Nazif Grdoan, Prof. Dr. 1945 Eskiehirde dodu. niversite eitimini Tde Ma kine Mhendislii alannda yapt.

letme ktisad Ens titsnn uzmanlk programn 1968 ylnda tamamlad. Devlet Planlama Tekilatnda 1972ye kadar uzman olarak alt. Bu arada bir yl ngilterede incelemelerde bulundu. Erzurum Atatrk niversitesinde akademik almalara 1972de balad. Doktora almasn 1975te tamamlayan Grdoan 1987de doent, 1994te profesr oldu. Deiik niversitelerde retim yelii yapt. zel ve kamu kuru luunda st dzey ynetici olarak alt. Mavera dergisi nin kurucular arasnda yer ald. Evli ve ocuk sahibidir. letmelerle balarn koparmadan, retim yeliine ve ke yazarlna devam etmektedir. Hicazdan Endlse, kinci Bask, z Yaynclk, stanbul, 1993. Teknolojinin tesi, 1985 Yazarlar Birlii Fikir dl, Beinci Bask, z Yaynclk, stanbul, 2003. Kltr ve Sanayileme, Konumalar, z Yaynclk, stanbul, 2003. letmelerde Yatrm Ynetimi, MSAD Yayn, stanbul, 2004. Kirlenmenin Boyutlar, nc Bask, z Yaynclk, stanbul, 2006. New Yorktan Los Angelesa Yeni Roma, kinci Bask, z Yaynclk, stanbul, 2006. Gnler Akarken, an Ritmini Yakalamak, kinci Bask, z Yaynclk, 2006 Grnmeyen niversite, Altnc Bask, z Yaynclk, stanbul, 2008. Zaman Aan ehirler, 1994 Yazarlar Birlii Gezi dl, nc Bask, z Yaynclk, stanbul, 2008.

GAD YAYNlAr: 7 Giriim Kitapl: 4 GAD ktisad Giriim ve Ahlk Dernei Giriimcilik ve Giriim Kltr Nazif Grdoan engurdogan@gmail.com stanbul 2008

Yayn Editr: Ahmet Yaar ayasar@igiad.com Grsel Tasarm Konsepti: Muhammed Nur Anbarl mna@pointgraf.com Mizanpaj Uygulama: Pointgraf info@pointgraf.com Yayna Hazrlk: Plato Yayn Grubu info@pointgraf.com Bask ve Cilt: veste ofset GAD ktisad Giriim ve Ahlk Dernei Defterdar Mh. otaklar cd. No:62 Eyp Merkezi K:4 D:103 Eyp 34050 stanbul Tel: +90 212 544 96 00 Pbx Faks: +90 212 544 96 76 E-Posta: info@igiad.com www.igiad.com Bu kitabn basmndaki katklarndan dolay ya teekkr ederiz.

GRMCLK VE GRM KLTR

Nazif Grdoan, Prof. Dr.

ktisadi Giriim ve Ahlk Dernei, GAD

2003 ylnda kurulan GAD, i ahlk ve giriimcilik alanlarnda faaliyet gsteren bir sivil toplum kuruluudur. GAD, giriimciliin tevik edilmesi ve i ahlknn yaygnlatrlmas hususunda bilgilendirme, eitim ve yayn faaliyetleriyle toplumda ve zellikle i dnyasnda ahlki bir duyarllk oluturmay amalamaktadr. GAD, ahlk olmayan bir ii meru kabul etmeyerek piyasa artlarn yeniden sorgulamakta, hak eksenli bir i hayatnn inaas iin gayret sarfetmekte ve hell kazancn adil blmn yaygnlatrmaya almaktadr. te yandan bu yolda alacak giriimcileri desteklemekte, onlara rehber olmay ve model sunmay ve bu balamda i hayatn dayanma ekseninde yeniden kurmay amalamaktadr. GAD, bu amalarn gerekletirmek iin, i ahlk ve giriimcilik alanlarnda seminer, konferans, panel vb. eitim programlar dzenlemekte; periyodik blten, ilgi alanndaki konularda kitap yayn (telif ve tercme), web yayn yapmakta; yurtii ve yurtd fuar ziyaretleri, ikili ilikileri gelitirmek zere kurum ve iyeri ziyaretleri gerekletirmektedir.

NDEKLER

7 9

NSZ GRMCLK
10 12 14 16 18 20 22 24 26 29 YEN YzYlN SMYAcl Ar GrMc GzEl YAPAr KrK ProjE hAzrl A Br YAT rM YAP BAYr A DNYA PAzArl ArNA GrMclEr TA r orTAKlK orTAK AKl A DAYANr GloBAllEME ANADolu NSANNN GElEcEDr GrMc ruh Ar DA uYANr SErMAYENN lKES DEl lKES NEMlDr DEEN DNYADA GrMclErN DEMEYEN zEllKlEr GrMc rSK AlMAY BlENDr

31

AHLAKI
32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 Ahl AK olMADAN EKoNoM olMAz Tc ArET T E DrSTlK EN BYK SErMAYEDr ETK DEErlEr olMADAN EKoNoMK DEErlErN ETKNl olMAz Tc ArETN YED ErDEM GzEl EKoNoM GzEl NSAN ST Er Ahl AKSz EKoNoM EKoNoMSz Ahl AK olMAz Ar PAzAr DrSTlKTr DrSTlK DEEr Sz Ahl AKN DEEr olMAz rNN DAMA AT TrMAYAN YEN AhlEr Kurulul ArDA BrEYSEl vE ToPluMSAl SoruMluluK BlNc

53

TASARRUF
54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 Sr AF DEl TA SArruF ToPluMu SAvurGANlN oluTurDuu AT E EMBEr PAYl A AN zENGNlEr zENGNlEEN PAYl A r SNrl DNYADA SNr Sz TKET M olMAz TKETM lGNlNA KAr TA SAv vuF AGzllE KAr ToKGzllN BA TAc EDNlMES TA SArruF EDEN YoKSul DMEz SErMAYE Br G KAYNA olMAKTAN KMT r SAvurGANlK lMcl Br hA STAlKT r YA AMAK N TKETMEl TKETMEK N YA AMAMAl

GrMclK
74 76 Sr AF SElNE KAPl AN KMSE KurTAr AMAz TKETYoruM YlEYSE vArM

79

LETME KLTR
80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 MSYoNu GzEl ol ANN vzYoNu GzEl olur FArKllN olMAD YErDE c ANllK olMAz STr ATEj Kurulul ArN Yol hAr TA SDr DANMA SN BlEN ENGEllEr A MA SN Blr YArDMl A MA SN BlENE hEr Kol AY GElr SoruN NSANDAN zM NSANA TATl Dl DKKANA GElEN MT Er YAPAr KuruMSAll A MAK lKESzlKT EN KurTulMAKTr MEY vES PAr A ol AN AA YoKTur YENlK YAPAN YENlMEz AlEDE K KErE K BET r NSAN lr MArKA KAlr YNETMDE KuSur Suzluu Ar AMA KESNT Sz Br SrETr STr ATEjK YNET MDE uSTAlK KAzANMA Br MABET NA EDEr GB KuruM NA ETMEK KuruMSAll A MADAN uzuN Mrl oluNAMAz SErvET SErMAYEYE DNTrMEK AYN rESMDE K NSAN GrMEK EKoNoMNN Dl YAlNDr

119

ETM
120 122 124 126 128 130 rENMEYEN YoKSul DEr E TM Al AN BYr BYYEN E T M Alr KurMA SN BlEN GENlEr YET T rMEK E TM oDAKl YNET M MBA ProGr AMl Ar SoruN DEl zM rET r AlE rKETlErNDE KuruMSAll A MANN Yolu E TMDEN GEEr

133

KLTR
134 136 138 140 142 144 146 148 150 152 154 156 158 DTEN ArTMAz T EN ArTAr hErKES YDr SEN Y SEN YlK BuluNMAz SEN KT SEN KlTrN YA SAl ArN BlEN EKoNoMNN YA SAl ArN Blr BorcuN BurNuNA hAlKA TAKMAK D lE DNlENMEK Tc ArET hAYAT T r hAYAT T c ArET T r Tc ArET YAr Arl FAz zAr ArlDr TATl Dll olMAYAN KurMA SN KlTrEl DErNlK olMADAN EKoNoMK zENGNlK olMAz EhrlEr KoBlEr lE KuATMAK YoKSulluK Br ErDEM DElDr rETEN AlE PA S Tu TMAz YoKSulluuN ElK EMBEr PAzArDA Krlr

NSZ
Dnyada ekonomik ve kltrel gelimenin ncleri, teknolojik gelime leri yakndan izleyen, yenilik yapmasn bilen giriimcilerdir. Giriimci ler rn, hizmet ve bilgi aknda, snrlarn nemini yitirdii yzyln yeni fatihleridir. lkelerden daha ok kltrlerin savat yeni yzyl da, giriimcilerin en gl ve en etkili silahlar, onyllar iinde oluan markalardr. Giriimcilerin gc, mkemmeli arama yolunda, gelen gnlerini, geen gnlerinden daha verimli klmalarndan kaynaklanr. Giriimcilerin dnya pazarnda rn ve hizmetlerine salam bir yer tu tabilmeleri iin. uzak Dou lkeleri maliyetlerinde ve Avrupa lkeleri kalitesinde retim yapmalar deimez stratejileri olmaldr. Kusursuz rn ve hizmet reten giriimciler, dnyay pasaportsuz dolarlar. Bu kitap, Yeni afak Gazetesinde son sekiz yl ierisinde yayn lanan yazlar arasndan bir semedir. Giriimcilik, i ahlak, tasarruf ve iletme kltr konularndaki seme yazlar gzden geirilerek bu derlemeye konuldu. Kitab yaynlama karar alan GADn, bata Ynetim Kurulu Bakan kr Alkan olmak zere yneticilerine ve kitab yorucu bir alma sonucunda meydana getiren Ahmet Yaara ayr ayr teekkr borluyum. Trkiyenin bayran dnyaya tayan Anadolu giriimcilerine yeni bir vizyon kazandrrsa, yaplan alma amacna ulam olacaktr.
ocak 2008 prof. dr. Nazif Grdoan

Giriimciler snrsz dnyann en etkili ve en gl ordulardr. Onlar toplumlar silahlaryla deil, rn ve hizmetleriyle deitirirler.

GRMCLK

GrMclK

Yen YzYln SmYAclAr

Giriimcilik ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn srkleyici gc dr. Trkiyede giriim kltrnn yoksulluu kaynak yetersizliin den daha ok retim gszlnden kaynaklanmaktadr. retim gszln gidermede belirleyici olan, doal kaynaklarn zengin lii deil, insan kaynaklarnn zenginliidir. Trkiyenin giriimci in sangc yetersiz olduu iin rn, hizmet ve bilgi retmedeki darbo azlar giderilemiyor. Trkiyede giriimcilik ve giriim kltrnn gelitirilebilmesi iin tarm, sanayi ve hizmetlerde faaliyet gsteren zel ya da kamu btn kurum ve kurulularn hem merkezi hem de yerel ynetime dayal bir a biiminde rgtlenmeleri gerekir. Btn kurum ve kurulular hem mer kezi ve byk, hem yerel ve kk, hem de tek deil, ok liderli bir yne tim ve rgtlenme biimini benimsemezlerse, Trkiyede giriimcilik ve giriim kltrn gelitirilemez ve retim gszl giderilemez. ster kamu, ister zel ve isterse de gnll kurum ya da kurulu ol sun, giriimci, yenilik yapmasn ve risk almasn bilen liderleri yeti tiren niversiteler, tek bir kiiyle ynetilen dev rgtler deil, yzler ce yneticisiyle birbirine bal alar oluturanlardr. letmelerin ulu sal ve uluslararas lekte a biiminde rgtlenmesi, aslnda devlet ynetiminde federal sistemin iletme ynetimine uyarlanmasdr. Duvarsz ve kapsz byk bir pazara dnen dnyada, kuru lular hem global olmasn, hem de lokal kalmasn, yeri ve zaman gelince byk ya da kk olmasn, dnya leinde alar biimin de rgtlenmeden baaramazlar. nk iletmeler itirakleriyle in teraktif ilikilerle gl ebekeler oluturmadan, hem merkezi hem de yerinden ynetim ilkelerini ilevsel bir biimde uygulayamazlar. Byle bir rgtlenmede ana stratejileri merkez belirler, uygulama ise, btnyle yerel yneticilere braklr. A oluturan byk kurulularda aadan yukarya, yukardan aaya bilgi, hizmet ve rn ak, bal iletmelerin kimlikleriyle bir likte bamszlklarn da koruyarak gerekleir. Byk gruplarn y
10

GrMclK

netiminde, yetki ve sorumluluklar paylalmazsa, kurulularn verimli almas ve uzun mrl olmalar mmkn deildir. Sabanc grubu hem Adanal hem zmitli, hem de stanbulludur. onlar ayn zamanda Trk, Fransz, japon, Amerikan, Msr, Arjantin ve Brezilya kurulu udur. Trkiyenin Ko, lker ya da zorlu gibi byk kurulular Asya, Avrupa ve Amerikada gl iletme ve yatrmlarmz var diye, hibir zaman, Trk kimliklerini unutamazlar. onlar Trk kltryle birlikte bulunduklar lkenin de kltrn de sayg gstermek zorundadrlar. A biiminde ulusal ve uluslararas lekte rgtlenme, deiik lke lerin iletmelerini farkl oranlarda ortak olduklar bir emsiye kurum altnda kaynatrmann, globalleen dnyada en baarl yoludur. Trkiye Avrupa Birliine tam ye olduunda, nasl Anadolu insa n dinini, dilini ve kltrn yitirmiyorsa, Trk iletmeleri de baka lkelerde yatrm yaptklar zaman kimliklerini yitirmezler. her lke nin kurum ve kurulular, rettikleri rn ve hizmetlerde lkelerinin kltrlerini de yanstrlar. onlar gittikleri lkeye rn ve hizmetle riyle birlikte deerlerini de tarlar. Giriimciler snrsz dnyann en etkili ve en gl ordulardr. on lar toplumlar silahlaryla deil, rn ve hizmetleriyle deitirirler. Giriimcilik yeni simyaclktr.

Giriimcilikte en byk risk, hi risk almamaktr.

11

GrMclK

Grmc Gzel YApAr

Trkiyede hala devletin herhangi bir kurumunda bir i bulanlar, top lumun ounluu tarafndan kendi ilerini kurmaya alanlardan daha ok sayg grrler. Trk toplumunun ynetim geleneinde, top lumdan daha ok devlete ncelik verilir. Toplumun btn kesimleri, devletin topluma hizmet etmesini deil, toplumun devlete hizmet etmesi anlayn benimserler. Bunun iin, Anadolu insannda giri imcilik ve risk alma kltr, globalleen dnyann gerektirdii hz ve younlukta gelimemitir. lkelerin rn, hizmet ve bilgi retmelerindeki baar, kamu kurum larnn, risk almaktan kaan yneticilerinden nce zel kurulularnn srkleyici gc olan giriimcilerin risk alma ustalklarndan kaynakla nr. Trkiyenin retim gcn Avrupa lkelerinin seviyesine karacak olanlar, btn kurum ve kurulularda ileri gzel yapan yneticiler deil, gzel ileri yapan giriimcilerdir. lerin gzelliiyle, alnan risk arasnda doru orantl bir bant vardr. Gzel iin, riski byk olur. her alanda gzel ilere, gzel giriimciler nclk yapmazlarsa, Anadolunun pek ok ehrinde olduu gibi, isizlii ve yoksulluu or tadan kaldrmak, g tersine evirmek, ekonomik ve kltrel boyut laryla hayat zenginletirmek mmkn deildir. Gzellii en byk sermaye bilen Anadolu giriimcileri, yerel rnlerini bir dnya mar kas haline getirmilerdir. osmanl corafyasnda baz temel rnler deyince, akla ilk nce Anadolu ehirleri gelir. Bursa gibi pek ok Ana dolu kenti dnya ile btnlemitir. Giriimci sermaye peinde deil, gzel i peindedir. Gzel i ya pan sermaye aramaz, sermaye onu bulur. Giriimcinin sermayesi g zelliidir. Gzel ilere odaklananlar, dnyann her yerinde mknats gibi, sermayeyi kendilerine ekerler. Dnyann neresinde olursa ol sun, sermaye getiri arar. Gzel iin, kendisi gibi, getirisi de gzel olur. Gzellik, getirinin olduu kadar akln da en byk gvencesidir. Gzellik gizlenmez, gzelliin gc, aklndan kaynaklanr. Anadolu insan gzeldir, ekonomik, siyasal ve kltrel hangi alanda
12

GrMclK

olursa olsun, gzel ileri yapar. o gzelliine gvenir, gzellik iin hayatn ortaya koymaktan ekinmez. o gzellik alr, gzellik satar. onun hayatnn hibir boyutunda irkinlie yer yoktur. Gzel ileri bulanlar, yenilik yapmasn bilenlerdir. risk almasn bilmeyenler, yenilik yapamazlar. Yenilik srekli eitim gerektirir. Yenilenmeyen gzellemez.

Gzel i yapan sermaye aramaz, sermaye onu bulur.

13

GrMclK

KrK proje hAzrlA br YAtrm YAp

Btn iletmeler, ellerindeki insangc, sermaye, makina ve ham madde gibi snrl retim faktrlerini, deiik yatrm alanlar ara snda en uygun oranda datmak ve en verimli bir biimde deer lendirmek sorunuyla karlarlar. letme kaynaklarnn bir alana ynlendirilmesi, baka bir alanda yaplacak yatrm nledii iin, her kurulu yatrm yapmadan nce, sermayesini balayaca alanla ilgili ayrntl bir proje hazrlamak zorundadr. Projesiz yatrm yaplmaz. Giriimcilerin snrl bir mr vardr, onlarn mrlerini istenildii kadar uzatmak mmkn deildir. Ancak gnllerinde yatan yatrm projelerini gerekletiren giriimciler, isimlerini nclk yaptklar kurulularla lmszletirirler. Kurulularn mrleri de bugnden gelecee yaptklar kalc yatrmlara baldr. Srekli yatrm yapma yan kurulular, i dnyasndaki hzl gelimelerin gerisinde kalrlar. her gn yeniden balayan yara ayak uyduramayan kurulular, uzun mrl olamazlar. Kurulularn retimleriyle birlikte verimliliklerinin artrlmasn da belirleyicilik, mavi yakal alanlardan, beyaz yakal alanlara gemitir. retim srelerinde zel yetenek istemeyen tekrarlanan iler yerine srekli eitim isteyen yeniliki iler gemitir. rn, hiz met ve bilgi retim srecindeki deimeler, retim, pazarlama ve fi nansmandan oluan temel iletme fonksiyonlarna da yeni boyutlar kazandrmtr. her gn yeniden balayan uzun soluklu yarta, kurulularn en byk ve en etkili silahlar, her yl zincirleme birbirini izleyen yat rmlardr. Yatrmlar iletmelerin en hareketli boyutunu oluturur lar. Yatrmsz iletme, projesiz de yatrm olmaz. Projeler iletmele rin baarsnn gvencesidirler. Proje hazrlama gibi, proje deerlendirme de ok boyutlu bir ara trma ve inceleme gerektirir. Bir proje hazrlanrken ve deerlendirir ken, yatrm konusu, ekonomik, teknik, finansal ve pazar asndan olumlu ve olumsuz ynleriyle enine ve boyuna ayrntl olarak incele
14

GrMclK

nir. Bunun iin, proje hazrlama ve deerlendirme, srekli bir sre tir. Proje her aamada eletirel bir gzle hazrlanr ve deerlendirilir. Bir projenin uygunluu, retimde yararlanlan girdilerle elde edi len ktlarn deerlerine baldr. Projelerin baarl olabilmesi iin, salad gelirlerin, yol at giderlerden daha fazla olmas gerekir. Gelirleri giderlerini karlamayan projeler, byk zararlara yol aar lar. Baarl iletmeler, dostlar yatrm yaparken grsn diye, yatrm yapmazlar. Projesiz yatrm yapan iletmeler, pusulasz gemilere benzerler. Nereye gideceklerini bilmedikleri gibi, nasl bir yere ulaacaklarn da bilemezler. Projesiz yatrm yapan iletmelerin zararn hibir finans kuruluu karlayamaz. Baarl iletmeler, krk dnp, bir yatrm yapanlardr. Kaynak projenin peinden gelir. yi proje iyi kayna bulur.

Projesiz yatrm yapan iletmeler, pusulasz gemilere benzerler. Nereye gideceklerini bilmedikleri gibi, nasl bir yere ulaacaklarn da bilemezler.

15

GrMclK

bAYrA DnYA pAzArlArnA Grmcler tAr

Kurum ve kurulularn olduu kadar, ehir ve lkelerin baars da, d dinamiklerden daha ok i dinamiklerden kaynaklanr. Dnyann hibir yerinde baar ya da baarszlk kendiliinden ortaya kmaz. Bir lke ya da kuruluun baarsnn olduu gibi, baarszlnn da kkl sebepleri vardr. Btn kurum ve kurulularyla birlikte lke leri kerten dmanlar darda deil, ieridedir. Kurulular, korku ve dman reterek, baarszln sorumluluunu bakalarna yk leyemezler. lkelerin gelecekteki baars, gemite ekonomik ve kltrel ala na yaptklar yatrmlardan kaynaklanr. Su toprak iin nasl hayat kayna ise, yatrm da ekonominin g kaynadr. Susuz toprak larn oraklat gibi, yatrmsz ekonomiler de yoksullar. Btn toplumlarda, deerlendirilemeyen zenginlik gibi, giderilemeyen yok sulluk da en byk ve en nemli knt kaynadr. Bir lkede ya trmlar, toplumun tasarruf yetenei ile giriimci gcnn en somut gstergeleridir. letmelerde Yatrm Ynetimi isimli kitabmzda nemle vurgu land gibi, kurulularn rn, hizmet ve bilgi retiminde kusursuz luu yakalamalarnda, yatrm projelerinin hazrlanmas, deerlendi rilmesi ve uygulanmasnn vazgeilmez bir yer ve nemi vardr. n k yatrmlar hem iletme, hem de genel ekonominin odak noktasn olutururlar. Yatrmlar arpan ve oaltan etkileriyle ekonomik, si yasal ve kltrel hayata byk bir hareketlik kazandrrlar. Benim yatrm projelerine ilgim, DPTda altm altml ylla rn sonuna kadar uzanr. zaln mstear olduu o dnemde, Trki yenin kaplar ciddi bir ekilde, dnya sermayesine almt. Bugn Trkiyenin nemli bir ihracat kayna haline gelen, otomotiv, tekstil, hazr giyim, demir ve dier metallerdeki ana yatrmlar o dnemde yaplmt. Trkiye krk sene nce yaplan yatrmlarn meyvalarn bugn toplamaktadr. Kaplarn dnyaya aan Trkiye, yaplan yat rmlarla dnyann kaplarn da at.
16

GrMclK

Akll bir yatrm iin pazar aratrma, kurulu yerini belirleme, retim teknolojisini seme, uygun kapasiteyi hesaplama, toplam ya trm tutarn bulma ve karll lme salkl verilerle yaplmaldr. Tarmdan sanayiye, eitimden sala yaplm ve yaplacak olan yatrmlar, Trkiyenin Avrupa lkeleri arasndaki yerini ve arln belirleyecektir. lkelerin retim gcn ordular deil, yatrmlar bytr. Yldan yla yatrmlar artmayan lkelerin, retim gc de artmaz. retim gcn bytemeyen lkelerin de, uluslararas iliki lerde syleyecek sz olmaz. Trkiyenin AB srecindeki pazarlk gc yatrmlarndan kay naklanacaktr. ABne ye olma yolunda grmelerin balamas, Trkiyenin yatrm yapma sorumluluunu ortadan kaldrmaz. Almanyann Avrupadaki gc, ordu ve partilerinden deil, btn dnyaya yatrm yapan kurum ve kurulularndan gelir. Bayrak yatrmclar izler

Bir lkede yatrmlar, toplumun tasarruf yetenei ile giriimci gcnn en somut gstergeleridir.

17

GrMclK

ortAKlK ortAK AKlA DAYAnr

Malezyadan Kanadaya, Senegalden Norvee lkelerin ekonomik, siyasal ve kltrel alanlardaki baarlar, dnya pazarlarnda aran lan rn, hizmet ve bilgi retme glerine dayanr. Tasarruf kltr ve ortaklk bilinci, retim gcn bytmenin ana dinamikleridir. Yardmlama ve dayanma dnyasna yeni boyutlar kazandrmayan lkelerin, kurum ve kurulular, retim gszlnn stesinde ge lemedikleri gibi, ithalat olmaktan da kurtulamazlar. hracat ithalatn karlamayan, srekli d ticaret a veren lkeler, retim yaplaryla birlikte tketim kalplarn yeniden yap landrmazlarsa, ekonomik, siyasal ve kltrel krizlerin stesinden gelemezler. Dnyann her yerinde, lkeleri gl klan, ortaklk yap masn bilen, yardmlama ve dayanmada bir aile gibi olan, kurum ve kurululardr. onlar kendi bayraklaryla birlikte lkelerinin bay raklarn da tarlar. Anadoluda bir elin nesi var, iki elin sesi var denilir. Kurum ve kurulular da, birden fazla ortan bir araya gelmesinden doan gle ayakta kalrlar. Kurulularn canll, ortaklk yapmasn bilenlerin dourduu sinerjiden kaynaklanr. Paylama kltr, sinerji dour masn bilenlerin elinde zenginleir. Paylamasn bilenlerin kurduu ortaklklarda, iki kere iki, her zaman drtten daha byktr. Trkiye ulat milyonlarca metrekarelik seramik rnleri retim kapasitesiyle, dnyann yedinci byk reticisi konumuna gelmitir. Trk iletmeleri gerekletirdikleri retimin yarsna yaknn dnya pazarlarna ihra ederek, Trkiyeyi, seramik rnleri ihracatnda, dnyann ilk be lkesinden biri konumuna getirdiler. Trkiyenin Avrupa Birliine tam ye olmasnn yolunu politikaclardan nce Anadolu giriimcileri aacaktr. Dnya pazarlarna alarak, srekli ihracat hacmini gelitiren kurulular, dviz kurlarndaki deimelerden etkilenmezler. Dnya pazarlarna almak, retim, finansman ve pazarlama stratejilerinde srekli yenilik yapmay gerektirir. in ve hindistan gibi lkelerin i
18

GrMclK

letmeleri karsnda Anadolu iletmelerinin rekabet stnlklerini koruyabilmeleri, retimde maliyetlerini drc, rn ve hizmetle rinin de kalitesini artrc bir strateji izlemelerine baldr. Mlkiyetin geni tabana yayld kurulularn, kurumsallama almalarna arlk vermeleri gerekir. ok ortakl kurulular, az or takl kurululardan ok daha effaf, ok daha ilkeli, ok daha kurum sal olmak zorundadrlar. ortaklk dnyasnda, ortak akldan yararlanma baarl yneti min temelidir. ortak akl sorun deil, zm retir. zm retmeyen, mazeret retir.

zm retmeyen, mazeret retir.

19

GrMclK

GlobAlleme AnADolu nSAnnn GeleceDr

Tarihe geni bir zaman perspektifinden baklrsa, dnyada globalle menin yzyllar nce ticaretin ulusal snrlar aarak, uluslararas bir boyut kazanmasyla balad grlr. uluslararas ticaret hacminin byyp gelimesine paralel olarak, globallemenin de hz ve youn luu artmtr. uluslararas ticaret ile globalleme sreci arasnda olumlu bir korelasyon vardr. Dnyada ilk defa snrlar ordular deil tacirler amtr. Globallemenin Anadolu insann nn at. hamuru Mesnevi ile yorulan Anadolu insan, ezann okunduu corafyay vatan bildii iin, dnyann her yerinde ezan okumay en nemli kltrel eylem olarak grd. Dnyann ilk fatih ve misyonerleri rnleriyle birlikte kltrlerini de snrlarn tesine tamasn bilen, drst, ufuk tesini gren, viz yon sahibi, ticaret sevdallardr. Ticaret kervanlar denizi arayan ne hirler gibi, getikleri her corafyaya byk bir canllkla birlikte zen ginlik kazandrrlar. onlarn gl olduu toplumlarda ktlk ve at ma deil, bolluk ve yarma olur. Kazandrmadan kazanlmayacan, hi kimse drst tccarlar kadar derinden kavrayp anlayamaz. Kltr ve ticarette snrlar ama olan globallemenin tarihi, yz yllar ncesine kadar uzanrsa da, lkeler arasndaki sermaye, rn, bilgi ve teknoloji aknn gemite benzeri grlmedik bir biimde akkanlk kazanmasyla snrlarn nemini byk lde yitirmesi, Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra ortaya kan bir olgu ve s retir. En geni ve en genel anlamyla, Avrupa lkeleri arasnda olduu gibi, btn dnyada siyasal snrlarn anlamsz hale gelmesi olarak, tanmlanan globalleme, ekonomik, siyasal ve kltrel alanda faali yet gsteren btn kurulularn yaplar ve uluslararas ilikilerin de kkl dnmlere yol at. Globalleme srecinde iletiim, sekt rndeki, teknolojik gelimelerle lkeler arasndaki snrlarla birlikte mesafe, zaman ve bilgi fark da ortadan kalkt.
20

GrMclK

Btn dnyada ekonomik, sosyal ve kltrel alanda faaliyet gs teren kurum ve kurulularn st dzey yneticileri, Doudan Batya her lkede devlet bakanlarndan ok daha byk sayg ve cokuyla karlanyorlar. nk onlarn hem ulusal hem de uluslararas dzey de ekonomik ve kltrel hayata katklar, devlet kurum ve kurulu larndan kat kat daha fazladr. Toplumla birlikte ynetimi de ayakta onlar tutuyorlar. Gemite pazarlarn fatihleri tacirlerdi. Gelecekteki pazarlarn fa tihleri ise, kurumlar olacaktr. Dnya pazarlarnda salam bir yer tu tabilmek iin, btn kurum ve kurulularn kusursuz rn, hizmet ve bilgi retme yolunda byk ve uzun soluklu bir yara hazr olmalar gerekir. Globallemeyle, her alanda mkemmeli arayanlarn bu yara katlanlarn says dnya leinde yldan yla katlanarak artyor. Globalleme, Anadolu insanna, muhteem dnn, bugnle bir likte yarna da tamak iin, gemite benzeri olmayan imkan ve fr satlar sunuyor. Anadolu Mesnevinin nda ya globalleecek ya da hayat damar larn btnyle yitirecek. Trkiye ne kadar globalleirse o kadar gl olur.

Globalleme, Anadolu insanna, muhteem dnn, bugnle birlikte yarna da tamak iin, gemite benzeri olmayan imkan ve frsatlar sunuyor.

