BO CO TM T T K T QU CC NGHIN C U V TRE TRC VI T NAM

H N i, thng 5, 2008

M CL C
Trang 1. Gi i thi u chung 2. Cc nghin c u v phn lo i tre trc 3. Cc nghin c u v k thu t lm sinh 4. Cc nghin c u v ch bi n v b o qu n tre trc 5. Cc nghin c u v su b nh h i tre trc 6. Cc nghin c u v tc ng t i mi tr ng 7. Cc nghin c u v th tr ng tiu th 8. Nh ng thu n l i v kh khn trong qu trnh nghin c u tre trc 9. Cc n i dung c n nghin c u trong th i gian t i Ti li u tham kh o Vi t Nam 3 8 11 13 14 15 17 17 17 20

BO CO TM T T K T QU CC NGHIN C U V TRE TRC VI T NAM -------------------------------------Vi n Khoa h c Lm nghi p Vi t Nam, 5/2008

1. Gi i thi u chung Tre trc l t p h p cc loi th c v t thu c h Ho th o (Poaceae, ho c cn g i l Gramineae). Cc loi tre trc r t phong ph, a d ng, phn b r ng kh p trn th gi i, c bi t l Chu trong c Vi t Nam. Tre trc d tr ng, sinh tr ng nhanh, s m cho khai thc, d ch bi n nn c s d ng cho r t nhi u m c ch khc nhau. Tre trc c gi tr r t l n i v i n n kinh t qu c dn v i s ng nhn dn, c bi t l nng dn nng thn v mi n ni (Nguy n Hong Ngha 2005, Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007). Khc v i cc loi cy g , tre trc th ng c thn c ng nh g , song c c trng l thn th ng r ng trong ru t, c h thn ng m (rhizome) v phn cnh kh ph c t p, v c h th ng mo thn hon h o, c s d ng hi u qu trong qu trnh phn lo i (Nguy n Hong Ngha 2005). Thn ng m (thn s ng d i t) c a tre trc th ng pht tri n b di trong t, pht tri n thnh m ng l i, hay ch pht tri n thnh m t s t ng n g c cy. Cc t thn ng m th ng c nhi u r v ch i ng . Ch i s m c ln thnh cy tre, trc (thn kh sinh) trn m t t hay pht tri n thnh thn ng m m i. Tre trc c 3 loi thn ng m chnh l thn ng m m c c m, thn ng m m c r i v thn ng m ki u h n h p. Thn ng m m c c m th ng g p cc chi Bambusa, Sinocalamus, Dendrocalamus. ; Thn ng m m c r i th ng g p cc chi nh Indosassa, Phyllostachys, Chimonobambus; v thn ng m h n h p c a hai d ng c m v t n, th ng g p cc loi trong chi v u (Indosasa) (Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007). Trong khi thn ng m c a tre trc th ng n m d i m t t th thn kh sinh (culm) l i sinh tr ng ph n khng gian pha trn m t t. Thn kh sinh th ng c hnh tr , c nhi u lng r ng, di c a cc lng trn thn khng gi ng nhau v cc lng o n gi a thn th ng di hn cc lng g c v ng n. Thn th ng c mu xanh ho c xanh l c, nh t ho c th m, i khi c s c tr ng (M y bng) ho c vng (Tre vng s c), c ph n tr ng (Dng ph n, Di n tr ng) ho c c mu nu th m (M nh tng) (Nguy n Hong Ngha 2005). Cnh c a tre trc c c u t o nh thn kh sinh nhng nh hn nhi u, v t thn l ni pht sinh c a cnh. S hnh thnh cnh trn cc t k ti p th ng theo h ng i x ng so le nhau, tr tr ng h p c a m t s loi trong chi B p cy (Gigantochloa) c cc cnh m c r i trn t thn. Cnh pht tri n t ch i thn c g i l cnh chnh. Tu theo loi m c th c 1-3 ho c nhi u cnh chnh trn thn. S cnh chnh v cch hnh thnh v phn b c a cnh trn thn cng l cc c i m quan tr ng c trng cho loi v nhm loi nn cng c dng trong phn lo i cc loi. M t s loi tre nh Tre gai, Tre l ng, L c ng c c a chi Tre (Bambusa) c cc cnh bi n i thnh gai nh n (Nguy n Hong Ngha 2005).

Tre trc c 2 lo i l c ch c nng khc nhau. Lo i th nh t lm nhi m v b o v mng, thn cy non l mo thn. Lo i th hai lm nhi m v quang h p t ng h p v t ch t nui cy g i l l quang h p. Mo thn c hnh v y, c cc b ph n b mo, phi n mo, tai mo v l i mo. Khi tre trc tr ng thnh th mo thn t bc v ch t. L quang h p c mu xanh, g m phi n l, b l, cu ng l, l i l v tai l. Tu cc loi khc nhau m cc b ph n ny cng c kch th c khc nhau (Nguy n Hong Ngha, 2005). Cc loi tre trc cn c hoa v qu tuy r ng k t qu v t h u ny th ng ko theo hi n t ng khuy l tre trc ch t hng lo t. Hoa tre trc l hoa t c d ng chu l n g m r t nhi u nhnh. Trn m i nhnh, cc t c nhi u bng cht, m i bng cht c t 1 n nhi u hoa. Tre trc cn c qu do bu pht tri n sau khi thu ph n. Qu th ng l d ng qu thc c kch th c khng khc nhi u so v i h t la n c, la m. M t s chi tre trc nh Cytochloa, Dinochloa, Melocalamus, Melocanna v Sphaerobambos c d ng qu th t hnh c u hay hnh qu m n (Nguy n Hong Ngha, 2005). Cc loi tre trc phn b t nhin cc vng nhi t i, nhi t i v n i, t vng th p t i cao 4000 m (so v i m c n c bi n), song t p trung ch y u vng th p t i ai cao trung bnh (Nguy n Hong Ngha, 2005). Cc loi tre trc c th m c hoang d i ho c c gy tr ng v c m t c i m n i b t l c m t r t nhi u cc mi tr ng s ng khc nhau (Dransfield and Widjaja, 1995). Theo Rao and Rao (1995), c th gi i c kho ng 1250 loi tre trc c a 75 chi, phn b kh p cc chu l c, tr chu u. Chu c bi t phong ph v s l ng v ch ng lo i tre trc v i kho ng 900 loi c a kho ng 65 chi (Rao and Rao 1995; 1999). B ng 1 l s li u nm 1995 v s a d ng c a cc loi tre trc trn th gi i. T t i nay c nhi u loi tre trc m i c tm ra v phn lo i trong c Vi t Nam lm tng s loi tre trc c xc nh. B ng 1. Phn b c a cc loi tre trc trn th gi i (Biswas 1995)
N c Trung Qu c Nh t B n n Vi t Nam Myanma Innxia Phillipnines Malaysia Thai Lan S chi 26 13 23 16 20 10 8 7 12 S loi 300 237 125 92* 90 65 54 44 41 Di n tch (ha) 2.900.000 825.000 9.600.000 1.942.000 2.200.000 50.000 N c-Vng lnh th Singapore Bnglaet Papua New Guinea Srilanka Hn Qu c i Loan Maagaxca Chu M 1.000.000 xtralia S chi 6 8 7 10 11 20 4 S loi 23 20 26 14 13 40 40 45 4 Di n tch (ha) 6.000.000

140.000

Ghi ch *: Nay kho ng hn 200 loi

L t n c n m trong vng nhi t i gi ma chu v ch u nh h ng r t l n t 3 lu ng th c v t di c: h th c v t Himalaya - Qu ng Chu Vn Nam pha b c, h th c v t n - Mianma Thi Lan pha ty, v t h th c v t Indonexia v Malaixia pha nam, Vi t Nam c m t h th c v t r t phong ph v a d ng (L Tr n Ch n v c ng s
4

