Nurul Iffah Binti Mohd Nasir Fakulti Seni Komputeran Dan Industri Kreatif Tanjong Malim Perak ( yuyued.orange88@gmail.

com ) D20092036890

ABSTRAK Artikel ini memperkatakan tentang pengetahuan Islam dan ia merujuk kepada sains agama Islam seperti Tauhid, Fiqh, Tasawuf, Tafsir, Hadis dan Arab. Raja-raja dan peniaga adalah sufi yang memainkan peranan penting dalam dakwah Islam di Patani sejak abad ke-13. Pondok merupakan satu bentuk petempatan penduduk Islam yang datang yang datang dari pusat-pusat Islam seperti Mekah dan Madinah. Menjelang kurun ke 18, orang-orang tempatan di Kelantan masih dianggap oleh sultan dan guru-guru sebagai jahil ajaran Islam. Jenayah telah berkembang kerana kekurangan peraturan dan undang-undang. Generasi pertama ulama tempatan muncul di Kelantan terutamanya pada abd ke 19, dan berpusat di Kelantan, Patani dan Mekah. Pengasuh meliputi isu-isu Islam dan melayu untuk menegakkan Agama Islam dan adat melayu. Tidak seperti negeri-negeri lain, Kelantan menerima idea-idea reformis Islam yang pada mulanya datang dari India. Sebagai akibat perubahan kepada intelek, politik dan ekonomi, Pondok menghadapi kedua-dua cabaran dalaman dan luaran dari sistem pendidikan yang lebih moden. Pondok ada yang berubah ke Madrasah manakala yang lain disimpan dalam bentuk tradisional. Madrasah pertama di Kelantan adalah Madrasah Muhammadiah yang diasaskan oleh Majlis Agama dan Adat Resam yang telah ditubuhkan pada tahun 1915. Madrasah mempunyai tiga aliran seperti Melayu, Bahasa Inggeris dan Bahasa Arab yang telah dimulakan pada masa yang berlainan. Madrasah bertujuan untuk mewujudkan kelas yang berpendidikan moden. Ajaran Islam kini mula difahami sebagai bidang kehidupan termasuk politik.

Pengenalan Sarjana mempunyai pandangan berbeza tentang Islam dan dari mana ia datang dan bila mula bertapak di Malaysia. Penyebaran Islam dan pembangunan disebabkan oleh negara India, Arab dan China. Pengetahuan Islam pada ketika itu adalah berpusat di Mekah, Madinah, India dan Acheh. Penubuhan Islam di Kelantan adalah sekitar abad ke 13/14. Ia adalah peringkat yang tertumpu kepada penerimaan Islam oleh sultan dan rakyat. Peralihan penting dari swasta untuk pendidikan kerajaan Islam di Kelantan telah ditandatangani dengan

1|Page

penubuhan Majlis Ugama dan Istiadat Melayu. Majlis menjaga masjid, tanah perkuburan, zakat, wakaf, Nazr dan pendidikan. Pengasuh merupakan jurnal penting untuk Majlis Ugama dan Custom Melayu . Islam di Kelantan lebih tertumpu pada pengajaran berasaskan pondok. Pondok mempunyai tiga elemen iaitu guru, murid, tempat pembelajaran dan objek pembelajaran. Kaedah pengajaran dan pembelajaran sama ada secara individu atau kumpulan yang melibatkan bacaan teks oleh guru-guru diikuti oleh murid-murid. Selepas itu, tertubuhnya Pengasuh. Ia bertujuan untuk mendidik orang Melayu pada kesempurnaan dalam amalan pelbagai adat mereka dan serius dalam pembelajaran ke arah kemajuan. Selain itu, Kelantan juga menerima idea-idea reformis dan selepas itu juga Pondok ada yang berubah ke Madrasah dan ada sesetengah daripadanya masih kekal sehingga kini.

