Moi Truong Ngap Man

CHÆÅNG 1.
PHÁN BÄÚ RÆÌNG NGÁÛP MÀÛN VAÌ CAÏC DIÃÛN SINH THAÏI
1.1. Phán bäú ræìng ngáûp màûn trãn thãú giåïi
Ræìng ngáûp màûn phán bäú chuí yãúu trong caïc vuìng cæía säng, ven biãøn nhiãût âåïi, chè coï
mäüt vaìi loaìi åí AÏ nhiãût âåïi.
Theo taïc giaí Wahsh (1974) phán chia thaím thæûc váût ngáûp màûn thãú giåïi thaình 2 nhoïm
chênh:
- Khu væûc ÁÚn âäü - Thaïi Bçnh Dæång gäöm Nam Nháût Baín, Philippines, Âäng Nam AÏ,
ÁÚn âäü, båì biãøn Häöng Haíi, Âäng Phi, Australia, New Zealand, quáön âaío phêa Nam Thaïi Bçnh
Dæång tåïi táûn âaío Xamoa.
- Khu væûc táy Phi cháu Myî bao gäöm båì biãøn cháu Phi phêa Âaûi Táy Dæång, âaío
Galapagos vaì Cháu Myî.
Täøng diãûn têch ræìng ngáûp màûn thãú giåïi vaìo khoaíng 15.429.000 ha, trong âoï coï
6.246.000 ha thuäüc cháu AÏ nhiãût âåïi vaì cháu Âaûi dæång, 5.781.000 ha åí Cháu Myî nhiãût âåïi vaì
3.402.000 ha thuäüc Cháu Phi.
ÁÚn - Malaysia âæåüc xem laì hai khu væûc coï nhiãöu loaìi cáy ngáûp màûn phong phuï vaì coï
cháút læåüng. Caïc cáy gäù quan troüng nháút laì máúm, âæåïc, veût, báön, daì (Ceriops). Máúm tràõng vaì
báön tràõng phaït triãøn theo hæåïng biãøn, coìn máúm quàn (Avicennia lanata) vaì máúm læåîi âoìng
hæåïng vãö phêa âáút liãön.
Ræìng ngáûp màûn phong phuï nháút åí Âäng Nam AÏ laì Malaysia, Thaïi Lan, Viãût Nam vç
nåi âáy mæa låïn, nhiãöu phuì sa, êt soïng gioï.
1.2. Phán bäú ræìng ngáûp màûn åí Viãût Nam
Viãût Nam coï nhiãöu âiãöu kiãûn thuáûn låüi cho ræìng ngáûp màûn sinh træåíng vaì phaït triãøn,
nháút laì vuìng ven biãøn âäöng bàòng Nam bäü.
Træåïc chiãún tranh, ræìng ngáûp màûn chiãúm diãûn têch tæång âäúi låïn 400.000ha (Maurand,
1943), chuí yãúu laì åí Nam Bäü: 250.000 ha. Hai vuìng coï ræìng ngáûp màûn táûp trung laì baïn âaío Caì
Mau 150.000 ha vaì vuìng Ræìng saït (Biãn Hoaì vaì Tp. Häö Chê Minh) 40.000 ha. Do khai thaïc
ræìng âãø láúy than, gäù, cuîi quïa mæïc nãn diãûn têch ræìng giaím nhanh. Âãún cuäúi nàm 1960 ræìng
chè coìn 3/4. Tæì nàm 1962 - 1971 chiãún tranh hoaï hoüc cuía Myî âaî huyí diãût 104.123 ha maì 52%
åí muîi Caì Mau vaì 41% åí Ræìng Saït, coìn laûi laì caïc tènh åí miãön Táy Nam Bäü. Âãún nay pháön låïn
vuìng bë raîi cháút âäüc hoaï hoüc, ræìng âaî taïi sinh, nhæng thaình pháön chuí yãúu laì máúm, chaì laì.
Dæûa vaìo caïc yãúu täú âëa lyï, khaío saït thæûc âëa vaì kãút quía viãùn thaïm, ræìng ngáûp màûn Viãût
Nam âæåüc chia laìm 4 khu væûc:
- Khu væûc I: båì biãøn Âäng Bàõc, tæì Muîi Ngoüc âãún muîi Âäö Sån.
- Khu væûc II: båì biãøn âäöng bàòng Bàõc Bäü, tæì muîi Âäö Sån âãún Laûch Træåìng.
- Khu væûc III: båì biãøn Trung Bäü, tæì Laûch Træåìng âãún muîi Vuîng Taìu.
- Khu væûc IV: båì biãøn Nam Bäü, tæì muîi Vuîng Taìu âãún Haì Tiãn.
1
Khu væûc I: båì biãøn Âäng Bàõc
Khu væûc naìy coï mäüt säú âiãöu kiãûn tæû nhiãn tæång âäúi thuáûn låüi: Caïc baîi láöy ven biãøn coï
nhiãöu âaío baío vãû, êt chëu taïc âäüng cuía baîo, gioï maûnh vaì soïng.
Caïc säng chênh coï âäü däúc cao, doìng chaíy maûnh âem phuì sa ra táûn biãøn, coìn doüc caïc
triãön säng ráút êt baîi láöy.
Âàûc âiãøm cuía caïc quáön xaî ræìng ngáûp màûn åí khu væûc I laì hãû thæûc váût gäöm nhæîng loaìi
æa màûn vaì chëu muäúi gioíi, khäng coï loaìi æa låü. Thaình pháön loaìi ngheìo hån åí Miãön Nam (24
loaìi). Háöu hãút caïc loaìi cáy ngáûp màûn taûi âáy nhæ âæåïc voìi, veût, duì, trang, suï laûi ráút êt gàûp åí
Nam Bäü. Coï thãø chuïng khäng caûnh tranh näøi våïi caïc loaìi khaïc.
Khu væûc II: båì biãøn âäöng bàòng Bàõc Bäü

Vuìng ven biãøn nàòm trong phaûm vi bäöi tuû cuía säng Thaïi Bçnh, säng Häöng vaì caïc phuû
læu nãn phuì sa nhiãöu, giaìu cháút dinh dæåîng, baîi bäöi räüng åí caí cæía säng vaì ven biãøn, nhæng
chëu taïc âäüng maûnh cuía soïng gêo do thiãúu bçnh phong baío vãû åí ngoaìi, näöng âäü muäúi trong
nàm laûi thay âäøi nhiãöu.
Khu væûc III: båì biãøn Trung Bäü

Tæì Laûch Træåìng âãún muîi Vuîng Taìu. Âáy laì mäüt daîi âáút heûp, båì biãøn song song våïi
daîi Træåìng sån. Do âëa hçnh ráút phæïc taûp, coï chäù nuïi àn ra saït biãøn, coï chäù taïc âäüng cuía biãøn
khaï näøi báût, taûo nãn caïc âuûn caït. Taïc âäüng cuía baîo gêo muìa Âäng Bàõc gáy soïng låïn. Do âoï
toìan khu væûc háöu nhæ khäng coï ræìng ngáûp màûn.
Khu væûc IV: båì biãøn Nam Bäü

Miãön ven biãøn Nam Bäü coï âëa hçnh tháúp vaì bàòng phàóng, hãû thäúng säng näúi våïi nhiãöu
raûch chàòng chët, hàòng nàm chuyãøn ra biãøn hàòng tràm triãûu táún phuì sa giaìu cháút dinh dæåîng.
Âiãöu kiãûn sinh thaïi åí âáy thuáûn låüi cho ræìng ngáûp màûn phaït triãøn maûnh, thãm vaìo âoï khu
væûc naìy gáön åí caïc quáön âaío Indonesia, Malaysia, laì nhæîng nåi xuáút phaït cuía caïc cáy ngáûp
màûn. Nhåì caïc doìng næåïc noïng vaì gêo Táy Nam chuyãøn cáy con vaì haût giäúng âãún âáy nãn
thaình pháön phong phuï vaì kêch thæåïc cáy låïn nháút næåïc ta. Trong khu væûc naìy hàòng nàm
sang Cæíu Long âem theo mäüt læûåüng låïn phuì sa, giaìu âaûm vaì muäúi khoïang.
ÅÍ kinh raûch, näöng âäü muäúi trong muìa khä cao hån åí cæía säng chênh, do âoï thaình
pháön cáy æa màûn chiãúm æu thãú, chuí yãúu laì âæåïc, veût, su, daì.
Doüc caïc triãön säng phêa trong, quáön thãø máúm læåîi âoìng phaït triãøn cuìng våïi loìai dáy
leo laì cäúc keìn. Âi sáu vaìo näüi âëa thç báön chua thay thãú dáön, coï chäù cho dæìa næåïc moüc hoàûc
âæåüc träöng thaình baîi, láùn våïi maïi dáöm, mäüt loaûi cáy chè thë cho næåïc låü.
1.3. Caïc diãûn sinh thaïi thuäüc baïn âaío Caì Mau
Ranh giåïi: Táy Bàõc: kãnh Quaín Läü, Phuûng Hiãûp. Âäng Bàõc: säng Háûu - cæía Tráön Âãö.
Nam: säng Myî Thanh, Raûch Nhu Gia - kãnh Quaín Läü, Nhu Gia.
Tæì cæía Tráön âãö vaìo näüi âëa:
2
(1). Baîi bäöi ngáöm láúp cæía Tráön Âãö: nhiãöu âåïi haût bäöi làõng tæång âæång våïi âåïi quáön xaî
âäüng váût âoïn bàõt caïc loaûi haût muìn kãút tuía.
(2). Ræìng ngáûp màûn ven båì säng Myî Thanh [máúm], ven cæía Tráön Âãö [báön].
(3). Baîi triãöu tháúp sau ræìng ngáûp màûn ven båì: âã bao ngaûn gáy naûn phuï dæåîng trong
næåïc tuì cuía hãû ao, væåìn, nhaì.
(4). Baîi triãöu cao:
- Âã ven säng caíi taûo thaình âáút thäø cæ [væåìn, nhaì åí, âæåìng].
- Baîi phàông räüng xaî màûn, xäø pheìn träöng luïa.
(5). Baîi triãöu tháúp: Nhu Gia- Myî Xuyãn - Âaûi Ngaîi nåïi räüng loìng säng cäø thaình kinh,
tiãu næåïc maûnh taûo sæïc caín ngang säng Háûu, tàng âäü bäöi làõng åí cæía Tráön Âãö: âã ven kinh taûo
âáút thäø cæ, væåìn cáy.
(6). Baîi triãöu cao Thaûnh Trë - Soïc Tràng:
- Âã ven kinh taûo âáút thäø cæ, væåìn cáy.
- Baîi phàông träöng luïa.
(7). Baîi triãöu tháúp: Kãú Saïch hæåíng phuì sa ngoüt tæì kãút tuía åí vuìng giaïp næåïc biãøn.
(8). Bæng sau âã säng Háûu: quáön xaî sinh váût chëu ngáûp uïng næåïc ngoüt.
(9). Goïc maûn âäng cuía trung tám BÂCM: quáön xaî sinh váût chëu ngáûp uïng næåïc ngoüt.
THAÍM THÆÛC VÁÛT VUÌNG BAÏN ÂAÍO CAÌ MAU
Hiãûn traûng thaím thæûc váût laì kãút quaí phaín aính hoaût âäüng täøng håüp qua caïc nhán täú
sinh thaïi, trong âoï taïc âäüng cuía con ngæåìi chiãúm mäüt vai troì quan troüng. Caïc hoaût âäüng cuía
con ngæåìi, våïi caïc mæïc âäü khaïc nhau, mäüt caïch træûc tiãúp hay giaïn tiãúp taïc âäüng trãn caïc kiãøu
thaím thæûc váût nguyãn thuíy hoàûc laìm thay âäøi caïc nhán täú tæû nhiãn goïp pháön taûo nãn caïc hiãûn
traûng ngaìy nay. Caïc kiãøu thaím thæûc váût nguyãn thuíy trong vuìng hiãûn nay háöu nhæ khäng
coìn næîa, ngoaûi træì mäüt säú diãûn têch trong ræìng ngáûp màûn, thay vaìo âoï laì caïc quáön thãø thæï
sinh : ræìng, traíng vaì âäöng coí trãn vuìng âáút hoang, hoàûc caïc häüi âoaìn coí daûi trãn âáút canh taïc.
I. THAÍM THÆÛC VÁÛT VUÌNG ÂÁÚT HOANG
A. Kiãøu thaím thæûc váût vuìng ngáûp màûn

Hiãûn diãûn åí vuìng cæía säng, vuìng tháúp ven biãøn chëu aính hæåíng cuía triãöu, quáön thãø
ræìng ngáûp màûn chiãúm mäüt diãûn têch quan troüng åí ven biãøn Âäng, âàûc biãût åí muîi Caì Mau,
riãng åí ven biãøn Táy diãûn têch ræìng tæång âäúi heûp. Trong kiãøu thaím thæûc váût naìy coï thãø ghi
nháûn caïc kiãøu quáön håüp sau:
1. Ræìng Máúm
Thaình pháön cuía quáön håüp tæång âäúi thuáön loaûi våïi ræìng máúm æu thãú taûo âai thæûc váût
tiãn phong vuìng baîi bäöi láún biãøn. Phán bäú ven biãøn Âäng vaì biãøn Táy.
3
2. Ræìng Âæåïc
Quáön thãø thuáön loaûi hoàûc häùn giao våïi leí teí vaìi loaûi cáy máúm vaì veût taïch táûp trung åí
vuìng muîi Caì Mau, trong âoï coï mäüt diãûn têch âaïng kãø laì ræìng träöng.
3. Ræìng häùn giao

Laì quáön thãø gäöm nhiãöu loaìi nhæ máúm, veût, âæåïc chiãúm æu thãú, xen láùn mäüt êt daì, xu,
giaï thæåìng gàûp bãn trong quáön thãø âæåïc åí âëa hçnh tæång âäúi cao.
4. Ræìng Giaï, Chaì laì

Gàûp åí vuìng âáút cao khäng bë ngáûp båíi triãöu bao gäöm caïc loaìi giaï, chaì laì, chiãúm æu thãú
xen láùn våïi máúm læåîi âäöng, raïng âaûi. . .
5. Traíng cáy buûi vuìng ngáûp màûn

Mäüt säú diãûn têch ræìng ngáûp màûn bë chàût phaï, khai thaïc, khai hoang, táöng cáy gäù biãún
máút thay vaìo âoï laì traíng coí gäöm caïc loaìi san saït, ä rä, coïc keìn, xen láùn trong âoï laì buûi ráûûm
gäöm caïc loaìi chênh nhæ raïng âaûi vaì caïc cáy gäù taïi sinh.
6. Ræìng laï {dæìa laï]

Phán bäú trong caïc vuìng truíng phêa trong näüi âëa, ngáûp næåïc låü. Trong vuìng BÂCM,
caïc laïng dæìa næåïc hiãûn diãûn sáu vaìo âãún Goì Quao, Long Myî vaì doüc theo caïc âã thuíy triãöu
cuía vuìng chuyãøn tiãúp våïi khu væûc uïng pheìn.
B. Kiãøu thaím thæûc váût vuìng uïng pheìn

Gàûp åí vuìng U Minh Thæåüng vaì U Minh Haû thuäüc hai tènh Kiãn Giang vaì Minh Haíi
våïi kiãøu ræìng uïng häùn giao. Tuy nhiãn, do sæû taïc âäüng thæåìng xuyãn cuía con ngæåìi vaì læía
ræìng nãn ræìng nguyãn thuíy âaî hoaìn toaìn bë huíy diãût, thay vaìo âoï laì caïc quáön thãø thæï sinh
thoaïi hoaï våïi nhiãöu mæïc âäü:
1. Ræìng traìm, dåïn, choaûi

Gàûp trãn âáút coìn låïp than buìn khaï daìy > 30cm våïi cáúu truïc mäüt táöng cáy gäù våïi traìm
chiãúm æu thãú gáön âån thuáön vaì åí dæåïi laì táöng coí vaì dáy leo, chuí yãúu laì dåïn, choaûi.
2. Traíng cáy buûi dåïn, choaûi

Laì daûng taïi sinh cuía ræìng traìm, dåïn, choaûi sau khi bë chàût phaï hoàûc bë âäút chaïy. Nãúu
âæåüc baío vãû traíng cáy buûi seî taïi láûp ræìng traìm, dåïn, choaûi.
3. Ræìng traìm, sáûy

Nãúu låïp than buìn bë âäút chaïy hãút âãø läü ra låïp âáút seït pheìn nheû thç ræìng traìm, dåïn,
choaûi âæåüc thay thãú båíi ræìng traìm, sáûy trãn låïp âáút seït.
4. Traíng cáy buûi sáûy

Laì daûng taïi sinh cuía ræìng traìm - sáûy sau khi bë âäút chaïy.
4
5. Traíng sáûy
Khi âäút phaï liãn tuûc seî khäng coìn cáy gäù , traíng cáy buûi, sáûy seî biãún thaình traíng sáûy
âån thuáön.
6. Ræìng traìm - nàng

Gàûp åí vuìng truíng tháúp trãn âáút pheìn nhiãöu.
7. Âäöng coí nàng

Laì daûng thoaïi hoïa nháút cuía vuìng uïng pheìn våïi loaìi coí nàng chiãúm æu thãú gáön âån
thuáön.
C. Kiãøu thaím thæûc váût vuìng ngáûp næåïc âënh kyì

Phán bäú åí vuìng truíng cuía trung tám Baïn Âaío, bë khä caûn vaìo muìa nàõng, âãún muìa
mæa bë ngáûp do uïng hoàûc aính hæåíng cuía luî säng Háûu. Thaím thæûc váût nguyãn thuíy hoaìn toaìn
bë huíy diãût thay vaìo âoï laì âáút canh taïc näng nghiãûp trãn âáút coï âëa thãú êt pheìn, chiãúm mäüt
diãûn têch låïn laì âáút hoang hoïa, do tênh cháút âáút pheìn nhiãöu vaì bë ngáûp uïng nãn vuìng coí nàng
trãn vuìng truîng tháúp vaì nàng - laïc trãn vuìng âëa hçnh tæång âäúi cao chiãúm æu thãú trong khu
væûc naìy.
D. Thaím thæûc váût trãn caïc giäöng caït

Trãn caïc giäöng caït hoang hoaï, thaím thæûc váût ræìng khi xæa âaî bë huíy diãût âãø thiãút láûp
âáút thäø cæ nãn chè coìn dáúu vãút caïc traíng coí taûo thaình nhæîng quáön håüp coí Cuï.
II. THAÍM THÆÛC VÁÛT VUÌNG ÂÁÚT CANH TAÏC
Trong vuìng BÂCM mäüt pháön låïn diãûn têch âaî âæåüc sæí duûng, chuyãøn thaình âáút thäø cæ,
væåìn cáy, âáút canh taïc näng nghiãûp... Pháön låïn diãûn têch naìy laì âáút phuì sa ven säng Háûu
khäng hoàûc êt pheìn, ven biãøn Âäng vaì Táy chëu sæû nhiãùm màûn theo muìa vaì âang âæåüc måí
räüng dáön vaìo näüi âäöng trãn caïc vuìng âáút pheìn.
Cuìng våïi caïc loaûi cáy träöng, thæûc váût tæû nhiãn dæåïi daûng caïc loaìi coí daûi phaït triãøn tråí
laûi thaình nhæîng daûng thæûc váût tiãu biãøu cho tæìng loaûi mäi træåìng.
1. Quáön håüp coí läöng væûc - coí chaïo

Hiãûn diãûn trong caïc chán ruäüng hai vuû, phäø biãún trong vuìng âáút phuì sa nhiãøm màûn êt,
coï cå cáúu Heì Thu - muìa.
2. Quáön håüp laïc dáöy

Phán bäú ruäüng luïa Âäng Xuán - Heì Thu, chiãúm mäüt diãûn têch quan troüng ven säng
Háûu, keïo daìi cho âãún Kãú Saïch. Âáút khäng bë ngáûp uïng theo muìa vaì êt bë khä haûn do coï biãn
âäü triãöu låïn. Trong thaình pháön quáön håüp coìn tháúy sæû hiãûn diãûn raíi raïc cuía laïc hãún.
5
3. Quáön håüp laïc hãún
Laì thaình pháön khaï tiãu biãøu trong caïc ruäüng luïa muìa vuìng âáút phuì sa hay êt pheìn,
khäng bë nhiãùm màûn, nhæng bë uïng ngáûp vaìo muìa mæa. Trong caïc loaìi cuìng hiãûn diãûn coï khaï
nhiãöu loaìi coí, cuía vuìng láöy áøm nhæ rau maïc, beìo, laïc.
4. Quáön håüp raïng - gaût nai

Hiãûn diãûn trong caïc ruäüng luïa muìa vuìng truîng tháúp, phán bäú ven caïc vuìng âáút pheìn
nàûng cuía trung tám Baïn Âaío, duì khäng bë ngáûp sáu nhæng thæåìng bë uïng nãn cháút læåüng
næåïc vaìo âáöu muìa mæa thæåìng ráúr xáúu do nhiãùm pheìn.
5. Quáön håüp nàng - cuï ma

Tiãu biãøu cho ruäüng luïa hoàûc âáút ráùy träöng khoïm, mêa trãn âáút pheìn nhiãöu. Cuìng hiãûn
diãûn våïi caïc loaìi nàng cuï ma coìn coï thãø gàûp mäût säú loaìi khaïc nhæ coí äúng âàõng, âuía bãúp...
6. Quáön håüp läng cäng biãøn

Hiãûn diãûn trãn caïc ruäüng luïa muìa vuìng ven biãøn, âáút màûn nhiãöu, chè canh taïc âæåüc
vaìo âáöu muìa mæa nhåì vaìo nguäön næåïc tråìi
7. Quáön håüp laïc næåïc

Trãn ruäüng luïa muìa ven biãøn gáön caïc khu væûc cæía säng, âëa thãú tháúp nãn dãù bë ngáûp
theo chãú âäüc triãöu.
8. Quáön håüp nàng

Phán bäú trãn ruäüng pheìn bë nhiãùm màûn, phäø biãún åí caïc chán ruäüng tháúp vuìng ven
biãøn Táy thuäüc Kiãn Giang vaì vuìng truîng Caì Mau
9. Quáön håüp coí âäöng tiãön

Hiãûn diãûn trãn ruäüng luïa muìa, âáút bë nhiãùm màûn vaìo muìa khä, âëa hçnh tæång âäúi
tháúp.
10. Quáön håüp laïc

Gàûp trãn ruäüng luïa muìa âáút coï âëa hçnh tæång âäúi cao nãn êt bë ngáûp. Muìa khä bë
nhiãùm màûn êt.
11. Quáön håüp coí bàõp

Thæåìng gàûp trãn caïc ruäüng luïa muìa vuìng U Minh, âáút khäng pheìn háöu nhæ khäng bë
nhiãùm màûn, bë uïng vaìo muìa mæa, táöng màût tæång âäúi giaìu hæîu cå, thæåìng hiãûn diãûn trãn caïc
âáút canh taïc sau khi khai thaïc ræìng traìm
12. Quáön håüp laïc ráûn - sam san

Hiãûn diãûn trãn caïc âáút coï sa cáúu nheû, phaït sinh tæì caïc doìng biãøn, âáút âæåüc caíi taûo âãø
laìm ráøy caïc loaûi.
6
13. Quáön håüp boü xêt - rau maï
Chè thë caïc vuìng âáút thäø cæ cáy àn traïi. Thaình pháön loaìi tæång âäúi phong phuï gäöm:
San càûp, tuïc hçnh, xuán thaío mën, rau trai, coí cæït heo
14. Quáön håüp sam biãøn

Gàûp trong caïc ruäüng muäúi ven biãøn våïi loaìi sam biãøn chiãúm æu thãú xen láùn våïi coí san
saït.
III. CAÏC ÂÅN VË TRÁÖM TÊCH
1. Tráöm têch biãøn gioï

