X.

ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

391 _______

R744 (CO2) SOUTUCU AKIKANLI SOUTMA SSTEMLER, KANATLI BORULU R744 (CO2) EVAPORATR VE GAZ SOUTUCU TASARIM ESASLARI
Fatih KASAP Hasan ACL Hatice CANBAZ Selim ERBL

ZET R744 (CO2), soutma endstrisinin gelime dnemlerinde yaygn olarak kullanlmtr. Ancak, kritik nokta civarnda veya zerindeki s atm nedeniyle ortaya kan soutma tesir katsaysndaki d ve yksek alma basnlar nedeniyle yerini halokarbon soutucu akkanlara brakmtr. Halokarbon soutucu akkanlarn evre zerindeki olumsuz etkileri nedeni ile alternatif, doal soutucu akkan olarak yeniden kullanlmaya balanmtr. Gncel makine ve eanjr teknolojisi, sistem kontrol elemanlar sayesinde R744 (CO2) verim ynnden transkritik evrim ile zellikle kuzey lkelerinde ve subkritik kaskad evrim ile gney lkelerde rekabeti seviyelere ulamtr. Son zamanlarda souk iecek otomatlarnda, spermarketlerde, souk odalarda, gda retim ve ileme tesislerinde, endstriyel dondurma retim makinelerinde, s pompalarnda ve ara klimalarnda CO2'nin soutucu akkan olarak kullanm giderek yaygnlamaktadr. Makalemizde R744 (CO2)in soutucu akkan olarak kullanld sistemler ile kanatl borulu CO2 evaporatr ve gaz soutucular hakknda bilgiler aktarlacaktr. Anahtar Kelimeler: CO2, R744, Transkritik evrim, Subkritik evrim, Gaz Soutucusu, Doal Akkan

ABSTRACT R744 (CO2) was used in the early stages of the refrigeration industry, but it lost the competition with halocarbon refrigerants because of its high operating pressure and the loss of capacity and coefficient of performance when rejecting heat near or above the critical point. Because the negative effect of halocarbon refrigerants on environment, that R744 (CO2) started to used recently. New heat exchanger technology and system components allow R744 (CO2) to reach competitive efficiency levels for transcritic cycle especially in northern countries and for sub-critic cascade cycle in southern countries. Recently, CO2 has been intensely studied for application as the primary refrigerant in transcritical mobile air conditioners, vending machines, supermarkets, cold rooms, food production and process industry, industrial ice cream machineries and heat pumps. This article is prepared to give general technical information on R744 (CO2) cooling systems, CO2 evaporators and gas coolers.
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

392 _______

Keywords: CO2, R744, Transcritic CO2 Cycle, Subcritic CO2 Cycle, Gas Cooler, Natural Refrigerant

1. GR 20. yzyl boyunca gelimi lkelerin ban ektii sanayileme, byme, kalknma geninde gereklesen ekonomik faaliyetler, insann yaamn srdrd evresel alanlarn kaldramayaca bir kirlenmeyle sonulanmtr. Toprak, su ve hava, insan yaamn tehdit eder boyutlarda bir kirlilik dzeyiyle kar karyadr. Problemin boyutlarn fark etmeye balayan lkeler kalc zm arayna girmi bulunmaktadrlar [1]. Bu alanda her geen yl yeni standartlar ve normlar gelitirilip uygulamaya koyulmaktadr. Sre ile ilikili firmalar da yaanan gelimelere uyum salayabilmek iin yeni yasa ve standartlara uygun teknolojiler, rnler ve imalat (proses) yntemleri gelitirmek durumunda kalmaktadrlar. Birok endstri dal gibi iklimlendirme sektr de bu gelimelerden etkilenmektedir. Soutma sistemlerinde kullanlan, kresel snmay hzlandrc, ozon tabakasna zararl, evreye negatif etkisi olan kloroflorokarbonlar (CFC) ve hidrokloroflorokarbonlarn (HCFC) yerine evreye uyumlu soutucu akkan zmleri bulunmas noktasnda almalar yaplmaktadr. Hidroflorokarbonlar (HFC), klor iermeyen etan, metan gibi doal gazlardan sentez yolu ile elde edilmekte olup klor yerine hidrojen ikame edilmekte ve bu nedenle greceli olarak daha evreci diye tanmlanmaktadr [2, 3]. CO2nin yan sra isobtan, propan gibi doal akkanlar yanc ve patlayc olmalar nedeniyle byk arjl sistemlerde kullanlamaz. R717 (NH3, Amonyak) gaz ise bakr alamlarna etkisi, toplu mahallerde ve byk arjl sistemlerdeki zehirleme riski dezavantaj olarak karmza kmaktadr. Kresel snmaya etkisi olmayan ve ozon tabakasna zarar vermeyen doal soutucu akkanlar ise kukusuz bu srete en nemli alternatiflerdir. CO2 gaz bu noktada etkili bir zm olarak karmza kmaktadr. CO2, soutma endstrisinin gelime dnemlerinde yaygn olarak kullanlmtr. Ancak, kritik nokta civarnda veya zerindeki s geii nedeniyle ortaya kan soutma tesir katsaysndaki d ve yksek alma basnlar nedeniyle yerini halokarbon soutucu akkanlara brakmtr [4]. Halokarbon soutucu akkanlarn evre zerindeki olumsuz etkileri nedeni ile alternatif, doal soutucu akkan olarak yeniden kullanlmaya balanmtr. Gncel makine ve eanjr teknolojisi, sistem kontrol elemanlar sayesinde CO2 verim ynnden transkritik evrim ile zellikle kuzey lkelerinde ve subkritik kaskad evrim ile gney lkelerde rekabeti seviyelere ulamtr. R744 (CO2), 31,06 C dk kritik nokta scakl ve 73,8 bar yksek kritik nokta basncndan dolay dier geleneksel soutucu akkanlara nazaran bir takm ek teknik gereksinimlere ihtiya duymaktadr.

