TEMA 10.

A CRISE DA RESTAURACIN
1902 Reina Alfonso XIII 1905/6 Problema en Catalua/ Lei de xurisdicins 1909 Semana Trxica Anarquistas no poder 1917 Triple crise: Social, Militar e Econmica. 1923 Golpe de Estado e Inicio Ditadura de Primo de Rivera. 1930 Alfonso XIII marcha de Espaa Comeza a II Repblica. A crise da restauracin comeza coa situacin da perda de Cuba, Filipinas..., e de grandes polticos como Cnovas. Acaba no 30, coa dimisin de Primo de Rivera. Perda de xente e territorios. Non provocou moita crise, pois comezouse a explotar Canarias e Guinea ( tabaco, caf e cacao respectivamente). Se buscaron alternativas para producir os produtos que vian das antigas colonias Canarias Tabaco e pltanos Guineas Cacao Castela Azucre de remolacha A nivel monetario, trala paz de Pars, US permite a repatriacin de capital cara Espaa, e este foi invertido na industria e no sector da banca, en vez de en terras. Ningun asuma as culpas (militares, polticos), co cal btanse mutuamente a culpa. A monarqua non sae moi criticada do suceso. Aparece a Xeracin do98, que foi moi crtica co sistema e a situacin de Espaa. Neste marco, aparece a corrente rexeneracionista, unha nova corrente ideolxica que quere medidas para que cambiar a situacin de Espaa con Europa. Destaca Xoaqun Costa que escribiu o libro Oligarqua e caciquismo. Propoa incentivar a educacin, descentralizacin, europeizacin... Ideas que defenden: Pas democrtico. Iniciar proceso de europeizacin. Fomentar a agricultura. Cambiar a educacin. Descentralizacin. Estas ideas foron seguidas por socialistas e republicanos. O movemento fracasou posto que non souberon canalizar as sas ideas na poltica, e os polticos que seguan estas ideas foron rexeitados polo bloque dominante. Ademais, tampouco conseguiron un respaldo popular. II. Reformas institucionais 1902 Alfonso XII comeza a reinar ( continuando cos partidos dinsticos). Entre 1902 e 1923 houbo 32 gobernos. Alfonso XIII involucrouse na poltica en exceso e xerouse inimigos polticos e inestabilidade.

I. Crise do 98 e rexeneracionismo.

2.1.

Gobernos a) Conservadores (1902 1905): Silvela Polavieja b) Liberais (1905 07) c) Conservadores (1907 09) Maura a) Os militares voltan a ter acto de presenza. Intentase buscar alternativas desastre econmico. Promoven reformas de tipo administrativo e social como, por exemplo, descentralizacin, orzamentos.... b) Cambios mais importantes. No aspecto relixioso prohiben a creacin de novas ordes relixiosas ( para frear o peso da igrexa), implantaron o matrimonio civil e a defensa da liberade de culto. Intentan separar a igrexa e o estado. O exrcito sntese mal e, cando en 1905 publicouse un chiste sobre eles no Cu-Cut, entraron na redaccin de estes e destrurono todo. A revista satrica catal impulsa a que se tomen medidas contra os militares por sedicin ( poder militar supeditado civil). O estado non saba se castigalos e facelos enfurecer mais ou non facer nada o respecto e facer que os cataln se enfadasen. Non castigaron os militares pero, en 1906, promulgouse a Lei de Xurisdicin que dica que calquera delito contra a patria ou o exrcito sera xulgado por un tribunal militar. Esta lei fai que os militares gaen poder. O Catalns, que saen beneficiados, forman a Lliga Catalanista. c) Volven os conservadores con Antonio Maura. Fixo a Lei de Reforma electoral (1907) para sanear o sistema electoral (fraude, caciquismo...). En 1908 crease o Instituto Nacional de Previsin, antecedente da Seguridade social, que garanta asistencia sanitaria s traballadores. En 1909 contemplase o dereito folga. A semana trxica de Barcelona (1909) supuxo a cada de Maura no poder.
En 1903, Alfonso XIII xa lle encargara a presidencia do Goberno a Maura. Organizou a primeira viaxe oficial do Rei a Barcelona, a cal resultou un xito para a figura do Monarca, anda que Maura resultou ferido nun atentado. En 1904 a seu enfrontamento co rei fxolle sar do Goberno. Regresou o poder en 1907 e desenvolveu unha ampla labor lexislativa: Lei electoral Lei de Folgas Lei do descanso dominical Creacin do instituto Nacional de Previsin Modernizacin da Maria de Guerra Proxecto de Lei de Reforma da Administracin Local Tamn promoveu o acercamento a Francia e Gran Bretaa. Durante o seu goberno sucederon graves problemas de orde pblica como a Semana Trxica de Barcelona (1909). O fusilamento de Francisco Ferrer i Guardia, acusado de ser o principal instigador, provocou unha dursima campaa ( en Barcelona apareceron carteis co lema de Maura No) contra el que provocou a sa cada en Outubro. En 1913 abandonou a xefatura do partido.