Âáy laì nhæîng giäöng caït ven goüi laì giäöng. Giäöng coï màût åí Soïc Tràng, Baûc Liãu, Raûch
Soíi; ven biãøn Âäng thuäüc huyãûn Giaï Rai, Âáöm Dåi; ven biãøn Táy thuäüc huyãûn Tráön Vàn Thåìi,
U Minh.
Giäöng laì âån vë tráöm têch ven biãøn, cao hån mæûc næåïc biãøn vaì cao hån âäöng bàòng
xung quanh. Âáy laì nhæîng daîy caït heûp chaûy song song våïi nhau vaì âàûc biãût song song våïi båì
biãøn hiãûn taûi. Giäöng thæåìng thàóng hoàûc hçnh caïnh cung. Màût træåïc cuía giäöng laì pháön hæåïng
ra biãøn, thæåìng läöi vaì liãn tuûc, màût sau thæåìng loîm vaì khäng âãöu. Giäöng coï chiãöu daìi tæì vaìi
cáy säú âãún haìng chuûc cáy säú, chiãöu ngang tæì vaìi chuûc meït âãún haìng tràm meït. Váût liãûu cáúu
taûo laì seït vaì caïc maînh voí sinh váût. Bãö daìy cuía giäöng khoaíng vaìi meït vaì thæåìng nàòm trãn låïp
seït xaïm xanh, trong mäüt vaìi træåìng håüp âàûc biãût nàòm trãn tráöm têch âáöm láöy biãøn. Näøi báût
hån hãút trong vuìng nghiãn cæïu laì hãû thäúng giäöng Soïc Tràng coï chiãöu daìi hån 15 km vaì räüng
hån 1 km.
Caïc läù khoan näng xuyãn qua giäöng tiãu biãøu thæåìng cho tháúy coï ba táûp tæì trãn xuäúng
nhæ sau: táûp caït xaïm, moíng, tåi xäúp, táûp caït vaìng bãn dæåïi laì táûp caït bäüt xaïm nàòm trãn seït
xaïm xanh. Vai troì cuía táûp caït vaìng laì âàûc træng vaì coï yï nghéa hån caí, noï mang têch cháút âêch
thæûc cuía giäöng. Táûp naìy daìy moíng tuìy vë trê cuía âëa hçnh, tuìy mæûc næåïc ngáöm bãn dæåïi.
Caïc giäöng åí âáy thuäüc Holocene, caìng gáön båì biãøn hiãûn taûi giäöng caìng måïi, coï tuäøi treí
hån. Giäöng laì nåi âáút cao, thæåìng coï táöng næåïc ngáöm näng vaì khäng coï pheìn nãn âáy laì nåi
thêch håüp cho thäø cæ, væåìn cáy àn traïi, hoa maìu...
2. Tráöm têch âáöm láöy biãøn

Tráöm têch naìy nàòm giæîa caïc âã tæû nhiãn, sau caïc âã tæû nhiãn hoàûc sau caïc giäöng caït
ven biãøn. Tráöm têch âáöm láöy biãøn chiãúm diãûn têch khaï låïn åí U Minh, doüc biãøn Táy thuäüc
huyãûn Tráön Vàn Thåìi, Caïi Næåïc, doüc biãøn Âäng thuäüc huyãûn âáöm dåi, Vénh Låüi,Giaï Rai,
Thaûnh Trë... Tráöm têch naìy coï diãûn têch khaï låïn åí Phæång Ninh (huyãûn Phuûng Hiãûp), Ngoüc
Chuïc, Hoìa Hæng (huyãûn Giäöng Riãöng), doüc säng Caïi Låïn nhæ Vénh Tuy, Vénh Hoìa Hæng,
Vénh Bçnh Bàõc (huyãûn Goì Quao, Vénh Thuáûn) vaì phán bäú ráút phæïc taûp åí huyãûn Häöng Dán,
phêa Âäng vaì Âäng Bàõc huyãûn Thaïi Bçnh.
Tráöm têch âáöm láöy biãøn âæåüc tçm tháúy åí nhæîng vuìng truîng låïn chiuû ngáûp næåïc sáu vaì
láu nháút trong nàm. Do âoï, coï nhiãöu seït vaì váût liãûu hæîu cå làõng âoüng. Âàûc træng cå baín cuía
7
nhoïn naìy laì sæû coï màût cuía sunfit, âáöu mäúi cuía sæû taûo pheìn trong âáút. Sæû coï màût cuía sunfit do
nhæîng âiãöu kiãûn âàûc biãût khäúng chãú trong suäút quaï trçnh tráöm têch nhæ : âiãöu kiãûn yãúm khê
chiãúm æu thãú, sæû ngáûp luût âãöu âàûn do næåïc låü , täúc âäü tráöm têch cháûm vaì âàûc biãût laì sæû coï màût
cuía thæûc váût ræìng ngáûp màûn .
Tráöm têch âáöm láöy biãøn coï chiãöu daìy 1,5 - 2 m, nàòm dæåïi tráöm têch säng âáöm láöy, säng
biãøn vaì âæåüc giåïi haûn dæåïi båíi tráöm têch biãøn.
Trong caïc máùu phán têch hoïa hoüc cho tháúy haìm læåüng täøng sunfit khoaíng 40.000 -
75.000 ppm, nhäm 300 - 900 ppm, muìn 6,0 - 9,0%, carbonate calci ráút tháúp.
Trong caïc läù khoan näng khoaíng 5m tråí laûi, diãùn thãú cuía thaím thæûc váût ráút roí neït:
- Tè lãû pháön tràm cuía baìo tæí dæång xè 30 - 50%.
- Tè lãû pháön tràm cuía pháún hoa haût tráön 2 - 6%.
- Tè lãû pháön tràm cuía pháún hoa haût kên 40 - 70%.
Trong âoï baìo tæí dæång xè åí pháön trãn cuía màût càõt däöi daìo hån åí pháön dæåïi. Nhçn
chung baìo tæí dæång xè, hpáún hoa haût kên biãún âäøi tæì dæåïi lãn trãn theo mäüt qui luáût nháút
âënh.
Caïc kãút quaí phán têch trong tráöm têch naìy cho tháúy thaình pháön caïc giäúng loaìi âån
giaín, säú læåüng ráút khan hiãúm. Kãút quaí cho tháúy caïc giäúng loaìi âæåüc tçm tháúy trong tráöm têch
naìy coï voí baío täön khäng täút bãö daìy moíng, hçnh thaïi bãn ngoaìi voí sáön suìi. Háöu hãút voí coï cáúu
taûo väi maìu tràõng, mäüt êt coï maìu vaìng. Pháön låïn bãn trong caïc phoìng coï cháút traïm cháút báùn
maìu âen.
3. Tráöm têch häö

Tráöm têch häö âæåüc tçm tháúy åí caïc khu væûc coï âëa hçnh tháúp, coï maûng læåïi thoaït thuíy
keïm . Häö nguyãn laì di têch cuía vuîng vënh cuî bë cä láûp khi cháu thäø phaït triãøn ra phêa biãøn .
Sau âoï âæåüc phuì sa bäöi âàõp vaì láúp dáön. Häö tæì mäüt bäön truîng näng tråí thaình mäüt khu væûc âáút
liãön vaì biãøn tæì mäüt mäi træåìng næåïc màûn tråí thaình mäüt vuìng coï næåïc ngoüt. Häö thæåìng coï hai
daûng: nåi naìo thæûc váût phaït triãøn liãn tuûc vaì phong phuï thç taûo thaình than buìn , nåi naìo
khäng coï than buìn thç taûo thaình seït. Træåìng håüp âáöu tiãn âàûc træng cho than buìn U Minh.
Træåìng håüp thæï hai âàûc træng cho khu væûc Phong Nam thuäüc huyãûn Giaï Rai.
Bãö daìy tráöm têch naìy khoaíng vaìi meït, nàòm træûc tiãúp trãn thaình taûo biãøn, giaìu di têch
sinh váût.
Kãút quaí phán têch thaình pháön hoïa hoüc âáút cho tháúy haìm læåüng täøng sunfat 20.000 -
30.000 ppm, nhäm 18 - 20 ppm, muìn 2,0 - 6,0 %, carbonate calci 10.000 - 14.000 ppm.
Trong nhoïm tráöm têch naìy thæûc váût ræìng ngáûp màûn ráút êt phäø biãún, ngæåüc laûi, nhoïm
thæûc váût dæång xè ráút phäø biãún, kãút quaí phán têch cho tháúy:
Trong âoï baìo tæí dæång xè ráút æu thãú laì Microsodium sp., Polypodiacaea gen - indet,
Cyatheaceae; kãú âãún laì Cystperis sp., Sphagnum sp., Gleichemiaceae, Blechnaceae, Pteridaceae,
Aceraceae, Sonneratia sp..
8
Kãút quaí cho tháúy sæû biãún âäøi mäi træåìng tæì ngáûp màûn phêa dæåïi màût càõt vaì chuyãøn
sang ngáûp låü phêa trãn màût càõt.
4. Than buìn
Ngoaìi than buìn U Minh, âaî phaït hiãûn âæåüc nhiãöu âiãøm than buìn khaïc nàòm trong
vuìng nghiãn cæïu nhæ åí Thaûnh An (huyãûn Thäút Näút), Sçnh Âen - Thåïi Âäng (huyãûn Ä Män),
Vénh Viãùn (huyãûn Long Myî), Ba Doi (huyãûn Goì Quao), Raûch Thë Âäüi, säng Caïi Beï (huyãûn
Giäöng Riãöng), Vénh Hoìa (huyãûn Vénh Thuáûn), Caì Dàm, Baìu Sáúu, Tráúp Tranh, kãnh Roü (huyãûn
Phuûng Hiãûp).
Than buìn laì saín pháøm baïn phán giaíi cuía thæûc váût, saín pháøm âáöu tiãn cuía quaï trçnh
biãún âäøi tæì xaïc baî thæûc váût âãún than âaï. Caïc taìn têch thæûc váût âæåüc têch luîy trong nhæîng âoaûn
säng chãút, bæng láöy cäø. Xaïc baî thæûc váût chäöng cháút lãn nhau liãn tuûc. Chuïng traíi qua quaï trçnh
phán giaíi khäng hoaìn toaìn trong âiãöu kiãûn âäü áøm vaì thiãúu khäng khê våïi sæû tham gia têch cæûc
cuía caïc vi khuáøn kyñ khê.
Than buìn thæåìng coï maìu âen hoàûc náu. Âáy laì häùn håüp cuía thæûc váût âuí loaûi,muìn, váût
liãûu vä cå vaì næåïc. Than buìn trong vuìng nghiãn cæïu coï chiãöu daìy 1,0 - 1,5 m.
Than buìn U Minh âæåüc xem laì tiãu biãøu hån caí vãö màût træí læåüûng láùn cháút læåüng. Than
buìn naìy khäng coï låïp phuí, dãù bë chaïy do âoï moí than ngaìy caìng bë thu heûp .
Trong phán têch hoïa hoüc haìm læåüng täøng sunfate khoaíng 11.000 - 45.000 ppm, nhäm
50 - 300 ppm, muìn ráút cao tæì 62,32 - 65,10%. Kãút quaí phán têch caïc chè tiãu kyî thuáût cho tháúy
âäü tro 4,7%, cháút bäúc 55,21%, nhiãût læåüng 5.183 Kcal/Kg, læu huyình 0,34%.
Kãút quaí phán têch baìo tæí pháún hoa cho tháúy:
- Tè lãû pháön tràm cuía pháún hoa haût tráön 3,0 - 30%.
Trong âoï baìo tæí dæång xè chiãúm æu thãú trong màût càõt, chuí yãúu laì Polypodiaceae gen -
indet, Mirosorium sp., Stenochlaena sp.. Pháún hoa haût tráön coï màût nhæng khäng quan troüng.
Pháún hoa haût kên xuáút hiãûn raíi raïc chuí yãúu laì åí pháön dæåïi màût càõt. Daûng phäø biãún laì
Rhizophora sp., Oleaceae.
5. Tráöm têch säng biãøn

Âáy laì nhoïm tráöm têch phäø biãún nháút trong vuìng. Tráöm têch naìy coï liãn quan âãún
giäöng caït vaì coìn goüi laì tráöm têch âäöng bàòng ven biãøn, thæåìng nàòm trãn mæûc thuíy triãöu trung
bçnh. Coï thãø chia thaình hai âån vë phuû: tráöm têch âäöng bàòng cao ven biãøn vaì tráöm têch âäöng
bàòng tháúp ven biãøn.
Tráöm têch âäöng bàòng cao ven biãøn khaï phäø biãún åí phêa Bàõc vaì Âäng Bàõc cuía vuìng,
gäöm caïc huyãûn Thäút Näút, Ä Män Cháu Thaình, Tán Hiãûp, vaì mäüt pháön Long Myî, Phuûng
Hiãûp, Giäöng Riãöng, Goì Quao, Häöng Dán ...
Tráöm têch âäöng bàòng tháúp ven biãøn phán bäú æu thãú åí phêa Âäng, Âäng Nam, Nam, vaì
Táy Nam cuía vuìng, gäöm caïc huyãûn Long Phuï, Kãú Saïch, Myî Xuyãn, Soïc Tràng, Âáöm Dåi, Caïi
Næåïc, Vénh Trë, Vénh Låüi, U Minh, An Biãn, An Minh...
9
Mäüt säú muîi khoan näng xuyãn qua tráöm têch biãøn cho tháúy: pháön trãn cuìng laì seït xaïm
âen, kãú âãún laì seït xaïm tràõng hoàûc ngaì, âäi khi loang läù âoí vaìng. Bãö daìy khoaíng 1 m. Tráöm
têch säng biãøn nàòm seït biãøn xaïm xanh, thènh thoaíng nàòm trãn caït giäöng. Tráöm têch naìy ngheìo
cháút hæîu cå, khäng chæúa sunfit nãn khäng chæïa pheìn.
Caïc tênh cháút trãn âáy âoïng mäüt vai troì quan troüng trong âaïnh giaï baín cháút âáút vuìng
BÂCM. Âáy laì nguäön gäúc cuía caïc loaûi âáút täút vaì coï tiãöm nàng låïn vãö màût näng nghiãûp.
Kãút quaí phán têch thaình pháön hoïa hoüc cho tháúy haìm læåüng täøng sunfat 6.000 - 12.000
ppm, nhäm ráút êt khoaíng 10 - 50 ppm, carbonate calci 9.000 - 14.000 ppm, muìn khoaíng 0,5 -
2%.
- Tè lãû pháön tràm cuía pháún hoa haût tráön 3,0 - 18%.
Trong âoï caïc daûng chuí yãúu cuía baìo tæí dæång xè laì Polypodiaceae gen - indet,
Microsorium; kãú âãún laì Cystoteric sp., Acrotichum aureum. Pháún hoa haût tráön gäöm Cupressaceae,
Ginkgoaceae, Pinaceae gen - indet, Pinus. Caïc daûng cuía pháún hoa haût kên âàût træng laì Sonneatia
sp., Cyperaceae gen - indet, Poaceae, Arceae, Aceraceae; kãú âãún laì Euphorbiaceae, Leguminosae,
Quereus sp., Salix sp., Oleaceae.
6. Tráöm têch säng âáöm láöy

Tráöm têch naìy coìn goüi laì tráöm têch sau âã, âæåüc hçnh thaình åí caïc vuìng âáút tháúp, sau
caïc âã tæû nhiãn hoàûc giæîa caïc âã tæû nhiãn cuía caïc säng låïn, âàûc biãût laì hai bãn säng Háûu. Sæû
bäöi têch xaíy ra do næåïc luût laì chuí yãúu. Khi caïcváût liãûu tráöm têch mang theo trong caïc tráûn luût
traìn qua båì, pháön thä âæåüc làõng âoüng gáön säng nháút âãø hçnh thaình tráöm têch âã tæû nhiãn hay
âã säng, pháön váût liãûu mën âæåüc váûn chuyãøn âi xa hån, têch tuû trong caïc vuìng tháúp âãø taûo
thaình nhoïm tráöm têch säng âáöm láöy.
Caïc tráöm têch säng âáöm láöy laì nåi coï âëa hçnh tháúp, âàûc træng båíi maûng læåïi thoaït thuíy
hçnh nhaïnh cáy. Caïc nhaïnh säng raûch naìy coï taïc duûng hai chiãöu: væìa âæa næåïc vaìo näüi âäöng
væìa coï vai troì tiãu næåïc, khaïc våïi caïc bæng tháúp laì nhæîng nåi gáön nhæ coï næåïc æï âoüng quanh
nàm.
Trong vuìng nghiãn cæïu âoï, tráöm têch säng âáöm láöy läü ra doüc theo hai bãn säng cuía
säng Háûu tæì huyãûn Thäút Näút âãún huyãûn Kãú Saïch. Caïc läù khoang näng xuyãn qua caïc tráöm
têch naìy cho tháúy: pháön trãn cuìng laì seït xaïm xanh giaìu muìn, kãú âãún laì seït xaïm xanh loang läù
náu âoí. Bãö daìy tráöm têch naìy thay âäøi tuìy nåi: thæåìng khoaíng vaìi meït. Tráöm têch naìy nàòm
dæåïi tráöm têch âã säng vaì âæåüc giåïi haûn dæåïi båíi cäön säng hoàûc tráöm têch âáöm láöy biãøn.
Kãút quaí phán têch thaình pháön khoaïng váût seït cho tháúy kaolinit thæåìng chiãúm æu thãú,
kãú âãún laì Hydromia, Montmorilonit vaì caïc thaình pháön häùn håüp khaïc.
Tráöm têch säng âáöm láöy khäng chæïa sunfit nãn khäng taûo pheìn. Âáy laì mäüt âàûc âiãøm
quan troüng trãn lénh væûc näng nghiãûp.
10
Trong âoï baìo tæí dæång xè gäöm Polypodiaceae, Microsorium sp., Cyatheaceae, Alsophila sp.,
Gleichenia, Lycopodium sp., Dicksoniaceae, Sphagnaceae. Pháún hoa haût tráön gäöm Larix sp., Pinua
sp., Taxaceae, Cupressaceae, Taxodiaceae, Ginkgoaceae. Pháún hoa haût kên gäöm Sonneratiaceae,
Rhizophoraceae, Palmae, Malvaceae, Salix sp., Poaceae, Meliaceae, Euphorbiaceae, Cyperaceae.
7. Âã tæû nhiãn
Âáy laì nhæîng daíy phuì sa chaûy doüc theo caïc nhaïnh säng låïn vaì caïc nhaïnh säng con näúi
liãön våïi caïc nhaïnh säng låïn. Tráöm têch naìy coìn goüi laì tráöm têch âã säng hay âã tæû nhiãn .Âëa
hçnh cuía âã säng thay âäøi tuìy nåi : gáön säng âëa hçnh cao nháút khoaíng 2 - 3 m , caìng xa säng
âëa hçnh caìng giaím dáön. Trãn aính maïy bay coï thãø nháûn tháúy tráöm têch naìy våïi sàõc âáûm näøi
cao hån hàôn âäöng ngáûp phêa sau. Âã tæû nhiãn cuîng dãù nháûn biãút vç nåi âáy táûp trung laìng
maûc, cäng trçnh xáy dæûng, væåìn cáy àn traïi ...
Âã tæû nhiãn doüc säng Háûu ráút quan troüng, coï chiãöu ngang tæì vaìi tràm meït âãún haìng
ngaìn meït. Caïc âã säng doüc theo säng Caïi Låïn, säng Caïi Beï, säng Äng Âäúc ... coï âëa hçnh
tháúp, chiãöu daìy moíng.
Màût càõt qua caïc tráöm têch naìy cho tháúy : pháön trãn laì seït bäüt caït, bäüt seït maìu náu thët,
náu phåït häöng, dáöy næîa meït âãún vaìi meït, pháön dæåïi màût càõt laì tráöm têch säng âáöm láöy.
Tráöm têch säng khäng chæïa sunfit, âáy laì âàûc âiãøm quan troüng cuía tráöm têch naìy.
Thaình pháön seït chuí yãúu laì kaolinite sau âoï laì Hydromica, Montmorilonite cuìng caïc thaình pháön
häùn håüp khaïc.
Caïc phán têch baìo tæí pháún hoa cho tháúy:
Trong âoï baìo tæí dæång xè gäöm Cyatheaceae, Schizeaceae, Mirosorium sp., Lycopodium sp.,
Gleicheniaceae sp., Dicksoniaceae sp.. Pháún hoa haût tráön gäöm Taxaceae, Cupressaceae, Pinaceae,
Taxodiaceae, Ginkgoaceae. Pháún hoa haût kên gäöm Malvaceae, Palmae, Euphorbiaceae, Meliaceae,
Poaceae, Fagaceae.
So saïnh våïi tráöm têch säng âáöm láöy coï thãø ruït ra vaìi nháûn xeït sau:
- Thaình pháön giäúng loaìi cuía thæûc váût dæång xè giaím âi roí rãût .
- Thaình pháön giäúng loaìi cuía thæûc váût haût tráön vaì haût kên, âàûc biãût laì haût tráön tàng lãn
âaïng kãø.
8. Tráöm têch biãøn âáöm láöy

Tráöm têch naìy boüc quanh båì biãøn Âäng vaì Vënh Thaïi Lan, coï chiãöu ngang thay âäøi tæì
vaìi cáy säú âãún haìng chuûc cáy säú. Âaïng kãø nháút laì muîi Caì Mau thuäüc huyãûn Ngoüc Hiãøn. Âáy
laì phuì sa màûn chæa tháût äøn âënh. Thaím thæûc váût âàûc træng khäúng chãú bãn trãn laì loaûi ræìng
ngáûp màûn nhæ máúm, giaï, cäúc, xu... Tráöm têch naìy åí âëa hçnh tháúp, bë ngáûp triãöu vaì bë phán càõt
båíi mäüt hãû thäúng laûch triãöu ráút âàûc træng. Hãû thäúng rãø cuía nhoïm thæûc váût ræìng ngáûp màûn coï
nhiãûm vuû giæî caïc váût liãûu tráöm têch láùn cháút hæîu cå. Theo thåìi gian, tráöm têch biãøn âáöm láöy
ngaìy caìng äøn âënh vaì caìng daìy. Pháön låïn cháút hæîu cå åí âáy do thæûc váût ræìng ngáûp màûn cung
11
cáúp. Do âoï pháön bãn trãn màût càõt thæåìng giaìu cháút hæîu cå vaì âäi nåi coï sæû taûo thaìng than
buìn nhæ åí Gia Long Âeìn (huyãûn Âáöm Dåi), Bäö Âãö (huyãûn Ngoüc Hiãøn).
Tráöm têch naìy laì loaûi seït deîo, mãöm. Caïc muîi khoang näng xuyãn qua tráöm têch naìy
cho tháúy coï hai pháön: pháön trãn giaìu xaïc baî thæûc váût ræìng ngáûp màûn, pháön dæåïi laì seït xaïm
xanh âàûc træng cho tráöm têch baîi thuíy triãöu.
Kãút quaí phán têch hoïa hoüc cho tháúy haìm læåüng täøng sunfate khoaíng 20.000 - 50.000
ppm, nhäm 10 - 20 ppm, carbonate calci 20.000 - 35.000 ppm, muìn 5,0 - 20 %.
Trong âoï baìo tæí dæång xè ráút æu thãú Microsodium sp., Polypodiaceae gen - indet,
Stenochlaena palustris, Acrostichum aureum; kãú âãún laì Cyatheaceae gen - indet, Cytopteris,
Alechnaceae. Pháún hoa haût tráön gäöm Taxaceae, Cupressaceae, Ginkgoaceae. Pháún hoa haût kên
chiãúm æu thãú Rhizophora sp., Sonneratia ovats, Sonneratia alba, Poaceae, Polypodiaceae,
Anacardiaceae, Rocaceae; kãú âãún laì Galium sp., Euphorbiaceae, Leguminosae, Magnoliaceae.
Kãút quaí phán têch Foraminfera coï caïc giäúng loaìi Ammonia sp., Nonion sp.,
Quinquelloculina sp., Rotalia sp., Discorbis sp.. Âáy laì nhæîng giäúng säúng baïm âaïy thuäüc biãøn
näng ven båì, coï cáúu taûo voí väi maìu tràõng, caïc phoìng âæåüc hçnh thaình ráút roí, voí nhàôn boïng,
baío quaín täút.
CHÆÅNG 2. CAÏC NHÁN TÄÚ MÄI TRÆÅÌNG TAÏC ÂÄÜNG ÂÃÚN SÆÛ SINH
TRÆÅÍNG VAÌ PHÁN BÄÚ RÆÌNG NGÁÛP MÀÛN VIÃÛT NAM
Caïc cáy ngáûp màûn (CNM) säúng åí vuìng chuyãøn tiãúp giæîa mäi træåìng biãøn vaì âáút liãön.
Taïc âäüng cuía caïc nhán täú sinh thaïi aính hæåíng âãún sæû täön taûi vaì phán bäú cuía chuïng. Tuy
nhiãn, cho âãún nay chæa coï yï kiãún thäúng nháút vãö vai troì vaì mæïc âäü taïc âäüng cuía tæìng nhán
täú. Mäüt khoï khàn låïn thæåìng gàûp laì caïc loaìi CNM coï biãn âäü thêch håüp ráút räüng våïi khê háûu,
næåïc, âáút, âäü màûn. Do âoï khi dæûa vaìo mäüt khu phán bäú cuû thãø naìo âoï âãø nháûn âënh vãö taïc
âäüng cuía mäi træåìng, coï thãø khäng aïp duûng âæåüc åí vuìng khaïc hoàûc khäng thãø suy tênh ra
tênh cháút chung cho loaûi thaím thæûc váût.
2.1. Khê háûu