Majlis Ugama Kitab-kitab Jawi yang dihasilkan dikaji secara meluas bukan sahaja di Alam Melayu tetapi juga di Mekah. Kehebatan dan keunggulan ulama di Alam Melayu yang mengajar, mengarang dan menterjemah kitab-kitab agama di Mekah telah menjadikan Bahasa Melayu sebagai bahasa kedua di Tanah Suci sekitar abad ke-19. Kebanyakan kitab-kitab berkenaan juga digunakan dalam pengajaran di masjid-masjid dan dijadikan buku teks di pondokpondok pengajian di Malaysia. Antara kitab-kitab jawi yang menjadi rujukan utama di Malaysia ialah Kitab Fath al-Muin, Sharh al-Hikam, Bulugh al-Maram, Bidayat al-Hidayah dan banyak lagi. Keperluan terhadap kitab-kitab berkenaan untuk dijadiakn buku teks telah mendorong Majlis Ugama Islam Kelantan menubuhkan unit penterjemahannya sendiri bagi memenuhi permintaan sekolah-sekolah pondok di bawah pengawasannya.

2|Page

Penilaian Artikel Penterjemahan sesuatu teks daripada Bahasa Arab kepada Bahasa Melayu bukanlah sesuatu perkara yang mudah dilakukan kerana memerlukan penelitian dan pemahaman yang benarbenar jitu untuk membolehkan seseorang penterjermah memahami segala makna yang tersurat dan tersirat. Selain itu juga mereka perlu memahami budaya dan adat resam penggunaan bahasa sumber dan bahasa sasaran bagi memastikan ketepatan sesuatu hasil terjemahan yang diusahakan. Pendekatan para ulama Alam Melayu telah berjaya memindahkan pelbagai lapangan ilmu pengetahuan agama Islam ke dalam Bahasa Melayu dengan cara yang amat berkesan kerana pemahaman mereka yang benar-benar mendalam tentang bidang ilmu yang diterjemahkan, penguasaan bahasa sumber dan bahasa sasaran yang baik dan pemahaman budaya bahasa yng diterjemahkan. 1

Sistem Pengajian Pondok Tarikh tepat penubuhan pondok di Kelantan tidaklah diketahui, namun sistem ini telah muncul pada awal abad ke 19 Masihi. Ia bermula apabila Tuan Haji Abdul Samad Abdullah membina pondok pertama di Pulau Chondong yang terletak di Jalan Kuala Krai - Kota Bharu, walaupun ada pendapat lain yang mengatakan pengasasnya yang pertama bermula di zaman pemerintahan Long Jenal. Seterusnya pondok lain telah dibina oleh Haji Ismail di Machang. Pengajian pondok di Kelantan dipelopori oleh ulama yang terkenal yang kembali dari Mekah dan amat disanjung oleh masyarakat Kelantan pada masa itu. Ulama-ulama Kelantan di Kota Bharu mulai pertengahan kedua abad ke 19 mengajar ilmu Tasawuf, Feqah, Usuluddin dan cabang-cabang ilmu linguistik. Antara mereka yang terkenal itu ialah Haji Abdul Samad

Hasuria Che Omar dan Rokiah Awang. (2009). Kelestarian Bidang Penterjemahan. Kuala Lumpur: Persatuan Penterjemah Malaysia. Hlm 416.