1907Conservadores con Antonio Maura poca do Maurismo Reformas electorais (queren democratizar e ampliar o sistema). Crea o Instituto nacional de previsin (1908) 1909 Se lexisla en torno o dereito a folga.

III. Propostas da oposicin Rexionalistas: moi activa en Catalua coa Lliga Rexionalista (1901), de tendencia conservadora que recibiu o apoio da burguesa. En momentos de crise colaborou co rxime pero despois defendeu o rexionalismo, e dicir mantivo unha postura ambigua. 1905 Asalto do Cu-Cut 1906 Lei de lexislacins Os acontecementos anteriores provocaron un gran descontento entre os catalns No Pais Vasco, est o PNV, con Arana como maior representante, que era moi tradicionalista. Tras a morte de este, foi un liberalismo mais conservador. Colabora co goberno central e gaa apoio popular. Galicia: a mobilizacin galeguista aparece con solidaridade galega para loita campesia contra os foros... pero a xente estaba pouco concienciada. Desapareceron en 1912. Apareceron as Irmandades da Fala (1916) en Galicia, que tian un eido na poltica. Destaca a da Corua. Sen embargo, co tempo perde forza na poltica e gaa no mbito cultural grazas a Vicente Risco. 1907 Solidaridade Galega (piden a defensa de Galicia e teen obxectivos electorais) Sen apoio popular. 1916 Irmandades da Fala (defendan opcin poltica e cultural) Republicanos: quedan poucos por culpa do fracaso da I Repblica. O ver o que pasaba con Alfonso XIII, a xente comeza a defender a repblica. O partido Radical, ideoloxicamente de centro, foi o mais importante. Salmern forma a unin republicana Partido mais destacado: Partido de Alejando Lerroux (partido radical)que era conservador. Partido reformista de Melquiades. Movemento obreiro (intensificacin): vai aumentando, pero pouco a pouco posto que non haba moita industria. Segue habendo socialismo, que opta por seguir unha va na que rexeita a insurreccin, formando o PSOE e a UXT. En 1910, Pablo Iglesias consegue ser deputado no parlamento, o cal lle da un pulo a UXT que gaa deputados. Os Anarquistas haban quedado tocados da represin de de Cnovas e pola persecucin despois da morte de este. O anarquismo experimenta un cambio do terrorismo sindicalismo posto que a UXT estaba quitndolle seguidores e, anda que a contra os seus principios, crea a CNT que defenda a va insurreccional como a folga xeral revolucionaria. IV. Crise de 1909 No 1885 celbrase a Conferencia de Berln para regular a ocupacin de frica que, e maior parte, beneficiou a UK e Francia. Alemaa quere parte do norte de frica, na costa, anda que xa estaba todo repartido. Entra en Marrocos onde, xa con anterioridade, estaban Espaa e Francia, e en 1906 celbrase a conferencia de Alxeciras. Anda que Alemaa consegue Marrocos seguen quedando protectorados espaois e franceses. Espaa constre unha lia ferroviaria entre o Rif e Ceuta. Hai un conflito cos nativos marroqus (cabilas) e Espaa mobiliza reservistas catalns para resolver o conflito. Catalua revlase posto que haba exercito que poda ser utilizado en vez de chamar os reservistas. De forma espontnea promvese unha protesta popular que deriva nunha situacin de Anarqua. A situacin se radicalizaba . Os revolucionarios entraron nos cuarteis e armronse e mataron a cidadns, incendiaron conventos, igrexas.... Asaltaron bancos, conventos, cortaron a auga, a luz... O goberno mobiliza exercito e semana acabou todo o proceso. Os anarquistas foron declarados culpables e Ferrer i Guardia. Guardiaia foi executado

