Crime and Punishment in Istanbul, 1700-1800 ( 18.

yzyl stanbulunda Su ve Ceza )

Fariba Zarinebaf
California: University of California Press, 2010, 287 sayfa, ISBN 9780520262218

Abstract Fariba Zarinebaf is dealing with the crimes and the punishments took place in 18th century Ottoman Istanbul. In order to achieve a good understanding of the issue, she goes through the political and social setting by studying socio-economic change, long wars, poverty, violence, crime, institutional changes as well as plague and rebellions. She focuses on the certain types of crimes namely; theft, prostitution, vice trade and homicide. She gives a detailed list of punishments for each of the crimes mentioned. Zarinebaf asserts that the multiple legal system of the Ottoman Empire has always been found arbitrary by the orientalists because of their lack of knowledge and unfamiliarity with the system. The book is not only a good example of history from below but also a combination of social and legal history. Her main thesis is that Istanbul and major European cities including Paris and London are comparable in terms of crimes committed and their punishments.

stanbul Osmanlnn bir aynasdr. Farkl din, kltr ve rktan insanlar stanbulda bir arada yaamtr. stanbulda yaanan deiimler, 18. Yzylda gerek dnyada gerekse Osmanlda gerekleen hzl deiimi gstermesi asndan nemlidir. Fariba Zarinebaf 18. Yzyl stanbulundaki su ve cezalar kitabna konu edinirken Osmanldaki sosyo-ekonomik deiimden, uzun sren savalardan, yoksulluktan, iddetten, kurumsal deiimlerden ve ok boyutlu yarg ve denetleme sisteminden de bahsetmektedir. Kitabn temel iddias 18. Yzyl stanbulunun ilenen sular ve cezalar bakmndan Londra ve Paris gibi Avrupann balca ehirlerinden pek de farkl olmaddr. Kitap dokuz blm kapsayan ksmdan oluuyor. lk blmde siyasi ve sosyal durumdan bahsediliyor. Lale devrinin(1703-1730) zerinde nemli duruluyor nk dnemin sefahat yllarnn Avrupa ile Osmanlnn kltrel anlamda ilk yaknlamas olduu iddia ediliyor. Krsal kesimden bu dnemde gelen gler de ehrin dinamiklerini deitiren bir unsur olarak grlyor. Akabindeki iki ksmda ise sularn eitlerini ve devletin tutumu ele alnyor.

18. yzylda stanbul drt kazadan oluuyordu. Eyp, dindar Mslmanlarn ikamet ettikleri yer olarak anlyor. skdar da hakeza ounluunu Mslmanlarn oluturduu, mezarlklar ve klliyelerle sslenmi bir semt. Sur ii, aznlklar barndrmas, Bb- liye ev sahiplii yapmas ve ilek ticaret a ile n plana kyor. Galata ise ekseriyetle kapitlasyonlar sonucu ticaret iin gelmi Avrupallarn ve gayrimslimlerin oturduu, sularn en yaygn olarak grld yer. Dnem stanbulunda yaygn olarak rastlanan sular hrszlk, fuhu, iddet ve cinayetten oluuyor.

1719 - 1721 yllar arasndaki sularn %35 ini hrszlk oluturmaktadr. Zarinebaf hrszl kamu mallarn alma, silahl soygun, rgtl hrszlk, kalpazanlk ve lonca kurallarnn ihlali balklar altnda inceliyor. Kitap, devletin, normal artlarda 110 dirhem (374 gr.) olmas gereken ekmein hafif satlmas hususunda olduka titiz davrandndan bahsediyor ve loncadan atlmadan halk arasnda tehir edilmeye kadar farkl cezalara arptrldn da ekliyor. Osmanlda ceza, ncelikle maduriyetin giderilmesi amacn tadndan, hrszlk suuna ncelikle alnan nesneyi tazmin etme, birka ay sre ile krek ekme ve mkerrer sulular iinse krbalanma cezalar veriliyordu. Sanldnn aksine, sa elin kesilmesi Osmanlda yaygn olmayan bir ceza trdr. Kitapta verilen bilgiye gre, 1757 den 1776 ya kadar sadece 2 kii hrszlk sebebiyle el kesme cezas almtr. lgin uygulamalardan birisi de gayrimslimlerin, Mslman bir hrszn dedii cezasnn yars kadar para cezas dyor olmasdr. Yenierilerin ve dier devlet adamlarnn hrszlk suundan aldklar cezalar ise normal bir vatandatan ok daha ar olmaktayd. Hrszla verilen cezalarn sre iindeki deiimine baktmzda, 16. Yzylda para cezasnn daha yaygn uygulandn grrken, 18. Yzylda krek cezasn onun yerini alm olduunu gryoruz. Bu bilgi Osmanlnn denizde alacak insan gcne ihtiyacn gstermesi asndan nemlidir.