1999, V T L p 1999), trong c cc loi tre trc. Theo Biswas (1995) th Vi t Nam c kho ng 92 loi tre trc c a 16 chi (B ng 1). Nh ng nghin c u g n y cho th y s l ng loi tre trc phn b Vi t Nam l n hn r t nhi u. Theo V Vn Dng v L Vi t Lm (2005) th Vi t Nam c trn 140 loi c a 29 chi v c th cn tm th y cc loi m i. Cng cng nm 2005, Nguy n Hong Ngha r sot cc k t qu nghin c u v phn lo i tre trc Vi t Nam k t h p v i m t s nghin c u, kh o st th c a a ra danh sch c a 216 loi thu c 25 chi tre trc phn b t nhin Vi t Nam (Nguy n Hong Ngha, 2005). Di n tch r ng tre trc c a Vi t Nam cng r t l n. Theo Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n (2007), tnh t i nm 2001, t ng di n tch r ng tre trc c a Vi t Nam c kho ng 1.489.000 ha, trong 1.415.500 ha l r ng t nhin (thu n loi ho c h n loi), v kho ng 73.500 ha l r ng tr ng tre trc. Tnh t i thng 12/2004, th t ng di n tch r ng tre trc c a Vi t Nam l 1.563.253 ha (B ng 2), g n tng ng v i s li u th ng k nm 1990, trong : Di n tch r ng tre trc t nhin thu n loi: 799.130 ha Di n tch r ng t nhin tre trc t nhin pha g : 682.642 ha Di n tch r ng tre trc tr ng (ch y u l r ng lu ng): 81.484 ha B ng 2. Hi n tr ng tre trc Vi t Nam tnh t i thng 12/2004 (Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007)
Cc lo i r ng tre trc R R R T ng tre trc t nhin thu n loi ng tre trc t nhin h n loi ng tre trc tr ng ng c ng Di n tch Phn chia theo ch c nng (ha) (ha) R ng c ch ng R ng Phng h 799.130 682.642 81.484 1.563.256 82.409 113.850 285 196.544 343.035 319.266 10.186 672.487 R ng s n xu t 373.686 249.526 71.013 694.225

Tre trc d tr ng, sinh tr ng nhanh, s m cho khai thc, d ch bi n nn c s d ng trong r t nhi u cc m c ch khc nhau c a con ng i, c bi t l ng i dn nng thn c mi n ng b ng v mi n ni. Nhn chung, tre trc c th c s d ng trong xy d ng, th c ph m, ph c v m c tiu vn ho, v m t s cc cng d ng khc. Do kch th c thn kh sinh l n c vch dy, c ng v b n nn tre, lu ng c s d ng lm v t li u xy d ng nh c a c a ng i dn. Thn cc cy l n dng lm c t nh, x nh, n tay, rui m. Cc loi c thn to hay v a c thn m ng hn c dng lm sn nh nh trong nh sn c a ng bo dn t c, i khi lm vch v lm mi nh. Hi n nay, tre lu ng ch y u c dng nhi u nng thn v mi n ni, song nhi u ni thnh ph v n s d ng tre gia c mng nh thay cho c c b tng, v a r l i b n. M t s cng trnh xy d ng nh cn dng tre lu ng lm c t ch ng cppha, c n i cc phn n a v ct p c dng lt b tng tr n nh. Tre trc cng l ngu n nguyn li u l t ng s n xu t gi y. Thn tre trc c ch a l ng s i cao (40-60%), v chi u di s i kho ng 1,5-2,5 mm (t i a l 5 mm), l nguyn li u t t cho s n xu t gi y (Nguy n Hong Ngha 2005).
5

Ngoi vi c s d ng tre trc cho xy d ng, m t s loi tre trc cn cho mng n ngon nh mang mai, mng lu ng, mng tre, mng m y lay, mng n a, c khi l mng ng nh mng v u. y l ngu n th c ph m t t, v cng l ngu n thu nh p quan tr ng c a ng i dn mi n ni. Trong th i gian g n y, vi c tr ng tre l y mng (k c tre trc b n a v nh p n i) ang pht tri n m nh m , gp ph n xo i gi m ngho v tng ng k gi tr l i ch c a t tr ng r ng v tng vi c lm cho ng i dn (Nguy n Hong Ngha 2005). Tre trc c s d ng r t nhi u vo m c tiu vn ho. T hng nghn nm tr c, ng i Trung Hoa c i bi t d ng thn m t s loi tre trc lm gi y vi t. Ngy nay, r t nhi u cc lo i tre trc v n c s d ng lm gi y vi t. Ngoi ra, nhi u loi tre trc c s d ng lm cy c nh, cy trang tr cho cc cng vin, cng s , gia nh nh Tre b ng ph t, Tre vng s c, Tre i g, Trc ho long, Trc en, v Trc qun t . M t s nh c c n i ti ng c a ng bo cc dn t c thi u s nh n T rng, khn, v cc nh c c n gi n khc nh so u c lm b ng m t s loi n a v trc. C n dng u ng r u c n cng c lm b ng thn cy trc. Nm cm lam n i ti ng c a ng i Thi vng Ty B c cng c n u b ng thn cy cm lam, m t loi tre c o ch c dnh cho m c tiu ny m thi (Nguy n Hong Ngha 2005). Tre trc cn c r t nhi u cng d ng khc. Tre trc dng ng thuy n thng, thuy n nan, b m ng tre lu ng, so ch ng thuy n trn sng su i, ng d n n c t su i v nh, c t i n, d ng c b t c. V i cng ngh m i hi n i, tre trc cn c s d ng lm vn ghp nhn t o lm vn sn, l di n tr ng phi kh xu t kh u cho m t s n c lm gi y gi, trc so Cao b ng lm ch u trc, mnh trc (Nguy n Hong Ngha 2005). Tre trc l ngu n nguyn li u cho ng i dn s n xu t th cng m ngh cho tiu dng trong n c v xu t kh u. Hi n nay, n c ta c kho ng 320 c s s n xu t th cng m ngh ring cho my tre v i t ng s lao ng ln t i 32.500 ng i (Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007). Gi tr xu t kh u hng my tre an c a Vi t nam sng th tr ng Nh t B n nm 2002 t 225 tri u la M v v n ti p t c tng trung bnh hng nm t 3035% t nm 1996 t i nay. Th tr ng chu u v B c M cng c nhu c u l n v nh p kh u cc hng th cng m ngh my tre an c a Vi t Nam. Trong 6 nm (1996-2002) t ng kim ng ch xu t kh u cc m t hng tre trc c a Vi t Nam t kho ng 300 tri u la M , ch y u l a v chi u tre. Do t m quan tr ng c a cc lng ngh s n xu t th cng m ngh i v i xo i, gi m ngho, Chnh ph c chnh sch chi kho ng 115 t ng trong giai o n 2006-2015 t m c xu t kh u s n ph m c a cc lng ngh nng thn tng bnh qun t 20-22%/nm v thu ht trn 300.000 lao ng vng nng thn (Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007). Vi t Nam hng nm khai thc m t l ng l n tre trc ph c v nhi u m c tiu c a n n kinh t qu c dn v i s ng nhn dn. Chng ta c n ph i c quy ho ch cc vng chuyn canh tre trc, v i s qu n l ch t ch c a cc lm tr ng v cc h dn, p d ng cc bi n php lm sinh, ch n t o gi ng t t, tr ng, chm sc, nui d ng, khai thc r ng tre trc m t cch h p l, b n v ng, c bi t l cc r ng tre trc phn b t nhin, gi i quy t cc kh khn hi n nay, chng ta ph i nh p kh u t i 80% nguyn li u my tre an, v i kh i l ng t i 500.000 t n/nm (Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007).