no castelo de Monjic por ser declarado instigador. Foi un xuzo sen garantas xurdicas. Maura destitudo, e substitudo por Jos Canalejas en 1910 o cal morrera no 1912 a mans dos anarquistas. Hai moitas reformas de tipo relixioso, como a Lei de Asociacins Relixiosas, para limitar a creacin de novas ordes relixiosas e o poder da igrexa. Tamn se creou unha lei que permita a creacin de mancomunidade, como a asociacin de municipios. Tamn se democratizou o servizo militar co cal ricos e pobres tian que servir no exrcito. En 1913, coa morte no 1912 de Canalejas, Eduardo Dato sube poder. O sistema da restauracin comeza a caer de forma progresiva. V. Impacto da primeira guerra mundial En Espaa haba germanfilos e alialfilos. A ltima foi a mais apoiada anda que Espaa se declarase neutral. Cada vez que un pas entra en guerra, a economa reorganzase. Espaa vende metais (ferro), minerais, produtos txtiles e alimentos. Os beneficios vieron polo aumento dos prezos. O pobo tivo menos abastecemento, pois seguase producindo as mesmas cantidades. Ademais houbo unha gran inflacin. Cara o final da guerra, os pases que participaban deixan de mercar o que provoca o incremento do paro e o peche de fbricas. Non houbo moito progreso. Provocase un conflito social posto que os traballadores non melloraban. VI. Crise da alternancia Eduardo Dato (ambiguo) foi nomeado xefe de goberno. Os partidos dinsticos comezan a desgregarse. Hai momentos en que se cerran as cortes e teen que gobernar por decreto. Chegan ano 17 cunha triple crise: Militar, poltica e social. 6.1. Crise Militar A poboacin civil cuestionaba o poder militar, e dican que o exrcito estaba burocratizado e atrasado. Haba 500 xenerais, 16,000 oficiais e 80,000 soldados. A xente non quera alistarse. O 60% do presuposto de guerra era para pagar s oficiais, o 30% para a tropa e o 10% para o material. Aparecen as academias militares que permitiron s clases medias e baixas alistarse no exrcito e ser oficiais, o cal provocou que fosen criticados polas clases altas. As clases baixas cobraban menos o cal creou unha frustracin psicolxica. Os ascensos funcionaban por mritos de guerra, co cal os que estaban en frica ascendan moito mis rpido. Na poca houbo unha tendencia de sindicalizacin. No ano 1916, uns oficiais, de forma clandestina, deciden formar as Xuntas Militares de Defensa que eran dirixidas polo coronel Mrquez. Pedan melloras laborais e econmicas. Estaban formadas soldados de oficialidade media (nin xenerais, nin sarxentos). La Cierra (ministro de guerra) legalizounas e fxose presidente da xunta de defensa. Entn, Mrquez entra en poltica e crease unha situacin que levaba cara un pronunciamento militar, pero aparece a crise poltica que ter prioridade. 6.2. Crise Poltica: Asamblea de Parlamentarios Baseada nas medidas de certos polticos alleos sistema de goberno. O sistema deba de ser cambiado. A iniciativa foi de Cambn, catalns, e Melquiades, do PSOE. Foron as mentes inspiradoras da Asamblea Parlamentaria. Dato suspende as cortes e as garantas constitucionais. Cambn pide a reapertura das Cortes, pero o goberno ngase. Cambn fai unha asamblea con todos os que estn en contra do goberno, en Barcelona.