2. SOUTUCU AKIKAN OLARAK R744 (CO2) R744 (CO2), 1850 ylnda ilk kez soutucu akkan olarak, Britanyal Alexander Twining tarafndan gndeme getirilmitir. Fakat ilk CO2 soutma sisteminin yaplmas 1860l yllarn sonunda Amerikal Thaddeus S.C. Lowe tarafndan gerekletirilmitir. Temiz ve gvenilir oluundan dolay 1920lere kadar gemilerde ve endstride yaygn olarak kullanlmtr. 1928de CFClerin kullanlmaya balanmasyla, yukardaki sebeplerden dolay CO2 yava yava market dnda kalm, 1950lerde de kullanm son bulmutur. 20. yzyl sonlarna gelindiinde CFClerdeki kstlamalar younlat iin yeni araylara girilmi ve CO2 ve NH3 gibi eski, doal akkanlar tekrar gndeme gelmitir. 1990da Prof. Gustav Lorentzenin transkritik CO2 evrimi patent uygulamas bu konu iin bir milat oluturmutur [5].

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

393 _______

2.1. CO2 evresel zellikleri Soutucu akkanlarn evresel zellikleri ile ilgili iki temel kavram mevcuttur. 1. ODP (Ozon Tketme Potansiyeli - Ozone Depletion Potential): Bir gazn ozon tabakasna verebilecei zarar ifade eder. Bal bir deer olarak bulunur [6]. 2. GWP (Kresel Isnma Etkisi Global Warming Potential): CO2in GWPsi 1 kabul edilerek belli zaman srecinde bir sera gaznn evreye kresel snma etkisini CO2e bal olarak veren deerdir [6]. CO2in ozon tketme potansiyeli sfrdr (ODP=0) ve kresel snmaya dorudan etkisi ok dk seviyededir (GWP=1). Tablo 1de yaygn bilinen soutucu akkanlarn evresel zellikleri verilmektedir. Tablo 1. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn evresel zellikleri [6] Soutucu Akkan R 11 R 12 R 22 R 134a R 410a R 404a R 407c R 507a R744 (CO2) R 717 (NH3) Soutucu Akkan Snf CFC CFC HCFC HFC HFC HFC HFC HFC Doal Akkan Doal Akkan ODP 1 0,82 0,034 0 0 0 0 0 0 0 GWP 4600 10600 1700 1300 1980 3780 1650 3850 1 <1

ODP: (R11=1 kabul edilmitir) GWP: (CO2=1 kabul edilmitir) ODP ve GWP kavramlarna ek olarak literatrde Toplam Edeer Isnma Etkisi (TEWI) kavram da mevcuttur. Toplam Edeer Isnma Etkisi (TEWI), akkann ve bulunduu sistemin dorudan ve dolayl olarak yaratt kresel snma etkisini tanmlar. Akkann zelliklerinden dolay evrede oluturduu etki dorudan etkidir. Kullanld soutma sistemine enerji temini esnasnda oluan CO2 emisyonu ise dolayl etkidir. ki etkinin birden toplam Toplam Edeer Isnma Etkisi (TEWI) eklinde tanmlanr. CO2, soutma sistemlerinde toplam edeer snma etkisinin azaltlmasnda da etkili bir akkandr [7]. 2.2 CO2 Gvenilirlik Soutucu akkanlar zehirlilik ynnden 2 gruba ayrlr. A snf deriiklii 400 ppme eit veya altndaki olan soutkanlar gsterir. B snf deriiklii 400 ppmin zerindeki soutkanlar gsterir. CO2 deriiklii 400 ppm altndaki soutucu akkanlar iin zehirlilik belirtisi olan A snfndadr [8]. Yanclk ynnden soutucu akkanlar 3 snfa ayrlr. Snf 1; 21Cde ve 101 kPa basnta alevlenme testinde yanmayan soutucu akkanlar gsterir. Snf 2; 21Cde, 101 kPa basnta 0.10 kg/m3 younlukta dk yanclk gsteren ve 19 kJ/kgdan dk yanma ss reten soutkanlar ifade eder. Snf 3; 21Cde, 101 kPa basnta 0.10 kg/m3 younlukta yksek yanclk gsteren ve 19 kJ/kgdan byk yanma ss reten soutucu akkanlar ifade eder. CO2 yanc zellii olmaya snf 1de yer almaktadr [8].

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

394 _______

CO2in zehirsiz olduu belirtilmesine ramen, havadaki konsantrasyonuna bal olarak insanlar zerinde bir takm fiziksel etkileri vardr. Havadaki CO2 deriimi hacimce %2-3 arasnda iken solunumda hzlanma ve hafif bir ba ars hissedilebilir. Acil Yaam ve Salk Tehlikesi (IDLH) konsantrasyonu %4te sabitlenmi ve lmcl konsantrasyonun %10 olduu belirtilmitir. Pratikte snr konulan, havadaki %5 CO2 oran gayet mantkl bir deerdir [9]. Sonu olarak bu snr deere gre tasarmlar yaplmal ve herhangi bir kaza veya bir sznt durumunda canllara verilen zarar en aza indirilmelidir. Tablo 2de yaygn bilinen soutucu akkanlarn gvenilirlik ynnden snflandrlmas verilmektedir. Tablo 2. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn Gvenilirlik Ynnden Snflandrlmas [8] Soutucu Akkan Zehirlilik Yanclk R 11 A 1 R 12 A 1 R 22 A 1 R 134a A 1 R 410a A 1 R 404a A 1 R 407c A 1 R 507a A 1 R744 (CO2) A 1 R 717 (NH3) B 2