Cc nghiu c u v tre trc trn th gi i b t u t kh lu v r t a d ng. u tin ph i k t i n ph m Nghin c u v tre trc c a Munro (1868). Sau c nghin c u v cc loi tre trc n (Gamble 1896) trong tc gi m t hnh thi c a 151 loi tre trc phn b n v m t s n c lng gi ng nh Pakistan, Srilanca, Myanma, Malaysia v Indonesia. Tc gi cng cho r ng cc loi tre trc l loi ch th r t t t v cc c i m v ph c a t. Haig v c ng s (1959) cng bnh lu n r ng s phn b t nhin c a tre trc Myanma cng ch th r t t t cc i u ki n t ai . Trung Qu c cng c r t nhi u cc nghin c u v phn lo i, cc k thu t t o gi ng, k thu t tr ng, chm sc, khai thc, ch bin v c v th tr ng tre trc v cc s n ph m s n xu t t tre trc (Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n 2007). Nghin c u v tre trc Vi t Nam c b t u t kh lu. C th ni cng trinh u tin nghin c u v tre trc Vi t Nam thu c v m t ng i Php trong n ph m nghin c u v th c v t ch ng Dng (Le Comte 1923). Trong nh ng nm 1960, Ph m Quang nghin c u v k thu t tr ng v khai thc tre trc Vi t Nam (Ph m Quang 1963). Cng t th i gian ny, cc nghin c u v phn lo i, k thu t nhn gi ng, k thu t tr ng, chm sc, b o v r ng tre trc, k thu t ch bi n, b o qu n tre trc cng c th c hi n. V d nh: Kinh nghi m tr ng lu ng (Ph m Vn Tch 1963), Nghin c u t tr ng lu ng (Nguy n Ng c Bnh 1964), K thu t tr ng Di n C u Hai (Nguy n Th Phng Anh 1967), Phn lo i tre trc theo hnh thi (Tr n nh i 1967), B nh h i tre (Tr n Vn Mo 1972). Tnh t i nm 2007, c trn 100 n ph m (theo danh m c nghin c u c a chng ti) nghin c u v tre trc (ho c lin quan t i tre trc) c pht hnh trn kh p c n c. Tuy nhin, cc nghin c u v tre trc c a Vi t Nam cn kh l t v t n mt nhi u c s trn c n c. Cc k t qu nghin c u do v y n m nhi u th lo i: bi bo, sch ho c cc bo co khi ti k t thc v n m nhi u c s , cc Vi n nghin c u, tr ng, trung tm thng tin ... cc nghin c u ny c tc d ng l n nh t t i th c ti n s n xu t v i s ng con ng i, r t c n thi t ph i r sot, xem xt v t ng h p l i cc k t qu c a cc nghin c u c th c hi n, rt ra cc k t qu c n p d ng cng nhng khuy n ngh cc v n c n ti p t c y m nh nghin c u. c s ti tr c a t ch c Prosperty Initiative (PI), m t nhm chuyn gia c a Vi n Khoa h c Lm nghi p Vi t Nam ti n hnh r sot, xem xt v t ng h p l i cc k t qu nghin c u v tre trc c th c hi n t i Vi t Nam. Cc k t qu ny c th hi n b ng danh m c cc n ph m (sch, bo, bo co), cc b n copy c a cc n ph m, cc tm t t k t qu c a cc n ph m, cc b n copy c a cc th nghi m, nghin c u v tre trc, m t s khuy n ngh v cc v n (kho ng tr ng/l h ng) c n nghin c u v bo co t ng h p ny.

2. Cc nghin c u v phn lo i tre trc

Vi t Nam

T nm 1971 t i 2007 c t i trn 18 cng trnh nghin c u l n v nh lin quan t i phn lo i, c i m nh n bi t v phn b c a cc loi tre trc, cc lo i v c u trc r ng tre trc
7

Vi t Nam. Cc nghin c u ny ph n l n l cc nghin c u c l p v hnh thi, gi i ph u, nh n bi t, phn b v cng d ng c a m t s loi tre trc. V d nh Cu n sch Tn cy r ng Vi t nam do tc gi Nguy n Tch v Tr n H p th c hi n v c xu t b n nm 1971 l p ln B ng tra c u tn cy theo ti ng Vi t Nam v B ng tra c u tn cy theo h th c v t. y tuy l nh ng cu n sch gip tra c u tn cc loi cy r ng Vi t Nam u tin nhng cng c p c m t s cc loi tre h u ch m nhn dn quen s d ng, bao g m 23 loi tre trc, l: Bng, Dang, Di n, Di n tr ng, Hp, Lu ng Thanh Ha, Mai, N a, N a b y, S t, T m vng, Tre ha, tre l ng, Tre l , Tre tu, Tre tng, Tre v u, Tre vng s c, Trc, Trc i g, Trc ha long, V u, V u tr ng; Xu t pht t k t qu nghin c u quy lu t sinh mng c a n a l nh , thng qua vi c kh o st h th ng thn ng m cc tc gi xc nh c tu i v l p b ng tra tu i cho lm tr ng Tn Phong - Ha Tuyn. Cc k t qu nghin c u c tc gi H i u ng trn t p san lm nghi p s 7 nm 1976 v i bi vi t "Cch nh n bi t tu i n a l nh "C th ni, b ng tra ny tuy c l p cho lm tr ng Tn Phong - t nh H Tuyn, nhng c th l ti li u tham kh o r t t t cho cc vng khc c i u ki n tng ng. Nghin c u ny r t quan tr ng lm c s tham kh o v cho nh ng nghin c u sau ny nh n bi t tu i c a n a. Cy c Vi t Nam l cu n sch do tc gi Ph m Hong H so n th o v c xu t b n nm 1999 t i Nh xu t b n Tr - Thnh ph H Ch Minh l m t cu n t i n c th ni l li t k v m t c nhi u loi tre nh t v i 18 chi v 126 loi tre v c s d ng tham kh o nghin c u r t t t. Cu n sch Danh l c cc loi th c v t Vi t Nam do Tr ng i h c Qu c gia H N i ph i h p v i Vi n Khoa h c v Cng ngh Vi t nam so n th o nm 2005 c p n phn h tre (Bambusoideae) v m t v phn b , d ng s ng v sinh thi, cng d ng c a cc loi trong phn h tre bao g m 29 chi v 131 loi Cu n sch ny cng dng tra c u v tham kh o r t t t. Cu n sch T i n th c v t thng d ng c tc gi V Vn Chi so n th o v do Nh xu t b n Khoa h c v K thu t xu t b n vo nm 2003 c p n h La (Tre, T m vng) (Bambusa) t trang 410-415 v i 13 loi v c i m sinh v t h c c a chng, bao g m: Tre l c ng c, Tre l ng, Dng, Hp, Hp c n cu, Hp so, Tre v u, L , Tre gai nh , Hp nh , T m vng, Trc i g, Tre m . Tuy cu n sch ny cha c p c nhi u loi Tre nhng cng l m t trong nh ng ti li u u tin tham kh o v tra c u thng tin. Nghin c u B o t n m t s loi Tre trc qu hi m Vi t Nam do Nguy n Hong Ngha so n th o nm 2001 ch ra cc loi Tre trc quan tr ng Vi t Nam, cc loi Tre trc qu hi m ang c nguy c b tiu di t v gi tr kinh t cng nh tnh hnh s d ng ti nguyn nh m ph c v cho ho t ng qu n l v kinh doanh cc loi tre trc ny. Nghin c u v Ti nguyn tre Vi t Nam c a Nguy n T ng nm 2001 cung c p nh ng thng tin t ng h p v gi tr kinh t , di n tch, ki u s ng v tr l ng loi, phn b , nguy c tuy t ch ng v cc ho t ng nghin c u ph bi n k thu t v Tre Vi t Nam. Nghin c u cng cung c p cho chng ta c m t ci nhn t ng quan v ti nguyn Tre, v cc ho t ng nghin c u s d ng Tre Vi t Nam. Cng trong nm 2001, Nghin c u i u tra b sung thnh ph n loi, phn b v m t s c i m sinh thi cc loi Tre ch y u Vi t Nam do L Vi t Lm th c hi n gp ph n t ng b c hon thi n h th ng phn lo i Tre Vi t Nam. Nghin c u ti n hnh
8