21

GrMclK

Grmc ruh ArDA uYAnr

Kutlu ehirlerden yola kan inan ve mit kervan, yolunun getii yerlerden yeni katlmlarla, dnyay cami ve arlarla donatmaya de vam etmektedir. onlar, gnllerle birlikte arlarn fethine, ehirle rin fethinden ok daha fazla nem verdikleri iin gittikleri her lkede dostlukla karlanmlardr. onlarn fetihleri, Mool ve hal savalar gibi, dehet ve korku vermekten daha ok mit ve gven vermitir. Toplumlar korku ve dmanlklar bytenler deil, sevgi ve dostluklar oaltanlar deitirir. Sevgi camide, dostluk da arda bytlr. cami ve ar arasnda sevgi ve dostluk alveriinin olma d toplumlarda, korku ve dmanlklarn nne gemek mmkn deildir. Gemite olduu gibi, cami ve ar arasndaki dayanmay, tketmenin deil retmenin, el amann deil el alan olmann co kusunu duyan giriimciler salar. Dnyann her yerinde bir toplumu baarl klanlar, arlarn in sanlarn ihtiyalarn karlayan rnlerle dolduran giriimcileridir. Nasl bir dkkanla ar olmazsa, bir giriimciyle de ekonomi olmaz. Dkkanlar arya, giriimciler de ekonomiye canllk kazandrrlar. Gl ekonomi byk irketlerle deil, giriimcilik ruhunu uyand ran, yzbinlerce gen ve kk giriimcilerle kurulur. Dnyay bir hilal gibi kuatan inan ve mit kervannn baar snda, kazanmak iin kazandrmann ustas giriimcilerin byk pay vardr. onlar ticarette en byk sermayenin alverite drstlk ol duunu bilirler. Ticarette aldatan hibir zaman baarl olamaz. M terilerini aldatan tccar, mterisi olduu kimseler tarafndan aldat lr. Bunun iin, arlarda herey kimsenin kimseyi aldatmamas iin, gn nda, herkesin ahit olabilecei bir biimde alnp satlr. cami ve arnn yolunu birbirinden almaz snrlarla ayran bir toplum, giriimci akl zenginletiremez. Giriimcilik paylamasn bi len toplumlarda geliir. Paylamasn bilmeyen bir toplum, yoksullu a zm bulamad gibi, yolsuzluklara da engel olamaz. zenginlik gibi, yoksulluk da bir sorun kaynadr. Giriimci sorun yerine rn
22

GrMclK

reterek, zenginliin toplumun btn kesimlerine yaylmasn hz landrr. Giriimciliin binbir renkli ieinin aabilmesi iin, niversiteler ile ihayatnn cami ile ar gibi, btnlemesi gerekir. onlar arasn daki bilgi ve birikim kprsn giriimciler kurar. her yl yeni bo yutlar kazanan ve giderek karmak bir yapya dnen ihayatnda baarl olabilmek iin, giriimcilerin bir niversite gibi, rgtlenme leri gerekir. niversitede teori ve pratik, cami ve ar gibi i iedir, birbirinden ayrlmaz. Alt faklteli bir niversitede krka yakn blm, drtyz kadar re tim yesi ve bebin cvarnda da renci bulunur. her blmn kendine zg dersleri olduu gibi, btn rencilerin almak zorunda olduu or tak dersleri de olur. Blmlerin zgrlk ortamnda alan uzmanlar vardr. onlar almalarn kendileri ynetir. her blm, bir orkestra gibi, ara yneticilere ihtiya duymadan, st ynetimle iliki kurar ve a lmalarn bamsz, ancak btnle balarn koparmadan yrtr. Gnmzde de giriimcilerle birlikte ekonomi de, bir niversite gibi rgtlenmelidir. Bu rgtlenmede drst, yardmlama ve daya nmasn bilen giriimcinin tartlmaz bir yeri ve nemi vardr. Giriimci ruh kendi iinin sahibi, ancak toplumun btn kesimle riyle uyum ve dzen iinde olan bir ekonomide geliir.

Dnyann her yerinde bir toplumu baarl klanlar, arlarn insanlarn ihtiyalarn karlayan rnlerle dolduran giriimcileridir.

23

GrMclK

SermAYenn lKeS Del lKeS nemlDr

Dnyaya alm byk iletmelerden, mahalle snrlarn amayan kk iletmelere kadar hayat drt bir yanndan kuatan bir kuru lular dnyasnda yaanlyor. Yetikin nfusun byk bir ounluu, gnlk yaantsnn nemli bir blmn kar amac gden ya da gt meyen kurum ve kurulularda geiriyor. lkelerin rn, hizmet ve bilgi retme gcnn bytlmesinde kamu, zel ve gnll btn kurulular hayati bir nem tayorlar. rn, hizmet ve bilgi kurulularda retilir. retim srecinde gi riimci g ve sermayenin elele vermesi gerekir. verimliliin artrl masnda belirleyici olan sermayeden nce giriimci gtr. Sermaye nin nemi onu deerlendirmesini bilen giriimci gten kaynaklanr. Sermayenin retim srecine katlarak, kazanma ve kazandrma gc, uzun dnemli dnmesini bilen giriimcilere dayanr. retmekten daha ok tketmeyi dnenlerin elinde sermaye zenginlik deil, yoksulluk retir. Kurulular uzun mrl klan, sermayelerinden daha ok onlarn varolu kayna giriimcileridir. Giriimciler, paradan para kazan mann deil, rn ve hizmet retiminden para kazanmann pein dedirler. Para ticareti gsteri ve harcama yarna yol aarken, rn ve hizmet retimine dayal ticaret, maliyetleri drmeye ve kaliteyi artrmaya nem verir. Biri toplumun gelimesine katks olmayan ya pay ihtiyalarn, dieri de gerek ihtiyalarn peindedir. Bir lkede sermaye birikiminin byk olmas, o lkede faaliyet gsteren kurulularn kaliteli rn ve hizmet retmesine yetmez. Bunun iin, sermaye bulunduu lkeye deil, deerlendirildii lkeye bakar. Sermayeyi deerlendirecek olan, lke deil, giriimcidir. Giri imcinin gc snrlar amasn bilmesinden kaynaklanr. Snrlar amasn bilmeyenin elinde, sermaye gnete karn erimesi gibi, eri yip yok olur gider. Sermayeyi ahlak ve hukuk ilkelerini inemeden deerlendirecek giriimcileri olmayan kurulularn, kendi lkelerin de bile saygnl olmaz.
24

GrMclK

Eskiden kurum ve kurulularn bir ncs ya da sahibi olduu gibi, bir tek lkesi, ynetim merkezinin olduu ehirde fabrikalar, depolar ve sat maazalar olurdu. Snrlarn ortadan kalkt bir dnyada, brakn deiik alanlarda faaliyet gsteren kurulular, Ka hire, stanbul, londra ve New York gibi byk ehirlerin bile baka lkelerle ilikileri, kendi lkeleriyle olandan geri kalmaz. zaten onla r bir dnya kenti haline getiren lkeleriyle olan ekonomik ve klt rel ilikileri deil, dnyayla olan deiik boyutlardaki balantlardr. Giriimciler hangi milletten olursa olsunlar, kurulular hangi l kede faaliyet gsterirse gstersinler, baarlar, ahlak ve hukuk ilke lerine olduu kadar kltr ve ekonominin kurallarna gsterdikleri sayg ve ballktan kaynaklanr. lkesi ilkesizlik olan giriimci ve ku rulular, hibir alanda baarl olamayacaklar gibi, her lkede de ya sal engel ve kltrel baskyla karlarlar. Bu balamda, giriimci ve sermayenin lkesi deil, ilkesi nemlidir. lkesiz kurum ve kurulula rn yalnzca kendi lkesine deil, her lkeye zarar dokunur. Yerli ve yabanc sermaye tartmasnn doruk noktasna ulat bir dnemde, nemli olan giriimci ve kurulularn lkesi deil, ret tii rn ve hizmetin kalitesi ve fiyat yannda misyon ve vizyonunu oluturan kltrdr. Ahlak ve hukukun temel ilkeleri gibi, gerekliin, gzelliin, do ruluun ve iyiliin de ana ilkeleri evrenseldir. Temiz kurulularn sermayesi de temiz olur.

Giriimciler, paradan para kazanmann deil, rn ve hizmet retiminden para kazanmann peindedirler.

25

GrMclK

Deen DnYADA Grmclern DemeYen zellKler

letiim teknolojisindeki gelimeler, giriimcileri de astronotlarn uzaydan dnyay grdkleri gibi, kk ve btn bir kre olarak gr meye zorluyor. Dnyann kk, ancak hareketli ve cvl cvl bir kre olarak alglanmas, bata girimciler olmak zere, her alanda mkem meli arayanlara, mkemmellii sorgulamaya gtryor. Giriimciler iin mkemmel olmann deimez ve her yerde ayn sonular veren bir forml yoktur. Ancak dnyann neresinde olursa olsun, her giri imcinin deimez zellikleri vardr. te giriimciyi baarl klan 32 deimez nitelik: 1. Drstlk, dnyann her yerinde bir giriimcinin en nemli ve vazgeilmez sermayesidir. 2. risk almasn bilmeyen bir giriimci, hibir zaman i hacmini byterek, dnya pazarlarna alamaz. 3. Yenilik peinde komayan bir giriimci, en byk zenginlik kay na verimlilii artramaz. 4. Giriimci ordu gibi deil, orkestra gibi rgtlenmesini bilmeli ve ekip almasna yatkn olmaldr. 5. Giriimci sorunlar ele alrken, kayaya deil, suya benzemeli, su gibi uyumlu, sabrl, sinerji ve hayat kayna olmaldr. 6. Giriimci gzellikte snr olmadn bilmeli ve yapt her ii gzel yapmaldr. 7. Giriimci zamana egemen olmazsa, zaman ona egemen olur. o zamann ra deil, ustas olmaldr. 8. Savurgan giriimci savurganln kayna olur. 9. Giriimcinin dnyasnda mitsizlie kesinlikle yer yoktur. mitsizliin olduu yerde retim olmaz. 10. Adalet odakl olan bir giriimcinin almas, adil ynetimin rnei olur. 11. Paylamasn bilmeyen giriimcinin kaynaklar paylamasn bilenler tarafndan paylalr.
26

GrMclK

12. renmesini renen giriimci dnya standartlarnda ret mesini de baarr. 13. Giriimci inceliklerin ayrntda olduunu bilir. Ancak ayrnt da boulmaz. 14. Giriimci birlikte alt kimsenin inancn kmsemedii gibi, kimseyi inancn deitirmeye zorlamaz. 15. Giriimci alma hayatnda birbirine yabanc insanlar arka daa, arkadalar kardee dntrmeyi baarandr. 16. Giriimci gelen gn, geen gnden daha retken klmasn bilendir. 17. Giriimci yerin altnda da olsa, mezar gzel yapmaktan geri durmayandr. 18. Giriimci ekirdekte meyvay, meyvada da aac grebilendir. 19. Giriimci olduu gibi grnecek ve grnd gibi de olacak kadar effaf olandr. 20. Giriimci hayatn uyum ve dzenindeki iirin cokusunu re time yanstabilendir. 21. Giriimci sevdiklerini paylamasn renendir. o kendisi iin istediini bakas iin de isteyebilendir. 22. Giriimci kte ykselii grebilendir. 23 Giriimci zgrln olmad yerde, zgnln olmayaca n bilir. 24. Giriimci misyonu olmayann vizyonu olmayacann bilincin dedir. 25. Giriimci dnyadaki gelimelere ayak uydurmada sorumlulu u bakalarna yklemez. 26. Giriimci inisiyatif kullanmadan hibir zaman kanmaz. 27. Evrensel etik ve hukuk ilkelerine ballkta giriimci en n saf tadr. onun en byk dman ilkesizliktir. 28. o kltr ve ekonomiyi bir parann iki yz gibi birbirinden ayrmaz.
27

GrMclK

29. o zm retmeyenin sorun rettiini unutmaz. 30. Giriimci deimeden deitiremeyeceini grr. 31. o zorlatrmann deil, kolaylatrmann ncsdr. 32. Giriimci denizi arayan nehir gibi, kusursuzluu arar. Giriimcilerin yukarda sralanan zellikleri her toplumda, her l kede geerli, ak, anlalabilir ve yalndr. Bu nitelikleri tayan giri imciler kendi yol haritalarn kendileri hazrlarlar. Giriimcinin baarya giden tek bir yol haritas yoktur.

Giriimci gelen gn, geen gnden daha retken klmasn bilendir.

28

GrMclK

Grmc rSK AlmAY blenDr

retim ve iletiim yntemlerindeki gelimelerle, kltrel ve ekono mik zenginlie yeni boyutlar kazandrmada, doal kaynaklarn yerini insan kaynaklar ald. Bunun iin, japonya gibi, doal kaynaklar yok sul, buna karlk insan kaynaklar zengin olan lkeler, ekonominin hem tarm, hem sanayi, hem de hizmetler kesiminde byk atlmlar gerekletirdiler. Gl ekonomilerde, insan kaynaklaryla doal kay naklar en verimli bir biimde deerlendirenler, risk almasn bilen giriimcilerdir. Giriimciler dnyaya en geni adan bakan vizyonlar, gemiten gelecee uzanan stratejileri ve ekonominin btn kesimlerini dn tren yatrm projeleriyle, kendi lkeleriyle birlikte btn lkeleri d ntrmenin yolunu gsteren kutup yldzlardr. rn, hizmet ve bil gi retmenin byk bir hz ve younluk kazand dnyann, yeni sim yaclar giriimcilerdir. onlar, gnllerini kazanmay bildikleri insan kaynaklaryla, doal kaynaklar rn ve hizmetlere dntrrler. Dnyann her yerinde, reten eller, btn toplumun yararland ortak havuza kova kova su tarken, tketen eller de ortak havuzdan kova kova su alrlar. ortak havuza kova kova su tayan eller, ondan kova kova su alan ellerden daha fazla olursa, toplum zenginleir, daha az olursa da toplum yoksullar. Toplumlar zenginletirenler, reten el olmasn bilen giriimcilerdir. Bunun iin, Anadolu insann kltrnde, reten el olmak, tketen el olmaktan stn tutulur. Ekonomi, kar ve zararn bir arada olduu retim ve tketim faali yetlerinin incelenmesidir. Toplumun retim gcn bytenler, yeri ve zaman gelince risk almasn bilenlerdir. Anadoluda denildii gibi: Korkak giriimci ne kar eder, ne de zarar. zarar etmeyi gze alama yanlar, kar edecek ekonomik frsatlar yakalayamazlar. ster retim, isterse tketim olsun, kar zararn kardeidir. Giriimciler risk almay bildikleri iin toplumun ekonomik, siyasal ve kltrel yapsn dntrrler. Giriimcilikte en byk risk, hi risk almamaktr.
29

Ulusal ve uluslararas pazarlarda iletmelerin gc, rettikleri rn ve hizmetlerin kalitesiyle birlikte, ahlaki ilkelerinin stnlnden gelir.

AHL AKI

GrMclK

AhlAK olmADAn eKonom olmAz

Bir lkede durmadan yzmeyi anlatmakla, hi kimse yzmeyi re nemez. Benzer ekilde, toplumda herkesin denizdeki balklar hakkn da bilgi sahibi olmas, onlarn balk tutmasn rendikleri anlam na gelmez. Dnyann hibir lkesinde, insanlar denizi seyretmekle yzme renemedikleri gibi, balk olmayanlarn balk yemede gs terdikleri baar, onlarn balklkta baarl olmalarnn gvencesi olmaz. Bir toplumda ekonomik, siyasal ve kltrel yapsn dntrenler, btn alanlarda, her eyi bilenlerden daha ok bir alan, dier alanlar la balarn koparmadan, ayrntlaryla bilenlerdir. her toplumda in sanlar birbirlerini syledikleriyle deil, yaptklaryla deerlendirirler. Artk hi kimse, ii ya da ya ne olursa olsun, yapamayaca eyleri sylememeli, syledii eyleri de mutlaka yapmaldr. Bu herkes iin, yerine getirilmesi gereken bir ahlaki sorumluluktur. hayatn her alannda, sylediini yapan, yapabileceini syleyen giriimcilerin saysn oaltmadan, toplumun kltrel dokusuyla birlikte ekonomik yapsn da dntrmek mmkn deildir. n k kltrel doku gibi, ekonomik yap da ahlaki deerlerden bamsz deildir. Ahlaksz ne kkl bir kltr, ne de salam bir ekonomi olur. Ahlak ahlaksz olanlarn elinde, hibir kurum ve kurulu uzun mr l olmaz. Ekonomik, siyasal ve kltrel hayattaki baarnn srr, Anadolu srekli vurguland gibi: hilesiz olmakta gizlidir. Tarih iindeki bin lerce rnekte aka grld gibi, toplumlarn kltrel dokusuyla birlikte ekonomik yapsn dntrenler, adalet ve ahlak ilkelerin den taviz vermeyenler olmutur. hakszlk karsnda seslerini kar mayanlar, hakszla uradklarnda yanlarnda kimseyi bulamazlar. Ahlakszln her alana bir sel suyu gibi yayld bir dnemde, sa ylar az da olsa, deiik alanlarda ahlakl olmann en gzel rnei ni veren insanlar, toplumun en byk ve en nemli gvencesidirler. Toplumdaki btn kesimlerin grevi onlar desteklemektir. Ahlakl
32

 Ahl AK

kesimleri desteklemeyenler, ahlaksz kesimlerin saldrlar karsnda deerleriyle birlikte kaynaklarn da yitirirler. Ahlak, bugn olduu gibi, ahlakszln doruk noktasna kt dnemlerde, hem ok byk nem, hem de ok byk g kazanr. Ahlak ilkeleri ok yalndr. onlarn etkileri yalnlklarndan kay naklanr. lkeleri tartlmak iin deil, uygulamak iin vardr. Ahlak olmadan ekonomi olmaz. Kltr olmadan ahlak olmaz.

Ahlaksz ne kkl bir kltr, ne de salam bir ekonomi olur.

33

GrMclK

tcArette DrStlK en bYK SermAYeDr

Ticaretin tarihi ilk insanla balar. Ekonomik, sosyal ve kltrel bo yutlaryla, ticaretin tarihi, Doudan Batya, toplumlarn gelime ta rihidir. Tarm toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna doru, ticaretin yaps byk lde deimesine ramen, znde kkl deiiklikler olmamtr. ster rn, ister hiz met, isterse de bilgi alverii olsun, ticaret tarihin her dneminde nemini korumutur. Tarih iindeki byk yerleim birimleri, ticaret yollar zerinde kurulmutur. Mekke, Medine ve Kuds bata olmak zere, btn byk ehirlerin temelinde ticaretin tetikledii retim patlamasyla birlikte mabetler vardr. Dnyann drt bir yanna dalan byk e hirler, ticaretin btn insanla sunduu esiz armaanlardr. nk ticaretin olmad yerde insan, insann olmad yerde retim, reti min olmad yerde de ehir olmaz. Mslmanlar hristiyanlar gibi, ticarete souk bakmazlar. hristi yanlar, dnya ile te dnyay birbirinden ayrrken, Mslmanlar, on lar birbirinden ayrlmaz bir btn olarak grrler. slam kltrnde, dnyaya tednyann bir tarlas gzyle baklr. Dnyada topraa atlmayan bir tohumun, tednyada meyvesinin alnmas mmkn deildir. Dnyaya iyilik tohumlar ekenler, tednyada iyilik bulur lar. Dnyaya ktlk tohumlar ekenler de, te dnyada ktlk bu lurlar. her iki dnyada da, hibir iyilik ve ktlk karlksz kalmaz. Mslman bir toplumda her alanda olduu gibi, ticarette de, her kes iyilikleri zendirmek, ktlkleri de nlemek sorumluluunu ta r. hayatn yaanr klnmasnda olduu kadar iyilikleri zendirme ve ktlkleri nlemede de, en byk sermaye drstlktr. Drst lkten uzaklaanlar, zellikle ticarette kendileriyle birlikte evreleri ne de byk zarar verirler. Bunun iin, drst tccarlarn, tednya da peygamberlerle bir arada olacaklar mjdelenmitir. mmi Sinann ok sevilen iirindeki dizelere benzetilerek sy lenirse: Mslmanlarn arlarnda drstlk alnr, drstlk sa
34

 Ahl AK

tlr. onlar ticaretin her alannda rn ve hizmetlerini drstlkle tartarlar. onlarn dnyasnda, ister alan, isterse satan olsun, kimse ye hakszlk yapmadan tartan terazinin vazgeilmez bir yeri vardr. Anadoluda terazi drstln simgesi olarak kabul edilir. Ticarette baarnn srr drstlkte gizlidir. Drstlkten kimseye zarar gelmez. Aldatann mumu leye kadar yanar.

Her iki dnyada da, hibir iyilik ve ktlk karlksz kalmaz.

35

GrMclK

etK Deerler olmADAn eKonomK Deerlern etKnl olmAz

Son iki yzylda zellikle Bat dnyasnda ekonomik ve kltrel alan da byk bir deer kaymas yaand. nsann zel ve sosyal hayatnda etik deerler anlamn yitirirken, ekonomik deerler nem kazand. Geen yzylda, etik deerler btnyle gzard edilerek, ekonomik deerlerin, eitimden politikaya btn alanlarn tek ve deimez be lirleyicisi olduuna inanld. Btn bilimler, hayatn etik boyutunu yok sayarak, ekonomik boyutu zerinde younlat. habil ve Kabilden bu yana insanlarn bir arada ve bar iinde yaa yabilmeleri iin, deimez ekonomik ilkelerden nce, tartlmaz ahlak ilkelerine ihtiya vardr. nk kutsal kitaplarda srekli vurguland gibi: nsan yalnzca ekonomik deerlere dayanarak, btn boyutlaryla hayat yaanr klamaz. Bir insann baka bir insann kurdu olmamas iin, Marx ve izleyicilerinin iddia ettikleri gibi, ekonomik deerlerin deil, etik deerlerin ynlendirici ve belirleyici olmas gerekir. Etik ya da ahlaki deerler, farkl din ve kltrden toplumlarn birarada yaamasnda herkesin benimseyebilecei evrensel hukuk ve adalet ilkelerini oluturur. onlar toplumlar arasndaki ilikilerde yardmlama ve dayanmann en nemli gvencesidir. Ekonomik de erlerin retilebilmesi iin, etik deerlerin hayatn btn boyutlar na egemen olmas gerekir. Ekonomik alanda baar, toplumun btn kesimlerinde iyilikleri zendirme yannda ktlkleri de nlemesini bilmeye dayanr. Trkiyenin Avrupa ile btnleme srecinde sermaye ve insan gc gibi, zgrlk ve hogr gibi deerler de, birlik lkeleri arasn da vizesiz dolaacaktr. Btn canllar arasnda yalnzca insana zg olan etik deerler, insanla birlikte ortaya kmtr. nsann olduu yerde ekonomik ve kltrel faaliyet vardr. her iki alandaki baar da, herkesin drt elle sarld ortak etik deerlerin canllna baldr. Dnyann hibir yerinde etiksiz bir ekonomi gl olamayaca gibi, ekonomisiz bir etiin de anlaml olmas mmkn deildir.
36

 Ahl AK

Etik deerlerin banda iyilik yapmasn bilmek gerekir. nk kendisi iin istediini bakas iin de, istemeyen bir kimse etik ol gunlua eriemez. henry David Thoreaunun dedii gibi: yilik asla baarsz olmayacak tek yatrmdr. Bunun iin Anadoluda yilik ya pan iyilik bulur denilir. Ekonomik, siyasal ve kltrel alanda iyilikle ri bytmeyen, her alanda ktlklerle karlamaktan kurtulamaz. Bunun iin, dnyann her yerinde, getirisi en yksek olan yatrm, iyilik yapmasn bilmek olmutur. Aristo nl kitab Politikada ehirleri iyi yaamak iin kurulmu bir ortaklk olarak grr. ehir insanlarn hogr iinde, birbirle rinin hak ve hukukuna sayg gstererek, yaamak zorunda oldukla r yerleim alandr. ehirlerin temelini de aileler oluturur. Ailenin gl olduu ehirde, etik deerler ile birlikte ekonomik deerler de gl olur. Aileyi de, hayatn btn boyutlarnda iyilik yapma imkan lar gl klar. Toplumlarn gcnn kaynanda ekonomik deerlerden nce etik deerler vardr. Deerlerin eitimine yaplan yatrm, toplumun ekonomisine ya plan yatrmdr.

yilik asla baarsz olmayacak tek yatrmdr.

37

GrMclK

tcAretn YeD erDem

Ticaret tarih boyunca toplumlarn ekonomik, siyasal ve kltrel ibirli inin kayna olmutur. Ticarette rnlerin fiyat alc ve satclarn bu lutuu pazarda oluur. En basitinden en karmana kadar btn eko nomilerde pazar vazgeilmez bir yer tutar. Alc ve satclarn dndaki kamu kurum ve kurulularnn pazara mdahalesi, pazarda alveri ya panlar arasnda hakszlklara yol aar. nk arz ve talebe gre fiyatlar ayarlamada hibir kurum ya da kurulu pazarn yerini tutamaz. Bugne kadar ekonominin ahlakla ilgisinin zerinde ok durul mad. hatta baz iktisatlar ekonominin ahlak d olduunu bile iddia ettiler. oysa ilgi alan ne olursa olsun, her bilimin bir pozitif, bir de normatif yan vardr. Ekonomi gibi, insan davranlaryla ilgili bilimlerde normatif alan, pozitif alandan ok daha nemlidir. Ekonominin hayat kayna ticaret, hibir zaman ahlaki ilkelerden bamsz dnlemez. nsann olduu yerde ticaret, ticaretin oldu u yerde de ahlak vardr. Ahlaksz bir ticaret, alveri deil, haksz kazanca dayanan vurgundur. Ticaret ahlakn uygulama alandr. Etik siz ticaret, ticaretsiz etik olmaz. Daniel T. Griswolddan Emrah Akkurtun evirdii Serbest Tica ret zerine Yedi Ahlaki lke isimli incelemede ticaretin Bat ekono mi dncesinin iinden szlerek karlan ahlaki ilke ve erdemleri tartlyor. Kutsal kitaplarda da vurguland gibi, ticaret yalnzca bir ekonomik faaliyet deil, toplumlar birarada tutan sosyal ve kltrel ibirliidir. Ticaretin gelimedii bir toplumda, kltr de gelimez. te Griswoldun ele ald yedi ilke. 1. Ticaret bireysel onuru ve bamszl gzetir. 2. Ticaret devletin gcn snrlar. 3. Ticaret bireylerin etik deerleri gelitirmesine zemin hazrlar. 4. Ticaret insanlar biraraya getirir. 5. Ticaret dier temel insan haklarn da destekler. 6. Ticaret bar glendirir. 7. Ticaret yoksullar besler ve giydirir.
38

 Ahl AK

Toplumlarn tarih iindeki ykseli ve k dnemlerine baklr sa, ticaretle gelime arasnda doru orantl bir iliki olduu grlr. Ticaretin nem kazand dnemlerde, devlet ve toplum her alanda ok gl olur, ticaretin kmsendii dnemlerde, her ikisi de yok sul der. nk lkelerin siyasal gcyle birlikte kltrel gc de i ve d ticaret hacminin byklnden kaynaklanr. Ticaretin gelimedii toplumlarda, ekonomik alanda olduu gibi, siyasal, sosyal ve kltrel alanda da gelime salanamaz. nk, top lumdaki ticari faaliyetleri gelitirerek, devletin gc snrlandrlmaz sa, devlet ekonomik alanda toplumun retim gcn snrlandrr. Devletin taraf olduu bir ticarette haksz rekabetin nne hi bir g geemez. her alanda olduu gibi, ticari alanda da kii ve kurulular devletle atmay gze alamazlar. Derinlii ne olursa olsun, bir pazarda zel kurum ve kurulular ne alp ne satacaklarn, devletin kurum ve kurulularndan daha iyi bilirler. Devletin kurum ve kurulularnda brokratlar devletin kay naklarn devlet iin harcadklar iin, pazarda oluan fiyatlar onlar ok ilgilendirmez. Buna karlk, zel kesimde harcama yaplrken pa zar fiyatlar belirleyicidir. Ticaret ahlaki ilkelere uygun olursa gelirleri oaltr, isizlii azaltr, yatrmlar bytr, dostluklar gelitirir ve hayatn kalitesini artrr. Ticaretin gelitii bir toplumda dayatma deil, zgrlk vardr.

Ahlaksz bir ticaret, alveri deil, haksz kazanca dayanan vurgundur.

39

GrMclK

Gzel eKonom Gzel nSAn Ster

nanmay afyon olarak gren Komnizm onbe yl nce uygulanabi lirliini btnyle yitirdi. Ekonomiyi inan ve etikten bamsz ola rak ele alan Kapitalizmin de hayat damarlar kurudu. oysa salam ekonomi, salam insan ve salam topluma dayanr. Ekonomi toplu mun retim ve tketime dnk yzdr. Gzel insann retimi gibi, tketimi de gzel olur. Matematikten Felsefeye kadar birok bilim gibi, Ekonomi bilimi de Batllarn tekelinde deildir. Pazar mekanizmasnn ileyiine ilikin ilk nemli almalar bata Gazali ve bn haldun olmak zere, Mslman dnrler yapmtr. Ekonomik, siyasal ve kltrel ha yatn odak noktasnda agzl, karc insan deil, tokgzl, drst insan vardr. Komnizm ve Kapitalizmin ekonomik insannn iflas ettii bir dnemde, kendisi iin istediini bakas iin de isteyen gzel ve gvenilir insan odakl bir ekonomik yap oluturmadan, yksek ka liteli ve dk maliyetli retim ve tketim yapmak mmkn deildir. Pusulann Kuzeyi gstermesi gibi, drstlk ve zveriye dayanan gven ekonomisinin ilkeleri de, retim ve tketimde mutluluk ve ba arnn evrensel ynn gsterirler. Btn dnyada sanayiden hizmet kesimine geiin hzland bir dnemde, finansal ilemler en hzl gelien sektrlerin banda geli yor. New York, londra, Frankfurt ve Tokyo gibi dnya ekonomisinin merkezlerinde rn ve hizmet alveriinden kat kat fazla para ve kymetli kt alverii yaplyor. slami ilkelere gre ynetilen fon larn hacmi de trilyon dolarlara yaklayor. Salkl olan paradan para kazanma deil, rn, hizmet ve bilgi retiminden para kazanmadr. Mslmanlarn tasarruflarn ekmek iin, byk Bat bankalar, faizsiz ilemlerde deerlendirilen byk fonlar oluturdular. Amerika ve Avrupada slami ilkelere saygl kurum ve kurululardan oluan borsalar kuruldu. Dnya bilgisayar yazlm sektr ve ileri teknoloji nin merkezi Silikon vadisinde risksiz faize deil de, risk ve or
40

 Ahl AK

takla dayanan venture capital irketleri, yeni teknoloji gelitirme ve ekonomide yenilik yapmada btn dnyaya rnek oluyorlar. Ekonomik hayatn odak noktasna gzel insan yerletiren Prof. Dr. Sabahattin zaim, almalarnda risk sermayesi irketlerinin slamda ana ortaklk biimi olan mudarabeye dayandn vurgu layarak Bill Gates ve Michael Dell gibi nl giriimcilerin varlklarn slama borlu olduklar zerinde nemli durur. Elbirlii olmadan gbirlii olmaz. Gbirlii gzel insanlarla ya plr. Gzel insanlarn gc kazan ve kazandr ilkesine dayanan ime ceden kaynaklanr.

Ekonomi toplumun retim ve tketime dnk yzdr. Gzel insann retimi gibi, tketimi de gzel olur.

41

GrMclK

AhlAKSz eKonom eKonomSz AhlAK olmAz

Son iki yzylda dnyaya btnyle egemen olan Pozitivizmin ilke leri, gnmzde geerliliklerini byk lde yitirdi. Ekonominin Ahlaktan bamsz olduuna ilikin varsaym, ekonomik olaylar aklamaya yetmiyor. Artk kimse Ekonominin belirleyici olduu nu savunmuyor. Ekonomiyi ahlaki deerlerden soyutlayan Sosyalist toplumlar, ekonomik alanda byk bir baarszla uradlar. Btn dnyada aka ortaya kt ki, Ahlaksz Ekonomi, Ekono misiz de Ahlak olmaz. nk hem Ekonomi hem de Ahlak insann tutum, davran ve tercihlerine dayanr. Genelde Ekonomi, lkelerin ve kurulularn snrl kaynaklarn en verimli bir biimde kullanarak, toplum ve ailelerin deiik ihtiyalarnn karlanmas olarak tanm lanr. Ahlaki boyutu olmayan hibir ekonomik eylem yoktur. Ahlakla uraan dnrlerin Ekonomiyi kendi alanlarnn d nda grmeleri ve ahlaki ilkelerin ekonomik alanda uygulanmasnn glkleri, Ahlak bilimiyle Ekonomi bilimi arasndaki ilikilerin ara trlmasn nlemitir. Teorik ve pratik ynyle Ekonomiyle uraan herkes bencil, ahlaksz, acmasz, duygusuz, insafsz ve materyalist saylarak, yerden yere vurulmutur. Souk Sava sonrasnda Ekonominin de dier bilimler gibi, ahlak la iie her yerde genelgeer ilkeleri olan bir bilim olduu ortaya kt. Artk Ekonomi deyince, kimsenin aklna Kapitalizm ya da Komnizm gelmiyor. Bilinen Komnizm gibi, bilinen Kapitalizm de ld. Artk ki taplarda Ekonomi Pazar Ekonomisi, Kr ve zarar Sistemi, Serbest Giriim Dzeni gibi, daha aklayc isimler ad altnda ele alnyor. Mlkiyet, fiyatn olutuu Pazar, rekabet, faizli ya da faizsiz finans sistemi ve iblm gibi konular Ekonomi biliminin temellerini olu turur. Mlkiyet hakknn tannmad bir ekonomik yapnn uzun sre ayakta kalmas mmkn deildir. Mlkiyet ve rekabetin tarihi insanla balar. Mlkiyet hakknn olmad bir toplumda rekabet ol maz. Yarmann olmad bir toplumda da, ekonomik, toplumsal ve kltrel alanda gelime olmaz.
42

 Ahl AK

Kutsal Kitaplar, yzyllarn iinden szlp gelen btn ekono mik kurum ve kurulularn olduu kadar evrensel ahlak ilkelerinin de ana kaynan olutururlar. Bir toplumun ekonomik gc hereyden nce retmenin cokusunu duyan insandan kaynaklanr. Bu yzden, Kutsal Gelenekte reten insan zendirilmekle kalmaz, rnek olarak da gsterilir. Dnyada bireyler iyilik ararlarsa, iyilik bulurlar ve Ahiretde de cennete kavuurlar. Ayn ekilde bireyler ktlk ararlarsa da ktlk bulurlar ve lmden sonraki hayatta cehenneme atlrlar. Bu balamda Akn kltrn Ekonomi ile atmas szkonusu deildir. Ekonominin dman dnyay Ahiretin iyeri olarak gren dinler deil, kat rasyo nalizm ve grnmeyen dnyaya kapal sekler kltrdr. Batda ahlakn ekonomiyle ilikisine Max Weber byk nem ver di. Marx toplumun sosyal ve siyasal yaplanmasnda tek belirleyici retim biimidir derken, Weber ekonomik gelimenin dinamiklerini kavramak iin Protestan Ahlaknn iyi analiz edilmesinin stnde durdu. Ekonomi retim aralaryla yrtlen ok boyutlu bir eylem dir. Amacn aka ortaya konulmad bir ortamda, aracn amaca d nmesini kimse nleyemez. Sezai Karako Ekonomi, toplum varlnn temel sebebi deil, grntlerinden biridir. Temel faktr insandr diyerek, Ekonomi ile Ahlak ilikisine evrensel bir bak as kazandrr.

