Sivil Toplum zleme Raporu 2011

TSEV Yaynlar, Aralk 2011 No: 54 ISBN 978-605-62694 Proje Ekibi ve Yazarlar: Tevfik Baak Ersen Koray Kaplca Derya Kaya Liana Varon Grafik Tasarm: Glru Hyk Bask: Uzerler Matbaaclk ve Tantm Sanayi Tic. Ltd.

indekiler

Giri 05 01.

Yasal almalar 07
a. Hukuki ereve ve Sivil Toplumu lgilendiren Mevzuatn Deerlendirilmesi 09 b. rgtlenme zgrl 12 i. Cezalar 13 ii. Denetim 15 Vaka Analizi: LGBTT Dernekleri 17 c. Kamu-STK likileri 19 i. Bilgilendirme 22 ii. Danma 24 iii. Diyalog 26 iv. birlii 28 d. Kaynak Gelitirmeye likin Mevzuat 30 i. Vergi Mevzuat 30 ii. Vergi Muafiyet/Kamu Yarar Stats 31 iii. Yardm Toplama Kanunu 33

Tm haklar sakldr. Bu yaynn hibir blm, Trkiye nc Sektr Vakfnn (TSEV) izni olmadan hibir elektronik veya mekanik formatta ve arala (fotokopi, kayt, bilgi depolama vb.) oaltlamaz.

TSEV Bankalar Cad. No. 2 Minerva Han Karaky 34420 stanbul / Trkiye Tel. +90 212 243 83 07 PBX Faks. +90 212 243 83 05 info@tusev.org.tr www.tusev.org.tr Bu kitapta yer alan grler yazarlara aittir ve bir kurum olarak TSEVin grleriyle birebir rtmeyebilir.

02.

Uluslararas likiler 35
a. Uluslararas letiim ve birlii 37 b. Uluslararas Fonlar 38 i. Avrupa Birlii 39 ii. Dier Uluslararas Balar 40

03.

Kurumsal Kapasite 42
a. nsan Kaynaklar 45 b. Teknolojiye Eriim 46

c. Ynetiim 48 d. Mali Srdrlebilirlik 50 i. Kamu Fonlar 51 ii. Bakanlklar 52 iii. Blgesel Kalknma Ajanslar 56 iv. Yerel zel Kaynaklar 57

Giri

04.

Aratrma 61
a. Aratrmalar 63 b. niversite-Sivil Toplum likileri 63 Baarl Bir rnek: Bolu Balar Vakf 65 Kurulduu gnden bugne sivil toplumla ilgili bilgi retimi ve aratrmaya zel bir nem atfeden TSEV, 2010 ylnda sivil toplum-kamu ilikilerinin durumu, yasal ereve ve sivil toplum kurulularnn politika oluum srelerine etkilerine deinen Sivil Toplum Deerlendirme Raporunu yaynlamt. Sivil toplum alanndaki dinamizme bal olarak bu alandaki gelimeleri daha yakndan, daha sk takip etme ve deerlendirme ihtiyac bizim bu raporun kapsamn genileterek her yl yaynlanacak bir sivil toplum izleme raporu haline getirmemize neden oldu. Elinizde tuttuunuz bu rapor, bu vesileyle hazrlanan ilk sivil toplum izleme raporu olmutur. Bu almaya zaman ve emek harcarken TSEVin en nemli hedefleri sivil toplumun sorun ve ihtiyalarnn belirlenmesini salamak, kamu, zel sektr, niversiteler, basn gibi tm sivil toplum paydalarnn bu konularda farkndaln arttrmak ve bu dorultuda savunuculuk faaliyetleri yapmaktr. TSEV, aratrma ve yaynlar program ile sivil toplum, filantropi, ynetiim gibi alanlarda eitli aratrma projeleri ve yaynlar retmektedir. lkemizin ilk uluslararas karlatrmal sivil toplum ve filantropi aratrmalarna imza atan TSEV, bu bilgi ve birikimini zleme Raporunu hazrlarken de kullanm ve izleme almasn hazrlarken kendi uzmanl olan alma alanlarna odaklanmtr. Rapor ana tema olarak sivil toplum-kamu ilikilerini semi, aadaki drt bal bu tema ekseninde ele almtr. Yasal almalar: Sivil toplumu ilgilendiren mevzuat ele alnarak deerlendirilmi, ana sorun alanlar olan rgtlenme zgrl, Kamu-STK diyalou ve kaynak gelitirmeyle ilgili mevzuata odaklanlmtr. Uluslararas likiler: Sivil toplum kurulularnn uluslararas iletiim ve ibirlikleriyle birlikte uluslararas fonlar ve bunlarn lkemizde sivil topluma etkisi incelenmitir. Kurumsal Kapasite: Sivil toplum kurulularnn mali srdrlebilirlikleri, insan ve teknolojik kaynaklar ele alnm, zellikle sivil topluma aktarlan kamu fonlar incelenmitir.

Trkiye in neriler 67 Ekler 75

01. 02. Vakf ve Dernekleri lgilendiren Mevzuat Tablosu 75 Bilgi Edinme Formu ile Bilgi stenen Kurulular Listesi 76

Kaynaka 77

05

 Aratrma: Sivil toplumla ilgili yaplan akademik almalar ve nitelikleriyle birlikte sivil toplum-niversite ilikileri ele alnmtr. Bu drt ana balk incelenirken sivil toplum, geliimi ve nemli dnm noktalar gz nne alnarak, sadece son bir sene deil, daha uzun sreli bir bakla incelenmitir. Rapor eitli niteliksel ve niceliksel verilerle birlikte, yz yze grmeler ile oluan vaka analizleri ve basn taramas sonucu elde edilen baz haberlere de yer vermitir. Rapor ayrca eitli toplantlar araclyla TSEVin paydalarndan ald geri bildirimler ve zleme Raporunu hazrlarken ulatmz veriler nda oluturulmu baz deerlendirmeler ve neriler de iermektedir. Raporun lkemizde sivil toplumun daha iyi anlalmasna, tannmasna, sorunlarna dikkat ekilmesine katkda bulunmasn umuyor, raporda emei geen tm kii ve kurululara teekkrlerimi sunuyorum. Sayglarmla, Prof. Dr. stn ERGDER
Ynetim Kurulu ve Mtevelliler Heyeti Bakan

Yasal almalar

01

06

a. Hukuki ereve ve Sivil Toplumu lgilendiren Mevzuatn Deerlendirilmesi

Sivil toplum kurulular rgtlenme zgrl erevesinde faaliyet gsteren ve uluslararas hukuka gre haklar hukuku olarak adlandrlan mevzuat erevesinde dzenlenen tzel kiiliklerdir. Trk hukuk sistemi, kabul ettii uluslararas kurumlar ve antlamalarla bu hukuk dzeninin bir parasdr ve uluslararas mahkemelerin nihai denetim rol st norm olarak kabul edilmitir. Anayasamzn 33. maddesi Dernek Kurma Hrriyetini dzenlemektedir. Bu madde esas itibariyle nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile uyumludur. Trk hukuk sistemi bir Kta Avrupas lkesi olarak Medeni Hukuk geleneine baldr. Bu sistem bir kanunlar hiyerarisi olup en stte Anayasa bulunmaktadr. Sivil toplum kurulularn dzenleyen genel hkmler Trk Medeni Kanununda bulunmakta, zel hkmler ise Dernekler ve Vakflar Kanunlarnca dzenlenmektedir. Dernek ve vakflar dzenleyen kanunlar bunlarla da snrl deildir. Dernek ve vakflar ba ve aidat dndaki yardm toplama faaliyetleri iin Yardm Toplama Kanununun ilgili hkmlerine, ak alanlarda dzenledikleri toplantlar iin Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununa, Kamu ile ilikilerinde Dernek ve Vakflarn Kamu Kurum ve Kurulularyla likilerine Dair Kanun hkmlerine, basl yaynlarndan dolay Basn Kanununun ilgili hkmlerine, kendi zel kanunlarndaki ceza hkmlerine ek olarak Trk Ceza Kanunu ve Kabahatler Kanunu hkmlerine ve ilgili tm vergi kanunlarna tabidirler. Bu kanunlar ve ilgili ynetmelik, genelge ve teblileri birlikte dnldnde sradan bir sivil toplum kuruluunun renmek ve faaliyetlerinde dikkate almak zorunda olduu mevzuatn okluu dikkat ekmektedir. Dernek ve vakflar ilgilendiren birincil mevzuat raporun sonunda ek olarak sunulmaktadr. Dernek ve Vakflar dorudan ve dolayl ekilde ilgilendiren mevzuat incelendiinde zellikle 2004 ylnda balayan Avrupa Birliine aday yelik srecinde yaplan hukuki dzenlemelerin genel olarak rgtlenme hak ve zgrlne daha fazla imkan salayan, yasaklar azaltan, daha kolay anlalabilir ve vakf ve derneklerin gemite ikayet ettii hususlar dikkate alan bir yapda olduu sylenebilir. Ancak ciddi skntlar hala barndrmaktadrlar. zellikle rgtlenme zgrln kstlayan ynetmelik ve genelgeler nedeniyle uygulamada baz sorunlarn nne geilememektedir.

09

STKlar ilgilendiren mevzuat genel olarak deerlendirildiinde ortaya farkl ynleri olan bir tablo kmaktadr. Medeni Kanun ve buna bal olarak deitirilen Dernekler ve Vakflar Kanunlar genel olarak olumlu kabul edilebilir. Ancak Yardm Toplama ile Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunlar gibi kanunlar ieriinde yaplan baz deiikliklere ramen baskc zihniyeti devam ettirmektedir. Dernek ve Vakflarn Kamu Kurum ve Kurulularyla likilerine Dair Kanun, Basn Kanunu, Trk Ceza Kanunu ve Kabahatler Kanunu AB reform srecinde yasalamalarna ramen istenilen sonular vermekten uzaktr. Vergi mevzuat da zaten genel olarak STKlar destekleyici ve faaliyetlerini tevik edici bir yapda olmaktan ok uzaktr. Burada bahsedilen kanunlara raporun eitli blmlerinde detayl olarak deinilmektedir. Bu snrlayc durum Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP) verileriyle de rtmektedir. Ankete katlan sivil toplum kurulularnn %57si hala sivil toplum kurulularn ilgilendiren mevzuat olduka kstlayc bulduunu belirtmektedir (TSEV, 2011). Sivil Toplumu lgilendiren Yasal Mevzuat Ne Kadar Tevik Edici?
Bilmiyorum, Son derece Son derece %11 kstlayc, %12 tevik edici, %0 Olduka tevik edici, %20 Olduka kstlayc, %57

olduu tzel kiiliklerin uluslararas ilkeler dorultusunda sivil toplum kuruluu olarak deerlendirilmemeleri gerekmektedir.01 Kamu tarafndan desteklenen ve/veya kurulan vakf ve dernekler iin de benzer bir yaklam benimsenmelidir. lkemizde kamu vakf veya dernei olarak zel bir tzel kiilik tanmlanmad iin bu kurulular gerek sivil toplum kurulularyla ayn artlarda almakta, alan hibe programlarndan ve kamu yardmlarndan faydalanabilmektedir. Bu konularn mevzuatta yaplacak deiiklikler ile dzeltilmesi gerekmektedir. Sivil toplum sektr ok dinamiktir ve bazen mevcut tzel kiilikler yetersiz kalabilmektedir. Buna gzel bir rnek, kar amac gtmeyen ekonomik kurulular olarak da bilinen sosyal giriimlerdir. Bunlar baz lkelerde kar amac gtmeyen irket olarak da tanmlanmaktadr. lkemiz mevzuatnda bu nemli konuya deinilmemekte ve uygulamada birok sosyal giriim dernek, vakf, kooperatif hatta irket olarak rgtlenmektedir. Sosyal giriimler hem sosyal, hem ekonomik kalknma ve istihdam asndan nemli bir potansiyele sahiptir. Mevcut yasal boluk dikkate alnrsa yeni bir tzel kiilik olarak tanmlanmas dnlebilir. Ayrca zaten sosyal giriim olarak faaliyet gsteren dernek ve vakflarn iktisadi iletmelerinin vergisel artlar iyiletirilerek tevik edilmeleri gerekmektedir. Bir baka nemli hukuki eksiklik de sosyal yatrm vakflar gibi hibe vermek zere kurulan vakflarla ilgilidir. lkemizde sadece hibe vermek amacyla bir vakf veya dernek kurulmas mmkn deildir, bu ise STKlara kaynak yaratlmas iin nemli potansiyeli olan bu vakf modelinin kurulmasn ve gelimesini engellemektedir. Ayrca hali hazrda hibe veren vakflarn hibe miktarlarn arttramamalarna sebebiyet vermektedir. Mevzuatta ilgili deiiklikler yaplarak hibe verilebilmesinin ve srf bu amala vakf kurulabilmesinin n almaldr. Sivil toplum kurulularn ilgilendiren birincil mevzuat listesi bu raporun sonunda bir ek olarak verilmektedir. Ayrca raporun dier blmlerinde de zellikle uygulamada karlalan sorunlara belirli balklar altnda dikkat ekilmeye allmtr.

ekil 1: Sivil Toplumu lgilendiren Yasal Mevzuat (STKA, 2009) Trk mevzuatnda sivil toplum veya sivil toplum kuruluu tanmlar bulunmamaktadr. Uluslararas uygulamalara uygun olarak hkmetten bamsz, gnlllk temelinde kurulmalar ve kar amac gtmeyen yaplar dikkate alnarak dernek ve vakflar sivil toplum kurulular olarak kabul edilmektedir. Mevzuattaki bu boluk her kuruluun kendi nceliklerine gre STK tanm yapmasna neden olmakta ve ou zaman bu durum vakf ve derneklerin aleyhine bir uygulama yaratmaktadr. Kanunla kurulmu ve yeliin zorunlu

01 Trkiyede sivil toplum kuruluu tanm ve yasal stats ile ilgili tartmay Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP) Trkiye lke Raporunda bulabilirsiniz.

10

11

b. rgtlenme zgrl
zleme Raporunun rgtlenme zgrl blm yazlrken bu konunun genilii ve soyutluu dikkate alnarak baz sorunlu alanlara odaklanlm, mevzuattan kaynaklanan tm sorunlara deinilmemitir. AB ilerleme raporlar, TSEVin Derneklerin rgtlenme zgrl nndeki Engeller Raporu, STEP Raporu ve yaplan mlakatlar neticesinde cezalar ve denetim konularnn ncelikli sorunlar olduu tespit edilmi ve bu konular zerine younlalmtr. Ayrca rgtlenme zgrlyle ilgili en ok sorun yaadn gzlemlediimiz LGBTT (Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transeksel) derneklerinin sorunlar bir vaka analizi olarak ele alnmtr. 2004 ylnda yrrle giren 5072 Sayl Dernek ve Vakflarn Kamu Kurum ve Kurulularna likin Kanun ile kamu kurum ve kurulular bnyesinde kurulan dernek ve vakflarn fesh edilmesinden bu yana, dernek says artmaya devam etmektedir. Dernekler Dairesi Bakanlndan alnan verilere gre, 2004 ylnda 69.439 olan toplam faal dernek says, 2010 ylnda 86.324e ve Austos 2011 itibariyle 88.692ye ulamtr.02
90000 85000 80000 75000 70000 65000 60000 2000 2001 2002 2003 2005 2006 2007 2008 2009 2004 2010 64379 60931 68155 71832 71287 73378 77849 83954 80200 86324

Aadaki grafikten de grlebilecei gibi yeni vakf saylarnda 80li yllarda grlen art 1997 yl itibariyle duraklam ve ilerleyen yllarda da vakf saylarnda ciddi deiiklikler olmamtr. Derneklerde yaanan duruma paralel olarak, 5072 Sayl Kanun 2004 ylnda vakf saylarnda da de sebep olmutur. 2010 ylnda 4.537 olan yeni vakf says, Temmuz 2011 itibariyle 4.585e ulamtr.03
5000 4000 3000 2000 1000 0 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 598 825 2353 3585 4556 4418 4537

ekil 3: Yllara Gre Vakf Saysnn Deiimi (VGM, 2011) Bu grafiklerden de anlalabilecei gibi mevzuat deiiklikleri ve zellikle AB adaylk srecinde elde edilen kazanmlar neticesindeki olumlu tablo kurulu saysna da yansmtr. Buna ramen zellikle vakf saylarndaki art hznn dkl dikkat ekicidir.

69439

i. Cezalar:
Dernekler Kanununun 32. maddesinde cezalar son derece ayrntl bir ekilde dzenlenmektedir. lgili madde cezalarn ounu idari para cezas olarak dzenlemekte bunun yan sra ar para cezalar ve ar hapis cezalar ise mahkeme kararlarna braklmaktadr. Her ne kadar 5728 sayl kanun ile dernek cezalarnda bir iyiletirme salandysa da bunun istenen noktann ok uzanda kald grlmektedir. Burada sorunlu olan ksm Dernekler Kanununda ceza hkmlerinin bulunmasdr. nk bu kanun bir insan hakk olan rgtlenme zgrln dzenlemektedir. zgrl dzenleyen bir kanunun bu denli ok ve ar cezalar

ekil 2: Yllara Gre Dernek Saysnn Deiimi (DDB, 2011)

02

Derneklere likin statistikler, Dernekler Dairesi Bakanl (DDB), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.dernekler.gov.tr/index.php

03

Yeni Vakf statistikleri, Vakflar Genel Mdrl (VGM), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192

12

13

ieriyor olmas kstlayc bir anlayn bu zgrl yorumlamada etkin olduunun gstergesidir. AB ilerleme raporlar incelendii zaman getiimiz yllarda bu sorunun srekli olarak deitirilmesi gereken hususlarn ierisinde yer ald gzkmektedir: Dernekler Kanununa uyulmamas hlinde yksek para cezalar ya da ar cezalar gndeme gelmektedir (AB lerleme Raporu, 2009), Sivil toplum kurulular orantsz idari denetim ve para cezalar ile karlamaya devam etmektedirler (AB lerleme Raporu, 2010). Cezann z itibariyle bir Ceza Kanunu konusu olmas Dernekler Kanunu ve bunun gibi zgrl dzenleyen kanunlardan cezalarla ilgili hkmlerin kartlmasn gerekli klmaktadr. rgtlenme zgrl ile cezann muhatab olan gerek kiilere bir ekilde yaklalmas rgtlenme zgrlne yaplacak en byk darbedir. Pratikte cezalarn uygulanmas da ayn kstlayc yaklamn bir gstergesidir. Derneklerin ceza almamas ve kanunlara uygun almas iin rehberlik etmek, eitim dahil bu amata almalar yapmak Dernekler Dairesi Bakanlnn balca grevi olmaldr. Bu balamda cezalarn azaltlmas, yaplacak ilk uyarnn dikkate alnmamas durumunda ceza uygulamas gibi deiiklikler derneklerin yaayabilmesi ve etkin olarak ilevlerini yerine getirebilmesi iin nemli admlar olacaktr. TSEVin 2009 ylnda dzenledii ankete katlan 175 dernekten sekizi derneklerine vergi cezas kesildiini, drt dernek ceza almadan nce idare tarafndan uyarldn ve dernek ceza almadan nce dzeltme sresi verildiini ifade etmitir (TSEV, 2010a). Bu ve farkl konularda Dernekler Dairesi Bakanlna Bilgi Edinme Kanunu kapsamnda bir bavuru yaplm ancak bu sorularn zel bir aratrma gerektirdii gerekesiyle cevap alnamamtr. Bu sebeple cezai yaptrmlarn bir nceki dneme gre deiiklik gsterip gstermedii konusunda yorum yaplmas mmkn olmamtr. Dernekler Dairesi Bakanlnn cezalar konusunda da internet sayfasnda paylaaca bilgiler, sektrn effaflamas iin ok nemli ve gereklidir. Bu tip gerekelerle Bilgi Edinme Kanununun uygulanmasn engellenmesi kanunun zne aykrlk tekil etmesinin yan sra kamunun effaflamas ve hesap verebilirliini de zedelemektedir. Vakflarla ilgili ceza hkmlerinde de derneklere benzer bir yaklam grlmekte ve ceza hkmleri Vakflar Kanununun 10. ve 11. maddelerinde dzenlenmektedir. Derneklerden farkl olarak vakflarda verilebilecek en st ceza vakf yneticilerinin grevden alnmasdr. Yneticilerin grevden alnmalar halleri kanunda detayl bir ekilde tanmlanmtr. Bu kararn uygulanmas yeni Vakflar Kanunu ile oluturulan ve ierisinde vakf temsilcilerinin de bulunduu Vakflar Meclisinin takdirindedir. Vakf yneticileri ancak Vakflar Meclisinin grevden alnmas talebiyle mahkemeye sunulmasyla ve mahkeme kararyla grevden alnabilmektedir. Bu yeni uygulama bir zm olarak ara ve sivil mekanizmalarn varl asndan sevindiricidir. Ancak Vakflar Meclisinin yetkisi bununla snrldr. Vakf yneticileri hakkndaki Ceza Kanunu kapsamndaki alan soruturma ve yarglama

sreci vakf yneticileri grevden alnmasa dahi devam etmektedir ve yneticiler cezai meyyidelere arptrlabilmektedir. Vakflar Genel Mdrlne Bilgi Edinme Kanunu kapsamnda sorulan sorular erevesinde 2009 ylnda 404, 2010 ylnda 575 vakfn idari para cezasna arptrldklar cevab alnmtr. Yl iinde gerekleen toplam denetim says ise sorulmakla birlikte cevapsz braklmtr. 2010 ylnda vakflarn %12,5inin idari para cezas ald bu istatistikten anlalmaktadr. Bu ok yksek bir rakamdr ve uygulamann gzden geirilmesinin gerekliliini ortaya koymaktadr.

