4.

HIDRODINAMIKA
prouava gibanje tekuina zajedno s uzrocima zbog kojih gibanje nastaje, a to su SILE prouava zavisnost sila i kretanja nastalog pod djelovanjem tih sila osnovni element djeli volumena ili elementarna estica infinitezimalnih dimenzija nebitnog oblika, a ne molekula

SILE 1. VOLUMENSKE ( vanjske ) koje su rezultat mase na koju djeluju i od koje potjeu. Djeluju unutar volumena na svaki dio njegove mase. Rezultat poloaja mase u polju sila (integracija preko volumena) 2. POVRINSKE ( unutarnje) rezultat kontakta izmeu pojedinih materijalnih estica meusobno, te djelovanja estica i podloge (stijenke) integracija preko povrine

VOLUMENSKE SILE 1. SILA TEINE zbog djelovanja sile tee (djelovanja Zemlje) FG = -gdV ( negativan predznak) 2. SILA INERCIJE (TROMOSTI) akceleracijsko djelovanje sile sadrano u inercijskoj reakciji tvari na koju sila djeluje m dv/dt =ma=Fi=FI

POVRINSKE SILE 1. SILA TLAKA (normalna) rezultat djelovanja kapljevine na promatrane presjene povrine FN = -pdA ( negativan predznak )

2. POSMINA SILA rezultat trenja kapljevine i stijenke FT = dA

SILE NA KAPLJEVINU
VOLUMENSKE

TEINA

TROMOST

POVRINSKE

TLAK

TRENJE

FG+FI+FN+FT=Fi =0 ako je promatrana kapljevina u stanju dinamike ravnotee zbroj vanjskih sila mora biti jednak 0 SILE U SLUAJU MIROVANJA (hidrostatski problem)?

OSNOVNE DINAMIKE JEDNADBE STRUJANJA KAPLJEVINE: a) ZAKON ODRANJA KOLIINE GIBANJA b) BERNOULLIJEVA JEDNADBA (1738)

A.)Zakon odranja koliine gibanja

koliine gibanja= masa x brzina svaki djeli volumena ima svoju koliinu gibanja

K = vdm =
m

2.Newtonov zakon: promjena koliine gibanja = impuls djelujuih sila

vdV

dK = vdV + v ( vn ) dA = F dt t V A
1. lan= ukupna promjena koliine gibanja (lijevo) 2. lan= lokalna promjena, odnosno promjena koliine gibanja po volumenu 3. lan = konvekcijska promjena, promjena koliine gibanja po povrini

PRIMJENA:
PRETPOSTAVKE: 1.idealna tekuina 2. stacionarni tok 3. = const. 1. PROTOK KOLIINE GIBANJA ( flux mase) 2. SILE unutarnje i vanjske ( volumenske i povrinske) 3. Po = sila koja djeluje na plat kao rezultat djelovanja sila unutar cijevi

 (v1 A1)v1n1 + (v 2 A2)v 2 n 2 = p1 A1n1 p 2 A2 n 2 + G + Po

Q1v1n1 Q 2v 2 n 2 p1 A1n1 p 2 A 2 n 2 + G + Po = 0

GRAFOANALITIKI?

PRIMJER:

Iz cijevi promjera Do=250mm istjee mlaz brzinom vo i udara u zid pod kutem =30o.Odredite reakciju zida na mlaz (FR), odnosno tlak mlaza na zid. Protok iznosi Q=0,15m3/s

JEDNADBA KRETANJA IDEALNE TEKUINE

Eulerova jednadba + sile inercije ( prema dAlambertu)

du dxdydz dt dv dxdydz dt dw dxdydz dt

= gustoa ( masa jedinice volumena) dxdydz =volumen dxdydz =masa u,v,w= komponente vektora brzine du/dt, dv/dt, dw/dt = akceleracija

produkt mase i akceleracije = sila tromosti ( inercije)