Ekonominin dman dnyay Ahiretin iyeri olarak gren dinler deil, kat rasyonalizm ve grnmeyen dnyaya kapal sekler kltrdr.

43

GrMclK

Ar pAzAr DrStlKtr DrStlK

Farkl kltrlerin, dnyann her lkesinde bar iinde, birlikte ya amak zorunda olduu bir dnyada, evrensel hukuk ve deimez ahlak ilkelerinin her biri, btn insanla yn ve yol gsteren kutup yldzlarna dntler. onlarn gsterdii ynde gitmeyen toplum lar, tarih iindeki benzerleri gibi, yok olup gitmekten kurtulamazlar. hukuk ilkelerini gzard eden, ahlak kurallarn ineyen hibir top lumun, varln srdrmesi mmkn deildir. Toplumlar gibi, hukukun stnlne inanmayan ve ahlakn ev renselliine dayanmayan kurum ve kurulular da uzun mrl ola mazlar. Pusulasz gemilerin gitmek istedikleri limanlara ulamadk lar gibi, ilkesiz kurum ve kurulular da, rettikleri rn ve hizmetle ri dnya pazarlarna ulatramazlar. ulusal ve uluslararas pazarlarda iletmelerin gc, rettikleri rn ve hizmetlerin kalitesiyle birlikte, ahlaki ilkelerinin stnlnden gelir. Btn inanlarn ortak deerleri olan deimez ahlak ilkeleriyle evrensel hukuk kurallarnn ana kayna Eski Yunan ve roma mito lojisi deil, peygamberler ve onlara verilen kutsal kitaplardr. onlar btn insanln oluturduu, ekonomik, siyasal ve kltrel dnce birikiminin omurgasn olutururlar. Kltrel dokunun ve ekonomik yapnn temelinde, onlarn en gzel rneklerini verdikleri drstl n, cmertliin, fedakrln ve retkenliin dourduu esiz zen ginlikler vardr. Avrupadan btn dnyaya yaylan sekler kltr, ahlaki ilkeleri, b tnyle hayatn dna atmaya alrken, kutsal kltr onlar hayatn btn boyutlarna egemen klarak, varoluun tek ve deimez kayna olarak grr. nananlar ister aznlkta isterse de ounlukta olsunlar, bulunduklar toplumda, yaptklar her ite drstln olduu kadar gzelliin de benzersiz rneklerini vermek zorundadrlar. mmi Sinan Gl alrlar gl satarlar/Glden terazi tutarlar/Gl gl ile tartarlar/ar pazar gldr gl drtlyle, inanan bir top lumun, ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn Gl simgesinden yola
44

 Ahl AK

karak, ok ak, ok arpc ve ok etkileyici bir biimde ortaya ko yuyor. Bu drtlkte, gln yerine, hi tereddt etmeden, ahlak, d rstl, gzellii, iyilii ve doruluu da koyabilirsiniz. Kutsal kltrn hayat btn boyutlaryla kuatt bir toplumda, pazarlarda rn ve hizmetlerden nce gzellik alnr, gzellik satlr. ar ve pazarlarda en byk ve en gl sermaye drstlktr.

Kutsal kltrn hayat btn boyutlaryla kuatt bir toplumda, pazarlarda rn ve hizmetlerden nce gzellik alnr, gzellik satlr.

45

GrMclK

DeerSz AhlAKn Deer olmAz

retim ve tketim faaliyetlerini bir merkezden yneten Plan ekono misi, btn boyutlaryla ekonomik kararlar piyasaya brakan Pazar ekonomisi karsnda byk bir yenilgiye urad. Toplumda retici ya da tketici olarak devlet rgt dnda hibir kii, kurum ya da kuru lua inisiyatif vermeyen kumanda ekonomilerinin hayat kaynaklar bir bir kurudu. Planl ekonomi ile Pazar ekonomisi arasnda deiik isimler altnda devam eden yetmi yllk ideolojik sava bitti. Doksanl yllardaki gelimeler, evrensel ahlak ve hukuk ilkeleri nda, pazarda datlan kaynaklarn, devlet brokrasinin datt kaynaklardan daha verimli deerlendirildii gibi, daha uygun da datldn gsterdi. Souk Sava dneminde iddia edildii gibi, Ko mnizm Kapitalizmi ya da Kapitalizm Komnizmi deil, beklenile nin tersine Pazar ekonomisi her ikisini de tarihten sildi. Berlin duva rnn yklmasyla yalnzca Komnizm deil, Kapitalizm de kt. Bat dnyasnda ileri srld gibi, Pazar ekonomisinin isim hak k Avrupann deildir. Pazarn i ve d dinamiklerine ilikin ilk ciddi almalar, orta alarn Mslman dnrleri tarafndan yapl mtr. Avrupa kltrnn ana temellerinden biri, slamn deerleri nda yeniden retilen Yunan dncesidir. Avrupada ithal olan ne varsa, hepsi Mslmanlardan kayna gsterilmeden alnmtr. Ekonomi ve kltrn ahlaki boyutu szkonusu olduunda akla peygamberler ve onlara verilen kutsal kitaplar gelir. nk bata ekonomi olmak zere btn bilimlerin normatif (olmas gerekeni syleyen) boyutu ahlaki deerlerden kaynaklanr. Normatif yann yok sayld bir bilimde, deersizlik her alana egemen olur. Pazar ekonomisi, ahlaki snrlar iinde, evrensel hukuk ve etik ilkelerine bal kalrsa, hakszlklarla birlikte yolsuzluklarn stesinden gelebi lir. Ahlak ahlakszlk olan bir pazar ekonomisi olmaz. Trkiyeyi byk bir krizle kar karya getiren banka ve irket yolsuzluklarn nlemek iin, btn kurum ve kurulularn, adalet, aklk, hesap verilebilirlik, ekonomik ve kltrel sorumluluk ba
46

 Ahl AK

lklar altnda toplanabilecek ahlak ilkelerine odaklanmalar gerekir. Pazarn gc, ahlaki ller iinde salanan zgrlk ortamndan ge lir. Ancak ekonomik ve kltrel sorumluluk tamayan bir zgrlk, hakszlk ve yolsuzluk retmekten baka bir ie yaramaz. Pazar ekonomisi, toplumun btn kesimlerinin yapt ii gzel yapmasna dayanr. Ancak bir ekonomide yaplmas gereken ve her kesin yararna olan gzel iler olduu gibi, bakalarna zarar veren kt eylemler de vardr. olumlu i ve eylemler toplumu zenginleti rirken, olumsuzluklar da yoksullatrr. Bu yzden, Pazar ekonomisi nin ilk ahlaki kural, herkesin kendisi iin istediini bir bakas iin de istemesidir. hi kimse bakalarna zarar verme zgrllne sahip olmamaldr. Dnyada hibir lkenin zerinde hak iddia etmesi szkonusu olmayan pazar mekanizmasnn en byk gvencesi, olumlu, yarar l rn ve hizmetleri byten, olumsuz ve yararszlar da nleyen, ahlaki ilkelere odaklanm insandr. Erdemli insanlarn ounluu oluturduu bir toplumda, hibir rn, hizmet ya da bilginin ktl ekilmez. Ahlak, neyin iyi neyin kt olduunu birbirinden ayran deer ler btn olarak tanmlanmaldr. Ekonomik yap ve kltrel doku da hibir i ve eylem deerden bamsz deildir. Deerin olmad yerde, retim anlamn yitirir.

Ahlak, neyin iyi neyin kt olduunu birbirinden ayran deerler btndr.

47

GrMclK

rnn DAmA AttrmAYAn Yen Ahler

Ahilik, Anadolu insannn yzyllar nce kaliteli rn ve hizmet ret meyi tevik etmek amacyla reticilerin kurup gelitirdii bir kurumdu. Ahiler, rgtlendikleri ehirlerde, deiik alanlarda retimi gelitirmek iin, reticiler arasnda dayanma ve yardmlamay salayan ncler dir. onlar reticiyle birlikte tketicinin de haklarn koruyan, kaplar, sofralar ve gnlleri herkese ak, bugnn sivil toplum kurululardr. Ahilerin Anadoluda unutulmayan uygulamalarnn banda Papu cu dama atmak gelenei gelir. onlar, bu gelenekleriyle Ahlaknn ekonomik ve kltrel hayatn z ve zeti olduunu ortaya koymu lardr. Ahilik rgt, retimde kaliteyi korumak iin, hi kimseye rakln yapmad bir iin ustalna soyunmasna izin vermez. Ahiler oluturduklar denetim mekanizmalaryla, retimlerinin ka litesini kamu kurulularndan nce kendilerinin kontrol etmesinin nemini ok iyi bilirlerdi. Deiik retim konularyla ilgilenen ahilerin rgt, hatal rn reten ya da mterisini aldatan bir reticiyi yarglayabilirdi. retici gerekten sulu bulunursa, onun yapt papu ya da benzeri rn, rgtn yneticisi herkesin grebilecei bir ekilde bir binann dam na atard. Kusurlu retim yapan bir reticinin rn dama atlrsa, ar tk onun almasn srdrmesi mmkn deildi. Bu yzden ahilerin toplum ekonomik ve kltrel yapsnda vazgeilmez bir yerleri vard. Gemiini bilmeyen bir toplum, geleceini gremez. Bu yzden, ge lecee gemiten bakmak gerekir. Gemiin derinliklerinden bakma dan, gelecein aydnlk yzn grmek olduka zordur. stanbuldaki Anadolunun yeni ahileri, rettikleri rnler ile alma kltrlerini de dnya pazarlarna tamak iin, ktisadi Giriim ve Ahlak Der nei, GADn ats altnda bir araya gelmilerdir. onlar, ahilerin ahlakyla ahlaklanmadan, uluslararas pazarlarda kendilerine salam bir yer edinmeyeceklerinin bilinciyle almaktadr. Yeni yatrm yapma ya da kurulu bir iletmeyi geniletmede baa rl olmann srlar, bin yllk Anadolu tarihinin derinliklerinde yat
48

 Ahl AK

maktadr. Seluklular ile osmanllar gl klan, deerleri ekonomik ve kltrel boyutlaryla ayrntl olarak aratrmadan, i dnyasndaki baarl kurulularn nnde gitmek kolay deildir. nk bugnn i dnyasnn tartlan deerleri, ahilik kltrnn gncelletirilmi halidir. Evrensel ahlak ve ekonomi ilkeleri zamanla byk deiiklik ler gstermez. Drstlk, grndn gibi olma, kendisi iin iyi olan bakas iin de isteme, kusursuz rn ve hizmet retiminde yardmlama, katlmc ynetim ve adil paylam gibi, gnn ynetim bilimlerinin tartt ilke, yntem ve yaklamlar, binlerce yllk ahi kltrnde hem konuulmu, hem de uygulanmtr. Gemie dnp bakldn da, baarnn kaynanda, ahlaki stnln dourduu sinerjinin olduu grlr. Ahilik geleneinin temellerinden biri de, gemite baaryla uy gulanan ve uygulayanan da baarl klan, ekonomide akl, ahlak ta da snrlar vurgulayan ak, kapal diye formle edilen ve hayatn btn boyutlarn kuatan ilkedir. Ekonomik, siyasal ya da kltrel olsun, her alanda baarl olmak isteyen, yeri zaman gelince alnn, kapsn ve sofrasn ak, elini, belini ve dilini de kapal tutma sn bilmek zorundadr. Pazarlarn fatihleri, kusursuz rn ve hizmet retmesini bilen yeni ahilerdir. onlarn rnlerini hi kimse dama atamaz.

Ahilikte baarnn kaynanda, ahlaki stnln dourduu sinerji vardr.

49

GrMclK

KurululArDA breYSel ve toplumSAl SorumluluK blnc

Bir lkede bilgi, rn ve hizmetlerin retiminde, hayranlk uyandran bir kurulu olmak iin, kuruluta alan herkesin bireysel sorumlu luklar kadar toplumsal sorumluluklarnn da bilincinde olmas ge rekir. Kurulularn baarsnda bireysel ve toplumsal sorumluluklar, sanlann tersine birbiriyle atmaktan daha ok birbirlerini by trler. hibir kurulu, kendisini toplumdan soyutlayamaz. ine ka panan kurulu ayakta kalamaz. Toplumda hi kimse, toplumsal sorumluluklarn gzard eden, gelirlerini artrmaktan baka bir hedefi olmayan kurululara destek olmaz. nsana yararl olan, evreye zarar vermeyen ve toplumun de erlerine saygl rn, hizmet ve bilgi reten kurulular uzun mrl olduklar gibi, toplumun btn kesimleri tarafndan cokuyla kar lanrlar. Bu yzden, kurulular ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn en dinamik boyutunu olutururlar. Kurulusuz toplum, toplumsuz da kurulu olmaz. Son yllarda, salk bilimlerinden sosyal bilimlere, mhendislik bi limlerinden ynetim bilimlerine kadar btn alanlarn vazgeilmez konularnn banda Ahlak geliyor. Btn dnyada, ekonominin deiik kesimlerinde grlen, ahlaksz uygulamalarn bylesine ileri boyutlara ulamas, herkesi ahlaki ilkelere drt elle sarlmaya zorlu yor. Ahlaki ilkelere duyarl olan kurulular toplumun btn kesimleri tarafndan benimsenirken, duyarl olmayanlar da dlanmaktadrlar. Bir kurulu ister ekonomik, ister kltrel, isterse de siyasal alanda faaliyet gstersin, btn toplum kesimleriyle olan ilikilerinde sonu na kadar effaf olmak zorundadr. effafln olmad kurulularda hakszlklarn olduu kadar yolsuzluklarn nne gemek mmkn deildir. Bunun iin, doruyu yanltan, iyiyi ktden ve gzeli ir kinden ayran ahlaki ilkelerin, her yerde, her zaman konuulmalar, tartlmalar ve btn kurulularda da kusursuz bir biimde uygu lanmalar gerekir.
50

 Ahl AK

Ahlaki ilkelerin benimsendiinin duyurulmas ve somut rnekler le uygulandnn gsterilmesi, her kuruluun kurumsal ve toplumsal sorumluluudur. Tek tek kiiler gibi, kurulularda dorulukta, iyilik te ve gzellikte, her gn yeniden balayan uzun soluklu bir yara gir mezlerse, ekonomik, siyasal ve kltrel alanda hibir gelime olmaz. Toplumsal sorumluluklarn bilincinde olan kurulular uzun mr l olurlar. Toplumun benimsemedii hibir kurulu ayakta kalamaz. Toplumsal ve kurumsal sorumluluk, gzel ahlaktan kaynaklanr. Kurulular sermayeleri deil, benimsedikleri ahlak ilkeleri gl klar.

Tek tek kiiler gibi, kurulularda dorulukta ve iyilikte, her gn yeni bir yara girmezlerse, ekonomik, siyasal ve kltrel alanda hibir gelime olmaz.

51

Dnyann kaynaklar herkesin karnn doyurmaya yeter. Ancak kimsenin gzn doyurmaya yetmez.

TA SARRUF

GrMclK

SrAf Del tASArruf toplumu

Dnyann neresinde olursa olsun, ehirlerde yaayan herkes, her yl belirli bir oranda byyen ekonomik yapda, byk amazlarn oldu unu bilir. Kutsal kltrden btnyle arndrlan ekonomik hayatn odak noktasna, her gn israfa yeni boyutlar kazandran, tketim l gnl yerletirilmitir. Bir bulac hastalk gibi, btn dnyaya yay lan tketim lgnlyla, dnyann doal kaynaklaryla birlikte insan kaynaklar da sorumsuzca tketilmektedir. Kutsal kltrle btn balarn koparan sekler kltrden besle nen insanlar, israf gemite benzeri grlmemi snrlara ulatrm lardr. srafn dnya leinde yaygnlk kazanmasyla, btn insanl n hem d dnyas hem de i dnyas oraklamaktadr. srafta snr tanmayan agzl insan, insanla yeni bir Nuh Tufan hazrlyor. srafn yol at karbon gazlarn azaltmak iin, btn lkeler elele vermezlerse, dnyann tamam sular altnda kalacaktr. Sekler kl tr iinde srekli yeni boyutlar kazanan israf, dnyann kar karya olduu ekonomik ve evresel krizlerinin kaynadr. srafn yol at olumsuzluklar, yldan yla katlanarak artmaktadr. Sekler kltrden beslenen israf toplumundan, kutsal kltre dayanan tasarruf toplumuna gemeden, ekonomik ve evresel kriz lerin stesinden gelmek mmkn deildir. sraf toplumunun odak noktasnda agzllk vardr. Tasarruf toplumun odak noktasn ise, kanaat oluturur. sraf toplumlar insanlarn gzlerini, tasarruf top lumlar da karnlarn doyurmaya odaklanr. Dnyann kaynaklar herkesin karnn doyurmaya yeter. Ancak kimsenin gzn doyur maya yetmez. Bu yzden, dnyadaki tketim eitsizlikleri, dehet verici snrlara ulamtr. sraf toplumu, retmeden tketmeye byk bir hz kazandrarak, insanlar arasndaki tketim eitsizliini bytmektedir. Tasarruf toplumunda ise, herkes rettii kadar tketmeye zendirilerek, t ketimde eitlik byk lde salanmaktadr. Birinde insanlar birbir leriyle elleriyle retmediklerini tketmek, dierinde de aln terleriyle kazanmadklarn tketmemek iin yarrlar.
54

TA S A r r u F

Dnyada retmeden tketmek, insan eytanlar katna drr ken, retmediini tketmemek, onu melekler katna ykseltir. Biri tketimdeki eitsizlikleri bytmenin, dieri tketimde eitlii sa lamann peindedir. sraf toplumunda insanlar hi lmeyecek gibi tketirken, tasarruf toplumunda insanlar hemen lecek gibi tketirler. Tasarruf toplumunda dnya cennete, sraf toplumunda cehenne me dnr. Dnyadaki krizlerin nne, retmediini tketmeyenlerle geilir. Elinin emeinden daha fazlasn tketen kendini tketir.

Dnyadaki krizlerin nne, retmediini tketmeyenlerle geilir.

55

GrMclK

SAvurGAnln oluturDuu Ate ember

Savurganln herkesin gzn kamatrd toplumlarda, ehirlerin odak noktasn alveri merkezleri oluturmaktadr. Savurganl bir yaama ve dnme biimine dntren sekler insan, haftada en azndan bir defa alveri merkezlerine gitmezse, kendisini hem ok yoksul, hem de ok mutsuz hissetmektedir. Bunun iin, alveri mer kezlerinde dolamak ve vitrinlerin nnde saatlerce durmak sekler insann, her hafta tekrarlad bir ibadeti haline gelmitir. Btn insanlk, srekli satn almay zendiren pazarlama teknik leriyle desteklenen savurganlkla, ate emberiyle kuatlm bir ak rep gibi, ok dar bir alana sktrlmtr. Ekonomik, siyasal ve klt rel boyutlaryla, hayat yaanr klan, insann huzur ve mutluluunu salayan herey, savurganln oluturduu ate emberinin dnda yer almaktadr. herkesi batan karan tketim sarholuundan ayl madan, savurganln ate emberinin dna kmak mmkn deil dir. Savurganlk oluturduu ate emberiyle, insanl toptan intiha ra srklemektedir. Toplumun btn kesimlerine bir bulac hastalk gibi yaylan sa vurganl nlemek iin, bata yerel ynetimler olmak zere, her kesi me byk grevler dmektedir. Btn bir toplumu peinden srk leyen savurganlk, hayat zorlatrmakla kalmyor, yol at kltrel ve evresel sorunlarla ehirleri yaanmaz hale getiriyor. Bir toplumda ekonomik ve kltrel sorunlarn anas alkoll ikiler ve sigara ise, ba bas da savurganlktr. Tketim ve alkol sarholuuna kaplan toplum lar, yalnzca salklarn deil, ekonomik zenginliklerini de yitirirler. Biri insann akln bandan, dieri de, parasn cebinden alr. Savurganln ve alkoll ieceklerin tketimin yaygnlamas, l kelerin GSMhsini artrr. Bir lkenin toplam milli gelirinin artmas, her zaman toplumun yaama standartlarnn da artmas anlamna gelmez. nk savurganlk ve alkoll ieceklerin toplumsal maliyeti, onlarn ekonomik maliyetlerinden kat kat daha fazladr. Tketim ve

56

TA S A r r u F

alkol sarholuunun yol at trafik kazalaryla artan kaynak israf, toplumlar zenginlik iinde yoksullua srkler. hayat kolaylatranlar, toplumsal maliyetleri deil, yararlar b yten rn ve hizmetlerdir. nsann saln sarsan, toplumdaki gelir dengesizliklerini byten, insanlarn ihtiyalarndan daha ok isteklerini karlayan rn ve hizmetler, hayatn bir yann yaparken, baka bir yann da ykarlar. Savurganlk insann elinin emei ve aln terinin karlndan daha fazlasnn peine dmesinden kaynaklanr. Savurganlk ile haksz kazanlar arasnda doru orantl bir ban t vardr. Savurganlk insanl toptan intihara srkleyen en byk tehdittir.

Savurganlk insann elinin emei ve aln terinin karlndan daha fazlasnn peine dmesinden kaynaklanr.

57

GrMclK

pAYlAAn zenGnler zenGnleen pAYlAr

Trk ve slam dnyasnda oru ay, toplumun btn kesimleri ara snda, paylama almalarnn doruk noktasna kt aydr. Dnya nn her yerinde, ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn zenginliinin kaynanda paylama vardr. hayatn her boyutunda, paylalan kay nak zenginleir, zenginleen kaynak hayat gzelletirir. Ellerindeki kaynaklar paylamasn bilenler, toplumun her kesiminin zorunlu ihtiyalarn karladklar gibi, herkesin hayatn da kolaylatrrlar. Kiilerin, kurulularn ve lkelerin ellerindeki kaynaklar, payla ma kltrnn gelitii toplumlarda, deiik kesimler arasnda den geli olarak datld gibi, en verimli bir biimde de deerlendirilir ler. Bunun iin, paylamasn bilen toplumlar, hibir zaman yoksul dmezler. Btn lkelerde yoksulluk, sahip olduklar kaynaklar paylamasn bilmeyenlerden kaynaklanr. Paylamasn bilmeyenle rin elinde btn zenginlikler, bir bir yok olup giderler. Trk toplumunun kltrnde, insanlar kendilerinin sahip olduk lar rnlerden daha ok bakalarnn sahip olamadklar rnlere bakarlar. nk, btn bunalmlarn kaynanda, gelir dalmn daki dengesizliklerin dourduu, tketim lgnl ve savurganlk vardr. Bu yzden, Anadoluda Biri yer, biri bakar. Kyamet ondan kopar denilir. Bir toplumda, herkesin beslenme, giyinme ve korun ma gibi, temel ihtiyalarn karlamadan, hayat herkes iin yaanr klnamaz. Bunun iin, Anadolu insan gittii her corafyada, payla ma kltrnn en gzel rneklerini vermitir. Bir toplumun retim kaynaklar, paylalmadan belirli ellerde top lanrsa, o toplumun, rn, hizmet ve bilgi retme gcne, byk bir hz ve younluk kazandrlamaz. Toplumlarn retim gszlnn stesinden, ellerine geirdikleri kaynaklar paylaarak, bereketli kl masn bilenler gelir. Paylalmayan kaynaklar, getiri salama gcn byk lde yitirirler. Kaynaklarn paylamayan toplumlar, hibir zaman zenginleemezler. Trk toplumunda deiik kesimlerinin birbirleri arasndaki yar
58

TA S A r r u F

dmlama ve dayanmay salayan, yazl olmayan bir toplumsal szleme vardr. nk, paylamann olmad bir toplumda, eko nomik, siyasal ya da kltrel hibir alanda gelime olmaz. Paylama ahlaki bir sorundur. hayatn hibir alan ahlaktan ba msz deildir. Paylama, ekonomik yap ve kltrel dokuyu byk krizlerden ko ruyan Nuhun Gemisidir. Paylama her alanda baarnn gvencesidir. Paylaan glenir, glenen paylar.

Paylamasn bilmeyenlerin elinde btn zenginlikler, bir bir yok olup giderler.

59

GrMclK

Snrl DnYADA SnrSz tKetm olmAz

Dnyann doal kaynaklar cennette olduu gibi snrsz olsayd, devletin rgtlenmesi, gvenlik harcamalar, tarm ve sanayiye ya plan yatrmlar, salk ve eitim harcamalar bylesine nemli ve hayati olmayacakt. cennet benzeri bir dnyada hibir rn, hizmet ve bilginin ktl ekilmeyecei iin de, insanlar sonu gelmez bir gs teri tketimi ve harcama yarna girmeyeceklerdi. Dnyann hibir lkesinde doal kaynaklar snrsz olmad gibi, finansal ve entelektel sermaye de sonsuz deildir. Anadoluda de nildii gibi: Para sokaktan toplanmaz. Para gibi, rn, hizmet ve bilgi de sokaktan toplanmaz. Bu yzden, reticiler hangi rnden ne kadar ve nasl reteceklerini, tketiciler de deiik rn ve hizmet lere olan gerek ihtiyalarn belirlemek ve gerekli kaynaklar bulmak zorundadrlar. Tarihin her dneminde toplumlar snrl kaynaklarla, snrsz is tekleri karlama sorunuyla kar karya gelmilerdir. her an g l toplumlar, ellerindeki kaynaklar etkin bir biimde kullanmasn bilenler olmutur. Bu yzden, sanatlarn en eskisi bilimlerin de en ye nisi olarak Ekonomi eldeki kaynaklar, gerek ihtiyalar dorultusun da en verimli bir biimde deerlendirme ustal diye, tanmlanr. Bir ekonomide kt kaynaklarn datm, arz ve talebe gre fiyatla rn belirlenmesi, deiik alternatifler arasnda seim yaplmas pazar mekanizmasna dayanr. Demokratik her lkede ekonominin odak noktasn pazar mekanizmas oluturur. Bir ekonomide reticiler ve tketiciler arz ve talep yasasnn ileyiini kavrarlarsa, retim ve tketimde salkl kararlar alabilirler. nk hem retimde hem de tketimde belirleyici olan insandr. ster gelimi, isterse gelimekte olsun, hibir lkede pazar meka nizmas kusursuz bir biimde ilemez. Pazar mekanizmasnn ileyi indeki aksamalar, toplum ve evre zerinde olumlu etkiler yannda olumsuz etkiler de dourur. Gnmzde istenmeyen olumsuz etki lerin banda evre ve kltr kirlenmesi gelmektedir. hem evre
60

TA S A r r u F

hem de kltr kirlenmesi, snrl bir dnyada, snrsz istekleri kar lamaya kalkmann nlenmesi mmkn olmayan doal sonucudur. Pazar mekanizmasnn dourduu olumsuz etkilerin nne gee bilmek iin, ister kamu isterse zel olsun, btn kurum ve kurulu larn dnyay bedelsiz rnler datan bitmez, tkenmez bir kaynak deposu olarak grmekten vazgemeleri gerekir. Bata kamu kurulu lar olmak zere, btn kurumlar dnyadan aldklar hibir kaynan bedelsiz olmadnn bilincine varmaldrlar. Bir kurum dnyadan ihtiyacndan daha fazlasn alrsa, farknda olmadan stesinden geli nemeyecek sorunlara da davetiye karr. Dnya hibir devletin kay naklarn sorumsuzca tkettii bir hammadde deposu deildir. Dnya kaynaklarnn sorumsuzca kullanlmasn nlemek, kltr ve evre kirlenmesinin kkn kurutmak iin, bata devlet kurulu lar olmak zere btn kurumlarda gsteri tketimiyle gelen savur ganln n kesinlikle alnmaldr. Kamu ynetimi devletin kaynak larnn deniz gibi, tkenmez nyargsn brakmaldr. hibir devletin kaynaklar, btn dnyann kaynaklarndan daha byk deildir. retim ve tketim snrsz olsayd, aalarn dallar yldzlara de erdi. Ekonominin bymede modeli aa olmaldr.

retim ve tketim snrsz olsayd, aalarn dallar yldzlara deerdi.

61

GrMclK

tKetm lGnlnA KAr tASAvvuf

Tketim ekonomilerinde kusursuz rnlerden daha ok ksa mrl rnler retilir. ster yatrm, isterse tketim mal olsun, bir rnn mr ne kadar ksaltlrsa, satlar da o kadar artrlr. Tketim top lumlarnda her rn bir kere kullanlp, sonra da atlmak zere reti lir. Tketimi artrmak iin, ok tketenin ok mutlu olaca sylenir. Tketim ekonomisinin dnyadaki ncs Amerikadr. Bu yzden, byk alveri merkezleri ilk defa Amerikada ortaya kmtr. Alve ri merkezlerinde pencere ve saat yoktur. Pencere ve saatin olmad marketlerde mteriler zaman zerindeki kontrollerini yitirirler. n k alveriin saati olmaz. Gnn yirmi drt saati alveri yaplabilir. Amerikada alveri merkezleri sabaha kadar aktr. Bu merkez lerden alnan rnlerin ou bir kere ie yarar, sonra da pe atlr. Bunun iin, Amerika byk bir rn mezarlna benzer. uzmanlar bir tketim rn alacaksanz, Amerikadan deil de Asyadan almay tavsiye ederler. nk Amerikadan aldnz bir kere kullanldktan sonra ou defa pe atmak zorunda kalrsnz. Bat toplumlarndaki tketim lgnl, byk lde brahimi dinlerden kaynaklanan kutsal kltrn ekonomik, siyasal ve sosyal hayatn dna itilmesinden kaynaklanr. Sekler kltr, dini klt rn yerini dolduramamtr. Tketim kltrnn basksna kar direnmede hem Douda hem de Batda tasavvuftan daha etkili bir zenginleme ve derinleme yolu yoktur. Yaln ama derin yaamann yolu olan tasavvufun slam klt r iinde olumu kkl bir gelenei vardr. nsann i dnyasnn zenginletirmeden onu, tketimin ekim alannn dna karmak mmkn deildir. Tasavvuf i dnyann zenginliklerini d dnyaya tayarak, retimle tketim arasndaki uyum ve dzeni salar. Yaln yaama, derin dnmenin yolunu aarak, rasyonel retimi, irrasyo nel tketime dntrmez. Dnyay bir frtna gibi kasp, kavuran tketim lgnlnn nne gemek iin, toplumun btn kesimleriyle kendini renme ve ret
62

TA S A r r u F

meye adamas gerekir. nk eitimde snr yoktur. Tketimi batac edinen agzl insana kar retimi batac edinen tokgzl insann karlmas gerekir. Bunun iin de varla sevinmeyen, yoklua da ye rinmeyen dervi gnllere ihtiya vardr. onlar, irrasyonel tketime kar kmak ve rasyonel retime hz ve younluk kazandrabilmek iin, herkese hayatnn her dneminde renmeyi retme yolunun gnllleridir. Artk retim faaliyetleri niversite duvarlarnn dna tamaldr. Felsefe, sanat ve ticaretin dilini renmek iin, niversite gerekli, ancak yeterli deildir. lkeler yalnzca kaynak tkenmesiyle deil, misyon tkenmesiyle de iflasn eiine gelirler. Bugn Trkiyedeki ekonomik knt kay nak yokluundan daha ok misyon yokluundan kaynaklanyor. Misyonsuz lke, pilotsuz uak gibi, ne zaman, nerede, nasl yere aklacan kimse bilemez. Misyonunu yitiren lke vizyonunu da yitirir.

nsann i dnyasnn zenginletirmeden onu, tketimin ekim alannn dna karmak mmkn deildir.

