Mabini dokumentong nagpapahayag ng mga patakaran ng gobyernong rebolusyunaryo ng mga Pilipino (na malaoy magiging republikano); binanggit sa Ordenanzas ang reporma sa lupa
Mga Pahayagan
Kalayaan opisyal na pahayagan ng Katipunan Heraldo dela Revolucion [Tagapagbalita ng Himagsikan] opisyal na pahayagan ng Republikang Pilipino La Independencia [Ang Kalayaan] pahayagang pinamatnugutan ni Heneral Antonio Luna
Maximo Kalaw nobelista Juan Laya nobelista Leon Arguilla kwentista Nick Joaquin kwentista
Mga Sanaysay
El Desarrollo Caida Dela Republica Filipina (Ang Pagbagsak ng Republikang Pilipino) ni Apolinario Mabini tumatalakay sa pagtataksil ng mga Pilipinong ilustrado sa Unang Republika ng Pilipinas Aves de Rapia (Mga Ibong MandaragitEDITORYAL; iba pa sa nobela ni AVH) tumutuligsa sa Amerikanong ganid at tiwali; nilathala sa pahayagang El Renacimiento; ipinasara ang pahayagan at ipinakulong ang mga editor at ibinenta/isinubasta ang lahat ng ari-arian ng dyaryo
Mga Tula
Al Yanqui ni Apostol tumutuligsa sa pananakop ng mga Amerikano Maria Clara ni Guerrero nagpapahayag ng pagluluksa dahil sa inagaw na kalayaan Pasyong Poblete tumuligsa sa mga prayle sa pamamagitan ng tulang estilong pasyon
Mga Tula
Kahapon, Ngayon at Bukas (IBA PA SA DULA) ni Aurelio Tolentino alegorikal at sarkastikong batikos sa huwad na kabaitan ng Estados Unidos Sa Dakong Silangan (modernong awit) ni Jose Corazon de Jesus alegorikal na pagtalakay sa kasaysayan ng Pilipinas mula pagdating ng mga Kastila hanggang sa pagdating ng mga bagong mananakop (Amerikano)
Mga Tula
Bayan Ko ni Jose Corazon de Jesus tumutuligsa sa pananakop ng dayuhan at nagbibigay-pag-asa na balang araw, lalaya rin ang bayan (nilapatan ng musika ni Prop. Constancio de Guzman kaya naging awit) Mahalin Ang Sariling Wika ni Joaquin Maibo
Mga Tula
Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan ni Amado V. Hernandez Ang Lumang Simbahan ni Florentino Collantes
Sipi mula sa Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan Bayan
Lumuha ka, aking bayan, buong lungkot mong iluha ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa: ang bandilang sagisag moy lukob ng dayong bandila, pati wikang minana moy busabos ng ibang wika (Weep, my country, with all sadness weep for the miserable plight of your poor land: the flag that symbolizes you is eclipsed by a foreign banner, even your language of heritage is enslaved by another.)
Sipi mula sa Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan Bayan
Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop na sa iyoy pampahirap, sa banyagay pampalusog: ang lahat mong kayamanay kamal-kamal na naubos, ang lahat mong kalayaay sabay-sabay na natapos [Weep over a thousand and one tragedies that conspired to heap burdens upon you, tonic for the foreigners: all of your treasure chests have been totally emptied, all of your liberties were simultaneously murdered.
Yankee! Si mis estrofas logra sobrevivirme, sus palabras vibraran en los siglos venideros el odio eterno del eterno paria. (Yankee! Should my lines outlive me, their words will make known to future ages the eternal outcasts eternal hatred.)
Lore sobre nosotros, alma hermana, Sobre esta tierra que te quiere y te nombra Todavia no surge la maana! Todavia lloramos en la sombra!
{Weep over us, sister spirit Weep for this land which loves you and calls on you Morning still has not come! We are still weeping in the shadows!}
Bayan Ko
Ang bayan kong Pilipinas, Lupain ng gintot bulaklak Pag-ibig ang sa kanyang palad Nag-alay ng gandat dilag At sa kanyang yumi at ganda Dayuhan ay nahalina Bayan ko, binihag ka Nasadlak sa dusa.
Bayan Ko
Ibong mang may layang lumipad Kulungin mo at umiiyak Bayan pa kayang sakdal-dilag ang di magnasang makaalpas Pilipinas kong minumutya Pugad ng luha kot dalita Aking adhika Makita kang sakdal-laya.