Khê háûu coï nhiãöu thaình pháön, mäùi thaình pháön coï aính hæåíng nháút âënh âãún sæû sinh
træåíng, phán bäú cuía caïc loaìi vaì giæîa caïc thaình pháön coï taïc âäüng qua laûi láùn nhau. Trong âoï
caïc yãúu täú khê háûu thç nhiãût âäü, læåüng mæa vaì gioï coï taïc âäüng låïn nháút âäúi våïi cáy ngáûp màûn.
2.2. Nhiãût âäü khäng khê

Nhiãût âäü khäng khê coï aính hæåíng låïn âãún sæû sinh træåíng vaì säú læåüng loaìi.
Caïc loaìi CNM phong phuï nháút vaì coï kêch thæåïc låïn nháút åí caïc vuìng xêch âaûo vaì nhiãût
âåïi áøm cáûn xêch âaûo laì nhæîng nåi coï nhiãût âäü khäng khê trong nàm cao vaì biãn âäü nhiãût heûp.
12
Nhiãût âäü thêch håüp cho hoaût âäüng sinh lyï cuía laï cuía caïc loaìi cáy ngáûp màûn laì 25-28 °C nhæ åí
Nam Bäü. Säú loaìi ngáûp màûn åí miãön Bàõc Viãût Nam êt hån vaì coï kêch thæåïc cáy beï hån åí miãön
Nam vç chëu aính hæåíng cuía nhiãût âäü tháúp trong muìa âäng vaì nhiãût âäü cao trong muìa heì (30-
34 °C)
2.3. Læåüng mæa

Màûc dáöu CNM coï màût åí caí vuìng khê háûu áøm æåït cuîng nhæ vuìng khä haûn nhæng sæû
sinh træåíng vaì phán bäú täúi æu cuía caïc loaìi cáy xêch âaûo áøm, nhæ Trung Myî, Malaysia, caïc
quáön âaío Indonesia. ÅÍ baïn cáöu bàõc CNM phaït triãøn täút åí nhæîng vuìng maì læåüng mæa haìng
nàm tæì 1.800-3.000 mm (Aksornkoae, 1993). Coìn åí vuìng nhiãût âåïi, CNM phaït triãøn åí nhæîng
nåi coï mæa nhiãöu. Vê duû åí Thaïi Lan, Australia vaì Viãût Nam RNM phaït triãøn maûnh åí nhæîng
nåi coï læåüng mæa trong nàm cao (1.800-2.500 mm). Vuìng êt mæa, säú loaìi vaì kêch thæåïc cuía
cáy giaím (Häöng, 1991).
ÅÍ ven biãøn Nam bäü, trong âiãöu kiãûn nhiãût âäü bçnh quán nàm åí Caì Mau vaì Vuîng Taìu
chãnh lãûch nhau ráút êt (chè 0,7 °C), nhæng læåüng mæa åí Caì Mau (2.360 mm/nàm) låïn hån
nhiãöu so våïi Vuîng Taìu (1.357 mm/nàm) nãn RNM åí Caì Mau phong phuï hån, kêch thæåïc cáy
cuîng låïn hån.
2.4. Gioï
Gioï taïc duûng træûc tiãúp hoàûc giaïn tiãúp âãún sæû hçnh thaình cuía ræìng ngáûp màûn theo
nhiãöu caïch. Gioï âëa phæång laìm tàng cæåìng âäü thoaït håi næåïc. giuïp cho viãûc phaït taïn haût vaì
cáy giäúng, laìm thay âäøi læûc doìng triãöu vaì doìng chaíy ven båì, váûn chuyãøn phuì sa, tráöm têch,
taûo nãn nhæîng baîi bäöi måïi laì nåi cho nhæîng loaìi cáy tiãn phong cuía RNM phaït triãøn. Gioï laìm
gia tàng læåüng mæa åí vuìng ngáûp màûn. Vê duû, gioï muìa Táy Nam vãö muìa heì thäøi tæì ÁÚn Âäü
Dæång lãn âaî taûo ra mæa låïn åí Âäng Nam AÏ, thuáûn låüi cho RNM phán bäú räüng, coï nhiãöu
loaìi, âàûc biãût laì caïc loaìi bç sinh. Gioï muìa Âäng Bàõc vãö muìa âäüng âem theo khäng khê laûnh tæì
phê bàõc xuäúng miãön Bàõc Viãût nam, aính nhæåíng ráút låïn âãún sæû sinh træåíng vaì phán bäú cuía
thæûc váût nhiãût âäúi noïi chung vaì CNM noïi riãng. Gioï chæåïng (loaûi gioï coï lãûch hæåïng âäng) laì
nguyãn nhán træûc tiãúp gáy ra næåïc dáng, âáøy næåïc coï âäü màûn cao tæì biãøn vaìo sáu trong caïc
cæía säng Cæíu Long taûo âiãöu kiãûn cho CNM vaìo sáu trong näüi âëa. Gioï mang caït tæì båìi biãøn
di chuyãøn vaìo âáút liãön, láúp mäüt säú vuìng truîng, baìu næåïc màûn, næåïc låü vaì tiãu diãût caïc CNM
åí mäüt säú khu væûc miãön Trung.
Gioï muìa Âäng Bàõc vaì baîo thæåìng gáy ra soïng to vaì mæa låïn, laìm næåïc biãøn dáng cao
vaì gáy ra xoïi låî båìi biãøn, båì säng vaì luî luût, taìn phaï caïc RNM trong vuìng cæía säng: laìm gaîy
cáy, ruûng hoa quaí, vaì cuäún träi nhiãöu cáy con ra biãøn. Âiãøn hçnh nháút laì cån baîo säú 5 (Linda)
âäø bäü vaìo Nam bäü vaìo âãm 13/11/97 âaî laìm cho ræìng cáy åí muîi Caì Mau bë âäù ngaî. Ngoaìi
ra gioï maûnh coï taïc duûng laìm xaïo träün âäü màûn åí låïp næåïc màût trãn säng, khiãún cho qui luáût
phán bäú màûn theo chiãöu sáu bë biãún âäøi, aính hæåíng âãún sæû phán bäú caïc loaìi cáy. Vê duû: åí Bãún
Tre, caïc cáy chëu màûn phán bäú sáu vaìo caïc baîi láöy phêa trong kinh raûch, âáøy caïc loaìi næåïc låü
ra phêa cæía säng hoàûc vaìo sáu trong näüi âëa.
13
2.5. Aïnh saïng
Aïnh saïng aính hæåíng âãún quaï trçnh quang håüp vaì caïc quaï trçnh sinh lyï cuía cáy nhæ hä
háúp, thoaït håi næåïc... Cæåìng âäü aïnh saïng thêch håüp cho sæû sinh træåíng cuía caïc loaìi cáy ngáûp
màûn tæì 3.000 - 3.800 Kcal/m2/ngaìy (Aksornkoae, 1993). ÅÍ miãön Nam Viãût nam CNM sinh
træåíng täút vç coï cæåìng âäü aïnh saïng tæì 3.000 - 3.800 Kcal/m2/ngaìy.
Tuy nhiãn, vãö muìa khä aïnh saïng maûnh laì nhán täú haûn chãú sæû sinh træåíng cuía CNM vç
laìm tàng nhiãût âäü khäng khê, âáút, næåïc, næåïc bäúc håi nhiãöu khi triãöu xuäúng khiãún cho âáút vaì
cáy väún thiãúu næåïc ngoüt laûi caìng thiãúu thãm.
2.6. Máy
Máy coï liãn quan âãún læåüng mæa. Máy daìy seî giaím cæåìng âäü aïnh saïng, nhiãût âäü
khäng khê vaì âáút, giæî áøm âäü cao nãn haìm læåüng muäúi trong âáút khäng tàng, cáy giaím thoaït
håi næåïc, keïo theo sæû haû tháúp læåüng muäúi thæìa xám nháûp vaìo cå thãø.
2.7. Taïc âäüng cuía caïc yãúu täú thuíy vàn
2.7.1. Thuíy triãöu

Thuíy triãöu laì yãúu täú quan troüng âäúi våïi sæû phán bäú vaì sinh træåíng cuía CNM, vç khäng
nhæîng coï taïc âäüng træûc tiãúp lãn thæûc váût do mæïc âäü vaì thåìi gian ngáûp, maì coìn aính hæåíng
âãún nhiãöu yãúu täú khaïc nhæ kãút cáúu, âäü màûn cuía âáút, sæû bäúc håi næåïc, caïc sinh váût khaïc trong
ræìng vaì doìng chaíy trong säng.
Nghiãn cæïu âàûc âiãøm cuía thuíy triãöu liãn quan âãún sæû phán bäú vaì phaït triãøn cuía RNM
Viãût Nam vaì mäüt säú næåïc Âäng Nam AÏ, Phan Nguyãn Häöng (1991) coï nháûn xeït: Khi âiãöu
kiãûn khê háûu vaì âáút khäng coï sæû khaïc biãût nhau låïn, thç vuìng coï chãú âäü baïn nháût triãöu cáy
sinh træåíng täút hån vuìng coï chãú âäü nháût triãöu, vç thåìi gian cáy bë ngáûp khäng thu âæåüc
khäng khê trãn màût âáút ngàõn hån, thåìi gian âáút bë phåi träúng cuîng ngàõn, haûn chãú båït sæû bäúc
håi næåïc trong âáút vaì trong cáy, nháút laì thåìi kyì nàõng noïng. Nhåì váûy maì cáy sinh træåíng
thuáûn låüi hån. Vê duû RNM åí Nam bäü Viãût Nam phaït triãøn hån vuìng ven biãøn Quaíng Nam,
ngoaìi nhæîng nguyãn nhán khaïc, mäüt pháön do chãú âäü triãöu åí phêa Nam laì baïn nháût triãöu.
Cuìng mäüt loaìi cáy máúm tràõng (Avicennia alba), nhæng kêch thæåïc cáy åí phêa âäng baïn âaío Caì
Mau låïn hån åí phêa Táy êt phuì sa vaì coï chãú âäü nháût triãöu. RNM phêa Táy Thaïi Lan phaït triãøn
hån phêa Âäng mäüt pháön do âäü triãöu khaïc nhau.
- Biãn âäü triãöu aính hæåíng roî rãût âãún sæû phán bäú cuía CNM. Caïc læu væûc säng coï biãn
âäü triãöu tháúp nhæ åí miãön Nam Trung Trung bäü.
- Táy Bàõc baïn âaío Caì Mau (0,5-1 m) khaí nàng váûn chuyãøn tráöm têch vaì nguäön giäúng
keïm, do âoï ræìng ngáûp màûn phán bäú trong phaûm vi ráút heûp. Chè åí nhæîng nåi coï biãn âäü triãöu
cao trung bçnh (2-3 m), âëa hçnh phàóng thç CNM phán bäú räüng vaì sáu vaìo âáút liãön, vê duû åí
læu væûc säng Cæíu Long vaì phêa Âäng Caì Mau.
- Caïc doìng triãöu chëu taïc âäüng cuía gioï, nháút laì gioï muìa vaì læu læåüng säng vaìo muìa
mæa. Màût khaïc doìng triãöu laûi taïc âäüng âãún mäüt säú yãúu täú khaïc nhæ nhiãût âäü âáút, âäü màûn, sæû
váûn chuyãøn tráöm têch vaì dinh dæåîng åí trong vaì ngoaìi vuìng RNM; ngoaìi ra doìng triãöu cuîng
laì mäüt nhán täú quan troüng trong viãûc phaït taïn haût vaì cáy con...
14
2.7.2. Doìng næåïc âaûi dæång
Caïc doìng næåïc âaûi dæång coï taïc duûng låïn trong viãûc phán bäú RNM trãn thãú giåïi, vê duû
nhæ caïc næåïc ÁÚn Âäü Dæång vaì tæì biãøn Âäng. Nhåì sæû váûn chuyãøn cuía caïc doìng næåïc naìy maì
hãû thæûc váût ngáûp màûn åí nhiãöu næåïc trong khu væûc Cháu AÏ- Thaïi Bçnh Dæång coï thaình pháön
gáön giäúng nhau. Gioï muìa Táy Nam vaìo muìa heì âæa doìng chaíy tæì ÁÚn Âäü Dæång qua
Indonesia, Malaysia lãn vuìng biãøn miãön Nam Viãût Nam, do âoï thaình pháön loaìi cáy åí âáy
gáön giäúng caïc næåïc khu væûc Âäng Nam Cháu AÏ. Doìng chaíy ven båì vãö muìa mæa âæa nguäön
giäúng lãn phêa Bàõc, âãún vé tuyãún 12 thç chuyãøn hæåïng ra khåi vaì âi lãn phêa âaío Haíi Nam, do
âoï mäüt säú loaìi khäng phán bäú åí phêa Bàõc âæåüc nhæ âæåïc âäi Rhizophora apiculata), âæng
(âæåïc nhoün)(âæåïc bäüp) (Rhizophora mucronata), veût taïch (Bruguiera parviflora) veût truû (B.
Cylindria)...trong khi chuïng coï quáön thãø phán bäú åí âaío Haíi Nam Trung Quäúc
2.7.3. Doìng næåïc ngoüt

Doìng næåïc ngoüt do caïc säng, raûch âem ra RNM aính hæåíng âãún sæû sinh træåíng cuía caïc
sinh váût säúng åí âoï, vç næåïc âaî âæa cháút phuì sa cáön thiãút cho chuïng. Màût khaïc, næåïc ngoüt laìm
loaîng âäü màûn cuía næåïc biãøn, phuì håüp våïi sæû phaït triãøn cuía nhiãöu loaûi cáy trong ræìng giai
âoaûn säúng nháút âënh. Khi doìng chaíy tæì säng vaìo vuìng RNM bë giaím hoàûc khäng coìn næîa,
thç mäüt säú loaìi cáy ngáûp màûn seî säúng coìi coüc hoàûc chãút dáön, nhiãöu loaìi trong vuìng RNM bë
chãút hoàûc boí âi nåi khaïc.
2.8. Âäü màûn

Âäü màûn laì mäüt trong nhæîng nhán täú quan troüng nháút aính hæåíng âãún sæû sinh træåíng,
tè lãû säúng cuía caïc loaìi vaì phán bäú RNM. Loaûi ræìng naìy phaït triãøn täút åí nåi coï näöng âäü muäúi
trong næåïc 10-25%. Kêch thæåïc cáy vaì säú loaìi giaím âi khi âäü màûn cao (40-80%0) chè coï vaìi loaìi
máúm säúng âæåüc nhæng sinh træåíng ráút cháûm (Rao, 1986). Nhæng nåi âäü màûn quaï tháúp (<
4%o) thç cuîng khäng coìn cáy ngáûp màûn moüc tæû nhiãn. Caïc loaìi cáy ngáûp màûn coï khaí nàng
thêch nghi våïi biãn âäü màûn khaïc nhau.
Phan Nguyãn Häöng (1991) chia caïc loaìi cáy ngáûp màûn Viãût Nam thaình 2 loaìi: Coï biãn
âäü muäúi räüng vaì coï biãn âäü muäúi heûp.
Loaûi coï biãn âäü muäúi räüng:

- Nhoïm chëu âäü màûn cao (10-35%o hoàûc hån) gäöm mäüt säú loaìi máúm, âáng, âæng, daì
quaïnh, veût truû...
- Nhoïm chëu âäü màûn cao trung bçnh (15-30%o) coï âæåïc veût taïch, veût daì, suï...caïc loaûi
naìy cuîng säúng åí nåi coï âäü màûn thay âäøi nhiãöu vaìo muìa mæa.
- Nhoïm chëu âäü màûn tæång âäúi tháúp (7-20%o) coï trang, veût taïch, ä rä, quao næåïc, cäúc
keìn...
Loaûi coï biãn âäü muäúi heûp:

- Nhoïm cáy thán gäù moüng næåïc, chëu màûn cao (20-33%o) coï báön tràõng, báön äøi.
15
- Nhoïm cáy thaío moüng næåïc, chëu màûn cao (25-35%o hoàûc hån) gäöm dæìa næåïc, báön
chua, maïi dáöm, na biãøn, máy næåïc...chuïng laì nhæîng cáy chè thë cho mäi træåìng næåïc låü.
- Nhoïm cáy chëu âáút låü säúng trãn âáút caûn, âäü màûn tháúp(1-10%o) tæï näüi âëa phaït taïn ra
vuìng âáút áøm ven säng næåïc låü.
2.9. Thãø nãön

Caïc cáy ngáûp màûn coï thãø säúng trãn thãø nãön ngáûp næåïc âënh kyì khaïc nhau nhæ seït buìn,
buìn caït, caït thä láùn soíi âaï, buìn åí cæía säng, båì biãøn âáút than buìn, san hä. Tuy nhiãn RNM
phaït triãøn räüng nháút trãn thãø nãön buìn seït coï muìn baî hæîu cå. Loaìi âáút naìy thæåìng gàûp doüc båì
biãøn, tam giaïc cháu, caïc cæía säng hçnh phãùu vaì caïc vënh kên soïng.
Âáút RNM do phuì sa caïc säng mang tæì näüi âëa ra cuìng våïi tráöm têch biãøn do thuíy triãöu
âem vaìo. Loaûi âáút naìy phuû thuäüc vaìo nguäön gäúc phuì sa vaì tráöm têch, noï ráút dãù biãún âäøi dæåïi
taïc âäüng cuía khê háûu, thuíy vàn vaì hoaût âäüng cuía caïc âäüng váût âáút. Caïc RNM vuìng Yãn
Hæng (Quaíng Ninh ) nháûn phuì sa tæì âáút lateritic åí vuìng âäöi do caïc säng Chanh, Baûch
Âàòng... chuyãøn ra (cuîng våïi caïc âiãöu kiãûn khäng thuáûn låüi) nãn caïc loaìi cáy åí âáy thæåìng
tháúp beï. RNM åí miãön Táy Nam Bäü nháûn phuì sa giaìu cháút dinh dæåîng cuía säng Cæíu Long vaì
tráöm têch cuía vuìng ven biãøn näng nãn cáy sinh træåíng täút.
Âáút khäng nhæîng coï âäü màûn cao maì âäü kiãöm cuîng cao do chæïa nhiãöu loaûi muäúi vaì
khoaïng. Âáút ngáûp màûn tuy giaìu cháút dinh dæåîng nhæng chæïa mäüt læåüng låïn Sulphit sàõt (FeS)
vaì Pyrite (Fe2S) khäng coï låüi cho cáy träöng khi âáút khäng âuí âäü áøm.
Sæû phán bäú cuía caïc loaìi CNM coï liãn quan ráút nhiãöu âãún haìm læåüng Oxy, sulphua vaì
âäü màûn cuía thãø nãön. Noïi chung mäi træåìng caìng thoaïng khê, CNM sinh træåíng caìng täút,
nhæng mäüt säú loaìi cáy coï rãù thåí nhæ máúm (Avicennia) váùn coï khaí nàng thêch nghi vaì täön taûi
trong âiãöu kiãûn yãúm khê væìa phaíi.
2.10. Âëa hçnh

RNM phaït triãøn räüng åí vuìng biãøn näng, êt soïng gioï, nhæ trong caïc vënh, cæía säng hçnh
phãøu, sau caïc muîi âáút, eo biãøn heûp hoàûc doüc båì biãøn coï caïc âaío che chàõn åí ngoaìi (båì biãøn
Quaíng Ninh). Vuìng båì biãøn åí miãön Nam Viãût Nam màûc duì khäng coï âaío näøi nhæng nhåì caïc
vèa san hä ngáöm nàòm doüc theo caïc thãöm luûc âëa, laìm yãúu læûc cuía soïng, êt chëu aính hæåíng cuía
baîo (træì træåìng håüp khê háûu biãún âäøi báút thæåìng nhæ nàm 1997), nãn RNM cuîng phaït triãøn.
Doüc båì biãøn miãön Trung háöu nhæ khäng coï RNM do båì biãøn heûp, sáu, khuïc khuíyu, chëu aính
hæåíng maûnh cuía baîo. Chè åí trong caïc cæía säng, doüc vuìng båì biãøn coï mäüt säú âaío che chàõn
phêa ngoaìi (Khaïnh Hoìa). vaì phêa Táy caïc baïn âaío Cam Ranh, Quy Nhån måïi coï daíi ræìng
ngáûp màûn heûp.
16
2.11. Sæû chuyãøn hoaï carbon
a. Quang håüp
CNM mang nhiãöu âàûc âiãøm cuía thæûc váût quang håüp theo con âæåìng C-3. Quang håüp
cuía cáy ngáûp màûn thæåìng baío hoìa aïnh saïng åí cæåìng âäü chiãúu saïng = 1/3 (Clough, 1984)
hoàûc 1/2 (Ball, 1984) toaìn aïnh saïng, vaì nhiãût âäü khäng khê âäúi âa dæåïi 35 °C.
Täúc âäüû âäöng hoïa CO2 täúi âa cuía cáy ngáûp màûn, caí trong phoìng thê nghiãûm vaì thæûc
âëa, nhoí hån 15 mol CO2/m2/s (Moore, 1973; Clough, 1984; Ball, 1984). Caïc nghiãn cæïu åí
Florida cuîng cuía caïc taïc giaí trãn cho tháúy, nhiãût âäü laï cao seî laìm giaím cæåìng âäü quang håüp.
Nhiãût âäü thêch håüp cho nhiãöu loaìi laì tæì 17-30 oC, lãn trãn 30 oC quang håüp giaím dáön. Cáy
ngæìng quang håüp åí nhiãût âäü laï 40 oC. Nguyãn nhán coï thãø laì do khê kháøu âoïng laûi åí nhiãût âäü
trãn 30 oC.
Âäü màûn coï aính hæåíng maûnh tåïi nàng suáút quang håüp. Näöìng âäü muäúi cao, âàûc biãût laì
näöng âäü muäúi trong tãú baìo laï seî æïc chãú phaín æïng täøng håüp caïc håüp cháút carbon cuía quang
håüp (Ball, 1984). Nghiãn cæïu cuía Mai Sé Tuáún (1995) trãn cáy máúm cuîng cho kãút quaí tæång
tæû, quang håüp giaím tè lãû thuáûn våïi tàng âäü màûn muäúi cuía mäi træåìng. Cho duì quang håüp
giaím nhæng CNM váùn duy trç âæåüc nàng suáút quang håüp dæång åí táút caí caïc âäü màûn thê
nghiãûm, kãø caí nhæîng âäü màûn cao hån âäü màûn næåïc biãøn (bàòng 150% âäü màûn næåïc biãøn).
Chênh vç váûy CNM coï khaí nàng täön taûi âæåüc åí âäü màûn cao.
b. Hä háúp
Cæåìng âäü hä háúp cuía laï cáy RNM laì tæång tæû våïi nhiãöu loaûi thæûc váût khaïc, cæåìng âäü
hä háúp täúi thæåìng tæì 0,7-2 mol CO2/m2/s (Moore, 1973; Clough, 1984). Tuy nhiãn Golley vaì
cs. (1962) nhiãn cæïu åí Puerto Rico cho tháúy hä háúp åí âæåïc âoí (R. mangle) khaï cao (10 mol
CO2/m2/s).
Cho âãún nay chæa coï bàòng chæïng vãö aính hæåíng cuía âäü màûn âãún hä háúp täúi åí laï cáy coï
khaí nàng tiãút muäúi nhæ máúm vaì suï. Cuîng coï nhæîng nghiãn cæïu cho tháúy aính hæåíng cuía âäü
màûn âãún cæåìng âäü hä háúp täúi åí laï cáy khäng tiãút muäúi (Hicks vaì Burns, 1975); tuy nhiãn,
nhiãöu taïc giaí laûi cho âoï coï thãø laì do nhæîng nguyãn nhán khaïc hån laì âäü màûn muäúi.
2.12. Aính hæåíng cuía âäü màûn âãún sinh træåíng cuía cáy
Âäü màûn cuìng våïi khê háûu thay âäøi coï aính hæåíng âaïng kãø âãún sinh træåíng cuía CNM.
Khaïc våïi cáy trãn âáút liãön, näöng âäü muäúi væìa phaíi laì âiãöu kiãûn tiãn quyãút cho cáy sinh
træåíng täút.
Nhiãöu nghiãn cæïu cho tháúy, CNM coï thãø täön taûi âæåüc trong næåïc ngoüt trong mäüt thåìi
gian. Tuy nhiãn, sinh træåíng cuía cáy giaím dáön sau vaìi thaïng nãúu khäng âæåüc cung cáúp
muäúi, cáy sinh træåíng ráút keïm, laï cáy coï nhiãöu cháúm âen vaì vaìng do sàõc täú bë phán huyí, laï
såïm bë ruûng (Werner vaì Stelzer, 1990).
17
Háöu hãút caïc cáy âãöu sinh træåíng täút åí næåïc coï âäü màûn tæì 25-50% âäü màûn næåïc biãøn.
Âäü màûn tàng cao hån thç sinh træåíng cuía cáy keïm, sinh khäúi cuía rãù, thán, laï âãöu tháúp dáön, laï
såïm ruûng.
Kãút quaí nghiãn cæïu laï cáy máúm biãøn moüc åí caïc âäü màûn khaïc nhau (Tuáún, 1995) cho
tháúy, âäü màûn khäng aính hæåíng tåïi quaï trçnh ra laï non cuía cáy. Âiãöu âoï chæïng toí âäü màûn
khäng aính hæåíng âãún sæû phán chia cuía tãú baìo mä phán sinh hçnh thaình laï måïi nhæng âäü
màûn cao laìm cho laï choïng giaì vaì såïm ruûng, säú læåüng laï trãn cáy giaím, kãút quaí laì cáy sinh
træåíng keïm.
Âäü màûn cuîng coï aính hæåíng nhiãöu tåïi sæû naíy máön cuía haût vaì cáy non. Kãút quaí nghiãn
cæïu naíy máöm haût (Tuáún, 1995) cho tháúy, âäü màûn mäi træåìng caìng cao thåìi gian naíy máöm
caìng cháûm, coï thãø do khaí nàng huït næåïc cuía haût åí âäü màûn cao tháúp hån åí caïc âäü màûn khaïc.
Tè lãû haût náyí máöm åí âäü màûn cao cuîng tháúp hån åí âäü màûn trung bçnh, haût náíy máöm täút nháút åí
25 vaì 50% âäü màûn næåïc biãøn.
Nháûn xeït chung:

Nhæîng nghiãn cæïu vãö sinh lyï sinh thaïi cáy RNM trong nhæîng nàm gáön âáy táûp trung
chuí yãúu vaìo nghiãn cæïu caïc âàûc âiãøm sinh lyï thêch nghi våïi âäü màûn cao, âáút ngáûp næåïc thiãúu
khäng khê, âiãöu kiãûn khê háûu noïng áøm vuìng nhiãût âåïi, nhæîng âiãöu kiãûn naìy thæåìng khäng
thêch håüp cho sinh træåíng cuía sinh váût quang håüp C-3. Mäüt pháön quan troüng khaïc cuía caïc
nghiãn cæïu laì khaí nàng giæî cán bàòng sinh lyï giæîa âiãöu tiãút muäúi, âiãöu tiãút næåïc vaì quang håüp
coï hiãûu quaí. Hiãûu quaí sæí duûng næåïc cao cuía CNM chênh laì yãúu täú quan troüng âãø âaût âæåüc sæû
cán bàòng âoï. Âiãöu roî raìng laì caïc CNM chæïa âæûng læåüng muäúi cao trong caïc mä vaì chëu âæûng
âæåüc sæû thiãúu huût næåïc. Caïc âàûc âiãøm âoï chè coï åí caïc cáy chëu màûn.
Nhæîng váún âãö sinh lyï cuía CNM xaíy ra trong tãú baìo nhæ viãûc âiãöu chènh quaï trçnh huït
muäúi vaìo trong tãú baìo, âáøy muäúi qua maìng tãú baìo naìy sang tãú baìo khaïc. Sæû dung hoìa giæîa
hai váún âãö væìa phaíi huït muäúi âãø giæî cán bàòng næåïc dæång væìa phaíi thaíi båït muäúi âãø duy trç
nàng suáút quang håüp dæång, nguäön nàng læåüng cho viãûc váûn chuyãøn muäúi trong cáy... laì
nhæîng váún âãö sinh lyï hãút sæïc phæïc taûp coìn chæa âæåüc biãút hãút, âoìi hoíi näø læûc nghiãn cæïu cuía
caïc nhaì sinh lyï- sinh thaïi hoüc thæûc váût trong tæång lai.
18
CHÆÅNG III. NÀNG SUÁÚT CUÍA RÆÌNG NGÁÛP MÀÛN
3.1. Hiãûn tæåüng hoüc åí cáy ngáûp màûn

Hiãûn tæåüng hoüc (váût háûu hoüc) laì chu kyì ra hoa quaí vaì quaí haût ruûng trong mäüt thåìi
gian nháút âënh. Âáy laì mäüt hiãûn tæåüng sinh hoüc sinh thaïi quan troüng khäng nhæîng minh hoüa
cho sæû thêch nghi cuía thæûc váût maì coìn coï yï nghéa to låïn giuïp cho viãûc thu haïi haût giäúng,
träöng cáy con âuïng thåìi vuû vaì nghãö nuäi ong theo muìa hoa. Nhæîng nghiãn cæïu vãö hiãûn
tæåüng hoüc, sinh saín caïc loaûi CNM cho tháúy thåìi gian ra hoa, quaí khaïc nhau tæì loaìi naìy âãún
loaìi khaïc, tháûm chê âäúi våïi cuìng mäüt loaìi nhæng åí nhæîng âëa âiãøm khaïc nhau. Tuy nhiãn caïc
kãút quaí nghiãn cæïu vãö váún âãö naìy chæa nhiãöu vç âoìi hoíi thåìi gian theo doîi daìi trong mäi
træåìng coï buìn láöy.
Kãút quaí nghiãn cæïu cuía Lã Thë Trãù, âäúi våïi mäüt säú loaìi CNM trong nhæîng nàm gáön
âáy cho tháúy:
a. Caïc loaìi thuäüc hoü Âæåïc

Cáy Âæng ra hoa âáöu tiãn sau 3-4 nàm träöng, tháûm chê coï khi chè hån hai nàm (vê duû nhæ
Âæng träöng åí xaî Thaûch Âénh Huyãûn Thaûch Haì, tènh Haì Tènh vaìo thaïng 8/91 âãún thaïng 4/93
âaî coï hoa), nhæng phaíi sau 5 nàm måïi hçnh thaình truû máöm. Säú læåüng trung bçnh cuía nuû
trong láön âáöu tiãn trãn mäùi cáy laì 10.
Chu trçnh sinh saín (tæì luïc ra nuû âãún khi truû máöm råi) cuía Âæng träöng åí Haì Tènh keïo
daìi hån 21 thaïng. Sæû hçnh thaình nuû xaíy ra suäút nàm. Hoa nåí tæì thaïng 7-12. Theo Tomlinson
(1986) thç hoa Âæng thuû pháún nhåì ong nhoí vaì nhåì gioï. Cáy ra quaí vaì truû máöm tæì thaïng 8
âãún thaïng 5 hoàûc keïo daìi âãún thaïng 7 nàm sau. ÅÍ Haì Tènh truû máöm chên nhiãöu vaìo thaïng 8-
9, åí tènh Quaíng Ninh vaìo thaïng 8, coìn åí thaình phäö Huãú (thän Caính Dæång, huyãûn Phuï Läüc)
tæì thaïng 8-10. Truû máöm chên coï chiãöu daìi trung bçnh laì 28-31 cm (kãø caí voìng cäø).
Cáy Âæåïc chè coï nhiãöu åí miãön Trung vaì miãön Nam Viãût Nam. Sæû hçnh thaình nuû suäút
caí nàm. Hoa nåí tæì thaïng 1-7. Sau khi hoa nåí mäüt ngaìy nãúu khäng âáûu quaí thç hoa ruûng. Hoa
thuû pháún nhåì gioï, truû máöm chên tæì thaïng 7-12. ÅÍ Cáön Giåì ngæåìi ta thæåìng thu hoüach loaìi
naìy vaìo thaïng 8 âãø träöng. Truû máöm chên daìi tæì 24-30 cm, chiãöu daìi voìng cäø trung bçnh 1,4-
1,7 cm truû máöm chên thæåìng coï maìu náu têm, läù voî nhiãöu vaì låïn. ÅÍ Ranong Thaïi Lan, truû
máöm chên vaìo thaïng 4-7; åí Pattani phêa Âäng Nam baïn âaío Thaïi Lan tæì thaïng 9-12.
Cáy Âæng åí Cáön Giåì thaình phäú HCM, bàõt âáöu ra hoüa sau 1-2 nàm träöng nhæng khäng
âáûu quaí. Truû máöm phaït triãøn tæì thaïng 3-6 (Häöng, Saín, 1993). ÅÍ Ranong truû máöm chên vaìo
thaïng 3-4 (Aksornkoae, 1993).
Trang ra hoa sau mäüt nàm träöng. Truû máöm tháût sæû xuáút hiãûn sau 2,5 nàm. Kãút quaí naìy
cuîng thu nháûn âæåüc khi quan saït Trang chuyãøn tæì Thaïi Bçnh vaìo träöng åí Cáön Giåì thaïng 4 -
1995 âãún thaïng 6-1996 âaî coï nuû nhæng khäng coï quaí; Trang chuyãøn tæì Saikung-Häöng Kong
vãö träöng åí tènh Quaíng Ninh vaìo ngaìy 3-7-94 âãún thaïng 11-97 måïi coï truû máöm. Tuy nhiãn säú
læåüng Trang Häöng Kong coï truû máöm ráút êt.
19
ÅÍ Haì Tènh, Trang hçnh thaình nuû tæì thaïng 1-7 hoàûc thaïng 8. Hoa nåí tæì thaïng 4-7, quaí
tæì thaïng 6-9 truû máöm chên råi raîi raïc tæì thaïng 12, trong khi âoï åí tènh Thaïi Bçnh vaì Quaíng
Ninh tæì thaïng 3-4 vaì åí Cáön Giåì bàõt âáöu råi vaìo thaïng 8. Nãúu so saïnh thåìi gian chên cuía truû
máöm thç Trang åí thaình phäú HCM chên såïm nháút räöi âãún Trang Haì Tènh sau âoï Thaïi Bçnh,
Quaíng Ninh. Sæû quan saït trãn cho tháúy ràòng caìng tiãún vãö phêa Nam (Vé âäü tháúp) thç caïc hiãûn
tæåüng sinh saín xaíy ra såïm hån. Màûc khaïc, thåìi kyì truû máöm chên coìn phuû thuäüc vaìo læåüng
mæa. ÅÍ Bàõc Bäü bàõt âáöu tæì thaïng 4 coï mæa, åí miãön Bàõc Trung bäü mæa xuáút hiãûn såïm hån tæì
thaïng 11-12 coìn åí Nam bäü thaïng 8-9 laì thaïng coï læåüng mæa nhiãöu nháút.
ÅÍ Huãú muìa nuû cuía veût duì tæì thaïng 11-7. Hoa nåí tæì thaïng 3-10, hoa thuû pháún nhåì ong
âen vaì ong ruäöi. Quaí tæì thaïng 3-12, truû máöm xuáút hiãûn tæì thaïng 6-12 vaì chên tæì thaïng 9-11.
Truû máöm chên thæåìng coï maìu náu luûc, chiãöu daìi trung bçnh tæì 7-9 cm. ÅÍ Cáön Giåì, muìa hoa
nåí tæì thaïng 3-5, truû máöm chên tæì thaïng 6-7 (L.D. Tuáún, 1995).
ÅÍ Haì Tènh muìa nuû cuía veût duì keoï daìi tæì thaïng 2-10, hoa nåí vaìo thaïng 4-11, muìa quaí
tæì thaïng 4-12. Truû máöm chên tæì thaïng 10-12. ÅÍ Quaíng Ninh muìa hoa nåí coï hai âåüt: Âåüt mäüt
tæì thaïng 7-8 truû máöm chên tæì thaïng 12-1; Âåüt 2 hoa nåí vaìo thaïng 2-3, truû máöm chên tæì thaïng
6-7 (Âaîng, 1995) daìi khoaíng 10-17 cm.
b. Caïc loaìi khaïc

Mäüt âiãöu âaïng chuï yï laì sæû chên vaì thåìi gian råi cuía truû máöm âäúi våïi caïc loaìi thuäüc hoü
âæåïc thæåìng truìng vaìo muìa mæa. Â áy laì sæû thêch nghi âàûc biãût vãö sinh lyï cáy con vaì sæû phaït
taïn truû máöm. Muìa mæa chênh laì thåìi âiãøm tàng læåüng næåïc ngoüt, âäöng thåìi laìm giaím näöng
âäü muäúi, phuì håüp våïi giai âoaûn phaït triãøn cáy con. Theo Walter vaì Steiner (1936),sæû phaït
triãøn cáy con trong hoü Âæåïc duy trç näöng âäü muäúi tháúp hån cáy meû .
Suï: ÅÍ Huãú muìa nuû tæì thaïng 1-6,hoa nåí tæì thaïng 4-5. Hoa coï maìu tràõng muìi ráút thåm,
coï âiaî máût åí âaïy báöu nãn ráút háúp dáùn cän truìng. Sæû thuû pháún cuîng nhåì Ong ruäöi vaì Ong to
âen (Duke, Bunt vaWillams, 1982), muìa quaí tæì thaïng 4-7. Quaí chên coï maìu vaìng raïm nàõng,
bàõt âáöu råi tæì thaïng 8-12.
ÅÍ Cáön Giåì hoa nåí tæì thaïng 3-4, quaí chên vaìo thaïng 5-8.
Giaï: ÅÍ thaình phäú Huãú, muìa ra nuû tæì thaïng 6-8, hoa nåí räü vaìo thaïng 8, quaí tæì thaïng 8-
11. Quaí chên vaì ruûng vaìo thaïng mæåìi. ÅÍ Quaíng Ninh quaí ruûng vaìo cuäúi thaïng 9, coìn åí Cáön
Giåì muìa hoa räü vaìo thaïng 6, muìa quaí tæì thaïng 7-8. Tæì khi hoa nåí âãún chên laì 1-2 thaïng.
Tmlinson (1986)cho ràòng hoa thuû pháún nhåì cän truìng vaì ong laì taïc nhán chuí yãúu do sæû hiãûn
diãûn cuía tuyãún tiãút máût muìa vaìng åí meïp laï bàõc cuía cuûm hoa âæûc.
Coïc: ÅÍ Huãú muìa vuû bàõt âáöu tæì thaïng 4-1, hoa nåí raíi raïc tæì thaïng 5-1, quaí tæì thaïng 5-3.
ÅÍ Tiãn Yãn - Quaíng Ninh quaí chên räü vaìo giæîa thaïng 10-11.
ÅÍ Cáön Giåì muìa hoa nåí tæì thaïng 2-6, quaí thaïng 6-10. Sæû thuû pháún nhåì ong ruäöi.
3.2. Sinh khäúi vaì nàng suáút hãû sinh thaïi ræìng ngáûp màûn
20
Tæì nhæîng nàm 1960 ngæåìi ta âaî cäng nháûn vai troì hãút sæïc quan troüng cuía RNM âoïng
goïp vaìo vuìng cæía säng ven biãøn, mäüt trong nhæîng hãû sinh thaïi tæû nhiãn coï nàng suáút sinh
hoüc cao nháút. Nhæîng chè tiãu vãö sinh khäúi vaì nàng suáút så cáúp RNM noïi lãn vai troì quan
troüng cuía sinh váût saín xuáút trong chuäùi thæïc àn vuìng cæaí säng, ven biãøn thäng qua doìng
nàng læåüng xaïc hæîu cå thæûc váût.RNM âæåüc khäi phuûc cung cáúp mäüt læåüng sinh khäúi cå baín
duy trç sæû täön taûi cuía hãû sinh thaïi caí vãö yï nghéa mäi træåìng vaì kinh tãú. Ngæåüc laûi khi ræìng
ngáûp màûn bë máút âi do khai thaïc quaï mæïc hoàûc chuyãøn sang laìm âáöm nuäi täm thç hãû sinh
thaïi máút âi læåüng sinh khäúi cuaí sinh váût saín xuáút laìm cho nguäön låüi bë suy giaím, tháûm chê
khäng thãø phuûc häöi âæåüc.
Sinh khäúi thæûc váût laì täøng læåüng cháút hæîu cå cuía caïc bäü pháûn cuía cáy trãn mäüt âån vë
diãûn têch taûi mäüt thåìi âiãøm nháút âënh, thæåìng âæåüc tênh bàòng troüng læåüng khä trãn m3 hoàûc
laì ha. Nàng suáút så cáúp hãû sinh thaïi ræìng ngáûp màûn bao gäöm thæûc váût âaïy, phuì du vaì cáy
ngáûp màûn. Nàng suáút så cáúp täøng säú laì læåüng cháút hæîu cå thæûc váût trãn mäüt âån vë diãûn têch
trong mäüt âån vë thåìi gian (kg/m3/ngaìy hoàûc táún/ha/nàm). Dæûa trãn caïc säú liãûu vãö sinh
khäúi vaì nàng suáút så cáúp maì ngæåìi ta coï thãø dæû baïo tçnh traûng cuía ræìng âãø âãö ra nhæîng biãûn
phaïp thêch håüp cho quaín lyï, chàm soïc cuîng nhæ xaïc âënh chu kyì tèa thæa, khai thaïc.
3.2.1.Sinh khäúi thæûc váût

Kãút quaí nghiãn cæïu cho tháúy træî læåüng sinh khäúi 3 loaûi quáön xaî ræìng âæåïc åí Caì Mau
cho tháúy ræìng træåíng thaình coï træî læåüng sinh khäúi låïn nháút, ræìng taïi sinh nhán taûo cao hån
ræìng taïi sinh tæû nhiãn. Âäúi våïi ræìng âæåïc træåíng thaình træî læåüng sinh khäúi täøng säú laì 276.829
kg/ha trong âoï gäù thán: 158.034,02 kg/ha (58,08%), voí thán 8.990,09 kg/ha (3,24%) gäù caình
4.015,49kg/ha (1,45%), rãù chäúng trãn màût âáút coï sinh khäúi gäù laì 34.158,70 kg/ha (12,33%) voî
rãù: 4.767,36kg/ha (1,72%), laï: 9.304,52 kg/ha (3,36%), chäöi buïp: 812,36 kg/ha (0,29%), hoa
quaí: 6.771,91 kg/ha (2,44%) vaì rãù dæåïi màût âáút 19.701,60 kg/ha (7,11%).
Ræìng âæåïc taïi sinh tæû nhiãn coï cáúp tuäøi 7-8 nàm, pháön låïn säú cáy taïi sinh åí cáúp tuäøi 2-
5 nàm. Säú cáy åí cáúp âæåìng kênh thán trung bçnh 2-4 cm laì låïn nháút. Trong täøng säú sinh khäúi
14.004,48 kg/ha thç sinh khäúi cuía thán gäù: 4.224,64 kg/ha (30,16%) voí thán: 180,80 kg/ha
(1,29%), gäù caình 2.369,69 kg/ha (16,96%) voí caình : 106,88 kg/ha (0,76%), gäù rãù trãn màût âáút:
3.841,88 kg/ha (27,43%), voí rãù: 114,60 kg/ha (0,81%) laï 1.733,84 kg/ha (12,38%), chäöi buïp:
40,56 kg/ha (0,28%), hoa quaí: 4,68 kg/ha (0,03%) vaì rãù dæåïi màût âáút: 1.386,64 kg/ha (9,9%).
Kãút quaí trãn cho tháúy ræìng âæåïc taïi sinh tæû nhiãn coï træî læåüng sinh khäúi coìn tháúp. Trong
âiãöu kiãûn tæû nhiãn næåïc triãöu mang haût vaì cáy con nhiãöu loaìi CNM âãún cuìng taïi sinh dáùn
âãún sæû caûnh tranh vãö aïnh saïng vaì cháút dinh dæåîng aính hæåíng caí âãún täúc âäü tàng træåíng vaì
cháút læåüng gäù. Màût khaïc, do taïi sinh khäng âäöng âãöu, chäù quaï daìy, chäù quaï thæa nãn laîng
phê âáút, sinh khäúi laûi tháúp.
Trãn nhæîng vuìng âáút bë raîi cháút âäüc hoïa hoüc, nhán dán âaî träöng laûi ræìng bàòng loaìi
âæåïc. Trong ä tiãu chuáøn coï 1.900 cáy thç 1.870 cáy laì âæåïc, chiãúm 98,42%. Tuäøi ræìng trung
bçnh 6-8 nàm, mäüt säú nåi måïi träöng 2-5 nàm. ÅÍ cáúp âæåìng kênh 2-4 cm coï säú læåüng cáy nhiãöu
nháút. Täøng sinh khäúi laì 33.846,8 kg/ha trong âoï sinh khäúi cuía thán gäù laì 11.033,08 kg/ha
21
(32,59%), voí thán: 815,74 kg/ha (1,08%), gäù rãù trãn màût âáút: 6.773,58 kg/ha (20,0%), voí rãù
258,58 kg/ha (1,55%), laï 4.769,08 kg/ha (14,09%), chäöi buïp: 180,82 kg/ha (0,53%), hoa quaí
39,22 kg/ha (0,11%) vaì rãù dæåïi màût âáút: 351,56 kg/ha (10,43%). Säú liãûu trãn cho tháúy sinh
khäúi täøng säú cuía ræìng taïi sinh nhán taûo coï hån ræìng taïi sinh tæû nhiãn, mäüt màût do âæåüc träöng
tèa âuïng qui caïch, màût khaïc êt bë caïc loaìi êt giaï trë hån caûnh tranh.
Nháûn xeït chung vãö âàûc tênh sinh khäúi cuía 3 loaûi quáön xaî ræìng âæåïc cho tháúy: ÅÍ loaûi
ræìng træåíng thaình thç sinh khäúi thán chiãúm tè lãû låïn nháút: 60,32%, trong khi âoï åí caïc loaûi
ræìng taïi sinh tæû nhiãn chè coï 31,45% vaì åí ræìng taïi sinh nhán taûo laì 35%. Ngæåüc laûi, sinh khäúi
cuía laï vaì chäöi åí ræìng træåíng thaình chè coï 3,36% (laï) vaì 0,29% (chäöi). ÅÍ loaûi ræìng taïi sinh tæû
nhiãn laï chiãúm 12,38% vaì chäöi 0,28%. ÅÍ ræìng taïi sinh nhán taûo laï chiãúm 14,09% vaì chäöi laì
0,53%. Màût khaïc, sinh khäúi rãù träúng åí ræìng træåíng thaình chiãúm tè lãû 14% trong khi âoï åí 2 loaûi
ræìng taïi sinh laì 28,24% vaì 21,56%. Âiãöu âoï coï thãø tháúy âàûc tênh sinh khäúi biãøu hiãûn roî tênh
cháút cuía quáön xaî, âàûc biãût laì sæû thãø hiãûn giai âoüan sinh træåíng vaì traûng thaïi ræìng.
Kãút quaí nghiãn cæïu sinh khäúi thæûc váût theo tuäøi ræìng (tæì 4-21 tuäøi) åí Cáön Giåì, TP
HCM cuía Viãn Ngoüc Nam (1996) cuîng cho tháúy sinh khäúi tàng dáön theo tuäøi. Vãö màût tè lãû
sinh khäúi caïc bäü pháûn thæûc váût so våïi sinh khäúi täøng säú thç sinh khäúi thán tàng dáön coìn sinh
khäúi caïc bäü pháûn caình, rãù trãn màût âáút, laï giaím.
Kãút quaí nghiãn cæïu sinh khäúi cuía quáön thãø Âáng (Rhizophora stylosa) åí Haì Tènh cuía
Nguyãùn Âæïc Tuáún (1995) cuîng cho tháúy sinh khäúi täøng säú cuía quáön thãø nàm sau âãöu cao hån
roî rãût so våïi nàm træåïc, täúc âäü tàng træåíng sinh khäúi tæång âäúi nhanh, nhæng giaím dáön.
Täøng sinh khäúi tuäøi 2 gáúp 8,8 láön tuäøi 1, tuäøi 3 gáön 2,2 láön tuäøi 2, tuäøi 4 gáúp 1,8 láön tuäøi 3. Rãù
chäúng coï sinh khäúi gia tàng ráút nhanh, åí tuäøi 2 sang tuäøi 3 laì 7,5 láön vaì âäü gia tàng åí tuäøi 3
sang tuäøi 4 laì 3,1láön. Âiãöu naìy âaïp æïng yãu cáöu chäúng âåî cå hoüc cho cáy trãn nãön buìn láöy vaì
âaïp æïng nhu cáöu dinh dæåîng gia tàng theo täúc âäü låïn cuía cáy theo tuäøi.
3.2.2. Âäüng thaïi tàng træåíng