63

GrMclK

AGzlle KAr toKGzlln bAtAc eDnlmeS

nsanlarn bedensel ve zihinsel glerinin bir l ve snr olmasna karlk, arzu ve isteklerinin belirli l ve snr yoktur. Tarihin her dneminde insanlarn karnlar doymutur. Ancak onlarn gzlerini doyurmak her zaman mmkn olmamtr. nsan doas gerei, bir ev dolusu paras olsa, hi dnmeden ikinci bir evi daha dolduracak kadar para ister. nsann sonu gelmez isteklerinin bir snr olmad gibi, metafizik deerlerin dnda onlar denetim altna alacak bir g de yoktur. nsann agzllnn bilincinde olan Sekler kltr, gsteri tketiminde onu dnya leinde, sonu gelmez bir yara srklyor. Bunun sonucu, btn dnyada insanlar harcama yarnda geri kal mamak iin, agzll batac edinmek zorunda kalyorlar. Sekler toplumlarda insanlarn karnlar tok, ancak gzleri atr. nsanlarn onlarca yllk ihtiyalarnn karlanmas bile, onlarn tokgzl olma larna yetmiyor. Sekler kltrde insanlarn ihtiyalarnn karlan mas, isteklerini kamlamakla kalmyor, ayn zamanda onlara yeni boyutlar da kazandryor. ki yzyla varan youn almalara ramen, Sekler kltr Kutsal kltrn yerini dolduramad. Sekler kltr iinde insann daha ok harcama yarna itilmesinin nlenmesi mmkn olmayan sonucu, nce duygularn ardndan da bilincin krelip yok olmasdr. Sekler kltr ile Kutsal kltrn hesaplamasnn ulusal ve uluslararas d zeyde doruk noktasna ulat gnmzde canalc sorun: D zen ginliin i zenginliin derinliklerinde eritilerek iselletirilmesidir. Agzlle kar tokgzll bytmeden, insanlar tketimin b ysnden kurtarmak olduka zordur. Agzlln egemenliini ykmada eldeki en byk ve en etkin g toplumun temel ta olan ailedir. nk btn dnyada tketim yarnn lokomotifini ocuklarla birlikte aileler oluturur. Tketim ekonomisini hanmlar ayakta tutar. Kadnlar eitimli ve bilinli bir toplum hibir zaman tketim kltrnn tuzaklarna dmez. n
64

TA S A r r u F

k her anne bir okuldur. Sekler kltrn kutlu kentlerinden b tn dnyaya bulac bir hastalk gibi yaylan gsteri tketiminin egemenliini ykmada bilinli bir tketiciden daha gl bir silah yoktur. o insan ve evreye dost retim yapan kurulularn rnlerini satn alarak, dllendirir, ilgisiz kalarak da cezalandrlr. Tketimin bysn bozacak olanlar, tek tek olgunlaarak, yeri ve zaman gelin ce de hep birlikte hareket etmesini bilen bilinli ailelerdir. Agzlln iktidarn ykacak olan, gemite olduu gibi, gn mzde de Kutsal kltrle yorulmu, inanm ve inandna cokuyla balanan insandr. nsanlar ei grlmedik bir biimde gl klan inandna mit ve gvenle balanmaktr. nsan inandnca gl ve byk olur. Allah seven herkesten gldr. Allahn sevgisi onu sevenleri sevmekle kazanlr. Allah sevdii insann i gzn aar. onu sevenler hibir eyden yoksun kalmaz. ondan habersiz olanlar, dnyay ele geirseler de yoksulluktan kurtulamazlar. Gnl zenginliini, dnyevi zenginlikten daha hzl bytecek kaynaklar harekete geirmeden, gsteri yarnn n alnamaz. dnyay zenginletirmeden, d dnya gzelletirilemez. Dnya agzl insann elinde cehenneme, tokgzl insann elin de de cennete dnr.

Tketimin bysn bozacak olanlar, tek tek olgunlaarak, yeri ve zaman gelince de hep birlikte hareket etmesini bilen bilinli ailelerdir.

65

GrMclK

tASArruf eDen YoKSul Dmez

cahit zarifolu Sarkamtan Girneye, ulmden Biarritze giderken yazdklar gnlklerini toplad Yaamak isimli kitabnn ilk yaz s ne ok ac var diye balar. Kuzeyden Gneye gidildike acyla birlikte yoksulluk da artar. Gneyde milyarlarca insan yoksulluk, milyonlarcas da alk snrnn altnda yayor. Giderek effaflaan dnyada, hem Gneyin hem de Kuzeyin ortak dman Amerika ya da in deil, yoksulluktur. Savurganlktan kaynaklanan yoksulluk, btn dnyay tehdit etmektedir. sraf kltr, tketimi artrmay tek hedef edinmi Kuzey lkele rinden, eitimsizliin karabulutlarn datamayan Gney lkelerine doru bir bulac hastalk gibi yaylyor. Kuzeyli lkeler gibi retmesi ni baaramayan Gney lkeleri, israf ekonomisinin kkrtc reklam larna kaplarak, tketimde onlarla yarma yanllna dyorlar. Kuzeyliler gibi retemeyen, ancak onlar gibi tketme sevdasna kap lan Gney lkelerinin kaynaklar, israf deirmenine yakt oluyorlar. Kuzey lkelerinin israf kltr, alveri merkezleri ve televizyon lar igal eden pembe dizilerle, hayat tarzyla birlikte dnce tarz n da ihra ediyor. Btn dnya israf kltrnn silahsz glerinin igali altndadr. sraf toplumlarnda insanlarn retim glerinden daha ok tketim glerine baklyor. onlar iin, insanlarn deerini retimlerinden deil, tketimlerinden kaynaklanyor. onlara gre, hi kimse sahip olduu eylerden daha deerli olamaz. sraf kltrnde nemli olan ihtiyalardan daha ok isteklerdir. nk insann ihtiyalarnn bir snr vardr. Buna karlk, istek lerin hibir snr yoktur. Agzlln durmadan kkrtld israf toplumlarnda, insanlar daima sahip olduklarndan daha fazlasn istemektedirler. hi kimse sahip olduklaryla yetinmez. herkes, her kesin ne olduuna deil, nelere sahip olduuna bakar. Saygnln l s, sahip olunan arabann markas ile evinin bykldr. Kuzey lkelerinin israf kltrne kar Gney lkelerinde tasar ruf kltr gelitirilmelidir. Tasarruf eden hibir zaman skntya
66

TA S A r r u F

dmedii gibi, yoksulluk da ekmez. nk tasarruf skntl gnler iin yaplr. Anadoluda denildii gibi: Ak ake kara gn iindir. Kara gnlerin de gelebileceini dnmeyen bir toplum, ak gnlerin dee rini bilemez. Bolluk gnlerinde tasarruf etmeyenler, darlk gnlerin de bakalarna el amaktan kurtulamazlar. Tasarruf bilinci, yardmlama ve dayanma kltrnn gelitii toplumlarda kazanlr. Senenin her aynda yardmlamasn bilenler, tasarruf kltryle yorularak, gelen gnlerini geen gnlerinden daha verimli klmasn baaranlardr. Dayanmasn bilmek gibi, ta sarruf yapmasn bilmek de bir zenginliktir. zenginlie ulaama yan, d zenginliin kaynaklarn harekete geiremez. Tasarrufla silahlanmadan, yoksullukla savalamaz.

Bolluk gnlerinde tasarruf etmeyenler, darlk gnlerinde bakalarna el amaktan kurtulamazlar.

67

GrMclK

SermAYe br G KAYnA olmAKtAn Kmtr

ulam, iletiim ve retim teknolojisindeki gelimeler, toplumlarn ekonomik, siyasal ve kltrel dokusunda kkl dnmlere yol a maktadr. her alanda byk bir hz ve younluk kazanan rekabet, b tn kurum ve kurulular kaynaklarn birletirmeye zorluyor. rn hizmet retiminde verimlilii artrmak iin, aratrma ve gelitirme almalarna byk yatrmlar yaplyor. retim teknolojisindeki ge limelere paralel olarak, ekonominin btn kesimlerinde makinalar byk nem kazanyor. Yeni ekonomik yaplanmada, retimde arlk insan gcnden makina gcne geerken, ynetimde de g, sermaye sahiplerin den teknik bilgi sahiplerine gemektedir. hayata veda eden harvard niversitesinin iktisatlarndan john Kenneth Galbraith, Yeni En dstri Devleti isimli kitabnda, Amerikada endstriyel retiminin nemli bir blmn karlayan byk irketlerin yapsndaki dei meleri ayrntl bir biimde ele alarak tartr. Sanayi toplumunda karar verme gc, Galbraithin Teknostrk tr dedii yeni bir kesimin eline gemitir. onlar sanayi toplumun da bir eit dokunulmazlk kazanan teknokratlardr. Pazar ekonomi lerinde fiyatlar belirleyen, pazarlar kuatan, verimlilii srekli geli tiren, maliyetleri drc yenilikler yapan, kurum ve kurulularn byk ortaklar deil, izlenmesi gereken stratejiler konusunda, kim senin kendileriyle tartma cesaretini gsteremedii teknokratlardr. Tarihin her dneminde toprak, sermaye ve bilgi gibi, retim faktr leri ile iktidar arasnda doru orantl bir bant olmutur. Dnemin ekonomik ve kltrel zelliklerine gre, gcn kayna deimitir. Tarm toplumlarnda g, toprak byklnden kaynaklanyordu. Topra byk olan lkelerin retim gc de byk oluyordu. Sanayi toplumlarnda birden fazla g kaymas yaand. nce sermaye, ar dndan da teknolojiyi gelitirenler ne kt. Galbraith, kitaplarnda gcn teknokratlara kayn ayrntl bir biimde ele ald. Galbraith dnyann en gl iktisatlarndan biri olduu gibi,
68

TA S A r r u F

en etkili entelektellerinden de biriydi. Bir sanat duyarllyla, yllar ncesinden, sermayenin bir g ve egemenlik arac olmaktan ktn grmt. o nsanlar bundan byle sefaletin dehet verici tuzana dmeyecekler, geleneksel Kapitalizm lecek ve Marksizm hayat kaynaklarn kurutacaktr demiti. Seksenli yllarn sonunda ki gelimeler, bilinen Komnist dnyayla birlikte, rekabeti bir savaa dntren Sanayi Kapitalizminin de sonunu getirdi. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geen dnyada g, byk lde devlet yneticilerinden kurum ve kurulularn vizyon sahi bi yneticilerine geti. Gemiin eitim dzeyi dk, hesapsz risk almay seven, sermaye sahibi giriimcilerinin yerini, yeni teknolojik bilgilerle donanm, hesapl bir risk peinde koan, sermayeden daha ok bilgi sahibi giriimciler ald. Yeni yaplanan dnyada, savurganlk, gsteri tketimi, tketim yar btn lkelerin ortak sorunudur. nlem alnmazsa, savurganln bedelini btn dnya ok pahal bir biimde deyecektir.

Yeni yaplanan dnyada, savurganlk, gsteri tketimi, tketim yar btn lkelerin ortak sorunudur.

69

GrMclK

SAvurGAnlK lmcl br hAStAlKtr

Dnyann denizleri akaryakt, dalar da altn olsa, yine de insanla rn isteklerini karlamak mmkn deildir. Dnyann kaynaklar, Doudan Batya ve Gneyden Kuzeye herkesin zorunlu ihtiyala rn karlamaya yeter. Ancak brakn btn ktalarda yaayanlar, bir ktada yaayanlarn bile isteklerini karlamaya yetmez. nk insanlarn yaamas iin gerekli ihtiyalar snrl, gzlerini doyuracak istekler ise snrszdr. nsann sonu gelmez isteklerinin ekonominin btn kesimlerine egemen olmas, nce tketimin peinden de retimin btn toplum tarafndan kutsanmasna yol at. Tketimin katlanarak artmas iin, durmadan kamlanan isteklerle, hem retim, hem de tketimde savurganln yeni boyutlar kazanmas gerekir. Amerikadan btn dnyaya bir bulac hastalk gibi yaylan savurganlk, her lkenin gndeminde yer alan sorunlarn banda geliyor. Artk savurganlk ulusal olmaktan kt, uluslararas doal bir afete dnt. Savurganlk, tketimde fayda, retimde katma deer salama dan, doal kaynaklarla birlikte entelektel ve finansal imkanlarn yok edilmesidir. Ekonominin btn kesimlerinde deiik biimlerde ortaya kan savurganlk, yalnzca kaynaklarn tkenmesine yol a myor, btn insanln geleceini de tehdit ediyor. Eitimsizlik gibi, yoksulluk gibi, yolsuzluk gibi, savurganlk da btn dnyann ortak dman haline geldi. her trl savurganlktan arndrlm, yaln tketim, yaln retim ve yaln iletme deyince, ynetim dnyasnda ilk akla gelen akademis yenlerden biri de, Dr. james P. Womacktr. o yaln dnceyi geli tirmek amacyla kurduu ve ynettii, kr amac gtmeyen bir eitim ve aratrma merkezi lean Enterprise nstitute de btn dnyada etkili olan r ac almalar yapmtr. onlar Yaln Giriim Ens tits araclyla kitlesel tketim ve retimdeki savurganlklarn stesinden gelmek iin, yaln dnce ve eylem klavuzu olabilecek aratrmalarn ncln yapmlardr.
70

TA S A r r u F

Tketimde olduu kadar retimde de savurganlklarn nne ge ebilmek iin, hereyden nce yaln dnmeyle birlikte yaln yaa masn da renmek gerekir. ster tketim, isterse de retim faaliyeti olsun, gnlk hayatn her boyutunda savurganln binbir trlsyle karlalr. Savurganln ulat boyutlar grnce, yaln dnme den, yaln yaamann mmkn olmadnn bilincine varlr. her alandaki savurganl nlemenin ilac, yalnl tketim ve retim faaliyetlerinin odak noktasna yerletirmektir. james P. Wo mack ve Daniel T.jonesun Yaln Dnce isimli kitaplarnda vur guladklar gibi: Yaln dnce, deerin tanmlanmas, deer yaratan admlarn en iyi ve en doru biimde sralanmas, bu admlarn ge rektii anda aksamaya uramadan atlmas ve giderek daha yksek etkenlikte gerekletirilmesinin yollarn gsterir. Savurganlklarn en dk dzeye indirilebilmesi iin, her kurum ve kuruluun kendi kltr iinde kkl bir dnce, eylem ve yaa ma biimi oluturmas gerekir. Kutsal kitaplar ynetim ve organizas yonda olduu gibi, yaln dnce ve yaln yaama konusunda da en etkili ve en gl kaynaklar olutururlar. Yaln dnce ve yaln hayat kalabalklarn ii deildir. Somon bal akntya kar yzermi.

Kutsal kitaplar ynetim ve organizasyonda olduu gibi, yaln dnce ve yaln yaama konusunda da en etkili ve en gl kaynaklar olutururlar.

71

GrMclK

YAAmAK n tKetmel tKetmeK n YAAmAmAl

nsansz tketim, tketimsiz insan olmaz. Gnlk hayatn karmak bir yap kazanmasnda olduu kadar yalnlatrlmasnda da tketi min olduka nemli bir yeri vardr. her kltr kendine zg bir t ketim ve yaama biimi gelitirir. Kutsal kaynaklardan beslenen kl trlerde, insanlar yaamak iin tketirler. lmden sonra dirilmeye inanmayan kltrlerle yorulan insanlar ise, tketmek iin yaarlar. Kutsal kltrn belirleyici olduu bir toplum yapsnda, Allah d nda hereyin gelip geici olduuna inanlr. Yalnzca grnen dn yaya inanan insan iin, tketim hereyin lsdr. onlar mutlulu u, durmadan artrmaya altklar tketimde ararlar. onlar iin, gece gndz durmadan tketmek, mutluluun olduu kadar baarl olmann da en nemli gstergesidir. Modern toplumda, hayatn her alanna egemen olan israf, gerekli gereksiz durmadan tketimi krklemenin nlenmesi mmkn ol mayan doal sonucudur. sraf, tketim ekonomilerinin lokomotifi dir. Tketim ekonomisinin odak noktasnda ise, insan israf baml s klan pazarlama yntemleri ve medya vardr. sraf bamls olmak, sigara tiryakisi olmaktan ok farkl deildir. Paralardan btne, btnden paralara bakmann olduka g letii bir dnemde, israfn yol at sorunlar katlanarak artyor. Gsteri yar iinde kutsal kltrle balarn yitiren modern insan, ayn Goethenin Faustu gibi, snrsz isteklerinin peine derek, hem i hem de d dnyasnda onulmaz yaralar ayor. Kutsal deerlerden soyutlanan tketim lgnl, btn insanln ruhunu ldrd. Fausta zenerek, sonu gelmez tketim tutkusuyla kvranan mo dern insan, dnyay yoksullatrd. sraf iinde hayat, btn boyut laryla anlamn yitirdi. Gelecek nesillerin modern insan anlatmak iin, sraf iinde yzer ve televizyonda hollywood ya da Brezilya di zileri izlerdi demeleri yeterli olacaktr. Medya bulac bir hastalk gibi, israf hastaln btn dnyaya yayyor. Yirminci yzyln ana sorunu, her alan kuatan israf salgnnn
72

TA S A r r u F

kontrol altna alnmasdr. srafn yol at yoksulluun nne ge meden, hayatn yaanr klnmas mmkn deildir. sraf yoksulluun olduu kadar yolsuzluun da anasdr. Kaynaklarla birlikte zaman da israf edenler, hayatn zenginlemesine hibir katks olmayan yapay ihtiyalarn peine derler. srafn kaynaklar kurutulursa, gerek ihtiyalar karlamakta hibir glk ekilmez. Toplumdaki harcamalar beslenme, giyinme ve korunma gibi karlanmas zorunlu ihtiyalar amazsa, herkes iin, tedirginlikten uzak, huzurlu bir hayatn kaplar kolaylkla alabilir. Dnyadaki yoksulluun kayna, tketmek iin yaranlardr.

Kutsal kaynaklardan beslenen kltrlerde, insanlar yaamak iin tketirler.

73

GrMclK

SrAf Selne KAplAn KmSe KurtArAmAz

Bir toplumda insann huzur ve mutluluu, ekonomik, siyasal ve kl trel hayatn odak noktasn oluturur. nsann teki dnyadaki kur tuluu, bu dnyay herkes iin yaanr klmasna baldr. Tketimi azaltp, retimi artran, eldeki kaynaklar yeniden deerlendirerek, herkesin ihtiyacnn karlanmasna katkda bulunur. Toplumun sa l herkesin ihtiyacnn karlanmasna baldr. Salkl bir toplum da, bakalarnn ihtiyalarn karlayann, ihtiyalar karlanr. nsan iin doru ve gzel olan, toplum iin de doru ve gzeldir. nsan tek bana varln srdremez. nsan toplumla, toplum da in sanla var olur. nsanlar birlikte yaamak, yardmlamak ve dayan mak zorundadrlar. oru aylar toplumda yardmlama ve dayan mann doruk noktasna kt aylardr. Bir ayn getirdii hareketlilik, yln onbir ayna da canllk kazandrr. Toplum deniz gibi, srekli hareket halinde, bazan durgun, bazan da dalgal dinamik bir yapdr. retim ve tketimiyle, yatrm ve ta sarrufuyla ekonomik ve kltrel hayat da bol deikenli, gizemli do kusuyla, topluma ok byk bir g kazandrr. Deniz iin su nasl bir ilev ykleniyorsa, toplum iinde insan ayn ilevi yklenir. Susuz deniz olmad gibi, insansz da toplum olmaz. Kltrel doku ve ekonomik yapya tat ve rengini insan verir. her eyin kaynanda insan vardr. Kltrel ve ekonomik hayatn hem tad, hem de rengi insandan kaynaklanr. nsann gc ve etkisi top lumsal hayata katlanarak yansr. nsan tokgzllkle toplumu gl kld gibi, agzlyle de yoksul drebilir. Toplumlarn zenginlii tasarruf yapmasn bilen, yapt yatrm larla toplumun ihtiyalarn karlayan insanlara baldr. Toplumla rn yoksulluu da, sonu gelmez isteklerin peinde koan, israfta snr tanmayan, agzl insandan kaynaklanr. Tketimde agzllk is rafa, tokgzllk ise, tasarrufa yeni boyutlar kazandrr. Bir toplum da gsteri tketimine kaplan, yoksul dmekten hibir g kurta ramaz.
74

TA S A r r u F

Yardmlama ve dayanmada iki kurum, kltrel ve ekonomik ha yatn temelini oluturur. Kltrel doku aileye, ekonomik yap da i letmeye dayanr. Toplumda her insann mr szkonusu iki kurumda geer. Aile toplumu, iletme de ekonomiyi gl klar. Bir toplumun gelecekteki baars, her iki kuruma bugn yaplan yatrmlardan kaynaklanr. Tasarrufun olmad toplumda, hibir alana istenen yatrmlar ya plamaz. Tasarruflar kaynaklar rn ve hizmete dntrrler. Tasarruf eden, yoksul dmedii gibi, kimseye de muhta olmaz.

Toplumlarn zenginlii tasarruf yapmasn bilen, yapt yatrmlarla toplumun ihtiyalarn karlayan insanlara baldr.

75

GrMclK

tKetYorum YleYSe vArm

Amerikadan dnyann drt bir yanna bulac bir hastalk gibi yay lan tketim ekonomisinde reticiler, tketicilerin davranlarn et kilemek iin, deiik pazarlama yntemlerine bavururlar. Tketiciyi satn almaya ikna etme yntemleri arasnda indirimli satlardan, hemen satn al, bir yl sonra de diyen vadeli deme teknikleri ilk sralarda yer alr. onlar gz yanlmalarna dayanan aldatc uygula malar izler. letmeler genellikle tesislerinde retim yaparlar, maazalarda ise, marka, stat ve hayal satarlar. onlar satlarn arttrabilmek iin, yanltc ambalajlardan, rnlerinin kalitesini abartan reklam lara kadar her yol ve yntemden yararlanrlar. Normal fiyatlarn in dirimli satlarla ucuz gsterilmesi, en ok bavurulan yollardan biri dir. Genellikle, birbirini tamamlayan iki rnden birinin fiyat dk gsterilirken tekinin deeri yksek tutularak, karllk drlmez. Tketim ekonomisinin anavatn olan Amerikada, gerekli gereksiz durmadan maaza maaza dolaarak, alveri peinde komak bir hastalk olarak kabul ediliyor. reticilerin yanltc pazarlama yn temleriyle zendirdii alveri lgnl, sel suyu gibi, Amerikadan btn dnyaya yaylmaktadr. Erich Frommun olmak yada sahip olmak isimli kitabnda vurguland gibi, kimse kimsenin ne bildii ne ve ne olduuna deil, nelere sahip olduuna bakyor. Alveri lgnlnn bir hastala dnt ve insanlar durma dan bireyler satn almaya zorlayan ortamn zellikleri ve alnmas gereken nlemler, btn dnyada aratrlyor. Bu hastala kar ilalar ve tedavi yntemleri gelitiriliyor. Alveri hastalnn b yk lde ortaya kt yer Amerika olduu iin, nc almalarda orada yaplyor. Stanford niversitesi nde yaplan bir aratrma, al veri hastalaryla birlikte tketim ortamnn zelliklerinin alt ana balk altnda toplandn ortaya koymutur. Alveri hastalar kafalarnda srekli bireyler satn alma dn cesiyle dolarlar.
76

TA S A r r u F

hastalar gece gndz bireyler satn alma isteiyle dolatklar iin, genellikle ihtiyalar olmayan eyleri alrlar. Tketimi arttrmak iin, reticiler gerek ihtiyalardan daha ok yapay ihtiyalar reterek, tketicileri srekli bireyler almaya zorlar lar. Gereksiz alveri, tketicileri, kredi kartlaryla borlanmaya te vik eder. Alveri hastal aile huzurunu bozarak, sosyal patlamalara yol aar. Alveri tutkunlar, her gn ar pazar dolamazlarsa, gerekten huzursuz ve tedirgin olurlar. Alveriin bir hastala dnt, gsteri yarnn her alan kuatt toplumlarda, hayatn kalitesini arttrmayan ve kltrel zen ginlie hibir katks olmayan yapay ihtiyalar byk nem kazanr. Savurganl akl almaz boyutlara ulatran yapay ihtiyalar toplum larn retici gcn dinamitleyerek varlk iinde yokluk ektirirler. Bir toplumda, kim ihtiyac olmayan bireyi alrsa, birok problemi de birlikte alm olur. htiyalar karlanr, istekler karlanmaz.

Savurganl akl almaz boyutlara ulatran yapay ihtiyalar toplumlarn retici gcn dinamitleyerek varlk iinde yokluk ektirirler.

77

Bir lke ya da kurulu dnya kalitesinde rn ve hizmet retmek istiyorsa, bir yandan farkl olmaya alrken, bir yandan da bnyesindeki farkllklar destekleyerek, gelitirmesini bilmelidir.

LETME KLTR

GrMclK

mSYonu Gzel olAnn vzYonu Gzel olur

lkelerin ekonomik yaps ve kltrel dokusunda vazgeilmez bir yer tutan kurulularn baars, bir ayaklaryla gemite, dier ayaklary la da gelecekte olmalarna baldr. Dnyann ekonomik ve kltrel kaynaklar, kurulularn btn ryalarn gerekletirecek zenginlik tedir. Kurulularn grdkleri ryalar gerekletirebilmeleri iin, her eyden nce erdemli bir misyona ve tutarl bir vizyona sahip olmalar gerekir. Bir gzyle gemie, bir gzyle de gelecee bakan kurulularda, misyon deimeyen amalar, vizyon deien aralar simgeler. Ku rulularn varolu kayna olan amalar, zamanla byk deiiklik gstermezken, amalara ulamann yolunu aan aralar, srekli de iirler. hangi alanda faaliyet gsterirse gstersin, deien aralarla, deimeyen amalarn gerekletirmeye almayan kurulularn, uzun mrl olmalar mmkn deildir. Kurulularn gc, bir misyonu gerekletirmek iin bir araya gelmi alanlarndan kaynaklanr. Bir kurulu ister rn, ister hiz met, isterse bilgi retsin, misyonu gzel iin, gzel biimde yaplmas olmaldr. her i, gzel bir biimde yaplabilir. Ancak gzel biimde yaplan her i, her zaman gzel deildir. nk bir kuruluta, bir hak szln kimseye sezdirmeden, gzel bir biimde yaplmas, yaplan iin gzel olduu anlamna gelmez. Kurulularn misyonu gzelse, vizyonu da gzel olur. Gzel mis yonlar, gzelliklerine uygun vizyonlarn yollarn aarlar. hibir er demli misyona, erdem d yollardan ulalamaz. Kurulularda mis yon vizyondan deil, vizyon misyondan kaynaklanr. Misyonsuz viz yon olmad gibi, vizyonsuz da misyon olmaz. Kurulularda vizyon misyonun aynas olduu gibi, misyon da vizyonun aynasdr. Misyon ile vizyon arasndaki iliki, pusula ile gemi arasndaki ilikiye benzer. kisi bir arada olmazsa, istenilen yere gidilemez. Kurulularn olduu gibi, devletlerin de misyon ve vizyonlar var dr. Trkiyede devletin misyon ve vizyonu zal ile gndeme geldi.
80

 l E T M E K lT r

zal cumhuriyet dneminde gelmi bir osmanl Sultan gibi, bata devlet kurumlar olmak zere Trkiyedeki btn kurulular byk dnmeye zorlayarak, hem misyonlarnda hem de vizyonlarnda kkl dnmlere yol at. onunla devlet kurumlar korku ve d man retmeyi brakp, mit ve gven retmeye baladlar. Trkiyedeki btn kurulular, zal dneminde olduu gibi, yeni den byk dnmeyi, byk misyonlar yklenmeyi renmek zo rundalar. Kurulularn vizyonlar, misyonlarndan kaynaklanr. Dnyay kucaklayan misyona sahip olmayan kurulular, kendileri ni dnya pazarlarna tayacak vizyon gelitiremezler. her kuruluun vizyonu, misyonu kadardr. Misyonu snrl olann, vizyonu snrl olur. Misyonsuz vizyon olmaz. Misyon kuruluun aynasdr.

Dnyay kucaklayan misyona sahip olmayan kurulular, kendilerini dnya pazarlarna tayacak vizyon gelitiremezler.

81

GrMclK

fArKlln olmAD YerDe cAnllK olmAz

zgnlk ve yenilik yamurlu gnlerdeki imek gibi, insanlarn zi hinlerinde bir dnce olarak doar ve uygulanma kanal bulursa, b tn toplumu aydnlatr. zgnln dourduu sinerjiden yararlan mak iin, farkllklarn korunup desteklenmesi gerekir. Demokratik katlmn snrlandrld, kapal toplumlarda yenilikci dnceler byk bir direnle karlarlar. Bu yzden, farkllklarn korunmad ve zgrlklerin snrland kurum ve kurululardan, byk dei imlere yol aacak atlmlar beklenmez. Farkl soy, din ve kltrden gelen insanlarn demokratik bir or tamda, gr ve dncelerini akca ortaya koyarak, daha kaliteli rn, hizmet ve bilgi retmelerinin tevik edilmedii kurum ve kuru lularn, gl ve uzun mrl olmalar mmkn deildir. Kurum ve kurulularn rettikleri rn, hizmet ya da bilgide kaliteyi artrabil meleri, etkili insanlarla birlikte gl insanlar da atlarnn altnda toplayabilmelerine baldr. Kurumlarn dnce ve eylem asndan zenginlikleri, farkl kl trden insanlar bir araya toplayabilme ustalklarndan kaynaklanr. nk ou kez teorik ve pratik bilgi ayn kiide toplanmaz. Kurum larn gc, yaplarnda, aratrma ile uygulama birimlerinin elele, bir likte faaliyet gsterdiklerinde katlanarak artar. ster kamu, ister zel, isterse de gnll olsun, btn kurum ve kurulularda iki kere iki drt deil, bazan be, bazan alt bazan da yedi olur. verimlilik, farkl insanlarn birlikte almasyla hz ve younluk kazanr. alanlarnn farkl kltrden gelmedii bir kurumun, ne kadar baarl grnrse grnsn gerekte krizde olduunu gsteren ok arpc bir fkra vardr. Bilgi teknolojisinde bir dnya devi olan ku rulu, stratejilerini deerlendirmesi iin bir ynetim danmanna bavurmu. Danman iletmeyi btn birimleriyle batan sona dolatktan sonra siz krizdesiniz demekten kendini alamam. Yneticiler nasl olur, biz en iyi dnemimizi yayoruz dediklerinde, danman yuka
82

 l E T M E K lT r

rdan aaya btn alanlarnz, ayn rk, cins ve dinden, hepiniz tek tip giyiniyorsunuz ve birbirinizden farksz dnyorsunuz, si zin snrlarn ortadan kalkt bir dnyaya uyum salamanz ve yeni lik yapmanz ok zor demi. Bir kurum ya da kurulu ok kltrl, ok dinli, ok rkl bir yap ve dokuya sahip deilse, orada zgn ve yeniliki dnce ve eylem gelitirilemez. Byle kurum ve kurulularda r ac, toplumlar de itiren dnce gelitirilemedii gibi, herkesin ilgisini eken, kalite ve fiyatta dnya standartlarn yakalam rn ve hizmet de retile mez. Kurumlarn olduu kadar toplumlarn da zenginliinin merke zinde farklln dourduu enerji vardr. haberleme teknolojisindeki gelimeler, ulusal ve uluslararas re kabete byk bir dinamizm ve canllk kazandrdlar. Kamu, zel ve gnll btn kurum ve kurulular uluslararas standartlarda rn, hizmet ve bilgi retmek iin, rgtlerinde yalnzca tek lkeden uz manlara deil, baka lkelerden uzmanlara da yer vermek zorunda lar. Btn kurulular, nasl sermaye asndan ok uluslu hale gelmi lerse, alanlar asndan da ok lkeli hale gelmelidirler. Bir lke ya da kurulu dnya kalitesinde rn ve hizmet retmek istiyorsa, bir yandan farkl olmaya alrken, bir yandan da bnye sindeki farkllklar destekleyerek, gelitirmesini bilmelidir. hangi alanda faaliyet gsterirse gstersin, tekdze, hiyerarik ve bilgi al veriini kolaylatrmayan kurulular hayat damarlarn bir bir yitirir ler. nk farkllklara katlanmayan kurumlar, kendilerini farklla tramazlar. Gelecekte kurum ve kurulular ya bnyelerindeki farkllklara say g gstererek farkllaacak ya da rekabet glerini yitirerek pazardan ekilecekler.