DEFINICIJA: Gradijent ( promjena ) tlaka tekuine u nekom smjeru jednak je produktu gustoe i komponente akceleracije vanjskih sila u istom smjeru. (OPA DIF. JEDNADBA HIDROSTATIKE)

1 p =X x 1 p =Y y 1 p =Z z

-ako gornje izraze uvrstimo u jednadbe hidrostatike: za os x:

dt p dxdydz + Xdxdydz dxdydz = 0 dt x 1 p du X + =0 dt x

dxdydz

 EULEROVE DIFERENCIJALNE JEDNADBE KRETANJA TEKUINEimplicitni oblik

1 p du =X x dt
dv 1 p =Y y dt

dw 1 p =Z z dt
= const. - nema opeg rjeenja 4 nepoznanice, mogue je uz odreene pretpostavke:

1. STACIONARNO STRUJANJE 2. matematike transformacije ( 1. jednadbu pomnoimo s dx, 2. s dy, a 3. s dz i sumiramo jednadbe ) dx dy dz p p 1 p + dv + dw dx + dy + dz ) = Xdx + Ydy + Zdz ( du ( ) z x y dt dt dt dx = u dt dy = v dt dz = w dt 1 Xdx + Ydy + Zdz p ( udu + vdv + wdw ) = 0 1 udu = d ( u 2 ) 2 p 1 Xdx + Ydy + Zdz d (u 2 + v 2 + w 2 ) = 0 2 p 1 Xdx + Ydy + Zdz d (W 2 ) = 0 2

-za strujnu cijev na koju djeluje samo gravitacija i u normalnom koordinatnom sustavu: Z=-g X=0, Y=0,

p 1 gdz d (W 2 ) = 0 2
p W2 z+ + = const . g 2 g

int egriranjem

: g

EULEROV INTEGRAL- odnosno izvod Bernoullijeve jednadbe primjenom Eulerovog integrala

2.IZVOD BERNOULLIJEVE JEDNADBE (1738)- primjenom zakona odranja koliine gibanja fiktivna strujna cijev ili konani element neke cijevi stacionarno ili postupno promjenjivo strujanje

p1A1 sila tlaka na ulazu ( uzvodni profil) p2A2 sila tlaka na izlazu ( nizvodn profil) p1+p2 /2 (A1-A2) komponenta ukupne sile tlaka na plat cijevi u smjeru strujanja F ukupna sila trenja na plat Qv1 koliina gibanja na ulazu Qv2 koliina gibanja na izlazu G(FG) sila gravitacije G sin komponenta koja izaziva promjenu koliine gibanja ( u smjeru toka)

p1 + p 2 Qv1 Qv 2 p 2 A2 p1 A1 ( A1 + A2) G sin F = 0 2 p1 + p 2 Qv1 Qv 2 = p 2 A 2 p1 A1 + ( A1 + A 2 ) + G sin + F 2 z 2 z1 sin =

L A1 A2 A1 + A2 z 2 z1 p2 + Q (v1 v 2) G F =0 p1 2 2 L G = AsrLg v1 + v 2 Q = Asrv = A 2 v1 + v 2 )(v 2 v1) Ag ( z 2 z1) F = 0 p1 A p 2 A + A( 2 p1 p 2 v12 v 2 2 F + z 2 z1 =0 g g 2g A g z1 + p1 v1 p2 v2 F + = z2 + + + g 2 g g 2 g A g
2
2