ii. Denetim:
Dernekler Kanununda esasa ve ekle ilikin olmak zere iki tr denetimden bahsedilmektedir. Dernek faaliyetlerinin amalarna uygun olup olmad esasa ilikin denetimin konusudur fakat bu tr bir denetim demokratik toplumda rgtlenme zgrlne ynelik lsz ve gereksiz bir mdahale niteliindedir. Kamu makamlar dernek faaliyetlerini sadece kanunlar balamnda su tekil edip etmediini kontrol etmek iin incelemelidirler. Dernek faaliyetlerinin amaca uygunluu o dernee ye olan bireylerin deerlendirmesi gereken bir durum olup, kamu otoritelerinin bu ie karmas kamu denetiminin zgrlk aleyhine genilemesi anlamna gelir (TSEV, 2010a). ekle ilikin denetimi dzenleyen Dernekler Kanununun 19. maddesine bakldnda ise Dernekler l Mdrl tarafndan yaplacak denetimin nerede yaplacana dair bir aklk bulunmamaktadr. Uygulamada ise sz konusu denetimler Dernekler l Mdrl tarafndan dernee tebli edilen saatte ve yerde yaplmaktadr ki bu yer de zaman zaman mdrln mekan olmaktadr. Bu durum denetimde gereken tm dosyalar mdrlklere gtrmek zorunda olan dernekler iin lsz bir yk yaratmaktadr (TSEV, 2010a). Bu durum ileri Bakanl tarafndan da tespit edilerek 2010/12 Sayl Genelge04 ile denetimlerin dernein yerleim yerinde ve dernek yetkililerinin huzurunda yaplmasnn asl olduu ancak, dernein yerleim yerinin denetimin yaplmasna elverili olmad hallerde, dernein defter ve belgelerinin tutanak ile teslim alnmas ve denetimlerin dernekler birimlerinde yaplmas, dernekler birimlerinde uygun yer bulunmamas durumunda mlk idare amirinin belirleyecei kamu kurum ve kurulularndan birine ait yerde denetim yaplmas gerektii belirtilmitir. Bu genelgeye ramen uygulamada sorunlar yaanmaya devam edilmektedir. Denetimle ilgili STKlarn tecrbelerini de ieren STEP aratrma bulgular da TSEV raporu ve AB ilerleme raporlarnda belirtilen sorunlar ilk azdan tekrar gndeme getirmitir. Ara-

04

http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=528%3Adenetimlerin-yaplaca-yer&ca tid=34%3Agenelgeler&Itemid=46&lang=tr

14

15

trmaya katlan STKlarn %78i sk sk veya zaman zaman devlet tarafndan gerekesiz mdahalelere maruz kaldn bildirmitir. Genel deerlendirmede faaliyetlerine gayrimeru snrlamalar getirildiini belirten STKlarn oran lke genelinde %26dr (TSEV, 2011). STKlarn %9u da dorudan devlet kontrolnde faaliyet gsterdiklerini belirtmektedir ki bu olduka yksek bir rakama tekabl etmektedir. Sivil Toplum Ne Derece Devletten Bamsz?
%13 %9 Devlet kontrolnde Sk gerekesiz mdahaleler %28 Zaman zaman gerekesiz mdahaleler %50 zgr, sadece meru denetim

Denetimle ilgili sorunlarda kendini gsteren blgesel farkllklar da dikkat ekici olup AB lerleme Raporunda da belirtilmi ve zellikle Trkiyenin Dou ve Gneydou blgelerindeki derneklerin gvenlik gleri tarafndan yakn takibe alnd ve orantsz idari zorluk ve adli uygulamalara maruz kald bildirilmitir (AB lerleme Raporu, 2008). Blgesel farkllklar dnda bata AB fonlar olmak zere yurtdndan fon alan sivil toplum kurulularna da denetim konusunda olduka orantsz davranlmakta ve bu kurulularn medyada olumsuz olarak temsil edilmesi Trkiyedeki sivil toplumun geliimi asndan endie kayna olmaktadr (AB lerleme Raporu 2008, 2009). Denetleme konusunda vakflar iin de derneklere benzer bir yaklam benimsenmi ve esasa ilikin denetim esas klnmtr. Her ne kadar yeni Vakflar Kanunu ile vesayet sistemi kaldrlarak vakf yneticilerinin yetkileri artrlm ise de uygulamada zellikle denetimler srasnda eski zihniyetin izleri sklkla grlmektedir. Bu yaklamlar gzden geirilmeli ve beyan sistemine dayal bir denetim esas klnmaldr. Dernek ve Vakflar Kanunlarnn yan sra Terrle Mcadele Kanunu da yaplan denetimlerde sklkla kullanlmaktadr. zellikle Gneydou Anadolu blgesinde, terrle mcadele adna, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) tarafndan da tespit edilmi ihlaller bulunmaktadr. Bu durum Terrle Mcadele Kanunundaki ar yetkilerin ktye kullanldn ve STKlarn ne gibi basklarla kar karya olduunu gstermektedir (TSEV, 2010a). nsan haklar savunucular, terrle mcadelenin bir paras olarak yrtlen soruturmalarda cezai takibatlar ve tutuklamalarla karlamaya devam etmektedirler (AB lerleme Raporu, 2010). nsan haklar dernekleri de almalarnda eitli zorluklarla karlamakta, mulak ifadeler ieren Terrle Mcadele Kanunu dolayl da olsa rgtlenme zgrlnn nnde bir engel tekil etmeye devam etmektedir.

ekil 4: zerklik (STKA, 2009) Merkezi veya Yerel Kamu Kurulularnca Kuruluunuz Faaliyetlerine Meru Olmayan Bir ekilde Snrlama veya Engellemede Bulunuldu Mu?
Evet 26%

Vaka Analizi: LGBTT Dernekleri

Trkiyede derneklerle ilgili dier bir hassas konu sregelen LGBTT dernekleri kapatma davalar ve zelde bu derneklere uygulanan ayrmclkla ilgilidir. Bu balamda LGBTT derneklerinin kstlayc yasal evre ve ayrmclklar karsnda son durumlarn grmek iin vaka analizi yaplm, iki LGBTT derneiyle grmeler yaplm, medya taramas ve gncel raporlarla bulgular genel ereveye oturtulmaya allmtr. Bu analiz sonunda ne kan sorunlar derneklerin mevcudiyetine ynelik kapatma davalar ve denetim ve cezalardaki farkl uygulamalar olmutur. Kapatma davalar ile ilgili son tablo nispeten olumlu bir havay iaret etmektedir. Grtmz derneklerin birine ynelik 2006da alan kapatma davas yerel mahkeme tarafndan der-

Hayr 74%

ekil 5: Yasal Olmayan Snrlama veya Engelleme (STKA, 2009)

16

17

nein kapatlmasyla sonulanm fakat Yargtay bu karar onamamtr. Ancak Yargtayn gerekeli kararnda dernein ecinsellie tevik etmedii iin kapatma kararnn kaldrldn belirtmesi sonraki davalar iin olumsuz bir gereke yaratm durumdadr. Dernek yneticileriyle yaplan mlakat sonucunda Yargtayn bu kararnn AHMe gtrld renilmitir. Sevindirici bir tespit olarak, grlen dernek u an iin idare ile bir sorunlarnn olmadn, Dernekler Dairesi Bakanl ile teknik adan zorluklarla karlamadklarn belirtmilerdir. LGBTT derneklerindeki genel durum incelediinde bir LGBTT dernei olan Gkkua Derneinin Ocak 2011de Valilik tarafndan alan ve 2 yl sren dava sonunda kapatld grlmektedir. Ancak mahkeme tutanaklar incelendiinde bu kapatmann nedeninin Dernekler Kanunu ile ilgili olmad grlmektedir.05 Yine zmir merkezli bir baka LGBTT dernei olan Siyah Pembe gen Dernei iin alan kapatma davas ise Nisan 2010da savcnn davann reddini talep etmesiyle mahkeme tarafndan reddedilmitir.06 Bu balamda grtmz derneklerden edinilen bilgiler ve incelediimiz yargsal sreler nda dernekleme zgrlne sayg gsteren mahkeme kararlarnn kmas dier ilgili davalara emsal oluturmutur. Tm bu olumlu gelimelere ramen LGBTT derneklerine kapatma davalar dnda ceza konularnda ayrmclk yapld belirtilmektedir. Bir LGBTT dernei gereken belgeyi erken gnderdikleri iin para cezas aldn belirtirken, bir dieri yurtdndan fon almalar konusunda dier derneklere uygulanmayan kurallara tabi tutulduklarn ve keyfi cezalarla kar karya kaldklarn belirtmilerdir (UA, 2011). Denetim konusunda da keyfi uygulamalar bildiren bir LGBTT dernei 2006-2009 yllar arasnda 8 kez denetime uradn ve bunun sradan bir insan haklar derneine uygulanan denetim saysnn ok zerinde olduunu belirtmitir (UA, 2011).

c. Kamu-STK likileri
Kamu ile STKlarn ilikileri uluslararas arenada youn olarak tartlan greceli olarak yeni bir konudur. Demokrasi kavram gelitike devletlerin effafl ve tm paydalarn karar alma srelerine katlm noktasnda ynetiim daha nemli bir kavram haline gelmitir. STKlar devletlerin ynetiim ilkesine uymalarnda nemli bir ara ve denetleyici olarak hayati bir konumda yer almaktadrlar. Kamu-STK ibirlii; bilgilendirme, danma, diyalog ve ibirlii gibi farkl ekil ve dzeylerde oluabilmektedir ve hibir dzey dierinden daha iyi veya stn deildir. Zaman zaman farkl dzeydeki ibirliklerinin bir arada bulunduu da grlmektedir. Ancak paydalar arasnda srekli bir diyalog ve STKlarn karar alma srelerine katlmna imkan verecek mekanizmalarn bulunmas bu srecin salkl ilemesi iin tartmasz gereklidir. lkemizde bu konuda mekanizmalar henz oluturulmamtr ve ilikiler daha ziyade tek tarafl ve davet yoluyla gereklemektedir. Bu durumu, Trkiyenin politik kltr zerinden yorumlamak da mmkndr. Avrupa Birlii srecinde katlmc demokrasinin nn aan hukuki deiiklikler hzla gerekletirilirken, bu deiikliklerin kiiler ve kurumlar tarafndan anlalmas ve benimsenmesinde yaanan eksiklikler Kamu-STK ilikilerini glendirecek srecin hayata geirilmesini zorlatrmaktadr. Trkiyedeki mevcut devlet gelenei ve brokratik kltr devlet dndaki toplumsal glere yeteri kadar gvenmemekte ve kstlayc bakn srdrmektedir. Bu da filizlenen katlmc ynetim anlayna engel oluturmaktadr (Heper ve Yldrm, 2011). Bu durum Kamu-STK ilikilerinin arzulanan dzeyde olmamasnn en temel etkenlerinden biridir. te yandan, STEP aratrmasnn nemli bir bulgusu da devlet ynetiminin eitli seviyelerinde Kamu-STK ilikilerinin farkllk gstermesidir. Ankete katlan STK temsilcilerinin, yerel ynetimle ilikilerini iyi olarak tanmlarken; merkezi kamu organlaryla hibir iletiimleri bulunmad ynndeki ifadeleri dikkat ekicidir. Bu noktada daha nce bahsedilen genel bir politika ve mekanizma eksiklii tm srelerde kendisini gstermektedir. Buna ramen STK temsilcilerinin %60 sivil toplumun politika oluum srecine snrl dzeyde etkili olduunu belirtmitir (TSEV, 2011).

05

06

Mahkeme Valilik ikayetiyle LGBT Derneini Kapatt, Bianet, 4 Ocak 2011, Eriim Tarihi: 19 Temmuz 2011. http://www2.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/126984-mahkeme-valilik-sikayetiyle-lgbt-dernegini-kapatti Siyah Pembe gen zmir Kapatlmad, Bianet, 30 Nisan 2011, Eriim Tarihi: 19 Temmuz 2011. http://www2.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/121667-siyah-pembe-ucgen-izmir-kapatilmadi

18

19

Sivil Toplum lkenizde Politika Oluum Srelerinde Nasl Bir Etkiye Sahiptir?
Yksek dzeyde etkili, %6 Ortalama dzeyde etkili, %21 Etkisiz, %13

Sivil Toplum Kuruluu Olarak Getiimiz Sene inde Bir Politika Oluum Srecine Dahil Oldunuz Mu?

Evet 50%

Hayr 50%

Snrl dzeyde etkili, %60

ekil 6: Politikalar Etkileme (STKA, 2009) Alg asndan ele alndnda, sivil toplumun politikalara etkisi gerek i payda (STKlar) gerekse d paydalarn (kamu, zel sektr, akademi, medya, ba kurulular) byk blm tarafndan etkisiz veya snrl dzeyde grlmektedir. paydalarn %73, d paydalarn ise %67si bu alanda ayn fikirdedir. Benzer dorultuda, 213 sivil toplum kuruluu ile internet zerinden doldurulmu anket sorular zerine yaplan bir aratrmaya gre, katlmclarn sadece %24 sivil toplum rgtlerinin hkmetleri izleme ve politikalarn etkilemede etkili olduunu belirtmitir (Toros, 2007). STEP anketine katlan sivil toplum temsilcilerinin %50si kurulularnn son iki yl iinde bir politika oluum srecine katldn bildirmektedir. Kurulular bir politika srecine dahil olan katlmclarn sadece %12sinin politika nerisi dinlenmemi veya reddedilmitir. Kalan %88lik ounluk politika nerilerinin kabul edildiini veya hala tartldn bildirmektedir. Ancak bu konuda STKlarda genel bir kapasite eksiklii olduu ve kamunun politika srelerine katlm iin gerekli dzenlemeleri yapmad grlmektedir. Bu konuda 2006 ylnda yrrle giren Mevzuat Hazrlama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikin gerektii ekilde uygulanmad dolaysyla istenilen sonucu dourmakta yetersiz kald ve STKlarn katksnn ikinci planda algland grlmektedir. Bu ynetmelik deitirilerek STKlarn grlerinin dikkate alnmas ve stratejik planlama srelerine katlmlar salanmaldr (TSEV, 2010a), (TSEV, 2011).

ekil 7: Politika Oluum Srecine Etki (STKA, 2009) Politika neriniz Sonucunda Ne Oldu?
%4 %35 %8 Kamu temsilcileri dinlemedi bile nerimiz reddedildi nerimiz hala tartlyor %53 nerimiz kabul edildi

ekil 8: Politika nerisi sonucu (STKA, 2009) Sektr olarak incelendiinde, sivil toplumun etkili savunuculuk almalar yrtecek ve bu yolla politikalarn oluumu ve iyiletirilmesi iin kamu kurulular ile birlikte alacak kapasite ve donanmnn yetersiz olduu gzlemlenmektedir. Buna bal olarak, savunuculuk almalar sivil toplumun geneline yaylmaktansa; insan haklar rgtleri, kadn rgtleri, baz genlik rgtleri ve LGBTT gruplar gibi hak temelli almalar yapan kurulular tarafndan

20

21

yrtlmektedir. Savunuculuk almalarn yrten bu kurulular da kamunun olumsuz algs, finansman sknts, gnll saysn azl gibi eitli problemlerle karlamaktadrlar. Buna ek olarak, savunuculuk kampanyalarnn duyurulmas ve halkn desteini almasnda nemli rol olan medya-STK ilikilerinin neminin de gz ard edildii tespit edilmitir (TACSO, 2010). zetle, STKlarn karar alma srelerine katlmnn yetersiz seviyede olmasn hem sivil toplumun i dinamiklerine hem de kamunun sivil topluma hala mesafeli yaklamna balamak mmkndr. Trkiyede sivil toplum kurulularnn savunuculua ynelik almalar yrtmekten kanmas, savunuculuk iin gerekli olan STKlar aras ibirlii ve koordinasyonun salanamamas, kurumsal ve finansal kapasite eksiklii, STKlarn karar alma srelerine katlmn belirleyen yerleik mekanizmalarn olmamas ve bu srelerin kamunun isteine bal olarak gelitirilmesi bu sreteki ncelikli sorunlar olarak dikkat ekmektedir. KamuSTK ilikilerinin bileenleri olarak tanmlanan bilgilendirme, danma, diyalog ve ibirlii sreleri ile ilgili tespitler gelecek blmde paylalmaktadr.07

Burada ayrca AB yelik srecinin nemli yasal kazanmlarndan biri olan Bilgi Edinme Kanununa deinmek gerekmektedir. Bu kanun, birey ve STKlarn kamudan bilgi almalar ve bu yolla da denetim yapabilmeleri iin nemli bir mekanizmadr. Ancak uygulamada birok sorun hala varln srdrmektedir. 2010 yl Bilgi Edinme Genel Raporuna gre, 2010 yl ierisinde Bakanlklara toplam 1.353.620 bilgi edinme bavurusu yaplm; bu bavurulardan 1.098.870 tanesine olumlu cevap verilmi, 89.749 bavuru ise red edilmitir (TBMM, 2010). Bilgi edinme bavurularna dair toplam rakam bir gelime olarak kaydedilirken, alnan cevaplarn bavuru sahipleri iin tatmin edici olup olmad ya da red edilme sebeplerinin geerliliine dair bilgi ve deerlendirme bulunmamaktadr. Bu durum kanunun verimliliinin lmlenmesinde ve sistemin iyiletirilmesinde nemli bir engeldir. Raporun eitli blmlerinde bu nemli kanunun ileyiine dair baz tespitlere yer verilmektedir. Kamunun tek tarafl bilgi verme kayna olarak internet teknolojisinden daha fazla yararlanmas da sevindirici bir gelimedir. Tm kamu kurumlar getiimiz dnemlerde internet alt yapsna kavumu ve internet sayfalarn oluturmulardr. Burada dikkat ekici husus, bu sayfalar arasndaki farkllklardr. Baz internet sayfalar son derece kapsaml ve gncel bilgiler ierirken bazlarnda tam tersi bir durumla karlalabilinmektedir. STKlar dorudan ilgilendiren Dernekler Dairesi Bakanl ve Vakflar Genel Mdrl web sitesi incelendiinde gncel bilgilere ulamak her zaman mmkn olmayabilmektedir. Ayrca kamu kurumlarnn elektronik posta yolu hatta dier iletiim aralaryla STKlar bilgilendirilmesinde de nemli skntlar yaanmaktadr. Birok AB lkesinde nemli gelimeler ve mevzuat deiiklikleri kamu kurulular tarafndan STKlara bildirilmekte iken Trkiyede benzer bir mekanizma bulunmamakta ve iletiimde kopukluklar yaanmaktadr. Kamu kurumlarnn iletiime daha fazla nem vermeyi ve kaynak aktarmay dnmeleri ve alt yaplarn kapsaml bir ekilde gzden geirmeleri gerekmektedir. zleme Raporu iin yaplan aratrmada, Dernekler Dairesi Bakanl ve Vakflar Genel Mdrlnn yan sra on be bakanla bilgi edinme bavurusu yaplmtr. Tm bakanlklara benzer sorularn yneltildii bavurularda; bakanlk kapsamnda dernek ve vakflara ynelik mali destekler ve sivil toplum kurulular ile yaplan ibirlikleriyle ilgili sorular yneltilmitir. Yaplan bavurularda, ncelikli olarak dil kullanmna dair bir sknt yaand ortaya kmtr. zellikle ibirlii ya da ortak proje yrtme gibi tanmlarn karmaaya yol at ve cevap almay zorlatrd grlmtr. Bavurular sonucunda be bakanlktan belirtilen yasal sre iinde cevap alnamamtr. Bavuru numaras alnmasna ramen; Bayndrlk ve skan Bakanl (yeni ismiyle evre ve ehircilik Bakanl), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve Dileri Bakanlndan herhangi bir cevap alnamamtr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl internet sitesinden yaplan bavuruya ise numara ve cevap verilmemitir. Ulatrma Bakanl tarafndan yazl olarak gnderilen bir cevap bulunmamasna ramen yaplan bavuru sorgulamasnda cevap verilmi olarak grlmektedir. Bakanlklar tarafndan bilgi edinme bavurularna verilen

i. Bilgilendirme
Kamu-STK ilikileri kapsamnda bilgilendirmeden kastedilen kamunun STKlar ve kamuoyunu effaf bir ekilde bilgilendirmesidir.08 zellikle internet teknolojisinin geliimi bilgilendirme srecinde bir devrim yaratmtr. Yine televizyon, posta, ilan verme yntemleri de sklkla kullanlan yntemlerdir. STKlarn karar alma srecine katlm sz konusu olduunda akla gelen ilk yer TBMMdir. Bu konuda yasama faaliyetlerinin effafl son derece nemlidir. TBMMye bakldnda htisas Komisyonlarnda hazrlanan 5.242 adet gndem, ilgili bakanlklara ve sivil toplum kurulularna ulatrlmtr.09 STKlarn dilei, bu grlerin nasl deerlendirildiine dair bir geribildirim mekanizmas kurulmas ve toplant dzenlenerek srecin effaf ve takip edilir hale getirilmesidir.10

1 Ekim 2009 tarihinde Uluslararas STKlar Kongresi tarafndan kabul edilen Sivil Toplumun Karar Verme Srecine Katlmyla lgili yi Uygulama lkelerine http://www.coe.int/t/ngo/Source/Code_Turkish_final.pdf adresinden ulaabilirsiniz. 08 A.g.e. 09 TBMM 23. Dnem Yasama, Denetim ve Ynetim Faaliyetleri, Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM). 10 Hisarcklolu, R. Yasama Srecine Sivil Toplum Katlm (YSSTK) Panel Tutanaklar (Kasm 2007), Eriim Tarihi: 17 Temmuz 2011. http://yasader.org/web/faaliyetler/19-11-2007-panel/panel_tutanaklari.pdf
07

22

23

cevaplarda gzlemlenen farkllklar, srecin her kurumda ayn ekilde ilemediini gzler nne sermekte ve bu durumun uyumlatrlmasna ynelik gereklilii ortaya koymaktadr.