2.3. CO2 Termofiziksel zellikleri Bir soutma sistemi tasarlarken soutucu akkan zellikleri byk nem arz etmektedir. CO2 zelliklerinin dier geleneksel soutucu akkanlardan farkl olduu bilinmektedir. Karlatrma yapldnda CO2in en dikkat ekici zellii dk kritik nokta scakl (31,06 C) ve yksek basncdr (73,8 bar). CO2'yi uygulamadaki dier bir snrlayc etken -56,6 C ve buna karlk gelen 5,1 bar basntaki yksek l noktasdr. Ayrca geleneksel akkanlarla (CFC, HCFC, HFC, HC) karlatrldnda buhar basnc ve hacimsel s transferi kapasitesi (0Cde 22545 kJ/m3) olduka yksektir [9]. CO2 faz diyagramndan da grlecei gibi iki fazn denge halinde bulunduu durum vardr: KatGaz, Kat-Sv, Sv-Gaz denge durumlar. Atmosfer basnc altnda CO2 yalnzca kat veya gaz halde bulunabilir. Bu basnta sv faz mmkn deildir. Bu scakln zerinde CO2 sblimleerek gaz fazna geer. 5,2 bar ve -56,6C CO2in halinin dengede olduu kouldur. Bu artlarda maddenin hali denge durumundadr. 31,1Cde CO2 kritik noktaya ular. Bu noktada sv ve gaz faznn younluklar eittir ve iki faz arasndaki farkllk ortadan kalkar. Bunun sonucunda yeni bir fazn ortaya kmas sz konusudur. Maddenin bu fazna sperkritik faz denir. ekil 1de CO2 Faz Diyagram, ekil 2de CO2 lnP h Diyagram verilmektedir.

ekil 1. CO2 Faz Diyagram [10]

ekil 2. CO2 lnP h Diyagram [10]

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

395 _______

Tablo 3ten grld gibi CO2 cazip termofiziksel zelliklere ve benzer halokarbon soutucu akkanlarna nazaran dk viskozite, yksek hacimsel kapasite, yksek sl iletkenlik ve yksek buhar younluuna sahiptir. Tablo 3. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn Termofiziksel zellikleri [11]
Sv Faz Younluu f, (kg/m3) [a] 1536,9 1400,1 1285,7 1298,9 1175 1154,8 1240,8 1161,1 934,26 640,28 Gaz Faz Younluu (kg/m3) [b] 2,36 17,185 20,41 13,9 28,82 29,91 18,86 30,98 94,148 3,31 Isl Kapasite cp, (kJ/kg) [a] 0,85 0,93 1,16 1,3 1,5 1,3 1,4 1,37 2,5 4,41 Hacimsel Kapasite (kJ/m3) [a] 450,76 2636,52 4205,28 2773,75 6566,35 4953,99 3973,24 5055,32 22089,00 4192,51 Is letim Katsays k, (W/m.K) [a] 0,09 0,62 0,09 0,09 0,1 0,07 0,01 0,072 0,11 0,56 Dinamik Viskozite , (mPa.s) [a] 0,5 0,25 0,22 0,27 0,16 0,18 0,21 0,18 0,101 0,172

Tkritik, (C) Soutucu Akkan R 11 R 12 R 22 R 134a R 410a R 404a R 407c R 507a R744 (CO2) R 717 (NH3) 198 112 96,2 101,1 72,13 72 86,74 70,6 31 132,3

Pkritik, (bar)

44,1 42,2 49,9 40,6 49,3 37,3 46,2 37,05 73,7 113,3

Aklamalar: [a] -1,1C'deki doymu sv; [b] -1,1C'deki doymu buhar

2.4. CO2 Akkannn Maliyeti Tablo 4te yaygn bilinen soutucu akkanlarn karlatrmal fiyatlar grlmektedir. Doal akkan olarak CO2in, maliyetinin geleneksel akkanlara gre ok daha dk olduu grlmektedir. Tablo 4. Yaygn Bilinen Soutucu Akkanlarn Karlatrmal Fiyatlar [12] R134a 9,38 /kg R404a 8,85 /kg R407c 10,68 /kg R410a 9,58 /kg R507 19,53 /kg R744 (CO2) 0,52 /kg R717 (NH3) 1,3 /kg

3. CO2 TEMEL SOUTMA EVRMLER CO2 soutma sistemlerinde Subkritik ve Transkritik olmak zere iki tip temel evrim vardr. Subkritik olarak adlandrlan evrimin tamamnda basn kritik noktann altndadr. Transkritik evrimde ise evreye s geii kritik noktann zerinde gerekleir. 3.1 Subkritik evrim 3.1.1 Direkt Genlemeli CO2 Subkritik evrim Subkritik evrim soutma endstrisinde en ok kullanlan sistemdir. Btn scaklklar ve basnlar kritik noktann altnda, 3l noktann zerindedir. Tek kademeli CO2 subkritik evrim olduka basit bir
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

396 _______

sistemdir. Fakat kstl scaklk aral ve yksek basntan dolay baz dezavantajlar bulunmaktadr. Dk kondenzasyon scaklndan dolay evreye s geiinin geeklemesi gleir. alma basnc 60 bar seviyelerindedir [13].

ekil 3. Direkt Genlemeli CO2 Subkritik evrim [14]

ekil 4. Direkt Genlemeli CO2 Subkritik evrim ln P h Diyagram [10]

3.1.2. CO2 Subkritik Kaskad evrimi CO2 kaskad sistem, birbirine karmayan iki farkl akkanl iki evrimden oluan bir soutma evrimidir. ki evrimden bir tanesi genellikle sktrma evrimidir ve darya s geiinin gerekletii evrimdir. Bu sistemlerde, akkan olarak R 717 (NH3, amonyak) bata olmak zere, R404A ve uygun dier HFC akkanlar kullanlr [15]. Bu tip sistemlerde alma basnc 4045 bar dolaylarndadr [16].

12 CO2 Kompresrnde izentropik sktrma 23 Kaskad Kondenserde (kovan tipi) CO2'in sabit basnta youmas 34 Genleme Valfinde sv CO2'in genlemesi 41 Subkritik Evaporatrde sabit basnta buharlama 5-6 R717/R404A/R134A,vb. Kompresrnde izentropik sktrma 6-7 R717/R404A/R134A,vb. Kondenserinde sabit basnta youma 7-8 R717/R404A/R134A,vb. Genleme Valfinde sabit entalpide genileme 85 Kaskad Kondenserde (kovan tipi) sabit basnta NH3'n buharlamas ekil 5. Subkritik CO2 - R717/R404A/R134A, Kaskad evrimi emas [15] ekil 6. Subkritik CO2 - R717/R404A/R134A Kaskad evrimi ln P h Diyagram [17]
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