i u tra thu th p m u v t, xy d ng b su t p; Nghin c u v m t phn lo i Tre nh gim nh m u v t, ki m tra v ch nh l tn khoa h c; Phn b v m t s c i m sinh thi c a m t s loi Tre ch y u; Nghin c u c u t o gi i ph u, Nghin c u tnh ch t c v t l. V gi i thi u v 40 loi Tre ch y u Vi t Nam. Cy M y bng loi tre c th dng lm nguyn li u gi y (V Vn Dng nm 1980) cho th y nghin c u v M y bng l nguyn li u r t thch h p lm cc lo i b t gi y vi t, gi y v v b c hng. y cng l l do tc gi nghin c u khuy n ngh khai thc ngu n nguyn li u ny cho cng nghi p gi y thay th n a l nh ang c s l ng gi m d n Vi t Nam. c nhi u nh ng bi vi t v ti nguyn tre trc c a Vi t Nam nhng c th ni, cu n sch Tre trc Vi t Nam c a Nguy n Hong Ngha (2005) l cu n sch m t cng nh li t k y nh t v s l ng chi cng nh loi tre trc Vi t Nam. Ngoi ra cn c c nh minh h a cho m t s loi tre trc ch y u. Ph n u tin, tc gi c tm t t s qua v t ng quan cc loi tre trc trn th gi i. Trong c th hi n s l ng cc chi v loi tre trc trn th gi i v c u t o hnh thi, t p tnh ra hoa, nhn gi ng tre trc v nghin c u ch n gi ng v ngu n gen. Sau tc gi c m t b ng danh sch cc chi v loi tre trc Vi t Nam bao g m 25 chi v 216 loi. Ngoi ra tc gi cn a ra m t s cc b ng th ng k nh: B ng th ng k cc chi v loi tre trc c cng b Vi t Nam; B ng m t s c i m hnh thi c trng cho m t s loi tre Vi t Nam (m t c i m v thn ng m, chi u di v ng knh thn, chi u di v r ng l, s cnh, chi u di lng, v m t s c i m n i b t c a 191 loi tre); B ng s l ng cc loi v chi tre trc c t p h p t cc ti li u khc nhau. M t s c i m chung c a tre trc nh v cng d ng, cc loi tre trc thng d ng Vi t Nam (bao g m 6 loi: Tre gai, Lu ng, Trc so, V u, Di n, N a) v cc loi tre trc qu hi m Vi t Nam (bao g m 4 loi: Trc en, Trc vung, Trc ha long v Tre bng). Cu i cng tc gi m t cc loi tre trc chnh Vi t Nam v nh minh h a c a m t s loi tre . T nm 1980 n nay, t i cc khu v c thu c i ni c a t nh Ha Bnh c bi t l d c lu v c lng h th y i n sng , cc huy n vng th p nh Lng Sn, K Sn, L c Th y a cy lu ng tr thnh cy tr ng mi nh n a phng. Di n tch tr ng lu ng c a t nh t 103.640 ha g m r ng tr ng s n xu t, r ng phng h v i hnh th c tr ng t p trung hay phn tn. T i cc x vng cao huy n Mai Chu, Tn L c cy lu ng cng c a vo gy tr ng nhng do i u ki n kh h u, t ai khng ph h p nn hi n nay nhi u di n tch b b nh ch i s , g s t l, b nh th i mng, vo ma mng hay b su h i v b xt h i mng nh h ng t i nng su t v ch t l ng c a cy tr ng. Trong khi , t i cc a phng trn c m t s loi tre trc phn b t nhin ho c c ng bo dn t c tr ng t lu i l i sinh tr ng t t so v i cy lu ng ho c i n trc em t ni khc v tr ng. Vi c ki m tra nh gi cc loi tre trc c tri n v ng vng cao Ha Bnh khng ch d ng l i vi c xc nh thnh ph n loi, c i m hnh thi, sinh thi c a chng m cn gp ph n l a ch n loi cy pht tri n cho ph h p v i a phng ng th i c ng c c k t c nh ng kinh nghi m c a ng i dn a phng. K t qu nghin c u th c ti n k t h p v i kinh nghi m c a ng bo ng i dn t c Thi v M ng hai x vng cao thu c t nh Ha Bnh c th
9

kh ng nh cc loi bng, v u, mai l nh ng loi thch h p c n pht tri n gy tr ng trn di n r ng s em l i hi u qu cao v kinh t , x h i v mi tr ng (Tr n Ng c H i, 2005). Nguy n Hong Ngha v Tr n Vn Ti n (2006) nghin c u v cc loi tre qu th t. M t s nghin c u khc l nghin c u k th a k t h p v i i u tra, ki m nghi m t i th c a. Trong m ng ny c r t nhi u cc cng trnh r t c gi tr . Trong ph i k n cc cng trnh r t c gi tr v phn lo i v nh n bi t nh cng trnh phn lo i tre trc theo hnh thi (Tr n nh i 1967) v cc loi tre b n x Vi t Nam (H Vi t S c 1970), L Nguyn v c ng s (1971) nghin c u v c i m nh n bi t, gy tr ng, b o v v khai thc tre trc, Nguy n T ng (1996) v ti nguyn tre Vi t Nam. G n y nh t, l cng trnh Tre trc Vi t Nam (Nguy n Hong Nghia 2005) m t hnh thi, sinh thi v phn b c a 194 loi thu c 24 chi tre trc. Tuy nhin, tc gi t p h p c 216 loi tre trc c a 25 chi t cc ti li u khc nhau. Lin quan t i phn lo i, c u trc v phn b c a r ng tre trc Vi t nam. Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n (2007) xu t b n cng trnh Cc lo i r ng tre trc Vi t Nam, trong cc tc gi r sot, t ng h p cc c i m phn b , sinh tr ng v cc phng th c tr ng, k thu t tr ng, kinh doanh cc lo i r ng tre trc quan tr ng Vi t Nam c nghin c u trong cc th p k v a qua. y l m t cu n sch nghin c u tng i t ng h p v hi n tr ng ti nguyn tre trc Vi t Nam v th gi i v cc c i m hnh thi c a tre cng nh phng th c tr ng v kinh doanh cc lo i r ng tre . Theo cu n sch, s loi tre trc trn th gi i c kho ng 1250 loi thu c 75 chi. Vi t Nam th c 61 loi thu c 31 chi khc nhau v i a s phn b mi n B c Vi t Nam Sch Vi t nam l cu n sch c p n nh ng loi cy qu hi m v b e d a t i Vi t Nam do B Khoa h c v Cng ngh ph i h p v i Vi n Khoa h c V cng ngh Vi t Nam th c hi n v c xu t b n nm 2007. Cu n sch c p n 2 loi tre trc c xc nh l loi hi m t i Vi t nam, l: Trc vung, Trc en. Cu n sch cng m t c i m nh n d ng, c i m sinh h c v sinh thi, phn b , gi tr , tnh tr ng, phn h ng v bi n php b o v c a cc loi tre trc trn. Cc nghin c u v phn lo i tre trc c th c hi n kh t t trong th i gian qua, th hi n cc n ph m r t c gi tr v lnh v c ny. Tuy nhin, m t s loi v n cha c m t y m c d c tn trong danh m c. Cng tc i u tra, kh o st cc loi m i trn ton t n c cng c n c quan tm. V i cc loi c phn lo i, vi c xy d ng cc m u v t cho cc loi ny cng r t quan tr ng ph c v cng tc nghin c u, phn lo i v s n xu t.