ii. Danma
Katlmc demokrasinin ve sivil toplum kurulularnn karar alma srelerine katlm, Avrupa Birlii yelii ile birlikte nem kazanmtr. Gnmzde hem merkezi ynetim ,hem de yerel ynetimin eitli alanlarnda alnan kararlarda STKlara danldndan sklkla bahsedilmektedir. Karar alma srelerinde STK katlmna verilen nem dikkat ekici olmasna ramen, danma sreleri ve danlan sivil toplum kurulularnn eitlilii konusundaki belirsizlikler bu srele ilgili soru iaretlerini artrmaktadr. Danmann kanunlarca belirlenmi bir ekli ya da uygulamas olmamas da sreci kiilerin ve kurumlarn ekillendirmesine sebep olmakta ve sivil toplum kurulular tarafndan da dile getirilen effaflkla ilgili eitli sorularn gndeme getirilmesine sebep olmaktadr. STKlarn kamu kurulular ile ilikilerde danman olarak yer alabilecei ve karar alma, politika oluturma srelerine katkda bulunabilecei balca alanlar yerel ynetimler kapsamndaki kent konseyleri, belediye meclisleri ve komisyonlardr. Bykehir Belediye Kanunu, Belediye Kanunu ve l zel daresi Kanunlarnda belirtildii zere, bu kurumlarn stratejik ve kalknma planlamasnda, sosyal politika ve hizmet temininde sivil toplum kurulularnn danman olarak ve kent konseylerinde ye olarak katlabileceine dair hkmler bulunmaktadr. Sivil toplum kurulular oy haklar olmamasna ramen sosyal hizmetler ve yllk btenin ynetilmesi konularnda uzmanlk alanlarna paralel olarak komisyon toplantlarnda da yer alabilmektedir. Bunun yan sra; meslek odalar, niversiteler, ticaret odalar, noterler gibi dier paydalarla birlikte belediye meclislerinde danman, kent konseylerinde ise ye olarak katlm salayabilirler. Burada mevcut en nemli mekanizma Kanun Hazrlama Esas ve Usullerine Ynelik Ynetmelik erevesinde oluturulmu ancak STKlarn srece katlm konusu garantilenmemitir. Ynetmelie gre STKlarn danma srecine katlmlar ile ilgili bir zorunluluk bulunmamakta, katlm sreci kamu otoritesi tarafndan belirlenmektedir. Dolaysyla STK katlm tek ynl bir irade neticesinde olumaktadr. 5393 sayl Belediye Kanununun 76. Maddesi ile yasal dayanaa kavuan kent konseyleri, Trkiyeye zg bir yaplanma ile merkezi ynetimi, yerel ynetimi ve sivil toplumu bir ibirlii ortakl erevesinde biraraya getiren benzersiz ynetiim mekanizmalar olarak da

tanmlanmaktadr.11 Sivil toplum kurulularn karar alma ve politika oluturma srelerine katlm iin nemli bir frsat olmasna ramen, kent konseylerinin ilerlii ve STKlarn katlm yerel ynetimlerin gsterdii ilgi ve katlma bal olarak ekillenmektedir. Bu srete, kent konseylerini yasal bir zorunluluk olarak gren yerel ynetimler bulunmas konseylerin etkisinin kii ve kurumlarn inisiyatifinde kalmasna sebep olmaktadr. 2008 AB lerleme Raporunda da belirtildii zere, yalnzca az sayda kentte etkili olan kent konseylerinin etkisinin tm kentlerde glendirilmesi ve kent konseylerini ilgilendiren srelerde hesapverebilirlik ve effafln artrlmas gerekmektedir (AB lerleme Raporu, 2008). Ulusal dzeyde STKlarn yasama srelerine katlm konusunda ncelikle belirtilmesi gereken nokta Trkiyede yurttalarn kanun teklifi verme hakknn bulunmaddr. Kanun teklifleri sadece milletvekilleri tarafndan yaplmaktadr. Bu anlamda sivil toplumun yasama srelerine katlm tasar ve teklifler konusunda gr bildirmek ve parlamento dnda bask grubu oluturmak olarak karmza kmaktadr. Yasa yapma srecine katlm iki dzeyli bir katlm olarak deerlendirilebilir. Bunlardan birincisi yasa taslann hazrlanmas aamasna katlmdr. Mevzuat Hazrlama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelie gre kanun, kanun hkmnde kararname, ynetmelik, tzk gibi kamu kurumlar tarafndan yaplan dzenleme taslaklarnn kamuoyunu ilgilendirdii dnlrse Babakanlka iletilmeden nce, teklif sahibi bakanlk tarafndan internet, basn veya yayn araclyla kamuoyunun bilgisine sunulabilir (TMKOM, 2010). Kamusal eylemlerin muhtemel olumlu ve olumsuz etkilerinin ve bu etkilerin toplumun eitli kesimleri arasndaki dalmnn incelenmesi ve sonularn karar alclara iletilmesine ilikin bir ara olan Dzenleyici Etki Analizinin salkl ileyebilmesi iin idari kapasite almalar yaplmaktadr. Bu yntemin tmyle hayata geirilmesi durumunda STKlarn taslaklara gr vermek yerine taslak hazrlanrken grlerini ifade etme ans bulmalar hedeflenmektedir. Yasama srelerine katlmda en nemli ayaklardan bir tanesi komisyon toplantlarna katlmdr. Ancak komisyon toplantlarna katlm komisyonun bu ynde karar almasna baldr. Hatta sivil toplumun komisyon toplantlarna katlmnda en etkili karar makam komisyon bakandr.12 Komisyon bakanlar da, ou zaman, daha kolay ulalabilen ve bilinen sivil toplum rgtlerini toplantya armakta ve bunlarn en popler olanlarna sz vermektedir. Gerek komisyonlarn alma usulleri dnldnde, gerekse katlmclarn younluu yznden STKlarn komisyon srecinde dinlenmesi iin etkin bir yntem gelitirilmesi gerekmektedir. Bu yntemlerden biri de taslaklar komisyona varmadan nce geni bir zaman diliminde taslak zerinde sivil toplum mutabakatn salayacak mekanizmalarn olu-

11

Kent Konseyleri Klavuzu, Ocak 2010, Eriim Tarihi: 6 Austos 2011. http://www.kentkonseyleri.net/dl/KentKonseyleri_book.pdf

Bakrc, F. Yasama Srecine Sivil Toplum Katlm (YSSTK) Panel Tutanaklar (Kasm 2007), Eriim Tarihi: 17 Temmuz 2011. http://yasader.org/web/faaliyetler/19-11-2007-panel/panel_tutanaklari.pdf
12

24

25

turulmasdr. Sivil toplumun yasama srecine katlmnn balangc, yaplacak dzenlemeler konusunda kendilerine zamannda ve yeterli bilginin salanmasdr.13

Devlet Ne Derece Sivil Toplumla Diyalog erisindedir?

%3 %8 Yok Baz STKlar ile, gereklilik arz ettiinde ve geici %68 Birok STK ile, gereklilik arz ettiinde ve geici Geni kapsaml ve kurumsallam

Basndan:
Belediyelerin Sosyal Harcama Karnesi14
stanbulun nc kpr, Avrasya Tneli, kentsel yenileme ve kentsel dnm gibi nemli projelerinde ilgili STKlara danmak, halk bilgilendirmek gibi eyler geliyor benim aklma. Oysa Fikret Toksz ile sohbette, stanbul Bykehir Belediyesinin henz, halkn yerel ynetime katlm tevik eden ve 2006 ylndan beri devrede olan kent konseyi platformunu bile oluturamad ortaya kyor.

%21

ekil 9: Devlet-Sivil Toplum Diyalou (STKA, 2009) STKlar tarafndan dile getirilen nemli sorunlardan biri, devlet ve hkmet organlarnn STKlara effaf ve hesapverebilir bir mekanizmann olmamas sebebiyle eit mesafede yaklamad ynndeki izlenimdir. Buna gre sivil toplum kurulular arasndaki alg; g gruplarnn STKlarna, devletle yakn ilikiye sahip STKlara ve zellikle de mevcut hkmete daha yakn olan STKlara ynelik pozitif bir ayrmclk yapld ynndedir. Yine bu nedenle STK temsilcilerinin dikkate deer bir ksm kamu ve STKlar arasndaki ilikiyi ok karmak ve gerilimli bir iliki olarak tanmlamakta ve Kamuda kesin olarak olumu bir STK alglamasnn olmamas sebebiyle kamu kurulular ile iletiim kurulamayacan dnmektedir. STKlarda var olan bu olumsuz algya ramen, yaplan anket neticesinde STK temsilcilerinin nemli bir ksm devletin STK zerkliine sayg gsterdiini, bu zerklii tandn ve daha salkl bir ilikiyi tercih ettiklerini ifade etmi ve Avrupa Birlii katlm sreciyle birlikte bu ynde bir ilerlemenin sz konusu olduunu belirtmitir (TSEV, 2010a). AB yelik srecinin bir paras olarak, Kamu-STK diyalounu gelitirmek iin atlan admlardan biri Avrupa Birlii Genel Sekreterlii (yeni ismiyle Avrupa Birlii Bakanl) tarafndan dzenlenen Sivil Toplum Diyalog Toplantlardr. Bu toplantlar, Avrupa Birlii erevesinde kamu ile sivil toplum kurulular arasndaki diyalog kanallarn glendirmek amacyla 2009 ve 2010 yllarnda Ankara ve stanbulda dzenlenmitir. Sonuncusu 2010 ylnda yaplan toplantda, AB fonlar ve STKlar, Belediyeler ve AB, Sivil toplum diyalou nndeki engeller ve Genlik ve AB sreci balklaryla alma gruplar da oluturulmutur. Bu toplantlar sonunda yaynlanan bildirgelerden de grlebilecei zere, toplantlar STKlarn biraraya gelmesi iin bir frsat oluturmasna ramen konularn geni balklar halinde ele alnmas ve sivil toplum kurulularnn ncelikli ihtiyalarn dikkate alan hareket planlarna dnme-

iii. Diyalog
Avrupa Birliinin ncelikleri arasnda yer alan ve katlmc demokrasinin de bileenleri arasnda olan kamu-sivil toplum diyalounun gelitirilmesinin nemi kamu tarafndan kabul edilmeye balasa da, uygulamada diyaloun gelitiine dair bir gzlem yaplamamaktadr. Kamu-STK ilikilerinin tamamnda gzlemlendii gibi diyalou belirleyecek mekanizmalarn var olmamas ve karlkl n yarglar bu sreci zorlatrmaktadr. YADA aratrmasnda, sivil toplum kurulular asndan Kamu-STK ilikilerinde tanmlanan en nemli sorunun, devlet organlaryla olan particilik ve patronaj ilikileri olduu belirtilmitir (YADA, 2005). Buna gre, sivil toplum kurulular arasnda kamunun yalnzca belli STKlarla diyalog iinde olduu ve bu kurulularn belirlenmesinde adil ve eit koullarn hkm srmedii eklinde bir alg olumu ve bu sebeple de ilikilerin kurumsallaamadnn alt izilmitir. Bu alanda yaplan baka bir ankete katlan STKlarn %8i kamu ve sivil toplum diyalounun var olmadn, %68i kamunun baz STKlar ile gerekli grldnde geici diyaloglara girdiini belirtirken, sadece %3lk bir oran geni kapsaml ve kurumsallam bir devlet-sivil toplum diyaloundan bahsetmektedir (TSEV, 2011).

13 Nezirolu, . Yasama Srecine Sivil Toplum Katlm (YSSTK) Panel Tutanaklar (Kasm 2007), Eriim Tarihi: 17 Temmuz 2011. http://yasader.org/web/faaliyetler/19-11-2007-panel/panel_tutanaklari.pdf 14 Benmayor, Gila. Belediyelerin Sosyal Harcama Karnesi, Hrriyet, 9 Austos 2011, Eriim Tarihi: 12 Austos 2011. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=18447046&yazarid=20

26

27

mesi toplantlarn etkisini azaltmaktadr.15 Bu noktada, Avrupa Komisyonunun bu alanda yaplan almalarn azl ve ierik olarak yetersizlii karsnda duyarsz kaldn da belirtmek gerekir. 2010 lerleme Raporunda yer alan Avrupa Birliinden Sorumlu Devlet Bakan ve Bamzakereci Egemen Ban, farkndalk arttrc faaliyetler ve sklkla dzenlenen istiari toplantlarla sivil toplumu ABye katlm srecine dahil etmesi olumlu karlanmtr eklindeki yorum sivil toplum kurulularnn yukarda belirtilen ikayetlerini gz ard etmekte ve gereki bir tabloyu yanstmamaktadr. Bu haliyle bir diyalog sreci balatmaktansa bilgilendirme amac tayan toplantlar, ok sayda ve farkl alanlarda alan STKlara ev sahiplii yapmakta fakat bu eitliliin toplantlarn verimlilii asndan katk yaratp yaratmad tartmaya ak bir nokta olarak gzkmektedir. lerleme Raporunda yer alan bu yorumun kamunun yaplan almalar yeterli bulmasna sebep olaca ve ilikilerin derinletirilmesi iin gerekli admlarn atlmamasna neden olacandan endie duyulmaktadr.

meslek kurulular, kamu yararna alan dernekler, zrl dernek ve vakflar, bakanlar kurulunca vergi muafiyeti tannm vakflar ve 507 sayl esnaf ve kk sanatkrlar kanunu kapsamna giren meslek odalar ile ortak hizmet projeleri gerekletirebilir ifadesi yalnzca hizmet odakl ibirliklerine scak bakldn vurgulamaktadr. Yalnzca kamu yarar stats alm dernekler ve vergi muafiyeti bulunan vakflarn ibirlii iin deerlendirilmesi ise yaplabilecek ibirliklerini snrlamaktadr.16 birlii konusunda yerel ynetimlerde var olan yasal boluun ve mekanizma eksikliinin bakanlklar asndan da geerli olduunu sylemek mmkndr. Merkezi ynetim sz konusu olduunda birlii yaplacak sivil toplum kurulular ve yaplacak ibirliinin doas bakanlklar tarafndan belirlenmektedir. Tespit edildii kadaryla, Milli Eitim Bakanl, Adalet Bakanl ve ileri Bakanl sivil toplum kurulular ile ortak projeler yrten balca bakanlklar olarak ne kmaktadr. Belirtilen ibirliklerinin bakanlklarn faydalanc konumunda olduu ve AB fonlar ile finanse edilen projeler ile gerekletii gzlemlenmitir.

iv. birlii
Trkiyede kamu ile sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini tevik eden yasal hkmler bulunmasna ramen, bu yasalarn hayata geirilmesine ilikin mekanizmalarn mevcut olmamas yaplacak ibirliklerinin kamu kurumlarnn istek ve ihtiyalar dorultusunda belirlenmesine neden olmakta ve uzun sreli ibirliklerinin gelitirilmesine engel olmaktadr. Kamu-STK ibirliini tevik eden yasal dzenlemeler arasnda yer alan l zel daresi ve Belediye Hizmetlerine Gnll Katlm Ynetmeliinin 8. maddesinde, il zel idaresi veya belediyeler, kendi zel kanunlarna uygun olarak aralarnda yapacaklar protokol erevesinde kamu kurum ve kurulular, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, dernekler, vakflar, meslek odalar ve dier yerel ynetim birimleri ile ortak alma ve ibirlii yapabilir eklinde bir dzenlemeye yer verilmitir. Bu durum, sivil toplum kurulular arasnda Kamu-STK ilikilerinin genel dzenlemelerden bamsz ve kiisel ilikiler baznda ve kuruma gre belirlenen kriterler ile yrtld izlenimini yaratmaktadr. Bu rnekten de anlalaca gibi, KamuSTK ibirliine ynelik yasal ereve yalnzca bir neri niteliindedir ve olas ibirliinin erevesine dair bilgi iermemektedir. Kamu-STK ilikilerini dzenleyen mevzuat, etik kurallarn ve genel teamllerin oluturulmas ve ibirliinin gelitirilmesinde nemli rol oynayacaktr. Yasal bolua ramen, STKlarn kamu ile ibirlii yapt ya da ortak yrtt projelerin genellikle hizmet odakl olduu ve kamunun srtndan yk alan aktiviteler ierdii gzlemlenmektedir. Belediye Kanununun 75. maddesinde yer alan, Kamu kurumu niteliindeki

Basndan: Sivil Toplum-Kamu likilerine Dair Baz Haberler

Vali Saran Sivil Toplum Kurulular le Her Ay Dzenli Toplant Yapacak17
Malatya Valisi Ulvi Saran, Malatyadaki sivil toplum kuruluu yneticileri ile belirli aralklarla dzenli olarak toplant yaparak, ilin sorunlar hakknda fikir alveriinde bulunacan belirtti.

Belediyelere rnek Model18

Trkiyede ilk kez Konak Belediyesi tarafndan kurulan Sivil Toplum letiim Biriminin, (STK) merkezi Denizlide bulunan Sivil Toplum Gelitirme Merkezi (STGM) tarafndan belediyelere rnek model olmas nerildi.

rnek Yok19
Gaziantep Bykehir Belediye Bakan Dr. Asm Gzelbey, 60 Sivil Toplum Kuruluunun (STK) temsilcileriyle, sivil toplum kurulularn bir at altnda toplamay amalayan Ortak Akl Platformu binasnda biraraya geldi ve amalarn anlatt.

Bildirgelerin tam metnine ulamak iin http://www.abgs.gov.tr/files/haberler/2010/stk_sonuc_bildirge.pdf adresini ziyaret edebilirsiniz.

15

lkemizde vakflarn yaklak %5i ve derneklerin %1inden az vergi muafiyeti veya kamu yarar statsne sahiptir. Vali Saran Sivil Toplum Kurulular le Her Ay Dzenli Toplant Yapacak, Haber FX, 16 ubat 2011, Eriim Tarihi: 12 Temmuz 2011. http://www.haberfx.net/vali-saran-sivil-toplum-kuruluslari-ile-her-ay-duzenli-toplanti-yapacakhaberi-333777/ 18 Belediyelere rnek Model, Eriim Tarihi: 12 Temmuz 2011. http://www.konak.bel.tr/haberler.aspx?id=1073 19 rnei Yok. Gaziantep27, 14 ubat 2011, Eriim Tarihi: 12 Temmuz 2011. http://www.gaziantep27.net/root.vol?title=ornegi-yok&exec=page&nid=87463
16 17

28

29

ii. Vergi Muafiyeti/Kamu Yarar Stats

d. Kaynak Gelitirmeye likin Yasal Mevzuat

i. Vergi Mevzuat
lkemizde STKlar iin eitli vergisel istisnalar mevcut olmakla birlikte bu konuda yeterli bilimsel aratrmann yaplmad ve bu sebeple konunun bir btnlkten uzak olduu grlmektedir. Kamuoyunda vergi muafiyeti uygulamas genel olarak kamuya mali yk getiren bir uygulama olarak grlmekte ve STKlar adeta mali disipline uymayan kural d kurulular gibi alglanmaktadr. Oysa nemli olan STKlarn yapt faaliyetler sonucunda ortaya kan katma deerin llebilmesi ve bu katma deerle devletin srtndan ne oranda yk alndnn hesabnn yaplabilmesidir. Baz vergisel tevikler ile kamu finansmanna yk getirmeden nemli kazanmlar elde etmek de mmkndr. te bu noktada STKlarn nnn almasnn nemi ortaya kmaktadr. zellikle Avrupa Birlii yesi lkelerdeki uygulamalar incelendiinde, devletlerin STKlar iin eitli tevik politikalarna sahip olduu grlmektedir. Bu politikalar gerek hayatta STKlarn genellikle belirli vergilerden istisna tutulmas veya tam vergi muafiyeti olarak uygulanmaktadr. Bu istisna ve muafiyetler ile STKlara genel olarak rekabet kurallarn zedelemeden daha fazla kamu yararna katma deer yaratma imkan salanmaya allmaktadr. lkemizde vakf ve derneklerin vergilendirilmesi byk lde gerek kiilerin vergilendirilmesi ile ayndr. Vakf ve dernekler Kurumlar Vergisi mkellefi deildir, ancak iktisadi iletmeleri olan vakf ve derneklerin bu iletmelerinin faaliyetleri Kurumlar Vergisine tabidir. Genel bir anlay olarak vergi mevzuat tevik edici deildir ve gzden geirilmesi gerekmektedir. Bu konuda yaplabilecek baz iyiletirmeler aada zetlenmitir: Beyanname vermeyen gerek kiilerin ve zellikle cretli alanlarn balarnn vergiden dlebilmesi mmkn klnmaldr. Gerek ve tzel kiilerin balarnn vergiden indirilebilecek tutarlar arttrlmaldr. Vakf ve derneklerin amalarn gerekletirmek amacyla kurduklar iktisadi iletmeleri Kurumlar Vergisinden muaf tutulmaldr. Vakf ve dernekler; Katma Deer Vergisi, Emlak Vergisi, Motorlu Tatlar Vergisi ve Damga Vergisi ile Noter Harlarndan muaf olmaldr (TSEV, 2010b).