Säú liãûu vãö täúc âäü tàng træåíng âo åí traûm nghiãn cæïu raûch Baì Bæåìng trãn 94 cáy, 1/2 säú
cáy åí ven kinh raûch vaì 1/2 säú cáy nàòm sáu trong ræìng cho tháúy täúc âäü tàng træåíng trung
bçnh cuía gäù thán laì 0,85 m/nàm vãö chiãöu cao, 0,75 cm/nàm vãö âæåìng kênh thán. Mæïc tàng
træåíng åí caïc cáy åí cáúp âæåìng kênh thán 5-10 cm laì cao nháút vaì caïc cáy åí cáúp âæåìng kênh thán
2cm laì tháúp nháút (Trê, 1986).
Tàng træåíng trung bçnh cuía ræìng âæåïc åí Cáön Giåì cuîng nàòm trong khoaíng 0,46-0,81
cm/nàm vãö âæåìng kênh vaì 0,45 -0,76 m/nàm vãö chiãöu cao cáy. Cáy åí tuäøi 4 coï mæïc tàng
chiãöu cao laì låïn nháút vaì cáy åí tuäøi 16 coï mæïc tàng âæåìng kênh låïn nháút (Nam, 1996).
Tàng træåíng trung bçnh cuía chiãöu daìi rãù träöng pháön trãn màût âáút cuía âæåïc åí Caì Mau
laì 0,2 cm/ngaìy vaì âæåìng kênh laì 0,02 cm/ngaìy. Mæïc tàng træåíng cao nháút thuäüc vãö caïc rãù åí
låïp chiãöu daìi 25-50 cm caïc rãù åí låïp chiãöu daìi 50-100 cm coï tè lãû tàng træåíng tháúp nháút. Täúc âäü
tàng træåíng cuía rãù chäúng vaìo muìa mæa laì 0,132 cm/ngaìy (chiãöu daìi) vaì 0,037 cm/ngaìy
(âæåìng kênh). Säú liãûu naìy cao hån mäüt chuït so våïi muìa khä: 0,1 cm chiãöu daìi) vaì 0,024
cm/ngaìy (âæåìng kênh) (Trê, 1986).
22
Täúc âäü tàng træåíng cuía chäöi vaìo muìa mæa 0,128 cm/ngaìy cao hån so våïi muìa khä
(0,09 cm/ngaìy). Täúc âäü tàng træåíng trung bçnh cuía truû máöm laì 0,11 cm/ngaìy vaìo âáöu muìa
khä vaì 0,15 cm/ngaìy vaìo muìa mæa.
Nhçn chung, täúc âäü tàng træåíng cuía mäüt säú bäü pháûn thæûc váût cuía âæåïc åí Caì Mau.
cuîng nhæ åí Cáön Giåì tæång âäúi nhanh. Täúc âäü tàng træåíng vaìo muìa mæa cao hån muìa khä, laì
do vaìo muìa mæa caïc hoaût âäüng sinh lyï cuía cáy cuîng thuáûn låüi hån. Riãng åí miãön Bàõc do chëu
aính hæåíng cuía gioï muìa Âäng Bàõc laûnh nãn vaìo muìa khä cáy sinh træåíng ráút cháûm.
Theo N. Â Tuáún (1994) thç tàng træåíng cuía Âáng träöng åí Haì Tènh (1989), khi cáy âaî
âæåüc 24 thaïng tuäøi (1991) coï chiãöu cao trung bçnh laì 87 cm tæì tuäøi 2 sang tuäøi 3 sæû tàng
træåíng âaût 21,7 cm (tàng 125% so våïi tuäøi 2) tæì tuäøi 3 sang tuäøi 4 gia tàng âaût 1,93 cm (tàng
117% so våïi tuäøi 3) giai âoaûn tàng træåíng tæì thaïng 9-11 cao hån nhiãöu so våïi giai âoaûn tæì
thaïng 12-2. Âiãöu naìy coï thãø lyï giaíi mäüt pháön do læåüng mæa låïn vaìo thaïng 9-11 âaî tàng læu
læåüng næåïc ngoüt vaì læåüng tráöm têch (chæïa nhiãöu dinh dæåîng) trong doìng chaíy åí haû læu ven
biãøn laìm giaím âäü màûn cuía næåïc biãøn, tàng âäü bäöi làõng phuì sa. Caïc taïc âäüng cuía âiãöu kiãûn tæû
nhiãn âoï âaî aính hæåíng thuáûn låüi cho quaï trçnh sinh træåíng cuía cáy trong thåìi kyì naìy, laìm
gia tàng maûnh meî hån mäüt säú chè tiãu tàng træåíng nhæ chiãöu cao.
Âäúi våïi cáy Trang (Kandelia candel) träöng åí Thaûch Män, Thaûch Haì, Haì Ténh, sau mäüt
nàm coï chiãöu cao thán laì 60 cm vaì chiãöu cao pháön trãn truû máöm laì pháön gia tàng chiãöu cao
thæûc bàòng 47 cm, tuäøi 2 trë säú tæång tæû laì 84,6cm vaì 71,6 cm. Nhæ váûy mæïc âäü gia tàng chiãöu
cao thán cuîng cháûm dáön laûi theo sæû tàng tuäøi cáy. Giai âoaûn tæì thaïng 4 -6 læåüng gia tàng laì
låïn nháút so våïi caïc thåìi kyì khaïc trong nàm. Vê duû, tæì khi bàõt âáöu träöng cho âãún tuäøi 1, mæïc
tàng laì 29,5 cm vaì bàòng 55% mæïc tàng cuía caí nàm, trung bçnh 8,6 cm/thaïng. Tuäøi mäüt sang
tuäøi 2 mæïc tàng 8,1 cm vaì bàòng 33% mæïc tàng cuía caí nàm, trung bçnh 2,7cm/thaïng. Mæïc
tàng chiãöu cao cæûc âaûi cuía Trang åí giai âoaûn thaïng 4-6 cuía chu kyì 2 nàm so våïi Âáng (R.
stylosa) coï mæïc tàng træåíng æu thãú laûi åí giai âoaûn thaïng 9-11 (Tuáún, 1997).
Cáy Veût Duì (Bruguiera gymnorrhiza) träöng xen våïi Âáng åí Haì Ténh thaïng 8/91 cho
tháúy åí tuäøi 2 âaût âäü cao trung bçnh laì 56,4cm, âæåìng kênh thán laì 1,3cm, åí tuäøi 3 caïc giaï trë
tæång æïng laì 62,3cm vaì 2,24cm. Mæïc tàng chiãöu cao âaût giaï trë tháúp nháút åí thåìi kyì thaïng 12-2,
cao nháút vaìo thaïng 9-11, giäúng nhæ âäúi våïi Âáng (Tuáún, 1997).
3.2.3. Nàng suáút læåüng råi

Kãút quaí nghiãn cæïu cuía N.H. Trê (1986) cho tháúy: Âäúi våïi ræìng âæåïc Caì Mau, täøng
læåüng råi trung bçnh laì 2,673 g/m2/ngaìy hoàûc 9,75 táún/ha/nàm, trong âoï læåüng råi cuía laï
cao nháút chiãúm 79,71% (2,131 g/m2/ngaìy). Læåüng råi cuía caình 0,230 g/m2/ngaìy (8,01%) vaì
læåüng råi cuía hoa quaí laì 0,118 g/m2/ngaìy (4,45%) læåüng råi cuía phán sáu boü
0,008g/m2/ngaìy (0,32%) tênh ra læåüng laï bë sáu àn laì 0,016-0,020 g/m2/ngaìy. Täøng læåüng råi
cao nháút âæåüc ghi nháûn vaìo thaïng 12: 4,571-5,545g/m2/ngaìy. Âáy laì thaïng muìa khä laûi nàòm
trong muìa gioï chæåïng gáy nãn sæû va chaûm maûnh âaî laìm læåüng råi tàng lãn âaïng kãø. ÅÍ caïc
thaïng muìa mæa (thaïng 4 vaì 5) læåüng råi êt hån: 1655-2663 g/m2/ngaìy. Theo V.N. Nam (1996)
thç nàng suáút læåüng råi cuía ræìng âæåïc Cáön Giåì cuîng vaìo khoaíng 3,67-10,44 táún/ha/nàm.
23
3.2.4. Täúc âäü phán huíy cuía xaïc thæûc váût
Täúc âäü phán huíy xaïc thæûc váût liãn quan chàût cheî våïi âiãöu kiãûn yãúm khê vaì quaï trçnh
tiãúp xuïc våïi næåïc triãöu. Kãút quaí cho tháúy täúc âäü phán huíy cuía caïc máùu ngám trong næåïc
triãöu cao hån trong næåïc ngoüt (âäúi chæïng) våïi cuìng mäüt thåìi gian thê nghiãm nhæ nhau laì 7,
14, 28 ngaìy. Nhçn chung täúc âäü phán huíy cuía caïc laï âæåïc sau 28 ngaìy laì 1,98-2,61g/ngaìy âäúi
våïi laï vaìng, 1,03-1,66g/ngaìy våïi laï xanh, 1,93-2,85g/ngaìy âäúi våïi laï khä vaì gäù laì 0,0001-
0,01g/ngaìy (Trê, 1986). Tè lãû phán huyí cuía laï âæåïc åí Cáön giåì nàòm trong khoaíng 90,39-96,48%
sau 1 nàm (Nam, 1996). Thäng thæåìng åí caïc thaïng âáöu täúc âäü phán huíy tàng vaì sau âoï thç
giaím dáön.
3.2.5. Sæû di chuyãøn xaïc hæîu cå thæûc váût daûng haût

Chè tiãu naìy âæåüc xaïc âënh trãn doìng chaíy ra vaì vaìo åí 2 con næåïc (con næåïc låïn vaì
con næåïc nhoí) âäúi våïi 2 loaûi säng nhoí vaì laûch trong ræìng taûi khu væûc raûch Baì Bæåìng, Caì Mau
(Trê, 1986).
- Con næåïc I (con næåïc låïn)
+ Raûch nhoí trong ræìng: Læåüng xaïc hæîu cå thæûc váût trung bçnh theo næåïc vaìo laì
2,32mg/l. theo næåïc ra laï 24,44mg/l, læåüng xaïc hæîu cå xuáút kháøu ra cæía säng laì 22,12mg/l.
+ Säng nhoí: Læåüng xaïc hæîu cå trung bçnh theo næåïc vaìo laì 3,4 mg/l, theo næåïc ra laì
27,19 vaì læåüng xaïc hæîu cå xuáút kháøu laì 23,79 mg/l.
- Con næåïc II (con næåïc nhoí)
+ Raûch nhoí trong ræìng: Læåüng xaïc hæîu cå trung bçnh theo næåïc vaìo laì 0,88 mg/l, theo
næåïc ra: 7,56 mg/l vaì xuáút kháøu 6,68 mg/l.
+ Säng nhoí: Xaïc hæîu cå theo næåïc vaìo: 1,01 mg/l, theo næåïc ra 8,2 mg/l vaì xuáút kháøu
7,19 mg/l.
Kãút quaí trãn cho tháúy sæû di chuyãøn xaïc hæîu cå thæûc váût åí con næåïc I låïn gáúp nhiãöu láön
so våïi con næåïc II, do åí con næåïc I læu læåüng næåïc låïn, täúc âäü doìng chaíy låïn vaì âæåüc duy trç
trong thåìi gian daìi hån, âäü ngáûp cuîng låïn hån. Nãúu tênh täøng cäüng caí 2 con næåïc, læåüng xaïc
hæîu cå thæûc váût âæåüc xuáút kháøu ra khu væûc cæía säng laì 28,80-30,98 mg/l.
3.2.6. Træî læåüng thaím muûc ræìng

Kãút quaí tênh toaïn cuía N. H. Trê (1986) cho tháúy træî læåüng thaím muûc ræìng trung bçnh
laì 1.065,41 g/m2 tæïc laì 10.654,1 kg/ha. Taïc gèa cho ràòng træî læåüng thaím muûc ræìng âæåïc
tæång âäúi cao do xaïc thæûc váût váùn coìn nàòm khaï nhiãöu trong âáút sau khi ræìng bë raíi cháút âäüc
hoïa hoüc åí khu væûc RNM Caì Mau vaìo nhæîng nàm nghiãn cæïu 1984-1986.
Træî læåüng thaím muûc têch luîy trãn saìn ræìng åí ræìng âæåïc Cáön giåì cuîng vaìo khoaíng 3,4-
12,46 táún/ha (Nam, 1996), tuy nhiãn säú liãûu naìy coìn phuû thuäüc vaìo chu kyì tèa thæa. ÅÍ nhæîng
khu ræìng måïi tèa thæa thç træî læåüng thaím muûc ráút cao.
24
Nãúu tênh trãn vãût càõt ngang tæì ven kinh vaìo sáu trong ræìng thç træî læåüng thaím muûc
ræìng coï xu hæåïng tàng dáön. ÅÍ khoaíng caïch 60-80 m tênh tæì båì kinh, trë säú thaím muûc ræìng
âæåïc laì cao nháút: 12.293,03 g/m2. ÅÍ khoaíng caïch ven kinh (0-20 m vaì 20-40 m) trë säú thaím
muûc tháúp nháút: 773,71-1.365,01 g/m2 do næåïc triãöu ra vaìo thæåìng xuyãn seî mang âi mäüt
læåüng âaïng kãø thaím muûc ræìng hoàûc mang tæì nåi khaïc âãún nãn giaï trë thaím muûc ræìng âæåïc
noïi riãng, RNM noïi chung chè coï yï nghéa trong mäüt thåìi âiãøm nháút âënh.
3.2.7. Mäüt säú nháûn xeït vãö âäüng thaïi nàng suáút hãû sinh thaïi
Âiãöu âàûc biãût ruït ra tæì nghiãn cæïu hãû sinh thaïi ræìng âæåïc noïi riãng vaì RNM noïi chung
laì sæû hçnh thaình nàng suáút hæîu cå thæûc váût, nàng suáút læåüng råi, phán huíy, di chuyãøn vaì têch
luîy xaïc hæîu cå thæûc váût âãöu chëu aính hæåíng cuía thuíy triãöu. Thuíy triãöu taïc âäüng âãún cáúu truïc
vaì chæïc nàng cuía hãû sinh thaïi RNM. Âoï laì yãúu täú trung gian khäng thãø thiãúu âæåüc âãø giæî
sinh váût tiãu thuû trong hãû sinh thaïi vuìng cæía säng, ven biãøn. Cuìng våïi nhæîng thäng säú vãö træî
læåüng sinh khäúi, nàng suáút RNM, âiãöu kiãûn thuíy triãöu goïp pháön khàóng âënh vai troì cuía
RNM âäúi våïi nguäön låüi haíi saín åí caïc vuìng cæía säng, ven biãøn. Nhæîng saín pháøm phán huíy
xaïc hæîu cå thæûc váût âæåüc næåïc triãöu mang ra caïc vuìng cæía säng ven biãøn laìm giaìu thãm
nguäön thæïc àn cho caí mäüt vuìng räüng låïn. ÅÍ cæía säng maì máût âäü tæång âäúi âäöng nháút thç caïc
máøu vuûn laï coï caïc vi sinh váût trãn âoï phán bäú theo gradient âäü màûn cuía næåïc. Nhæîng máùu
vuûn naìy âæåüc caïc áúu truìng àn tæû nhiãn vaì chuïng âuí nhoí âãø dãù daìng tiãu hoïa. Nhæîng máùu
vuûn, haût xaïc hæîu cå thæûc váût vaì caïc cháút hæîu cå hoaì tan cuîng laì nguäön thæïc àn quan troüng
cuía soì huyãút, nghãu, vaûng...ÅÍ nhæîng cæía säng maì gradient âäü màûn cao, caïc cháút hæîu cå khoï
tan vaì lå læîng taûo nãn hiãûn tæåüng goüi laì “ kãút bäng” hoàûc “kãút cuûm” do haìm læåüng vä cå cao
gáy ra sæû âäng laûi. Khi coï sæû thay âäøi âäüt ngäüt vãö âäü màûn, do mæa chàóng haûn, caïc “bäng”
“cuûm” âæåüc kãút håüp laûi, nheû vaì näíi lãn, nãúu næåïc triãöu âæïng thç noï chçm xuäúng âaïy. Âáy laì
nguäön thæïc àn quan troüng cho caïc giaïp xaïc (cua, täm), caï âuäúi, caï bån. Båíi váûy viãûc âaìo kinh
raûch dáùn næåïc triãöu trong RNM khäng chè coï yï nghéa vãö màût lám nghiãûp maì coìn âoìi hoíi bæïc
thiãút cuía nghãö khai thaïc vaì nuäi träöng haíi saín åí caïc vuìng cæía säng, ven biãøn.
25
CHÆÅNG IV. VAI TROÌ VAÌ TIÃÖM NÀNG CUÍA RÆÌNG NGÁÛP MÀÛN
TRONG NÃÖN KINH TÃÚ VAÌ TÆÛ NHIÃN
Âãö cáûp âãún låüi êch cuía ræìng, thæåìng ngæåìi ta chè tênh nhæîng saín pháøm træûc tiãúp nhæ
gäù vaì caïc lám saín khaïc maì êt chuï yï âãún caïc taïc duûng giaïn tiãúp nhæ âiãöu hoìa khê háûu, chäúng
xoïi moìn, haûn chãú luî luût...Âäúi våïi RNM vuìng cæía säng, nåi bë taïc âäüng cuía soïng, gioï, nhæîng
taïc duûng giaïn tiãúp naìy coï yï nghéa quan troüng.
4.1. Saín pháøm lám nghiãûp