397 _______

Kaskad sistemlerde farkl olarak kaskad kondenseri olarak bilinen s deitiricisinde CO2 younlarken, yksek scaklk tarafndaki akkan buharlamaktadr. Bu tip s deitiriciler plaka tipi veya boru-kovan tipinde olabilir [16]. 3.2. CO2 TRANSKRTK EVRM 3.2.1. CO2 Transkritik evrim CO2, 31,06 C dk kritik nokta scakl ve 73,8 bar yksek kritik nokta basncna sahiptir. Klasik buhar sktrmal evrimlerde olduu gibi akkann kondenserde youarak atmosfere s atmas mmkn deildir. Sperkritik blgede evreye s geii gaz fazndaki CO2in youmakszn, scaklnn dmesiyle gerekleir. Bu ekilde gerekleen evrimlere transkritik CO2 evrimi denir [6]. Bu sebeple sistemde kondenserin yerini gaz soutucu alr. Transkritik CO2 evriminde Kompresrde sktrlm CO2, gaz soutucusunda ssn evreye atar [18].

ekil 7. CO2 Transkritik evrim [19]

ekil 8. CO2 Transkritik evrim ln P h Diyagram [10]

3.2.1.1. Is Deitiricili Tek Kademeli Basit Transkritik evrimi Transkritik sistemlerde etkenlii arttrmaya ynelik olarak i s deitiricisi kullanlmaktadr. Bu eanjr sistemin EER deerini arttrmaya ynelik hem gaz soutucu k scakln drrken hem de kompresre sv kamasn engellemek iin akmlatr grevi grerek evaporatr knda gaz olmasn garanti altna alr.

ekil 9. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim [10]

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

398 _______

12 Kompresrde izentropik sktrma 23 Gaz Soutucusunda sabit basnta s geii 34 Is Deitiricide souma 45 Genleme Valfinde sabit entalpide genleme 56 Transkritik Evaporatrde sabit basnta buharlama 61 Is Deitiricide kzdrma ekil 10. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim [20]

ekil 11. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim ln P h Diyagram [21]

ekil 12. Is Deitiricili CO2 Transkritik evrim T-S Diyagram [21]

3.2.1.2. Is Deitiricili Gaz By-Passl Basit Transkritik evrimi Transkritik sistemlerin verimliliini artrmak iin gaz by-passl olarak tasarmlar da gerekletirilmektedir. Geleneksel sistemlerden farkl olarak ikinci bir genleme vanas sisteme eklenir. Birinci genleme ilemi gaz soutucudan likit tankna gerekleirken burada sv ve gaz fazlar oluur. Daha sonra tekrar sv istenen buharlama scaklna kadar kslm olur. Bu sistemlerde hem ikinci genlemeden dolay evaporatrn giriindeki kuruluk derecesi azaltlm olur bylece sistemin EER deeri artar hem de ara basn kademesinde likit tank kullanldndan dolay sistemin d ortam ile balants azaltlm olur. Sistem de ayrca dengeleme valfi bulunur. Bu valf sayesinde likit tanktaki basn seviyesini kontrol ettiinden dolay genleme vanas ncesi scaklk dolaysyla da evaporatr giri entalpisi kontrol edilir. 12 Kompresrde izentropik sktrma 23 Gaz Soutucusunda evreye izobarik (sabit basnta) s geii 34 Is Deitiricisinde souma 45 Genleme Valfinde sabit entalpide genileme 5- Sv Buhar Ayracnda sv ve gaz faznn ayrmas 67 Genleme Valfinde svnn sabit entalpide genlemesi 78 Transkritik Evaporatrde sabit basnta buharlama 910 Genleme Valfinde sabit entalpide genleme 111 Is Deitiricisinde Ar Kzdrma ekil 13. Is Deitiricili Gaz Bypassl CO2 Transkritik evrim [20]
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

399 _______

ekil 14. Is Deitiricili Gaz Bypassl CO2 Transkritik evrim ln P h Diyagram [27]

ekil 15. Is Deitiricili Gaz Bypassl CO2 Transkritik evrim T-S Diyagram [27]

4. CO2 AKIKANLI SSTEMLERN DER GAZLI SSTEMLER LE KARILATIRILMASI VE SSTEM VERMLL Son yllarda CO2 Transkritik Soutma sistemlerinde yaplan almalar, zellikle iklimin daha lman ve souk olduu blgelerde bu evrimin daha kazanl olduu gstermektedir. Bu dnceyi n plana karan sebep ise sistem EER deerinin d ortam scaklnn dk olduu blgelerde daha yksek olmasdr. ngiltere de TESCO ve Danimarka da FAKTA spermarketleri CO2 Transkritik Soutma uygulamalarnda Kuzey Avrupa lkelerinde ba ekmektedir. Yazn scak getii dnemlerde bile bu lkelerde CO2 Transkritik soutma sistemlerinde harcanan enerjinin konvansiyonel sistemlerle karlatrldnda yakn olduu gzlemlenmitir. Aada ortalama yllk scaklklar baz alnarak Avrupa nn nemli ehirlerinde R404A tek kademeli sistem ile CO2 Transkritik evrimin enerji tasarrufu karlatrmalar Avrupa corafik haritas zerinde gsterilmektedir. [22]

ekil 16. Avrupa Blgesinde R744 (CO2) Transkritik Soutma Sistem Verimliliinin R404A gazna gre karlatrlmas [22] R744 soutma sistemlerinin genel olarak orta ve dk scaklktaki lman ve souk iklim kuaklarnda daha verimli olduu grlmtr. ok scak iklim koullarna sahip blgelerde kaskad sistemlerin kullanm tavsiye edilmektedir [23,27].
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

400 _______

Spermarket derin dondurucu ve normal soutmann birlikte uyguland sistemlerde daha yksek etkenlik katsaylar ve verimlilik art salayabilmek iin almalar devam etmektedir. Ayrca scak iklim blgelerinde evaporatif kondenser uygulamalar ile verimliliklerin artrlabilmesi almalarnn ilerleyen dnemlerde younluk kazanaca dnlmektedir [27].