: A g

GUBICI

BERNOULLIJEVA JEDNADBA ZA IDEALNU TEKUINU oblik jednadbe za idealnu tekuinu ( stacionarno strujanje nestlaive kapljevine)

p1 v1 p2 v2 z1 + + = z2 + + =H g 2 g g 2 g

 z1,z2 = geodetska visina, visina teita poprenog presjeka u odnosu na neku horizontalnu ravninu (m) p1/g, p2/g = hp = pijezometarska ili tlana visina = visina pijezometarskog tlaka koju pokazuje visina stupca tekuine u pijezometarskoj cijevi ( m) v12/2g, v22/2g = brzinska visina = visina s koje bi tijelo da pada imalo brzinu v (m) H= HIDRODINAMIKI TLAK ili UKUPNA SPECIFINA ENERGIJA

 pijezometarska i brzinska visina mogu se odrediti pomou pijezometarske i Pitotove cijevi - suma ti visina je konstantna=H bez obzira koju strujnu cijev promatramo

 SMISAO BERNOULLIJEVE JEDNADBE = konstantnost potencijalne energije (z+p/g) i kinetike energije ( v2/2g), pa Bernoullijeva jednadba predstavlja ZAKON ODRANJA ENERGIJE jedinica mase tekuine ima kod stacionarnog strujanja const. energiju du cijele strujne cijevi

 kod idealne tekuine linije energije je const.

BERNOULLIJEVA JEDNADBA ZA REALNU TEKUINU - stacionarno strujanje nestlaive kapljevine - kod realne tekuine uzimaju se u obzir sile otpora pri kojima se dio energije troi na svladavanje tog otpora - mehanika energija du toka ne ostaje stalna i jedan dio se bespovratno pretvara ( disipira ) u toplinsku energiju

 OBLIK JEDNADBE ZA REALNU TEKUINU

p1 1v1 p 2 2v 2 z1 + + = z2 + + + H 2g 2g g g
2 2

 1,2 = Coriolisov koeficijent ili koeficijent kinetike energije koji pokazuje odnos stvarne kinetike energije mase fluida koji protjee poprenim presjekom u jedinici vremena i kinetike energije odreene iz uvjeta da su brzine u svim tokama presjeka jednake ( srednja brzina)

 -kod strujanja u cijevima =1,0, a kod strujanja otvorenim vodotocima =1,1 (najee)
=
v 3 dA
A 3

v A

H= dio specifine energije utroen na svladavanje HIDRODINAMIKIH OTPORA strujanju kapljevine.

PRAKTINA PRIMJENA BERNOULLIJEVE JEDNADBE

1. CIJEV POD TLAKOM

d=const, Q=const v=const.v1=v2

p2 p1 z1 + = z2 + + H g g
H = ( z1 + p1 p2 ) (z2 + ) g g

gubitak tlaka = razlika pijezometarskih visina u presjecima - ako je cijev horizontalna z1=z2 direktno oitavanje pijezometara

2. OTVORENI VODOTOK ako je strujanje jednoliko v= const. Io=Ie =Ip=I

p1=p2 =pa atmosferski tlak djeluje na povrini vodotoka -u pijezometrima se voda podie do razine vode u vodotoku -linija vodnog lica = pijezometarska linija

3. VENTURIJEV VODOMJER

Za mjerenje koliine vode ( gubici se zanemaruju idealna t.) z1=z2 cijev je horizontalna h= razlika oitanja u pijezometrima Jednadba kontinuiteta A1v1=A2v2

p1 p 2 h= g g

v 2 v 1 h= ; 2g 2g

d1 Q= 4
2

2 gh d1 1 d2
4

REIMI KRETANJA REALNE TEKUINE - tijekom kretanja realne tekuine javljaju se razliiti otpori ( ovisno o viskoznosti) - BOUSSINESQ (1868) brzina estica uz stijenku cijevi ili korita vodotoka=0 - REYNOLDS ( 1883) svojstva i veliina otpora ovisi o reimu kretanja tekuine - PRANDTL ( 1904) 2 podruja u kojima se javljaju 2 reima teenja a) GRANINI SLOJ- tanki sloj uz stijenku b) JEZGRA TEENJA dio vodene mase unutar graninog sloja

 ako je strujanje LAMINARNO slojevito, u njemu nema izraene jezgre teenja ako je strujanje TURBULENTNO s jezgrom teenja i graninim slojem