Vergi kanunlarmzda Vergiden Muaf Vakf ve Kamu Yararna alan Dernek statleri bulunmasna ramen, gemi yllarda yaplan deiikliklerle vakflarn ve derneklerin vergiden muaf olmalarnn kendileri asndan bir anlam kalmamtr. Vakf ve dernek gelirlerine uygulanan mevcut vergileme sistemi vergi muafiyeti olan ve olmayan vakf ve dernekler iin ayn olmakla birlikte Trk Medeni Kanunu hkmlerine gre kurulan vakflar ile Dernekler Kanunu hkmlerine gre kurulan dernekler dnda zel bir kanunla kurulmu vakf veya dernekler iin farkllk arz etmektedir (TSEV, 2010b). Vakflar iin vergi muafiyeti, dernekler iin kamu yarar stats uygulamada eitli yanl ve eksiklikleri barndrmaktadr. 4585 vakftan sadece 237si (%0.5) bu statye sahiptir.20 Dernekler iin kamu yarar stats ise Trkiye genelinde mevcut 88,906 dernekten sadece 410 dernee (%0.4) salanmtr.21 Stat, uzun bir sre sonunda ve Bakanlar Kurulu kararyla verilmekte dolaysyla siyasi bir grnm sergilemektedir. Staty kazanmak olduka zor olmasna ramen kurululara salad fayda ve ayrcalklar ok azdr. Bu statnn nitelii dier AB lkelerindeki uygulamalarn ok gerisinde kalmtr. Konu Trkiyede anlald gibi sadece bir vergi muafiyetinin ok tesinde mali srdrlebilirlik ve kamunun sivil topluma yaklam asndan nemli anlamlar olan bir uygulamalar btndr (TSEV, 2010b). Bu konuda aada belirtilen dzenlemelerin yaplmas bu statnn daha salkl alarak STKlarn kamu yararl iler yapmasn tevik edecektir: ncelikli olarak kamu yararna alan kurulular iin kapsayc bir tanm yaplarak; vakf ve dernekler arasndaki eitsizlikler ortadan kaldrlmaldr. Bu stat vakf ve dernein zerinde sahip olduu kurulua belirli avantajlar ve dolaysyla sorumluluklar getiren bir stat olmaldr. Ama az sayda deil belirlenmi objektif kriterleri salayan mmkn olan en ok sayda kurulua bu staty vermek olmaldr. Kamu yarar statsn almaya hak kazandrc faaliyet alanlar mevcut durumda olduu gibi dar ve snrl deil, tam tersine ilerideki ihtiyalar da dikkate alnarak mmkn olduu kadar geni ve esnek tutulmaldr. Kamu yarar stats Bakanlar Kurulu gibi ulalmas g ve netice itibariyle politik bir makam deil, her kuruluun rahatlkla ulaabilecei, effaf bir kurulu tarafndan ve-

Bakanlar Kurulunca Vergi Muafiyeti Tannan Vakflarn Listesi. Gelir daresi Bakanl (GB), Eriim Tarihi: 20 Austos 2011. http://www.gib.gov.tr/index.php?id=27 21 Derneklere likin statistikler. Dernekler Dairesi Bakanl (DDB), Eriim Tarihi: 4 Ekim 2011. http://www.dernekler.gov.tr/index.php
20

30

31

rilmelidir. Bu kurulu tercihen yeniden oluturulacak ve kamu yararna alan kurulular denetleyecek zerk bir kurulu veya ilgili bakanlklar bnyesinde oluturulmu bir kurulu olmaldr. Bu kuruluun inceleme sresi ve muafiyet talebinin sonulanmas bir takvime balanmaldr. Kamu Yararna alan Kurululara devletin salad yardmlar artrlmal, balar tevik edilmeli, eitli vergilerden muafiyet ve istisnalar salanmaldr. Ayrca kamu ihalelerinde ve hizmet szlemelerinde devlet kamu yararna alan kurulular lehine taraf olabilmeli, bu kurululara ncelik tannmaldr.

iii. Yardm Toplama Kanunu

Dernek ve vakflarn nasl yardm toplayabilecekleri 2860 Sayl Yardm Toplama Kanunu ile dzenlenmitir. Bu kanunun 2. maddesine gre, dernekler ve vakflarn kendi statlerine gre yelerinden ve dier kiiler tarafndan yaplacak ba ve yardmlarla, bunlarn z kaynaklarndan salayacaklar gelirler, bu kanunun kapsam dndadr. Bu maddeden de anlalaca zere, vakf ve derneklerin yelerinden aldklar aidatlar kanunun kapsam ierisinde yer almamaktadr. Ancak, bir vakf veya dernein bir organizasyon dzenleyerek veya dernek merkezi dnda ba kabul etmesi halinde, yaplan faaliyet Yardm Toplama Kanunu kapsamna girecektir. Kanunun metni dikkatlice incelendiinde, yardm toplanmasn potansiyel bir su ileme giriimi olarak gren bir zihniyet sz konusu olduu grlmektedir. Gerekten de gerek kanun ve gerekse ynetmelik sivil toplum rgtlerinin yardm toplamalarn mmkn olduunca zorlatrmaktadr. Kanmzca yardm toplama mevzuat gerek rgtlenme gerekse mlkiyet hakkna ynelik ar bir mdahale tekil etmektedir. Yardm toplamann kanunla dzenlenmesi, bu kadar ok brokratik koula balanmas, sreyle snrlandrlmas gibi yaklamlar tamamen yasak bir bak asnn rndr (TSEV, 2010a). STKlarn bireylerden gelen dorudan kk apl katklarn derlenmesini stlenmelerine ramen bu zaman alc bir sretir ve ounlukla da brokratik ve yasal kstlamalarla doludur. Baz blgelerde kap kap dolaarak ba toplanmas ve dzenlenen sokak kampanyalar dilencilik olarak grlmektedir. Tm bu olumsuzluklara ramen yaklak 20.000 kiiden elektronik sistemler, SMS ve TV programlarn kullanarak ba toplayan baz byk kurulular daha dzgn bir mekanizma kurulmas durumunda bu kanun kapsamnda toplanacak balarn olduka byk bir gelir yaratma potansiyeline sahip olduu yorumunu yapmlardr (TACSO, 2010). Uluslararas Af rgt Trkiye ubesinin hesaplarnn stanbul Valilii tarafndan 2007 ylnda dondurulmas, kendisi son derece problemli olan bu mevzuatn ne kadar kstlayc bir ekilde kullanlabileceini ok ak bir ekilde ortaya koymaktadr. Sz konusu ubenin hesaplar internet sitesinde dernee ait banka hesap numaralarnn yaynlanm olmas ve kredi kartyla ba kabul edilmesinin 2860 sayl kanuna aykr olduu gerekesiyle dondurulmutur. stelik bu ilem, kanuna aykr olarak elde edildii iddia edilen meblan bloke edilmesi yoluyla deil, dernein ilgili hesabndaki paray kullanmasnn tamamen yasaklanmas suretiyle gerekletirilmitir. Yaplan ilem sonucu ube almalar ciddi bir ekilde sekteye uramtr (TSEV, 2010a). Yardm Toplama Kanunu, Trkiyenin 2007-2013 yllar iin hazrlad AB Mktesebatna Uyum Raporunda deitirilmesine karar verilen kanunlar arasnda yer almasna ramen

Basndan: Ege Sanayi Odas Vakfnn 10 Yllk Vergi Muafiyeti Sreci

Vakflar iin vergi muafiyeti, dernekler iin ise kamu yarar stats adyla anlan ve vakf ve derneklere yaplan balarn bann yllk gelirinin %5ine kadar vergiden debilmelerini salayan stat; gerek staty kazanmak iin gereken brokratik ilemlerin uzunluu, gerekse kararn siyasi bir organ tarafndan verilmesiyle nedeniyle ska gndeme geliyor. Ege Sanayi Odas Vakfnn 10 sene sren vergi muafiyeti kazanma sreci gazete haberinde mcadele22 olarak nitelendirilirken ayn haberde yer verilen EBSO Vakf Ynetim Kurulu Bakan Ender Yorganclarn demecine gre vakf Cumhurbakan Abdullah Gln yansra Babakan Erdoan ile btn bakanlara tekrar dosya sunup vakfn yapt almalar ayrntlaryla ortaya koydu. Bir baka habere gre ise vergi muafiyeti stats kazanlmasnn ardndan Ege Blgesi Sanayi Odas (EBSO) Ynetim Kurulu Bakan Ender Yorganclar, Oda Bnyesinde Kurulan EBSO Vakfnn, Bakanlar Kurulu Onayyla Kamuya Yararl Vakf Statsnde Vergi Muafiyeti Salanan Bir Vakf Olma Hakk Kazanmasnda Emei Geen AK Parti zmir l Bakan mr Kabaka Teekkr Mektubu Gnderdi.23

22

23

Ege Sanayi Odas Vakfnn 10 Yllk Vergi Muafiyeti Sreci, Eriim Tarihi: 12 Temmuz 2011. http://www.gazeteyenigun.com.tr/icerik.asp?page=ekonomi&tarih=&nID=76858 EBSOdan AK Partiye Teekkr Mektubu, Eriim Tarihi: 06.07.2010. Haberin tamam iin: http://www.haberler.com/ebso-dan-ak-partiye-tesekkur-mektubu-2137856-haberi/

32

33

getiimiz yllarda deitirilmemitir.24 Mktesebata ak ekilde aykrlk tekil etmesine ramen, bu duruma AB ilerleme raporlarnda da yer verilmemitir. Bu kanunun yrrlkten kaldrlmas veya STKlarn yardm toplama faaliyetlerine zgrlk getirici bir ekilde yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Burada nemli olan gerek kiilerin suistimallerinin nne geilmesi ve ba ile ba toplayan arasnda gvenin yerletirilmesi ve baya hesap verilmesinin nnn almas olmaldr.

Basndan: Japonya Depreminin Ardndan

Yardm Toplama Kanunu zellikle hzl hareket edilmesini gerektiren afet durumlarnda sreci yavalatmas asndan eletirilmitir. Aada 11 Mart 2011de Japonyada yaanan deprem ve tsunami felaketlerinin ardndan yaanan srele ilgili Cengiz Semerciolunun yazsn bulabilirsiniz.

Uluslararas likiler

02

Japon Utanc25
Japonyada yaanan felakete kar hkmet, sanatlar, sivil toplum rgtleri, vatandalar olarak ne yaptk, ne yapyoruz diye gnlerdir soruyorum. Yazdka da gryorum ki bir ey yapmamz. Kzlayn bir-iki ilann grmeye baladm gazetelerde. Baz okurlar kiisel balar yapmlar Japon Bykeliliine... Bu yaplanlar, onlarn bize yaptklar yannda devede kulak kalr. Trk-Japon Vakf bir aklama gnderdi: Kampanya iin resmi izin bile daha yeni alnm. Bankasnn btn ubelerine duyurular aslacakm. Gazete ilanlar verilecekmi. Afi ve bror iin gerekli almalara balanm. Depremin zerinden bir ay geti biz daha bror bastracaz. Adamlar bir ayda prefabrik ev kurmulard bize. Yarn stanbul depremi olduunda Yeti Japonya demeye utanmayacak myz...

24

25

Trkiye AB Mktesabatna Uyum Program (2007-2013), Yarg ve Temel Haklar, Eriim Tarihi: 19 Temmuz 2011. http://www.abgs.gov.tr/files/Muktesebat_Uyum_Programi/23_YargiveTemelHaklar.pdf Semerciolu, Cengiz, Her Ayn lk Haftas Mzeler Bedava, Hrriyet, 6 Nisan 2011, Eriim Tarihi: 17 Temmuz 2011. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=17470485&yazarid=105

34

a. Uluslararas letiim ve birlii

STKlarn uluslararas ilikileri iki boyutta tartlmaktadr. Bunlarn ilki, uluslararas dzeyde faaliyet gsteren STKlarn Trkiyede ne kadar aktif olduu; ikincisi ise Trkiyedeki STKlarn uluslararas kurulularla yrtt iletiim ve ibirlii faaliyetleri zerinedir. Buna gre, uluslararas dzeyde faaliyet gsteren STK statsndeki kurulularn %18.8i Trkiyede aktif olarak alma yapmaktadr.26 STEP erevesinde uygulanan ankete katlan STKlarn %58i son ay iinde yurtdnda yerleik ya da faaliyet gsteren bir sivil toplum kuruluu ile bilgi-belge paylamnda, %63 ise ibirliinde bulunmamtr ve bu STKlarn sadece %28i uluslararas dzeyde herhangi bir federasyon, st kurulu, emsiye rgt veya destek ana yedir (TSEV, 2011). Bu durum vakflar asndan incelendiinde ise, uluslararas alma yapan vakf saysnn 2009 ylnda 119, 2010 ylnda ise 104 olduu grlmektedir.27 Toplam yeni vakf saysnn 2009 ylnda 4.481, 2010 ylnda ise 4.577 olduu dnlrse uluslararas ibirlii yapan vakflarn yaklak %2 gibi dk bir oranda olduu sylenebilir. Son mevzuat deiikleriyle beraber STKlara uluslararas faaliyetlerde bulunurken kamu makamlarndan izin almak yerine bildirim yapma esas getirilmitir. Bu deiiklie ramen Birlemi Milletler ve Avrupa Birlii ile resmi iliki iinde olan kurulu says oran sadece % 11.2dir.28 Blgesel farkllklar uluslararas iletiim ve ibirlii konusunda da kendisini gstermekte, byk ehirlerde faaliyet gsteren STKlarn uluslararas ilikileri gelimilik dzeyi bakmndan ne kmaktadr (YADA, 2010). STKlarn uluslararas iletiim ve ibirlii AB zelinde deerlendirildiinde ise, Trkiyede bulunan STKlarla AB blgesindeki STKlar arasndaki ibirliinin, ABnin diyalog gelitirme erevesinde ortaya koyduu abalara ramen ok snrl kald grlmektedir (TACSO, 2010). Fakat STKlar ve d paydalara uygulanan anketler, yasal ereve, Kamu-STK diyalou, mali kapasite gibi alanlarda AB yelik srecinin sivil toplumun gelimesi ynndeki katksnn olduka olumlu alglandn gstermektedir (TSEV, 2011). Birlemi Milletler de AB ile birlikte Trkiyede STKlarn en ok iletiim ve ibirliine girdii uluslararas rgttr. Dernekler Dairesi verilerine gre 2008 itibariyle 112 dernek BM ile ortaklaa alma yapmaktadr; bu derneklerin 13 danmanlk statsnde
Union of International Associations, 2008. http://www.uia.be/ YeniVakf statistikleri. Vakflar Genel Mdrl (VGM), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192 Dernekler Dairesi Bakanl (DDB), 2008.

26 27

28

37

BM ile alma yaparken, 16 dernek BM toplantlarna akreditasyon sahibi, 58 dernek bu rgtle ortak proje veya faaliyet yrtmekte, 6 dernek BM kamu iletiimi blmyle, 19 dernek ise dier yollarla BM ile ortak alma halindedir. Yurtdnda kurulmu ve/veya faaliyet gsteren kurulularn lkemizde faaliyet gstermeleri hala izne tabidir. Ayrca bu kurulularn ube veya temsilcilik amalar da olduka zordur. Bu konuda ok farkl uygulamalar grlmekte ve kurululara farkl ekillerde yaklalmaktadr. Birok kuruluun bavurular uzun sre dikkate alnmamakta veya cevap verilmemekte, baz kurulular geersiz gerekelerle reddedilmekte baz kurulular ise uzun uralar sonucunda bavurularna olumlu cevap alabilmektedir. Bu durum snrl sayda kuruluun ube veya temsilcilik amasyla sonulanmaktadr. Dernekler Dairesi Bakanlnn yaymlad istatistikler de bu durumu dorulamaktadr.29 Ancak bilinmeyen ka kuruluun bavurusunun cevaplandrlmad veya reddedildiidir. Bu pheci yaklamdan vazgeilerek yaplacak mevzuat iyiletirmesi uluslararas ilikilerin gelimesinin nn aacak ve yabanc kurulularn lkemizdeki faaliyetlerinin artmasn salayacaktr.

i. Avrupa Birlii
Avrupa Birlii (AB) hibe programlar Trkiyedeki sivil toplum kurulularnn en nemli fon kaynadr. Trkiye Cumhuriyeti hkmeti, Merkez Finans hale Birimini (MFB) Avrupa Birlii tarafndan finanse edilen hibe programlar ile ilgili srecinin yrtlmesi, uygulanmas ve raporlanmas konularnda sorumlu kurulu olarak belirlemitir. MFB, Trkiyenin yelik srecinde alaca mali destei kapsayan ve 2011-2013 yllar iin toplam btesi 2 milyar 586 milyon Avro olarak belirlenen Katlm ncesi Yardm Arac (IPA) programn da yrtmektedir. IPAnn birinci bileeni olan gei dnemi destei ve kurumsal yaplanma program ile STKlarn kapasitesi artrlarak Trkiyenin demokratikleme srecine katkda bulunulmas ve Trkiye ile Avrupa Birlii lkelerindeki STKlar arasnda diyalog oluturmasn hedefleyen hibe programlar dzenlenmektedir. 2003 yl itibariyle Sivil Toplum Diyalounun artrlmas bal altnda alan hibe programlar kapsamnda verilen toplam hibe 29.050.966,33 Avrodur. Dernekler ve Vakflar, bavuru sahibi olduklar 269 projeyle bu fonun 11.264.479,82 Avrosundan faydalanmtr.30 Sivil toplum kurulular, IPAnn dier bileenleri olan snr tesi ibirlii, blgesel kalknma, insan kaynaklarnn gelitirilmesi ve krsal kalknma programlarnn yan sra topluluk programlarndan da bavuru sahibi ya da ortak olarak faydalanabilmektedirler. Avrupa Birlii fonlaryla ilgili genel alg bu fonlarn Trkiyede sivil toplumun geliimine katk salad ynndedir. AB fonlar mali destein yan sra; STKlarn proje oluturma ve yrtme, uluslararas ortaklklar kurma, bte ynetimi ve raporlama gibi konularda kapasite geliimine katk salamaktadr. Olumlu grlerin yan sra, AB fonlarnn sivil alan ve sivil toplum kurulularna etkisinin sorguland durumlar da yaanmaktadr. Bu balamda, AB fonlarnn Trkiyedeki STKlar asndan kullanmna dair en nemli eletiri sivil toplum kurulularnn tek tip kaynak gelitirmeye ynelmesi ve AB fonlarna baml hale gelerek projecilik anlayyla kaynak gelitirme almalar srdrdkleri ynndedir. Baz STKlarn btelerinin ve insan kaynaklarnn byk bir blmn yrttkleri AB hibelerinden elde etmeleri, hem projelerin hem de STKlarn srdrlebilirlikleri asndan tehdit oluturmaktadr. Bu balamda oluan bir dier sknt da projeler kapsamnda kurulan uluslararas ortaklklarn proje sreleriyle snrl kalmas ve program hedefleri arasnda yer alan sivil toplum diyalounun gelitirilmesi ve STKlarn AB deerlerini iselletirmesi gibi srelerin yaanamamasna sebep olmasdr.

b. Uluslararas Fonlar
Sivil toplum kurulular, kaynak gelitirmek ve kaynaklarn eitlendirmek amacyla hibe programlar veya balarla eitli uluslararas fonlara bavurmakta ve yabanc ba kurululardan destek almaktadr. Uluslararas fonlardan edinilen mali destek, STKlara kmsenmeyecek derecede katk salamakta ve projelerini hayata geirmelerinde nemli rol oynamaktadr. Trkiyedeki derneklerin 2008 ve 2009 yllarnda yurtdndan ald balar 31 milyon Avro, 7.1 milyon TL, 14.8 milyon Amerikan Dolar, 4.300 Norve Kronu, 40.500 Avustralya Dolar, 376.000 ngiliz Sterlini, 142.000 svire Frang, 1.8 milyon sve Kronu, 4.9 milyon Danimarka Kronu ve 291.000 Kanada Dolardr (Balc avdar, 2010). Vakflar iin ise yurtdndan alnan nakdi yardm 2009 ylnda 69.094,248 TL, 2010 ylnda 30.811,772 TLdir. Trkiye rneinde sivil toplum kurulularna en yksek miktarda fon Avrupa Birlii tarafndan salanmaktadr. Bata AB yesi lkeler olmak zere eitli bykelilikler, uluslararas zel vakflar (Amerikan, Alman vakflar gibi), Birlemi Milletler ve bal ajans ve fonlar STKlara mali destek salayan uluslararas ba kurulular arasndadr.
29

Derneklere lkin statistikler. Dernekler Dairesi Bakanl (DDB), Eriim Tarihi: 4 Ekim 2011. http://www.dernekler.gov.tr/index.php

Yukarda verilen proje saylar ve hibe tutar Babakanlk Hazine Mstearl Merkez Finans hale Biriminin veritabannda bulunan Sivil Toplum Diyalou, Sivil Toplum Diyalou-II-Kltr ve Sanat Program, Sivil Toplum Diyalou-II-Mikro Hibe, Sivil Toplumun Desteklenmesi, Sivil Toplumun Glendirilmesi 2004, Sivil Toplumun Glendirilmesi 2006 ve STK programlarndan alnmtr. Kullanlan veriler yalnzca bu programlar ve dernek ve vakflarn bavuru sahibi olduu projeleri iermektedir. Bu verilere eriim iin http://www.cfcu.gov.tr/resources. php?lng=tr&action=reference adresini ziyaret edebilirsiniz.
30

38

39

Avrupa Birlii fonlar ile ilgili dikkat ekici olan bir dier konu da projelerin ve programlarn izleme ve deerlendirme srecinde yaanmaktadr. AB fonu almaya hak kazanan tm projeler bavuru sahibi tarafndan hazrlanan ara dnem ve final raporu zerinden izlenmektedir. Fon alan projelerin ve alan programlarn Trkiyedeki sivil toplum alanna veya STKlarn alma alanlarna dair etkisini gzlemleyen ya da etki analizi yapan almalar bulunmamaktadr (Alemdar ve Birden-orbacolu, 2011). Bu sebeple, AB tarafndan alan programlarn ve desteklenen projelerin uygulanan blgeye ya da hedef kitleye etkisi bilinmemektedir. Avrupa Birlii Bakanlnn 2011 yl itibariyle balamay hedefledii Sonu Odakl zleme Projesi ve yine Avrupa Birlii Bakanl tarafndan kurulmas taahht edilen zleme Bilgi Sistemi, Avrupa Birlii fonlarnn kullanm ve etkisi zerine daha ayrntl bilgi vermesi beklenmektedir.

tadrlar. Trkiyenin orta gelirli lke dzeyine kmasnn ardndan Dnya Bankas STKlara ayrd kaynaklar olduka klmtr. rnein, 2011 ylnda Genlerin Yetkinletirilmesi iin Sivil Katlm temasyla alan Sivil Toplum Fonu programyla 9 STKya toplam 45.000 dolarlk mali destek salanmtr. AB projelerinin yaygnlamasyla birlikte aralarnda Sivil Toplum Gelitirme Merkezi (STGM) ve stanbul Bilgi niversitesi Sivil Toplum Kurulular Eitim ve Aratrma Biriminin de bulunduu eitli kurulular proje dngs ynetimi eitimleri vererek STKlarn kapasitesini artrmay ve fon kaynaklarna eriimini kolaylatrmay hedeflemitir. Bu eitimlerin salad faydaya ramen, sivil toplum kurulularnn kaynak gelitirme, insan kaynaklar ve yabanc dil kullanm konularndaki kstl kapasiteleri hem AB fonlarna hem de uluslararas kurululara yaplan bavuru saysn snrlamakta ve bu fonlara bavurunun bu kapasiteye sahip belirli kurulularla snrl kalmasna sebep olmaktadr. Uluslararas balardan faydalanan projelere ait raporlamalarn kurumlar iinde paylam ve bu projelerin etkilerine dair herkese ak etki analizi ya da bilginin bulunmamas, verilen fonlarn amacna uygun kullanm ya da projenin yazlmasna sebep olan problemin zmne dair nasl bir fayda salandyla ilgili bilgi edinilmesini engellemektedir.