3|Page

Muhd. Salleh ( Tuan Tabal, 1840-1891 ), Haji Wan Ali Abdul Rahman Khutam dan Haji Yaakob Abdul Halim. Dengan tertubuhnya Pondok Kubang Pasu, di Kota Bharu pada tahun 1850, Tuan Tabal telah membawa kepada perkembangan dan meluaskan lagi pendidikan pondok di Kelantan. Pembukaan pondok itu telah membawa erti yang unggul sinaran ajaran tasawuf tersebar luas di Kelantan. Perkembangan pondok di Kelantan mulai pesat selepas tahun 1909 berikutan kepulangan sejumlah besar ulama negeri ini dari Patani dan Mekah. Ulama ini memainkan peranan penting memperkembangkan sistem pondok dengan membuka pondok di kawasan mereka. Nama-nama seperti Tok Selehor ( Tuan Guru Syeikh Abdul Rahman ), Tok Jelapang ( Tuan Guru Haji Ahmad ) dan Haji Wan Musa adalah ulama terkenal di Kelantan. Pada pertengahan abad ke 19 Masihi, Pondok Tok Kenali merupakan pusat pengajian Islam yang terkenal di Asia Tenggara. Di peringkat awal pondok banyak didirikan di sekitar Kota Bharu. Di antaranya ialah Pondok Tok Bachok di Bachok pada tahun 1900 oleh Haji Othman Haji Muhammad. Pondok Kubang Pasu pada tahun 1900 oleh Haji Nik Abdullah Haji Wan Abdul Samad. Pondok Haji Malik Hassan pada tahun 1907 oleh Haji Abdul Malik Hassan di Kampung Sungai Pinang, Tumpat. Pondok Haji Yusuf di Pulau Ubi, Geting, Tumpat oleh Haji Ibrahim, Pondok Tuan Padang yang diasaskan oleh Haji Taib Tuan Padang, Pondok Kampung Banggol oleh Haji Wan Ismail dan Pondok Kampung Tok Semian oleh Haji Wan Abdul Samad Mohd. Salleh. Dalam tahun 1913 Masihi Pondok Bunut Payong atau Madrasah Ahmadiah telah diasaskan oleh Tuan Guru Haji Abdullah Tahir. Kemudian diikuti pula oleh Pondok Lati, Pondok Lubuk Tapah, Pondok Kubang Benbam dan Pondok Paksu Wel. Perkembangan pondok berkembang dengan dinamik di zaman kegemilangan Tok Kenali dan selepasnya. Di tahun 1910 hingga 1945 Masihi ini bolehlah dikatakan zaman keemasan dalam perkembangan pondok di Kelantan. Bermula zaman dari tahun 1945 masihi, perkembangan pondok mulai merosot dalam riwayat pondok di Kelantan. Sebab utama kemerosotannya ialah berpunca dari perubahan-perubahan dalam perkembangan

4|Page

pelajaran di Kelantan. Pada masa itu mulai muncul sekolah-sekolah rakyat yang menggunakan bahasa Arab sebagai bahasa pengantar, ditambah pula sekolah-sekolah Melayu dan agama kerajaan lebih baik dan terjamin berbanding sistem pondok. Selepas tahun 1945, pondok-pondok tetap didirikan di negeri Kelantan, walaupun mendapat persaingan sengit dengan sekolah-sekolah kerajaan dan sekolah Arab. Pondok-pondok itu ialah Pondok Haji Muhd Noor di Kampung But, Jalan Kuala Krai, Kota Bharu yang diasaskan oleh Haji Muhd. Noor pada tahun 1946. Pada tahun 1950 Pondok Darul Ulum al-Ahmadiah telah ditubuhkan di Kampung Kolam, Bachok oleh Haji Muhammad Abdullah. Pada tahun 1958 pula, Pondok Sungai Durian telah ditubuhkan di Kampung Sungai Durian, Kuala Krai oleh Haji Abdul Rahman Sulaiman. Pada tahun 1971, jumlah pondok di Kelantan berjumlah 100 buah mengandungi 2,000 orang murid.

Penilaian Artikel Sistem pendidikan pondok tidak mempunyai batasan waktu kerana pelajar-pelajarnya akan mengambil masa yang panjang sehingga 10 tahun untuk menamatkan pengajian mereka. Pelajar mempelajari ilmu Fikah, Usuludin, Hadis dan Tasawuf. 2

Majalah Pengasuh Pada akhir abad ke-19, semakin banyak majalah dan akhbar melayu yang terbit. Akhbar dan majalah ini dikendalikan oleh orang peranakan India, peranakan China, Orang Belanda dan juga orang Melayu sendiri.3 Majalah juga memainkan peranan penting dalam membangkitkan kesedaran kebangsaan kepada penduduk tempatan. Isu-isu yang dibangkitkan oleh majalahZulkifli Yahya. (2005). Sejarah Kertas Dua. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Hlm 96. Abdul Rashid Melebek dan Amat Juhari Moain. (2006). Sejarah Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Utusan Publications and Distributors Sdn. Bhd. Hlm 83.
3 2