Era a asamblea de descontentos e representaba a Madrid (Espaa oficial) contra Barcelona (Espaa que se preocupa). Cambn pide apoio militar e nganse. Piden apoio a Maura o cal tamn se nega. A asamblea de parlamentarios queda sen apoio da dereita pero recibe apoio da esquerda. Renense en Xullo do 1917, en Barcelona, e propuxeron medidas que de sar adiante seran o respecto e defensa de ideas de talante democrtico (disolucin do rxime/ novas Cortes constituntes/ respecto a vontade popular..) Comeza a haber contradicins. Na segunda reunin, a forza poltica e o goberno civil disolveron, de forma pacfica, a Asamblea. Era ilegal, tratbase dun parlamento paralelo oficial. Non protestaron posto que haba ameazas dunha folga xeral revolucionaria, que a en contra dos seus intereses (a Asamblea estaba conformada por moitos burgueses) 6.3. Crise social: Folga xeral revolucionaria Hai un factor externo: A revolucin rusa de febreiro do 17, que incita s espaois revolucin en Espaa. O Tzar estaba en descrdito, por mor dos problemas con Rasputn..., e tamn tia problemas cos militares o cal leva s rusos revolucin. Lenin convertese no lder principal e aparece a unin sovitica. Pablo Iglesias (lder do PSOE) defenda unha contestacin social para que o goberno claudicase. Largo Caballero, o seu sucesor, optaba por un camio mais revolucionario. En unin cos sindicatos anarquistas, organizouse unha folga xeral revolucionaria, con obxectivos polticos: Acabar co rxime Expulsin do rei. Instauracin dunha repblica A folga foi moi complexa de organizar. Os anarquistas non entendan a folga sen violencia mentres que, Largo Calballero, estaba en contra da violencia. A folga estalou antes do previsto co cal non estaba completamente organizada, e dicir, tian moi mala preparacin. So se propagou por algunhas provincias. Houbo violencia pois haba servizos que non foron folga e apareceron os piquetes anarquistas que usaban mtodos coactivos. O goberno recorre exrcito. Foi unha situacin moi tensa, houbo mais de 70 mortos e mais de 100 feridos e a folga non triunfou. A FXR provocou que a burguesa acabe apoiando o goberno para as ter a proteccin do exrcito. A inestabilidade continuou nos anos seguintes. En 1917 unha parte da burguesa, unha parte do exrcito e unha parte da clase obreira ameazaron sistema de goberno pero sen xito porque os seus obxectivos eran diferentes. A figura da monarqua quedou moi danada e necesitou o apoio do exrcito para poder sobrevivir. VII. A creba da monarqua parlamentaria (1917-23) Comeza a haber calamidades econmicas, era unha situacin moi inestable. O rei propn a formacin de gobernos de concentracin ( formado por membros do partido conservador e do partido liberal, formado nunha situacin de crise. Chegaron a pedir lderes da Lliga Rexionalista co cal rompase o bipartidismo). Non funciona co cal intentan volver o sistema da alternancia que tampouco funcionou posto que non puideron obter a maiora. En 5 anos houbo 13 gobernos por culpa de que os militares forzaban a situacin.

Cada vez haba mais violencia. No 1919, andava haba un balance comercial positivo en 427 millns de ptas, mentres que no ano seguinte a balanza comercial encontrbase en negativo cun balance de 420 millns de ptas. Quebraron mais de 6000 empresas. A mobilizacin sindical e patronal segue aumentando. Aparecen os pistoleiros contratados, por burgueses, para evitar problemas cos sindicatos o que derivou nunha situacin de asasinatos entre sindicalistas e burgueses. En 1921, aprobouse a lei de fugas, que permita matar a calquera persoa que se escapase da forza pblica. Esta lei foi moi utilizada para matar anarquistas e sindicalistas. 7.1. Guerra de Marrocos: Desastre de Annual (1921) Organzase unha expedicin militar para enfrontarse a Abd-o-Krim e os cabilas de Marrocos. Foi un fracaso, pois se adentraron na zona montaosa do Rif descoecida para os espaois. Foron despeados e morreron mais de 12,000 soldados. O rei volve facer outro goberno de concentracin que tamn fracasa. En setembro do 23 remata a poca da restauracin de Cnovas e a Constitucin do 76, co golpe de primo de Rivera. VIII. Dictadura de Primo de Rivera (23-30) 23-25 Directorio militar 25-30 Directorio civil Ningun intentou impedir o golpe de estado, a pesar de ter sabido que a suceder. Primo de Rivera era capitn xeral de Catalua. Viuse motivado pola radicalizacin das manifestacin nacionalistas (que poian en perigo a disgregacin do Estado) polo auxe do terrorismo (anarquismo), pola ineficacia do goberno para solventar a situacin e porque os militares eran moi criticados polo desastre do Annual. Tras o golpe do 13 de Setembro o goberno pide rei que destita a Primo de Rivera, pero este consenta a situacin. O da 14 o goberno dimite en pleno. O rei autoriza a Primo de Rivera a que asuma o poder e este suspende a constitucin. O pobo o recibiu con indiferenza. PdR era moi atpico, moi campechano. Defenda a patria, relixin e monarqua (recorda o carlismo). Estivo influenciado polos fascistas pero escasamente e so na prctica. Era algo provisional pero terminou durando 7 anos. Permitiu que liberais e conservadores seguisen gobernando pero ilegalizou o PSOE e UXT. Os comunistas a anarquistas foron perseguidos. Para conseguir o apoio da burguesa catal, prometeu que se triunfaba o golpe de estado, permitira que se levasen a cabo medidas nacionalistas. Desaparece Cambn e aparece Marci, lder da Lliga Nacionalista. A oposicin foi de intelectuais, estudantes e clases medias. 8.1. Directorio militar (23-25) Primo de Rivera e 9 xenerais mais comezan a gobernar mediante decretos. Alfonso XIII contina sendo xefe de goberno. Ocupronse de: Rexeneracin da vida pblica e poltica. Quere acabar co caciquismo e crea a figura do delegado gobernativo que era un militar que representaba goberno e tratou de acabar co caciquismo nos concellos. O caciquismo incluso sau fortalecido. Nos concellos o goberno controlaba a vida municipal nomeando a novos concellais e destitundo os anteriores. Crearon un partido nico coecido como a unin patritica que ser o partido do rxime. Foi apoiado pola burguesa, terratenentes... Non