5. CO2 AKIKANLI SOUTMA SSTEMLER TEMEL ELEMANLARI 5.1. CO2 Kompresrler Gnmzde CO2 ile soutma teknolojisinin ilerlemesiyle birlikte birok firma piyasaya kompresr srmtr. Hem subkritik hem de transkritik uygulamalara ynelik rotorlu, hermetik, yar-hermetik, sarmal, vidal ve santrifj tipte kompresrle bulunabilmektedir. Transkritik kompresrler uygulamaya ynelik olarak tek ve iki kademeli olarak seilebilir. Bu kompresrler ayrca ekonomizer ekipmanyla da bulunabilmektedir [24].

ekil 17. alma Basnlarnn Karlatrlmas [25] R744 soutma sistemlerinde kullanlan kompresrlerin avantaj ve dezavantajlar aadaki gibidir; Tablo 5. R744 Kompresrleri Avantaj ve Dezavantajlar [24] Avantajlar Dk sktrma oran ve yksek hacimsel verimlilik Dk sprme hacmi Dezavantajlar ok dk scaklklardaki uygulamalarda basma hatt scakl ok fazla artmaktadr. alma basnlar yksek olduundan dolay d kabuk ve dier komponentlerde nemli bir takviye gerekmektedir.

5.2. CO2 UYUMLU YALAYICILAR CO2 transkritik soutma sistemlerinde karabilen veya karamayan tipte olmak zere iki tipte sentetik yalayc kullanlmaktadr. Polyfaolefin (PAO) karamayan tipte yalayc olup, genellikle sv CO2 zerinde akmaktadr. Karabilen tipte ise Polyester (POE) yalayclar kullanlr ancak bu yalayclarda suya kar ok fazla hassasiyet bulunduundan yada stabilizasyon salanmaldr. Ayrntl bilgi aadaki tabloda mevcuttur [10].
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

401 _______

Tablo 6. Yalayclarn Karlatrlmas [10] Ya Tipi znebilirlik Hidroliz Ya Ayrc Ya Besleme Dezavantajlar PAO Az Az Yksek derecede filtrasyon gereli (Aktif karbon ve ok kademeli) Dk scaklktaki toplama kabndan ya drenaj iin gerekli Ya ayrc ve beslemede zel gereklilikler POE ok Suya kar yksek hassasiyet HFC/ HCFC sistemlerinde olduu gibi basit HFC/ HCFC sistemlerinde olduu gibi basit Yada stabilizasyon ve suya kar hassasiyet

5.3. CO2 Genleme Valfleri Sistemde gaz soutucu knda CO2 gazn evaporatre sabit entalpide gndermek iin mutlaka genleme ilemi gerekletirilir. Bu ilemi gerekletiren vanalar aadaki gibidir; [26] Kapilar Boru veya Orifis Otomatik Genleme Valfi Termostatik Genleme Valfi Elektronik Genleme Valfi

Valflerin avantaj ve dezavantajlarn Tablo 10da bulabilirsiniz. Tablo 7. Genleme Valflerinin Karlatrlmas [10] Kapilar Boru / Orifis Mekanik Genleme Valfi Deiken kapasiteye gre reaksiyon gsterir. Sadece tek bir set deeri vardr, d ortamdaki deiken scakla yeteri kadar reaksiyon gstermez. Termostatik Genleme Valfi D ortamdaki deiken scakla gre karlk gsterir. Deiken kapasiteye gre optimizasyon yapmaz. Elektronik Genleme Valfi Sisteme tam kontrol ve optimizasyon salar. Pahal ve kompleks sistemlerdir.

Avantaj

ok basit ve ucuz.

Dezavantaj

Sadece belirlenen artlarda optimal alr.

ekil 18. R744 Elektronik Genleme Vanalar [26]

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

402 _______

5.4. Kanatl Borulu CO2 Is Deitirgeleri Friterm A.. Ar-Ge blm bnyesinde, evreye duyarl teknolojiler ana bal altnda TBTAK destekli bir bilimsel aratrma kapsamnda, CO2 subkritik ve transkritik soutma sistemlerinde kullanlmak zere evaporatr ve gaz soutucu dizaynlar zerine allmtr. Bu alma kapsamnda kanatl borulu CO2 s deitiricileri tasarm iin bir yazlm gelitirilmesi ve bir test laboratuarnn kurulmas gerekletirilmitir. Aratrmada, yazlm verileri ile test laboratuar verileri karlatrlarak yazlm sonularnn test sonularna uyumluluu salanmtr. Aadaki bilgiler bu aratrma almas sonucunda ortaya kan verilerin genel bir ereve ierisinde aktarlmasdr. [27] 5.4.1. CO2 Evaporatrler Kanatl borulu CO2 evaporatrleri hem subkritik hem de transkritik evrimde kullanlabilirler. Tasarm iin gerekli veriler temelde ksm altnda ele alnmaktadr: 1. Hava taraf tasarm verileri 2. CO2 taraf tasarm verileri 3. Is deitiricisi tasarm verileri

ekil 19. FRTCOILS CO2 Evaporatr Modl Arayz [27]

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

403 _______

5.4.1.1. Hava Taraf Tasarm Verileri 1. Atmosfer basnc: Havann basnca bal fiziksel zelliklerinin belirlenebilmesi iin atmosfer basnc bilinmelidir. Burada atmosfer basnc deeri yerine Rakm deerleri de tanmlanabilir. 2. Hava debisi: stenen kapasiteyi karlayabilecek hava debisi bilinmelidir. Hava hz veya ktlesel debi deerleri de tanmlanabilir. 3. Giri scakl: Soutucunun alaca ortam havas giri scakl bilinmelidir. 4. Bal Nem: Soutucunun alaca ortam havas bal nemi bilinmelidir. Bu ksmda bal nem yerine ya termometre scakl da tanmlanabilir. 5.4.1.2. CO2 Taraf Tasarm Verileri 1. Akkan Debisi: Akkan debisi biliniyor ise evaporatr k artlar kolaylkla hesaplanabilir Bu durumda kzgnlk deeri debi miktarna gre belirlenir. Eer bilinmiyorsa aada tanmlanmas istenen dier veriler ile birlikte kzgnlk deerinin belirtilmesi gereklidir. 2. Evaporasyon scakl: rn ve soutucu kullanm gereksinimlerine istinaden belirlenen ortam havas scakl ile buharlama scakl farkn karlayacak evaporasyon scakl bilinmelidir. 3. Kuruluk Derecesi: Transkritik R744 (CO2) Soutma evriminde, Evaporatre giren akkann zelliklerinin belirlenebilmesi iin akkann kuruluk derecesi bilinmelidir. Bu deer evrimde s atm grevi yapan gaz soutucunun alma basnc ve k scaklna baldr.