REYNOLDSOVI POKUSI (1883)

1. pri malim brzinama ulaz crvene boje nee se mijeati s vodom strujnica je pravac paralelan sa stijenkom cijevi( LAMINARNO STRUJANJE)

 2. Poveanjem brzine strujnica ( otvaranjem S2 ) zadrava kontinuitet, ali gibanje postaje valovito-PRIJELAZNO STRUJANJE 3. daljnjim otvaranjem slavine S2 ova pojava e ostati takva do odreenog trenutka kada se karakter strujanja mijenja i poinje mijeanje vode i boje (TURBULENTNO STRUJANJE)

a) b) c) d)

Stabilno strujanje kod malih brzina Poremeaj zbog poveanje brzine-deformacija strujnica Na suenim dijelovima tlak pada zbog poveanja brzine Ako su sile viskoznosti vee od sila inercije strujanje e se stabilizirati, ako nisu javljaju se vrtlozi koji se pronose, remete tok i izmjenjuju koliinu energijeTURBULENTNO STRUJANJE

 laminarni reim uvjetovan silama trenja turbulentni reim - uvjetovan silama inercije - dimenzionalna analiza:

m s m vD = 2 = bezdimenzionalni parametar Re = m s
reim strujanja ovisi o kinematikom koeficijentu viskoznosti, brzini strujanja i profilu cijevi

 - za Re 2000 ( 2320) teenje e biti laminarno - za Re > 2000 ( 2320) teenje e biti turbulentno - priblina kritina brzina pri kojoj se dogaa prijelaz iz laminarnog u turbulentno teenje

- u cijevima je brzina oko 1,0 m/s to znai da je vrlo teko postii laminarno strujanje, u vodotocima jo tee - u strujanju PODZEMNIH VODA ili vrlo viskoznih tekuina

2000 vk = (m / s) D PRIMJER: D=100 mm, vk=0,02-0,012 m/s

TURBULENTNO TEENJE dolazi do jakog mijeanja estica i formiranja 2 podruja u GRANINOM SLOJU brzina raste od 0 do neke vrijednosti na granici graninog sloja i turbulentne jezgre i raste s viskoznou GRANINI SLOJ= podruje strujanja tekuine u blizini podloge - po Prandlu:

d = za cijev Re 2R = za otvoreni vodotok Re

-u turbulentnoj jezgri brzina pulsira, dok je kod laminarnog u nekoj toki brzina konstantna gubitak energije je vei kod turbulentnog teenja

 U cijevima

 U otvorenim koritima

RAZVOJ GRANINOG SLOJA DU PLOE

4 1 2 3

 1. strujnice su paralelne, brzina jednolika 2. razvoj laminarnog graninog sloja neovisno o reimu strujanja-odmicanje strujnica od ploe 3.daljnjim irenjem gr. sloja poinje se razvijati turbulencija ( poveanjem Re do kritine vrijednosti) i laminarno strujanje postaje nestabilno 4.zona turbulentnog toka postaje sve ira, a laminarnog sve ua- pronoenje virova i u podruje blie podlozi-izravnavanje profila brzina

 5. debljina graninog sloja se ustaljuje, a formira se tanki sloj s velikim unutarnjim trenjem, velikih gradijenata brzina i preteito laminarnim strujanjem viskozni podsloj 6. vrlo kratko podruje prijelaza iz laminarnog u turbulentni tok

 Opisani razvoj graninog sloja uzrokuje pojavu tangencijalnih naprezanja o kojeg odreuje gradijent brzina ili promjena koliine gibanja)

o = cf

vo 2
2

cf = koeficijent otpora trenja ( nije const. ve se mijenja du ploe ovisno o razvoju graninog sloja) - sila otpora trenja dobije se integriranjem tangencijalnih naprezanja po povrini Darcy-Weisbachov koeficijent otpora trenja =4cf