5|Page

majalah pada masa itu ialah berkaitan kemajuan bangsa dalam pendidikan, ekonomi, bahasa, sastera, anti penjajahan dan kedatangan orang asing. Antara majalah utama yang terdapat di Kelantan pada masa itu ialah majalah Pengasuh ( 1918 ). Majalah ini dikarang oleh Dato Nik Mohamad. Antara isu-isu yang dibangkitkan dalam Pengasuh adalah seperti persepsi sebenar tentang Islam, pendidikan orang Melayu, menuntut pelbagai ilmu, pentafsiran permasalahan Islam dan menjauhkan sifat buruk masyarakat dari melakukan perkara-perkara yang negatif seperti melakukan jenayah sesama sendiri kerana kekurangan undang-undang yang ada dan peraturan-peraturan yang kurang jelas. Novel juga turut berperanan dalam membangkitkan kesedaran politik kepada orang-orang Melayu. Penulisan novel di Tanah Melayu bermula pada awal abad ke 19. Antara novel yang popular adalah seperti Hikayat Faridah Hanum, Keris Melaka, Anak Mat Lela Gila, Putera Gunung Tahan dan Melor Kuala Lumpur.

Penialaian Artikel Akhbar, majalah dan novel telah memberi sumbangan yang penting dalam mencetuskan kesedaran kebangsaan kepada penduduk di Tanah Melayu terutamanya di Kelantan, Sabah dan Sarawak. Secara keseluruhannya, novel-novel dalam tempoh ini juga bertemakan semangat kebangsaan, kemunduran orang-orang Melayu, anti penjajahan dan emansipasi wanita.4

Peraturan dan Undang-undang Penjajah British telah mengambil tindakan ketenteraan bertujuan untuk mematahkan kebangkitan penduduk di Tanah Melayu. Mereka telah menghantar pasukan tentera dari
Akashah Ismail. (2005). Focus Ace SPM Sejarah. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Hlm 259.
4

6|Page

Negeri-negeri Selat untuk menyerang kubu dan penempatan penduduk tempatan. British menempatkan kapal perang untuk menyerang dan mengawasi pergerakan penduduk contohnya, Kapal H.M.S. Cadmus telah ditempatkan di Tumpat, Kelantan. British telah menagkap dan memenjarakan pemimpin dan penduduk yang terlibat dalam penentangan. British telah menggantung mayat Tok Janggut secara songsang bertujuan member amaran kepada penduduk agar tidak menentang pentadbiran British di Kelantan. Pembesar tempatan dan penduduk turut dijatuhi hukuman penjara, buang negeri dan bunu h jika terlibat dalam kebangkitan menentang British. 5 Sistem mata wang mula diperkenalkan sejak Zaman Kesultanan Melayu Melaka. Wang logam, emas, perak dan timah telah dikeluarkan sejak pemerintahan Sultan Muzzafar Syah. Penggunaan mata wang tersebut bertujuan melicinkan urusan perdagangan di pelabuhan. Terdapat pelbagai mata wang yang primitif lain yang digunakan di Negeri-negeri Melayu. Antaranya dinar emas di Kelantan. Penggunaan wang asing di Tanah Melayu berkembang sejak kedatangan para pedagang Eropah. Pada tahun 1897, British menubuhkan sebuah pesuruhjaya kewangan yang dikenali sebagai Lembaga Pesuruhjaya Wang. Pesuruhjaya ini berfungsi untuk menegluarkan wang kertas untuk kegunaan di Negeri-negeri Selat di bawah Ordinan XIII. Wang kertas mula diperkenalkan secara meluas di Negeri-negeri Selat pada tahun 1906. Wang kertas ini sah diperlakukan dalam urusan perdagangan di Negeri-negeri Selat sahaja. Penggunaan wang kertas di Negerinegeri Selat telah menyebabkan wang kerajaan Melayu semakin terhapus.6 Kebangkitan penduduk tempatan menentang British berpunca bermula daripada dasar penaklukan British ke atas daerah pembesar tempatan di Negeri-negeri Melayu. Pelaksanaan sistem pentadbiran barat seperti sistem cukai, undang-undang dan peraturan tanah telah mendapat tentangan

Zulkifli Yahya. (2005). Sejarah Kertas Dua. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Hlm 152. 6 Zulkifli Yahya. (2005). Sejarah Kertas Dua. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Hlm 124.

7|Page

daripada penduduk. British mensyaratkan setiap tanah yang ingin dibuka oleh penduduk tempatan perlu mendapat keizinan British serta dikehendaki membayar cukai.