ii. Dier Uluslararas Balar

Hibe veren vakflar, eitli lkeler ve bunlarn diplomatik temsilcilikleri, uluslararas hkmetler aras kurulular gibi yaplar STKlara iin eitli fonlar salamaktadrlar. Amerika Birleik Devletlerinde bulunan vakflar, Trkiyedeki sivil toplum kurulularnn fon bavurusu yapt balca uluslararas balar arasnda yer almaktadr. Amerikadaki vakflarn dier lkelerdeki sivil toplum kurulularna verdii hibeleri ve bu hibelerle ilgili bilgileri senelik olarak dzenleyen Foundation Center rehberine gre, 2003-2011 yllar arasnda Trkiye Amerikadaki kurululardan toplam 11.982,186 dolarlk ba almtr. Aralarnda Ford Vakf, Chrest Vakf, The Global Fund for Women ve Christensen Fonunun da bulunduu 23 farkl ba kurulutan alnan toplam 93 hibeden 19 vakf, 9 dernek, 8 vakf niversitesi ve 3 kooperatif yararlanmtr. Trkiyenin ald hibe miktar, gelimi lkeler olan svire ($2.549,231,009) ve Almanya ($291.959,615), gelimekte olan lkeler arasnda bulunan Hindistan ($536.031,751) ve in ($490.558,817) ya da dnyann en fakir lkeleri arasnda saylan Gana ($101.834,593), Kenya ($646.680,024) ve Mozambik ($31.230,295) ile karlatrldnda olduka dk kalmaktadr. Trkiyede sivil toplum kurulularnn faydaland uluslararas fonlarn bir ksm da eitli lkelerin Dileri Bakanlklar tarafndan dzenlenen ve Trkiyedeki bykelilikler ya da konsolosluklar tarafndan datlan daha kk lekli hibelerdir. Hollanda Bykeliliinin Matra ve Matra Kap programlar, sve Kalknma Ajans, Japonya, Kanada, Avustralya, Finlandiya, ngiltere ve ABD Bykeliliklerinin hibeleri sivil toplum kurtulularnn faydaland mali destek programlar arasndadr. STKlar ba kurulular tarafndan belirlenen ncelikler dorultusunda hazrladklar projelerle hibe desteine bavurabilmekte ve hibe almaya hak kazanmalar durumunda projelerine mali destek alabilmektedirler. Sivil Toplum Fonu ve Yaratc Kalknma Fikirleri program ile Dnya Bankas ve Birlemi Milletler gibi uluslararas kurulular da sivil toplum kurulular ile eitli ibirlikleri yapmakta ve mali destek salamak-

40

41

Kurumsal Kapasite

03

Sivil toplumun bir sektr olarak alglanmas ve sivil toplum kurulularnn kurumsallamas gncel tartma konular arasnda yer alan ve sivil toplum dnyasnda fikir ayrlklarnn bulunduu alanlardr. zleme Raporu kapsamnda kurumsal kapasite; insan kaynaklar ve teknolojiye eriim zerinden deerlendirilmitir. Bu alanda edinilen ilk izlenim sivil toplumun birok alanda gelime gstermesine ramen, sorunlu ynetim yaplar ve yetersiz mali kaynaklardan dolay dk kurumsallama dzeyinde kald ynndedir (TSEV, 2011).

a. nsan Kaynaklar
Sivil toplum kurulularnn insan kaynaklar cretli alanlar ve gnlllerden olumaktadr. STEP projesi dahilinde yaplan aratrmaya gre, Trkiyedeki STKlarn %57sinin cretli alan yoktur. STKlarn %41lik ksmnn insan kaynaklar ise 6 ila 20 gnll alandan olumaktadr (TSEV, 2011). Haziran 2011 itibariyle gnll altran vakf says 595, bu vakflarda alan toplam gnll says ise 1.004.170tir.31
60 50 40 30 20 10 0 % 0 1-5 6-20 21-50 6 22 23 14 16 4 14 1 51+
alan Says

57

41 Gnll cretli

ekil 10: STKlarda Ortalama Gnll ve cretli alan Saylar (STKA, 2009) cretli alanlarn ve gnlllerin saylarndaki kstlla ek olarak dikkat ekici bir dier veri de cretlilerin alma alanlarna yneliktir. cretli alanlarn %60 idari ve mali i31

YeniVakf statistikleri. Vakflar Genel Mdrl (VGM), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192

45

lerde32, %15i uzmanlk pozisyonlarnda ve sadece %8,5i profesyonel ynetici konumunda almaktadr (TSEV, 2011). Bu veriler, sivil toplum kuruluunun yrtt projelerde az sayda profesyonelin saha almalar, proje yrtcl ya da yneticilik pozisyonlarnda altn ortaya koymaktadr. Baz STKlarn, yalnzca mali destek aldklar projelerde (genellikle AB projeleri) uzmanlar ile almas ve bu almalarn ksa sreli olmas da STKlar tarafndan dile getirilen skntlar arasndadr. cretli alan says vakflar ve dernekler arasnda fark gstermektedir. Vakflar Genel Mdrlnden alnan verilere gre Haziran 2011 itibariyle cretli personel altran vakf says 1.713 (%37), vakflarda cretli alan says ise 13.064tr.33 Derneklerdeki duruma bakarsak, 2008 yl verilerine gre cretli personel altran dernek says 4.466dr (%0,05) ve bu derneklerde toplam 23.250 kii istihdam edilmektedir. 2011 Haziran ay verilerine gre vakf ve derneklerde cretli alan saysnn toplam istihdam edilen nfusa oran %0,001 olmutur.34 Toplam vakf says ile kyaslandnda cretli alan says snrl olmasna ramen, vakflarn profesyonel alan orannn derneklere gre olduka yksek olmas vakflarn daha srdrlebilir kaynaklara sahip olmalarndan ve insan kaynaklar iin ayrdklar btenin derneklere kyasla daha fazla olmasndan kaynaklanmaktadr. Sivil toplum kurulularnn cret ve frsat eitlii ya da sendikalama gibi kurumsallama yolundaki dier eksikliklerin ise yaplarndan kaynaklandn sylemek mmkndr. STKlarn genellikle savunuculuunu yapt bu konular kendi ilerinde uygulamamalar dikkat ekicidir. STKlarn %60 sivil toplumun cinsiyet ayrmcl yaptn (Toros, 2007); %93 ise sendika yelii bulunan alan olmadn belirtmektedir (TSEV, 2011).

Ofis Donanm Masast Bilgisayar Internet Balants(ADSL) Televizyon Faks Telefon ok Amal Oda Projektr Laptop Bilgisayar Toplant Odas

% 78,1 72,7 66,4 65,8 63,1 55,1 28,5 27,7 23,2

ekil 11: STKlarda Ofis Donanm (YADA, 2010) Dernekler Dairesi Bakanl internet sitesinde bilgisayar sahibi derneklerin saysna dair bilgi yer almamakta fakat bilgisayar olan derneklerin blgelere gre dalm bulunmaktadr. Bu oran Marmara Blgesinde %42,6 iken, Marmara Blgesini %17,9 ile Anadolu Blgesi takip etmektedir. Bilgisayar sahibi STK saysnn en dk (%2,59) olduu blge ise Dou Anadoludur. Bu tablo, teknolojiye eriimde blgeler arasnda byk farkllklar olduunu ortaya koymaktadr. Dernekler Dairesi Bakanlna yaplan beyanlar iin zorunlu olan e-dernek uygulamalarnn kullanmnda ise ciddi bir art grlmektedir. 2006 ylnda e-dernek uygulamalarn kullanan dernek says 3.866 iken, bu say 2011 ylnda 51.684e ulamtr.35 E-dernek uygulamalarnn kullanmnda grlen artn bilgisayar sahibi dernek saysn yansttn sylemek mmkn deildir. nemli sayda dernein teknolojik altyapya sahip olmad ve beyanlarn blgedeki internet kafeler ve yerel destek merkezleri aracl ile yaptklar bilinmektedir (TSEV, 2011). Bu alanda YADA tarafndan yrtlen bir dier aratrma ise sivil toplum kurulularnn %46,4nn internet sitesi olduunu ortaya koymutur (YADA, 2010). Bu sitelerin birounun aktif olmad ya da sitedeki bilgilerin gncellenmemi olduu gzlemlenmektedir. STKlarn yaad mali skntlar, teknolojiye eriimi ve internet sitesi gibi aralarn gncellenmesini zorlamaktadr.
35

b. Teknolojiye Eriim
STKlarn kurumsal kapasitelerinin incelenmesinde dikkate alnan bir dier veri de sivil toplumun teknolojiye eriimidir. Sadaki tabloda grlecei zere sivil toplum kurulularnn; internet, telefon, faks ve masast bilgisayar gibi teknolojik aralara yksek lde eriimi bulunmaktadr.

32 Sekreterlik, muhasebecilik, hademelik, temizlikilik, ayclk, dernek-vakf mutfan toparlayan alanlar, biliim hizmeti verenler gibi meslek kategorileri idari ve mali iler kapsamnda ele alnmtr. 33 YeniVakf statistikleri. Vakflar Genel Mdrl (VGM), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192 34 Trkiye statistik Kurumu (TK), Haziran 2011 .

Derneklere likin statistikler. Dernekler Dairesi Bakanl (DDB), Eriim Tarihi: 4 Ekim 2011. http://www.dernekler.gov.tr/index.php

46

47

nsan kaynaklar ve teknolojiye eriim sivil toplum kurulularnn faaliyetlerinin etkisinin artrlmasnda ve devamllnda nemli rol oynamaktadr. STKlar bir yandan sahip olduklar snrl mali kaynaklar yznden yetkin insan kaynaklar ve teknolojiye ulaamamaktadr. Dier yandan ise bu kaynaklarn yeterli olmamas STKlarn devamllnda nemli rol oynayan uluslararas fonlara ve hibe programlarna bavurmalarn ve mali destek almalarn engellemektedir. Bu durumun sebep olduu ksr dngden klmas STKlarn srdrlebilirlii iin nem tamaktadr.

Kuruluunuzda Kararlar Nasl Alnmaktadr?

ok merkezi, %1 ok katlmc, %21 Merkezi, %11

Ksmen merkezi/ ksmen katlmc, %28

c. Ynetiim
Katlmc, %39

Sivil toplum kurulular iin iyi ynetiim; demokratik karar alma srelerinin bulunduu katlmc, bilgilerin tm paydalarla paylald effaf ve STKlarn gerek mali gerekse stratejik kararlarnn aka denetlenebildii hesapverilebilir bir yapnn varl olarak yorumlanabilir. Ynetiim Trkiyedeki sivil toplum kurulular iin yeni bir ynetim biimi olmakla birlikte, STKlarn bu konuya nem verdii ve genel resme bakldnda olumlu bir gei dnemi iinde bulunduklarn sylemek mmkndr. Sivil toplum kurulular iyi ynetiim kapsamnda; mali tablolar, kurumsal yaplar, verdikleri hizmetlerin nitelii nicelii ve etkisi, faydalanclar ya da temsil ettikleri gruplarla ilikileri ve demokratik deerleri zmsemeleri ile ilgili sorgulanmaktadrlar (Meydanolu ve Zivali, 2011). STKlarn effaf, katlmc ve hesapverebilir olmas iin gerekli olan bu sorgulama kamu organlar ya da zel sektrde faaliyet gsteren irketlere gre farkllk gstermekte; sivil toplum kurulular bu srecin paras olan i ve d paydalarn belirlemekte zorlanmaktadrlar. Paydalarn belirlenememesi ise STKlarn kime ya da kimlere hesap vereceini belirleyememesine neden olmaktadr. Ynetiimin bileenlerinden biri olan katlmclk i (STK alanlar, yneticileri vs.) ve d (gnlller, faydalanclar, kamu vs.) paydalarn dahil olduu demokratik karar alma sreleridir. STKlarn karar alma srelerinde ve kendi ilerinde demokratik ya da katlmc olduklarn sylemek mmkn deildir (TSEV, 2011). STKlarn i meselelerini ilgilendiren kararlar genellikle ynetim kurulu seviyesinde alnmakta, alanlarn ya da gnlllerin karar alma srelerine katlm gereklememektedir. STEP aratrmas katlmclar da hemen her STKda temsili organlarn baskn rolleri bulunduunu, patronaj ilikileri ve hiyerarik yaplanmalarn demokratik uygulamalara engel tekil ettiini belirtmitir (TSEV, 2011).

ekil 12: STKlarda Karar Alma Sreleri (STKA, 2009) D paydalar olarak saylabilecek kamu, zel sektr ya da dier STKlar ile ortak karar alma srelerinin oluturulmasnda da durum farkl deildir. Sivil toplum kurulularnn bir yandan kamu ve zel sektr iinde katlmc karar alma srelerinin gerekliliini savunurken dier yandan kendilerinin bu srelerden yoksun olmalar gven zedelemektedir. STKlarn kendi aralarnda ibirlii halinde olamamalar ve ortak kararlar alamamalar genellikle birbirlerini rakip olarak grmelerinden kaynaklanmakta ve bu durum katlmc srelerin gelimesini engellemektedir (Meydanolu ve Zivali, 2011). effaflk ise STKlarn bilgilerini kamuya ve tm paydalara ak hale getirmesi olarak tanmlanmaktadr. Balara verilen proje raporlar ve VGM, DDB gibi kamu organlarna yaplan bildirimlerle effafln STKlar iin nem kazanan bir olgu haline gelmesine ramen, yaplan aratrmalarla edinilen genel gzlem STKlarn ya effaf olduklar ya da bu konuya tamamen ilgisiz olduklar ynndedir (Meydanolu ve Zivali, 2011). STEP aratrmasna gre, STKlarn %70,6s mali bilgilerinin kamuya ak olduunu belirtmitir, fakat aratrma ekibi bu olumlu tablonun gerei yanstmadn belirtmitir. Aratrmaya katlan STK yetkilileri ise mali bilgilerin paylamnn balar olumsuz etkileyecei ve bu alandaki yasalarn yetersizlii gibi kayglarn dile getirmilerdir (TSEV, 2011). Katlmclk, effaflk ve hesap verebilirlik STKlar iin yeni ve etkin olmas zaman alacak kavramlar olmasna ramen byk nem tamaktadrlar. Kamu ve zel sektrn effaf ve hesap verebilir olmasn destekleyen sivil toplumun kendisinin bu zelliklerden yoksun olmas ka-

48

49

bul edilemez. Bunun yan sra, bu deerlerin yasalarla zorunlu hale getirilmesinin yeterli olmayaca ve STKlarn bu deerleri iselletirerek uygulamasnn nemini de belirtmek gerekir (TSEV, 2011). TSEV yelerinin katlm ile yrtlen Bilgi Bankas36 almas bu alandaki nc gelimelerden biridir.

nn yaygnlamasna sebep olmaktadr. Sivil toplum kurulularnn stratejik ve mali planlarn oluturma konusundaki eksiklikleri, uzun vadeli stratejik planlar ve ksa sreli eylem planlar oluturamamalarna sebep olmakta ve mali srdrlebilirlikle ilgili sorunlarn pekitirmektedir. Sivil toplum kurulularnn Trkiyede gelitirdikleri kaynaklar genellikle kamu kurulularndan alnan hibeler ya da zel sektrn ba/desteki ya da sponsor olarak verdii desteklerden olumaktadr. Dernekler Dairesi Bakanlndan alnan verilere gre 2008 yl ierisinde, 915 dernek yurtiindeki kurum ve kurululardan 60 milyon TLye yakn mali destek almtr.38 Bu bilgiler nda kamu fonlar ve zel sektr destekleri ile ilgili bilgi ve tespitler raporun sonraki blmnde paylalmtr.

d. Mali Srdrlebilirlik
Yaplan aratrmalar, Trkiyede sivil toplum kurulularnn en nemli sorunu ve ncelikli ihtiyalarnn kaynak gelitirmek ve mali srdrlebilirliin salanmas olduunu ortaya koymutur (YADA, 2010). Kaynak gelitirme almalar, insan kaynaklarna eriimden projelerin hayata geirilmesine kadar uzanan bir alanda STKlarn srdrlebilirlii iin hayati nem tamaktadr. Mali srdrlebilirliin nemine karn STKlarn %79unun mali kapasitelerini srdrlebilir veya hedeflerini gerekletirmede yeterli bulmamas dikkat ekicidir. Sivil toplum kurulular arasndaki bu olumsuz algnn 2005 ylnda da %81 orannda olduu (TSEV, 2006) dnldnde, mali srdrlebilirlik konusunda sivil toplum kurulular asndan nemli bir gelime yaanmadn syleyebiliriz (TSEV, 2011). nceki blmlerde bahsedilen uluslararas fonlar ve yabanc kurululardan alnan balarn yan sra; Trkiyede sivil toplum kurulularnn balca mali kaynaklar arasnda yelik aidatlar, bireysel balar, yerli irketlerin yapt balar ve sponsorluk almalar yer almaktadr. STKlarn ncelikli mali kaynaklarn yelik aidatlar (%33) olutururken, hizmet/bedelli satla elde edilen gelirler (%5) ve kamu kaynaklar (%6) Trkiyedeki STKlarn gelirleri arasnda snrl yer tutmaktadr (TSEV, 2011). Kendilerine ait ana varl olan vakflarn, dernekler ile kyaslandnda mali adan daha gl olduunu sylemek mmkndr. VGM tarafndan paylalan 2010 yl verilerine gre gayrimenkul sahibi vakflarn says 2134 iken yine ayn yl iin belirtilen aktif varlklar toplam 34 milyon TLnin zerindedir.37 STGM tarafndan hesaplanan asgari tutara gre derneklerin byk ounluunun yllk geliri 25.000 Avronun altndadr. Belirtilen asgari yllk gelirin derneklerin yalnzca yllk kira masrafn karlamak iin yeterli olmas, kurulularn srdrlebilirlii iin gerekli profesyonel kadro maalar ve dier ihtiyalar iin yetersiz olduunu ortaya koymaktadr (TACSO, 2010). Bu sebeple dernekler profesyonel kadrolarnn maalarn ve projelerini uluslararas ya da kamu ve/veya zel sektr tarafndan oluturulan yerel fonlarla finanse etmektedir. Bu durum bir yandan kstl miktarda olan kaynaklar iin rekabeti artrrken dier yandan STKlarn fonlara bamlln artrmakta ve uluslararas fonlar blmnde bahsedilen projecilik anlay36 37

i. Kamu Fonlar
Sivil toplum kurulular, kamudan alnan mali destein kstl ve bu destekten faydalanan STK saysnn da snrl olduunu belirtmektedir. Bu alanda yaplan aratrmaya katlan STK temsilcilerinin %97si, devletten yardm alan STK yelpazesini snrl ya da ok snrl olarak nitelemitir (TSEV, 2011). Sivil toplum kurulular kamu fonlarn dzenli finansman kayna olarak alglamamakta ve kamudan alnan destek STKlarn btesinin byk bir ksmn oluturmamaktadr. Bu bilgiler dorultusunda incelendiinde, Vakflar Genel Mdrlne ait 2010 verileri de kamu kurulularndan alnan 518.874.430 TL yardmn, vakflarn ayn yldaki aktif varlk toplam olan 34.356.223,715 TLnin olduka kk bir ksmn oluturduunu gstermektedir.39 Devletten Ayni/Nakdi Yardm (Ba, Hibe, hale V.B.) Alan STK Yelpazesi Ne Derece Geni/Snrldr?
%2 %1 ok snrl Snrl Geni ok geni

%43 %54

ekil 13: birlii / Destek (STKA, 2009)

38 39

TSEVin Bilgi Bankas ile ilgili almalar hakknda daha fazla bilgi iin www.tusev.org.tr adresini ziyaret edebilirsiniz. YeniVakf statistikleri. Vakflar Genel Mdrl (VGM), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192

Dernekler Dairesi Bakanl (DDB), 2008. YeniVakf statistikleri. Vakflar Genel Mdrl (VGM), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192

50

51

Sivil toplum kurulular, kamu fonlarndan genellikle IPA btesinden desteklenen proje ortaklklar ya da hibe tahsisleri yoluyla yararlanmaktadr. Bunun yan sra, az sayda bakanln kendi btelerinden fonlanan projeler de bulunmaktadr. Yaplan aratrmada, IPA btesinden mali destek alan, AB standartlarnda bavurularn kabul edildii ve deerlendirildii kamu fonlarnn effaflk, hesap verebilirlik ve bavuru sahiplerine eit mesafede olma asndan daha etkili olduu ynnde bir izlenim olumasna neden olmutur.

yetlerine destek vermektedir. lke tantm ve faaliyet-maliyet incelemesinin ncelikli kriterler olarak kabul edildii fon bavurular ayrntl brokratik srelere tabi tutulmaktadr. Fonun kullanmna dair kstl bilgi ve Bakanlklar ile kamu kurumlar tarafndan yrtlen seim sreci, STKlarn fonun effafln sorgulanmasna sebep olmaktadr. Yine bu sebeplerle, Tantma Fonu STKlar tarafndan sk tercih edilen bir kaynak olarak grlmemektedir. Babakanlk kapsamnda sivil toplum kurulular iin ayrlan en nemli fon kayna Babakanlk Sosyal Yardmlama ve Dayanma Genel Mdrl tarafndan Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflarna datlmak zere tahsis edilen Sosyal Yardmlama ve Dayanma Tevik Fonudur. Karar organ Mtevelliler Heyeti olmasna ramen yaps gerei bir kamu kurumu niteliinde olan Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflar ihtiya sahiplerine eitli destekler salamaktadr. rnein bu fon aracl ile 2008 yl itibariyle Eitim Materyali yardmlar kapsamnda 94.9 milyon TL, 2009 Eyll ay itibariyle ise 114,4 milyon TL kaynak aktarlmtr.40 Devlet Planlama Tekilatna bal olan Sosyal Destek Program (SODES), Babakanlk kapsamnda yer alan tek hibe programdr. SODES, Gneydou Kalknma Program kapsamnda blgedeki sosyal gereksinimleri karlamak amacyla istihdam, sosyal ierme ve kltr, sanat ve spor bileenleri kapsamnda esnek bir mali kaynak salama mekanizmas olarak gelitirilmi ve 2008 ylnda toplam 398 projeye yaklak 20 milyon Avro tutarnda destek salamtr. SODES program kapsamnda proje teklifleri tutarnn en az %25inin STKlar ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular tarafndan yrtlen projelere verilmesi zorunluluu programn blgedeki STKlar iin nemli bir mali kaynak haline gelmesini salamtr. Blgedeki sivil toplum kurulular, 2008-2010 yllar arasnda toplam 516 proje ile 64.686.785 TL mali destek almaya hak kazanmlardr. Bu hibe miktar, bahsedilen yllarda verilen hibenin %22sine denk gelmektedir.41 Kamu kurulular ve STKlarn lehine konulan kota deerlendirildiinde SODES programnn blgedeki STKlar iin nemli bir mali kaynak olduu gz ard edilemez. Fakat belirtilen %25lik kotann kamu kurulular ve STKlar arasnda da eit dalmas dikkat edilmesi gereken bir nokta niteliindedir. SODES program ile ilgili gzlenen en nemli sorun ise programn effaflna yneliktir. Valiliklerin hem bavurularn n eleme ve seim srecinde hem de hibe almaya hak kazanan STKlarn mal almlarnda yetkili olmalar srecin tarafszl ve effafl konusundaki endieleri arttrmaktadr. dll projeler hari, hibe almaya hak kazanan projelerin izleme ve deerlendirmeleri ile ilgili paylalan bir bilgi olmamas da program dhilinde fonlanan projelerin blgeye katks ve STKlarn almalarna etkisi konusunda bilgi bulunmamasna sebep olmaktadr.