3. Cc nghin c u v k thu t lm sinh y l lnh v c v tre trc c nghin c u nhi u nh t, nh th ng k c a chng ti c t i 52 cng trnh nghin c u k t nm 1963 t i ny. Cc nghin c u t p trung vo cc v n nhn gi ng, kh o nghi m, k thu t gy tr ng, k thu t chm sc v khai thc cc lo i ring bi t. Ngay t nm 1963, Ph m Quang nghin c u v xu t b n n ph m Tr ng v khai thc tre n a trc. y l m t trong nh ng cu n sch u tin v ti tre trc. N i dung cu n sch trnh by s l c v i s ng tre n a v phng php gy tr ng m t s loi tre n a trc ch y u. y l m t trong nh ng nghin c u r t t ng h p t cch
10

nh n bi t n phn b , s tng tr ng, cho n tr ng v khai thc, chm sc r ng tre n a. Sau , cng c r t nhi u cc nghin c u v nhn gi ng, k thu t tr ng v khai thc cc loi tre trc. V d nh Ph m B Ninh (1974) nghin c u v nhn gi ng lu ng b ng phng php m cnh trong b u dinh d ng; Tr nh c Trnh (1974) nghin c u v th i v m lu ng v n m Thanh Ho (cha tm c ti li u); Tr n Nguyn Gi ng v c ng s (1977) v nghin c u k thu t tr ng v kinh doanh r ng lu ng p ng v i nhu c u tr ng quy m l n; Hong Vnh T ng (1977) v nghin c u tc d ng c a m t s ch t kch thch sinh tr ng n vi c nhn gi ng lu ng b ng cnh; T tr c n nay, ng i ta gy tr ng Lu ng b ng gi ng v tnh l ch y u (g c, thn, cnh, cht). Phng php ny cho h s nhn gi ng r t th p. Bi vi t S d ng h p l v pht tri n ti nguyn Tre Vi t Nam c ng trn T p ch Lm nghi p s 8 nm 1995, do tc gi Nguy n T ng v Nguy n nh Hng th c hi n. Tc gi cung c p cc thng tin v : Th c tr ng c a r ng tre hi n nay v c i m sinh h c c a Tre, phn b . Cn c vo m c s d ng, cc s n ph m v vi c ch bi n, kh nng cy tr ng, cc tc gi ki n ngh a ra danh sch bao g m 10 loi tre c n ch nghin c u, b o v cho pht tri n v gy tr ng nh sau:
TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tn khoa h c Arundinaria sp Bambusa procera A. Chev et A.Cam Bambusa stenostachya Hack Dendrocalamus membranaceus Munro Dendrocalamus sericeus Munro Dendrocalamus sp Neohouzeaua dullooa A. Cam Tn Vi t nam V u ng L Tre gai Lu ng M y sang M nh tng N a Vng phn b chnh Trung tm ng B c ng Nam b ng B c, ng b ng B c B , Ty B c, TT B c Trung B Ty B c ng Nam B Trung tm, B c Trung B ng B c Trung tm, ng B c Trung tm, ng B c

Phyllostachys pubescens Maxel ex H.d Trc so Sinocalamus latiflorus Mc Clure Sinocalamus giganteus Keng F. Di n tr ng Mai

y l nh ng nghin c u r t quan tr ng, lm c s cho vi c nh h ng tr ng v kinh doanh cc loi tre m t cch h p l Vi t nam. Vi c tm phng php nhn gi ng v a n gi n v a t n d ng t i a s cnh c trn thn, v a s d ng c cy gi ng cc l a tu i c tc gi L Quang Lin (2001) v i cng trnh Nhn gi ng lu ng b ng chi t cnh nh m tm ra phng php nhn gi ng c th t n d ng c nhi u v t li u gi ng hom. v nghin c u c a tc gi cho thy Lu ng l m t loi cy c th nhn gi ng b ng cnh. M t s quy trnh, quy ph m cho tr ng tre trc cng c xy d ng nh: Quy ph m k thu t tr ng lu ng (B NN& PTNT 1999) s an
11

th o quy trnh k thu t tr ng Lu ng b ng cnh chi t bao g m cc khu t t o gi ng n khai thc s n ph m; Quy trnh k thu t tr ng cy tre cho mng ng t i Loan (C c Lm nghi p 1999) cho th y cy tre cho mng ng t i Loan t ra kh thch h p v i kh h u, t ai ngho x u, kh c n c a vng t tr ng i ni tr c trung du (B c Giang, Ph Th ) v vng ni cao Sa Pa. S n ph m l mng ng t c kh nng tiu th t t v i th tr ng trong n c v m ra tri n v ng xu t kh u. Quy ph m k thu t tr ng, chm sc v khai thc mng tre i m trc (Cng ty u t, xu t nh p kh u nng lm s n ch bi n 2006) cho th y cy tre i m trc thch h p v i cc vng kh h u nng v m c nhi t bnh qun 23oC, l ng ma trung bnh hng nm t 1.000 1.500mm. Tr ng c nh ng ni c cao bi n ng l n, d c n 30o, khng nn tr ng ni t qu d c kh chm sc, thm canh, n u tr ng ni c d c l n nn lm b c thang theo ng ng m c. Tre i m trc thch h p ni c t ng t dy t 0,5m tr ln, t ti x p, nhi u mn, t m nhng thot n c t t, t t nh t l cc t ph sa ven sng su i, t trn nng r y c tnh ch t t r ng. i m trc l loi cy a sng hon ton, khng c tr ng d i tn cy khc, n u tr ng h n giao th nn tr ng theo phng php h n giao v i bng r ng m b o chi u sng. Cc nghin c u v S d ng h p l v pht tri n ti nguyn Tre Vi t Nam l nghin c u r t quan tr ng c a tc gi Nguy n T ng nm 1995 lm c s cho vi c nh h ng tr ng v kinh doanh cc loi tre m t cch h p l Vi t Nam. Nm 2002, nhm tc gi c a Vi n t v n pht tri n kinh t - x h i nng thn v mi n ni v Vi n Khoa h c Lm nghi p VN ti n hnh i u tra kh o st v xy d ng c k thu t tr ng cy lm nguyn li u gi y v i loi cy nguyn li u l Lu ng. Nhm tc gi nghin c u y c i m hnh thi, sinh thi lm sinh, gi tr kinh t , t xy d ng c quy trnh k thu t m gi ng, thi t k tr ng r ng, k thu t tr ng, chm sc, nui d ng v b o v r ng, khai thc v chm sc sau khai thc. Nhm tc gi cng a ra m hnh tr ng xen tre lu ng v i cc cy nng nghi p ng n ngy trong hai nm u. Nm 2005, nh gi c th c tr ng ti nguyn tre trc y, xc nh nh ng kh khn v tm ra cc nguyn nhn t xu t gi i php gip c ng ng ng i dn t c Thi ni ring, t nh Ha Bnh ni chung qu n l, s d ng tre trc c t t hn, nhm nghin c u c a tr ng H Lm nghi p Vi t Nam tri n khai ti: Nghin c u nh ng gi i php ch y u qu n l ti nguyn tre trc d a trn c s c ng ng cc b n ng i Thi vng cao huy n Mai Chu - Ha Bnh t i hai x ng B ng v V n Mai. Nhm nghin c u s d ng m t s phng php nghin c u trong thu th p v phn tch thng tin nh: S d ng phng php nh gi nhanh nng thn, v phng php nh gi nng thn c s tham gia c a ng i dn d thu th p cc ti li u v i u ki n t nhin, kinh t , x h i, ki n th c b n a, xu t v l a ch n ho t ng p d ng phng php pht tri n k thu t c ng i dn tham gia tri n khai m t s th nghi m v nhn gi ng, khai thc, b o v ti nguyn tre trc d a vo c ng ng S d ng phng php i u tra chuyn ngnh tri n khai m t s th nghi m v nhn gi ng, khai thc, b o v ti nguyn tre trc d a vo c ng ng. S d ng phng php i u tra chuyn ngnh xc nh loi, nh gi tnh hnh sinh tr ng, phn b , su b nh h ic a cc loi. Ngoi ra cn k th a cc ti li u cng b , s d ng phng php chuyn gia cng ph i h p trong xc nh cc gi i php pht tri n.