Cäng duûng cuía caïc loaìi thæûc váût ráút âa daûng. Tè lãû caïc loaìi âæåüc sæí duûng so våïi täøng säú
loaìi ráút lån. Âaî tæì láu caïc loaìi thæûc váût naìy cung cáúp cho caïc vuìng ven biãøn nhæîng nhu cáöu
cáúp thiãút haìng ngaìy nhæ gäù xáy dæûng, laï låüp nhaì, thæûc pháøm, thuäúc chæîa bãûnh, cháút âäút, thæïc
àn gia suïc...
ÅÍ Viãût Nam, trong caïc loaìi CNM âaî âæåüc thäúng kã, coï mäüt säú loaìi coï thãø xãúp vaìo caïc
nhoïm cäng duûng chuí yãúu sau (Häöng vaì Saín, 1984, 1993).
- 30 loaìi cáy cho gäù, than, cuíi
- 14 loaìi cáy cho Tanin
- 24 loaìi cáy laìm phán xanh, caíi taûo âáút hoàûc giæî âáút
- 21 loaìi cáy duìng laìm thuäúc
- 9 loaìi cáy chuí thaí caïnh kiãún âoí
- 21 loaìi cáy cho máût nuäi ong
- 1 loaìi cho nhæûa saín xuáút næåïc giaíi khaït, âæåìng, cäön
Ngoaìi ra coìn mäüt säú loaìi cáy sæí duûng cho cäng nghiãûp nhæ lie laìm nuït chai, cäút muî, cho såüi.
Cuîng coìn mäüt säú cäng duûng chæa âæåüc chuï yï nhæ laìm giáúy, vaïn eïp. Trong tæång lai chuïng ta
cáön täø chæïc chãú biãún, sæí duûng.
Trong säú nhæîng loaìi cáy cho gäù, thæåìng ngæåìi ta chè tênh âãún 5-6 loaìi phäø biãún vaì cho
træî læåüng låïn nhæ caïc chi âæåïc, máúm, veût, coïc. Nhæng cuîng tuìy tæìng vuìng, tuìy âiãöu kiãûn
sinh thaïi vaì kêch thæåïc cuía cáy khaïc nhau nãn sæí duûng khaïc nhau. Nhiãöu loaìi gäù taûp cho voí
baìo âãø laìm vaïn eïp, laìm bäüt giáúy.
ÅÍ Ngoüc Hiãøn (Caì Mau), âæåïc laì nguäön gäù coï giaï trë. Træî læåüng trong caïc ræìng âæåïc tæû
nhiãn cuía Ngoüc Hiãøn, åí tuäøi 30 laì 210m3 /ha; coï nhæîng khu væûc âaût tåïi 450-600m3 /ha (Viãûn
ÂTQHR, 1985). Caïc taìi liãûu nghiãn cæïu bæåïc âáöu vãö tàng træåíng cho tháúy ràòng caïc loaìi âæåïc
åí Caì Mau, læåüng tàng træåíng bçnh quán vãö âæåìng kênh laì 0.6-0.7cm/nàm, vãö chiãöu cao laì 0.6-
0.8m/nàm, vãö thãø têch laì 7.2m3/ha/nàm. Âäúi våïi máúm trong caïc ræìng tæû nhiãn åí tuäøi 20-30,
læåüng tàng træåíng hàòng nàm laì 4-6m3/ha/nàm. Loaìi veût taïch tàng træåíng cháûm hån: cáy 45
tuäøi cao 21m,âæåìng kênh 25cm, læåüng tàng træåíng bçnh quán vãö âæåìng kênh laì 0.48cm/nàm,
26
chiãöu cao laì 0.64m/nàm (Viãûn ÂTQHR, 1985). Nhçn chung caïc lám pháön tæû nhiãn coï máût âäü
cáy cao thç læåüng tàng træåíng haìng nàm cuîng âaût tåïi 15-20m3/ha/nàm.
Nãúu chuïng ta biãút täø chæïc kinh doanh håüp lyï thç RNM seî cung cáúp mäüt læåüng gäù ráút
quan troüng.
Caïc loaûi gäù cuía RNM thêch håüp våïi nhiãöu cäng duûng : pháön låïn âæåüc duìng laìm cäüt
keìo, xeí vaïn laìm saìn nhaì, âoïng caïc âäö duìng thäng thæåìng cuía âëa phæång. ÅÍ nhiãöu næåïc
cuîng duìng gäù laìm taì veût, chäúng loì.
Than âæåïc, veût âæåüc æa chuäüng, pháön låïn than âãöu êt khoïi, nhiãût læåüng cao: 1kg than
âæåïc cho 6.675 kcalo vaì than veût laì 6375 kcalo. Than âæåïc coìn âæåüc duìng trong kyî nghãû
luyãûn kim.Loaûi than cäúc vaìng âæåüc duìng âãø chaûy maïy taìu trong thåìi âaûi chiãún thãú giåïi thæï II.
Caïc cáy åí RNM cuîng laì mäüt nguäön cung cáúp cuíi quan troüng, nhiãöu loaûi cho cuíi täút,
nhiãût læåüng cao êt khoïi. Træåïc âáy nhán dán åí vuìng ven biãøn Quaíng Ninh, Haíi Phoìng, Nam
Âënh, Ninh Bçnh thæåìng duìng cuíi láúy tæì RNM. Nhæ åí Haíi Phoìng nàm 1960 âaî khai thaïc
18.000 táún cuíi tæì RNM åí âaío Âçnh Vuî, vaì vuìng lán cáûn.Viãûc phaït triãøn träöng ræìng åí baîi láöy
ngáûp màûn ven biãøn seî taûo ra mäüt nguäön cung cáúp cuíi âaïng kãø. Tæì nàm 1978 âãún nay, ngaình
lám nghiãûp thaình phäú Häö Chê Minh âaî träöng âæåüc gáön 20.000ha ræìng âæåïc trãn âáút bë cháút
âäüc hoïa hoüc taìn phaï, khäng nhæîng âaî caíi taûo mäi træåìng åí âáy maì coìn cung cáúp âæåüc mäüt
læåüng cuíi quan troüng cho nhán dán thaình phäú, bçnh quán mäùi ha ræìng 10 tuäøi tèa thæa láúy
âæåüc 6-7 ster cuíi vaì gäù .
Mäüt saín pháøm khaïc cuía RNM laì tanin. So våïi caïc loaìi thæc váût khaïc, læåüng tanin cuía
voí nhiãöu CNM khaï cao vaì cháút læåüng täút. Tè lãû tanin åí caïc loaìi biãún âäüng tæì 4,6-35,5%. Tanin
âæåüc duìng trong cäng nghãû thuäüc da, nhuäüm vaíi såüi, nhuäüm læåïi âaïnh caï, laìm keo daïn,
trong cäng nghãû dæåüc pháøm, kyî nghãû in...Tuìy tæìng vuìng maì khai thaïc caïc loaûi voí khaïc nhau.
Caïc tènh Quaîng Ninh, Haíi phoìng chuí yãúu khai thaïc caïc loaûi voí veût, trang, suï, coìn åí Nam bäü
khai thaïc voí âæåïc, daì. Cáy caìng låïn voí caìng daìy. Vê duû åí nhæîng cáy âæåïc coï âæåìng kênh
25cm voí daìy 1cm, cho tåïi 7740,47kg/ha, vaì voí caình tåïi 3956,91kg/ha tênh theo troüng læåüng
khä (Trê, 1986). Voí cuía mäüt säú loaìi cáy coï khaí nàng phuûc häöi ráút nhanh, nãn coï thãø boïc voí láu
daìi, khoaíng caïch giæîa hai láön boïc voí laì 5 nàm. Tuy nhiãn chè coï thãø boïc voí tæìng pháön. Nãúu
boïc hãút voí mäüt âoaûn thán cáy thç cáy seî chãút.
Ngoaìi nhæîng cáy chuí yãúu cung cáúp gäù, than, cuíi, tanin, coìn phaíi kãø âãún dæìa næåïc.
Dæìa næåïc phán bäú tæû nhiãn åí caïc vuìng cæía säng vaì doüc säng næåïc låü, coï chäù caïch biãøn âãún
60km (säng Tiãön, Säng Háûu). Träöng dæìa næåïc khäng khoï khàn vaì khäng aính hæåíng âãún âáút
näng nghiãûp.
Giaï trë cuía dæìa næåïc: Tæì bao âåìi nay, nhán dán vuìng ven biãøn, cæía säng âaî biãút duìng
laï dæìa næåïc âãø låüp nhaì, laìm vaïch, caïc duûng cuû trong gia âçnh nhæ chäøi, gaìu muïc næåïc, gio,í
tuïi saïch, muî, noïn, goïi baïnh. Laï non duìng goïi baïnh dæìa àn thåm ngon. Cuäúng laï duìng laìm
phao læåïi âaïnh caï, låïp voí ngoaìi cuía cuäúng laìm váût caïch âiãûn coï cháút læåüng täút. Såüi xå âáûp tæì
cuäúng beû laï se laûi laìm dáy thæìng, dáy chaîo bãön, chëu âæåüc næåïc màûn. Nhán dán huyãûn Bçnh
Âaûi (Bãún Tre) coï kinh nghiãûm ráút hay laì duìng beû laï dæìa næåïc giaì âoïng khêch nhau laìm âaïy
cäïng caïc âáöm täm thay gäù, vaïn, sau 5-6 nàm måïi hoíng. Cuìi non trong quaí dæìa næåïc coï vë håi
27
ngoüt vaì beïo âãø àn tæåi, náúu cheì, laìm siro hoàûc kem. Soü dæìa giaì laìm nuït aïo, âäö myî nghãû. Gáön
âáy Phán Viãûn Nghiãn Cæïu Lám Nghiãûp Nam Bäü âaî thæûc hiãûn thaình cäng vaïn eïp tæì beû laï
dæìa næåïc.
Tè lãû âæåìng trong nhæûa cuäúng buäöng quaí dæìa næåïc khaï cao 13-17%. Trong âiãöu kiãûn
träöng âuïng quy caïch, âáút täút åí Malaysia âaî thu hoaûch 20,3 táún âæåìng/ha/nàm, coìn träöng
âaûi traì nàng suáút bçnh quán tæì 5-7táún/ha/nàm maì chè cáön sæí duûng 5-6 cäng lao âäüng cho
mäùi ha.
Saín xuáút âæåìng tæì dæìa næåïc âån giaín hån vaì coï nhæîng màût thuáûn låüi hån so våïi qui
trçnh saín xuáút âæåìng mêa. Âáút träöng mêa åí ven biãøn phaíi cáön bæìa kyî, nhiãöu nåi phaíi lãn
luäúng, haìng nàm phaíi träöng laûi, phaíi coï maïy eïp mêa vaì xæí lyï baî. Dæìa næåïc chè träöng mäüt láön,
tæì nàm thæï nàm tråí âi thç thu hoaûch liãn tuûc, duûng cuû thu hoüach nhæûa âån giaín, chè cáön äúng
tre âãø hæïng nhæûa sau âoï cä thaình âæåìng hoàûc caïc thæûc pháøm khaïc (Ba, 1997).
Ngoaìi caïc giaï trë kinh tãú kãø trãn, dæìa næåïc coìn coï taïc duûng ráút låïn trong viãûc giæî âáút
bäöi, baío vãû båì säng, kinh raûch, chäúng xoïi låí do taïc duûng cuía thuíy triãöu hoaàûc soïng. ÅÍ trong
caïc båì âáöm nuäi täm næåïc låü, träöng dæìa næåïc doüc theo mæång væìa coï taïc duûng giæîa âáút, væìa
che boïng cho âáöm, giæî næåïc maït, laìm chäù cho truï cho täm luïc nàõng noïng.
Thæûc váût laìm dæåüc liãûu: Nhán dán Viãût Nam vaì caïc næåïc coï RNM tæì láu âaî sæí duûng
CNM laìm thuäúc nam chæîa caïc bãûnh thäng thæåìng, âàûc biãût laì trong hai cuäüc khaïng chiãún
Âäng Dæång væìa qua. Laì vuìng càn cæï âëa khaïng chiãún, bë âëch bao váy, âiãöu kiãûn khê háûu
áøm tháúp, vãû sinh keïm nãn nhiãöu bãûnh táût. Nhæng nhåì sæí duûng thuäúc tæì caïc cáy trong vuìng
RNM nãn phaït hiãûn ra nhiãöu loaìi cáy chæîa bãûnh coï giaï trë.
4.2 Vai troì cuía ræìng ngáûp màûn âäúi våïi taìi nguyãn thiãn nhiãn
4.2.1 Âäüng váût trãn caûn.

RNM coï nhiãöu thæïc àn cho âäüng váût nãn coï nhiãöu loaìi âäüng váût quê. Nhiãöu taìi liãûu cho
tháúy RNM Caì Mau træåïc âáy coï nhiãöu hæåu, nai, baïo caï sáúu, ràõn, kyì âaì phong phuï vç chuïng
thêch àn træïng chim vaì chim non; khè säúng thaình tæìng âaìn trong ræìng.
RNM laì nåi thu huït nhiãöu loaìi chim næåïc vaì chim di cæ, taûo thaình caïc sán chim låïn
våïi haìng vaûn con vaì dåi quaû, trong muìa sinh saín. ÅÍ tènh Caì Mau coï 10 sán chim, dåi quaû,
trong âoï sán chim låïn nháút laì Tán Khaïnh räüng 130ha âæåüc coi laì sán chim låïn nháút Âäng
Nam AÏ. RNM Viãût Nam coï nhiãöu loaìi chim quê hiãúm cuía thãú giåïi nhæ caïc loaìi coì thça, giaì
dáùy, haûc cäø tràõng...(Voî Quyï, 1984). Ráút tiãúc laì mäüt säú loaìi coï giaï trë kinh tãú vaì mäi træåìng cao
coìn soït laûi ráút nhiãöu, laìm máút nåi säúng, nåi laìm täø vaì kiãúm thæïc àn cuía chuïng.
4.2.2 Nguäön låüi haíi saín.

Mäüt khi RNM hçnh thaình, muìn baî do laï vaì caïc bäü pháûn khaïc cuía CNM ruûng xuäúng
âæåüc vi sinh váût phán huyí laì nguäön thæïc àn quan troüng cho nhiãöu âäüng váût åí næåïc. Màût
28
khaïc, ræìng våïi hãû thäúng rãù chàòng chët âaî giæî phuì sa, taûo ra mäi træåìng säúng thêch håüp cho
nhiãöu loaìi âäüng váût âaïy.
RNM âoïng vai troì quan troüng trong chu trçnh dinh dæåîng, laì nguäön cung cáúp cháút
hæîu cå âãø tàng nàng suáút vuìng ven biãøn, laì nåi sinh âeí, nuäi dæåîng, hoàûc nåi säúng láu daìi
cho nhiãöu haíi saín coï giaï trë nhæ täm, caï, cua, soì.
Nhiãöu kãút quaí nghiãn cæïu cho ràòng viãûc âaïnh bàõt thuíy saín coï nàng suáút cao chuí yãúu åí
caïc vuìng næåïc näng, ven båì, cæía säng coï RNM. Coï thãø giaíi thêch: vuìng naìy laì nåi táûp trung
caïc cháút dinh dæåîng do säng mang tæì näüi âëa ra vaì do triãöu mang tæì biãøn vaìo. Coï mäüt mäúi
liãn quan giæîa saín læåüng vaì caïc loaûi thuíy saín âaïnh bàõt âæåüc åí RNM. ÅÍ miãön Táy Australia,
ngæåìi ta âaïnh giaï laì 67% toaìn bäü caïc loaìi thuíy saín coï giaï trë thæång maûi âaïnh bàõt âæåüc âãöu
phuû thuäüc vaìo RNM åí vuìng cæía säng. Hamilton vaì Snedaker(1984) cho ràòng 90% caïc loaìi
sinh váût biãøn säúng åí vuìng cæía säng RNM trong suäút mäüt hoàûc nhiãöu giai âoaûn trong chu
trçnh säúng cuía chuïng; âäúi våïi nhiãöu loaìi thuíy saín, mäúi quan hãû âoï laì bàõt buäüc.
Nguäön thæïc àn âáöu tiãn, phong phuï vaì âa daûng cung cáúp cho caïc loaìi thuíy saín laì muìn
baî hæîu cå. Âoï laì saín pháøm cuía quaï trçnh phán huíy xaïc thæûc váût, bao gäöm laï, caình, chäöi,
rãù..cuía CNM. Theo Snedaker(1978) læåüng råi cuía CNM åí nam Florida laì 10.000-14.000kg
khä/ha/nàm. riãng laï chiãúm 79,71%.
Haìng nàm ræìng âæåïc Caì Mau cung cáúp cho hãû sinh thaïi RNM åí âáy 8.400-
12.000kg/laï/ha (tênh theo troüng læåüng khä) (Häöng vaì Trê, 1986).
Quanh nàm laï råi xuäúng kinh raûch vaì trãn saìn ræìng, räöi laûi âæåüc næåïc triãöu mang âi;
quaï trçnh phán huíy cuîng diãùn ra liãn tuûc, kãø caí muìa khä, muìa mæa.
Khi laï coìn åí trãn cáy âaî coï mäüt säú loaìi náúm säúng trãn âoï, mäüt säú chui sáu vaìo biãøu bç,
mäüt säú säúng trãn màût laï. Khi laï ruûng xuäúng sau 24 giåì ngáûp næåïc triãöu âáöu tiãn, laï âaî bë caïc
vi sinh váût phán huíy. Trong quaï trçnh phán huíy, læåüng âaûm trãn caïc máùu laï tàng 2,2 láön so
våïi ban âáöu (Kaushik vaì Hynes, 1971).
Khi phán têch, so saïnh caïc loaûi axit amin coï trong laï tæåi vaì laï phán huíy, ngæåìi ta tháúy
sæû tàng täøng säú caïc axit amin coï protein vaì khäng protein trãn bãö màût laï vaì trong thaình pháön
laï phán huíy cao hån hàón laï tæåi.
ÅÍ nhæîng vuìng âáút cao, laï råi xuäúng chæa âæåüc næåïc triãöu mang âi ngay thç chuïng laûi
bë phán huyí taûi chäù, pháön låïn do caïc loaìi âäüng váût âáút ( äÚc, soì, coìng...) trãn saìn ræìng. Saín
pháøm cuía quaï trçnh phán huíy naìy háöu hãút laì caïc cháút hæîu cå dãù tan, táûp trung åí caïc låïp âáút
màût. Sau mäüt thåìi gian, laï tiãúp tuûc råi vaì caïc håüp cháút hæîu cå tàng lãn dáön. Cuäúi cuìng khi
toaìn bäü khu væûc ngáûp næåïc triãöu, caïc cháút hæîu cå naìy theo næåïc triãöu traìn ra kinh raûch, cæía
säng, laìm giaìu thãm nguäön thæïc àn cho caí mäüt vuìng cæía säng vaì vuìng biãøn näng.
Ræìng ngáûp màûn væìa cung cáúp thæïc àn træûc tiãúp (muìn baî, laï, quaí ruûng) væìa giaïn tiãúp
qua caïc âäüng váût àn muìn baî laìm mäöi cho caïc loaìi caï låïn vaì mäüt säú âäüng váût àn thët khaïc. Do
âoï, thaình pháön hãû âäüng váût trong vuìng RNM phong phuï vaì âa daûng. Qua âiãöu tra så bäü
vuìng RNM Minh Haíi coï 64 loaìi caï thuäüc 35 hoü (Yãn ,1986), 25 loaìi täm (Thæång, 1990), 9 loaìi
læåîng cæ, 22 loaìi boì saït (Saïng vaì Cuïc, 1978), 67 loaìi chim, 21 loaìi thuï (Dæûc, 1989).
29
Âiãöu âaïng quan tám laì nguäön giäúng täm, cua, caï trong vuìng RNM ráút phong phuï. So
saïnh thaình pháön caïc loaìi caï vaì täm trong mäüt säú vuìng coï RNM vaìo caïc muìa vuû trong nàm,
âãöu tháúy læåüng áúu truìng cuía chuïng cao hån hàón vuìng âáút caït åí ngoaìi biãøn vaì vuìng coï coí
biãøn. Tæì âoï ruït ra nháûn xeït RNM laì nåi nuäi dæåîng chênh cho áúu truìng cuía täm, cua vaì mäüt
säú loaìi soì vaì caï khaïc. Do âoï, kinh raûch trong RNM laì nåi cung cáúp nguäön giäúng chuí yãúu cho
nghãö nuäi haíi saín.
Khi viãûc nuäi täm chæa phaït triãøn thç cuäüc säúng háöu hãút cuía ngæåìi dán Caì Mau phuû
thuäüc vaìo taìi nguyãn RNM. Nhæîng ngæåìi coï väún laìm âaïy, ngæåìi ngheìo hån âoïng âàng, âoï
doüc säng raûch. Coìn ngæåìi ngheìo âaìo cua, ba khêa, bàõt voüp, äúc trãn ræìng. Luïc âoï ngæåìi dán
khäng lo âoïi vç haíi saín ráút phong phuï. Nhæng tæì khi ræìng bë phaï laìm âáöm, máút nåi säúng cuía
nhiãöu loaûi haíi saín thç caïc nghãö trãn cuîng giaím suït maûnh.
4.3 Vai troì cuía RNM våïi khê háûu, måí räüng diãûn têch âáút bäöi vaì haûn chãú xoïi låî
4.3.1 Khê háûu

RNM coï taïc âäüng âãún âãöu hoìa khê háûu trong vuìng. Blasco(1975) nghiãn cæïu khê háûu
vaì vi khê háûu ræìng, âaî coï nháûn xeït: Caïc quáön xaî ræìng ngáûp màûn laì mäüt taïc nhán laìm cho khê
háûu dëu maït hån, giaím nhiãût âäü täúi âa vaì biãn âäü nhiãût. Trãn thãú giåïi coï ráút nhiãöu vê duû âiãùn
hçnh vãö viãûc máút RNM keïo theo sæû thay âäøi vi khê háûu cuía khu væûc...sau khi thaím thæûc váût
khäng coìn thç cæåìng âäü bäúc håi næåïc tàng laìm cho âäü màûn cuía næåïc vaì âáút tàng theo. Coï
nåi, sau khi RNM bë phaï huíy, täúc âäü gioï cuía khu væûc tàng lãn âäüt ngäüt, gáy ra hiãûn tæåüng sa
maûc hoïa do caït di chuyãøn vuìi láõp kinh raûch vaì âäöng ruäüng. Täúc âäü gioï tàng lãn gáy ra soïng
låïn laìm våî âã âáûp, xoïi låî båì biãøn. Máút RNM seî aính hæåíng âãún læåüng mæa cuía tiãøu khu væûc.
RNM åí vuìng Vënh Fort de France thuäüc quáön âaío Martinique(Phaïp) bë giaím mäüt diãûn
têch ráút låïn do cháút thaíi cäng nghiãûp, ngay sau âoï læåüng mæa åí khu væûc naìy thay âäøi, täúc âäü
gioï åí vuìng båì biãøn tàng lãn, ä nhiãùm vaì tiãúng äön âi keìm våïi bãûnh dëch lan traìn(Blasco, 1975).
Chè trong voìng vaìi chuûc nàm tråí laûi âáy, mäüt diãûn têch âaïng kãø RNM åí Caì Mau âaî bë
khai phaï laìm âáöm täm quaíng canh. Háûu quaí laì veí âeûp caính quang máút âi keìm theo haìng
chuûc ngaìn ha âáút bë hoang hoïa. Nhiãöu kinh raûch træåïc âáy laì nåi cung cáúp thæïc àn, nåi nuäi
dæåîng áúu truìng täm caï, nay bë caït vuìi láúp, khê háûu oi bæïc vaì khàõc nghiãût cuìng våïi naûn ä
nhiãùm bao truìm caí mäüt vuìng räüng låïn. Mäüt vê duû ráút âiãøn hçnh laì viãûc máút ræìng do cháút âäüc
hoïa hoüc cuía Myî âäúi våïi RNM åí miãön Nam Viãût Nam. Haìng chuûc ngaìn ha ræìng bë phaï truûi,
âáút bë phåi dæåïi aïnh nàõng màût tråìi, noìng âäü muäúi trãn låïp âáút màût åí Cáön Giåì (thaình phäú
HCM) coï nåi lãn âãún 35-40%0. Thaím thæûc váût máút âi âaî aính hæåíng âãún toaìn bäü hãû sinh thaïi,
caïc âiãöu kiãûn tæû nhiãn cuîng nhæ khê háûu cuía khu væûc. Sau khi phuûc häöi ræìng, caính quang vaì
khê háûu âãø thay âäøi theo chiãöu hæåïng täút vaì tp HCM coi âáy laì laï phäøi cuía thaình phäú.
4.3.2 Måí räüng diãûn têch âáút bäöi, haûn chãú xoïi låî
30
Sæû phaït triãøn cuía RNM vaì måí räüng diãûn têch âáút bäöi laì 2 quaï trçnh luän luän âi keìm
nhau, træì mäüt säú træåìng håüp âàûc biãût. Nhçn chung nhæîng baîi bäöi coï âiãöu kiãûn thäø nhæåîng,
khê háûu phuì håüp, coï nguäön giäúng vaì âæåüc baío vãû âãöu coï cáy ngáûp màûn. Caïc daîy RNM âãöu
coï thãø tháúy trãn âáút buìn mãöm, âáút seït pha caït, caït vaì ngay caí trãn caïc véa san hä (Snedaker,
1978-1982). ÅÍ nhæîng vuìng âáút måïi bäöi coï âäü màûn cao, chuïng ta dãù daìng nhçn tháúy caïc thæûc
váût tiãn phong thuäüc chi máúm, báön äøi. Taûi nhæîng vuìng cæía säng coï âäü màûn tháúp hån thæåìng
laì báön chua.
ÅÍ phêa táy muîi Caì Mau, âáút bäöi nhanh thç ræìng cuîng lan räüng ra nhanh. Chè trong voìng
30nàm (1964-1994) âaî hçnh thaình hai hoìn âaío nhoí åí cæía säng Äng Trang laì Cäön Trong vaì
Cäön Ngoaìi. Cäön Trong coï gáön âáöy âuí caïc loaìi CNM trong vuìng, coìn Cäön Ngoaìi âæåüc máúm
tràõng phuí kên âaío.
Rãù CNM, âàûc biãût laì nhæîng quáön thãø thæûc váût tiãn phong moüc daìy âàûc coï taïc duûng
laìm cho tráöm têch bäöi tuû nhanh hån. Chuïng væìa ngàn chàûng coï hiãûu quaí hoaût âäüng cäng phaï
båì biãøn cuía soïng, âäöng thåìi laì váût caín laìm cho tráöm têch làõng âoüng. Màût khaïc, RNM coï taïc
âäüng haûn chãú xoïi låî vaì caïc quaï trçnh xám thæûc båì biãøn.
CHÆÅNG V. NHÆÎNG NGUYÃN NHÁN LAÌM SUY THOAÏI RÆÌNG NGÁÛP MÀÛN VAÌ
HÁÛU QUAÍ
Ræìng ngáûp màûn Viãût Nam âaî vaì âang bë suy thoaïi nghiãm troüng. Dæåïi âáy laì mäüt säú
nguyãn nhán chênh vaì háûu quaí vãö sinh thaïi.
5.1. Chiãún tranh hoïa hoüc

ÅÍ Viãût Nam RNM laì nhæîng càn cæï quan troüng cuía hai cuäüc chiãún tranh chäúng Thæûc
Dán Phaïp vaì Âãú Quäúc Myî.
Chênh vç thãú maì quán âäüi Myî âaî duìng bom âaûn vaì cháút âäüc hoïa hoüc cháút diãût
coí(CDC) vaì cháút laìm ruûng laï cáy våïi liãöu læåüng cao âãø huíy diãût ræìng, häöng phaï våî caïc càn cæï
khaïng chiãún. Ngoaìi nhæîng täøn tháút vãö sæïc khoíe, bãûnh táût cho caïc thãú hãû do cuäüc chiãún tranh
taìn khoïc naìy gáy ra, thiãût haûi vãö taìi nguyãn, mäi træåìng cuîng ráút to låïn, khoï maì coï thãø âaïnh
giaï hãút âæåüc.
Dæûa vaìo caïc tæ liãûu vãö aính viãùn thaïm LANSAT MSS cuía Myî, aính maïy bay, kãút quaí
âiãöu tra cuía viãûn âiãöu tra quy hoaûch ræìng, âäúi chiãúu våïi kãút quaí âiãöu tra cuía mäüt säú âëa
phæång, bæåïc âáöu âaî tênh ra diãûn têch RNM Nam bäü bë raîi cháút diãût coí laì 159.200ha; âäöng
thåìi cuîng tênh ra âæåüc nhæîng täøn tháút tæïc thåìi vaì täøn tháút vãö tàng træåíng cuía cáy do máút
ræìng trong thåìi gian daìi cho âãún khi ræìng kheïp taïn vaì tèa thæa (10-12nàm).
Sau hån 20 nàm, pháön låïn diãûn têch âáút coìn ngáûp triãöu âënh kyì haìng ngaìy âaî âæåüc
phuûc häöi, nhæng åí nhiãöu nåi sau khi ræìng taïi sinh hoàûc träöng laûi, nhán dán âëa phæång laûi
tiãúp tuûc chàût phaï laìm âáöm nuäi täm.
31
5.2. Khai thaïc quaï mæïc
ÅÍ miãön Nam sau chiãún tranh, nhán dán ven biãøn tråí vãö quã cuî cuìng våïi sæû di cæ äö aût
tæì nhiãöu nåi khaïc âãún vuìng RNM nãn nhu cáöu vãö xáy dæûng, cuíi, than âun náúu tàng gáúp bäüi.
Màût khaïc, viãûc khai thaïc cuía ngaình lám nghiãûp tàng haìng nàm trong luïc taìi nguyãn giaím suït
khiãún cho ræìng kiãût quãû. Coï mäüt thåìi gian nhán dán caïc xaî Viãn An Âäng, Âáút Muîi åí huyãûn
Ngoüc Hiãøn âua nhau laìm caïc loì than gia âçnh âem saín pháøm baïn ra caïc tènh khaïc, âaî phaï
huîy caïc khu ræìng quê giaï kãø caí ræìng måïi träöng sau chiãún tranh.
ÅÍ vuìng ven biãøn Quaíng Ninh træåïc âáy coï nhæîng khu ræìng tæû nhiãn khaï låïn trong âoï
coï loaìi veût duì cao 7-8 m, trang cao 4-6 m, âæng 5-7 m. ÅÍ caïc cæía säng coï báön chua cao 8-12 m
âæåìng kênh 0,5-1 m nhæ Uäng Bê (Quaîng Ninh, Cam Läüc (Haì Ténh), Quaîng Traûch (Quaîng
Bçnh). Nhæng do viãûc quaín lyï keïm nãn ræìng bë chàût phaï nhiãöu chäù khäng coìn vãút têch hoàûc
chè coìn nhæîng gäúc cáy âæåìng kênh trãn dæåïi 1m (Hæng Hoìa- Tp. Vinh).
5.3. Phaï ræìng ngáûp màûn laìm âáöm nuäi täm quaíng canh
Do nhu cáöu vãö täm xuáút kháøu ráút låïn trong luïc saín læåüng âaïnh bàõt giaím suït vaìo
nhæîng nàm cuäúi tháûp kyí 80 vaì âáúu tháûp kyí 90 háöu hãút vuìng ven biãøn, cæía säng næåïc ta, nhán
dán vaì caïc cå quan âaî phaï caïc khu RNM xanh täút nhæ Caì Mau, Soïc Tràng vaì caïc khu ræìng
phoìng häü tæû nhiãn hoàûc träöng (Haíi Phoìng, Thaïi Bçnh, Nam Âënh, Ninh Bçnh, Khaïnh Hoìa...)
âãø laìm âáöm nuäi täm quaíng canh thä så. ÅÍ nhiãöu âëa phæång RNM âaî biãún máút coìn laûi laì
caïc âáöm täm vaì âáút hoang hoïa.
Khäng nhæîng ngæåìi âëa phæång maì åí mäüt säú nåi nhæ Caì Mau nhæîng ngæåìi di cæ håüp
phaïp vaì báút håüp phaïp tæì nhiãöu huyãûn tènh khaïc âãún phaï ræìng nuäi täm tàng lãn ráút nhanh.
Minh Haíi, tènh coï diãûn têch RNM låïn nháút, cuîng laì mäüt trong nhæîng nåi ræìng bë phaï
âãø nuäi täm nhiãöu nháút Viãût Nam. Hai nàm 1980-1981 diãûn têch nuäi täm chè coï 4.000ha cho
âãún nàm 1992 âaî tàng 20 láön 80000ha (Minh, 1993). Cho âãún nàm 1995 thç Minh Haíi chè coìn
laûi 5492ha RNM (Táún, 1996). Chè trong voìng 8 nàm tæì 1983-1995 Minh Haíi âaî máút âi 66253ha
ræìng do laìm âáöm nuäi täm; Bçnh quán mäùi nàm máút 8280ha (Cæåìng, 1996).
ÅÍ caïc tènh vuìng cæía säng Cæíu Long nhæ Bãún tre, Traì Vinh, Soïc Tràng âaî phaï háöu hãút
RNM ven biãøn âãø laìm âáöm täm nãn diãûn têch RNM vaì tè lãû che phuí ráút tháúp.
Vëãc phaï ræìng laìm âáöm nuäi täm theo läúi quaîng canh thä så âaî gáy ra nhæîng háûu quaí
nghiãm troüng.
5.3.1 Biãún âäøi tênh cháút lyï hoïa cuía âáút.