rexenerou a vida poltica posto que a xente non poda manifestarse. Control de orden pblico. Implantou o estado de guerra que dura ata o ano 1925 (estado de excepcin / pais baixo lei militar e con toque de queda). Disminuiu o terrorismo. Crea o Somaten (organizacin cvicomilitar voluntaria para axudar goberno civil no mantemento da orde pblica). Manter a unidade da patria. Non se podan realizar manifestacins nacionalistas, bandeiras, himnos... So poda haber manifestacins nacionalistas de tipo cultural. Perseguanse as identidades nacionalistas. A nivel nacional so estaba permitido escribir en Casteln. Organizacin dunha intervencin en frica con Francia (hispanofrancesa). Os Franceses levaron 300,000 soldados e Espaa levou 200,000. Adestraron os soldados, compararon artillera.... Por consello de Franco, desembarcaron en Almucenas, cerca da cidade de Axdir. En poucos das Axdir conquistada e Abd-o-Krim entregouse os franceses exilirono a illa de Reunin. Foi unha gran vitoria e o exrcito recuperou o prestixio. No ano 25 e despois do xitos, Primo de Rivera quere dar un cambio para entra, pouco a pouco, na normalidade. Comeza o directorio civil. 8.2. Directorio Civil (1925-30) Primo de Rivera considera que era o momento de voltar normalidade, dar paso s homes civs a que controlasen o pais con el. Goberno formado por civs , a maiora da Unin Patritica, con el cabeza. Calvo Sotelo, ministro de Facenda, puxo orde na facenda pblica e intenta que a poboacin participe na poltica mediante: A creacin dunha asemblea nacional. A organizacin corporativa do traballo. Co directorio civil rexeitbase o parlamentarismo e a Constitucin do 76. Pretendeu implantar un rxime baseado no fascismo italiano o cal est fundamentado no esprito cristin respecto as leis e a orde social. Estableceu a participacin corporativa de todas as clases sociais e creou unha asemblea nacional. Asamblea Nacional (1927) Crease como un rgano deliberante consultivo (elaboran e discuten sobre leis pero a ltima palabra a tia o Rei). Estaba formada por xente da Unin patritica ou dos concellos e deputacins. Elaboraban e debatan leis, posteriormente sometidas goberno. Non podan aprobar leis, so elaboralas e mandalas goberno. Quixeron facer unha constitucin no 29 pero non sae adiante posto que houbo un aumento nas crticas. Sistema corporativista. Foi inspirado no de Mussolinni. A sindicalizacin non estaba permitida. Para controlar clase traballadora queren evitar calquera clase de conflitos. O directorio estableceu obrigatoriamente a formacin de comits paritarios (patrn obreiro). Os comits paritarios, que estn formados por representantes de patrns e traballadores, estn pensados para as poder resolver os problemas salariais, condicins do traballo... Tian que poerse de acordo ou, senn, o goberno intervia. Todo traballador deba formar parte da corporativa correspondente.