ekil 20. Transkritik evrim Kuruluk Derecesi Tayini [20] Subkritik R744 (CO2) Soutma evriminde, sistemin tasarm Kondenzasyon scakl ile ar soutma miktar bilinmelidir.

ekil 21. Subkritik evrim Kuruluk Derecesi Tayini [20]

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

404 _______

4. Kzgnlk Derecesi: Evaporatr k artlarnn bilinmesi iin kzgnlk dercesi belirtilmelidir. 5. Ar Soutma Derecesi: Subkritik CO2 soutma evriminde tanmlanan kondenzasyon scakl ile genleme vanas ncesi scaklk farkdr. 5.4.1.3. Is Deitiricisi Tasarm Verileri Kanatl borulu s deitiricisi tasarm verileri aada verilmitir. Borular ve sralar aras mesafe ile boru ap ve dizililerini tanmlayan batarya geometrisi Kanat dizili uzunluk Boru says Sra says Gei says veya devre says Kanat hatvesi Kanat malzemesi Kanat kalnl olektr aplar (eer biliniyorsa) Distribtr borular ap ve boyutu Boru malzemesi Boru kalnl Yukarda ana balk altnda tanmlanan veriler, kanatl borulu CO2 s deitiricinin tasarlanmasna ve hesaplanmasna imkn salar.

ekil 22. Bakr Borularn ve Dirseklerin (Kurvelerin) Grnm [27] CO2 s deitiricinin tasarmnda dikkat edilmesi gereken baz nemli konular vardr. rnein, CO2 evaporatrlerinde alma basnlar konvansiyonel soutma sistemlerinde alan evaporatrlerin alma basnlarna nazaran daha yksektir. Bu nedenle kullanlan bakr boru et kalnlklarnn artrlmas gerekir. Bir dier konu ise, CO2 gaz R404A, R410A, R134A, vb. gibi gazlara kyasla yksek zgl s, yksek iletim katsays ve dk viskozite deerlerine sahiptir. Bu durum iki gaz iin ayn ktlesel debide CO2 gaznda daha dk basn kaybna neden olur. CO2 s deitiricinin tasarmnda gzlemlenen bir konu da yksek hacimsel verim nedeni ile boru aplarn da klmeye gidilebildiidir. Bu kapsamda, yukarda belirtilen veriler nda tasarlanan CO2 evaporatr prototipleri ortamla dengeli tip kalorimetrik test laboratuarnda teste alnmlardr.

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

405 _______

ekil 23. Laboratuarda CO2 Evaporatr rn Testi [27]

ekil 24. CO2 akkan hazrlama nitesi [27] CO2 evaporatrlerinin test edilmesi iin belirlenen koullar Tablo 11de verilmitir. Tablo 8. Evaporatr Test artlar [27] Test 1 2 3 4 5 Test Edilen rnler Prototip 1 Prototip 2 Prototip 3 Prototip 4 CO2 Evaporasyon Scakl (oC) 1,58 1,25 -7,08 -12,39 -2,74 CO2 Ktlesel Debisi (kg/h) 193,11 164,068 122,829 76,492 110,705 Hava Giri Scakl (oC) 12,02 10 -0,01 -0,01 15,03 Hava Bal Nemi (%) 45,17 48,79 50,20 41,50 27,70

Evaporatr tasarmlar iin elde edilen test sonular gelitirilen FRTCOILS CO2 yazlm programnda incelenmitir. Elde edilen deney sonular Tablo 12de grlmektedir. Tablo 9. CO2 Evaporatr test sonular [27] Test 1 Test Edilen rnler Prototip 1 Deney Sonular Kapasite (kW) 11,503
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

406 _______

2 3 4 5

Prototip 2 Prototip 3 Prototip 4

9,667 7,684 4,665 6,989

Elde edilen test sonular ile gelitirilen yazlm program arasnda uyumluluk elde edilmitir. 5.4.1. CO2 Gaz Soutucular Kanatl borulu CO2 gaz soutucular transkritik evrimde kullanrlar. Tasarm iin gerekli veriler evaporatrlerdeki gibi hava taraf, CO2 taraf ve s deitiricisi tasarm verileri olmak zere temelde ksm altnda ele alnmaktadr:

ekil 25. FRTCOILS CO2 Gaz Soutucusu Modl Arayz [27] 5.4.2.1. Hava Taraf Tasarm Verileri 1. Atmosfer basnc: Havann basnca bal fiziksel zelliklerinin belirlenebilmesi iin atmosfer basnc bilinmelidir. Burada atmosfer basnc deeri yerine Rakm deerleri de tanmlanabilir. 2. Hava debisi: stenen kapasiteyi karlayabilecek hava debisi bilinmelidir. Hava hz veya ktlesel debi deerleri de tanmlanabilir. 3. Giri scakl: Gaz soutucunun alaca d ortam havas scakl bilinmelidir. 4. Bal Nem: D havann bal nemi etkili bir parametre olmamakla beraber deeri bilinmelidir. 5.4.2.2. CO2 Taraf Tasarm Verileri 1. Akkan Giri Scakl: Akkan giri scakl sistem alma basnlar ve kompresr verimine bal olarak belirtilmelidir.