ii. Bakanlklar
Bakanlklarn internet sitelerinde yer alan bilgiler ve yaplan bilgi edinme bavurular kapsamnda alnan cevaplar incelendiinde STK ilikilerini yrtmede bakanlklarn ortak bir anlaya ya da uygulamaya sahip olmadklar grlmektedir. Bakanlklarn verdikleri mali destekleri dzenlemek iin kullandklar ynetmelikler bulunsa da, bu belgeler ilikilerin dzenlenmesi asndan belirleyici olmamaktadr. likileri dzenleyen mekanizmalara dair boluk ilikilerin tek tarafl olarak bakanlklarn inisiyatifinde olmasna ve STKlarla ibirlii orannn bakanlktan bakanla deiiklik gstermesine neden olmaktadr. Bakanlklarn salad mali destekler incelediinde dikkat ekici olan bir dier durum da, IPA kapsamnda desteklenen projeleri fonlayan bakanlklar ile devlet kaynaklar zerinden fonlama yapan bakanlklarn uygulamalar arasndaki farkllklardr. kinci grupta olan bakanlklara yaplacak proje bavurular ve seim kriterleri hakknda snrl bilgi bulunmakta ve AB programlar ile karlatrldnda paylalan bilgilerin bavuru yapacak kurulular ynlendirecek nitelikte olmad grlmektedir. Bu duruma ek olarak; mali destek almaya hak kazanan projelere ynelik izleme deerlendirme srelerinin herkese ak olmamas bu srelerin effafl ve tarafszlna dair soru iaretlerine sebep olmaktadr. Kamu-STK ilikilerinin glendirilmesi hedefinin bir paras olarak, bakanlklarla STKlarn ilikilerinin dzenlenmesi ve mali destekler iin ortak bir uygulama belirlenmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, baz bakanlklarca da kullanlan AB hibe programlarna ait bavuru ve deerlendirme yntemlerinin tm bakanlklara yaylmas ve bakanlk internet sitelerinde fonlanan projelere ait bilgilerin izleme ve deerlendirme raporlar ile birlikte sunulmas mali desteklerle ilgili srecin effaflnn ve hesapverilebilirliinin salanmas iin faydal olacaktr. STKlarn yararlanabilecei mali desteklerin ya da hibe programlarnn bulunduu bakanlklara dair tespitler aadaki gibidir: Babakanlk: Trkiyenin tantmna katk salayan projelerin desteklendii Babakanlk Tantma Fonu bir mali destek program olarak saylmasa da eitli sivil toplum kurulularnn tantc faali-

40 Bu bilgiler, yaplan bilgi edinme bavurusu kapsamnda Babakanlk Sosyal Yardmlama ve Daynma Genel Mdrl tarafndan salanmtr. 41 statistikler. TC Kalknma Bakanl Sosyal Destek Program (SODES), Eriim Tarihi: 15 Austos 2011. http://www.sodes.gov.tr/SODES.portal

52

53

 ileri Bakanl: ileri Bakanl derneklerle ilikilerini Dernekler Dairesi aracl ile yrtmektedir. Dernekler Dairesi Bakanl ilk kez 2010 ylnda yrrle giren, ileri Bakanl Btesinden Derneklere Yardm Yaplmas Hakknda Ynergeile derneklere proje bazl mali destek salamtr. Bu ynergenin 6. ve 7. maddeleri dorultusunda seilen ve deerlendirilen projeler iin seim kriterleri; sivil toplum bilincinin ve Kamu-STK diyalounun gelitirilmesi, dezavantajl gruplara ynelik, salk, eitim, kltrel ve sosyal ierikli projeler, tarih ve kltr deerlerinin korunmas ve tantlmas ile toplum ve evre salnn korunmasna ynelik projeler olarak belirlenmi ve 2010 ylnda eitli alanlarda ve illerde yrtlecek 45 proje hibe destei almaya hak kazanmtr.42 Dernekler iin sevindirici bir gelime olarak deerlendirilebilecek mali destein bavuru ve seim srelerinin effaflatrlmasnda bilgi paylam nemli rol oynamaktadr. Seim kriterlerinin, proje bavuru formu ve projelere verilen hibe tutarlar ile ilgili bilgilerin Dernekler Dairesi internet sitesinde bulunmamas nemli bir eksiklik olarak gze arpmaktadr. Eksik olan bilgilerin, genel ereveyi belirleyen ynergeye ek olarak Dernekler Dairesi internet sitesinde ak olarak paylalmas tm dernekler iin olumlu bir etki yaratacaktr. Seim srecinin effafln artrabilecek bir dier deiiklik de Seici Kurul ile ilgilidir. Seici Kurul; Dernekler Dairesi Bakan, ller daresi Genel Mdrl ve Strateji Gelitirme Bakanlndan en az daire bakan seviyesinde birer temsilci, bakan tarafndan belirlenen bir ube mdr ve bir dernek denetisinden olumaktadr. Tamam kamu yetkililerinden oluan bu kurula, bamsz seicilerin eklenmesi projelerin seim srecini glendirecektir. 2011 yl boyunca srmesi beklenen projelere ait izleme ve deerlendirme raporlarnn tamamlanmas sonrasnda Dernekler Dairesi Bakanl internet sitesinde yaynlanmas beklenmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl Sosyal Yardmlar Genel Mdrl kapsamnda yrtlen Krsal Alanda Sosyal Destek Projesi (KASDEP); krsal alanda ekonomik ve sosyal yoksunluk iinde bulunan kii ve ailelere maddi ve teknik destek salayarak, bu kiilerin retime katlmalarn hedeflemektedir. STKlar, KASDEP programnn yalnzca istihdama ynelik beceri kazandrma eitimi bileenine bavuru yapabilmektedirler. Sivil toplum kurulular iin bavuru sreci ya da yrtlen projeler hakknda paylalan bilgi bulunmamas, STKlarn KASDEPden ald mali destek ve yrtlen almalar konusunda belirsizlik yaratmaktadr.

Kltr ve Turizm Bakanl: Kltr ve Turizm Bakanl kapsamnda STKlara yaplan mali destek iki balkta incelenebilir. Bunlardan ilki; kltr, sanat ve turizm deerlerini ve zenginliklerini gelitiren ve tantan yerel, ulusal ve uluslararas nitelikteki enlik, festival, anma gnleri, konser, sergi, gsteri, kongre, sempozyum, seminer, panel, gzel sanatlar, fuar ve benzeri etkinliklere ilikin projelere yardmlardr. Dieri ise dernek statsndeki zel tiyatrolarn yararland mali desteklerdir. Bakanlk tarafndan yaplan yardmlar Kltr ve Turizm Bakanlnca Yerel Ynetimlerin, Derneklerin, Vakflarn ve zel Tiyatrolarn Projelerine Yaplacak Yardmlara likin Ynetmelik ile belirlenmitir. Ynetmeliin 9. maddesinde belirtildii zere, sunulan projeler Bakanlk alanlarndan oluan Deerlendirme Komisyonu tarafndan sosyo-kltrel geliime katklar ve proje yrtclerin kurumsal kapasitelerine gre deerlendirilmekte ve mali destek almaya hak kazanan projeler yine Bakanlk grevlileri tarafndan izlenmektedir.43 Yaplan internet aratrmas ve bilgi edinme bavurusu sonucunda Bakanlk tarafndan mali destek almaya hak kazanan vakf ve derneklerin listesine ulalamamtr. Proje bilgilerinin Bakanlk internet sitesi zerinden paylam effafl artrmann yan sra bilgilere ulam da kolaylatracaktr. Sanayi ve Ticaret Bakanl: Bakanlk bnyesindeki Blgesel Rekabet Edilebilirlik Program Koordinasyon ve Uygulama Merkezi, IPA Blgesel Rekabet Edilebilirlik bileeni kapsamnda finansal destek verilen projeler ile ilgili almalar yrtmektedir. Program kapsamnda belirtilen illerde faaliyet gsteren vakf ve dernekler; sanayi altyapsnn gelitirilmesi, AR-GE innovasyon teknoloji ve bilgi ilem teknolojilerinin altyapsnn gelitirilmesi gibi ncelikler dorultusunda proje bavurular yapabilmektedir. Mays 2011 tarihi itibariyle Sanayi ve Ticaret Bakanlndan mali destek almaya hak kazanan 54 projenin yrtcsnden yalnzca bir tanesi dernek statsndedir. Bahsedilen dernek, proje kapsamnda Bakanlk ve AB katks toplam olmak zere 4.992.823 Avro almaya hak kazanmtr.44 Tarm ve Kyileri Bakanl: Tarm ve Kyileri Bakanl kapsamnda yaplan mali destekler IPARD Krsal Kalknma Destekleri kapsamnda yrtlmektedir. Vakflarn kurduu iktisadi iletme, irket veya orta olduu irketler tzel kiilik sahibi olmak kaydyla IPARD nceliklerine uygun projelerle mali

42

Bu bilgiler, yaplan bilgi edinme bavurusu sonucunda ileri Bakanl tarafndan edinilmitir.

Bu bilgiler, yaplan bilgi edinme bavurusu sonucunda Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan edinilmitir. Bu bilgiler, yaplan bilgi edinme bavurusu sonucunda Sanayi ve Ticaret Bakanl (yeni ismi ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl) tarafndan edinilmitir.
43 44

54

55

destek bavurusu yapabileceklerdir. Hala akreditasyon aamasnda olan Bakanlk projelere henz destek verememekte ama bu srecin yakn gelecekte balamas beklenmektedir.45

iii. Blgesel Kalknma Ajanslar (BKA)

Blgesel Kalknma Ajanslar, NUTS II snflandrmasna gre belirlenen blgelerin sosyoekonomik kalknma dzeyleri arasndaki fark azaltmak ve uzun vadede ortadan kaldrmak iin kurulmutur. Ulusal koordinasyonu Babakanlk Devlet Planlama Tekilat (yeni adyla Kalknma Bakanl) tarafndan stlenilen 26 kalknma ajans blgesel nceliklerine gre teknik ve mali destek programlar yrtmektedir. Kalknma ajanslar tarafndan verilen mali destein erevesi ve kurallar, 8 Kasm 2008de 27048 sayl resmi gazete ile yaynlanan Kalknma Ajanslar Proje ve Faaliyet Destekleme Ynetmelii ile belirlenmitir. Mali destek programlar kapsamnda bavurularn gerekletiren sivil toplum kurulular iin belirlenmi bir kota bulunmamaktadr. Kar amac gden veya kar amac gtmeyen kurulular statlerine gre bavurularn yapld programlarn bu iki gruba verdii destek oran deiiklik gstermektedir. Bu ayrma gre STKlar; kamu kurulular, niversiteler ve meslek kurulular ile birlikte kar amac gtmeyen kurulular statsnde bavurularn yapmaktadrlar. Bu snflandrmada yer alan dier kurulularn kurumsal kapasitelerinin STKlara gre yksek olmas, mali destek almaya hak kazanan proje yrtclerinin ounlukla kamu kurumlar arasndan olmas beklentisini yaratmaktadr. ukurova Kalknma Ajansnn 2008 yl kazanan projeler dalm da bu beklentiyi dorular niteliktedir. Buna gre kar amac gtmeyen kurulular gz nnde bulundurulduunda 2008 ylnda ukurova Kalknma Ajansndan; 24 kamu kurumu, 6 kamu kurumu niteliinde mesleki kurulu, 5 vakf, 5 hukuk tzel kiisi, 3 dernek ve 2 birlik mali destek almtr.46 Kalknma ajans mali desteklerinden yararlanan vakflarn byk bir ksmnn kamu kuruluu zellikleri tayan sosyal yardmlama ve dayanma vakflar olmas da dikkat ekici bir veri olarak yer almaktadr. Avrupa Birlii proje bavuru formu ve formatna sadk kalarak hazrlanan kalknma ajans bavurular bavuru sreci ve seim kriterleri asndan anlalr ve effaf bir yntem uygulamaktadr. Programlarn almasn takiben kalknma ajanslar tarafndan dzenlenen tantc toplantlar ve proje yazma eitimleri de STKlarn kapasitesinin gelimesine ve programlarla ilgili ayrntl bilgi alabilmelerine olanak salamaktadr. Bu srete gelitirilmesi gereken alanlar kalknma ajanslarna ait internet sitelerinin bilgi paylam asndan denkletirilmesi ve

izleme deerlendirme kapsamnda baz kalknma ajanslarnn internet sitelerinde hali hazrda yer alan yllara gre program istatistiklerin tm ajanslara yaylmasdr. Kalknma ajanslarnn kurulu ve mali destek vermeye balad yllarn farkllk gstermesi bilgi paylamndaki farkllklarn sebeplerinden biridir. Mali destek verilen projelerin sonulanmasnn ardndan, gerek bilgi eriimi gerekse izleme deerlendirmeye ynelik istatistiki ve dier bilgilerin ortaya kmas ve yaynlanmas umulmaktadr.

iv. Yerel zel Kaynaklar

Trkiyede sivil toplum kurulularnn faydalanabilecei balca yerel zel kaynaklar; bireysel balar, sponsorluk ve kurumsal sosyal sorumluluk almalar dahilinde gelitirilen zel sektr destekleri ve vakflar tarafndan yrtlen hibe programlardr. Gnmzde, sosyal giriimler de vakf ve derneklerin iktisadi iletmeleri ile gerekletirecekleri aktiviteler zerinden mali srdrlebilirliklerini salayabilecekleri bir model olarak gelimektedir. Yaplan aratrmalar, Trkiyede bireysel ba oranlarnn olduka dk olduunu ortaya koymaktadr. Charities Aid Foundation (CAF) tarafndan Gallup World View World Poll aratrmasnn sonular kullanlarak hazrlanan ve tm dnyada yardm eilimlerini deerlendiren Dnya Ba Endeksi 2010a gre, bireysel balar asndan incelendiinde Trkiye 153 lke iinde 134. srada yer almtr. Yine bu aratrmaya gre Trkiye nfusun %14 STKlara nakdi ba yapmakta ve %7lik bir ksm gnll olarak STK almalarna katlmaktadr. Nfusun %35i ise tanmad birine yardm etmektedir (CAF, 2010). Trkiye Eitim Gnllleri Vakf tarafnda 2008 ylnda yaplan aratrmann sonular da Dnya Ba Endeksi 2010un sonularn destekler niteliktedir. Bu aratrmaya gre katlmclarn yalnzca %7,5i son 6 ay iinde bir kuruma maddi bata bulunduunu belirtmitir (TEGV-nfakto, 2008). Belirtilen bu oranlar kapsamnda yaplan balarn zellikle eitim ve ocuklarla ilgili konulara younlat da gzlemlenmektedir. Trkiyede hayrseverliin kkenleri ve geliimi incelendiinde, bu olgunun slami gelenekler erevesinde gelitii ve bu sebeple de genellikle toplumun yoksul ya da yardma muhta ksmlar hedef alnarak yaplan birebir nakdi yardmlar ierdii grlmektedir. Gemi TSEV aratrmalarnn da gsterdii gibi, Trkiyede vatandalarn %80i geleneksel ve dini sebeplerle, akrabalarna veya yaknlarna bir ekilde ba yapmaktadr. Bu balarn byk ounluu (%86) ihtiya sahiplerine dorudan yaplan, kk miktarda ve dzensiz balardr (TSEV, 2006). Bu rakamlar STKlara yaplan ba oranlar ile kyaslandnda, Trkiye genelinde bireyden bireye balarn STKlar araclyla yaplan ba ve yardmlara tercih edildii sylenebilir. Yukardaki verilerin ortaya kard tabloya ramen, son yllarda STKlara yaplan bireysel balar ve bu balarn artnda nemli rol oynayan grnrlk almalar ile ilgili olumlu

Bu bilgiler, yaplan bilgi edinme bavurusu sonucunda Tarm ve Kyileri Bakanl Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu tarafndan edinilmitir. 46 zleme ve Deerlendirme. ukurova Kalknma Ajans (CKA), Eriim Tarihi: 19 Austos 2011. http://www.cka.org.tr/files/2008projetanitim.pdf
45

56

57

gelimeler gzlemlenmektedir. Sivil toplum kurulular grsel, yazl basn ve internet zerinden ba kampanyalar dzenlemekte, bylece hem STKlarn grnrl artmakta, hem de ba yaplmasna ynelik farkndalk arttrlmaktadr. Bu yaklam, STKlarn kaynak gelitirme faaliyetlerine daha fazla insan kayna ve bte ayrlmaya balandn gstermektedir. Trkiyenin uzun ve zengin bir hayrseverlik gemii olmasna ramen, irketlerin STKlara sponsorluk ve kurumsal balarla destek salamas bir yenilik olarak grlmektedir (TACSO, 2010). STEP projesi kapsamnda yaplan anketlerde STKlarn %67si zel sektr genellikle ilgisiz, %48i ise kurumsal sosyal sorumlulua (KSS) szde nem veren aktrler olarak tanmlamtr (TSEV, 2011). Bununla birlikte zel sektrn sivil toplum kurulularna desteklerinde zellikle gelimi blge ve ehirlerde bir art olduunu sylemek mmkndr. STEP almas erevesinde yaplan blgesel danma toplantlarnda, katlmclar kurumsal sosyal sorumluluk teriminin zel sektrde giderek yaygnlatna dikkat ekmilerdir (TSEV, 2011). Bu balamda, zel sektr tarafndan kurulan vakflar ve zel sektrn yrtt KSS ve sponsorluk almalarnn STKlar iin nemli mali kaynak oluturduu gzard edilemez. zel sektr tarafndan kurulan vakflarn hibe programlar aracl ile verdikleri fonlar, Trkiyede yerel kaynaklarn gelitirilmesi ve eitlendirilmesinde yeni ve gelimekte olan bir alan olarak grlmektedir. Bu destekler, vakflarn ilgi ve alma alanlarna paralel olarak eitim, dezavantajl gruplar ve evre gibi konulara younlamaktadr. Bu programlarla vakflar, yerelde ya da ulusal dzeyde benzer alanda alan STKlarn projelerine mali destek salamaktadr. Sivil topluma kaynak gelitirmek iin gelitirilen yeni modeller arasnda yer alan sosyal yatrm vakflar47 da STKlarn mali srdrlebilirlii iin nem tamaktadr. Balar, sivil toplum kurulular ve ihtiya sahibi kitleleri bir araya getiren bir ortaklk olan sosyal yatrm vakflar; corafi olarak belirlenmi bir blgede, balk ve filantropiyi gelitirerek sivil toplum projelerinin hayata geirilmesine destek vermektedir. Bu modele gre, birey ve kurumlardan alnan balar sosyal yatrm vakf bnyesinde toplanmakta; corafi blgedeki yerel balarn istekleri ve toplumsal ihtiyalar dorultusunda hibe programlar oluturularak yereldeki STKlarn projelerine kaynak salanmaktadr. Sosyal yatrm vakf niteliinde Trkiyede kurulan ilk vakf olan Bolu Balar Vakf bu alanda ne kmaktadr.48 Sponsorluklar kapsamnda eitli projeler sklkla hayata geirilmesine ramen, yalnzca az sayda kurumun kurumsal sosyal sorumluluk stratejileri ve departmanlar bulunmaktadr. Bu durum, yalnzca proje bazl sponsorluk almalar ya da alanlarn gnlllk projelerinin kurumsal sosyal sorumluluk olarak alglanmasna neden olmaktadr. Bu balamda,

yaplan sponsorluk almalarnn saysnn artmasna ramen zel sektr ile sivil toplum kurulularnn ilikilerinin gelitirilmesi ve sponsorluk almalarnn sivil toplum kurulularnn genelinin yararlanabildii bir dzene oturtulmas nem kazanmaktadr. Bu kapsamda zel sektrn STKlara ynelik destei konusunda elverili bir ortam oluturmayan mevcut vergi yasalarnn sosyal sorumluluk ve filantropiyi tevik edici hale getirilmesi de nem kazanmaktadr (TSEV, 2011). zel sektrde KSS ile ilgili stratejilerin eksiklii, yaplan almalarn ve yrtlen projelerin STKlarn alma alanlar ve faaliyetlerine gre belirlenmesine de yol amaktadr. Vergi muafiyeti ya da kamu yarar stats olan vakf ve derneklerle almay tercih eden irketler, sponsorluk almalarn da bu kurulularn alanlaryla snrl tutmaktadrlar. Bu duruma bal olarak da insan haklar, cinsiyet eitlii ya da ii katlm ve haklar alanlarnda alan STKlara destek salama konusunda zel sektrn isteksiz olduu grlmektedir (UNDP, 2008). Byle bir ortamda, yaplan almalarn eitlendirilmesi ve projelerin daha etkili hale gelmesi iin taraflarn karlkl n yarglarnn krlmas ve diyaloun gelitirilmesi byk nem tamaktadr. Bu alanda yaplan bir aratrma zel sektr ve STKlar arasndaki diyaloun gelitirilmesi iin; iki tarafn birbirlerinin tzel kiiliklerini, organizasyon yaplarn, kurumsal kimliklerini, misyon ve vizyonlarn ve deneyimlerini tanmalarnn gerektiini ortaya koymutur (SGD-Trendgroup, 2011). Sivil toplum kurulular ve zel sektr arasndaki diyaloun gelitirilmesi iin atlan admlarda taraflarn karlkl ikayetlerinin de dikkate alnmas gerekmektedir. Buna gre, STKlarn irketlerin kurumsal sosyal sorumluluk projelerini ksa sreli ve reklam amal faaliyetler olarak grmesi ynndeki ikayetleri; zel sektrn ise STKlarn raporlama sisteminin yetersizliinden ve zel sektrn yalnzca mali kaynak olarak alglanmasndan dolay rahatszlklar taraflarca dikkate alnmaldr (SGD-Trendgroup, 2011). STKlarn mali srdrlebilirlii iin yerel zel kaynaklarn gelitirilmesi kapsamnda incelenebilecek bir dier model de sosyal giriimlerdir.49 Sosyal sorunlarn zmnde giriimcilik esasl ve serbest piyasa bazl yntemler benimseyen kurulular olarak tanmlanan sosyal giriimler, Trkiye rneinde vakf ve derneklerin iktisadi iletmeleri olarak da faaliyet gstermektedirler. Bu modeli benimseyen STKlar ticari faaliyetlerinden elde ettikleri geliri altklar ve deiim yaratmay hedefledikleri alana yatrmakta ve bu sayede kendi faaliyetleri zerinden kaynak gelitirmektedirler. Sosyal giriimler ve sosyal giriimcilik Trkiyede her geen gn daha fazla ilgi ekmekte ve dnyann eitli lkelerinde de sivil toplumun finansal srdrlebilirlii iin nemli bir model olarak alglanmaktadr (TSEV, 2010c).