83

GrMclK

StrAtej KurululArn Yol hArtASDr

Kurulularn uzun mrl olmalar, ynetim kurulu bakanndan ka pdaki gvenlik grevlisine kadar btn alanlarnn, drt elle sar lp benimsedikleri, herkesin anlayabilecei bir biimde tanmlanm, bir misyonlarnn olmasna baldr. Eitimden sala, alma alan ne olursa olsun, bir kuruluu baarl klan ve onu benzer kurulular dan ayran, alanlarnn gerekletirmek iin, btn birikimlerini ortaya koyduklar misyonudur. Misyonu ak seik bir biimde tanmlanmam bir kuruluun, btn alanlarna yn ve yol gsterecek bir stratejisi de olmaz. Bir gemi iin pusula nasl bir fonksiyon yklenirse, bir kurulu iin de strateji ayn fonksiyonu yklenir. Nasl pusulasz bir gemi dnl mezse, stratejisiz de bir kurulu dnlemez. zenle tasarlanm, srekli yenilenen bir strateji, bir kuruluun ulamak istedii hedefle ri gsteren bir yol haritasdr. Stratejisi olmayan bir kurulu, durduu yerden, nereye, nasl gideceini bilemez. Strateji Yunanca ve latincedeki yol ve st ynetim anlamna ge len kelimelerden kaynaklanan bir kavramdr. hedefe odaklanan bir almann, bir eylemin, planlanmas, rgtlenmesi ve gerekletiril mesi olarak tanmlanr. Bir lkede eitim kurumlar, misyonlar dorultusunda stratejile rini srekli yenileyerek, iyilikleri bytmek ve ktlkleri nlemek yolunda, yorulma bilmez bir aray iinde olmazlarsa, ekonominin dier sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularda, kkl dnm lere yol aacak gelimeler olmaz. Btn sektrlerde faaliyet gsteren kurulularn misyonlar, birbirinden byk farkllklar gstermez. her kurulu, gzel bilgi, gzel hizmet ve gzel rn retmek iin yola kar. Kurulularn misyonlar ortak zellikler gsterirken, stratejileri birbirinden farkldr. nk btn kurulular iin geerli, her zaman kurulular baarl klan, her yerde kurululara doru yolu gsteren, yol haritalar yoktur. her kurulu kendi stratejisini, kendisi gelitir
84

 l E T M E K lT r

mek zorundadr. Baka kurulularn yaptklarn yapan, kendilerini baka kurululardan ayracak zelliklerin peinde olmayan kurulu lar, baarl olamazlar. Btn kurulular, uygulayacaklar stratejinin gelitirilmesini devletten ya da kamu kurulularndan beklememelidir. harvard niversitesinin retim yelerinden Michael Porterin stanbulda verdii bir konferansta syledii gibi: hkmet ile ibirliine gir mek uyuturucu gibidir, alkanlk yapar, bamlla yol aar, eroine benzer. Bu ilaca alm herhangi bir irket ya da lke, dnya lein de rekabet edecek stratejiler gelitiremez. Tutarl bir strateji oluturmak iin, ykl bir sermayeye deil, g l bir misyona ihtiya vardr. Misyonu olmayan bir kuruluun, uygulamas gereken bir stratejisi olmaz. Stratejisi olmayan bir kurulu, ulamak istedii hibir hedefe odaklanamaz.

Tutarl bir strateji oluturmak iin, ykl bir sermayeye deil, gl bir misyona ihtiya vardr.

85

GrMclK

DAnmASn blen enGeller AmASn blr

rn, hizmet ve bilgi alveriinde snrlarn almasyla, btn l keleriyle dnya, okuluslu tek pazara dnt. Btn kurum ve kurulularn tek pazardan aldklar pay bytebilmek iin, retim, pazarlama ve finansman bata olmak zere btn iletme fonksiyon larnda yeni rekabet stratejileri gelitirmeleri gerekir. nk, tek pa zarda, rekabet stratejilerinde yenilik yapmadan, bir yandan maliyet leri drmek, dier yandan da satlar artrmak mmkn deildir. Btn dnya iletmelerinin yer almaya altklar tek pazarda ku rulularn, rekabet stnlkleri, byklklerinden daha ok eviklik lerinden kaynaklanr. Yldan yla yeni boyutlar kazanan tek pazarn baarl kurulular, hareket etme yetenei yksek hzl iletmelerdir. Byk ya da kk, btn dnya iletmelerinin rekabet ettii tek pazarda, byk kurulular kk kurulular deil, hzl kurulular yava kurulular geride brakr. Trkiyede bata stanbul olmak zere, btn ehirlerin ekono mileri birbirlerini etkileyen ve birbirlerinden etkilenen havuzlara benzerler. her ehirde, kurum ve kurulularn bir ksm havuza su tarken, bir ksm da havuzdan su alr. ehirlerin ve ekonomilerin canll, havuzdan su alanlardan daha ok havuza su tayanlardan kaynaklanr. havuzun sularndan btn kurum ve kurulular yarar lanr. havuzlar pazarlar gibi, herkese aktr. her ehirde havuza su tayanlarn banda, snrlar amasn bi len ve dnyadaki rekabet stratejilerine ayak uydurmasn baaran i letmeler gelir. letmeler, baharda deri deitiren ylanlar gibi, srekli kendilerini yenilemezlerse, yeni rekabet stratejileri gelitiremezler. letmelerin ulusal ve uluslararas dzeyde rekabet gc kazanabil meleri, gelirleri giderlerini karlamayan rn ve hizmetlerin reti mini brakmalarna baldr. letmelerin kurucularnn hereyi bilmeleri beklenmemelidir. Ancak her kurucu, iletmesini uzun mrl klmak iin, danman lardan yararlanmasn bilmelidir. ok boyutlu dnmeden, iletme
86

 l E T M E K lT r

lerin d pazarlara alacak stratejiler gelitirmeleri mmkn deildir. Masann iki yann bilenler, bir araya geldiklerinde, teorik ve pratik boyutlaryla, ortak saduyu yeni boyutlar kazanr. Bu yzden, be yaz ve mavi yakallar ara yeni boyutlar kazanr. Bu yzden, beyaz ve mavi yakallar arasnda altn yakal danmanlar, iletmelerin baar snda, nemli bir paya sahiptirler. Anadoluda danmasn bilen dalar aar, danmasn bilmeyen ovada aar denilir. rekabette stnln koruyan iletmeler, danmanlardan ya rarlanmasn bilenlerdir. her ynetici bin bilse de bir bilene danmaldr. ok danan az yanlr.

Kurulularn, rekabet stnlkleri, byklklerinden daha ok evikliklerinden kaynaklanr.

87

GrMclK

YArDmlAmASn blene her KolAY Gelr

Grev ve sorumluluklarn kesin snrlarla belirlendii kurumlarn yerine, dnyaya ak, ynetim kademeleri esnek olarak rgtlenmi kurumlar geiyor. alma alan ne olursa olsun, ie dnk kurulular canllklarn yitirirken, da dnk olanlar, alanlar, tedarikileri ve mterileriyle kurduklar alarla etkinliklerini arttryorlar. Deiik kesimler arasnda oluturulan her yardmlama ve daya nma a, kiilerin olduu kadar kurulularn da baarsnda vazge ilmez bir yer tutuyor. nk Ne bildiiniz deil, kimin sizi bildii nemlidir ilkesi, kiilerle birlikte kurulular iin de geerlidir. Kii leri baarl klan, oluturduklar gven a iindeki dostlardr. Ayn dost evresi, kendileriyle birlikte kurulularnn da gcn bytr. Kurulularda finansal ve entellektel sermaye gibi, dostluk ser mayesi olan alar da, rn ve hizmet retiminde, dnya pazarlarna alma ve uluslararas standartlar yakalamada olduka nemlidir. Deiik alanlarn oluturduu ulusal ve uluslararas dostluk alar, bilgi birikimi yannda karlkl sevgi ve saygya dayanr. Etik ilkeleri zorlamadan kurulan balantlarla salanan bilgi alverii verimlilii artrr. Kurulularn rettikleri rn ve hizmetlerin kalitesini artrabil meleri iin, liki sermayesi denilen dostluk balantlarndan yarar lanmasn bilmeleri gerekir. nk, yneticilerin kararlarna temel olan bilgilerin nemli bir blmn kayna, onlarn dostlaryla olu turduklar alardr. Finans sektrnde iletmelerin finansal salam lna ilikin doru bilgiler, ou zaman grnmeyen uzmanlk ala rndan salanr. Grnen kaynaklardan salanan bilgiler, her zaman yeterli olmaz. Grnmeyen alardan salanan bilgiler, baz durumlarda baka larna zarar vermek iin de kullanlabilir. Bu yzden, dostluk alar, ahlaki snrlar iinde herkesin yararna olacak bir biimde deerlen dirilmelidir. Ekonomik ve kltrel faaliyetlerin hem kurumsal hem de toplumsal lekte, olumlu ve olumsuz etkileri vardr. Yneticilerin
88

 l E T M E K lT r

kendi yararlarn gzetirken, bakalarna verebilecekleri zararlar da unutmamalar gerekir. Sosyal sorumluluun z, kimseye zarar ver memektir. Kiisel ve kurumsal alar, ekonomik faaliyetlerin omurgasn olu turan kazandr kazan ilkesine dayanmaldr. Ekonominin bir insan bedeni gibi, gizemli yapsnda, yalnzca kendi yararn dnen bir kurum, kii ya da kurulu, bakalarna verdii zararn bedelini ken disiyle birlikte btn topluma detir. Toplumun zararna bir yarar, hem kiisel, hem de toplumsal alanda zm deil, sorun retir. hak sz kazan kiilerle birlikte toplumu da kertir. likiler ayla ortaya kan sinerji, ekonomik ve kltrel yapda kkl dnmlerin tetikleyicisi olabilir. Bu yzden, iletmelerde verimlilii artrmak iin a analizlerinden byk lde yararlanl maktadr. nk kurulularn grlen rgt emalarnn mkemmel olmas, onlarn baarsnn bir gstergesi olmad gibi, bir garantisi de deildir. hemen gze arpmayan balantlarla oluturulan yardmlama ve dayanma alar, kii ve kurulularn baarsnda vazgeilmez bir yer tutarlar. Yardmlaan glenir, glenen yardmlar. Bilen yardmlar, yardmlaan baarr. Yardm edene, yardm edilir.

likiler ayla ortaya kan sinerji, ekonomik ve kltrel yapda kkl dnmlerin tetikleyicisi olabilir.

89

GrMclK

Sorun nSAnDAn zm nSAnA

kibinli yllarn banda Avrupa lkelerinde olduu gibi, Trkiyede de tarm, sanayi ve bilgi toplumlar, birbirleriyle iletiim ve etkileim iinde yanyana yaamaktadrlar. Tarm ve sanayi sektrleri, bilgi top lumunda yeni boyutlar kazand. her alanda verimlilik byk bir hzla artmaktadr. rn, hizmet ve bilgi retiminde bilgisayarlar, insann dnen akl, gren gz ve tutan eli olmaktadrlar. Bilgisayarlarla gcne g katan insan ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn odak noktasna yerlemitir. Ekonomide insan kaynaklar, sermaye ve hammadde kaynaklar nn nne gemitir. alma alan ne olursa olsun, her iletmede, retim maliyetlerinin drlmesinde, satlarn artrlmasnda, kalitenin gelitirilmesinde, verimliliin artrlmasnda ve rekabet stnl kazanlmasnda, alanlar arasndaki yardmlama ve dayanma baka kaynaklar tarafndan yerine getirilmesi mmkn olmayan bir fonksiyon kazanmtr. Artk her iletme gcn, sahip olduu insan kaynaklarnn, bilgi ve tecrbelerinden almaktadr. nsanlarn fiziksel glerinin yerine makinalarn, zihinsel gleri nin yerine de bilgisayarlarn getii ikibinli yllarda, insan kaynakla rn deerlendirmenin, her yerde geerli hazr formlleri yoktur. letmelerde sorunlarn insanlardan kaynaklandn, zmlerinin de insanlarda bulunduunu bilerek, verimlilii artrmak iin, sosyoloji ve psikoloji bata olmak zere, konusu insan olan btn bilimlerden yararlanmak gerekir. letmelerde rn, hizmet ve bilgi retimi, in sanlar araclyla, insanlar tarafndan gerekletirildii iin, insanla rn tutum ve davranlar byk nem tamaktadr. letmelerin hem ekonomik, hem de kltrel hedeflerine ulama da, bilim ve teknoloji arasndaki uyum ve dzen, deiik kademelerde yer alan insan kaynaklar tarafndan salanr. letmeler tarm, sana yi ve bilgi toplumu arasndaki rn, hizmet ve bilgi aknda kpr olma grevini stlenirler. letmeler arasndaki ibirliini gelitir meden, lkeler arasndaki atmalar nlenemez. rn, hizmet ve
90

 l E T M E K lT r

bilgi retiminde r aan iletmeler, dnya barnn da en byk gvencesi olurlar. letmeleri gsz olan toplumlarn, ekonomileri de gsz olur. letmelerde verimlilik art, insan kaynaklarnn balatt, uzun ve zorlu bir yolculuktur. Baar ulalacak hedeften deil, bir renme sreci olan yolculuktan kaynaklanr. letmelerde, insanlar yaptklar ilerle btnlemesini bilirlerse, onlar verimliliin deil, verimlilik onlarn peinden koar. nsan kaynaklar iletmeleri, iletmeler dnyay deitirirler. nsansz iletme, iletmesiz ekonomi olmaz. letmeler insanlarla iletme olurlar.

letmelerde, insanlar yaptklar ilerle btnlemesini bilirlerse, onlar verimliliin deil, verimlilik onlarn peinden koar.

91

GrMclK

tAtl Dl DKKAnA Gelen mter YApAr

Adanadan stanbula, stanbuldan Anadoluya, Anadoludan dnya ya, dnyadan Trkiyeye bakmadan, ekonomik ve kltrel eilimle rin analizini yapmak mmkn deildir. Trkiyedeki hibir gelime, seksenli yllardan sonra byk bir patlama gsteren d ticaret hacmi kadar Anadolu insannn ekonomik yapsn ve kltrel dokusunu de itirmemitir. Devletin kaynaklarndan ok az yararlanan Anadolu giriimcileri, servetlerini sermayeye dntrerek, dnyaya alma nn gcn kefetmilerdir. onlarn dnyasnda ticaret kavgaya de il, sevgiye dayanr. Bir yandan ithal, dier yandan ihra etmenin dourduu sinerjinin farkna varan Trk iletmeleri, Tokyodan New Yorka, Moskovadan Kahireye btn dnya ehirleri arasnda mekik dokumaktadrlar. Ti caret ift ynl bir sretir. Birbirleriyle alveri yapan iletmeler, hem alrken hem satarken kazanrlar. Bu yzden, birbirleriyle ticareti olan lkeler, kurumlar, kurulular ve kiiler hibir zaman aralarnda atma karmazlar. Ticaretin olduu yerde atma olmaz. Ticaretin yzyllar iinde olumu zengin bir kurumsal kltr vardr. letmeleri baarl klan kurumsal kltrn temelinde gler yzle birlikte tatl sz vardr. letmelerin baarsnda, rnleri kadar yllar iinde oluan kurumsal kltrleri de byk nem tar. letmeler te darikileri, alanlar, bayileri ve mterilerinden oluan byk bir ailedir. Kurumsal kltr, byk ailenin birbirleri arasndaki iletiim ve etkileime dayanr. Kurumsal kltrde, getirisi en yksek olan ya trm, aile yelerinin birbirleriyle ilikilerinde gsterdikleri sevgi ve konutuklar dildir. Gler yz ve tatl dil, bir iletmenin kapsndan giren herkesin, er ya da ge retilen rn ve hizmetleri satn almasna yol aar. nk, hayatn hibir boyutunda, gler yz ile tatl dilin elele verdii bir tu tum ve davrann aamayaca hibir kap yoktur. Gler yz ve tatl dil, dnyann her yerinde btn kaplar aan sihirli bir anahtardr.

92

 l E T M E K lT r

Bu yzden, bir in atasznde Glmsemeyi bilmiyorsanz dkkan amayn denilir. ya da d pazarlarda kendilerine salam bir yer tutmak isteyen iletmeler, kurumsal kltrlerini tatl dil ve gler yzle yourmak zo rundadrlar. letmeler fabrikalarnda rn retirler, sat yerlerinde ise, rnlerinden nce kurumsal kltrlerini pazarlarlar. Tatl dil ve gler yzle yorulmayan bir kurumsal kltr, i ve d pazarlarda ara nlan rnler retmede baarl olamaz. retim bir teknoloji ii deil, bir gnl iidir. Bir iletmenin en deerli ve en etkili rn, yllar iinde olutur duu kurumsal kltrdr. Bayilerde rn, iletmelerde kurumsal kltr satlr. rnsz fabrika, kltrsz iletme olmaz. letmeleri ayakta rnleri deil, kltrleri tutar.

Glmsemeyi bilmiyorsanz dkkan amayn.

93

GrMclK

KurumSAllAmAK lKeSzlKten KurtulmAKtr

Aile kltrn, irket ekonominin odak noktasn oluturur. Aile ve irket, lkelerin kltrel dokusuyla birlikte ekonomik yapsn d ntren iki ana g kaynadr. retim ve ynetim, kltr ve ekono mi gibi, aile ve irket ile yeni boyutlar kazanr. Ekonomik ve kltrel hayatn canllnn kaynanda aile ve irket vardr. Aileleri kltr, irketleri ekonomi ayakta tutar. Ailesiz kltr, irketsiz ekonomi ol maz. Aile ve irket arasndaki uyum ve dzen, kltr ve ekonomi ara sndaki uyum ve dzenin gvencesidir. Aile kltrn, irket ekonominin aynasdr. Kltr zengin olan toplumun ailesi zengin olduu gibi, ekonomisi gl olan lkenin ir keti gl olur. Bir lkede aile kltrn, irket ekonominin omurgasn oluturur. Aile irketi denilince, hemen akla kk irketler gelmeme lidir. Trkiyede olduu gibi, dnyann pekok lkesinde, nde gelen holdinglerin her biri birer aile irketidir. Bunun iin, btn dnyada aile irketlerinin ekonomik ve kltrel boyutlar tartlmaktadr. hayvanclkla uraan habil ve tarmla uraan Kabilden bu yana, aileyi glendiren kltr ve hayat zenginletiren ekonomi hem ay rma, hem de btnleme kayna olmutur. Kkl kltrel deer lere dayanmayan aile ve doal ilkelere balanmayan ekonomi, hibir zaman srdrlebilir bir yapya kavuamaz. lkesizlik ailelerin oldu u kadar irketlerin de en byk dmandr. lkesi ilkesizlik olan aile ve irketler, saman alevi gibi parlayp snerler. Aile ve irketi gelecee ilkeleri tar. Aileler ve irketler zamanla geerliliini yitirmeyen evrensel eko nomi ve ahlak ilkelerine dayanarak kurumsallarlar. Kurumsalla mada nemli olan, kltr ve ekonomiyi en uygun oranlarda harman layan aile irketlerinin, ilerini iyi yapmas deil, iyi ileri yapmasdr. yi ilerin peinde koan aile irketleri, hem ailelerini, hem kendileri ni, her yl daha baarl bir konuma tarlar. ster aile, isterse ok ortakl bir irket olsun, btn irketlerin ba ars, mterilerinden ne kazandklarndan daha ok mterilerine
94

 l E T M E K lT r

ne kazandrdklarndan kaynaklanr. Dnyann hibir yerinde m terilerinin ihtiyalarn gidermeyen irketler, kendi ihtiyalarn gi deremezler. irketlerin hem kazanan hem de kazandran bir konumda olabil meleri aklk iinde kurumsallaarak, kendileri iin istedikleri her eyi, onlar ayakta tutan mterileri iin de istemelerine baldr. Aile irketleri ortaklarndan nce mterilerine kazandrdklary la geleceklerini gvence altna alrlar. Aile irketlerinde en byk sermaye, olduu gibi grnmek, g rnd gibi olmaktr. Kurumsallama deimeyen ilkeler nda, her gn yeniden ya planmaktr.

Btn irketlerin baars, mterilerinden ne kazandklarndan daha ok mterilerine ne kazandrdklarndan kaynaklanr.

95

GrMclK

meYveS pArA olAn AA YoKtur

hangi alanda faaliyet gsterirse gstersin, her kuruluun bata gelen grevi, kaynaklarn en verimli bir biimde deerlendirmektir. Kuru lularn uzun mrl olmalar, ekonomik, siyasal ve kltrel evre deki deimelere uyum salamalar, nceden planladklar stratejik yatrmlara baldr. Stratejik yatrmlarla kurulularn gelecekleri gvence altna alnmaya allr. Srekli yatrm yaparak, kendileri ni yenilemeyen kurulularn, uzun dnemde varlklarn korumalar mmkn deildir. hem ulusal, hem de uluslararas alanda rekabetin byk bir hz ka zanmas, iletiim teknolojisindeki yeni gelimeler, kurulularn finansal sorunlarna yeni boyutlar kazandrmtr. verimliliin artrlmasnda, finansal kaynaklarn bulunmasnda ve kurulularn amalar dorultu sunda deerlendirilmesinde, paradan para kazanmann yerine rn ve hizmet retiminden para kazanma gemitir. Artk kurulularn baa rsnda belirleyici olan, parasal deil, entellektel sermayedir. her kuruluun bata gelen grevi, en azndan gelirleri giderlerini karlayacak bir biimde, rn ve hizmet retimini gerekletirmek tir. Enflasyon orann az da olsa aacak bir oranda kazanla, rn ve hizmet retmesini baaramayan kurulular, finansal sorumlulukla rn yerine getirmedikleri gibi, kendileriyle birlikte toplumu da yok sullatrrlar. Bu yzden Anadoluda hazr yemeye da dayanmaz denilir. Dnyann hibir yerinde meyvesi para olan aa yoktur. Faize dayanan ekonomilerde olduu gibi, para, para karl al np satlan bir rn deil, zaman iinde rn ve hizmet retme gc olan, bir retim faktrdr. Entellektel kaynaklarla birlikte parasal kaynaklar, bir kuruluta, bir rn ya da hizmeti retmek iin elele vermezlerse, hammaddeler rne, bilgiler hizmete dntrlemez. Bunun iin, Anadolu insannn kltrnde, para ve insann bo dur masna kesinlikle izin verilmez. Bo duran insann bilgi ve emeinden, bo duran parann da, rn ve hizmet retme gcnden yararlanmamak, toplumun kaynaklarn
96

 l E T M E K lT r

israf etmektir. Bu yzden, bir toplumda her insan ve parann retim gcnden yararlanmak, btn kesimlerin vazgeilmez grevidir. Bu temel grevi yerine getirmeyenler, toplumsal, siyasal ve kltrel g revlerini hi yerine getiremezler. nsann bilgi gcnden yararlanmadan, sermayenin retim g cnden yararlanlmaz. Para kendi bana deil, giriimci insann elin de rn ve hizmete dnr. Karar almasn bilen, giriimci insan, btn retim faktrlerinin srkleyici gcdr. Gl insann olmad toplumda, gl para olmaz. Gl para olmadan, gl ekonomi olmaz. Para retimle g kazanr. reten gldr.

Para kendi bana deil, giriimci insann elinde rn ve hizmete dnr.

97

GrMclK

YenlK YApAn Yenlmez

Dnyann her yerinde yeniliki iletmeler, ekonomik yapyla birlikte kltrel dokunun da odak noktasnda yer alrlar. Yenilik yapmasn bilen kurulular, hayatn btn boyutlarnda kkl dnmlere yol aarlar. onlar, iletmelerin ana fonksiyonlar olan finansman, retim ve pazarlamada srad stratejiler gelitirerek, ekonomik ve kltrel hayata yeni boyutlar kazandrrlar. Btn kurulularda retim patla masna yol aan her yenilik, kltrel derinlik ile ekonomik zenginli in elele vermesinden kaynaklanr. Ekonomik ve kltrel amalarn birbiriyle rtt bir alanda, i letmelerin ellerindeki kaynaklar, rn ve hizmetlere dntrmede baarl olabilmeleri iin, kendilerini srekli yenilemeleri gerekir. Nasl ylanlar her bahar derilerini deitirmeden yaayamazlarsa, kurulular da her yl, ynetim ve iletme fonksiyonlarnda kkl yenilikler yap madan yaayamazlar. canllar gibi, iletmeler de doarlar, byrler ve lrler. letmelerin mrleri yenilikci stratejilerle uzatlr. retim srecinde yeniliki bir strateji izlemenin toplumlarn ekonomik yapsyla birlikte kltrel dokusunu nasl deitirdiinin arpc rneklerinden biri, geen yzyln banda motorlu aralarn retiminde yaand. henry Fordun araba retiminde yapt yeni lik, ekonominin btn alanlarnda kkl dnmlerin tetikleyicisi oldu. Atlyede tek tek zel retimden, fabrikada toplu standart re time gei, tarm toplumun sonunu getirdi. Fordun ekonomiye ge tirdii yenilik, Marksn kltre getirdii yenilikten ok daha kalc izler brakt. rn ve hizmet retmede yenilik yapmak, bir sermaye ii olmak tan daha ok bir eitim iidir. letmelerde yenilik yapmann en ksa ve en kolay yolu, iletmenin retim, finansman ve pazarlama strate jilerini her yl yeniden yaplandrmaktr. her yl, her alanda yeniden yaplanan iletmeler, rn ve hizmet retme stratejilerinde kkl deiiklikler yapmak zorunda kalrlar. her yeniden yaplanma, yeni sorunlardan daha ok yenilik yapma frsatlar getirir.
98

 l E T M E K lT r

Yenilik yapma stratejilerinin banda, iletmeler arasnda yokedici rekabeti ortadan kaldran, bilinmeyen yeni pazarlara ynelmek gelir. Yeni pazarlarda, retilen rn ve hizmetlere olan talebi paylamak deil, istenen leklerde karlamak nem kazanr. her iletme, her zaman yenilik yapmak iin, byk frsatlarla kar karya gelir. Yenilik yapmada nemli olan, frsatlarn olumsuz yanlarndan nce olumlu yanlarn grebilmektir. Yeniliki iletmeler, her frsatn, birok yenilik kaps atn g rrler. Yenilik yapmasn bilenler, yenilmeyecek stratejiler gelitirmesini bilirler. Yenilik yapan iletme, pazarda yenilmez. En nemli yenilik yeniliki olmaktr.

Canllar gibi, iletmeler de doarlar, byrler ve lrler. letmelerin mrleri yenilikci stratejilerle uzatlr.

99

GrMclK

AleDe K Kere K betr

lkelerin gc doal zenginliklerden kaynaklansayd, Brezilya ok varlkl, japonya da ok yoksul olurdu. Toplumlarn ekonomik gc nn artrlmasnda doal kaynaklar ok nemli bir yer tutar. Ancak doal kaynaklar rne dntrecek bilgi ve birikim yoksa, yeralt nn maden cevheriyle dolu olmasnn ekonomik adan hibir anlam yoktur. nk denizdeki balk sermaye olmad gibi, yeraltndaki maden de hazine deildir. hammaddede rn gren giriimciler ol madka, lkelerin retim gc bytlemez. Sanayi toplumundan Bilgi toplumuna gei hz ve younluk ka zandka, ekonomik gc bytmede arlk, makine ve kol gcn den, aile ve organizasyon gcne doru kayyor. Bilgi toplumunda ekonomik gcn kaynan, aile gibi rgtlenen, bilgiye dayal hiz met reten kurum ve kurulular oluturuyor. Ekonomi kitaplarnda ana retim faktrlerinin doal kaynak, emek ve sermaye olduunun zerinde nemle durulur. nl Gelecek Bilimcisi Alvin Toffler, Evi nizde hala retimin faktre dayandn yazan kitaplar varsa, on lar hemen evden karp atn diyor. Btn dnyada retim faktrlerinin banda bilgi ve aile gibi r gtlenme gcn gsteren kaynaklar geliyor. Yeni ekonomide bilgi, aileye benzer biimde yardmlama ve dayanma kayna olarak kilit ve belirleyici faktrdr. Bu yzden bugnn deil de, dnn doru larn ele alan btn kitaplar geerliliini yitirmitir. Ekonomik ha yatn ilkeleri gibi, sosyal, siyasal ve kltrel hayatn ilkeleri de deii yor. Deiime ayak uydurmak iin, btn kurum ve kurulularn son gelimeler nda kendilerini yenilemeleri gerekir. Gnmzde irketlerin, tedarikiler, ortaklar, alanlar ve m terileriyle birlikte bir aile gibi rgtlenmesi, satlar yannda verim lilii de artrmaktadr. nk aile toplumun olduu gibi, ekonomi nin de temel tadr. Aile arasnda yardmlama ve dayanma doruk noktasndadr. Aileyi rnek alarak rgtlenen iletmelerde iki kere iki daima drtten daha fazladr. Aile tipi rgtlenme, irketlerde her zaman yeni enerji kayna olmutur.
100

 l E T M E K lT r

hizmetin ne kt iletmelerde binalar, bilgisayarlar, ulam ve haberleme aralar gibi, grnen aktifler yannda mteriler, al anlarn evresi, irketin kltr ve hizmet kalitesi de grnmeyen aktifleri oluturur. irketlerin bilanolarnda bata marka deeri olmak zere grnmeyen aktifler hibir zaman yer almazlar. oysa irketlerin satlarn artrlmasnda markalarn oluturduu gvenin vazgeilmez bir yeri vardr. Markalar irketlerin en gl silahlar dr. Gl markalar, aileyi rnek alarak rgtlenen irketler olutu rur. nk aile yeleri arasnda grev ve sorumluluklar bilinir. Ama: hep birlikte ailenin refah ve mutluluunu artrmaktr. Aile ii ili kilere her zaman drstlk ve karlkl gven duygusu egemendir. Aileyi yelerin entellektel zekalarndan daha ok duygusal zekalar ayakta tutar. Ailenin temelinde, kusursuzluu arama ve bulma yolunda hog r ve yardmlama vardr. nk ailenin btn yeleri bilir ki, Ku sursuz aile arayan, ailesiz kalr. Bu yzden, takm almasna en yat kn kurumlarn banda aile gelir. Aile gibi rgtlenen kurulular da, orkestra gibi, takm almasnn ah rneklerini verirler. Aile yeleri kendilerini hibir zaman olta elinde, balk peinde ko an balklar olarak deil, o balklar besleyip byten giriimciler gibi grr. nl pazarlama ustas, Prof. Dr. Philip Kotler pazarlamaclar itf iler gibi olmaya davet eder. Baarl bahvanlar aile gibi rgtlenmi kurulularn iinden karlar.