Penilaian Artikel Pengenalan peraturan ini bertentangan dengan amalan tradisi penduduk tempatan. Campur tangan British dalam adat resam telah menimbulkan kemarahan penduduk tempatan kepada British. Pemimpin tempatan kehilangan kuasa dan pengaruh dalam bidang pentadbiran apabila British menjajah kawasan mereka. Pemimpin tempatan mendapat sokongan daripada anak buah mereka untuk melancarkan penentangan terhadap British. Kesetiaan penduduk kepada pembesar tempatan turut mendorong mereka bekerjasama untuk menetang British.7

Madrasah Sistem pendidikan madrasah mula diperkenalkan pada zaman Khalifah Bani Saljuk di Iraq pada tahun 1056 Masihi/447 Hijrah. Pendidikan madrasah dilaksanakan berdasarkan sukatan pelajaran yang ditetapkan dan mengikut sistem kelas. Pendidikannya terbahagi kepada tiga tahap utama iaitu tahap permulaan, tahap pertengahan dan tahap pengkhususan. Pendidikan madrasah diawasi oleh mudir atau guru besar. Perjalanan madrasah turut diselia oleh sebuah lembaga serta jawatankuasa kewangan. Pada zaman Kesultanan Melayu Melaka, istana berperanan sebagai pusat pengajian agama Islam. Sultan Mansur Shah telah menerima pengajaran Islam daripada Maulana Abu Bakar di istana Melaka. Sultan Mahmud Shah dan Raja Ahmad berguru dengan Maulana Sadar Jahan. Kehadiran ramai pendakwah dan

Zulkifli Yahya. (2005). Sejarah Kertas Dua. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Hlm 151-152.

8|Page

pendakwah asing di Melaka turut menyumbang kepada perkembangan pesat pendidikan Islam di Melaka. Ulama di Melaka terdiri daripada bangsa Benggali, Arab, Parsi, Gujerat dan sebagainya. Minat pemerintah terhadap ilmu pengetahuan turut mengundang kepada kehadiran ramai ulama di Melaka. Kitab al- Dur al-Manzum atau Mutiara Tersusun karangan Maulana Abu Bakar menjadi kitab Tasawuf yang sangat diminati oleh pemerintah Melaka. Sultan Mansur Shah dikatakan sangat berminat dengan pengajian ilmu Tasawuf. Istana turut berperanan sebagai tempat menyimpan karya agung Islam seperti Hikayat Muhammad Ali Hanafiah dan Hikayat Amir Hamzah. Istana turut menyediakan pendidikan yang berkaitan dengan pentadbiran negara dan sistem politik. 8

Penilaian Artikel Dalam kehidupan seharian, masyarakat melayu mengamalkan akhlak Islam seperti berbaikbaik, bantu-membantu dan toleransi. Dalam masyarakat Melayu, kesan Islam dapat dilihat melalui hubungan rapat antara individu dan keluarga. Orang tua dan ibu bapa perlu dihormati.

Kesimpulan Kelantan banyak menerima perubahan dalam sistem pandidikan dan pengajian Islam seterusnya membawa perubahan kepada masyarakat di Kelantan. Hal ini banyak memberi impak yang positif dan berkesan kepada penduduk sehingga ke hari ini. Ajaran-ajaran kebanyakannya dibawa dari luar dan kemudiannya diaplikasi oleh masyarakat di Kelantan.

Akashah Ismail. (2005). Focus Super Hot Spm Sejarah. Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Hlm 168.

9|Page

Bibliografi Hasuria Che Omar dan Rokiah Awang. (2009). Kelestarian Bidang Penterjemahan. Kuala Lumpur: Persatuan Penterjemah Malaysia.

Zulkifli Yahya. (2005). Sejarah Kertas Dua. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Abdul Rashid Melebek dan Amat Juhari Moain. (2006). Sejarah Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Utusan Publications and Distributors Sdn. Bhd.

Akashah Ismail. (2005). Focus Ace SPM Sejarah. Kuala Lumpur: Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd. Akashah Ismail. (2005). Focus Super Hot Spm Sejarah. Pelangi Multimedia Technologies Sdn. Bhd.

10 | P a g e