Creronse tantas corporativas que chegaron a estorbarse unhas con outras. Todo dependa do Consello de Economa nacional, que era o punto mis importante da xerarqua. 8.3. Desenvolvemento econmico durante a ditadura de Primo de Rivera Calvo Sotelo foi moi efectivo como ministro de facenda, poendo orde nos ingresos e gastos do estado. Tralo 27, haba superhabit. O estado gastou moito dieiro en obras pblicas: estrada asfaltadas, idearon o plan das casas baratas (plan nacional das casas baratas), edificios oficiais, monumentos (propaganda do rxime). No 29 constrese o Estadio Olmpico de Monjuc e celebrouse a EXPO de Sevilla. Tamn fixronse obras hidrulicas (embalses para regular o caudal, o regado e a obtencin de enerxa). O estado favorece a creacin de industrias, concedendo axudas a unha serie de industrias: a) As novas (non existentes previamente). b) As insuficientes (a capacidade de producin non era suficiente) c) As de exportacin (para fomentar a entrada de divisas). d) As preferentes (minerais, refineras de petrleo...) O Banco de crdito industrial creouse para repartir o dieiro concedido en axudas. Tamn se crearon grandes monopolios, sobretodo nos servizos a) No sector elctrico haba moitas compaas elctricas pequenas , pero para redes de alta tensin, necesitbase unha inversin que as pequenas empresas non tian. O estado obriga as pequenas empresas a xuntarse e apareceu Fenosa. b) Servizo Telefnico. Estaba en mans de mltiples compaas de escasa cobertura. Calvo Sotelo decide crear a compaa telefnica nacional de Espaa e crear unha lia telefnica a nivel nacional. c) Sector do Petrleo. O goberno central decide eliminar os monopolios xa esixentes (ESTNDAR...) por outro monopolio. Crea a compaa arrendataria do monopolio do petrleo (CAMPSA). Foi creada coa de capital do Estado e outro de un consorcio de bancos que mercan pozos petrolferos e barcos pretrolfecos. Esta poltica modifica a distribucin da poboacin activa, onde aumenta o nmero de xente en servizos e industria. Cranse institucins para axudar a xente necesitada, axudas... A partir do 29, a situacin comeza a cambiar pois comeza a crise do 29. Orixinada en USA afectou a moitos pases, entre eles Espaa: aumento do paro, descontento social.... 8.4. Oposicin Ditadura Ata 1926, a oposicin foi de tipo persoal (Blasco Ibez, Unamuno...) pero a partir do 26, comeza a ser mais xeneralizada. No 29 comeza a ser moi intensa. Anarquistas: Crean a FAI (federacin anarquista ibrica) e seguen coa CNT.

Catalanismo ( Mais Radical) A principal oposicin provn dos militares e estudantes: a) No ano 26 co intento do golpe de Estado contra a ditadura de Primo de Rivera ( A Sanjuanada // Prevista o da 24 de Xuo). Involucrados militares e liberais. b) Problemas co corpo de Artillera que declaraba que a poltica de ascensos vinculada a antigidade pero Primo de Rivera non estaba de acordo. Libranse por mor dos favoritismos e o Ditador suspende o corpo de artillera provocando que os militares se acepten o republicanismo. c) 29. A oposicin crece porque Primo de Rivera non tivo sorte. Afndese a bolsa de New York o que provoca unha gran depresin a nivel mundial. En Espaa os inversores retiran o dieiro e os inmigrantes perden o seu traballo. d) No ano 29 quixo permitir que os colexios do Escorial e de Deusto (relixiosos) concedesen ttulos universitarios superiores (non o consegue) o que provoca o movemento dos estudantes. En Xaneiro de 19930, consulta os militares se estaban seu favor. Como recibe respostas ambiguas ou non moi claras presenta a sa dimisin rei a finais de Xaneiro. Exiliase a Francia e anos despois morre. Establcese un gob. Provisional con Dmaso Berenguer (militar), coa misin de tratar que se volva normalidade .Este goberno ser coecido como a dictabranda.