101

GrMclK

nSAn lr mArKA KAlr

Yirminci yzyln ilk yllarnda dnya, pazarlarnda her lkenin rn ve hizmetlerinin sata sunulduu byk bir arya benzedi. Bu ar da lkelerin ekonomik ve kltrel gc dnya markas olmu rn, hizmet ve bilgi reten kurum ve kurulularndan kaynaklanr. Pazar savalarnda devletlerden daha ok uluslararas standartlarda retim yapmasn bilen kurum ve kurulular nem kazand. Btn kurulularn en gl silah da, yllarn iinde oluan ve kkl deerlere sahip markalardr. nl ynetim uzman Philip Kotlerin dedii gibi: Pazarlama sanat, byk lde bir marka ina etme ustaldr. Ekonomik ve kltrel dnyadaki baar, kalc bir isim ile yllarn iinde olumu markalara dayanr. Deiik retim ko nularnda dnya pazarlarn ele geiren kurulularn gcnn odak noktasnda grnen varlklardan daha ok grnmeyen varlklar yer alr. harvard, Ford, BBc, Nokia ve Mercedes gibi gl markalarn yzyl aan bir retim tarihleri vardr. her gl ve bilinen markann arkaplannda, byk imtihanlardan gemi kaliteli ve uzun mrl rn ve hizmetler bulunur. Dnyann gl markalar, klasiklemi kltr ve sanat eserleri gibi, zamana kar direnerek, hem bireysel hem de toplumsal adan yararl olmasn bilenlerdir. Yllarn markas olmak, zengin bir gemie sahip, byk bir aile nin mensuplar gibi, toplum tarafndan daha ok tannr ve daha ok sevilir. Markalarn uzun mrl olmalar, btn tketicileri etkileyen unsunlarn banda gelir. nk bir markann pazarlardan hi eksik olmamas, onun tannmasn salad gibi, kalitesinin de en byk gvencesidir. rn ve hizmetlerin markas gibi, kalite ve gvenirlii de, zaman iinde ina edilir. uzun mrl markalar, kalc deerlere sahip olan markalardr. Dnya markas rn, hizmet ve bilgi reten kurum ve kurulu lar arasndaki rekabet, retim teknolojisinde stnlk salama ve maliyetleri srekli drme yannda misyonda derinlik ve vizyonda
102

 l E T M E K lT r

genilik seferberliine dnmtr. ster rn, ister hizmet, isterse de bilgi retilsin kusursuzluu aramada dnya ekonomik, siyasal ve kltrel boyutlaryla bir btndr. Btn kurum ve kurulularn bir dnya markas rn ve hizmet retebilmeleri iin her alanda effaf bir strateji izlemeleri ve kaliteyi gelitirmede dnya leinde bir rekabete de hazr olmalar zorunlu dur. nk effaf bir ekonomik ortam ve verimlilii artrma yolunda rekabetin olmad bir lkede hayatn hibir boyutunun zenginleti rilmesi mmkn deildir Yeni yzylda iletiim, dnya pazarlarnda kaliteli rn ve hizme tin simgesi olmu markalarla kurulur. Nescafenin satlmad hibir lke yoktur. lkeler arasndaki snrlar globalleme srecinden nce markalar kaldrd. Aldisiz Almanya, Perriersiz Fransa, oxfordsuz ngiltere, Benet tonsuz talya, volvosuz sve, Philipssiz hollanda ve Galatasaraysz Trkiye ok daha az tannr ve ok daha az bilinirdi. reklam ustas jacques Sequelann dedii gibi: Firmalar gnm zn misyonerleridir. Dnyaya yn verenler devletler deil, markalardr. Pazarlarda markalarla savalr.

Yeni yzylda iletiim, dnya pazarlarnda kaliteli rn ve hizmetin simgesi olmu markalarla kurulur.

103

GrMclK

YnetmDe KuSurSuzluu ArAmA KeSntSz br Sretr

her insan, ailesi ve ii arasnda geen mr boyunca, bir yandan reten ve renen, dier yandan da yneten ve ynetilendir. Eitim ve ynetim herkes iin, mr boyu devam eden, kesintisiz bir sretir. Ynetim ve eitim, ekonomik ve kltrel hayatn birbirini gelitiren iki ana faaliyet alandr. Karmak toplumsal yap iinde, insanlar retirken renir ve ynetirken de ynetilirler. hem ulusal, hem de uluslararas alanda byk bir hz ve younluk kazanan rekabet ortamna uyum salayabilmek iin, gzellikte snr tanmayan insan, toplumun odak noktasna yerletiren bir ynetim anlayna ihtiya vardr. Bir kuruluu i ve d pazarlarda baarl k lan, rettii rn ve hizmetlerin kalitesinde ulat kusursuzluktur. Ynetimde kusursuzluu yakalayanlar, retim, pazarlama ve finans man sorunlarnn da stesinden gelmesini bilirler. Yneticilerin baars, kusursuz bir iletiimle, kendisiyle birlik te alanlar ile kurulularnn hedefleri arasnda salanan uyumun srekliliine baldr. Ynetici, alanlarn kendisinden daha ok kuruluuyla zdeletirerek, evrensel ahlak deerlerine odaklanma dan, kusursuzluk yolunda ilerleyemeyeceini bilmelidir. nk y netimde kusursuzluu arama, renmesini renme gibi, kesintisiz bir sretir. Ynetimde ustalk kazanmak iin, deerlerin deerinin farknda olmak gerekir. Eitim gibi, ynetim de deerden bamsz deildir. Sanatlarn en eskisi ve bilimlerin en yenisi olan ynetimi deerden soyutlayan ku rum ve kurulular, hibir alanda kusursuzluu yakalayamayacaklar gibi, uzun mrl olmay da baaramazlar. Ynetim, zamanla dei meyen deerlerle, eldeki kaynaklardan en verimli bir biimde yarar lanma ustaldr. Baarl yneticilerin en byk sermayesi, eitimle yeni boyutlar kazanan deimeyen deerleridir. Bir kurum ve kuruluun gc ve etkinlii, eitimle, gelen ylnn gelirlerini giden ylnn gelirlerinden daha byk, giderlerini de daha kk tutabilen yneticilerinden kaynaklanr. hibir iletme, al
104

 l E T M E K lT r

anlaryla birlikte mterilerini de yanltarak, gelirlerini artramad gibi, giderlerini de azaltamaz. Bakalarna zarar veren kurulularn yneticileri, kendi kurulularn da zarara uratrlar. letmelerde iyilik peinde koan yneticiler iyilik, ktlk pein de koanlar da, ktlkle karlarlar. Evrensel deerlerin, iletme lerle birlikte ynetici ve alanlarn geleceini gvenceye alabilmeleri iin, btn kurum ve kurulularda, eitimin vazgeilmez bir ynetim ve iletme fonksiyonu haline getirilmesi gerekir. Evrensel deerlere g kazandrma yolunda yaplan her yatrm, btn kurum ve kuru lularyla bir toplumun geleceine yatrmdr. Baarl yneticiler, oluturduklar ak kap ynetimle, iletiim deki aksaklklarn nn getikleri gibi, effafln gcnden de so nuna kadar yararlanrlar. effaf ynetimde hibir ynetici, kusurlar uzun sre gizleyemez. Kapal iletmede kusursuzluk yakalanmaz. Kusursuzluu yakalayan yneticiler, iletmeleriyle birlikte grn d gibi olmay baaranlardr. Salkl bir iletiimin olmad bir iletmede, effaflk olmaz.

Ynetim, zamanla deimeyen deerlerle, eldeki kaynaklardan en verimli bir biimde yararlanma ustaldr.

105

GrMclK

StrAtejK YnetmDe uStAlK KAzAnmA

uzun mrl organizasyonlarn gc, rettikleri rn ve hizmetler de, ulusal ve uluslararas pazarlarda rekabet stnln korumala rndan kaynaklanr. organizasyonlarn dnya pazarlarnda aranlan rn, hizmet ve bilgi retebilmeleri iin, misyon ve vizyonlar do rultusunda, entelektel ve finansal sermayelerini dnya ortalamas nn zerinde bir getiriyle deerlendirmesini baarmalar gerekir. organizasyonlarda strateji ve proje gelitirme, sonu hibir zaman gelmeyen, kesintisiz bir sretir. Btn organizasyonlarn dnya pa zarlarnda giderek hzlanan rekabetin yol at tehditlerin stesin den gelme ve dourduu frsatlardan yararlanmalar, ynetimde yeni stratejiler gelitirmelerine baldr. Stratejik ynetim her organizas yonun gelecekteki baarsn gvence altna almak iin, bugnden yapt almalar kapsar. organizasyonlar da btn canllar gibi doar, geliir, olgunlar ve lrler. Yaplan almalar, btn dnyada organizasyonlarn ortala ma mrnn krk yl ok amadn gsteriyor. Birinci kuaktan, nc kuaa geerek, uzun mrl olmu organizasyonlarn says olduka azdr. Kurulan organizasyonlarn yzde doksanlar aan b yk bir ounluu, nc kuaa gemeden mrn tamamlamak tadr. Btn dnyada organizasyonlarn ok byk bir blmn, dede ler kuruyor, oullar gelitiriyor ve torunlar da tasfiye ediyorlar. oysa organizasyonlarn canllardan ayrlan ok nemli bir farklar vardr. canllarn doal bir mr olur. onu istenildii kadar uzatmak mm kn deildir. Stratejik ynetimle, organizasyonlarn mr snrsz ol masa da, yzyllar bulacak bir biimde uzatlabilir. Stratejik ynetim, organizasyonun gemiini bilmek, mevcut ko numunu ortaya koymakla balar, gelecekte ulamak istedii hedefleri belirleyerek, onlara ulamak iin gerekli almalar ierir. Trkiyede her organizasyonun ana stratejisi, uzak Dou lkelerinin maliyetle rinde ve Avrupa lkelerinde yakalanan kalitelerde rn, hizmet ve
106

 l E T M E K lT r

bilgi retmek olmaldr. Bunun iin de Trkiye btn organizasyon laryla fason retme stratejisinden, fason rettirme stratejisine ge melidir. organizasyonlar retimde yeni bir strateji gelitirirken, gemi teki sanayi toplumunun retim konularndan daha ok gelecekteki bilgi toplumunu belirleyecek hizmet alanlarnda younlamaldrlar. Szgelimi araba retimine yatrm yapma, byk sermaye ve tekno lojik bilgi birikimi gerektirirken, bu alandaki youn rekabet yzn den de getiri oranlar da dktr. Buna karlk, turizm, eitim ve yazlm gibi, hizmet alanlarnda sermaye ihtiyac daha az ve getiri oranlar daha yksektir. Stratejik ynetimde ana ilke, dnyann her yerinde srdrlebilir rekabet gc ve kalite stnl kazanma olmaldr.

Trkiye btn organizasyonlaryla fason retme stratejisinden, fason rettirme stratejisine gemelidir.

107

GrMclK

br mAbet nA eDer Gb Kurum nA etmeK

Ekonomik ve kltrel ortamn yeni boyutlar kazand, doruluun dan kuku duyulmayan bilgilerin geersiz hale geldii bir dnyada, b tn kurum ve kurulularn ayakta kalabilmek iin, kendilerini srekli yenilemeleri gerekiyor. nk bilinen ynetim ve rgtlenme yntem leri, rekabet stratejileri ve pazarlama teknikleri kar karya olunan sorunlar zmeye yetmiyor. Bunun iin her kurulu esnek ve retgen olma yannda dnyaya daha geni adan bakmasn bilmelidir. Bir rgtn kurulmas, gelitirilmesi ve uzun mrl klnmas, olduka g ve zaman isteyen zor bir sretir. Nasl bir aa by yp gelimek iin uygun toprak ve iklim isterse, bir kurum da salkl kltrel ve ekonomik ortam ister. Kafkaslar, Balkanlar ve orta Dou gibi, kalc bir barn salanamad blgelerde, gl ekonominin vazgeilmez aktrleri olan kr amal ya da amasz bir kurum ya da kuruluun uzun mrl olmas oldukca zordur. Ekonomi biliminin Batdaki nclerinden Adam Smithn Millet lerin zenginlii kitabnda vurgulad gibi, ynetimlerinin adaletine gvenilmeyen lkelerde ticaret ve retim beklenilen lde gelimez. uzun mrl bir kurum ya da rgt, kimsenin hakszla uramad, evrensel hukuk ve ahlak ilkelerinin geerli olduu lkelerde ina edi lir. Bunun iin, dnyann nde gelen kurulular Asya lkelerinden daha ok Avrupa lkelerinden kyor. Trk ve slam dnyasnn finans kurulular, kaynaklarn deer lendirmek ve yeni yatrmlar yapmak ve ortaklk kurmak iin, Pa kistan, ran ve Trkiyeyi deil, dnyann byk ekonomisi olan Amerika, Almanya ve japonyay tercih ediyor. Kiiler gibi, kurumlar da, dayatmac deil, demokratik ynetimlerde, g ve kaynaklarn en verimli bir biimde kullanabileceine inanr. nk ilkeleri akca ortaya konulmayan bir toplumda, keyfi uygulamalarn nne gemek mmkn deildir. Bir lkede deiik alanlarda rn ve hizmet reten kurum ve ku rulularn kurulup gelimesi, yalnzca sermaye, yeni teknoloji ve i
108

 l E T M E K lT r

gcne bal deildir. rgtlerin rekabet stnl kazanmasnda belirleyici olan unsurlarn banda katlmc demokratik yap, gn nda ynetim, temel hak ve zgrlkler gelir. Trkiyedeki kamu kurumlar hizmet kalitesini Avrupa lkeleri standartlarna yaklatr dklar lde, zel kurulularn retim ve rekabet gc artacaktr. Bir lkedeki kurum ve kurulularn retim gcnn bytlme sinde, devlet rantna dayanmayan zgr ve ilkeli medyann vazgeil mez bir yeri vardr. Trkiyedeki medya kurulular devlet rantndan pay kapma yarna girmeselerdi, lkeyi iflasn eiine getiren banka krizi yaanmazd. Yaygn bir biimde izlenen medya yalnzca kamu kurumlarnn deil, zel kurulularn da en byk ve en etkili denet isidir. Medyann denetim gcn yitirdii bir lkede, hibir kurum ya da kuruluta yolsuzluklarn nne geilemez. Medyayla birlikte ynetilenlerin, ynetenleri adm adm izleme siyle, toplumun hibir kesimi kendisinde hakszlk ya da yolsuzluk yapma gc bulamaz. Medyann toplumun btn kesimleriyle sala d ift ynl effaf iletiim, yolsuzlukla birlikte yoksulluu da yok etmenin en etkili yoludur. Dnyann yoksul lkelerine yaplan yar dm, Avrupaya yaplan Marshall yardmndan daha fazladr. Ancak kapal ynetimlerde brakn d yardmlar bir yana, i kaynaklar bile verimli bir biimde deerlendirilemediinden Afrikada yoksulluun nne geilememitir. Bir lkede yeni bir kurum ve kuruluun inasnda, kusursuz i leyen bir d ticaret mekanzmas ve adil bir vergi dzeni, ekonomik hayatn can damar olan ulam yatrmlar kadar nemlidir. Kurum ve kurulu ina edemeyen bir lke, hem mabet hem de me deniyet ina edemez.

109

GrMclK

KurumSAllAmADAn uzun mrl olunAmAz

Btn lkelerde irketler, ekonominin olduu kadar toplumun da omurgasn olutururlar. irketler canllar gibi, doar, geliir, yalanr ve lrler. canllarn doal bir mr vardr. Salk alanndaki geli melerle, canllarn mrlerini istenildii kadar uzatmak ve doal s nrlarn tesine gemek mmkn deildir. Dntrc yeniliklerle irketlerin mrleri uzatlabilir. Yaayan irket kitabnn yazar Arie de Geus uzun mrl ir ketlerin drt ortak zelliinin olduunu vurgular. onlar hereyden nce, sahip olduklar aktifleri en verimli bir biimde deerlendirerek, d kaynaklardah daha ok z kaynaklarla almay tercih ederler. onlarn ikinci zellii de, vizyonu geni, gelecei doru okuyan st dzey yneticilere sahip olmalardr. Balangta bir aile irketi ola rak kurulan uzun mrl irketler, toplumla btnleen yneticile riyle, dnyadaki deimeleri bakalarndan nce grerek, kendilerini kolaylkla yenilerler. uzun mrl irketlerin ortak nc zellikleri, alanlar tara fndan benimsenen gl olduu kadar salkl da olan ve evrelerinde sayg ve sevgi uyandran deerlerle zdelemeleridir. Deiimin hz ve younluk kazand dnemlerde, gvenlik grevlisinden ynetim ku rulu bakanna kadar irketleriyle btnleen alanlar, her trl kri zin stesinden gelerek, irketlerini yaatmasn baarrlar. Deeri de ersizlik, ilkesi ilkesizlik olan irketlerin mrn hibir g uzatamaz. uzun mrl irketlerin drdnc zellii de, kat ve hiyerarik olmayan, her kademedeki alanna karar verme yetkisi veren orga nizasyon yaplaryla ynetilmeleridir. Merkezi bir rgtlenme yap sna sahip, retim pazarlama ve finansman gibi, ana fonksiyonlara ilikin kararlarn yalnzca st dzey yneticiler tarafndan alnd irketlerde yenilik yaplamaz. nk yeni dnceler, st kesimler den daha ok iin banda olan alt kesimlerden gelir. Yeni yzylda irketlerin mrlerini uzatmalar iin, srdrlebi lir bir bymeyle, bakalarndan nce, kendileriyle sonu hi gelme
110

 l E T M E K lT r

yecek bir yara girmeleri gerekir. Bunun yolu, irketlerin renmeyi renerek kurumsallamalarndan geer. Kurumsallamak demek, ilkesizlie kar ilkelerle, deersizlie kar deerlerle savamak de mektir. lke ve deerlerinden taviz vermeden, dntrc yenilikle re ak olmayan irketler kurumsallaamazlar. irketlerin kurumsallaarak mrlerini uzatmalar, btn al anlarn katld, kusursuzluu arama srecidir. alanlar yenilik leri benimseyerek, kendileriyle birlikte irketlerini de dntrrler. Deimelere ayak uyduramayan irketler, verimliliklerini artrarak, srdrlebilir bir gelime salayamadklar gibi, uzun mrl de ola mazlar. Bu yzden, uzun mrl bir irkette kurumsallamadan yal nzca st dzey yneticiler deil, alan herkes sorumludur. Toplumlar tarm ekonomisinden sanayi ekonomisine, sanayi eko nomisinden bilgi ekonomisine doru yol aldkca, hangi alanda faali yet gsterirse gstersinler, btn irketlerin dntrc yeniliklere ak olmalar byk nem tar. Bat pazarlarnda kendilerine salam bir yer tutmak isteyen irketler, yksek deerli, bilgi ve teknoloji yo un rn ve hizmetlere ynelerek, hem karllklarn artrmay, hem de mrlerini uzatmay bilmelidirler. Bilgi ekonomisindeki rekabet, sanayi ekonomisinden ok daha youndur. rekabetteki hz ve younluk, kurumsallamasn tamam layamam irketlerin yaama ansn btnyle yok etmektedir. Ku rumsallaamayan irketler uzun mrl olamazlar. lkeleri olmayan hibir kurum ve kurulu, kurumsallaamaz. Kurumsallamak ilkeli olmaktr. lkeli olan kurumsallar.

111

GrMclK

Servet SermAYeYe DntrmeK

Elindeki kaynaklar rn ve hizmet retme yolunda deerlendirme sini bilen kii, kurulu ve lkeler, hibir zaman sermaye skntsna dmezler. retim gcn bytmek iin, toplumun deiik kesim lerinin elinde gizli ya da ak kmsenmeyecek bir servet mutlaka vardr. Sorun, bo duran, deerlendirilmeyen serveti, sermayeye d ntrerek, rn, hizmet ve bilgi retme gcn bytmektir. Bu nun iin de, her kii, kurum ya da kuruluun, yeri ve zaman gelince bulunduu evrenin dna kmasn bilmesi gerekir. Bir lkenin zengin doal kaynaklara ya da bir kuruluun geni ar salara sahip olmas, byk bir servete sahip olduunu gsterir. Ancak eldeki servet rn ve hizmet retiminde kullanlmyorsa, dinamik deil, statik bir sermayedir. Kurum ve kurulularn elindeki statik kaynaklar, dinamik kaynaklara dntrmenin ana dinamii, on lardan rn ve hizmet retme yolunda yararlanmasn bilen giriim ciliktir. Giriimciliin gelimedii toplumlarda servetler, sermayeye dnmedii gibi, zaman iinde de eriyip giderler. A. ehovun vine Bahesi oyununda varlkl bir ailenin serve tini sermayeye dntremedii iin, karlat byk ekonomik ykm anlatlr. Ailenin ev dndaki tek varl, oturduklar evin d nda nemli geliri olmayan bir vine bahesidir. Deiimin farknda olan bir aile dostu, baheyi parselleyip konut yapp satmay nerir. vine bahesine ev yapmak, ailenin kapal dnyasna ok ters gelir ve dostlarna hi kimse kulak asmaz. Ancak servet de, kendiliinden sermayeye dnmedii iin, aile elindeki son servet olan vine bah esini de yitirir. Trkiye ve benzeri lkeler, rn, hizmet ve bilgi retme gcn byterek, Bat ve uzak Dou lkeleriyle rekabet edebilecek ekono mik ve kltrel kaynaklara fazlasyla sahipler. Bu lkelerin en byk eksiklikleri, grnen ve grnmeyen zenginliklerini retim gcn bytecek sermayeye dntrecek giriimci ruhtan yoksun olmala rdr. Bir toplumda rn ve hizmet retme kapasitesini bytmenin
112

 l E T M E K lT r

srkleyici gc, yenilik yapmasn ve risk almasn bilen, dnt rc giriimciler ordusudur. Serveti sermayeye dntrmede, hukukun stnlne daya nan ve servetin gvencesi mlkiyet haklarnn hayati bir nemi var dr. nk mlkiyet hakknn olmad bir toplumda, servet birikimi olmaz. Mlk edinme hakknn sayg grmedii bir lkede, sermayeye dnecek bir servet oluamayaca gibi, deiimi ynetecek bir giri imci g de geliemez. Bunun iin, slamda bir kii ya da kuruluun yasal yollardan sahip olduu bir varl sonuna kadar can pahasna bile olsa da savunmasnn zerinde nemle durulur. Trkiyede olduu gibi, kii, kurum ve kurulular, bulunduklar evrenin dna kmasn baaramazlarsa, Avrupa ve Amerikann, sanayileme dneminde yaad retim patlamasnn ana dinamik lerini kavramada glk ekerler. Amerika, Almanya ve japonyada ekonomik ve kltrel gelimenin kaynandaki sermayenin dayand temelleri ayrntl olarak incelemeden, btn kurum ve kurulula ryla Trkiyenin ABde kendisine salam bir yer edinmesi mmkn deildir. Trkiyenin rn, hizmet ve bilgi retme gcn bytebilmesi iin, serveti sermayeye dntrme yolunda, giriimcilerle birlikte btn kurum ve kurulularn kolaylkla izleyebilecei bir yol haritas olmas gerekir. Trkiye ilkeli, gemi ve pusula gibi, teori ve pratiin elele verdii salam bir yol haritas hazrlayabilseydi, yeni yzyln banda byle sine byk ekonomik ve kltrel krizlerle boumazd. Ege ve Gneydeki pamuk tarlalar entegre tekstil tesislerine d ntrlemezse, Trkiye Avrupann en yoksul lkesi olmaktan hi bir zaman kurtulamaz. Yoksulluk bilgi yoksunluundan kaynaklanr.

113

GrMclK

AYn reSmDe K nSAn GrmeK

Bir lkenin rn, hizmet ve bilgi retim gcnn bytlmesinde, kar amac gden ya da gtmeyen btn iletmelerin vazgeilmez bir yeri vardr. letmeleri gl olmayan toplumlarn, ekonomilerinin gl olmas mmkn deildir. Su kaynaklarndan yoksun toprakla rn oraklamas gibi, iletmeleri olmayan bir ekonomi de retim g cn yitirerek yoksullar. Bu yzden tarihin her dneminde kk ya da byk, iletmeler hayatn odak noktasn oluturmutur. her iletme ekonomik, siyasal ve kltrel evredeki gelimelere uyum salayabilmek iin, misyonlar olan ana deerlerini koruyarak, vizyonlarn oluturan stratejilerini srekli deitirmek zorundadr. letmelerin geleneksel deerlerini korurken, yenilik yapmay da unutmamalar gerekir. Giderek karmak bir yap kazanan ekonomi de amalar byk lde deimezken, aralar hzla deimektedir. letmeler ister kar amal olsun, isterse de olmasn, rettikleri rn ve hizmetlerle her toplumda hayatn odak noktasnda yer aldk lar iin, iletme ynetimi btn bilimlerin ana konularndan biri ol mutur. letmeler ile pazarlar arasndaki rn, para ve bilgi aknn aksamadan devam etmesi, her toplumun ana sorunudur. retimde verimliliin artrlmasnda olduu gibi, tketimde de israfn gideril mesinde iletmeler belirleyici bir fonksiyon yklenirler. letme ynetiminde bir olgu, hem ama, hem de ara olabilir. So run ya ama ya da ara zerinde younlamak deil, her ikisinde de birden baar salamaktr. Baka bir deyile, ayn resimde iki ayr yz grmektir. her yneticinin kafasnda yzlerce resim vardr. Bunlar dan bir ksm, insanlarn yzlerini olduklar gibi gsterirken, baka bir ksm da olmas gerektii haliyle yanstr. nsanlar ou zaman grdkleri yzn, gerekten grdkleri yz olduunu sanr. oysa, ou zaman bir resimde iki resim vardr. herkes ayn resmi grmez. letme ynetiminin geleneksellemi MBA programlarnda gsteri len ve zerinde uzun uzun tartlan bir resim vardr. Szkonusu resim, bata Stephan coveyin Etkili nsanlarn 7 Alkanl olmak zere
114

 l E T M E K lT r

pekok kitapta nemli bir eitim arac olarak yer alr. covey bu resimle ilk defa harvard niversitesinin MBA programnda karlam. Ele alnan resime bakanlardan bir blm, gzel giyinmi, gen bir hanm grr. Baka bir blm de zgn grnen, byk burunlu yal bir kadn grdn syler. her iki renci grubu da hakldr. Gerekten ayn resimde iki yz, iki insan vardr. Bir ksm gen, bir k sm da yal insan grr. Dikkatle bakan ve her insann farkl yzleri olabileceini bilen bir gz, ayn resimdeki iki yz de grr. Tartlan resim, zel, kamu ve gnll kurulular ve deiik bo yutlaryla btn bir hayattr. hayat deiik boyutlaryla ele alnma dan, yzeysel bir bakla deerlendirilirse, belirgin olan yz grlr. Btn boyutlaryla hayatn kalitesini artrmak iin, belirgin olann tesine bakmak gerekir. nsanlar gibi, kurulular da baarl olabilmek iin, karmak dn yaya bir btn olarak, deiik alardan bakmasn renmelidir. Yz yze olunan ekonomik, siyasal ve kltrel sorunlar ok bo yutludur.

nsanlar gibi, kurulular da baarl olabilmek iin, karmak dnyaya bir btn olarak, deiik alardan bakmasn renmelidir.

115

GrMclK

eKonomnn Dl YAlnDr

Kltrn zengin dilini renmeden, ekonominin yaln dilini ren mek mmkn deildir. Btn boyutlaryla hayat zenginletiren ana kaynak kltrdr. Ekonomi hayatn retim ve tketime bakan y zdr. Ekonominin z, rn, hizmet ve bilgi retiminde giderleri azaltrken, gelirleri artrmaya almaktr. Bu yzden, ekonomin dili yalndr. Ancak bu yaln dil, kltrn zenginliklerinden szlerek oluur. Salkl ekonomilerde ekonomik ve toplumsal karllk arasnda byk farkllklar olumaz. Bir rn ya da hizmet ngiltere ya da Almanyada elli, Trkiyede yz birime retiliyorsa, szkonusu reti mi yapan kurum ya da kurulu, ekonomik adan karl gibi grnse de, toplum asndan bakldnda, kaynaklarn israf olarak grlr. nk, aradaki fark, verimsiz alan kurum ya da kurulu deil, b tn bir toplum demektedir. Pahal rn ve hizmet reten kurum ve kurulular zel kaynak lara dayanyorsa, gelirleri giderlerini karlamadnda, pazardan e kilmek zorunda kalrlar. Szkonusu iletmeler, devlet kaynaklarna dayanyorlarsa, zararlar kamu gelirlerinden karland iin, serma ye sknts ekmezler. Bunun iin, uluslararas finans kurulularnda iletmelerin yatrmlar toplumsal adan deerlendirilirken, dnya fiyatlar esas alnr. Trkiyedeki kurum ve kurulularn rettikleri rn ve hizmetleri ihra edebilmeleri iin, retim maliyetlerinin dnya deerlerinin al tnda olmas gerekir. Dnya maliyetlerinde rn ve hizmet reteme yen kurum ve kurulularn, i ve d pazarlarda salam bir yeri olmaz. nk bir lkenin iletmeleri, dnya maliyetlerinin altnda retim yapmak iin, verimliliklerini artrmaya almazlarsa, varlklarn ko ruyamazlar. Trkiyenin an ritmini yakalayabilmesi iin, maliyetlerini d remeyen kamu iletmelerini, ekonominin yaln dilini devletten ok daha iyi kavrayan, zel kesime devretmesi gerekir. Devlet kurum ve
116

 l E T M E K lT r

kurulularnn dnya maliyetlerinde retim yapmas, ekonominin yaln dilini ok iyi kavramasna baldr.Ancak devletin hantal ve b rokratik yaps iinde ekonominin yaln dili, anlamyla birlikte geer liliini de byk lde yitirir. verimlilii artrmada iki yl birbirine eit olan iletmeler, dnya maliyetlerinin altnda retim yapamazlar. Kaliteli rn, hizmet ve bilgi retmek iin fil gibi hareket etme yeteneini dk kamu ilet melerine deil, pire gibi, sramasn bilen zel iletmelere ihtiya vardr. Bunun iin, btn lkeler, verimsiz ve hantal kamu iletmele rini zelletirerek, dnya maliyetlerinde retim yapmaya alyor. Trkiyede devletin ekonomik alandan ekilmesi, verimlikle bir likte devletin g ve etkinliini de artracaktr. nk devletin gc, rettii rnlerden deil, rn ve hizmet retimini kolaylatrmada salad egdm ve denetimden gelir. Devlet zaten toplad do rudan ve dolayl vergilerle, retilen her rn ve hizmete ortaktr. or taklnda adil olduu lde, kendisiyle birlikte toplumunda gcn bytr. Dnya retilen rn, hizmet ve bilgilerle yaanr klnr. Dili yaln olan ekonomi, hayatn en dinamik yzdr. Ekonomiyi canl tutmak ahlaki bir sorumluluktur. reten ile retmeyen bir deildir.

Ekonomiyi canl tutmak ahlaki bir sorumluluktur.

117

Trkiyenin rn, hizmet ve bilgi retme gc bymesine paralel olarak d ticaret hacmi arttka, zellikle KOBlerin, dnya pazarlarnda rekabet stnl kazanabilmeleri, eitim ve danmanlk hizmetlerine verecekleri neme baldr.

ETM

GrMclK

renmeYen YoKSul Der

herkes iin renme, doumdan lme kadar devam eden kesintisiz bir sretir. nsan renen bir varlktr. o her an rendikleriyle, ha zrlamak zorunda olduu hayat kitabna bir kelime kazandrr. Keli meler cmleleri, cmleler paragraflar, paragraflar sayfalar, sayfalar blmleri, blmler hayatn kitabn oluturur. Ekonomik ve kltrel boyutlaryla hayatn herkes iin yaanr klnmas, herkesin hayat ki tabnn okunabilir olmasna baldr. Ekonomik ve kltrel hayatn odak noktasnda renen insan vardr. ster kltrel ister ekonomik olsun, toplumlarn retim gc n renen insanlar bytr. Bu balamda, geni adan bakldn da, dnyada yoksul toplumlar deil, renmesini bilmeyen toplumlar vardr. Dnyann her yerinde yoksulluk, sermaye yokluundan daha ok bilgi yokluundan kaynaklanr. Bilgisizlik toplumlarn ekonomik ve kltrel retim gcn yok eder. Toplumlarn ekonomik ve kltrel tarihinde, yoksulluk bir serma ye sorunu deil, bir bilgi sorunu olmutur. renmesini renerek, bilgi birikimini zenginletirmesini bilen insan, rn ve hizmet ret me gszlnn stesinden gelmesini bilir. Kltrel ve ekonomik retim gcnn enerji kayna, teorik ve pratik boyutlaryla gnden gne zenginleen bilgi birikimidir. Bilgi birikiminin zenginlii, eko nomik ve kltrel hayata katlanarak yansr. Bilgi gcnn bir boyutunda kltrel, bir boyutunda da ekonomik retim vardr. Bilgi birikimi, ekonomik ve kltrel birikimin bile kesidir. her toplumda ekonomik ve kltrel zenginlik, o toplumun bilgi zenginliini izler. Tarih boyunca, bilgi birikiminin alann ge niletenler, ekonomik ve kltrel retimlerine yeni boyutlar kazan drmlardr. Bir toplumda bilgi birikimini zenginletirme almas, ayn zamanda ekonomik ve kltrel retimde verimlilii artrma a lmasdr. renme gcnn bilincinde olan insan, kltrel ve ekonomik gcn bytecek dinamikleri harekete geirmesini bilir. Bunun iin,
120

ETM

renmesini bilen, bilgili insanlardan oluan bir toplum, hibir za man retim gcn yitirmez. herkes renebilir, renmek isteyene her yerde kaplar sonuna kadar aktr. renmesini bilen insan, rn, hizmet ve bilgi retmesini bilir. renmek servettir, renen yoksul dmez. renen zenginleir, zenginleen retir.