Osmanl, ounlukla Avrupallarn ve gayrimslim yerel halkn yaad Galata evresinde fuhua ve kimi kirli ticarete gz yumdu. Gayrimslimler gerek yaant gerekse yarg anlamnda bir nevi zerklik iinde yaadlar. Oysa Mslmanlarn kirli ticaret ya da fuhua bulamas kabul edilemezdi. Hele gayrimslim erkek ile Mslman bir kadnn ilikisi en ar cezay hak ediyordu. Aslnda Hristiyan ve Yahudilerin zinaya bak alar Mslmanlardan pek de farkl deildi. Ancak, bazen zm adna kar yol bulmakta zorlanmlardr. Bu gibi durumlarda gayrimslimler zm bulmak amacyla slam mahkemesine bavurmulardr. Fuhuu bir din ya da rka hasretmek doru olmayacaktr. Beden iilii yapanlar daha ok gmenler, dullar, evsizler ve hareme dhil olma ans bulamam kle kadnlardan oluuyordu. Devletin bu duruma kaytsz deildi ancak toplum ahlakn kontrol etmekte zayf kald sylenebilir. 1725 ylnda uygulamaya koyulan giyim kuam ynetmelii bu anlamda ahlaki bozulmalara kar zm araynn bir paras olarak grlebilir. Zina suunun cezasnn sistemli bir ekilde uygulanmas da devletin konuyla ilgili ciddiyetini ortaya koyuyor. Zina denince akla ilk recim gelmektedir oysa recim cezas Osmanlda pek rneine rastlanan bir uygulama deildi. Bu biraz da zina iddiasn ispatlamann zor olmasndan kaynaklanyordu. spat iin gereken drt Mslman erkek ahit hususunda devlet hassasiyet gstermi ve kimi iftiraclar cezalandrmtr. Devletin zanilere kar genel tutumu sulular srgne gndermek ynndedir. Bursa ve Kbrs en ok tercih edilen yerlerdir. stanbula geri dnmek isteyen sulular iin, mahallenin en saygn kiisi olan imamdan durumunun dzeldiine dair onay alma art koulmutur. Tm bunlara ek olarak, yazar, polis ve mahkeme kaytlarnda zina ile fuhuun ayrt edilemeyecek ekilde yer aldn belirterek bunun nemli bir ayrnt olduuna iaret ediyor.

Osmanl hukuk yaps esnek olmas ve oklu yap arz etmesi sebebiyle birok msterik tarafndan keyfi olmak ile itham edilmitir. Oysa yazarn da deindii zere, bu tutumlar Osmanl hukuk sistemini anlayamamaktan ve ona aina olmamaktan ileri gelmektedir. Avrupal bir gezginin 1749 ylnda yazd mektup, batnn kendi halkn yanl bir Osmanl imajna inandrma abasn gzler nne seriyor; ikence ve gaddar cezalandrmaya Trkler arasnda rastlamadm. Bize her gn uyguland retilen

kaza oturtma cezasn ise ne grdm ne de duydum.(s.157) Osmanlda gayrimslimlerin yarg hususunda zerklik ve zgrln tadn karttn sylemitik. Zarinebaf, Yunan Ortodokslarn ve Yahudilerin zellikle evlenme ve boanma ilemlerinde kadnn haklarn korumas ve lehine tavr almas sebebiyle slam eriat mahkemelerini tercih etmelerini zgrlklerine bir dayanak olarak sunuyor.(s. 147)

Her ey hesaba katldnda (what the fuck is this kanki) kitap akademik anlamda doyurucu olmakla beraber, genel okuyucunun da ilgisini ekebilecek sluba ve ierie sahip. Fakat kitabn temel tezlerinden olan Avrupann byk ehirleriyle stanbulun paralellik gsterdii iddias yeterince desteklenmemi olduunu dnyorum. Bilakis tezin ispat iin verilen rnekler benzerliklerin deil, farkllklarn varlna dayanak oluturuyor. Osmanlda 18. Yzylda uygulanan bir dzenlemenin ngilterede 15. Yzylda uygulanm olmas devletlerin paralellik gsterdiine iaret etmeyecei kanaatindeyim. Devletleri tarihsel balamlarnda anlamak tarihin hakkn vermek olacaktr. Bunun tesinde Osmanly her alanyla tanmann bir Trkiye vatanda iin bugn anlamlandrmada ne kadar yardmc olabileceini gstermesi asndan da deerli olabilecek bir alma. Gemiimizin kusursuz olaylar ve kiilerden olumad gereini kabul ettirebilmesi bakmndan nemli. Eserin en yakn zamanda Trke ye evrilmesini mit ediyorum.

M. Hamza ALKAN Boazii niversitesi Tarih Blm 3. Snf rencisi