47 48

Sosyal yatrm vakflar hakknda daha ayrntl bilgi iin http://www.tusev.org.tr sitesini ziyaret edebilirsiniz. Bolu Balar Vakf ile ilgili ayrntl bilgi iin http://www.bbv.org.tr sitesini ziyaret edebilirsiniz.

49

Sosyal giriimler hakknda daha fazla bilgi iin http://www.sosyalgirisim.org sitesini ziyaret edebilirsiniz.

58

59

Aratrma

04

a. Aratrmalar
Sivil toplum konusuna akademik olarak artan ilgiyi grebileceimiz en iyi gsterge Trkiyedeki niversitelerde yaplan yksek lisans ve doktora tez almalardr. Sivil toplumun birok alanla girdii etkileimi aratran bu tezler yeni almalara temel oluturmann yannda STK alanlar iin de bir kaynak niteliinde olmaktadr. YK veri tabanndan derlediimiz bilgilere gre 43 doktora ve 221 yksek lisans tezi olmak zere kabaca dernek ve vakflarla ilgili 264 tez almas yaplmtr.50 zellikle 2005 ylnda artmaya balayan sivil toplum konulu tez almalar konu baznda eitlenmekle birlikte yaklak %15nin Avrupa Birlii ve demokratikleme erevesinde sivil toplumu ele ald grlmektedir. Avrupa Birlii ve sivil toplum ilikisine olan ilginin sonraki yllarda da artarak devam etmesi ABnin Trkiyedeki sivil toplumun gelime srecine etkisini gstermektedir. niversiteler baznda kan sonular ise toplam 54 niversitede sivil toplum konulu tez almas yapldn ortaya koymakta ve 30 tez almas ile Marmara niversitesinin sivil toplum konusuna en fazla eilen niversite olduu ynndedir. stanbul ve Ankara niversiteleri de yine sivil toplum konusunda tez almalarnn nispeten youn olduu dier niversiteler olarak gze arpmaktadr. Yllar Tez Says 2002 16 2003 0 2004 1 2005 14 2006 39 2007 46 2008 48 2009 47 2010 49

ekil 14: Yllar tibariyle STKlar zerine Yazlan Tezler (YK, 2011)

b. niversite-Sivil Toplum likileri

niversiteler ve yksek renim kurumlar retme ve aratrma kapasiteleri ile sivil toplum asndan nemli bir role sahiptir. niversiteler, sivil toplumla ilgili aratrmalar yaplmas yoluyla alann geliimine katkda bulunabilecekleri gibi, sivil toplum kurulular ve niversi-

50

Yksekretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi, Eriim Tarihi: 12 Temmuz 2011. http://tez2.yok.gov.tr/

63

teler karlkl olarak birbirlerine danmanlk ve uzmanlk salayabilirler. Ayrca niversiteler sosyal duyarll yksek bireylerin yetimesine araclk edebilir ve bylece sivil toplumun gelimesine katkda bulunabilirler. lkemizde her ilde bir devlet niversitesi kurulmasnn ardndan, vakf niversiteleri de giderek yaygnlamaya balamtr. stanbuldaki niversite says 40 gemitir, Trkiye apnda ise devlet ve vakf niversitelerinin toplam says 165e ulamtr. Bu geliim sivil toplum kurulular asndan da bir frsat tekil etmektedir. niversite-sivil toplum ilikileri ele alndnda aratrma ve akademik ortaklklar, proje ortaklklar ve gnll programlar dikkati ekmektedir. Sivil toplumla ilgili niversiteler akademik almalarn farkl dzeylerde kurumsallatrmaktadrlar. stanbul Bilgi niversitesi almalarn Sivil Toplum almalar Merkezi bnyesinde birletirerek bir ilki gerekletirmitir. Sivil toplum ile ilgili en fazla akademik almann retildii Marmara niversitesi ise Sivil Toplum Kurulular Aratrma ve Uygulama Merkezini faaliyete geirmi ve 2010 ylnda Sosyal Bilimler Enstitsne bal olarak Toplumsal Projeler Ynetim ve Organizasyonu Tezli Yksek Lisans Program balatlmtr. Kukusuz bu merkezler bata STKlarn gnll ve alanlarna sunduu eitim olanaklar asndan olduka nemlidir. Bugn ayrca birok niversite ders programlarnda sivil toplumla ilgili derslere yer vermekte, bylece sivil topluma ilikin farkndaln arttrlmasna katkda bulunmaktadr. anakkale Onsekiz Mart niversitesinin dzenledii STKlar Kongresi gibi akademik toplantlarn yaygnlamas bu alandaki bilgi retiminin tevik edilmesi asndan nem tamaktadr. Bu adan tm dnyadan 600den fazla bilim adam, aratrmac ve sivil toplum kuruluu temsilcisinin katld Uluslararas nc Sektr Aratrmalar Birliinin (ISTR) Uluslararas Konferansn TSEVin ev sahipliinde 2010 ylnda stanbulda gerekletirmi olmas nemlidir. niversiteler ve sivil toplum kurulularnn bir dier ibirlii olana birbirlerinin uzmanlklarndan faydalanabilme potansiyelleridir. Bu noktada sivil toplum kurulular akademisyen ve aratrmaclardan programlarnn tasarmlarnda destek alabildikleri gibi, projelerinde birbirlerini bir zm orta olarak grerek ksa ve uzun vadeli ibirliklerine de gidebilmektedirler. Daha ok projeler kapsamnda rneklerini grdmz ibirliklerinin sonu ve etkilerini, ne derece uzun vadeli ve kalc olabildii ile ilgili bir deerlendirme bulunmamaktadr. Ancak, STEP kapsamnda yaplan blgesel danma toplantlarnda niversitelerin STK faaliyetlerine ilgisiz olduu ve STKlar ile niversiteler arasnda iletiim ve ibirliklerinde sorunlar yaand dile getirilmitir. Genlerin sivil toplum ve sosyal alanla ilgili duyarlln gelitirmesi ve katlmnn tevik edilmesi noktasnda da niversitelerin nemli bir rol bulunmaktadr. Son yllarda giderek artan sayda niversite gnlllk, toplumsal duyarllk gibi eitli adlar altnda programlar geli-

tirmekte, rencilerini ve hatta alanlarn sivil toplum kurulularnda gnlllk yapmaya veya sosyal bir proje gelitirmeye tevik etmektedir. ok sayda niversitede de renciler kurduklar kulpler araclyla sosyal faaliyetler yrtmektedir. Bu erevede, niversite-sivil toplum ibirlii iin nemli bir frsat 2006 ylndan itibaren Eitim Fakltesi retmen yetitirme programlarna eklenen Topluma Hizmet Uygulamalar (THU) dersi olmutur.Tm programlar iin zorunlu olan bir yaryllk bu derste, rencilerden, toplumun gncel sorunlarn belirlemeleri ve zm retmeye ynelik projeler hazrlamalar beklenmektedir (Ylmaz, 2011). Uygulamal arlkl bu dersin Trkiyede eitim fakltesi rencileri arasnda sosyal sorumluluk bilincinin gelimesi asndan olumlu bir rnektir. retmen adaylarnn geribildirimleri toplumsal duyarllk konusunda olumlu katk yaptn bildirmekle beraber dersin organizasyonundaki skntlar ve kurumlarla ilikilerdeki sorunlar katknn istenen dzeyde olmadn gstermektedir (Ylmaz, 2011). zel olarak da retmen adaylarnn yapaca faaliyetlerin belli kurumlarla (yatl blge okullar, ocuk esirgeme kurumu gibi) kstlanmas THU dersinin sivil toplumun gelimesine yapaca olumlu etkiyi en aza indirmitir. Bu dersin sosyal sorumluluk dorultusunda yeniden ele alnmas ve tm blmlere yaylmas sivil toplum bilincinin gelimesi asndan nemli bir adm olacaktr. Ayn ekilde sivil toplum kurulular da niversite kulpleri araclyla rgtlenerek gnll alarn gelitirmeye almaktadrlar. Bu alanda niversiteler ve sivil toplum kurulular arasnda iletiim ve ibirliinin gelitirilmesi nemlidir.

Baarl Bir rnek: Bolu Balar Vakf Okul ncesi Eitim Projesi
lkemizin ilk balar vakf* olan Bolu Balar Vakf, Bolunun eitim ve salkla birlikte sanat, kltr, spor, evre, kadn, genlik, aratrma-gelitirme, ilim ve insan haklar gibi sosyal kltrel ve ekonomik alanlarda ihtiyalar karlamak iin 2008 ylnda 32 ba tarafndan kurulmutur. Vakf Boluda 0-6 ya grubu ocuk nfusunun eitiminde byk ak bulunduu tespit ederek erken ocukluk eitimine btncl bir yaklam getirmeyi amalamtr. Bu kapsamda Abant zzet Baysal niversitesi Okul ncesi Eitimi retmenlii Anabilim Dal retim yeleriyle birlikte Okul ncesi Eitimi Projesini hazrlamtr. Proje, Abant zzet Baysal niversitesi ve l Milli Eitim Mdrl ibirliiyle yrtlmtr. Okul ncesi eitimi destekleyici bu sosyal projenin salkl ve srdrlebilir olabilmesi iin niversite yerlekesi iinde Abant zzet Baysal niversitesine bal uygulama krei ve Milli Eitim Bakanlna bal bir uygulama anaokulu ve aratrma merkezi yaplmtr.

64

65

Ayrca proje kapsamnda; Anaokulu ve krelerde kullanlacak eitici malzemeler listesi hazrlanmtr. Vakfn bnyesindeki balar araclyla bu malzemeler temin edilmitir. Valiliin de destei alnarak okul ncesi retmenlerine seminerler verilmitir. Farkndalk yaratlmas iin okul ncesi eitimi enlii dzenlenmitir. Krsal anaokullarndaki ocuklar ehir merkezindeki anaokullarna ziyaretler gerekletirdiler ve kaynamalar ve yeni ortamlar tanmlar salanmtr. Kre ve anaokulunda verilecek erken ocukluk eitimiyle, aratrma merkezinde elde edilecek yeni bilgi ve tecrbelerin Milli Eitim Bakanl araclyla dier kre ve anaokullarna yaygnlatrlmas planlanmaktadr. Detayl bilgi iin: www.bbv.org.tr
* Balar vakflar, yerel dzeyde faaliyet gstererek birey ve kurumlardan fon toplayp, bu kaynaklar hibe olarak yereldeki kurululara datr.

Trkiye in neriler

1. Yasal almalar
Hukuki ereve ve Sivil Toplumu lgilendiren Mevzuatn Deerlendirilmesi
Sivil toplum alannda yaplan mevzuat deiiklikleri genel anlamda olumlu olmakla birlikte uygulamada baz problemler varln srdrmektedir. Mevzuatn, zellikle Dernekler Kanunu ve Yardm Toplama Kanununun daha zgrlk bir yaklamla yeniden ele alnmalar gerekmektedir. Mevzuatmzda sivil toplum kuruluu tanm bulunmamaktadr. Tanm eksiklii uygulamada sorunlar ve kafa karkl yaratmaktadr. KamuSTK ilikilerinin daha salkl ve belirlenmi mekanizmalar erevesinde gelimesi iin sivil toplum kuruluu tanmnn evrensel kriterler dorultusunda tanmlanmas ve mevzuatta yer almas gerekmektedir. Kamu kaynaklar ile kurulmu kamu vakf ve dernekleri iin ayr bir stat tanmlanarak hem kamuoyundaki yanl alglama giderilmeli, hem de STK tanmndaki ve alglamasndaki kafa karklklar azaltlmaldr. Baz lkelerde kar amac gtmeyen irket olarak da tanmlanan sosyal giriimler iin lkemiz mevzuatnda zel dzenlemeler bulunmamakta ve uygulamada birok sosyal giriim dernek, vakf, kooperatif hatta irket olarak rgtlenmektedir. Sosyal giriimler hem sosyal, hem ekonomik kalknma ve istihdam asndan nemli bir potansiyele sahiptir. Mevcut yasal boluk dikkate alnrsa yeni bir tzel kiilik olarak tanmlanmas dnlebilir. Ayrca zaten sosyal giriim olarak faaliyet gsteren dernek ve vakflarn iktisadi iletmelerinin vergisel artlar iyiletirilerek tevik edilmeleri gerekmektedir. lkemizde sadece hibe vermek amacyla bir vakf veya dernek kurulmas mmkn deildir, bu ise STKlara kaynak yaratlmas iin nemli potansiyeli olan bu vakf modelinin kurulmasn ve gelimesini engellemektedir. Ayrca hali hazrda hibe veren vakflarn hibe

66

67

miktarlarn arttramamalarna sebebiyet vermektedir. Mevzuatta ilgili deiiklikler yaplarak hibe verilebilmesinin ve srf bu amala vakf kurulabilmesinin n almaldr.

Gerekli mekanizmalar oluturulmal, sreler tanmlanmaldr. Bylece ibirlikleri daha tarafsz ve effaf olacaktr. 5072 sayl Dernek ve Vakflarn Kamu Kurum ve Kurulular ile likilerine Dair Kanun zaman iinde amacndan sapm ve STKlarn devletle ilikilerini zedeleyici bir kanun haline dnmtr. Kanunun yrrlkten kaldrlmas Kamu-STK ilikilerinin gelimesine yardmc olacaktr. Sivil toplum kurulular tarafndan dile getirilen nemli sorunlardan biri, devlet ve hkmet organlarnn STKlara eit mesafede yaklamad ynndeki izlenimdir. Bu konuda kamu kurulularnn nceden belirlenmi kriterler erevesinde tarafsz ve effaf davranmalar gerekmektedir. Mevzuat Hazrlama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikin istenilen sonucu dourmakta yetersiz kald ve STKlarn katksnn ikinci planda algland grlmektedir. Bu Ynetmelik deitirilerek STKlarn grlerinin dikkate alnmas ve stratejik planlama srelerine katlmlar salanmaldr. STKlarn yasama srecine katlabilmeleri iin STKlarn TBMM komisyon srecinde dinlenmesi iin etkin bir yntem gelitirilmesi gerekmektedir. Bu yntemlerden biri de taslaklar komisyona ulamadan nce geni bir zaman diliminde taslak zerinde sivil toplum mutabakatn salayacak mekanizmalarn oluturulmasdr. Kamu tarafndan (Avrupa Birlii Bakanl) dzenlenen farkndalk arttrc faaliyetler ve ara sra dzenlenen danma toplantlar yeterli deildir. Bu haliyle bir diyalog sreci balatmaktansa bilgilendirme amac tayan toplantlar, ok sayda ve farkl alanlarda alan STKlara ev sahiplii yapmakta fakat bu eitliliin toplantlarn verimlilii asndan katk yaratp yaratmad tartmaya ak bir nokta olarak gzkmektedir. Bu toplantlar bilgi vermekten, diyaloga gei iin nemli bir frsat olarak deerlendirilmelidir. Kamu kurum ve kurulularnn internet sayfalar incelendiinde bazlarnn son derece kapsaml ve gncel bilgiler iermesine ramen bir bakasnda tam tersi bir durumla karlalabilmektedir. nternet sayfalarnda mmkn olduu kadar detayl ve gncel bilgi ile belgeler bulunmaldr. Kamu kurumlarnn elektronik posta yolu hatta dier iletiim aralaryla STKlar bilgilendirilmesinde de nemli skntlar yaanmaktadr. Kamu kurumlarnn iletiime daha fazla nem vermeyi ve kaynak aktarmay dnmeleri ve alt yaplarn kapsaml bir ekilde gzden geirmeleri gerekmektedir. Bakanlklar tarafndan bilgi edinme bavurularna verilen cevaplarda gzlemlenen farkllklar, cevaplarn yetersizlii, srecin her kurumda ayn ekilde ilemediini gzler nne sermekte ve bu durumun uyumlatrlmasna ynelik gereklilii ortaya koymaktadr. Kamu adeta bilgi edinmeden bkm bir durum sergilemektedir.

rgtlenme zgrl
rgtlenme zgrl ile ilgili sorunlar mevcut kanunlardan ok uygulamadan kaynaklanmaktadr. Cezalar ve denetim sorunlu iki alan olarak ne kmaktadr. rgtlenme zgrl nndeki en byk engel dernek ve vakflarn kar karya olduklar cezalardr. Bu balamda ceza tutarlarnn azaltlmas, yaplacak ilk uyarnn dikkate alnmamas durumunda ceza uygulamas gibi deiiklikler dernek ve vakflarn yaayabilmesi ve etkin olarak ilevlerini yerine getirebilmesi iin nemlidir. Makul olmayan cezalar rgtlenme zgrl kavram ile hibir zaman bir araya gelebilecek kavramlar olmayp, gnlln de nnde ok ciddi bir engeldir. Kamu makamlar dernek ve vakf faaliyetlerini sadece kanunlar balamnda su tekil edip etmediini kontrol etmek iin incelemeli, ortaya kan sular Ceza Kanunu kapsamnda deerlendirilmelidir. Dernekler ve Vakflar Kanunlarnda ayr ceza maddeleri olmas rgtlenme zgrln dzenleyen kanunlar elikili hale getirmektedir. Terrle Mcadele Kanunu dolayl da olsa rgtlenme zgrlnn nnde bir engel tekil etmeye devam etmektedir. Bu yaklama son verilerek dernekler ve vakflar bir suun sabit grlmesi durumunda Ceza Kanununa gre cezalandrlmaldr. Denetleme konusunda vakf ve dernekler iin esasa ilikin denetim esas klnmtr. Her ne kadar yeni Dernekler Kanunu ve Vakflar Kanunu ile vesayet sistemi kaldrlarak vakf yneticilerinin yetkileri artrlm ise de uygulamada zellikle denetimler srasnda eski zihniyetin izleri sklkla grlmektedir. Bu yaklamlar gzden geirilmeli ve beyan sistemine dayal bir denetim esas klnmaldr.

Kamu-STK likileri
Avrupa Birliinin ncelikleri arasnda yer alan ve katlmc demokrasinin de bileenleri arasnda olan kamu-sivil toplum diyalounun gelitirilmesinin nemi kamu tarafndan kabul edilmesi ile danma sreleri kamunun tek yanl iradesi ile uygulanmaya balanmtr. Ancak arzu edilen diyalog ve ibirlii sreleri henz ok yenidir ve uygulandna dair bir gzlem yaplamamaktadr. Trkiyede kamu ile sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini tevik eden yasal hkmler bulunmasna ramen, bu yasalarn hayata geirilmesine ilikin mekanizmalarn mevcut olmamas yaplacak ibirliklerinin kamu kurumlarnn istek ve ihtiyalar dorultusunda belirlenmesine neden olmakta ve uzun sreli ibirliklerinin gelitirilmesine engel olmaktadr.

68

69

 Snrl sayda kentte etkili olan kent konseylerinin etkisinin tm kentlerde glendirilmesi ve kent konseylerini ilgilendiren srelerde hesap verebilirlik ve effafln artrlmas gerekmektedir.

2. Uluslararas likiler
Uluslararas letiim ve birlii
Mevcut yasal ereve ile uluslararas faaliyet gsteren kurulularn Trkiyede ube ve temsilcilik amalar ciddi brokratik kurallara balanmtr. Ar brokrasinin sebeplerinden biri uluslararas kurululara kar sregelen pheci yaklamdan kaynaklanmaktadr. Bu kurulularla ilgili bu yaklam terk edilerek, kurulma srecinin zgrletirilmesi ve Trkiyede fayda salamay hedefleyen uluslararas kurulularn ube/temsilcilik amalarnn kolaylatrlmas gerekmektedir. zellikle AB yelik srecinde, uluslararas sivil toplum diyalounun artmas iin STKlarnn kapasitelerinin gelitirilmesi gerekmektedir. AB fonlarnn iletiim ve ibirliklerini tevikine ramen; STK temsilcilerinin yabanc dil bilgisi olmamas, STKlarn teknik ve altyapsal eksiklikler ilikilerin gelimesini snrlandrmaktadr. STKlarn uluslararas alara ve toplantlara katlm tevik edilmeli, iyi rneklerin paylam, deiim programlar gibi karlkl renme sreleri desteklenmelidir.