Herkes renebilir, renmek isteyene her yerde kaplar sonuna kadar aktr.

121

GrMclK

etm AlAn bYr bYYen etm Alr

Trkiyenin rn, hizmet ve bilgi retme gc bymesine paralel olarak d ticaret hacmi arttka, zellikle kk ve orta lekli ilet melerin, dnya pazarlarnda rekabet stnl kazanabilmeleri, ei tim ve danmanlk hizmetlerine verecekleri neme baldr. Anadolu KoBlerinin ana iletme fonksiyonlar olan retim, finansman ve pa zarlama konularnda danmanlk destekleri almadan, Bat pazarlarn da in ve hindistan KoBleriyle rekabet etmeleri mmkn deildir. Trkiyenin btn yerleim merkezlerine, bir tespihin taneleri gibi dalm olan KoBlerin, yldan yla byk bir hz ve younluk ka zanan i ve d rekabet ortamnda varlklarn srdrebilmeleri iin, rakiplerinden daha hzl renmesini renmeleri gerekir. Ynetim ve iletme fonksiyonlarndaki gelimelere ayak uydurmasn bilen KoBler byrken, gelimelerin gerisinde kalan KoBler iyerlerini kapatmak zorunda kalrlar. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geme srecinde KoBler, srekli bir eitimle, dnyann bilimsel ve teknolojik bilgi birikimin den yararlanmak zorundadrlar. KoBlerin yeni retim, pazarlama ve finansman tekniklerinden yararlanmadan, rettikleri rn ve hizmetlerin maliyetlerini dremedikleri gibi, kalitelerini de artra mazlar. Anadolu KoBleri srekli eitim destei almadan, dnya pa zarlarnda aranlan rn ve hizmetleri retmede baarl olamazlar. KoBlerin dnya pazarlarnda kendilerine salam bir yer tutabilme leri iin, in ve hindistan fiyatlaryla, Avrupa lkelerinin kalitesinde rn ve hizmet retmesini renmeleri gerekir. KoBlerin eitim almalarna, gnll toplum kurulularnn yannda yerel ynetimler de destek vermelidirler. KoBleri kuran gi riimciler, kamu kurumlarndan hem i istemiyorlar, hem de iyerle rinde alanlarn saylarn artrarak, onlarn sorumluluklarn pay layorlar. Trkiye, ekonomisinin omurgasn oluturan KoBlerle dnya pazarlarna alacaktr. Anadolunun her yerleim merkezinde, byk projelerin ryalarn gren binlerce KoB vardr.
122

ETM

KoBlerin ryasn grd projeler, srekli eitimle, rn ya da hizmet reten iletmelere dnrler. rn ve hizmet retmede s rkleyici olan sermayeden daha ok projedir. Proje retmek bir ser maye ii deil, bir eitim iidir. Anadolunun neresinde olursa olsun, eitime nem veren KoBler proje retir, proje retmesini bilen KoBler de dnyann her yerin den kaynak bulur. KoBlerde proje retme gc, sermaye gcnden ok daha nem lidir. Projesi olan KoB byr, byyen KoBnin projesi olur. Projeler mknats gibi, sermayeyi pelerinden srklerler. Projeler ryalarla beslenir, ryas olmayann projesi olmaz.

KOBlerde proje retme gc, sermaye gcnden ok daha nemlidir.

123

GrMclK

KurmASn blen Genler YettrmeK

her konunun uluslararas boyut kazand bir dnyada kendi snrlar iine kapanan lkelerin, retim gszlnn getirdii, ekonomik ve kltrel darboazlardan kurtulmalar mmkn deildir. lkeler arasnda snr tanmayan giriim kltrn zenginletiremeyen top lumlar, uluslararas pazarlarda aranlan rn ve hizmetlerin retil mesinde, byk bir baarszla urarlar. nk tarm, sanayi ya da bilgi toplumu olsun, her toplum yapsnda giriim kltr ile ekono mik gelime arasnda koparlmas sz konusu olmayan balar vardr. Giriim kltr, i kurmann kolay olduu, tanr ve tanmaz deerlerle birlikte, rn ve hizmetlerin alnp satlmasnda engelle rin olmad toplumlarda geliir. Arsa ve ev alp satmann g olduu lkelerde, inaat sektryle birlikte demir ve imento sektrleri de, hibir zaman beklenen gelimeyi gsteremez. Giriim kltr, eko nomi ve iletme bilimlerindeki ilerlemelerle, yeni boyutlar kazanr. letme kurmann ustas olan giriimciler, i aramazlar, i verirler. hayallerini kurduklar ve ryalarn grdkleri projeleri gerekle tiren giriimciler, ellerinde sihirli denek olan sihirbazlar gibi, dokun duklar hammadde ve malzemeleri, daha nce kimsenin grmedii rn ve hizmetlere dntrrler. Giriimcilerin en byk sermaye leri, bilinenlerin dnda yeni rn ve hizmet rtmeye odaklanan projeleridir. Proje gelitirmede snr tanmayan giriimciler, kurum ve kurululardan i deil, projelerine destek isterler. Yenilik yapmada yaran giriimcilerin silahlar projeleridir. Giriimcilerin gc, sermayelerinin byklnden deil, projele rinin byklnden kaynaklanr. Byk proje, yatrm tutar byk olandan daha ok uygulanabirlii byk olan ve yenilik getiren pro jedir. Yeniliki bir proje hazrlayabilmek iin, sermayeden nce bilgi sahibi olmak gerekir. Dnyann her yerinde, bilgi niversitelerde ka zanlr. Eitim almasn bilen bilgili, bilgili olan eitimli olur. Eitim btn dnyada, uzun dnemde getirisi en yksek olan yatrmdr. niversitelerin getirisini, yetitirdii giriimciler bytr. Bunun
124

ETM

iin Trkiyedeki btn niversitelerin, hem lisans, hem de lisans sonras programlarda, giriimcilik kltrn zenginletirecek ders lere geni yer vermeleri gerekir. Giriimcilik kltrne yeni boyutlar kazandramayan lkeler, hi birzaman retim gszlnn stesinden gelemezler. Giriimciliin binbir renkli iei, i kurmasn bilen, giriimcile rin gelitirdikleri projelerle aar. rn ve hizmet retmenin cokusunu duymayanlar, uygulanabi lir projeler ortaya koyamazlar. Projesi olmayann, gelecei olmaz.

rn ve hizmet retmenin cokusunu duymayanlar, uygulanabilir projeler ortaya koyamazlar.

125

GrMclK

etm oDAKl Ynetm

ehirlerin ekonomik, siyasal ve kltrel yapsna yeni boyutlar kazan dran kurum ve kurulularn baarsnda, eitim odakl ynetimlerin byk pay vardr. ster kamu, isterse zel olsun, btn kurulularda, alanlarn elele verdii, grev ve sorumluluklar paylamaya daya nan, katlmc bir yap, eitim odakl bir ynetimle salanr. hangi alanda faaliyet gsterirse gstersinler, eitim odakl olmayan, ren me zrl kurulular, uzun mrl olamazlar. Eitim odakl ynetim yaklamnn benimsendii kurulularda, alanlar gemiin tecrbelerinden yararlanrlar, gnn getirdii fr satlar deerlendirirler ve gelecekte yapacaklar yatrmlar planlar lar. onlar yllar iinde oluturduklar eitim ve ynetim kultryle, alanlar arasnda yardmlama ve dayanmay doruk noktasna ulatrrlar. verimlilii artrmada onlarn en nemli kaynaklar, al anlarnn eitim seviyeleridir. Kurulularn deiik alanlardaki baarlar, verimlilie kilitlenmi, eitim odakl, birlikte almay bilen, evreleriyle saladklar ileti im ve etkileimden kaynaklanr. onlarn gc ve etkisi, rettikleri rn ve hizmetlere, srekli deer katmalarna dayanr. retilen rn ve hizmetlere srekli katma deer kazandrabilmek iin, eitime s rekli yatrm yapmak gerekir. Nasl bir zincir en zayf halkas kadar dayankl ise, bir kuruluun da en az eitimlisi kadar gldr. Kurulularda rn ve hizmet retim s recinde verimlilii artracak olanlar eitim odakl ynetimle, renmesi ni renen alanlardr. verimlilii, eitim almalarnn dnda baka alanlarda aramak, kurulularda eitimin nemine inanmamaktr. Kurulularda btn sorunlarn ana kayna, alanlar arasndaki iletiim ve etkileim kanallarnn ileyiini aksatan, kat brokratik ya plardan beslenen, sorun retme ve olumsuz dnme alkanldr. olumsuz dnme ve sorun retme alkanlnn stesinden, eitim odakl ynetimle, olumlu dnme ve zm retme yetene ini gelitirmi olanlar gelirler.
126

ETM

her kurulu, Trklerin Ergenekondan k efsanesinde olduu gibi, verimlilii artrmak iin, bilinmeyen yollar, bilinmeyen yntem ler bulmak zorundadr. Btn kurulularda verimliliin nne kan en byk engel ve en byk dman savurganlktr. Savurganln nne, eitim odakl ynetimle geilir.

Btn kurulularda verimliliin nne kan en byk engel ve en byk dman savurganlktr.

127

GrMclK

mbA proGrAmlAr Sorun Del zm retr

Benim kuam niversite eitimini altml yllarda tamamlad. o yllarda Trkiye, ineden iplie hereyin lke dndan ithal edildii byk bir retim gszl ekiyordu. Trkiye endstriyel alan da vida bile retemeyen bir lkeydi. Btn dnyada olduu gibi, Trkiyede de retim gszlnn stesinden mhendislerin gele ceine inanlyordu. Bu yzden, niversitelerde mhendislik faklte leri ok ilgi gryordu. Ben de o yllarn eilimine uyarak, temel eitimimi Makina M hendislii alannda yaptm. Ancak Trkiyedeki mhendislik eiti mi, Bat niversitelerinde olduu gibi, Ekonomi, letme Ynetimi, Felsefe ve Edebiyat dersleriyle desteklenmez. Bunun iin, Trk ni versitelerindeki mhendislik eitimi alanlarn, giriimci yanlarndan daha ok uzmanlk yanlar geliir. Trkiyenin retim gcnn bytlebilmesi iin, bata mhen dislik eitimi alanlar olmak zere, btn ynetici ve giriimcilerin, MBA programlarna katlmalar gerekir. nk ister zel, ister kamu, isterse de gnll olsun, her kurum ve kuruluun baars, oluturdu u ynetim kltrnn zenginliinden kaynaklanr. Dnyann hibir yerinde, kalitesiz hammadde ve malzemelerle, kaliteli rn ve hiz metler retilemez. MBA Programlar, Anadolu insannn giriim ve ynetim kltr n zenginletirmede, byk bir boluu doldurmak iin gerekli anan kaynaklar salarlar. Trkiyenin rn, hizmet ve bilgi retme gc, ksa, orta ve uzun vadeli MBA programlaryla zenginletirilerek, daha nce bilinmeyen yeni boyutlar kazanacaktr. Planlama, organizasyon ve liderlik gibi ynetim, retim, pazarlama ve finansman gibi iletme fonksiyonlarnn zenginlii, kurulularn dayand toplumun klt rnn derinliinden kaynaklanr. zayf ve kksz bir kltrle, gl ve etkili iletmeler kurulamaz. Trkiye sanayi toplumundan bilgi toplumuna doru yol aldka, bir giriimci ya da ynetici iin, MBA programlarna yaplan yatrm,
128

ETM

i hayatn zenginletiren en nemli yatrm olacaktr. nk MBA kltryle glenen bir entelektel sermayenin getirisi, ounluu d kaynaklardan salanan finansal sermayenin getirisinden her za man daha yksektir. letmelerde misyon vizyonu, bilgi de vizyonu ynlendirir. MBA programlaryla giriimcilik ve giriim kltr yeni boyutlar kazand gibi, yneticiler de gittike zorlaan iletme sorunlarnn stesinden gelecek iletiim, pazarlama teknikleri ve finansman yn temlerini renerek, karar verme yeteneklerini gelitirirler. Snrla rn nemini yitirmesiyle gittike karmak bir yap kazanan iletme ve ynetim sorunlarn zebilmek iin, deiik alanlarn akademis yenleriyle uygulamann iindeki yneticilerin elele vermesi gerekir. MBA Programlarnda katlmclar, bilgi ve tecrbelerini birbirleri ne aktararak, retme ve renme srecine ayr bir zenginlik kazan drrlar. MBA programlarnda, herkesin bildii sorulara kimsenin bilmedi i cevaplar aranr.

MBA Programlarnda katlmclar, bilgi ve tecrbelerini birbirlerine aktararak, retme ve renme srecine ayr bir zenginlik kazandrrlar.

129

GrMclK

Ale rKetlernDe KurumSAllAmAnn Yolu etmDen Geer

Btn dnyada aile irketleri, ev ile iin altn bir oranda buluturu lup, kaynatrlmasyla ortaya kmtr. Aile ve irket ekonominin olduu kadar kltrn de temelini oluturur. Aile toplumda, irket de ekonomide uyum ve dzenin salanmasnda vazgeilmez bir yer tutar. Ailesiz toplum olmad gibi, irketsiz de ekonomi olmaz. Sa lkl toplum dokusu ailelerden, dengeli ekonomik yap da irketlerden kaynaklanr. Aile toplumdaki, irket de ekonomideki uyum ve dzenin en b yk gvencesidir. Eini bulan aileler toplumun, en gzel yapaca ii bulan irketler de ekonominin can damarlardr. Dnyann her lke sinde, rn ve hizmet retiminin byk bir ounluu, aile irket leri tarafndan gerekletirilir. Ailelerin kltr ve deerleri, ynetim fonksiyonlaryla birlikte iletme fonksiyonlarna da yansr. Dnyann neresinde olursa olsun, aile irketleri, onlar kurup gelitiren ailelerin kimliklerini tarlar. Bu yzden, son yllarda aile irketlerinin kurumsallamas, en ok tartlan konularn banda gelmektedir. nk kurumsallamasn baaramayan aile irketleri, uzun mrl olamazlar. Aile irketleri bydke, aileden gelen dorularn yerine, yzyl larn iinde oluan ekonomi ve ynetimin dorularnn gemesi ge rekir. Aile irketlerinin kurumsallamasnda izlenecek yol, irketten irkete byk deiikler gstermez. Genellikle, geni aile ile byk irket uzun sre birlikte varln srdremez. Bunun iin, aile ir ketleri, bir yandan byrken, dier yandan da kurumsallamak zo rundadrlar. Aile irketlerinin kurumsallamasnda en byk ve en etkili ser maye eitimdir. Aile irketlerini bytecek liderler, irkette alanlar iinde eitim seviyesi yksek olanlarn arasndan kar. Aile irketle rinde ortak akl ve saduyu srekli eitim ortamnda zenginleir. irketlerin baars, evrensel hukuk ve ahlak ilkeleriyle birlikte
130

ETM

zamanla geerliliini yitirmeyen ynetim ve ekonomi ilkelerine drt elle sarlmalarna baldr. nl ynetim uzman Peter Drucker kurumsallamak isteyen aile irketlerine tavsiyelerini be ana grupta toplamaktadr. irkette alan aile mensuplar, dier alanlar kadar yetenekli, alkan ve eitimli olmaldr. Kilit grevlere aile yeleri deil, yaplacak ii iyi bilen uzmanlar getirilmelidir. irket aileye deil, aile irkete hizmet etmelidir. Ynetim kurullar yalnzca aile yeleriyle doldurulmamaldr. Ynetimde ortaya kan nemli sorunlar, aile ve irket dndan seilen hakemlerle zlmelidir. Aile irketlerinde kurumsallama, planlama, rgtleme ve eg dm gibi, ynetim fonksiyonlaryla pazarlama, retim ve finansman bata olmak zere iletme fonksiyonlarnn kusursuz bir biimde i lerlik kazandrlmasyla elele gider. Kurumsallaan aile irketleri, kurumsallamayanlardan ok daha hzl ve ok daha salkl byrler. Kurumsallama yetenei eitimle kazanlr.

irkette alan aile mensuplar, dier alanlar kadar yetenekli, alkan ve eitimli olmaldr.

131

Kltrde retici olmayan ekonomide tketici olur. Kltrn derinlii ekonomiye derinlik kazandrr.

KLTR

GrMclK

Dten ArtmAz ten ArtAr

Batda rn ve hizmet retiminde verimlilii artrma sava, byk bir hz ve younluk kazand. Avrupa lkelerindeki tarmsal ve en dstriyel retim patlamasnn kaynanda, ekonominin her kesimin de gerekletirilen verimlilik art vardr. Bat dnyasnn ulat zenginlik, sermaye birikiminin byklnden nce verimlilik art hznn byklne dayanmaktadr. Dk verimlilik art hzyla, byk ekonomik gelime gerekletirilemez. Eskiden Anadoluda iten artmaz diten artar denilirdi. Tarm toplumu iin geerli olan bu ilke, sanayi toplumunda yn deitirdi. Artk Anadolu insan Diten artmaz iten artar diyor. nk diten artrmann bir snr vardr. nsann yemekten salayaca tasarruf larn n ak deildir. hi kimse diinden salad tasarruflar s nrszca artramaz. Buna karlk, herkes iinde verimlilii artrarak, rn ve hizmet retiminde byk atlmlar gerekletirebilir. Dnya da yeni zenginliin kayna verimliliktir. rn ve hizmet retiminde verimliin gemite benzeri grlme dik bir biimde artmas, Anadolu giriimcilerini her alanda Avrupa kalitesini ve in fiyatlarn yakalamaya zorluyor. Avrupa lkeleri ka litesinde ve uzak Dou lkelerindeki maliyetlerde rn ve hizmet retmeyen iletmelerin, ulusal ve uluslararas pazarlarda kendilerine salam bir yer edinmeleri mmkn deildir. Bu balamda, verimlilik artna yaplan yatrm, getirisi en byk olan yatrmdr. Peter Druckern Gelecek in Ynetim isimli kitabnda vurgula d gibi: verimlilik art ancak Akll alma ile gerekletirilebilir. nk Akll alma verimlilik patlamasnn ardndaki gizli gtr. letme ynetiminde Akll almann ncs Bilimsel Ynetimin temellerini atan Frederic Winslow Taylor olmutur. o gelitirdii Endstri Mhendislii Teknikleri ile sanayide verimlilii artrc ilk almalar yapmtr. Paylama ve ortaklk kltrnn gelimedii toplumlarda rn ve hizmet retme gc bytlemez. verimlilik art, tek bana ret
134

 K lT r

mekten deil, uyum iinde birlikte retmesini bilmekten kaynakla nr. Bir kii, iki kiinin, iki kii de drt kiinin rettiini hibir zaman retemez. retim konusu bilgi ya da hizmet olduunda, uyumlu ve verimli almann yerini hibir retim faktr dolduramaz. Dnya pazarlarnda aranlan rn ve hizmetler retmek iin, Ana dolu giriimcileri fason retme stratejisinden, fason rettirme stra tejisine gemelidirler. nk fason rettirenler, fason retenlerden daha ok kazandklar gibi, verimliliklerini de ok daha hzl bir bi imde bytrler. Dnyann her yerinde fason retim bilgiden daha ok emee dayanr. Emein getirisi, her zaman bilginin getirisinden daha dktr. verimlilii artrmak iin eitime yatrm yapmak gerekir. Eitim her lkede, faydas herkese olan yatrmdr.

Verimlilik art, tek bana retmekten deil, uyum iinde birlikte retmesini bilmekten kaynaklanr.

135

GrMclK

herKeS YDr Sen Y Sen YlK bulunmAz Sen Kt Sen

Fiziktesi dnya, gzle grlen, elle tutulan ve dille tadlan duyularn dnyas kadar insana yakndr. o dnyaya alan kaplarn anahtarla rn ele geirmeden ekonomik, siyasal ve kltrel boyutlaryla hayat btn insanlar iin yaanr klmak mmkn deildir. Grnmeyen dnyann anahtarlar da bilgelerin elindedir. lk insandan bugne dnce ve eylemin ustalar, brahimoullarna olduka zengin bir miras brakmtr. Metafizik ile fizik; gkyz ile yeryz, kltr ile ekonomi ve ka dn ile erkek gibi, birbirini tamamlayan bir btndr. hayatn sr drlmesi ve yaanr olabilmesi iin, her kesimin dierinin destek ve yardmna ihtiyac vardr. n kutsal kaynaklardan alan kurum ve kurulular, tarihin her dneminde iki dnyada da gerek zenginliin ncs olmutur. hangi alanda faaliyet gsterirse gstersin, ortak lklar gl olmayan toplumlarn, lkeleri de gl olmaz. Ekonomi dnyasnda byk kurulular deyince, akla hemen ret tii rn ve hizmetlerin deeri, dnyada pek ok lkenin btn ku rum ve kurulularnn toplam retiminden daha byk olan Gene ral Motors gelir. onun st dzey yneticilerinden birinin General Motors iin iyi olan Amerika iin de iyidir demesi, byk irketlerin ekonomi, toplum ve kiiler zerindeki olumlu ve olumsuz etkilerinin tartlmasnda, bugn de gnderme yaplan nemli bir dnm nok tas olmutur. Morris, dnce tarihinin derinliklerinden damtlan bilgi ve ilke lere dayanarak, lkelerle birlikte btn kurum ve kurulularn hayat yaanr klma balamnda, szkonusu grn kesinlikle doru ol duunu dnyor. Bunun iin de, insann i dnyasna bakabilme, fiziktesi alanla balarn glendirme ve hayat deiik boyutlaryla bir btn olarak grebilme yeteneinin ok nemli olduunu vurgu luyor. brahimoullarnn kltrel ve ekonomik tarihinde, insanlarla birlikte kurulularn da mkemmellii yakalamasnda dnce ve
136

 K lT r

eylem dnyasnn drt ana boyutu vardr. hayat btn ynleriyle zenginletirecek dnyann srlar bu boyutlarda gizlidir. Kiileri ol duu kadar kurulular da mkemmellie tayacak bu boyutlar ile amalarn Morris kitabnda uzun uzun anlatmaktadr. 1. zihinsel boyut: Amac gerei yakalamaktr. 2. Estetik boyut: hedefi gzel olmaktr. 3. Ahlaki boyut: Amac iyilikleri bytmektir. 4. ruhsal boyut: hedefi deiik dnyalar arasnda uyum ve dzeni salamaktr. hayatn bu drt boyutu, kltr ve ekonomide ulalmak istenen hedefler, btn kurum ve kurululara kusursuzlua giden yolun hari tasn vermektedir. Ancak sorumluluk her zaman insanndr. Kltr ve ekonominin dinamiklerini kavrayabilmek iin, btn dnyalar kuatan, byk resmi grecek, Yunus gibi, byk ve zengin gnllere ihtiya vardr. herkes kusursuzdur, sen kusursuz olmay bilirsen. hibir yerde gzellik bulunmaz, sen gzel deilsen.

Herkes kusursuzdur, sen kusursuz olmay bilirsen.

137

GrMclK

Kltrn YASAlArn blen eKonomnn YASAlArn blr

Kltrn olduu gibi, ekonominin de odak noktasnda insan vardr. nsann ruhunun derinliklerine inmeden, tutum ve davranlar yn lendiren ihtiya ve istekleri kavramadan, kltr ile ekonomi arasn daki btnl anlamak mmkn deildir. Birbiriyle atyor gibi grnen kltr ile ekonomi arasnda diyalektik bir iliki grlr. n san ilgilendiren her olgu hem kltrel hem de ekonomiktir. hayatn yaanr klnmasnda iki alandan birini semek deil, ayn zaman ke sitinde ikisine birden yeni boyutlar kazandrmak nemlidir. uzak Dou dncesindeki Yin ve Yang dairesi gibi, kltr ile ekonomi de bir daire oluturur. her kltrel faliyetin mutlaka bir ekonomik boyutu olduu gibi, btn ekonomik faaliyetlerin de kesinlikle bir kltrel boyutu olur. hayatn zenginlii, iki alanda da, kkl dnmlerin gerekletirilmesine baldr. ki alandan yalnz ca birine nem veren lkeler, Trkiye gibi, her ikisinde birden byk bir yoksullua derler. Kltr ve ekonomi dairesi iinde, her ikisine de gereken nemi vererek, Trkiyenin rn, hizmet ve bilgi retme gcn byt meden, saatli bomba gibi patlamaya hazr Kafkaslar, orta Dou ve Balkanlarda huzur ve gvenliin salanmas mmkn deildir. Eko nominin yasalarn bilmeyen toplumlar yoksulluktan kurtulamaz. vermeden almaya, retmeden tketmeye kalkan kurum ve kurulu larla hayatn hibir boyutunda retim patlamas yaplamaz. Dnyann her yerinde vermeden alanlar, toplumu hem kltrel hem de ekonomik alanda yoksullatrrlar. hem kltrel, hem de ekonomik adan zenginlemek iin, herkesin toplumdan ald her eye mutlaka bir katma deer kazandrmas zorunludur. Toplumdan ald rn, hizmet ya da bilgiye hibir deer ilave etmeyen, iki g nn birbirinden farkl klmasn bilmeyen gibi, kendisiyle birlikte evresini de oraklatrr. Toplumun ekonomik ve kltrel sermayesinden bir alp, zerine hibir katma deer ilave etmeden bir veren kimse, topluma hibir
138

 K lT r

katks olmayan sradan bir insandr. Toplumdan aldnn zerine bir deer katmak yle dursun, aldnn deerini koruyamayp, onu yarya dren, yarm insandr. Aldklarna karlk verdiklerini b ytmeyen insan, retici deil, tketici yann bytr. retmeden tketene da dayanmaz. Bir lkenin retim gszl, toplumun retici kesimi byten giriimciler giderir. Pazarda dolamakla giriimci olunmaz. Pazar dntrenler, pa zarn yolunu bilenlerdir. Kltrde retici olmayan ekonomide tketici olur. Kltrn de rinlii ekonomiye derinlik kazandrr.

retmeden tketene da dayanmaz.

139

GrMclK

borcun burnunA hAlKA tAKmAK

Trkiyenin retim gszln gidermek iin, her yl kapanan ir ketlerin saysnn en az kat sayda yeni irketlerin kurulmas ge rekir. lkelerin ekonomisinin salaml ve dinamizmi, rn, hizmet ve bilgi retmek iin kurulan yeni irketlerin okluundan kaynakla nr. irketlerin dnyas, her gn yeniden balayan uzun soluklu bir yartr. irketler arasnda giderleri azaltmak ve gelirleri oaltmak iin, yarma olmazsa, iletme fonksiyonlarnda salkl bir gelime olmaz. retim konusu ne olursa olsun, her irketin temelinde retim, finansman ve pazarlama olmak zere ana iletme fonksiyonu vardr. Btn irketler sz konusu temel fonksiyon zerine ina edilirler. retimsiz pazarlama, pazarlamasz retim olmaz. Finanssz ne pazarlama, ne de retim olur. irketlerde finans yneticisinin iki deimez grevi vardr. Grevlerden biri, iletmeye sermaye bulmak, dieri eldeki sermayeyi en verimli biimde deerlendirmektedir. Tedariki, mteri ya da finans kurulularna borlanmadan, i letmelerin retim gcn bytmek mmkn deildir. Borlanma iletmelerin gelimesinde srkleyici bir fonksiyon yklenir. retim giderlerinin drlmesinde, sat gelirlerinin artrlmasnda, ilet meye getiri salamayan, gsterie dnk, araba ve bina benzeri, l yatrmlardan kesinlikle kanmak gerekir. letmelerin borlanmasnda bir kritik snr vardr. o snrn altn da borlanan iletmeler byrler. Kritik snr aarak, onun zerinde borlanan iletmeler de klmek zorunda kalrlar. her iletme z kaynaklarna gre borlanmaldr. letmeler, borlarnn zvarlkla rn amamasna zen gstermelidirler. Borlar zvarlklarn kat kat aan iletmeleri hibir finans kuruluu ayakta tutamaz. Ksa ya da uzun vadeli borlanan bir iletme, belirlenen dnem sonunda maliyetiyle birlikte borcunu geri deyecektir. Bor alan i letme yneticisi, borlarn iletme gelirlerinden karlar. Bu yzden, borla salanan d kaynaklarn yllara gre iletmeye maliyetinin
140

 K lT r

ayn yllarda iletmenin salad karllk orannn mutlaka altnda olmaldr. letmeler deiik finans kurulularndan bor alrken krk defa dnmek zorundadrlar. Borlu bulunan kaynaklar, ok gl bir deve benzerler. Giriimciler, srdrlebilir karllklaryla devi kont rol altna alrlarsa, dev iletmeye, alamazlarsa iletme deve alr. letmelerde para bakalarnn parasyla kazanlr. Para kazanmak iin, para kazandrmak gerekir. Kazananlar kazandranlardr.

Her iletme zkaynaklarna gre borlanmaldr.

141

GrMclK

D le DnlenmeK

Ynetim ve organizasyon uzmanlarnn srekli vurgulad gibi, ekonomik, siyasal ve kltrel gelimelerle artk benzeri olmayan bir yzylda yayoruz. Tarihin hibir dneminde, kltrler birbirine kararak harman olup gnden gne gelien iletiim aralaryla b tn dnyaya bylesine savrulmamt. haberleme teknolojisindeki gelimeler, lkeler arasndaki zaman farkyla birlikte mekan farkn da byk lde ortadan kaldrd. herkes evinden dar kmadan btn dnyann televizyon kanallarn izleyebildii gibi, internette her lkeyi de tek tek ziyaret edebilir. lkeler arasndaki zaman ve mekan fark lnce, tavann kamas taznn komas gibi, iletiim ve bilgi teknolojisi btn insanl pein den srekleyerek, kendi hzna uymaya zorluyor. lkeler teknolojinin peinden koarken, yzyllarn iinde oluan kltrlerini unutuyor. An cak bir lkede unutulan kltr, baka bir lkenin topraklarnda yeniden canllk kazanyor. Kltrlerin harman olup btn dnyaya savrulmas, baz kltrleri hayatn iine ekerken, bazlarn da dna itiyor. haberleme teknolojisindeki yenilikleri, Amerika, Silikon vadi sinde gelitirerek, dnyaya ihra ediyor. Teknoloji bir virs gibi, b tn toplumlarn kanna kart. Dnyann her kesinde teknoloji herkesin bir yandan korktuu, bir yandan da tapt tartlmaz bir g kazand. Teknoloji virs, insan hem keyiften sarho ediyor, hem de zehirliyor. nsan teknolojiyle zehirlendike, kltr ve sanatla olan balarn da tek tek yitiriyor. Teknolojik gelimelere kar kltrel gelimelerin de ykselie geebilmesi iin, her lkenin Batdaki gelimeleri ok yakndan izle mesi gerkir. Dnyann iine dt teknoloji denizinde boulmakta olduunun farkna varlmazsa, btn ehirler yeni hiroimalar ol maktan kurtulamaz. her lke teknolojinin derinliklerine daldka, onun yol at zehirlenmenin boyutlarn grmekte zorlanyor. Bat dnyas deniz iindeki balklar gibi, su iindeler, ancak su yun kendilerine hayat verdii gibi, ayn zamanda da zehirlediinin
142

 K lT r

bilincinde deiller. onlar teknolojiyi kendileri gelitirdikleri iin onun kendilerini zehirleyebileceini pek akllarna getirmiyorlar. s lam dnyas ise, Mevlana gibi, denizin gerekli olduunu biliyor. onun iinde yok olup gitmemek iin, kltrle silahlanarak, gnln koru mas gerektiini de unutmuyor. Bat dnyasnn teknoloji karsndaki amazn grmek iin, b tn lkeleriyle adm adm gezerek, onu ok yakndan ve iinden tan mak nemlidir. Bunun iin de, tatil yapmaya yeni bir ilev yklemek zorunludur. Trkiyede herkes tatilini baka kltrleri tanma yolun da yeni bir ie dntrmelidir. nsan i d bir ile dinlenmesini renmelidir. nsan i d i dinlendirir. En gzel i d i seyahattir. Seyahatte ferahlk vardr.