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

407 _______

ekil 26. Akkan Giri Scaklnn Belirlenmesi [20] 2. Akkan Debisi: Akkan debisi biliniyor ise gaz soutucu k artlar hesaplanabilir Eer bilinmiyorsa aada tanmlanmas istenen dier veriler ile birlikte CO2 gaz soutucu k scaklnn belirtilmesi gereklidir. 3. Akkan k Scakl: Akkan debisinin bilinmedii durumlarda gaz soutucu k scakl mutlaka belirtilmelidir. Tasarmlarda CO2 k scaklnn hava giri scaklna yakn yaklak 3-5 K olmas istenir. 4. CO2 Basnc: Gaz soutucu tasarmlarnda alma basnc d ortam scakl ve kompresr verilerine bal olarak belirlenir. Ayrca sistem EER deerini sadece kompresr basma hatt basnc deil d ortam ve gaz soutucu k scakl gibi dier parametrelerde etkilemektedir. Bu sebepten dolay sistem tasarm esnasnda optimizasyon almas yaplmaldr. 5.4.2.3. Is Deitiricisi Tasarm Verileri Kanatl borulu s deitiricisi tasarm verileri aada verilmitir. Borular ve sralar aras mesafe ile boru ap ve dizililerini tanmlayan batarya geometrisi Kanat dizili uzunluk Boru says Sra says Gei says veya devre says Kanat hatvesi Kanat malzemesi Kanat kalnl Kollektr aplar (eer biliniyorsa) Distribtr borular ap ve boyutu Boru malzemesi Boru kalnl

Yukarda ana balk altnda tanmlanan veriler, kanatl borulu CO2 s deitiricinin tasarlanmasna ve hesaplanmasna imkn salar. Bu kapsamda, yukarda belirtilen veriler nda tasarlanan CO2 gaz soutucusu prototipleri ortamla dengeli tip kalorimetrik test laboratuarnda teste alnmlardr.

Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

408 _______

ekil 27. CO2 Gaz Soutucu rn [27] Tasarlanan gaz soutucu Friterm A.. Ar-Ge Test laboratuarndaki teste tabi tutulmutur. Test artlar Tablo 13de belirtilmitir. Tablo 10. Gaz Soutucusu Test artlar [27] Test 1 2 CO2 Giri Basnc (Mpa) 7,647 9,2 CO2 Giri Scakl (oC) 64,78 84,92 CO2 Ktlesel Debisi (kg/h) 281,879 227,47 Hava Giri Scakl (oC) 25,03 25 Hava Debisi (m3/h) 6840 6840

Gaz soutucu test sonular, gelitirilen FRTCOILS CO2 yazlm programnda incelenmitir. Elde edilen deney sonular aada grlmektedir. Tablo 11. CO2 Gaz Soutucu Test Sonular [27] Test 1 2 Deney Sonular Kapasite (kW) 13,215 14,535

Laboratuarda gerekletirilen prototip testleri ile yazlm almalar desteklenmitir. Oluturulan yazlm programndan elde edilen sonular ile deneysel verilerin uygunluu salanmtr. Sonu olarak kanatl borulu CO2 evaporatr ve gaz soutucusu tasarmna olanak salayan yazlm program oluturulmutur.

SONU Yaamn her alannda gemiten gelecee mutlak ihtiya olan soutma sistemlerinde uzun zamandr yaygn olarak CFC ve HCFC soutucu akkanlar kullanlmaktadr. Bu kimyasal gazlar sera etkisi yarattndan dolay kresel snma probleminin artmasna neden olmaktadr. Bu nedenle soutucu akkan olarak yeni alternatifler arayna gidilmitir. Bu noktada dikkatleri zerine eken doal akkanlarda CO2 uygulamalar yaygnlamaya balamtr. R744 gaz iin ozon tketme faktr sfr ve kresel snma yaratma potansiyeli birdir. ok ucuz olmasnn yan sra temin edilmesi de kolaydr. En nemli zellikleri ise yksek hacimsel soutma kapasitesi ve s zelikleridir. Bu durum hem boru tesisatnn emme ve basma hatlarnda hem de kullanlan kanatl borulu s deitiricilerin boru aplarnda klmeye gidilmesini salar. Tm bu nemli avantajlarn yannda CO2, 31,06 C dk
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

409 _______

kritik nokta scakl ve 73,8 bar yksek kritik nokta basncndan dolay dier geleneksel soutucu akkanlara nazaran bir takm ek teknik gereksinimlere ihtiya duymaktadr. Kritik nokta basncnn dier gazlara kyasla ok yksek olmasnn zellikle gvenlik asndan problem yaratmamas iin kullanlan sistem ekipmanlarnn mekanik dayanmnn artrlmas gerekmektedir. Kritik nokta scaklnn dk olmas zellikle lman ve scak iklime sahip lkelerde sistemi basma hattnn kritik st scaklkta almas konusunda zorlamaktadr. Bu durum kaskad sistem uygulamalar ve kritik st noktada gaz soutucu uygulamalarnda optimizasyon almalaryla giderilmektedir. Yukarda yaplan almalarda da grld zere, tasarm artlarna uygun olan sistem seimi nem kazanmaktadr. zellikle daha lman ve souk iklime sahip blgelerde subkritik ve transkritik sistemler daha yksek verimlilikte almaktadr. Scak iklim blgelerinde ise CO2 kaskad uygulamalar daha verimli olmaktadr. Sistemin en nemli komponentlerinden olan evaporatr ve gaz soutucu tasarmlar iin gerekli yazlm gelitirme almalar yrtlmtr. Yazlm almalar laboratuarda gerekletirilen prototip testleri ile desteklenmitir. Oluturulan yazlm programndan elde edilen sonular ile deneysel verilerin uygunluu grlmtr. Sonu olarak kanatl borulu CO2 s deitiricisi tasarmna olanak salayan yazlm program elde edilmitir.