 - u realnosti kretanje preko hrapave podloge LAMINARNO STRUJANJE nema pulsacije brzine i nema mijeanja slojeva - veliina hrapavosti ne utjee na reim strujanja graninog sloja, manji dio miruje izmeu izboina, a vei dio klizi preko tako formiranog sloja

- kod okruglih cijevi :

16 cf = Re 64 = 4cf = Re

VRIJEDI ZA Re 2320

=f(Re)

 TURBULENTNO STRUJANJE fizika hrpavost moe dvojako utjecati a) apsolutna hrapavost debljina viskoznog podsloja < TUBULENTNO GLATKI REIM ( hidrauliki glatka povrina) =f(Re) =0,316 Re 1/4

 b) apsolutna hrapavost debljina viskoznog podsloja > TURBULENTNO HRAPAVI REIM ( hidrauliki hrapava povrina) -veliina otpora ovisi iskljuivo o hrapavosti povrine Re>4000 =f(/D) /D = relativna hrapavost

 c) TURBULENTNO PRIJELAZNI REIM =f(Re, /d) 2320<Re<4000

 ISTRAIVANJA NIKURADSE-a-za razliite hrapavosti (Moodyjev dijagram)

3,3

TEENJE POD TLAKOM U ZATVORENIM PROFILIMA - kod zatvorenih profila teenje moe biti stacionarno i nestacionarno; tlano i sa slobodnom vodnom povrinom ( vodovodi, tlane cijevi HE, hidrotehniki tuneli - kljuni parametri Q, H i d - kod REALNIH tekuina javljaju se HIDRODINAMIKI GUBICI

 1. LINIJSKI ( OTPOR TRENJA, OTPOR POVRINE) uslijed hidraulikih otpora koji se javljaju du cijevi OVISE O: 1. hrapavosti stijenke () 2. brzini strujanja (v) 3. poprenom presjeku (D) 4. duini cijevi (L)

L v 2 FT cf OL v / 2 WEISBACHOVA JED. Htr = = = cf R 2g gA g A

ZA OKRUGLE CIJEVI: =4cf

D R= 4 L v2 L v2 Htr = 4cf = D 2g D 2g v1 + v 2 v= 2

 ako je stacionarno i jednoliko strujanje ( const.D i const. Q) moe biti laminarno ili turbulentno to ovisi o srednjoj profilskoj brzini ( v, D i ) odnosno Reynoldsovom broju)

MOODYjev DIJAGRAM

TUBULENTNO PRIJELAZNI REIM

TURBULENTNO HRAPAVI REIM

TURBULENTNO GLATKI REIM

2. LOKALNI GUBICI (OTPOR OBLIKA) nastaju uslijed promjene profila cijevi, loma cijevi ili bilo koje druge prepreke teenju, odnosno lokalnih pojava koje naruavaju oblik teenja

 Gubici ovise o hidrodinamikom oblikovanju Kontrakcija mlaza-pijezometarska linija naglo opada Pojava podtlaka-mogua kavitacija

 Hidrodinamiko oblikovanje ulaza Znaajno manji gubici Ne dolazi do odvajanja graninog sloja

NAGLO PROIRENJE

Odvajanje graninog sloja

(v 2 v1)2 He =
2g
2 v12 v 2 v1 A1 v1 He = 1 = 1 = 2g v1 2 g A2 2 g 2 2 2

NAGLO SUENJE

(v c v 2 )2 He =
2g
2 vc v2 A2 v2 H e = 1 = 1 v2 2 g Ac 2g A c = A 2 = koef. kontrakcij e 2 2 2

v22 = 2g

UKUPNI GUBICI TLAKA NA CIJEVI

 Primjer: Odredite brzinu, protok, energetsku i pijezometarsku liniju za sustav na slici. Strujanje se odvija od posude A s konstantnim tlakom, prema posudi B u kojoj je potlak ( to se vidi iz pijezometarskih oitanja)