Teknoloji virs, insan hem keyiften sarho ediyor, hem de zehirliyor.

143

GrMclK

tcAret hAYAttr hAYAt tcArettr

D ticaret hacmini bytemeyen lkelerin ekonomilerinin gl ve canl olmas mmkn deildir. nk ister ithalat isterse ihracat olsun, ticaretin gelimedii bir toplumda, tarmdan sanayiye hibir kesimde gelime olmaz. Bu yzden Anadolu kltrnde ticarete ok nem verilir. Su gibi, ticaret de hayattr. Nasl susuz toprak orakla rsa, ticaretsiz ekonomi de oraklar. nk ticaretin olmad yer de retim ve tketim olmaz. Trkiyedeki ekonomik oraklamann nne geebilmek iin ilk yaplmas gereken, komu lkelerle snr ticaretinin byk bir hzla gelitirilmesidir. Bunun iin de, Suriyeden Yunanistana, randan Bulgaristana kadar ortak snr olan btn lkelerle siyasi anlamaz lklarn giderilmesi gerekir. Ticaretin ok boyutlu bir yap kazanmas, ister ortak snrlar olsun, isterse de olmasn btn lkeleri birbirine baml hale getirdi. Trkiyenin yeni gelimeler nda d politika snda kkl deiikliklere gitmesi gerekir. Bu balamda nmzdeki yllarda Trkiyenin komu lkelerle ti caretini gelitirmesi byk nem tayor. Artk bir lkenin tek bana ekonomisine canllk kazandrmas olduka zordur. Ticaretin byk bir akkanlk kazand dnyada hibir lke, yalnzca kendi kaynaklarna dayanarak ekonomisini glendirmez. her lke ekonomisiyle birlikte ynetimini dnya standartlarna ykseltmeden varln koruyamaz. stanbul yzyllarca am, Badat, Beyrut, Amman ve Kudsn Avrupaya alan kaps oldu. cumhuriyet dneminde Trkiye, orta Dounun dnyaya alan kaps olmaktan kt. Trkiyenin ekono misinin canlanabilmesi iin, yeniden slam dnyasnn Batya alan kaps olma ilevini yklenmesi, yalnzca Trkiye iin deil btn orta Dou lkeleri iin byk nem tayor. nk slam dnya snn gelecei, dnyann byk ekonomik havzasndan biri olan Avrupayla salkl kltrel ve ticari ilikiler kurmasna baldr. am ile Kurtuba ve Grnata arasndaki kltr ve ticaret kprs ilk defa 711 ylnda Tark Bin ziyadla kurulmu. Avrupann rne
144

 K lT r

sans hamlesinde Endlsn inkar mmkn olmayan bir yeri vardr. Bunun bilincinde olan Madrit, en byk kltr merkezlerinden bi rini amda am. Geen yl ama yaptmz bir gezide, cervantes Enstitsnn uzun yllar stanbulda bulunmu, spanyol bir Msl man st dzey yneticisiyle tanmtm. am ile Kurtubay bartr mak iin, yorulma bilmez bir gayretle alyordu. spanya beyz sene sonra da olsa kendi lkesinde sekiz yzyl kalan bir kltrle balarn yenilemek istiyor. nk Suriye, spanya iin aranp da bulunamayacak bir ticaret ve kltr orta. spanyann Suriyeye ihtiyac olduu kadar Suriyenin spanyaya ihtiyac var. An cak biri Akdenizin en Dousunda, dieri de en Batsnda. Arada koca bir Akdeniz var. Trkiye elini abuk tutarsa, komuluk avantajndan yararlanabilir. am, Mekke, Medine, Badat ve Kuds gibi drt yzyl Batya kar osmanlyla birlikte olmu. Bu yzden, ama Kaysun Dann eteklerinden bakldnda, Mslman lkelerin urfa gibi, Trkiyede hi kimseye yabanc gelmez. hele halep Anadolunun doal bir uzan ts gibi durur. orta Dou ve Avrupa byk bir deiim ve dnmn arifesin de. slam spanyaya giderek rnesans ncesi Avrupada byk bir ekonomik ve kltrel patlamaya yol amt. imdi de Avrupa, pa zarn orta Douya aarak, slam dnyasnda yeni bir ekonomik ve kltrel patlamann ateleyicisi olabilir. Bunun iin, ncelikle elele vermesi zorunludur. Ticaret komulardan balar. Snr ticaretinde baarl olamayan lkeler, snr tesi ticarette hi baarl olamazlar.

145

GrMclK

tcAret YArArl fAz zArArlDr

Yunan dncesi ve hristiyanln etkisiyle uzun yllar Bat dnya snda ticarete scak baklmad. onnc yzylda yaayan Aquinal Aziz Thomas, tccarlar kle, kleleri de yneticilerin denetiminde canl bir makina gibi gren Aristoyu izleyerek, toplum hayatnda ti careti doal bir eylem gzyle bakmaz. Eski Yunan ve Aydnlanma ncesi Avrupada, ekonominin odak noktasn oluturan ticaret, kat lanlmas gereken bir toplumsal ktlk olarak grlmtr. Aydnlanma dnemiyle byk bir hz kazanan pozitivist ve sek ler akm iinde bilimlerden kutsal kitaplarn izleri bir bir silindi. Son iki yzylda fizik ve kimya gibi, bata ekonomi olmak zere sosyal bi limlerin de kutsal kitaplardan bamsz olduu iddia edilmitir. Eko nomi yirminci yzylda, Aristo ve hristiyanla tepki olarak, ahlaka dayanmayan bir bilim olarak ele alnd. Bugn btn boyutlaryla hayat kavramadan, ticaretin incelikle rini kavramak mmkn deildir. Ticaret ekonominin merkezinde yer alr. Pazarlarda alnp satlmayan bir rn ya da hizmetin tketimi ol mad gibi, retimi de olmaz. Bu yzden, Alfred Marshall ekonomiyi nsanln gnlk hayatnda sergiledii davranlarn incelenmesi olarak tanmlar. hayat fizik ve metafizik boyutlaryla bilen, ekono miyi de bilir. Ekonomi ne retildii ve ne tketildiiyle ilgilendii iin, hayatn odak noktasnda yer alr. Bunun iin, Mslmanlarn kurduu ehir lerin tek ve deimez rnei, merkezinde cami, ar ve okul olan Me dine olmutur. slam kltrnde ekonominin ana ilkesi: Ticaret ya rarl, faiz zararldr. Ekonominin sorunlar ve zmleri srekli dei ir, ancak ilkeleri deimez. nk tarm, sanayi ve bilgi toplumunun retim konular, iletme trleri birbirinden olduka farkldr. retici ve tketicilerin davranlarn etkileyen her unsur, ekono minin inceleme alannda mutlaka yerini alr. Bunun iin, erdemli bir tccar hereyi bilemese de, hibir eyi de gzard edemez. Ticaret gc ve canll birinin gelirinin, dierinin gideri olmasndan kaynaklanr.
146

 K lT r

Ticaretin gelitii toplumlarda eitim almalar da geliir. Eitim ortaklk kltrn, ortaklk da rn ve hizmet retimi gelitirir. Yirmi birinci yzylda hi kimse Eski Yunanda olduu gibi, tica retin katlanlmas gereken bir ktlk olduuna inanmyor. Ayn e kilde Bat dnyasnda da ticareti canl tutma yolunda faizin yararl olduuna inanlmyor. zellikle Bat dnyasnda sermayenin bir kt kaynak olmaktan kmasyla, bilgi birikimi, ticari ustalk ve yenilik yapma yetenei byk nem kazand. Artk ktl ekilen sermaye deil, paylamasn bilen, rgtlenme ve ynetim ustaldr. Yirminci yzylda ortaklk kltryle birlikte ekonomik gelime nin de lokomotifi olan ticareti kmseyen toplumlar, hayatn btn boyutlarnda byk bir baarszla urad. lkesiz ortaklk, etiksiz ticaret, ticaretsiz de ekonomi olmayaca ortaya kt. nk ticaret etikle, ekonomi de ok olsun, herkese dsn diyen ortaklarn olu turduu irketlerle ayakta kalr. Adam Smithin Grnmeyen eli, paylamasn bilen ortaklklar la Grnen ele dnr. Grnen elin Grnmeyen gc ortak kaynaklara dayanma sndan gelir.

Artk ktl ekilen sermaye deil, paylamasn bilen, rgtlenme ve ynetim ustaldr.

147

GrMclK

tAtl Dll olmAYAn KurmASn

Trkiyenin ithalat ve ihracat deerleriyle, d ticaret hacminin byk rakamlara ulamas, Anadolu giriimcisinin hem retim, hem finans man, hem de pazarlama ynnden dnyaya aldn gsteriyor. letmelerin baars, retim, finansman ve pazarlama faaliyetlerindeki etkinliine dayanr. rn ve hizmetleriyle i ve d pazarlarda kendi lerine salam bir yer tutmasn bilen iletmeler, onlar en kaliteli bir biimde retmesini ve finansmann en hesapl yoldan salamasn da bilirler. Trkiyede zalla balayan dnyaya alma srecinin, Trk ilet melerine yapt katklarnn banda, onlar retim ve finansman odakl olmaktan, ynetim ve pazar odakl olmaya ynlendirmesi ge lir. zaln kazandrd vizyonla, Anadolu giriimcisi, dardan ie riye doru dnme anlayndan ieriden darya doru dn me anlayna gemitir. Artk btn Trk iletmeleri, ihtiyalar olan hammadde, malzeme ve ara paralar en uygun lkeden salayarak, i pazarlardan daha ok d pazarlara odaklanmay renmilerdir. Pazarlama bata olmak zere, btn iletme bilimleri, son onyl larda hem teorik, hem de pratik alanda ok byk gelime gsterdi. Bir toplumun retim gc ile iletme ve ynetim bilimlerinin zen ginlii arasnda doru orantl bir balant vardr. letme ve ynetim bilimleri ne kadar zenginse, toplumun rn, hizmet ve bilgi retme gc de o kadar byk olur. letmeler arasndaki birleme ve devral malarn dnya leinde hz ve younluk kazanmas, btn lkelerin retim gcn hem bytmekte hem de yeni boyutlar kazandrmak tadr. Mteri odakl pazarlamann z, glen bir yz ve tatl bir dille, iletmenin i ve d ilikilerinde bir aile ortam oluturmaktr. nk ailede yardmlama ve dayanma doruk noktasndadr. Yardmlama ve dayanmada en byk sermaye, bardan bo yanndan daha ok dolu yann gren, gler yzl ve tatl dilli insanlardr. Gler yzn ve tatl dilin iletmelerde zemeyecei sorun yoktur. Bunun iin,
148

 K lT r

Anadoluda bir insana yaplabilecek en byk yardmn gler yz ve tatl dil olduu srekli vurgulanr. Bilgi toplumunda pazarlama stratejisinin hedefi, retilen rn ve hizmetlerin pazarlarda aranlr olmasnn inceliklerini yakalamak olmaldr. letmeler pazarladklar rn ve hizmetleri, baka ilet melerden de satn alabilirler. hizmet arlkl iletmelerin baars retim tesislerine sahip olmalarndan deil, gler yz ve tatl dille rinin artrd kusursuz hizmet ve yllarn iinde oluturduklar isimlerinden kaynaklanr. hizmet arlkl iletmeler, i yerlerinde rnlerinden nce, gler yzleri ve tatl dillerini satarlar. Anadoluda Yz gzel olann, huyu da gzel olur denilir. Ger ekten gler yzl ve tatl dilli olann pazarlad rn ve verdii hiz met de gzel olur. onlar hibir zaman satlan rn geri alnmaz diye dnmezler. Tam tersine, bir mteriye hakszlk yapmaktan sa, kusurlarn gidermek iin bin mterinin rn geri almaya ha zrdrlar. onlar gerek kazan kaynann rn ya da hizmet deil, mteri olduunu bilirler. Gzel rne doyulur, gzel sze doyulmaz.

Hizmet arlkl iletmeler, i yerlerinde rnlerinden nce, gler yzleri ve tatl dillerini satarlar.

149

GrMclK

Kltrel DernlK olmADAn eKonomK zenGnlK olmAz

Gndzn geceyle, gecenin gndzle iie olduu gibi, kltr ekono miyle, ekonomi de kltrle iiedir. Kltr ile ekonomi et ile trnaa benzer. Nasl trnak etten ayrlmazsa, ekonomi de kltrden ayrl maz. Kltr ve ekonomi hayatn iki yzdr. her kltrel faaliyetin, mutlaka bir ekonomik boyutu olduu gibi, her ekonomik almann da kesinlikle bir kltrel yz vardr. Bunun iin, hi kimse ya kltr ya da ekonomi diyemez. herkes hem kltr hem de ekonomi demek zorundadr. Kltr deimeyen amalarn, ekonomi de deien aralarn kay nadr. Kltrel ve ekonomik hayatn canll, deimeyen amalar gerekletirme yolunda, aralarn srekli deimesine dayanr. Ko runmas gereken amalar ile durmadan yenilenmesi gereken aralar, kltrel derinlik ile birlikte ekonomik zenginliin de gvencesidir. Bulu ve yeniliklerle retim gcn bytemeyen bir toplum, klt rel derinlik ile ekonomik gelimesini srdrlebilir klamaz. Kltr ile ekonomi glerinin doruk noktasna ehirlerde ular. ehirler kltrn ekonomiyi, ekonominin de kltr zenginletir dii byk ekim merkezleridir. Tarihi henri Pirennein ortaa Kentleri isimli kitabnda vurgulad gibi: hibir uygarlkta kent ya am ticaret ve sanayiden bamsz olarak gelimemitir. Tarihin her dneminde, kltr ekonomiyi, ekonomi de ehirleri zenginletirmi tir. ehirler ya ticaret yollarnda ya da gl, nehir ve deniz kylarnda kurulup bymlerdir. Pirennein ehirler ticaretin ayak izlerinden domulardr yar gs, her ada geerli olmutur. Bu balamda, Mekke, Medine ve Ku ds, kltr ve ekonominin olduu kadar ehirlerin de anasdr. Giri imcilerin kltrde ekonomiyi, ekonomide de kltr gren ryalar ehirlerde gerekleir. Byk ryalar byk ehirlerde grlr. her ehir, ryalarnn peine den ve onlarn gereklemesi iin ortak lk yapmasn bilen giriimcilerin baarlaryla, kltrel ve ekonomik zenginlikliine g katar.
150

 K lT r

Kltrel derinlik ve ekonomik zenginlik, doal ahlak, hukuk ve ekonomi ilkeleri nda, hayatn btn boyutlaryla yaanr kln masna baldr. hayatn zenginletirilmesinde ryalarn vazgeil mez bir yeri vardr. uruna varn ve younu ortaya koyaca ryas olmayan bir toplum, hem kltrel hem de ekonomik alanda byk bir bolua dmekten kurtulamaz. her rya, giriimcilerin olduu kadar toplumlarn da ana ve deimez amalarn oluturur. Din ve dnyay bir btnlk iinde alan Gazali, kltrel ve ekono mik hayatn zenginletirilmesinde ihtiyalar, zorunlu, kolaylatrc ve gzelletirici olmak zere, kademede ele alr. Kaynak olutur ma, datma ve deerlendirmede ihtiyalarn srasna zen gsteril mesi gerekir. htiyalarn hiyerarisine nem verilmeyen bir ekono mide, somut ihtiyalarnda yerini istekler alaca iin, hibir alanda kaynak israfnn nne gemek mmkn deildir. nk ihtiyalar snrl, istekler snrszdr. Kltrel alanda nasl pozitif deerler, normatif deerlerin yerine geemezse, ekonomik yapda da gzelletirici ihtiyalar, zorunlu ihti yalarn nne geemez. Pozitif deerlerin yerine normatif, gerek ihtiyalarn yerine de yapay ihtiyalar geerse, toplum kltrel derinlik ile ekonomik zen ginliini yitirir. Ekonomik alandaki baarnn yol haritas kltrel alanda gizlidir.

ehirler ticaretin ayak izlerinden domulardr.

151

GrMclK

ehrler Kobler le KuAtmAK

Denizleri, dalar, glleri ve ovalaryla btn dnyay bir Kzlelma gibi alglayan Anadolu insan, Buharadan Saraybosnaya i ve iyerini yannda tamtr. onun dnce ve eylem dnyasn en gzel bi imde cami, ar ve okul geninde kurduu ve bir destan gibi, uyum ve dzen iinde gelitirdii ehirler yanstr. Kagar, Kazan, Kayseri ya da skpn kltrel dokusu ve ekonomik yapsn kavramadan, Anadolu insann anlamak mmkn deildir. Anadolunun vatanlamasnda destan ile ehir, ruh ve beden gibi, birbirinden ayrlmayan ve birbirini tamamlayan bir btndr. Ma lazgirt savandan sonra Asya ve Avrupa hesaplamasnn doruk nok tasna ulat Anadolunun kltr ve ekonomisiyle yeniden yorul masnda destan misyonu, ehir de vizyonu simgeler. Anadolu insan destann kahraman ve ehir kurmann ustas olmutur. o bir mabet ina eder gibi, bata stanbul olmak zere fethettii btn ehirleri yeni batan ina etmitir. onlarn hayatnda gsteri tketimine ve harcama yarna kesin likle yer yoktur. onlar destan yazmay ve ehir kurmay imam iin bildiler. onlarn dnyasnda adr destansa, ehir de destana hayat kazandran ortadirektir. ehirleri de camileri, arlar ve okullar ayakta tutar. Anadolu insan btn Trkiyeyi hibir devlet destei olmadan okul ve camilerle donatt. Sra arlara ve onlar besleyen KoBlere geldi. okullar kltrn, KoBler de arlarn hayat kaynadr. Nasl okulsuz kltrler canllklarn yitirirlerse, KoBsiz arlar da zen ginliklerini yitirirler. Toplumlarn gc, okul ve arlarndan kay naklanr. okullar kltrn, arlar da ekonominin yoksullamasn nler. Kltrel ve ekonomik boyutlaryla hayatn, lmsz hayat ka zanmak iin, verilmi bir zsermaye olduunun bilincinde olan Ana dolu insan, yeni bir imtihanla kar karyadr. Anadolu insan, Bat dnyasnn yapay ihtiyalara dnk rn lerine kar gerek ihtiyalar gideren rnler retmek zorundadr.
152

 K lT r

onun dnyasnda, bir insann gerek ihtiyacn karlamak ile camide ibadet etmek arasnda fark yoktur. o hibir zaman gnln dnya sevgisine kaptrmaz. Bunun iin, o dnyann peinden deil, dnya onun peinden gitmitir. o arda zenginliin, bakalarnn yoksul luunun zerine kurulamayacan bilir. Anadolu insannn KoBler ile imtihandan yznn akyla kabilmesi iin, btn ehirleri KoBler ile kuatmak zorundadr. Trkiyenin kltrel, siyasal ve kltrel yapsn KoBler dnt recektir. KoBler ekonominin olduu kadar politika ve kltrn de odak noktasnda yer alrlar. Devleti hizmet bekleyen bir yaplanma dan, hizmet veren bir yaplanmaya zorlayacak olan tek g, ary besleyen KoBlerdir. Anadoluda isizliin azaltlmasnda ve deiik kesimlerde retim gcnn bytlmesinde KoBlerin yerinin baka kurulular ta rafndan doldurulmas mmkn deildir. Btn lkelerde KoBler ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn omurgasn olutururlar. onlar, kk ve olduka esnek yaplaryla teknolojik deimelere kolaylkla uyum salamasn bilirler. KoBler kendi yayla kavrulmasn bilen yaplaryla, devlet bamls olmadan ayaklar zerinde durabilmenin en gzel rneini verirler. Tarihin hibir dneminde Anadolunun toplam nfusu bugnk bykle ulamamt. Trkiye, artk Anadolu insannn misyonu nu yerine getirmesine imkan vermiyor. Anadolu insan iki kta ve iki denizin odak noktasndan dnyaya ordularyla deil, KoBleriyle alacaktr. ordular her zaman, her snr aamaz. zel durumlarda snrlar asa da gittii yerde uzun sre kalamaz. KoBler iin ise, hibir snr yoktur. onlar her snr kolaylkla aarlar. KoBlerin kuatmasna hibir ordu kar koyamaz.

153

GrMclK

YoKSulluK br erDem DelDr

ster rn, ister hizmet, isterse de bilgi olsun, retmesini bilen top lum yoksul dmez. hangi alanda olursa olsun, retim toplumun btn kesimlerinin ihtiyalarn karlamak iin yaplr. Bir toplum da insanlara hizmet iin retim yapanlar, o toplumun hem ncleri, hem de kahramanlardr. Bunun iin, Anadoluda insanlarn zorunlu ihtiyalarn karlama yolunda yorulma bilmez bir gayretle alanlar, toplumun btn kesimleri tarafndan sayg ve sevgiyle karlanrlar. Yunusun iirleriyle yorulan Anadoluda insan ve sermayenin bo durmas hibir zaman istenmez. Toplumda yoksullar gibi, basit ve ya ln yaamak bir erdemdir. Ancak, bakalarna el atran bir yoksullu u, Anadoluda kimse bir erdem olarak grmez. Anadolu insann kl trnde mutluluk, iki u olan yoksulluk ve zenginlikte deil, reten el olmasn bilmekte aranr. Yoksulluun stesinden, yoksullar gibi tketen, buna karlk varlkllar gibi retmesini bilenler gelir. Krgzistandan Fasa kadar Trk ve slam dnyasnn en byk ve en nemli sorunu, eitimsizlikten kaynaklanan yoksulluktur. Ms lman lkelerin ortalama eitim seviyeleri Avrupa lkelerinin ok gerisinde olduu iin, toplam ya da kii bana den milli geliri de onlarn yannda ok dk kalmaktadr. Dnyann hibir yerinde, eitim seviyesi yksek olup da, gelir seviyesi dk bir lke yoktur. Eitim seviyesini ykseltemeyen toplumlar, yoksulluun penesin den kurtulamazlar. Trkiyede yoksulluk toplumun btn kesimleri iin ateten bir gmlektir. Yoksulluk snrn aarak, btn toplumun temel ihtiya larn karlayamayan lkelerin, kltrel deerlerini dnyaya tama lar mmkn deildir. Bu yzden, Anadoluda mitsizlik gibi, yoksul luk da inanszlkla bir tutulur. Toplumlarna mit ve gven verme yen lkeler, tketen el olmaktan reten el olmaya geemezler. Bunun iin, Anadoluda nanan insan tekeden st karr denilir. Dnyann her lkesinde yoksulluk retmeden tketenlerden kay naklanr. Bir toplumda her yetikin en azndan tkettii kadar ret
154

 K lT r

mesini bilirse, kimse yoksul dmez. Yoksulluun belini krmak iin, ya ve ii ne olursa olsun, toplumda herkesin retim ile tketimini birbirinden farkl klmas gerekir. nk dnyann her yerinde iki gn birbirine eit olan yoksullar. Bir lkede yoksullukla savamak herkesin olduu gibi, her kurum ve kuruluun da grevidir. Eer Trkiyenin sahillerinde ya da yay lalarnda insanlar alk ekiyorlarsa, yoksulluun giderilmesinden btn bir toplum sorumludur. nsanlar deniz kenarnda, denizden yararlanamyorlarsa, bunun kayna, sermaye yetersizlii deil, ei tim ve bilgi yetersizliidir. Yoksulluu yenmede sanld gibi, sermaye deil, eitim nemli dir. Eitimli bir toplum ekmek peinde komaz, buday yetitirmeye bakar. Bir yardm kuruluu ona ekmek verirse, bir gnlk ihtiyacn karlar. ona bir gnll kurulu ekmek yapmasn retirse, onunla birlikte btn ailesinin mr boyu ihtiyacn karlam olur. Artk yardm kurulular, ekmek datmak yerine, gc yetenlere ekmek yapmasn retecek yardmlama yntemleri gelitirmelidir. Yoksulluk ile eitimsizlik birbirini besleyerek, kapal bir ekono mik yap oluturur. Eitim seviyesi dk toplumlar yoksuldur. Yok sul toplumlarn da eitim seviyesi dktr. Eitim ekonomik, siyasal ve kltrel boyutlaryla blnmez bir btndr. Yoksulluktan kurtulmann incelikleriyle birlikte yntemleri de eitimde gizlidir.

155

GrMclK

reten Ale pAS tutmAz

Btn toplumlarda kltr ve ekonominin yediveren gl, derin ve geni ailelerin oluturduu gven ortamnda aar. Gzellik gibi, zen ginlik de dayanma ve yardmlama iinde olan ailede gizlidir. G rnd gibi olan ve olduu gibi grnen effaf ailelerin ncln yapt kurum ve kurulular, kusursuz ileyen bir pazar ekonomisi nin olduu kadar salkl bir oulcu demokrasinin de en byk ve en nemli gvencesidir. Dnyann her lkesinde ailelerin ynettii kurum ve kurulularn saylar yldan yla katlanarak artmaktadr. onlarn ekonomik, siya sal ve kltrel hayata katklar, kamu kurumlarnn katklarndan ok daha fazladr. nk toplumda aile en dinamik ve en etkili kaynak tr. Bu yzden, aile ve toplum hayatn btn boyutlarnda birbirini tamamlayan bir btndr. Toplum btn alanlarda bir aile, her aile deiik eylemleriyle bir toplumdur. Bir aile yesinin baars, btn ailenin retim gcn bytr. alan aile sorun deil, zm retir. retimin olduu yerde, at madan daha ok verimlilii artrmada yarma olur. retim gcn byten aileler, aralarnda zarar deil, kr paylar. Toplumda at ma ve blnme zararn paylalmasnda ortaya kar. retimin ar trlmasnda aile hayat ve sinerji kaynadr. nk aile toplumda, kann bedende grd ilevi grr. Toplumlarn ekonomik ve kltrel retiminde en kk ve en verimli birim ailedir. Toplumda ailenin yeri baka hibir kurum ve kurulu tarafndan doldurulamaz. Aile tarihin her dneminde top lumlarn gelimesinin ana dinamii olmutur. Aile deerlerinin ko runamad bir toplumda, ekonomik ve kltrel gelime salanamaz. Aileleri salam olan toplumlarn, hem kltrleri, hem ekonomileri, hem de demokrasileri salam olur. lkelerin retim gc, sahip olduklar doal zenginliklerden daha ok ailelerinin dayand deerler yumandan kaynaklanr. Ailelerin oluturduu gven ortamndan doan kurum ve kurulularn dour
156

 K lT r

duu sinerji dalga dalga toplumun btn kesimlerine yaylr. Bir l kenin zenginlii doal kaynaklarn byklnden kaynaklansayd, japonyann dnyann en yoksul lkesi olmas gerekirdi. Kukusuz toplumlarn retim gcn bytmede doal kaynak larn nemli bir yeri vardr. Ancak doal kaynaklar rn ve hizme te dntrecek, entellektel sermaye yoksa, bir toplumun petrol denizinin zerinde olmasnn kimseye bir faydas olmaz. nk yer altndaki petrol, hemen kullanlabilir bir rn olmad gibi, onu ye raltndan karmak da ciddi bir kltrel birikim ister. hammaddeyi rne ailenin yapsnda tad sinerji dntrr. reten insan aileyi, aile de toplumu ayakta tutar. Ynetimleri hukukun stnl, toplumlar da ailenin retkenlii korur. Aile toplumun, giriimci insan da ailenin temel tadr. Ailesiz toplum, elbirlii yapan insan olmadan da, aile olmaz. Ailenin sinerjisi evden mahalleye, mahalleden ehre, ehirden de lkeye olduka geni bir etki alanna sahiptir. Ailesi retken olan toplumlar, hibir g yok sullatramaz. Tarihin her dneminde ister Douda isterse de Batda olsun, b tn toplumlarn ekonomik ve kltrel baarsnda aile kurumu var dr. Aile her toplumda ekonomik, siyasal ve kltrel hayatn odak noktasn oluturur. Aile kurulular orta kesimin, orta kesim de top lum adrnn orta direidir. Trkiyeyi Trkiye yapan mayas kutsal kltrle yorulmu Anadolu ailesidir. Anadolu insannn gc, aile yeleri arasndaki yardmlama ve dayanmadan gelir. onlarn aile ve aileler arasnda g birlii yap mada stnlkleri olmasayd, Trk topluluklar Asyann ilerinden Avrupann ilerine kadar uzanan bylesine geni bir corafyada var lklarn koruyamazlard. retmesini bilen aile, paylamasn bilir. Paylamasn bilen aile, kimseye muhta olmaz.

157

GrMclK

YoKSulluun elK ember pAzArDA Krlr

Ekonomik hayatn olduu kadar politik ve kltrel hayatn da odak noktasn pazar oluturur. Pazar her trl rn, hizmet ve bilginin alnp satld yerdir. Pazarn olmad bir toplumda retim ve tke tim de olmaz. Toprak vatan iin ne ise, pazar da toplum iin odur. Pa zarsz toplum, otoritesiz devlet gibi, dalp gitmekten kurtulamaz. Bunun iin, pazara rn tayanlarla, cephede savaanlar arasnda fark gzetilmez. Bir lkede her iki kesim de hayati nem tar. bn haldun Mukaddimede toplumlarn, kurum ve kurulularn gelime kanunlarn kefetmeye alr. o bu kitabyla yalnzca mede niyet tarihinin deil, sosyolojiyle birlikte btn sosyal bilimlerin de temellerini atmtr. Yoksulluu, baka bir deyile, retim gszl n yenmek, nfusla birlikte ticareti de gelitirmeye baldr. Nfus ile zenginlik arasnda doru orantl bir bant vardr. Nfus arttka talep artar. Talep de arz artrr. her talep kendi arzn, her arz da kendi talebini dourur. Arz ve talebin elele vermesiyle hz ve younluk kazanan rn, hiz met ve bilgi retimindeki incelikleri kavramak iin, pazarn karmak ve hassas yapsn anlamak gerekir. Pazara devlet tarafndan yapla cak bir mdahale, onun duyarl yapsn bozmakla kalmaz, reticiler le tketiciler arasnda haksz kazanlarn da artmasna yol aar. Bu yzden, bn haldun Adam Smithden ok daha nce retim gsz lnn giderilmesinde pazarda tam rekabeti gelitirmeyi savunur. Pazar ekonomisi Batllarn tekelinde deildir. Dnyann hibir lkesinde ounluk kalitesiz rn, hizmet ve bilgi peinde komaz. hi kimse belki kaliteyi drt drtlk tanmlayamaz. Ancak herkes kaliteli rn, hizmet ve bilgiyle karlat zaman, he men tanr. Kaliteli rn, hizmet ve bilgi retmenin yolu pazardan ge er. Serbest rekabetin olmad bir pazarda kaliteli rn, hizmet ve bilgi retmek mmkn deildir. retimin olmad bir toplumda da, yoksulluun demir emberi hibir zaman krlamaz. bn haldunun kayna sekler kltr deil, kutsal kltrdr.
158

 K lT r

onun teorik alandaki kayna Kuran pratik alandaki kayna da, b tn bilimlerin anas olan tarihtir. o ne Aristonun Politikasna, ne de Eflatunun Devletine dayanr. onun Eski Yunan ve romaya hibir borcu yoktur. o cemil Meriin tanmlamasyla kendi semasnda tek yldzdr. Neredeyse, tek bana btn bir ortaaa k tutar, ne us talar vardr, ne de raklar. Mesnevi Anadolu insannn i dnyasn ina etmise, Mukaddi mede d dnyasn ina etmitir. Biri insann grnen dnyasna k tutarken, dieri de grnmeyen dnyasna k tutar. Trk top lumu Anadoludan Avrupann ilerine doru Mesnevi ve Mukad dime okuyarak ilerlemitir. Gnmzde Trkiye, her iki kaynakla balarn byk lde kopard iin, i ve d dnyada akl almaz bir yoksullua dt. Avrupada Trkiyeden daha yoksul bir lke yok. Tarihin her dneminde pazar Yunus gibi: Biz her dem tazeyiz, bizden kim usanas diyenlerin olmutur. Pazar da bn haldunun devletleri gibi doar, byr, olgunlar ve lr. Pazarn canll, dina mizmi ve mr reticilerle birlikte tketicilerin, ynetenlerle birlikte de ynetilenlerin kendilerini yenileyebilmelerine baldr. Dnyann btn pazarlarnda eski deil yeni satanlara itibar edilir. Pazarn temellerini sarsann temelleri sarslr.

Biz her dem tazeyiz, bizden kim usanas.

159