12

K t qu nghin c u ng gp cho vi c kinh doanh s n xu t khng ch r ng Tre l m c B ch n, keo Tai t ng v Song m t v Tr ng r ng v tr ng r ng thm canh tre trc cng c quan tm. V d nh cng trnh K thu t tr ng m t s loi LSNG, khoanh nui ph c h i r ng v canh tc t b n v ng t i Cao B ng, B c C n (Nguy n Xun Qut v c ng s 2005). c bi t, hi n t i Vi n Khoa h c lm nghi p Vi t Nam ang tri n khai ti nghin c u: Nghin c u ch n gi ng v cc bi n php k thu t tr ng r ng thm canh tre trc l y mng v nguyn li u cho xy d ng, ch bi n ph c v n i tiu v xu t kh u. V ti Tr ng th nghi m thm canh cc loi tre nh p n i l y mng nh m nh gi v tuy n ch n cc loi tre nh p n i l y mng ph h p cho C u Hai- Ph Th v Ng c L c Thanh Ha, nh gi cc bi n php thm canh, kh o nghi m v phng php khai thc mng, kh o nghi m m t s phng php s ch b o qu n mng v h ng d n k thu t tr ng, khai thc, s ch v b o qu n mng tre i m trc. Tuy nhin, y cc nghin c u ch ch tr ng vo m t s loi c gi tr kinh t cao (v d lu ng, tre i m trc) trong khi cng c n c nh ng nghin c u tng t cho cc loi khc v cc m c tiu khc nh a d ng sinh h c v b o t n. Cc nghin c u cng cn cha t p trung, m t n mt nhi u c s v a phng khi n ng i c kh theo di, kh hi u nn kh p d ng. Chng ti cho r ng s r t c n thi t n u a ra khung u tin cho cc loi c n nghin c u (v d cc loi c gi tr kinh t cao, ho c cho b o t n) nghin c u hon ch nh (t nhn gi ng, i u ki n gy tr ng, k thu t tr ng, chm sc, khai thc, ch bi n, b o qu n) v cu i cng cc k t qu ny s c s d ng xy d ng thnh cc quy trnh, quy ph m gy tr ng cho t ng loi. C nh v y, ng i c ( c bi t l cc h nng dn) m i c th hi u v lm theo quy trnh/quy ph m c. 4. Cc nghin c u v ch bi n v b o qu n tre trc T nm 1971 t i nay c kh nhi u nghin c u v lnh v c ch bi n v b o qu n lm s n tre trc (cc nghin c u t 83 t i 98 trong danh m c cc nghin c u v tre trc). Cc nghin c u c th c hi n t xc nh tnh ch t l, ho h c c a m t s loi tre trc, t i ch bi n, b o qu n x d ng trong s n xu t v t d ng gia nh, dng trong xy d ng v cng nghi p gi y. V d : Nghin c u v B tr dy truy n s n xu t v ch bi n tre, n a v trc (L Vn H 1971) sau m t th i gian kh o nghi m cc my c a Nh t B n, Trung Qu c t i cng ty Ch bi n v b o qu n lm s n tc g i a ra khuy n ngh : nh ng ni khng c i u ki n th ch y u dng d ng c th cng v cng c c i ti n, nh ng c s c i n th dng k t h p c cng c c i ti n v my c gi i ; Nguyn l cng ngh s n xu t vn s i nguyn li u tre l v g b ch n d ng b t gi y th (H a Th Hu n 1993) y l nghin c u u tin ti n hnh ch t o vn s i t s i c ha c a tre L v g B ch n VN. K t qu nghin c u cho php k t lu n r ng tre L v g b ch n l nh ng lo i nguyn li u cho vn s i c ch t l ng t t v cho php xy d ng c nguyn ly cng ngh , v cc ch tiu cng ngh c th , trn c s p d ng vo s n xu t. Nghin c u v k thu t x l b o qu n Tre theo phng php thay th nh a ( Nguy n Th Bch Ng c, 2001) a ra c s khoa h c c a qu trnh th m thu c b o qu n; m i quan h gi a thnh ph n ha h c c a tre v i qu trnh b o qu n; hi u l c b o qu n tre b ng ch ph m ha h c; xu t quy trnh cng ngh b o qu n tre dng trong xy d ng; hi u qu kinh t c a b o qu n tre; Nghin
13

c u s d ng vn n a p 3 l p thay th vn g trong nh c a nhn dn vng ni pha B c (Nguy n M nh Ho t) t o c m t s lo i vn k t h p gi a na v vn bc c b n c h c cao (tng ng g nhm 5) p ng yu c u nguyn li u lm vn sn, vn thng trong xy d ng nh cho ng bo vng cao. Nghin c u s nh h ng c a c u t o Tre n kh nng th m thu c b o qu n c a Nguy n Th Bch Ng c (t p ch LN s 9/2000) nh m xc nh kh nng th m thu c b o qu n c a tre theo cc h ng khc nhau; kh nng th m thu c b o qu n c a lng v t tre; kh nng th m thu c c a cc v tr khc nhau trn thn tre (g c, gi a v ng n). Nghin c u cn cho th y m t s c i m khc nhau gi a tre gai v lu ng nh h ng n kh nng th m thu c b o qu n. K t qu c a nghin c u gp ph n gi i thch s khc nhau v kh nng th m thu c c a tre theo cc h ng khc nhau v gi a hai loi tre gai v lu n V i nghin c u thm d kh nng s d ng mn ca tre s n xu t khay, a sn mi xu t kh u b ng cng ngh p nh hnh (Bi Ch Kin v Tr n Tu n Ngha, 2004) s n xu t c 500 s n ph m khay a t mn ca tre c hnh dng, kch th c, b n c h c v cc ch s cng ngh khc p ng yu c u cho cc cng an sn mi, hon thi n s n ph m t ch t l ng xu t kh u. Hi n nay trong s n xu t, ngoi cc s n ph m th cng m ngh c s n xu t t song my, tre k t h p c m t s c s s n xu t vn sn tre (Thanh Ha), vn sn tre vn MDF k t h p (H i Dng), s n xu t nh tre xu t kh u, s n xu t than h at tnh t tre.. 5. Cc nghin c u v su b nh h i tre trc Chng ti ch r xot c 7 cng trnh nghin c u cho lnh v c ny (t nghin c u 72 n 78 trong danh m c cc nghin c u). Cc nghin c u cho lnh v c ny kh l t cho m t s b nh h i chnh v n i c m m t s loi tre trc. Trong qu trnh sinh tr ng v pht tri n tre th ng g p ph i m t s b nh h i gy nh h ng n sinh tr ng v l ng khai thc hng nm. Nm 1972, Tr n Vn Mo i u tra m t s b nh h i chnh c a tre v bi n php phng tr . Phng php phng tr ch y u l p d ng cc bi n php kinh doanh r ng tre h p l nh khng tre qu gi, ch t t a tha, ch t dy leo b i r m cho thong kh, t cc l r ng b b nh. Nm 1995, L Vn Nng nghin c u cn trng h i g tre cc t nh mi n B c VN v tm ra phng php phng tr d a trn ni c tr v th c n su non v su tr ng thnh c a cn trng, phn lo i thnh 3 nhm chnh nghin c u: cn trng h i v ; cn trng h i g tr c ti p v cn trng h i g ti. phng ch ng cn trng h i g trong cc nhm trn ra phng php v dng thu c khc nhau: ch ng nhm cn trng h i v cy b ng cch bc v ngay sau khi h ch t; ch ng cn trng h i g kh dng TM 67 v di t b ng phng php ly truy n v ch ng cn trng h i g tr c ti p cn m cao b ng cch bc v phi cho g kh, dng BQG, phun, qut ln b m t g v ch ng nhm cn trng h i g ti dng ha ch t b o qu n g nh Creosote +5% DDT; ULL;U;LN1;LN2;LN3.. Nm 1973, L Vn Nng c nghin c u v su h i tre trc trong gia nh. T tc gi a ra cc ki n v phng tr su:
14