KAYNAKLAR [1] YALIN A. Z., Kresel evre Politikalarnn Kresel Kamusal Mallar Perspektifinden Deerlendirilmesi, Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 12, Say 21, ss.288309, Haziran 2009 [2] BULGURCU, H., KON, O., LTEN, N., Soutucu Akkanlarn evresel Etkileri le lgili Yeni Yasal Dzenlemeler Ve Hedefler , VIII. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi, 2007 [3] ZKOL, N.; Uygulamal Soutma Teknii, TMMOB Makine Mhendisleri Odas Yayn No: 115, Nisan 1999, Ankara. [4] 2006 Ashrae handbook-refrigeration (SI) [5] PEARSON A., Carbon dioxidenew uses for an old refrigerant, 2005 [6] Thermophysical Properties R744, International Institute of Refrigeration, 2003 [7] IIR 15th Informatory Note on Refrigerants, February 2000 [8] Classification of Refrigerants, International Institute of Refrigeration, 2001 [9] KIM M.H., PETTERSEN, J. ve BULLARD C.W., Fundamental process and system design issues in CO2 vapour compression systems, Progress in Energy and Combustion Science 30, 119174, 2004 [10] Danfoss Refrigeration and Air Conditioning Division, Food Retail CO2 Refrigeration Systems, Danfoss A/S (RA Marketing/MWA), DKRCE.PA.R1.A1.02 / 520H3371, February 2009 [11] LEMMON, E. W., HUBER, M. L., MCLINDEN, M. O., NIST Standard Reference Database 23, Version 8.0, Physical and Chemical Properties Division, 2007 [12] DuPont - Canta A ve Gne Gaz Ltd. ti. Mays 2010 [13] EVANS C. L., BOHN Group-Product Management, CO2 Unit Coolers for Supermarket Refrigeration Systems, September 2009 [14] http://www.cartage.org.Ib/en/themes/sciences/physics/thermodynamics/basicthermodynamics/ Refrigeration/Refrigeration.htm [15] Danfoss Refrigeration and Air Conditioning Division, CO2 Refrigerant for Industrial Refrigeration, Danfoss A/S (RA Marketing/MWA), DKRCI.PZ.000.C1.02 / 520H2242, September 2007 [16] ONBAIOLU H., An Overview of Vapour Compression System Using Natural Refrigerant CO2, SKD ACV&R Journal of Turkey, Vol:2, pp: 48-64, 2010 [17] http://www.swep.net [18] SARKAR, J., BHATTACHARYYA, S., RAMGOPAL, M., Optimization of a Transcritical CO2 Heat Pump Cycle for Simultaneous Cooling and Heating Applications, International Journal of Refrigeration, 27, 2004.
Bilimsel/Teknolojik almalar

X. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 13/16 NSAN 2011/ZMR

_______________________

410 _______

[19] BAYRAKI, H.C., ZGR, A.E., AKDA, A.E., Ayni soutma Yk iin CO2li s pompalarnn enerji sarfiyatlarnn karlatrlmas, IX.Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi [20] http://simple-one-stage-co2-cycle.software.informer.com [21] FARTAJ, A., TING, D.S.K., YANG, W.W, Second law analysis of the transcritical CO2 refrigeration cycle, Energy Conversion and Management Vol:45, 2004 [22] Danfoss Teknik Dkmanlar [23] CECCHINATO, L., CORRADI, M., Transcritical carbon dioxide small commercial cooling applications analysis, International Journal of Refrigeration, Vol: 34, 2011. [24] ZIMMERMANN, A., Carbon Dioxide as the Refrigerant in Supermarket, CO2 Compressors, 10th Short Course in Supermarket Refrigeration, 2010 [25] Bock Kompresr Teknik Dkmanlar [26] The Danfoss CO2 Gas Cooler Solution [27] Friterm A.. Teknik Dkmanlar

ZGEM Fatih KASAP Fatih KASAP 1986 yl Karabk doumludur. 2009 ylnda stanbul Teknik niversitesi Makine Mhendislii blmnden mezun olmutur. Ayn niversitenin Is Akkan anabilim dalnda yksek lisans eitimine devam etmektedir. Lisans ve Yksek lisans tezlerini Friterm A.. Ar-Ge blm bnyesinde tamamlamtr. Halen Friterm A.. Ar-Ge blmnde Test Laboratuar ve rn Gelitirme Mhendisi olarak grev almaktadr. Hasan ACL Hasan ACL 1976 yl Ayvalk doumludur. 1999 ylnda Yldz Teknik niversitesi Makine Mhendislii blmnden mezun olmutur. Yksek lisans renimini Gebze Yksek Teknoloji Enstits Bilim ve Teknoloji Stratejileri blmnde tamamlamtr. Makine Mhendislii renimi dneminde ve sonrasnda stma, soutma, iklimlendirme sektrnde faaliyet gsteren eitli firmalarn antiye, sat, retim ve ar-ge blmleri olmak zere farkl departmanlarda mhendislik ve yneticilik grevi yrtmtr. 2003 ylndan bugne dek alt Friterm A. firmasnda halen Ar-Ge Blm Mdr olarak grev yapmaktadr. Bu grevinin yan sra Friterm Akademi sorumluluu ve eitmenlii yapmaktadr. Hasan Acl Tbitak/Tsside Ar-Ge Uzman Sertifikasna sahiptir. Makine Mhendisleri Odas stanbul ubesi Kartal le Temsilcilii yrtme kurulu yelii de yapan Hasan Acl, uluslararas rn Gelitirme ve Ynetimi Dernei (PDMA), stanbul Proje Ynetimi Dernei ve Gemi Modelcileri Dernei yesi olup evli ve bir kz ocuk babasdr. Hatice CANBAZ Hatice CANBAZ 1985 yl Kocaeli doumludur. 2008 ylnda Yldz Teknik niversitesi Makine Mhendislii blmn bitirmitir. Ayn niversitenin Is Proses anabilim dalnda yksek lisans eitimine devam etmektedir. Lisans mezuniyeti sonras almaya balad Friterm A.. Ar-Ge mhendislii grevini yaklak iki yldr srdrmektedir ve Tbitak/Tsside rn Gelitirme Uzman Sertifikasna sahiptir. Selim ERBL Selim ERBL 1986 yl Ankara doumludur. 2010 ylnda Yldz Teknik niversitesi Makine Mhendislii blmnden mezun olmutur. Yksek lisans eitimine stanbul Teknik niversitesi Enerji Enstitsnde devam etmektedir. Lisans bitirme tezini Friterm A.. Ar-Ge blm bnyesinde yapmtr. u anda otomotiv sektrnde hizmet veren bir firmada rn gelitirme ve dizayn mhendisi olarak almaktadr.

Bilimsel/Teknolojik almalar