Do viãûc âàõp caïc âáöm våïi diãûn têch quaï låïn, êt cäïng nãn næåïc triãöu trao âäøi trong âáöm
våïi mäi træåìng ngoaìi ráút keïm, khiãún cho mäi træåìng thäúi hoïa nhanh.
Khi âaìo âáút âãø âàõp båì vaì laìm caïc luäúng (lêp) giæîa caïc mæång thç táöng Pyrite (FeS2) tçm
taìng trong låïp âáút coï xaïc cáy ngáûp màûn vãö muìa khä thiãúu næåïc, laûi bë aïnh saïng màût tråìi thiãu
32
âäút âaî bë Oxy hoaï thaình âáút sulphate acide. Tè säú Fe2O3/FeO tàng lãn ráút nhanh, âàûc biãût laì åí
táöng màût. So saïnh haìm læåüng Fe2O3, FeO åí trong âáöm dãù hoìa tan trong mäi træåìng baîi láöy
coìn RNM våïi mäi træåìng âáöm täm do phaï ræìng, âáút thoaïi hoïa thç haìm læåüng Fe2O3 cao gáúp
7-10 láön vaì tè säú Fe2O3/FeO cao gáúp 4-5 láön, keìm theo laì læåüng SO4 cuîng ráút cao. Tè lãû Cl-/SO4
ráút tháúp do sulfua bë oxy hoïa thaình SO4; ÅÍ táöng màût vaì táöng âaïy coï nhiãöu Fe vaì Mn kãút tuía.
Kãút quaí laì tæì loaûi âáút RNM trung tênh, giaìu cháút dinh dæåîng thuáûn låüi cho nhiãöu âäüng váût
vuìng triãöu sinh säúng âaî chuyãøn sang loaûi âáút sulphate acide væìa chua væìa màûn khäng thêch
håüp våïi caïc loaûi váût nuäi (täm, cua, caï) cuîng nhæ caïc loaûi sinh váût khaïc (Cæû vaì Hoa, 1990).
Quaï trçnh oxy hoaï naìy coìn laìm cho nãön âaïy âáöm ràõn chàõc, khäng phuì håüp våïi âåìi säúng âäüng
váût âaïy, täm khäng thãø vuìi mçnh âãø traïnh keí âëch; mäüt säú bë chãút, mäüt säú di chuyãøn âi nåi
khaïc.
Vaìo muìa mæa, næåïc mæa gáy xoïi låî sæåìn båì, âæa âáút chua tæì caïc luäúng giæîa âáöm vaì
båì xuäúng âáöm, nháút laì nhæîng âáöm khoï trao âäøi næåïc laìm cho âäü pH giaím nhanh. Nhiãöu
âäüng váût trong âáöm khäng thêch nghi këp nãn bë säúc vaì chãút. Khi pH giaím xuäúng 5, täm
khäng hoaût âäüng, khi pH coìn 4, täm chãút dáön.
Âäü chua cuía næåïc trong âáöm aính hæåíng låïn âãún sæû phaït triãøn cuía vi sinh váût (náúm, vi
khuáøn), kãø caí âäüng váût, thæûc váût näøi nguyãn sinh laì thæïc àn quan troüng cuía caïc loaìi haíi saín
nuäi. Âäü pH tháúp coìn aính hæåíng âãún sæû trao âäøi cháút cuía caïc loaìi taío vaì âäüng váût nhoí. Caïc
quaï trçnh hoaût âäüng sinh hoïa, sinh täøng håüp ráút nhaûy våïi âäü pH. Âäü pH giaím seî laìm máút cán
bàòng trong cacbonat; Caïc kim loaûi nàûng, âäüc âæåüc giaíi phoïng haûi cho caïc loaìi âäüng váût thuíy
sinh, coìn ion phospho cáön thiãút cho sæû sinh træåíng cuía taío näùi laûi khäng åí traûng thaïi tæû do
(Hamilton vaì Snedaker, 1984).
5.3.2 Biãún âäøi læåüng sinh váût.

Trãn baîi triãöu coï nhiãöu loaûi sinh váût vuìng triãöu âiãøn hçnh thêch nghi våïi nãön âaïy khi bë
phåi nàõng do næåïc triãöu ruït vaì ngáûp næåïc triãöu lãn. Âaïng kãø laì caïc loaìi cua thuäüc hai hoü
Grapsidae vaì Ocypodidae.
Caïc loaìi taío silic (mäüt nguäön thæïc àn quan troüng cuía täm, caï vaì áúu truìng cuía chuïng)
coï säú læåüng loaìi låïn åí trong caïc kinh raûch. Coìn caïc loaìi taío khaïc nhæ taío màõt, taío luûc vaì taío
lam säú læåüng êt hån trong âáöm nhiãöu. Nhiãöu taío màõt âàûc biãût laì taío lam æa säúng trong mäi
træåìng næåïc tuì âoüng, gáy haûi cho haíi saín coï säú læåüng låïn trong âáöm, coìn åí kinh raûch êt hån.
Âàõp âáöm nuäi täm trãn diãûn têch räüng âaî laìm giaím hoàûc máút mäi træåìng säúng cuía
nhiãöu loaìi âäüng váût âaïy, sinh váût phuì du väún ráút phong phuï trãn caïc baîi triãöu láöy vaì trong
næåïc triãöu; Màût khaïc laìm máút væåìn æåm cuía caïc áúu truìng täm cua. Qua âoï âaî taïc âäüng âãún
cuäüc säúng cuía ngæ, näng dán ngheìo khäng coï chäù âãø haìng ngaìy moì cua bàõt äúc.
33
5.3.3 Âáøy maûnh sæû xám nháûp màûn.
Trong nhæîng nàm gáön âáy, viãûc âàõp båì xáy dæûng haìng loaût caïc âáöm täm låïn doüc båì
biãøn, cæía säng vaì ven säng âaî laìm giaím âaïng kãø diãûn têch phán phäúi næåïc triãöu, nháút laì thåìi
kyì triãöu cæåìng (Häöng 1995).
Vaìo thåìi kyì næåïc triãöu cæåìng trong nàm (Thaïng 11-12), gàûp gêo muìa Âäng Bàõc, gioï seî
âæa næåïc màûn vaìo sáu trong âáút liãön, khäng nhæîng laìm cho caïc vuìng âáút ngoaìi âã bë nhiãùm
màûn maì caïc caïnh âäöng trong âã cuîng bë aính hæåíng do næåïc màûn tháúm qua caïc låïp âáút åí
trong âã vaìo. Thåìi gian naìy truìng våïi muìa khä thiãúu næåïc ngoüt, dæåïi taïc âäüng cuía thåìi tiãút
khä hanh, âäü áøm tháúp, muäúi seî keïo lãn màût âáút, aính hæåíng âãún caïc cáy träöng.
Sæû nhiãùm màûn seî gáy ra sæû nhiãùu loaûn sinh thaïi åí vuìng xa cæía säng. Mäüt säú âäüng váût
næåïc låü seî xám nháûp sáu vaìo näüi âëa. Ngæåüc laûi mäüt säú âäüng váût næåïc ngoüt máút nåi säúng.
Sæû xám nháûp màûn trong thåìi kyì gioï muìa coìn gáy ra xoïi låî doüc säng laìm máút nåi säúng
cuía mäüt säú loaìi âäüng váût trãn thãø nãön nhæ cua næåïc ngoüt, nhiãöu loaìi giun âáút...
Háûu quaí cuía quaï trçnh nhiãùm màûn âáút saín xuáút näng nghiãûp do nuäi täm âaî taûo máu
thuáùn giæîa ngæåìi nuäi haíi saín vaì ngæåìi träöng cáy näng nghiãûp.
5.3.4 Thuïc âáøy quaï trçnh xoïi låî ven biãøn, ven säng
Trong nhæîng nàm gáön âáy, bãn caûnh viãûc quai âã láún biãøn láúy âáút träöng luïa, viãûc âàõp
caïc âã âãø laìm mäüt säú âáöm nuäi täm låïn âaî láúp caïc nhaïnh säng nhoí âäø ra biãøn hoàûc säng låïn,
khiãún cho âáút phuì sa bäöi tuû däön vaìo cæía säng låïn cuía hãû thäúng säng Häöng hoàûc æï âoüng phêa
trong âã. ÅÍ caïc cæía säng nhoí, khäng coìn âáút bäöi nãn bë soïng laìm xoïi låî maûnh. Âiãøn hçnh laì
âoaûn doüc båì Gia Haíi vaì Vàn Lyï (tènh Nam Âënh). Trãn mäût âoaûn båì biãøn daìi 20km khäng
coìn baîi triãöu láöy vaì âang xoïi låî maûnh. Caïch âáy khoaíng gáön 1 thãú kyí, mäüt nhaïnh cuía säng
HäÖng âaî âäø ra âáy, nhæng nay chè coìn mäüt nhaïnh säng Soì våïi doìng chaíy yãúu åït (Thaûnh vaì
cs, 1990).
Nhiãöu nhaïnh säng khaïc cuía säng Baûch Âàòng åí Uäng Bê, Yãn Hæng (Quaîng Ninh)
cuîng âaî vaì âang bë làõp láúy âáút laìm âáöm nuäi täm vaì laìm luïa.
Háûu quaí cuía viãûc laìm âoï khäng nhæîng laìm thay âäøi mäi træåìng theo chiãöu hæåïng xáúu
maì coìn laìm máút mäüt nguäön taìi nguyãn âa daûng sinh hoüc ráút phong phuï åí caïc baîi triãöu, trong
âoï coï nhiãöu loaûi haíi saín coï giaï trë kinh tãú cao.
Mäüt säú nåi nhán dán laûi sæí duûng vuìng âáút bäöi loíng âang trong quaï trçnh hçnh thaình
caïc baîi triãöu coï RNM ngoaìi caïc âã quäúc gia âãø âàõp âáöm nuäi täm nhæ åí Thaïi Thuûy, Tiãön Haií,
Xuán Thuíy, Kim Sån, nam Hoaìng Hoaï, nam Cæía Laûch Gheïp... Do taïc âäüng cuía gioï muìa nháút
laì thåìi kyì triãöu cæåìng, taïc âäüng cuía baîo nãn nhiãöu âáöm bë våî hoàûc bë xoïi låî vç nãön âaïy laì buìn
non, thaình pháön cå giåïi thæåìng laì caït bäüt, caït nhoí, væìa ngheìo cháút dinh dæåîng væìa thiãúu
cháút kãút dênh, gáy ra laîng phê låïn vãö tiãön cuía. Màût khaïc, hoaût âäüng trãn âaî gáy taïc haûi âãún
mäi træåìng vaì taìi nguyãn thiãn nhiãn, phaï huíy nåi säúng cuía nhiãöu loaìi âäüng váût âaïy, ngàn
caín nguäön täm, cua giäúng vaìo trong säng laûch.
34
Do âàõp båì nãn ngàn caín quaï trçnh bäöi tuû cuía baîi láöy, laìm cho mäüt säú loaìi thæûc váût tiãn
phong láún biãøn nhæ báön, ä rä, máúm tràõng, báön tràõng khäng moüc âæåüc (Häöng, 1995).
CHÆÅNG 6. PHUÛC HÄÖI RÆÌNG NGÁÛP MÀÛN
6.1 Tçnh hçnh phuûc häöi RNM
6.1.1 Phuûc häöi RNM bë raíi cháút diãût coí(CDC) trong chiãún tranh åí Nam Bäü
- Tçnh hçnh träöng laûi ræìng ngáûp màûn åí Caì Mau
a. Giai âoaûn tæì 1965-1974 (träöng ræìng âãø baío vãû càn cæï caïch maûng)
Træåïc tçnh thãú ræìng bë raíi cháút âäüc hoïa hoüc gáy thiãût haûi nàûng nãö nàm 1965, Khu uíy
khu Táy Nam Bäü âaî ra chè thë träöng ræìng âãø baío vãû càn cæï âëa, baío âaím an toaìn cho caïc kho
vuî khê âæåüc váûn chuyãøn tæì Bàõc vaìo Nam theo âæåìng moìn Häö Chê Minh trãn biãøn... Trong
âiãöu kiãûn bom âaûn vaì chiãún tranh aïc liãût nhæ váûy nhæng caïn bäü chiãún sé, nhán dán Caì Mau âaî
träöng âæåüc hån 10.000ha ræìng âæåïc goïp pháön baío vãû an toaìn khu càn cæï caïch maûng
Do khäng coï âiãöu kiãûn âãø kiãøm tra, maì theo caïc baïo caïo cuía âëa phæång nãn säú liãûu
trãn âáy coï thãø chæa tháût chênh xaïc. Nhæîng diãûn têch naìy âaî thaình ræìng ráút täút, coï mäüt säú khu
ræìng coìn täön taûi âãún nay nhæ åí raûch Âuäi Tráu, Vaìm Luîng, Hoïc Nàm (Thuäüc lám pháön cuía
näng træåìng Kiãún Vaìng)(Häöng, Quyình, Cæåìng, 1997).
Baíng: Thäúng kã diãûn têch ræìng träöng trãn khu væûc bë raíi CDC tæì nàm 1965-1974 (trêch baïo caïo
cuía Ty lám nghiãûp Minh Haíi ngaìy 14-5-81)
Nàm Diãûn têch(ha)
1965 133,00
1966 313,00
1967 381,00
1968 582,00
1969 3464,00
1970 1425,00
1971 421,00
1972 2785,00
1974 2783,00
35
b. Giai âoaûn tæì 1976-1980 (träöng ræìng khàõc phuûc háûu quaí sau chiãún tranh hoïa hoüc)
Sau ngaìy thäúng nháút âáút næåïc, cäng viãûc âáöu tiãn cuía ngaình Lám nghëp Minh Haíi laì
soaûn thaío ra mäüt kãú hoaûch nhàòm khäi phuûc háûu quaí cuía CDC âäúi våïi RNM trong voìng 5 nàm
vaì träöng âæåüc 25.900ha RNM, nhæng tè lãû chè âaût khoaíng 60%.
Baíng: Thäúng kã diãûn têch ræìng träöng trãn khu væûc bë raíi CDC åí tènh Minh Haíi (Ty lám
nghiãûp Minh Haíi ngaìy 1981)
Nàm Diãûn têch (ha)
1975 1.854
1976 14.234
1977 8.659
1978 310
1979 473
1980 370
Täøng cäüng 25.900
Nhiãöu khu ræìng âæåüc träöng trãn vuìng âáút bë raíi CDC sinh træåíng bçnh thæåìng, sau 3
nàm kheïp taïn ,sau 7 nàm tèa thæa láön thæï nháút láúy ra âæåüc mäüt säú gäù saìo vaì cuíi, 12 nàm tèa
thæa láön 2 coï thãø duìng laìm keì âoìn tay, sau 20 nàm khai thaïc. Âäúi våïi nhæîng khu væûc âáút cao
thç sinh træåíng cuía âæåïc cháûm hån ,læåüng tàng træåíng vãö âæåìng kênh vaì chiãöu cao chè bàòng
nåi âáút tháúp.
Nhæng âaïng tiãúc laì tæì nàm 1983 âãún nay Minh Haíi âaî khäng baío vãû âæåüc nhæîng khu ræìng
âoï. Hån 67.000ha ræìng ngáûp màûn âaî bë phaï âãø nuäi täm, laìm cho mäi træåìng ngaìy caìng xáúu
âi, màûc dáöu ngaình lám nghiãûp boí ra ráút nhiãöu cäng sæïc vaì tiãön cuía trong nhæîng nàm sau naìy
âãø träöng laûi ræìng.
Caïc tènh ven biãøn âäöng bàòng säng Cæíu Long
So våïi Minh Haíi thç viãûc phuûc häöi RNM åí caïc tènh ven biãøn khaïc thæûc hiãûn cháûm hån, vaì hiãûu
quaí chæa cao. Theo taìi liãûu chuïng täi ghi laûi cuía ngaình lám nghiãûp caïc âëa phæång thç trong
nhæîng nàm cuäúi tháûp kyí 70, mäüt säú tènh âaî träöng âæåüc mäüt säú diãûn têch nhæ sau:
Bãún Tre : 10.470ha
Traì Vinh: 3990ha
Soïc Tràng: 1750 ha
Cäüng : 16.210ha
Nhæng do phong traìo phaï ræìng nuäi täm nãn tæì nàm 1982 diãûn têch ræìng âaî bë giaím nhanh
kãø caí ræìng phuûc häöi sau chiãún tranh vaì ræìng måïi träöng.
36
RÆÌNG SAÏT (ven biãøn miãön Âäng Nam Bäü)
Tæì 1978 mäüt pháön låïn khu væûc ræìng saït âæåüc saït nháûp vaìo laînh thäø cuía thaình phäú CHM vaì
thaình láûp huyãûn Duyãn Haíi nay laì Cáön Giåì.
Kãø tæì 1978-1994 âaî träöng 34410ha âæåïc, nhæng tè lãû chãút tæång âäúi cao.
Qua khaío saït âaïnh giaï cuía âëa phæång coìn 21213ha phaït triãøn thaình ræìng.
Baíng Diãûn têch ræìng âæåïc träöng tæì nàm 1978-1994 hiãûn coìn (Nguyãùn Âçnh Cæång, 1996).
Nàm Diãûn têch (ha) Nàm Diãûn têch (ha)
1978 1,920 1987 120.0