- i v i dng b ng tre trc: nn dng lo i gi, ch t vo ma ng, v lc ny t m t n tre. N u ch t vo ma h (thng 3-8) m t s n nhi u nn ph i ch b o qu n. Mu n phng m t tre ra dng thu c b o qu n Hylotox, Duotex, BQG1, qut ln m t c t ngang c a dng tre, m t tre b rc, nh ng ch c t g t,... G n y, phng php m i c nhi u n c nghin c u v p d ng l phn l p vi sinh v t n i dinh s ng trong m th c v t c kh nng c ch ho c tiu di t s pht tri n c a n m gy b nh cc loi gy tr ng. Vi n Khoa h c Lm nghi p Vi t Nam p d ng cng ngh sinh h c trong nghin c u v phng tr n m gy b nh s c tm cho cy lu ng (Nguy n Thu Nga, Ph m Quang Thu 2006). y l c s b c u pht tri n phng php phng tr su b nh h i cy r ng b ng ch ph m sinh h c. Su b nh h i tre trc c n c ti n hnh ton di n hn trn cc loi cy tr ng chnh v quan tr ng cho s n xu t v b o t n. Chng ti cng cho r ng s r t h u ch khi cc nghin c u v su b nh h i tre trc c nghin c u m t cch ton di n hn v sau c p d ng trong cc quy trnh/quy ph m gy tr ng r ng tre trc. N u lm c i u ny, ng i nng dn s c l i do n r rng, v d p d ng. 6. Cc nghin c u v tc ng t i mi tr ng Khng c nhi u nghin c u v lnh v c ny v chng ti ch r sot c 5 nghin c u t nm 1964 t i nay (t nghin c u 84 t i 88 trong danh m c cc nghin c u). Cc nghin c u m i ch d ng l i nghin c u tnh ch t t r ng, di n bi n c a ph t d i r ng m t s lo i tre trc. Nm 1961, Nguy n Ng c Bnh nghin c u v c i m t tr ng r ng tre lu ng v nh h ng c a cc phng th c tr ng r ng tre lu ng n t. Nghin c u gip cho vi c quy ho ch vng tr ng lu ng thch h p, m t khc nng cao tc d ng phng h v hi u qu kinh t r ng tre lu ng, m b o kinh doanh b n v ng. K t qu nghin c u cho th y tr ng r ng theo phng php nng lm k t h p trong hai nm u khi r ng tre lu ng cha khp tn th r ng tre lu ng sinh tr ng t t hn t 15-22% so v i i ch ng khng tr ng xen. V v y gi m c s cng lao ng chu n b t tr ng r ng; gi m c cng chm sc r ng trong nm u; r ng tre c b o v t t hn (khng b tru b, gia sc ph ho i); Nng cao che ph c a t; t o ra thu nh p c n thi t cho cc h nng dn trong nh ng nm u; t o c s v ng ch c th c hi n LNXH vng ni. Tr ng Tre thu n loi c lm cho t x u i khng? tm hi u v v n ny, nm 1972, tc gi Hong Xun T- Vi n nghin c u lm nghi p a ra m t s nh n xt thng qua vi c nghin c u v ph c a t d i r ng Tre thu n loi. K t qu nghin c u c trnh by theo 3 nhm: Thnh ph n c gi i, cc ch s l tnh, cc ch s ha h c v c th hi n theo hnh th c so snh. i u ng ch l sau khi tr ng tre, chua v no ki m c c i thi n m t cch r r t so v i r ng th sinh ban u cng nh so v i r ng tr ng cy l r ng khc, v cng nh l tnh, s thay i ha tnh do tr ng tre x y ra m nh nh t t ng t m t trn cng. Tm l i, r ng tr ng tre thu n lo i lm cho t ngho mn v m,
15

ng c l i mi tr ng t tr nn t chua hn so v i r ng th sinh ban u cng nh so v i r ng tr ng m t s loi cy l r ng khc. Hi n t ng chua t d i r ng tre c c i thi n ch y u do ngho xc h u c v t lun b kh h n. Nh n xt v ngh : Tr ng tre thu n lo i lm cho tnh ch t v t l c a t b thoi ha nhanh chng. Tr ng tre thu n lo i lm gi m hm l ng mn, m, nhng l i lm gi m chua v tng no ki m nh gi m t cch t ng h p v l y quan i m c a d t r ng nhi t i th ph nhiu c a t d i r ng tre l km nh t Hi n t ng t d i r ng tre ngho ki t d n l nguyn nhn quan tr ng lm gi m s n l ng r ng. V v y, khng nn tr ng tre n a thu n lo i m nn tr ng h n giao v i cy g v a c s n l ng n nh v a m b o ph c a t c duy tr, ph h p v i th c t trong thin nhin.

K thu t t o r ng cho cc loi tre trc Vi t Nam l m t cng nghin c u r t quan tr ng gip ch cho vi c tr ng v kinh doanh tre trc Vi t Nam. Chnh v v y m cu n sch K thu t t o r ng tre trc Vi t Nam c ra i. Cu n sch do tc gi Nguy n Ng c Bnh v Ph m c Tu n so n th o v c xu t b n nm 2007 t i Nh xu t b n Nng nghi p. Tc gi a ra m t s ki n xu t v t ch c s n xu t, c ch , chnh sch cho cc vng chuyn canh nguyn li u tre trc Vi t Nam.C th ni y l cu n ti li u r t hay, m i c s d ng r t c ch trong th c ti n s n xu t cng nh trong nghin c u. Cc nghin c u su v ng thi t d i r ng tr ng thu n loi v h n loi tre trc v n cha c nghin c u. Cc nghin c u v nh h ng c a tre trc t i t ng th m ti, cy b i, t i r a tri, xi mn cng cha c ch . Hi n nay, m hnh r ng tr ng b n v ng ang c ch nghin c u. Cng s r t quan tr ng n u chng ta nghin c u, xy d ng r ng tr ng tre trc b n v ng, v nghin c u kh nng lu gi cc bon c a r ng tre trc.

7. Cc nghin c u v th tr ng tiu th M c d y l lnh v c r t quan tr ng nhng l i khng c nhi u nghin c u. Cc nghin c u v lnh v c ny ch l m t ph n trong cc nghin c u khc. R t c n thi t ph i c cc nh gi v th tr ng tiu th n i a v xu t kh u cho cc m t hng t tre trc, t m i c cc nh h ng h p l cho pht tri n. 8. Nh ng thu n l i v kh khn trong qu trnh nghin c u tre trc Tre trc ni ring v lm s n ngoi g ni chung c tr l ng phong ph v phn b t i h u h t cc a phng t b c vo nam c a t n c. y l ngu n ti nguyn t nhin c gi tr kinh t to l n n u bi t khai thc v s d ng hi u qu v b n v ng. Tre trc c
16

nhi u u i m nh tu i thnh th c cng ngh th p (1-5 tu i tu thu c vo m c tiu s d ng), c ng ch u l c cao, tr l ng l n. Do , n s l ngu n nguyn li u u vi t khi s d ng s n xu t cc s n ph m i h i c ng ch u l c cao, ng th i v i tu i khai thc th p n s tng hi u qu kinh t trn m t n v di n tch r ng. Tuy nhin, tre trc l cy m t l m m, sinh tr ng theo ma cho nn nh h ng n s n xu t cng nghi p. Tre c kch th c, tnh ch t c h c, v t l khc nhau t g c n ng n, t c t vo ru t, lng v m t tre cho nn kh khn cho qu trnh gia cng ch bi n, cng nh lm gi m kh nng dn dnh v b n t nhin c a s n ph m. Hm l ng ch t dinh d ng trong thn tre cao l nguyn nhn gy ra hi n t ng n m m c, m i m t c a tre. L ng tinh tre v ru t tre mang tnh v c nn khng c kh nng dn dnh khi s d ng ch t k t dnh c ngu n g c h u c. Tre n a th ng c ng knh nh hn g , c r ng l n nn s lm tng chi ph v n chuy n v d tr , ng th i lm gi m t l l i d ng nguyn li u. 9. Cc n i dung c n nghin c u trong th i gian t i Nghin c u c b n M r ng nghin c u c u c b n v c i m c u t o, tnh ch t c h c, v t l, ho h c theo t ng loi, t ng c p tu i. Xc nh khu v c phn b , c tnh sinh l, sinh thi v tr l ng c a t ng loi. Nghin c u cc loi t v l p a ph h p cho vi c tr ng v kinh doanh cc loi tre trc c gi tr cao. Cng c n thi t ph i quy ho ch vng nguyn li u theo cc m c tiu khc nhau v ng d ng cng ngh sinh h c trong t o gi ng, b o qu n v ch bi n tre trc. Nghin c u k thu t gy tr ng Nghin c u phng php nhn gi ng (p d ng cng ngh sinh h c), k thu t gy tr ng, chm sc, khai thc i v i t ng loi. Cc k t qu ny c s d ng xy d ng cc quy trnh/quy ph m cho t ng loi. Nghin c u v ch n gi ng, nhn gi ng cc loi tre cho cc m c ch b o t n, nguyn li u ch bi n, tre phong c nh, tre l y mng Nghin c u k thu t ch bi n Nghin c u ch bi n tre trc trn nguyn t c: S d ng hi u qu v s d ng t ng h p nh m nng cao gi tr s d ng c a cy tre. u tin nghin c u s d ng tri t ton b nguyn li u: Ph n g c lm nguyn li u cho vn ghp thanh Ph n thn lm nguyn li u s n xu t vn ghp thanh v p l p Ph n ng n dng s n xu t chi u tre, a, tm Ph li u v nguyn li u kch th c nh khng h p quy cch dng lm nguyn li u s n xu t dm, s i v b t gi y. Nghin c u t o v t li u composite t tre, tre g k t h p Nghin c u cng ngh s n xu t v ch bi n mng tre. Nghin c u s n xu t than ho t tnh t tre trc.