Mga Dula
Walang Sugat (sarswela) ni Severino Reyes ukol sa pag-iibigan ng isang babae at ng Katipunero Napun, Ngeni at Bukas [Kahapon, Ngayon at Bukas] sarswela ni Aurelio Tolentino tuligsa sa pananakop ng mga Amerikano; ipinaaresto si Tolentino at ang mga artistang gumanap; ni-raid ang mga pagpapalabas Anac Ning Katipunan [Anak ng Katipunan] sarswela ni Juan Crisostomo Sotto Tanikalang Ginto ni Juan Abad dulang pag-ibig ang paimbabaw (superficial) na tema ngunit pagtuligsa sa imperyalismong Amerikano ang tunay na mensahe
Mga Dula
Pobres y Ricos [Mga Mahirap at Mga Mayaman] sarswela ni Isabelo delos Reyes tumatalakay sa kaawa-awang kalagayan ng mga manggagawa sa Pilipinas Bagong Cristo ni Aurelio Tolentino tumatalakay sa minimithing pagkakaisa ng mga manggagawa upang makamit nila ang kanilang hinahangad na uri ng lipunan
Mga Nobela
Banaag at Sikat [Glimmer and Sunshine] ni Lope K. Santos kauna-unahang nobelang tumalakay sa sosyalismo Nena at Neneng ni Valeriano Hernandez Pea Madaling Araw [Dawn] ni Iigo Ed Regalado Pinaglahuan ni Faustino Aguilar nobelang nananawagan ng rebolusyon ng mga manggagawa Mga Anak-Dalita ni Patricio Mariano Mga Anak-Bukid ni Rosauro Almario
Mga Nobela
Bulalakaw ng Pag-asa ni Ismael A. Amado tampok ang karakter na malaSimoun Pusong Walang Pag-ibig ni Roman Reyes
Ang Balagtasan
Nagsimula noong unang bahagi ng 1900s Pagtatangka ng mga makabayang makata na ikiling (to tilt) ang paksa ng mga patulang pagtatalo gaya ng sa duplo sa mga paksang pampulitika at panlipunan Ang mga unang balagtasan ay tumalakay sa mga paksang gaya ng: wikang sarili, wikang Ingles o Kastila?; obrero o eskirol; kagyat (immediate) na kalayaan o awtonomiya? Ipinangalan kay Francisco Balagtas; nagkaroon ng bersyon sa ibang wika gaya ng sa Kapampangan (Crisottan: parangal kay Juan Crisostomo Sotto) at sa Ilokano (Bukanegan: parangal kay Pedro Bukaneg)
Mga Pahayagan
El Nuevo Dia [Ang Bagong Araw] El Grito del Pueblo [Ang Sigaw ng Bayan] El Renacimiento [Ang Muling Pagsilang]
Mga Tula
Haiku (5-7-5) Hila moy tabak Ang bulaklak: nanginig! Sa paglapit mo. Tanaga (7-7-7-7) Palay siyang matino Nang humangiy yumuko Ngunit muling tumayo Nagkabunga ng ginto
Maikling Kwento
Suyuan sa Tubigan ni Macario Pineda Lupang Tinubuan ni Narciso Reyes Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway Arceo Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan ni NVM Gonzales
Dula
Sa Pula, Sa Puti ni Francisco Soc Rodrigo
Mga Antolohiya/Koleksyon
Akoy Isang Tinig mga tula at sanaysay ni Genoveva Edroza-Matute Parnasong Tagalog mga piling tulang Tagalog
Mga Nobela
Maganda Pa Ang Daigdig ni Lazaro Francisco Pagkamulat ni Magdalena nina Elpidio Kapulong at Alejandro G. Abadilla Mga Ibong Mandaragit ni Amado V. Hernandez Tundo Man Ay May Langit Din ni Andres Cristobal-Cruz
Mga Tula
Ako Ang Daigdig ni Alejandro G. Abadilla (AGA)
Panahon ng Aktibismo
(1960s-1970s)
Panahon ng Aktibismo
Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang Aktibista Sosyal-realista (social realist: sumasalamin sa lipunan) Tumatalakay sa mga suliraning panlipunan (kawalan ng lupa ng mga magsasaka, mababang sahod ng mga manggagawa, rebelyon sa kanayunan, katiwalian sa pamahalaan atbp.) Mapanghimagsik
Mga Tula
Mga Duguang Plakard [mahabang tulang alay sa mga demonstrador na pinatay sa Mendiola] ni Rogelio Mangahas Ang Burgis sa Kanyang Almusal [pagtuligsa sa kawalangpakialam/insensitivity ng mga middle class sa karukhaan ng taumbayan] ni Rolando S. Tinio
Mga Tula
Tata Selo [iba pa sa maikling kwento] ni Romulo Sandoval Ang Mga Kagila-gilalas na Pakikipagsapalaran ni Juan de la Cruz ni Jose Pete Lacaba May Bango Ang Awit ng Rebolusyon ni P.T. Martin Elehiya sa Isang Rebelde ni Virgilio Almario
Mga Nobela
Daluyong ni Lazaro Francisco Luha ng Buwaya ni Amado V. Hernandez Dugo sa Bukang-Liwayway ni Rogelio Sicat Sa Mga Kuko ng Liwanag ni Edgardo Reyes
Mga Tula
Kung Ang Tula Ay Isa Lamang ni Jesus Manuel Santiago