1979 2,017 1988 200.0
1980 2,267 1989 20.0
1981 2,850 1990 11.9
1982 1,589 1991 1,662.0
1983 890 1992 1,299
1984 1,105 1993 1,045.0
1985 1,798 1994 899.0
1986 1,520
Täøng cäüng 21.213ha
Ngoaìi âæåïc, trong nhæîng nàm gáön âáy trãn caïc vuìng âáút bë raíi CDC coï âäü ngáûp khaïc nhau,
Ban Quaín Lyï Ræìng Phoìng Häü Mäi Træåìng tp HCM âaî träöng thãm nhiãöu loaûi cáy khaïc, trong
säú âoï coï mäüt loaìi träöng våïi tênh cháút thæí nghiãûm.
Tènh Âäöng Nai cuîng âaî träöng laûi âæåüc 4100ha ræìng âæåïc trong khu væûc ræìng saït cuî.
6.1.2 Tçnh hçnh phuûc häöi RNM åí caïc tènh miãön Bàõc
Træåïc âáy caïc tènh ven biãøn miãön Bàõc næåïc ta cuîng coï mäüt diãûn têch RNM khaï låïn tæû
nhiãn hoàûc träöng âãø baío vãû âã åí ven biãøn, cæía säng vaì doüc caïc triãön säng næåïc låü. Nhæng do
nhiãöu nguyãn nhán: Chiãún tranh, caïc quaï trçnh quai âã láún biãøn, con ngæåìi chàût phaï vaì âàûc
biãût do phong traìo laìm âáöm nuäi täm trong RNM phaït triãøn maûnh vaìo nhæîng nàm âáöu 1990
nãn pháön låïn diãûn têch RNM naìy âaî bë máút âi. Háûu quaí laì laï chàõn baío vãû hãû thäúng âã biãøn
khäng coìn næîa, nãn âã âiãöu bë xoïi låî, bë våî khi coï gioï, baîo soïng låïn. Trong vaìi nàm gáön âáy,
viãûc nuäi täm quaîng canh khäng mang laûi hiãûu quaí kinh tãú, tháûm chê bë thua läù, nhiãöu âáöm
bë boí hoang.
37
Qua nhæîng thæûc tãú sinh âäüng âoï vaì bàòng caïc biãûn phaïp thäng tin, tuyãn truyãön; giaïo
duûc, nháûn thæïc vãö vai troì, giaï trë cuía RNM ngaìy caìng âæåüc náng lãn khäng chè trong caïc giåïi
laînh âaûo maì ngay caí pháön låïn ngæåìi näng dán lao âäüng. Vç váûy åí háöu hãút caïc tènh ven biãøn
âãöu coï phong traìo träöng cáy ngáûp màûn. Bàòng nguäön väún cuía chæång trçnh 327, bàòng sæû giuïp
âåî vãö taìi chênh cuía mäüt säú täø chæïc phi chênh phuí (NGO) nhæ quyî cæïu tråü nhi âäöng Anh(SCF-
UK) Oxfam Anh (Oxfam-UK-I), häüi chæî tháûp âoí Âan Maûch(CRC); Häüi chæî tháûp âoí Nháût
Baín, täø chæïc haình âäüng phuûc häöi RNM Nháût Baín(ACTMANG)...vaì sæû giuïp âåî vãö kyî thuáût
cuía TRUNG TÁM NGHIÃN CÆÏU HÃÛ SINH THAÏI RNM, âaûi hoüc Quäúc Gia Haì Näüi maì mäüt
diãûn têch âaïng kãø RNM âaî vaì âang âæåüc phuûc häöi.
Mäüt säú tènh khaïc cuîng coï träöng nhæng khäng coï säú liãûu hoàûc sau mäüt thåìi gian âaî phaï
laìm âáöm nuäi täm nãn nay khäng coìn RNM næîa.
Hiãûn nay mäüt säú âëa phæång: Tiãön Haíi (Thaïi Bçnh), Giao Thuíy (Nam Âënh) âang chuí
træång phaï boí mäüt säú âáöm nuäi täm keïm hiãûu quaí âãø träöng laûi RNM.
Gáön âáy nhán dán vuìng ven biãøn miãön Bàõc âaî vaì âang têch cæûc träöng RNM nhåì cå chãú
giao âáút giao ræìng cho näng dán trong thåìi haûn tæì 15-25nàm. Nhåì coï biãûn phaïp chàm soïc vaì
baío vãû ræìng hæîu hiãûu nãn RNM khäng chè âæåüc phuûc häöi vaì träöng måïi åí caïc vuìng ven âã
biãøn maì noï coìn âæåüc träöng åí caí caïc âaío måïi âæåüc bäöi åí ngoaìi biãøn nhæ cäön Âen- Thaïi Thuûy,
cäön Vaình - Tiãön Haíi(Thaïi Bçnh), cäön Ngaûn, cäön Læu- Giao Thuíy, cäön Måì- Nghéa Hæng Nam
Âënh.
Nhiãöu âëa phæång sau khi phuûc häöi ræìng mäi træåìng âaî thay âäøi nhanh. Kãút quaí
nghiãn cæïu cuía Mazda vaì cs, 1996 cho tháúy sau khi coï RNM träöng åí xaî Thuûy Haè , Thaïi
Thuûy- Thaïi Bçnh taïc duûng laìm giaím soïng maûnh. Nhåì thãú maì cån baîo säú 2 nàm 1996 âã
khäng bë xoïi låî, màût khaïc læåüng cua con åí trong vuìng RNM phaït triãøn khäng nhæîng cung
cáúp âuí giäúng cho haìng nghçn âáöm cua åí âëa phæång maì coìn caí caïc vuìng lán cáûn.
Taë xaî Thaûch Khã- Thaûch Haì- Haì Tènh sau 4 nàm träöng ræìng Trang læåüng haíi saín tàng
nhiãöu vaì chim næåïc cuîng ráút phong phuï. Nhán dán âëa phæång ráút pháún khåíi vç coï thãm thu
nháûp vaì âã âæåüc baío vãû.
ÅÍ Cáön Giåì tp HCM sau khi phuûc häöi ræìng âæåïc nhiãöu loaìi CNM khaïc phaït taïn tæì phêa
Nam lãn khiãún cho hãû thæûc váût phong phuï khäng thua keïm thåìi gian træåïc chiãún tranh (86
loaìi). Nhiãöu âäüng váût hoang daî cuîng phaït triãøn nhanh. Cho âãún nay âaî phaït hiãûn 34 loaìi giun
nhiãöu tå, 29 loaìi thán mãöm, 27 loaìi täm, 25 loaìi cua coìng, 45 loaìi caï, 3 loaìi læåîng cæ, 8 loaìi boì
saït, 37 loaìi chim (Häöng, Nhæåüng, Tuáún, 1996) vaì mäüt säú loaìi thuï trong âoï låün ræìng phaït triãøn
maûnh åí caïc âaïm ræìng chaì laì vaì khè táûp trung thaình báöy khoaíng 400 con trong ræìng åí vuìng
Khe Dinh, Khe ÄÚc, Khe Nhaìn thuäüc säng Âäöng Tranh.
RNM phuûc häöi cuîng coï taïc duûng âiãöu hoìa khê háûu, haûn chãú xoïi låî åí caïc säng raûch, haûn
chãú læåüng CO2 tæì âáút hoang vaì âáút than buìn phaït taïn vaìo khäng khê goïp pháön laìm cho quaí
âáút noïng lãn.
38
CHÆÅNG 7. MÄÜT SÄÚ PHÆÅNG HÆÅÏNG SÆÍ DUÛNG BÃÖN VÆÎNG HÃÛ SINH THAÏI RNM
VAÌ BAÍO VÃÛ MÄI TRÆÅÌNG CÆÍA SÄNG, VEN BIÃØN
7.1 Kinh Doanh RNM

Mäüt nguyãn lyï cå baín cáön phaíi quan tám laì quaín lyï trãn cå såí äøn âënh saín læåüng láu
daìi cuía caïc loaìi cáy kinh tãú chuí yãúu vaì giæî cán bàòng sinh thaïi cuía vuìng cæía säng, ven biãøn.
Do âoï trong kinh doanh lám nghiãûp phaíi chuï yï âãún nhæîng váún âãö chênh dæåïi âáy:
7.1.1 Khai thaïc håüp lyï vaì duy trç täúi âa træî læåüng cáy ræìng âãø sæí duûng gäù, cuíi, than, vaì caïc
saín pháøm phuû khaïc mäüt caïch láu daìi, taûo cäng àn viãûc laìm äøn âënh cho nhán dán âëa
phæång, haûn chãú âãún mæïc tháúp nháút viãûc khai thaïc ræìng bæìa baîi. Vç diãûn têch vaì cháút læåüng
ræìng bë suy giaím nghiãm troüng âàûc biãût laì sau cån baîo Linda, 1997 cho nãn trong thåìi gian
tåïi cáön phaíi ngæìng viãûc khai thaïc lám saín åí caïc tènh Nam Bäü êt nháút laì 10 nàm.
7.1.2 Baío vãû caïc baîi âeí vaì nåi nuäi dæåîng nhæîng loaìi haíi saín coï giaï trë kinh tãú cao cuîng nhæ
caïc âäüng váût hoang daûi quê hiãúm khaïc trong RNM vaì vuìng kãú cáûn bàòng caïch duy trç phaït
triãøn ræìng åí mæïc âäü thêch håüp.
7.1.3 Taûo âiãöu kiãûn thuáûn låüi cho viãûc taïi sinh tæû nhiãn bàòng caïch giæî laûi âuí cáy giäúng trong
khu khai thaïc (30-40cáy giäúng /ha) våïi caïc khoaíng caïch giæîa caïc cáy 15-20m.
Biãûn phaïp täút nháút laì sau khi caïc ræìng saín xuáút âaî phuûc häöi vaì træåíng thaình coï thãø
khai thaïc tæìng daîy ræìng theo bàng luán phiãn nhau (35-40m/bàng), coï træî cáy giäúng âãø âuí
nguäön giäúng cho taïi sinh tæû nhiãn. Chè cáön träöng thãm åí chäø taïi sinh keïm hoàûc chäø träúng,
giaím nheû kinh phê träöng ræìng.
7.1.4 Träöng ræìng
Träöng ræìng phoìng häü chäúng soïng baío vãû âã caïc vuìng ven biãøn næåïc ta âaî tråí thaình
váún âãö cáúp thiãút. Qua tçm hiãøu taïc âäüng cuía cån baîo säú 5 åí Nghãû Tènh 1991 cho tháúy nåi naìo
coï ræìng ngáûp màûn åí ngoaìi âã thç âoaûn âã âoï khäng bë våî cho duì âã coï yãúu. Soïng tháön xaíy ra
vaìo thaïng 10/92 gáy thiãût haûi låïn vãö taìi saín cuía cæ dán ven biãøn åí Soïc Tràng, mäüt pháön vç
máút bæïc tæåìng xanh RNM baío vãû. Do phaï gáön hãút ræìng ven biãøn nãn cån baîo säú 5 Linda âaî
gáy ra nhæîng thiãût haûi to låïn vãö nhaì cæía, thuyãön beì âáûu doüc säng åí caïc tènh ven biãøn Nam
bäü, nåi træåïc âáy coï diãûn têch ræìng räüng bë phaï hãút laìm âáöm täm.
Tuy nhiãn choün caïc loaìi cáy träöng thêch håüp åí tæìng vuìng âëa lyï laì ráút quan troüng. Biãûn
phaïp täút nháút laì träöng xen âæåïc, âæng hoàûc trang våïi caïc loaìi cáy moüc tæû nhiãn hoàûc caïc loaìi
khaïc. Nhæîng loaìi cáy taïi sinh tæû nhiãn coï taïc duûng haûn chãú taïc âäüng cuía soïng, thuíy triãöu, giæî
âáút bäöi vaì laì nåi thu huït caïc âäüng váût baïm khaïc nhæ haì, taûo âiãöu kiãûn täút cho cáy träöng sinh
træåíng nhanh.
7.2 Caíi tiãún caïch nuäi haíi saín trong vuìng RNM
Mäi træåìng RNM coï nhæîng màût thuáûn låüi vaì khäng thuáûn låüi âäúi våïi nuäi täm, cáön
phaíi hiãøu biãút âáöy âuí âãø xæí lyï viãûc nuäi träöng måïi coï hiãûu quaí.
39
Muäún coï nàng suáút cao cáön choün vë trê âáöm thêch håüp âãø thay âæåüc næåïc triãöu caìng
nhiãöu caìng täút (giæî cho âáút, næåïc trong âáöm khäng bë sulphate acide, tàng læåüng oxy hoìa
tan, tàng nguäön thæïc àn tæû nhiãn, giaím âäüc täú trong âáöm, âiãöu hoìa nhiãût âäü, âäü màûn, haûn
chãú âæåüc caïc dëch bãûnh do næåïc tuì âoüng nhiãöu cháút báøn...). Cáön nhanh choïng giuïp ngæåìi
nuäi väún vaì kyî thuáût âãø chuyãøn tæì caïch nuäi quaîng canh thä så sang nuäi quaîng canh caíi
tiãún våïi diãûn têch nhoí.
Biãûn phaïp cáúp baïch laì phaíi khaío saït ngay tè lãû diãûn têch ræìng sæí duûng âãø nuäi täm, âãø
âaím baío tè lãû âáöm nuäi åí vuìng RNM laì 1/5. Nåi naìo nuäi täm khäng coï hiãûu quaí, cæång
quyãút láúy laûi âáút âãø träöng ræìng, taûo mäi træåìng säúng láu daìi cho haíi saín.
Cáön täø chæïc táûp huáún vãö kyî thuáût vaì caïch theo doîi, xæí lyï caïc yãúu täú cuía mäi træåìng
cuîng nhæ kyî thuáût träöng ræìng ngáûp màûn âãø âaût saín læåüng cao vaì láu daìi theo phæång phaïp
lám ngæ kãút håüp cho nhæîng ngæåìi nuäi täm, cua.
Coï biãûn phaïp têch cæûc daình mäüt pháön tiãön thu hoaûch täm, cua, vaìo viãûc phuûc häöi ræìng.
Ngoaìi ra coï thãø duìng RNM âãø nuäi mäüt säú loaìi haíi saín nhæ cua, caïc loaûi caï trãn beì
hoàûc trong läöìng âàût trãn kinh raûch cuía RNM, nuäi nghãu, soì huyãút åí caïc baîi caït coï buìn træåïc
RNM nhæ Cáön Giåì tp HCM, Thaûnh Phuï- Bãún Tre, Duyãn Haíi Traì Vinh âaî laìm. Phaït triãøn
hçnh thæïc nuäi trãn væìa giaíi quyãút viãûc laìm cho dán âëa phæång væìa laìm haûn chãú viãûc phaï
ræìng. Cáön âáøy maûnh viãûc giao âáút cho nhán dán láu daìi, cho vay väún âãø nuäi haíi saín. Cáön
xoïa boí viãûc cho ngæåìi giaìu åí nåi khaïc hoàûc âëa phæång âáúu tháöu caïc baîi bäöi räüng låïn, laìm
máút chäù kiãúm àn haình ngaìy cuía ngæåìi dán ngeìo ven biãøn.
Màût khaïc cáön coï biãûn phaïp giaíi thêch, tuyãn truyãön cuìng caïc qui âënh chàût cheî vãö viãûc
âaïnh bàõt bàòng caïc læåïi màõt quaï nhoí, caïc cäng cuû huíy diãût nguäön låüi laìm giaím maûnh nguäön
giäúng haíi saín vaìo RNM.
7.3 Sæí duûng âáút RNM âãø saín xuáút näng nghiãûp, cáy cäng nghiãûp
7.3.1 Nhæîng nåi coï muìa khä keoï daìi 4-6 thaïng, hoàûc nåi khäng coï âuí næåïc ngoüt âãø ræîa chua
màûn thç tuyãût âäúi khäng nãn sæí duûng RNM âãø saín xuáút cáy læång thæûc, cáy cäng nghiãûp nhæ
dæìa, âaìo läün häüt, mêa vç caïc loaûi cáy naìy khäng thãø säúng âæåüc trãn âáút pheìn tiãöm taìng.
Nåi naìo coï nguäön næåïc ngoüt dæû træî låïn, hoàûc coï khaí nàng sæí duûng næåïc ngoüt tæì caïc
doìng säng âãø ræîa chua màûn âãöu quanh nàm, måïi coï khaí nàng träöng luïa vaì cáy khaïc. Màût
khaïc cáön sæí duûng giäúng luïa chëu màûn âaî âæåüc Viãûn luïa Quäúc Tãú IRRI tuyãøn choün måïi coï hiãûu
quaí.
7.3.2 Âäúi våïi âáút màûn êt ngáûp triãöu cáön choün mäüt säú loaìi cáy gäù moüc tæû nhiãn åí âëa phæång
nhæ xu, coïc, me, giaï, tra, bäng goìn, so âuîa...âãø träöng, væìa baío vãû âáút âai væìa thu nguyãn
liãûu. Trong âiãöu kiãûn khäng âuí kinh phê träöng thç phaíi giæî thaím thæûc váût hoang daûi mäüt thåìi
gian âãø haûn chãú quaï trçnh sulphate acide hoaï, sau träöng cáy dáön theo kiãøu vãût loang dáöu.
7.3.3 Nhæîng nåi bë nhiãùm màûn do næåïc dáng khäng coìn cáúy luïa âæåüc, cáön nhanh choïng
chuyãøn sang träöng dæìa næåïc âãø saín xuáút âæåìng , ræûåu, cäön, næåïc ngoüt tæì nhæûa cuäúng buäöng
40
quaí vaì caïc saín pháøm khaïc tæì laì dæìa hoàûc xáy dæûng âáöm nuäi täm quaîng canh caíi tiãún qui
mä gia âçnh vaì träöng cáy ngáûp màûn.
7.4 Xáy dæûng khu baío vãû, dæû træî nguäön gen, nghiãn cæïu du lëch
7.4.1 Cáön choün mäüt säú RNM âiãøn hçnh âaûi diãûn cho tæìng vuìng sinh thaïi laìm khu baío täön âãø
baío vãû caïc nguäön gen thæûc váût vaì âäüng váût vuìng triãöu vaì dæû træî thiãn nhiãn ngoaìi ra caïc khu
dæû træî hiãûn coï. Træåïc hãút cáön táûp trung nghiãn cæïu, âaïnh giaï hiãûn traûng taìi nguyãn caïc nåi
âoï âãø coï biãûn phaïp hæîu hiãûu baío vãû vaì phaït triãøn tênh âa daûng di truyãön trong hãû sinh thaïi
RNM.
Coï thãø kãút håüp trong viãûc choün khu baío täön RNM våïi âëa âiãøm du lëch vaì giaïo duûc, hoàûc täø
chæïc nåi du lëch thuáûn låüi âãø thu huït khaïch trong vaì ngoaìi næåïc.
7.4.2 Do taïc âäüng cuía mæûc næåïc biãøn dáng, vaì nhiãùu âäüng thåìi tiãút báút låüi (baîo, aïp tháúp nhiãût
âåïi, gioï muìa, gioï xoaïy...) ngaìy caìng tàng cho nãn viãûc baío vãû caïc hãû sinh thaïi RNM cuîng nhæ
coí biãøn, vèa san hä vaì thæûc váût hoang daûi khaïc åí caïc cæía säng ven biãøn laì ráút cáön thiãút âãø haûn
chãú xoïi låí, taìn phaï âã âiãöu, âäöng ruäüng. Cáön âáöu tæ thêch âaïnh vaì kháøn træång träöng ræìng
phoìng häü chàõn soïng åí mäüt säú tuyãún âã biãøn vaì âã säng.
7.4.3 Cho âãún nay cäng taïc âiãöu tra taìi nguyãn hãû sinh thaïi RNM måïi thæûc hiãûn mäüt pháön åí
næåïc ta, chuí yãúu laì taìi nguyãn thæûc váût báûc cao. Coìn caïc daûng taìi nguyãn sinh váût khaïc vaì taìi
nguyãn khê háûu, næåïc coìn êt âæåüc chuï yï, do âoï chæa âuí cå såí âãø âaïnh giaï nàng suáút sinh hoüc
cuía hãû sinh thaïi naìy.
Theo caïc nhaì khoa hoüc thãú giåïi thç RNM laì mäüt hãû sinh thaïi coï nàng suáút ráút cao. Do
âoï muäún sæí duûng bãön væîng nguäöi taìi nguyãn cáön kãút håüp caïc kyî thuáût hiãûn âaûi vãö viãùn thaïm,
aính maïy bay våïi âiãöu tra thæûc âëa toaìn bäü diãûn têch, vaì nghiãn cæïu âáöy âuí caïc taìi nguyãn taïi
taûo vaì khäng taïi taûo åí khu væûc âiãøn hçnh âãø âaïnh giaï vai troì vaì vë trê cuía hãû sinh thaïi RNM
trong quy hoaûch kinh tãú xaî häüi.
7.5 Giaíi quyãút váún âãö kinh tãú - xaî häüi vaì qui hoüach dán cæ trong vuìng RNM
Nguäön låüi vãö nuäi täm åí vuìng RNM låïn âaî thu huït mäüt säú lao âäüng tæì nhiãöu nåi âãún
phaï ræìng nuäi täm. Màût khaïc, nhæîng ngæåìi dán âëa phæång âaî boí caïc nghãö truyãön thäúng âãø
laìm âáöm täm quaîng canh. Do âoï tçnh traûng åí phán taïn ngaìy caìng tàng, khiãún cho viãûc quaín
lyï vaì caïc sinh hoaût xaî häüi, vàn hoïa väún âaî yãúu keïm laûi caìng khoï khàn hån. Nãúu tçnh traûng
naìy keïo daìi thç ræìng tiãúp tuûc bë phaï, nguäön haíi saín giaím suït nhanh.
Nhæîng váún âãö cáúp baïch phaíi giaíi quyãút laì:
7.5.1 Âæa viãûc giaïo duûc baío vãû RNM vaì nguäön låüi thuíy saín vaìo pháön mãöm cuía chæång trçnh
giaïo duûc åí caïc cáúp phäø thäng.
7.5.2 Bäöi dæåîng caïc caïn bäü chuí chäút åí âëa phæång cuìng caïn bäü ngaình lám nghiãûp, thuíy saín vãö
vai troì cuía caïc hãû sinh thaïi RNM âäúi våïi nãön kinh tãú vaì mäi træåìng, âãø dáön dáön giuïp âåî nhán
41
dán hiãøu roî taïc haûi láu daìi cuía viãûc phaï ræìng, qua âoï coï yï thæïc baío vãû quã hæång cho caïc thãú
hãû sau.
7.5.3 Coï chênh saïch, qui chãú roî raìng vãö viãûc daình pháön nguäön låüi thuíy saín (qua biãøu thuãú) âãø
phuûc häöi laûi ræìng.
7.5.4 Âaïnh thuãú luîy tiãún viãûc sæí duûng diãûn têch RNM âãø nuäi täm vaì khuyãún khêch viãûc âáöu
tæ cäng sæïc, väún, kyî thuáût nuäi täm theo mä hçnh lám ngæ kãút håüp qui mä gia âçnh trãn diãûn
têch heûp.
7.5.5 Coï biãûn phaïp têch cæûc haûn chãú mæïc tàng dán säú vaì nghiãn cæïu quy hoaûch dán cæ trong
vuìng RNM âãø xáy dæûng nhæîng mä hçnh thêch håüp, traïnh tçnh traûng âæa dán ra xáy dæûng
vuìng kinh tãú måïi ven biãøn khi chæïa coï qui hoaûch cuû thãø cho viãûc baío vãû, phaït triãøn RNM vaì
caïc véa san nä, caïc thaím coí biãøn ven båì.
7.6 Håüp taïc quäúc tãú

Phuûc häöi vaì phaït triãøn sæïc saín xuáút trong hãû sinh thaïi RNM khäng chè váún âãö riãng
cuía mäùi næåïc, maì laì nhiãûm vuû cuía thãú giåïi.
Chuïng ta cáön âáøy maûnh viãûc nghiãn cæïu âãø coï cå såí håüp taïc quäúc tãú trong viãûc sæí
duûng vaì quaín lyï bãön væìng hãû sinh thaïi naìy. Màût khaïc phaíi têch cæûc phuûc häöi ræìng åí mäüt säú
vuìng troüng âiãøm. Sau âoï yãu cáöu sæ û giuïp âåî cuía quäúc tãú âãø phuûc häöi laûi ræìng suäút daîi ven
biãøn cuìng våïi viãûc baío vãû caïc hãû sinh thaïi khaïc.
42

Moi Truong Ngap Man

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Moi Truong Ngap Man

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHÆÅNG 1.

1.1. Phán bäú ræìng ngáûp màûn trãn thãú giåïi

1.2. Phán bäú ræìng ngáûp màûn åí Viãût Nam

Khu væûc II: båì biãøn âäöng bàòng Bàõc Bäü

Khu væûc III: båì biãøn Trung Bäü

Khu væûc IV: båì biãøn Nam Bäü

THAÍM THÆÛC VÁÛT VUÌNG BAÏN ÂAÍO CAÌ MAU

I. THAÍM THÆÛC VÁÛT VUÌNG ÂÁÚT HOANG

A. Kiãøu thaím thæûc váût vuìng ngáûp màûn

3. Ræìng häùn giao

4. Ræìng Giaï, Chaì laì

5. Traíng cáy buûi vuìng ngáûp màûn

6. Ræìng laï {dæìa laï]

B. Kiãøu thaím thæûc váût vuìng uïng pheìn

1. Ræìng traìm, dåïn, choaûi

2. Traíng cáy buûi dåïn, choaûi

3. Ræìng traìm, sáûy

4. Traíng cáy buûi sáûy

6. Ræìng traìm - nàng

7. Âäöng coí nàng

C. Kiãøu thaím thæûc váût vuìng ngáûp næåïc âënh kyì

D. Thaím thæûc váût trãn caïc giäöng caït

II. THAÍM THÆÛC VÁÛT VUÌNG ÂÁÚT CANH TAÏC

1. Quáön håüp coí läöng væûc - coí chaïo

2. Quáön håüp laïc dáöy

4. Quáön håüp raïng - gaût nai

5. Quáön håüp nàng - cuï ma

6. Quáön håüp läng cäng biãøn

7. Quáön håüp laïc næåïc

8. Quáön håüp nàng

9. Quáön håüp coí âäöng tiãön

10. Quáön håüp laïc

11. Quáön håüp coí bàõp

12. Quáön håüp laïc ráûn - sam san

14. Quáön håüp sam biãøn

III. CAÏC ÂÅN VË TRÁÖM TÊCH

1. Tráöm têch biãøn gioï

2. Tráöm têch âáöm láöy biãøn

3. Tráöm têch häö

5. Tráöm têch säng biãøn

6. Tráöm têch säng âáöm láöy

8. Tráöm têch biãøn âáöm láöy

2.1. Khê háûu

2.2. Nhiãût âäü khäng khê

2.3. Læåüng mæa

2.7. Taïc âäüng cuía caïc yãúu täú thuíy vàn

2.7.1. Thuíy triãöu

2.7.3. Doìng næåïc ngoüt

2.8. Âäü màûn

Loaûi coï biãn âäü muäúi räüng:

Loaûi coï biãn âäü muäúi heûp:

2.9. Thãø nãön

2.10. Âëa hçnh

Nháûn xeït chung:

3.1. Hiãûn tæåüng hoüc åí cáy ngáûp màûn

a. Caïc loaìi thuäüc hoü Âæåïc

b. Caïc loaìi khaïc

3.2.1.Sinh khäúi thæûc váût

3.2.2. Âäüng thaïi tàng træåíng

3.2.3. Nàng suáút læåüng råi

3.2.5. Sæû di chuyãøn xaïc hæîu cå thæûc váût daûng haût

3.2.6. Træî læåüng thaím muûc ræìng

4.1. Saín pháøm lám nghiãûp