Kaynak Gelitirmeye likin Yasal Mevzuat

lkemizde STKlar iin eitli vergisel istisnalar mevcut olmakla birlikte konunun bir btnlkten uzak olduu grlmektedir. STKlar iin vergi muafiyet ve istisnalar geniletilerek AB lkelerindeki uygulamalara yaklalmal, kamu yararl faaliyetler ve balk tevik edilmelidir. Bu ynde yaplabilecek baz dzenlemeler aadaki gibidir: o Beyanname vermeyen gerek kiilerin ve zellikle cretli alanlarn balarnn vergiden dlebilmesi mmkn klnmaldr. o Gerek ve tzel kiilerin balarnn vergiden indirilebilecek tutarlar arttrlmaldr. o Vakf ve derneklerin amalarn gerekletirmek amacyla kurduklar iktisadi iletmeleri Kurumlar Vergisinden muaf tutulmaldr. o Vakf ve dernekler; Katma Deer Vergisi, Emlak Vergisi, Motorlu Tatlar Vergisi ve Damga Vergisi ile Noter Harlarndan muaf olmaldr. Vakflar iin vergi muafiyeti dernekler iin kamu yarar stats uygulamada eitli yanl ve eksiklikleri barndrmaktadr. Bu stat ok az sayda kurulua, uzun bir sre sonunda ve Bakanlar Kurulu kararyla verilmekte dolaysyla siyasi bir grnm sergilemektedir. Statnn getirdii ayrcalklar da ok azdr. Baln gelimesi ve sivil toplum kurulularnn mali srdrlebilirliklerinin salanmas asndan en ksa srede yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Vergi Muafiyeti/Kamu Yarar stats AB yesi dier lkelerde olduu gibi kuruluun balangtaki ama, varlk ve kapasite gibi deerlerine baklarak kuruluta verilmeli, bu kurulular ok sk denetlenmeli ve gerek duyulmas halinde statleri bilahare iptal edilmelidir. Yardm Toplama Kanunu Trkiyenin 2007-2013 yllar iin hazrlad AB Mktesebatna Uyum Raporunda deitirilmesi karar verilen kanunlar arasnda yer almakla birlikte bu kanunun getiimiz yllarda deitirilmemesi hatta mktesebata ak ekilde aykrlk tekil etmesine ramen AB ilerleme raporlarnda da yer almamasdr. Bu kanunun yrrlkten kaldrlmas veya STKlarn yardm toplama faaliyetlerine zgrlk getirici bir ekilde yeniden dzenlenmesi gerekmektedir.

Uluslararas Fonlar
STKlar iin yurtdndan alnan yardmlarda uygulanan yardmn kullanlabilmesi iin bildirim uygulamasna son verilmelidir. Bu uygulama yerine, STKlarn sene iinde yurtdndan aldklar mali yardmlar yllk beyannameleri ile toplu olarak bildirmelerine izin verilmelidir. Yurt iinde ubesi, temsilcilii olan uluslararas kurululardan (Avrupa Komisyonu, Dnya Bankas, Birlemi Milletler, Elilikler vs.) temin edilen hibeler yurtdndan elde edilen gelir gibi alglanmamal dolaysyla beyana tabi tutulmamaldr. STKlarn yurtdndan aldklar mali destek incelendiinde, Avrupa Birlii fonlarnn STKlarn ncelikli mali kayna olduu grlmektedir. Bu durum baz STKlarn projelerini hayata geirebilmek iin AB fonlarna baml hale gelmesine ve STKlar arasnda projecilik anlaynn gelimesine neden olmaktadr. STKlarn fon kaynaklarn eitlendirmeleri ve kendi misyon ve alma alanlarna uygun fon kaynaklarna ynelmeleri gerekmektedir. Yurtdndan alnan mali destekler sz konusu olduunda, STKlarn projelerin izleme ve deerlendirme raporlarn yalnzca balar ile paylatklar grlmektedir. Bu raporlarn ve izleme deerlendirme sreciyle ilgili dier bilgilerin STKlarn internet sitelerinde ve dier iletiim aralarnda paylalarak ak hale getirilmesi projenin effafl ve etkisinin gz nne serilmesi asndan nem tamaktadr. Bu kapsamda, Avrupa Birlii Bakanl tarafndan

70

71

2011 ylnda aktif hale gelmesi taahht edilen zleme Bilgi Sistemi hayata geirilmeli ve bu srece rnek tekil etmelidir.

uygulama kriterleri kullandklar grlmektedir. Benzer kriterlerin tm bakanlklar tarafndan benimsenmesi ve kullanlmas bilgilerin herkese ak olmasn, srecin her bakanlkta benzer ekilde ilemesini ve daha effaf bir sistemin kurulmasn salayacaktr. Kamu fonlar sz konusu olduunda, SODES program hari STKlar iin herhangi bir kota bulunmamaktadr. zellikle kalknma ajanslarnn mali destek programlarna STKlar kar amac gtmeyen kurulular bal altnda kamu kurulular ve niversitelerle birlikte bavuru yapmaktadrlar. Kurumsal kapasiteleri daha kstl olan STKlarn fonlardan daha fazla yararlanabilmeleri iin yalnzca STKlarn faydalanaca bir kota oluturulmas STKlar asndan nem tamaktadr.

3. Kurumsal Kapasite
Ynetiim
Kurumsallama ve iyi ynetiime ynelik ilkelerin STKlar iin yeni alanlar olduu ve baz STKlarn bu konularla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadklar gzlemlenmektedir. Bilgi eksikliinin giderilmesi ve bu ilkelerin iselletirilmesinin teviki iin STKlara ynelik eitim ve kapasite gelitirme faaliyetleri uygulanmaldr. Birok STKnn insan kaynaklar ya da iletiim gibi nemli konularda belirlenmi politikalar ya da stratejik planlar bulunmamaktadr. STKlarn bu alandaki politika ve stratejilerini belirlemeleri kurumsallamalarn salamann yan sra; effaf ve hesapverebilir olmalarna katkda bulunacak ve STKlarn gvenilirliini artracaktr.

zel Sektr Fonlar

Kurumsal filantropi ve zel sektr tarafndan kurulan vakflar Trkiyede yeni bir alternatif olarak gndeme gelmekte ve yaygnlamaktadr. Bu vakflar tarafndan yrtlen hibe programlar STKlar iin alternatif bir mali kaynak olmaktadr. Hibe veren vakflarn saysnn artmas ve bu vakflarn hibe verdikleri alanlarn eitlendirilmesi sivil toplumun mali srdrlebilirlii iin olumlu etki yaratacaktr. Trkiyede zel sektr destei STKlar iin nemli bir kaynak oluturacak kapasiteye sahiptir. zel sektrn bala teviki STKlar tek tip kaynak gelitirmeden kurtaracak ve daha byk lde projeler yaplabilmesine olanak salayacaktr. Bu sebeple zel sektrn STKlara mali destei iin elverili bir ortam oluturmayan mevcut vergi yasalarnn sosyal sorumluluk ve filantropiyi tevik edici hale getirilmesi gerekmektedir. STKlara destek veren birok irket ve kuruluun bir kurumsal sosyal sorumluluk politikas bulunmamakta ve bu durum balarn ksa sreli olmasna neden olmaktadr. zel sektrn, kurumsal sosyal sorumluluk aktivitelerini yalnzca halka ilikiler ve reklam faaliyetleri altnda deerlendirmek yerine bu alandaki hedef ve nceliklerini belirleyerek kurumsal sosyal sorumluluk politikalarn oluturmalar hem STKlarn zel sektre ynelik endielerini giderecek, hem de daha uzun sreli ve daha yksek etki yaratan projeler oluturulmasna zemin oluturacaktr. zel sektr-STK ilikilerinin geliimi ve ibirliklerinin artmasnda taraflarn karlkl n yarglarnn krlmas byk nem tamaktadr. Bu nyarglarn krlmas iin Sivil Toplum Gelitirme Merkezi ve zel Sektr Gnllleri Dernei gibi kurulularn yapt almalar desteklenmeli ve iletiim kanallar glendirilmelidir. STKlar izleme ve deerlendirmeye ynelik aktivite ve raporlarn yalnzca balar ile paylamakta, bu bilgiler kamuoyuna aklanmamaktadr. Bu durum bte kullanm, faaliyetlerin beklenen ekilde gereklemesi ve projenin etkisi konusunda bilgi edinmeyi imkansz hale getirmektedir. zleme deerlendirmeye ynelik bilgilerin kamuoyuna ak hale

Mali Srdrlebilirlik
lkemizde filantropinin yeterince gelimemi olmas, uluslararas ve zel sektr fonlarndan yararlanabilen STK yelpazesinin kstl olmas, kamunun STKlara ayrd fon miktarnn dk, fonlarn ise effaf olmamas STKlarn mali srdrlebilirliklerinin salanmasnda engel oluturmaktadr. Yasal ve mali mevzuat da ba verme ve filantropinin geliimini snrlandrmaktadr. Mali kaynaklarn kstll STKlarn kurumsal kapasiteye ynelik sorunlarnn ncelikli nedeni olarak grlmektedir. Mali kaynaklara ynelik bu sorunlarn giderilmesi iin STKlarn kaynak gelitirme ve finansman konularndaki bilgi ve becerilerinin eitimler ve kapasite gelitirme faaliyetleri ile glendirilmesi gerekmektedir.

Kamu Fonlar
Kamu fonlarnn STKlar tarafndan kullanmna ilikin veriler az sayda STKnn bu fonlardan snrl olarak yararlanabildiini ortaya koymaktadr. Bakanlklar kapsamnda verilen mali destekler iin bakanlklarn kendilerine ait uygulamalar, bilgi paylamlar ve deerlendirme yntemleri olduu gzlemlenmektedir. Yalnzca AB kaynakl IPA fonlarnn datmnda rol oynayan bakanlklarn AB standartlarnda bavuru ve

72

73

getirilmesi, STKlarn effaflk ve hesap verebilirliklerini artracak, projelerin etkilerine gre stratejiler belirlenebilmesini salayacak ve benzer alanda almalar yapmak isteyen STKlar iin klavuz oluturacaktr.

Ekler

4. Aratrma
niversiteler ve STKlar arasndaki diyalog ve ibirliini gelitirilmeye ynelik almalara devam edilerek niversitelerin toplumsal duyarllk ve sosyal sorumluluk alanndaki almalar desteklenmelidir. niversite ve STKlar birbirlerinin uzmanlklarndan faydalanarak sivil toplum alanna faydal olacak ibirlikleri ve bilgi retiminde bulunmaldrlar. Sivil toplum kurulular da niversite kulpleri araclyla rgtlenerek gnll alarn gelitirmeye almaktadrlar. Bu alanda niversiteler ve sivil toplum kurulular arasnda iletiim ve ibirliinin gelitirilmesi nemlidir.

Ek-1

Vakf ve Dernekleri lgilendiren Mevzuat Tablosu

Dernekler Mevzuat 2709 Sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasas 4721 Sayl Trk Medeni Kanunu - 44 Madde (56-100nc Maddeler Aras) 5253 Sayl Dernekler Kanunu - 40 Madde Dernekler Ynetmelii 106 Madde + 26 Ek Vakflar Mevzuat 2709 Sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasas 4721 Sayl Trk Medeni Kanunu - 17 Madde (101-118inci Maddeler Aras) 5737 Sayl Vakflar Kanunu - 82 Madde Vakflar Ynetmelii 185 Madde + 22 Ek Vakf ve Dernekleri lgilendiren Baz Kanunlar 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu 2860 sayl Yardm Toplama Kanunu 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu 4962 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu 5072 sayl Dernek ve Vakflarn Kamu Kurum ve Kurulular ile likilerine Dair Kanun 5187 sayl Basn Kanunu 5326 sayl Kabahatler Kanunu Vergi Kanunlar (Kurumlar, Gelir, KDV, Damga)

74

75

Ek-2 Bilgi Edinme Formu le Bilgi stenen Kurulular Listesi

Kaynaka
Bakanlklar
Raporun aratrma dnemi ve yayna hazrlanmas arasndaki srete baz bakanlklarn isimleri deitirilmitir. Raporda, bakanlklarn aratrma srecinde kullanlan isimlerine yer verilmitir. 01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. T.C. Adalet Bakanl T.C. Babakanlk T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl (yeni adyla T.C. evre ve ehircilik Bakanl) T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl T.C. evre ve Orman Bakanl (yeni adyla T.C. Orman ve Su leri Bakanl) T.C. Dileri Bakanl T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl T.C. ileri Bakanl T.C. Kltr ve Turizm Bakanl T.C. Maliye Bakanl T.C. Milli Eitim Bakanl T.C. Milli Savunma Bakanl T.C. Salk Bakanl T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl (yeni adyla T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl) T.C. Tarm ve Kyileri Bakanl (yeni adyla T.C. Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl) T.C. Ulatrma Bakanl (yeni adyla T.C. Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl) Alemdar, Zeynep ve Rana Birden orbacolu. 2011. Avrupa Birlii Srecinde Trkiyede Sivil Toplum: Organizasyon Dzeyine Etkiler, Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP) Vaka Analizi, Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV). http://www.tusev.org.tr/content/news.aspx?n=113 Avrupa Birlii Genel Sekreterlii. 2007. Trkiye AB Mktesabatna Uyum Program (20072013): Yarg ve Temel Haklar. Ankara: Avrupa Birlii Genel Sekreterlii (ABGS) http://www.abgs.gov.tr/files/Muktesebat_Uyum_Programi/23_YargiveTemelHaklar.pdf Avrupa Birlii lerleme Raporu 2008, 2009 ve 2010. www.abgs.gov.tr Avrupa Konseyi. 2009. Sivil Toplumun Karar Verme Srecine Katlmyla lgili yi Uygulama lkeleri, Uluslararas STKlar Kongresi. http://www.coe.int/t/ngo/Source/Code_Turkish_final.pdf Bakrc, Fahri. 2007. Yasama Srecine Sivil Toplum Katlm (YSSTK) Panel Tutanaklar, Yasama Dernei (YASADER). http://yasader.org/web/faaliyetler/19-11-2007-panel/panel_tutanaklari.pdf Balc avdar, Nilgn. Mays, 2010. Ba ok Aklama Yok, Forbes Trkiye Dergisi. Benmayor, Gila. 2011. Belediyelerin Sosyal Harcama Karnesi, Hrriyet, 9 Austos. Eriim tarihi 12 Austos 2011. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=18447046&yazarid=20 Bikmen, Filiz ve Zeynep, Meydanolu. (eds.) 2006. Trkiyede Sivil Toplum: Bir Deiim Sreci. stanbul: Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV).

Dier Kurulular
01. T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl 02. T.C. ileri Bakanl Dernekler Dairesi Bakanl 03. Ulusal Ajans (yeni adyla T.C. Avrupa Birlii Bakanl Avrupa Birlii Eitim ve Genlik Programlar Merkezi Bakanl)

76

77

Charities Aid Foundation. 2010. World Giving Index. https://www.cafonline.org/pdf/WorldGivingIndex28092010Print.pdf ukurova Kalknma Ajans. 2008. zleme ve Deerlendirme. http://www.cka.org.tr/files/2008projetanitim.pdf Dernekler Dairesi Bakanl. Derneklere likin statistikler 2008, 2009 ve 2010 Verileri. Dernekler Dairesi Bakanl . 2011. Derneklere likin statistikler. Eriim tarihi 15 Austos 2011. http://www.dernekler.gov.tr/index.php Emrealp, Sadun. 2010. Kent Konseyleri Klavuzu. stanbul: UCLG MEWA Yayn. Ersen, Tevfik Baak. (ed.) 2010a. Trkiyede Derneklerin rgtlenme zgrl nndeki Engeller Trkiyede rgtlenme zgrlnn Gelitirilmesi in Metodoloji Gelitirilmesi Projesi Bulgular. stanbul: Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV). Ersen, Tevfik Baak, Zeynep Meydanolu ve Derya Kaya. 2010c. Sosyal Giriimler ve Trkiye: htiya Analizi Raporu. stanbul: Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV). Heper, Metin ve Senem, Yldrm. 2011. Revisiting civil society in Turkey, Southeast European and Black Sea Studies 11 (1):1-18. Hisarcklolu, Rifat. 2007. Yasama Srecine Sivil Toplum Katlm (YSSTK) Panel Tutanaklar , Yasama Dernei (YASADER). http://yasader.org/web/faaliyetler/19-11-2007-panel/panel_tutanaklari.pdf duygu, Ahmet, Zeynep Meydanolu ve Deniz Sert. 2011. Trkiyede Sivil Toplum: Bir Dnm Noktas Uluslararas Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP) Trkiye lke Raporu II. stanbul: Trkiye nc Sektr Vakf. Foundation Center. 2011. Interactive Map of Direct Grants by US Grantmakers to non US Recipients. Eriim Tarihi 29 Temmuz 2011. http://fconline.foundationcenter.org/maps/CountryDollars.php?&y0=All&map=TR&unit=Turkey Kalknma Bakanl Sosyal Destek Program. 2011. statistikler. Eriim tarihi 15 Austos 2011. http://www.sodes.gov.tr/SODES.portal Konak Belediyesi. Belediyelere rnek Model, Eriim tarihi 12 Temmuz 2011. http://www.konak.bel.tr/haberler.aspx?id=1073

Mahkeme Valilik ikayetiyle LGBT Derneini Kapatt. 2011. Bianet. 4 Ocak. Eriim tarihi 19 Temmuz 2011. http://www2.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/126984-mahkeme-valilik-sikayetiyle-lgbtdernegini-kapatti Meydanolu, Zeynep ve Bilal, Zivali. 2011. Trkiyede Sivil Toplum Kurulular ve Hesapverebilirlik, Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP) Vaka Analizi, Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV). http://www.tusev.org.tr/content/news.aspx?n=113 Nezirolu, rfan. 2007. Yasama Srecine Sivil Toplum Katlm (YSSTK) Panel Tutanaklar, Yasama Dernei (YASADER). http://yasader.org/web/faaliyetler/19-11-2007-panel/panel_tutanaklari.pdf zel Sektr Gnlller Dernei - Trendgroup. 2011. Sivil Toplum zel Sektr Diyalounun Geliimi. rnei Yok. 2011. Gaziantep27. 14 ubat. Eriim tarihi 12 Temmuz 2011. http://www.gaziantep27.net/root.vol?title=ornegi-yok&exec=page&nid=87463 Semerciolu, Cengiz. 2011. Her Ayn lk Haftas Mzeler Bedava. Hrriyet, 6 Nisan. Eriim tarihi 17 Temmuz 2011. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=17470485&yazarid=105. Siyah Pembe gen zmir Kapatlmad. 2011. Bianet. 30 Nisan. Eriim tarihi 19 Temmuz 2011. http://www2.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/121667-siyah-pembe-ucgen-izmir-kapatilmadi Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP) Sivil Toplum Kurulular Anketi. 2009. TACSO (Sivil Toplum Kurulular iin Teknik Yardm Trkiye Ofisi). 2010. IPA lkelerindeki Sivil Toplum Kurulular iin Teknik Destek: Trkiye htiya Analizi Raporu. Ankara: Sivil Toplum Kurulular in Teknik Yardm Trkiye Ofisi (TACSO). Trkiye Byk Millet Meclisi. 2010 Yl Bilgi Edinme Genel Raporu. Ankara: Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM). http://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2010.pdf Trkiye Byk Millet Meclisi. 2011. TBMM 23. Dnem Yasama, Denetim ve Ynetim Faaliyetleri. Ankara: Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM). http://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/23_Dnm_Faaliyet_Raporu.pdf

78

79

Trkiye Eitim Gnllleri Vakf -nfakto .2008. Trkiyede Genlik, Gnlllk ve Sosyal Sermaye Aratrmas. Toros, Emre. 2007. Understanding the Role of Civil Society as an Agent for Democratic Consolidation: The Turkish Case, Turkish Studies 8(3): 395-415. Trkiye statistik Kurumu. statistikleri. Eriim tarihi Haziran 2011. http://www.tuik.gov.tr Trkiye Milletvekillerini ve Seilmileri zleme Komiteleri Dernei. 2010. Trkiye Parlamentosunda Aklk ve effaflk, Yasama Srelerine Sivil Katlm. Ankara: Trkiye Milletvekillerini ve Seilmileri zleme Komiteleri Dernei (TMKOM). Trkiye nc Sektr Vakf. 2010b. Vakf ve Derneklere likin Vergi ve Kamu Yarar Raporu AB lkeleri ve Trkiyedeki Uygulamalar ve neriler. stanbul: Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV). Uluslararas Af rgt. 2011. Ne Hastalk Ne De Bir Su: Trkiyede Lezbiyen, Gey, Biseksel ve Trans Bireyler Eitlik stiyor. Londra: Union of International Associations. United Nations Development Programme. 2008. Human Development Report: Youth in Turkey. http://www.undp.org.tr/publicationsdocuments/NHDR_en.pdf Vali Saran Sivil Toplum Kurulular le Her Ay Dzenli Toplant Yapacak. 2011. haberfx, 16 ubat. Eriim tarihi 12 Temmuz 2011. http://www.haberfx.net/vali-saran-sivil-toplumkuruluslari-ile-her-ay-duzenli-toplanti-yapacak-haberi-333777/ Yaama Dair Vakf. 2010. Sivil Toplum Kurulular: htiyalar ve Snrllklar. Yaynlanmam aratrma. stanbul: Yaama Dair Vakf (YADA). Ylmaz, Krad. 2011. Egitim Fakltelerinin Sosyal Sorumluluu Ve Topluma Hizmet Uygulamalar Dersi: Nitel Bir Aratrma Kuramsal Egitimbilim, 4 (2), 86-108. Yeen, Mesut, Fuat Keyman, Mehmet Ali alkan ve Ura Ula Tol. 2010. Trkiyede Gnll Kurulularda Sivil Toplum Kltr. stanbul: Yaama Dair Vakf (YADA). Vakflar Genel Mdrl. 2011. Yeni Vakf statistikleri. Eriim tarihi 15 Austos 2011. http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?Id=192 Yksekretim Kurulu. Yksekretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi Verileri. Eriim tarihi 12 Temmuz 2011. http://tez2.yok.gov.tr/

80

Trkiye nc Sektr Vakf (TSEV) Bankalar Cad. Minerva Han No:2 Kat:5 34420 Karaky stanbul Tel: (212) 243 83 07 Faks: (212) 243 83 05 www.tusev.org.tr