17

Nghin c u cng ngh bi n tnh nng cao v c i thi n ch t l ng nguyn li u. C n thc y cc lo i hnh s n ph m th cng m ngh s d ng nguyn li u tre trc.

Nghin c u k thu t b o qu n Cc s n ph m s d ng tre trc l nguyn li u d b n m m c, m i m t ph ho i. Do , c n m r ng nghin c u theo h ng tm cc cng ngh b o qu n h p l i v i t ng lo i nguyn li u v lo i hnh s n ph m, trn nguyn t c: Nng cao hi u l c b o qu n m b o b n c h c sau khi b o qu n Cng ngh b o qu n ph i ph h p v i s n ph m m b o gi thnh s n ph m th p, nguyn li u r ti n d ki m m b o v sinh mi tr ng.

Vi c th c hi n thnh cng cc nghin c u trn y c ngha khoa h c v ngha th c t to l n. Cc k t qu nghin c u c b n s l c s cho vi c nh h ng s d ng c hi u qu nguyn li u tre trc. ng th i t cc k t qu nghin c u ng d ng c th l a ch n cng ngh ph h p cho t ng lo i s n ph m. Bn c nh , s t o cng n vi c lm cho m t l c l ng lao ng ng k cc vng nng thn, mi n ni c a n c ta. Nghin c u th tr ng Nghin c u th tr ng s n ph m tre trc c ngha r t l n t i s pht tri n c a c a lnh v c ny. Do vy, trong th i gian t i cng c n c nh ng nghin c u v lnh v c ny, th y c i m y u, i m m nh v t c nh ng khuy n ngh ph h p cho s pht tri n c a tre trc Vi t Nam. Cng s r t c n thi t ti n hnh cc nghin c u nh gi hi u qu kinh t cho t ng loi tre trc khc nhau. M t s i m c n kh c ph c trong s pht tri n tre trc Tre trc t c quy ho ch theo quy m thm canh v m i lin h v i cc vng ch bi n cng nghi p cn y u. Nng su t cc r ng tr ng tre trc ni chung l th p so v i cc cch th c s n xu t khc. Kinh ph s d ng cho cc nghin c u v tre trc cn kh h n h p. Cc nghin c u v tre trc cn khng t p trung v t n m n nhi u c s , nhi u vng nn kh t p h p v a ra ng d ng cho s n xu t. Chi n l c pht tri n tre trc cng cha c xy d ng. S n ph m tre trc cn b nhi u r i ro do s e do c a n m, m c v cn trng ph h i. Cc s n ph m ch bi n tre trc cn n gi n c v hnh th c v ch t l ng, cha c tnh c nh tranh m nh c th tr ng trong n c v xu t kh u. Tu vo ngu n l c s n c, chng ta c th u tin cc nghin c u, pht tri n tre trc tre trc c th ng gp ngy cng quan tr ng hn i v i s ng nhn dn v n n kinh t qu c dn.

18

Ti li u tham kh o Biswas S, 1995. Diversity and genetic resources of Indian bamboos and the strategies for their conservation. In: Rao and Rao (eds), Bamboos and Rattan Genetic Resources and Use. IPGRI and INBAR, 29-34. Dranhsfield S, Widjaja EA, 1995. Bamboos. PROSEA Plant Resources of South-East Asia 7, Backhuys Pusblishers, Leiden. 189 pp. Gamble JS, 1986. Bambusee of British India. Annals of the Royal Botanic Garden, Calcutta. Vol. VII. L Tr n Ch n, Ty T, Tu NH, Nhung H, Phuong DT, Van TT. 1999. Some basis characters of Vietnam flora. Science and Technics Publishing house. Hanoi.
19

L Vi t Lm, 2005. Taxonomy of bamboo subfamilies in Vietnam. Pages 312-321 in MARD (ed). Paper for the Conference of forest science and technology for 20 years under renovation, 8-9/4/2005.
Nguy n Hong Ngha, 2001. M t s loi tre trc qu hi m Vi t Nam. Thng tin KHKT Lm nghi p, s 6, Vi n Khoa h c Lm nghi p Vi t Nam. Nguy n Hong Ngha, 2005. Tre trc Vi t Nam. NXB Nng nghi p. H N i. Nguy n Hong Ngha, Tr n Vn Ti n, 2005. M t s loi n a (Schizotachyum) m i c a Vi t Nam. T p ch Nng nghi p v Pht tri n nng thn s 74 k 2 thng 12/2005.

Nguy n Ng c Bnh, 1964. B c u nghin c u c i m t tr ng Lu ng. Bo co khoa h c, Vi n Khoa h c Lm nghi p Vi t Nam.

Nguy n Ng c Bnh, Ph m c Tu n, 2007. Cc lo i r ng tre trc ch y u Vi t Nam. Nh xu t b n nng nghi p. H Ni. Nguy n Ng c Bnh, Ph m c Tu n, 2007. K thu t t o r ng tre trc Vi t Nam. Nh xu t b n Nng nghi p. H N i.

Nguy n Tch, Tr n H p, 1971. Tn cy r ng Vi t Nam. NXB Nng thn. H N i Nguy n T ng, 1996. Ti nguyn Tre v Song my Vi t Nam. K t qu nghin c u khoa h c cng ngh lm nghi p 1991-1995. NXN Nng nghi p. H N i. Nguy n T ng, 2001. Ti nguyn tre Vi t Nam. Thng tin KHKT Lm nghi p, s 6, Vi n Khoa h c Lm nghi p Vi t Nam Ph m Hong H , 1999. Cy c Vi t Nam, t p 3, trang 600-627. NXB Tr Tp HCM. Ph m Quang , 1963. Tr ng v khai thc tre n a trc. Nh xu t b n nng thn. H N i Ph m Vn Tch, 1963. Kinh nghi m tr ng Lu ng. Bo co khoa h c. Vi n nghin c u lm nghi p. Rao VR, Rao AN, 1995. Bamboo and Rattan, Genetic Resources and Use. Proceedings of the First INBAR Biodiversity, Genetic Resources and Conservation Working Group, 7-9 November 1994, Singapore. IPGRI, 78 pp. Rao AN, Rao VR, 1999. Bamboo and Rattan, Genetic Resources and Use. Proceedings of the third INBAR-IPGRI Biodiversity, Genetic Resources and Conservation Working Group, 24-27 August 1997, Sergan, Malaysia. IPGRI, 203 pp. Tr n Ng c H i, 2005. Tre trc v ng bo dn t c Thi vng cao huy n Mai Chu t nh Ha Bnh. B n tin LSNG thng 12/2005. Tr n Nguyn Gi ng, Lu Ph m Honh, Hong Vnh T ng on Chng, 1977. Nghin c u k thu t tr ng v kinh doanh r ng Lu ng p ng tr ng t p trung trn di n tch l n (1975-1977). Thng bo k t qu nghin c u KHKT (1961-1977). Tr n Vn Mo, 1972. B nh h i tre. T p san Lm nghi p, s 9. V Vn Chi, 2003. T i n th c v t thng d ng, t p I, trang 410-415. NXB Khoa h c k thu t. H N i. V T L p, 1999. Natural Geography of Vietnam. Education Puslishing House. Hanoi. V Vn Dng, 1980. M y bng loi tre c th dng lm nguyn li u gi y. T p san Lm nghi p s 8/1980 (V m t s ti li u tham kh o khc c trnh by ph n database)

20