Amasya, Trkiye Cumhuriyeti'nin Karadeniz Blgesi'nde bulunan bir ildir. Merkezi Amasya'dr.

2010 TUIK verilerine gre merkez ile ile birlikte 7 ile, bunlara bal 20 belde ve 349 ky vardr.Amasya'nn bilinen ilk ad "Amaseia"'dr. Bu isim dnyann ilk corafyacs olarak bilenen Strabon tarafndan verilmitir. "Amaseia" amozonlardaki yaayan halkn kralielerine verdikleri isimdir.Tarihe Yaplan arkeolojik aratrma ve bulgulara gre Amasya'da ilk yerleme M.. 5500 yllarnda balayp Hitit, Frig, Kimmer, skit, Lidya, Pers, Hellen, Pontus, Roma, Bizans, Danimend, Seluklu, lhanl ve Osmanl dnemlerinde de kesintisiz olarak devam etmitir. Pontuslar (M..333 - M..26) tarafndan yaplan Kral Kaya Mezarlar, gnmze kadar ulaarak kentin ant eserleri arasna girmitir.700 yl Bizans egemenliinde kalan Amasya, Melik Ahmet Danimend Gazi tarafndan 1075 ylnda fethedilerek bu kentte ilk Trk - slam Egemenlii kurulmutur. Osmanl Anadoluda Trklerin ilk ehir hayatna gei yaptklar yerlerden birisi de Amasya olup z be z Trk oymaklarnn Amasya ve civarnda yerlemi olmas, korunakl bir yapya sahip olmas nedenleri ile Osmanl ehzadelerinin Amasyada yetitirilmesi uygun bulunmutur. Bu Sebeplerledir ehzade elebi Mehmet Timur nedeni ile dalan Anadolu birliini Amasya ve civarndaki Trkmenlerden salad gle tekrar salamtr. .ehzade Yldrm Bayezid, elebi Mehmet, ehzade Murat (II), ehzade Ahmet elebi, ehzade Mehmet (II), ehzade Aleddin, ehzade Bayezid (II)), ehzade Ahmet, ehzade Murat, ehzade Mustafa, ehzade Bayezid ve ehzade Murad (III) eitli tarihlerde Amasya'da Valilik yapmlardr. Bu dnemde kentte birok ilim adm yetiip saray, eme, medrese, cami, trbe v.b. kalc eserlerle, ehir bir kltr merkezi olarak tarihteki yerini almtr.Tarihin ak ierisinde nemli roller stlenen Amasya, Kurtulu Sava srasnda yine n plana km, Kurtulu [1] [2] mcadelesinin planlar bu kentte hazrlanmtr. Amasya'nn tarihi M.. 4000 senelerine dayanmaktadr. Hititlerden sonra Asurlar bir sre Amasyay igal ettiler. Hitit bakenti Hattua, Amasyann gney batsndadr. M.. 6. asrda Pers ve M.. 4. asrda Makedonya Kral Byk skenderin istilasna urad. Pontus krallnn bakenti Sinopa tanmadan nce Amasya idi. M.. 1. asrda Romallar Mitridat yenince Amasya, Roma mparatorluuna geti. M.S. 355te Roma mparatorluunun devam olan Bizansn eline geti. 712de Araplar, slam ordularyla Amasyay fethettiler. Fakat bir sre sonra Bizansllar Amasyay geri aldlar. 1071 Malazgirt savandan ksa bir sre sonra Danimendolunun bakenti oldu. Melik Danimend Ahmed Gazi Amasyay fethetti. Daha sonra Trkiye Seluklularnn hakimiyetine geen Amasya'ya bilahare lhanllar hakim oldu. lhanl genel valisi Timurta'n Msr'a kamasndan sonra yetine tayin edilen Byk eyh Hasan vekaleten Alaaddin Eratna'y Anadolu'ya gnderdi. Bir mddet sonra, Eratna bamszln ilan ederek Eratna Beyliini kurdu. 1360'da adgeldi, Eratna Beyliinden ayrlarak Amasya'da Amasya Beylii'ni kurdu. Yldrm Bayezid 1393te Amasyay Osmanl Devletine katt. Osmanllar devrinde ehzadeler ehri olarak isim yapmtr. Osmanl sultanlarndan kinci Murad ve Yavuz Sultan Selim Han Amasyada domulardr. Fatih Sultan Mehmed Han 8 yanda iken Amasya valisi olmutur. Kanuni Sultan Sleyman Han sk sk Amasyaya gelmitir. kinci Bayezid ehzadeliini Amasyada geirmitir. 1402 Ankara Savan Timur Han kazannca, Amasyann teslim olmasn istedi. Amasya teslim olmad. Timurun Amasya halkn cezalandrmasn, Amasyadaki alimlere sorduu 10 sual kurtard. lyas elebi, Timurun sorduu on suali bilince, Timur, Amasya halkn balad. Amasya, Osmanl Devletini ikinci defa kuran elebi Sultan Mehmed'in ss oldu. Devlette birliin salanmasndan sonra Amasya, sancak merkezi oldu. Bir ara Rum eyaletinin de merkez sanca vazifesi grd. Sultan kinci Murad ve kinci Bayezid gibi Osmanl sultanlar ve baz ehzadeleri Amasya'da sancaa kp, bir taraftan idare tecrbelerini arttrrken, dier taraftan Amasya'nn geni kltr muhitinin ilminden istifade ettiler. Osmanl idaresi altnda Amasya, bir ok tarihi hadiselere ahit oldu. Osmanl Devleti ile ran Safevi Devleti arasndaki ilk bar da, 29 Mays 1555'te Amasya'da yaplmtr. Tanzimattan sonra Sivasa bal bir sancak haline getirilen Amasya, stiklal Harbinde mhim bir yer igal etmi, Sivas Kongresine burada karar verilmitir. Mehur Amasya Tamimi Trkiyenin btn ehirlerine buradan duyurulmu ve Amasya Protokol burada imzalanmtr. 1773 ve 1841de iddetli deprem, 1915te byk bir yangn Amasyay byk apta harab etmitir.Amasya kent dokusunun eitli yerlerinde, zellikle Yeilrmak sahil eridinde grsel bir ekilde yer almakta olan geleneksel Osmanl Evi rnekleri Amasya mimar yaplar ierisinde nemli bir grup tekil etmektedir.Amasya evleri, daha ok 19. yzyla ait olup, 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu'na istinaden Ankara Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulunun 05.05.1992 gn ve 2364 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmlardr.Bu konutlar, Hm ve Badad teknikle yaplm rneklerdir. Genellikle yan yana, bitiik nizm olarak dzenlenmi olan bu konut mimarisinin gzel rneklerini Yalboyu Evleri olarak bilinen konut dokusu oluturmaktadr.Yeilrmak kenarnda, tarihi sur duvar zerine, ahap atk aras kerpi dolgulu olarak, krma ya da beik at zeri oluklu kiremitle rtl bir biimde dzenlenmi olan ve geleneksel Osmanl evinin btn zelliklerini bnyesinde tayan bu evler Amasyann tarihsel kimliiyle uyumlu bir grnm arz etmektedir.Evler, bodrum zeri tek kat ya da iki katl olarak dzenlenmilerdir. Baz uygulamalarda birinci kat zerinde baz uygulamalarda ise ikinci kat zerinde kk olarak bilinen ahni yer almaktadr. Genellikle avlulu ve bahelidir. zellikle haremlik ve selamlk tarzda dzenlenmi rneklerde bahe ortada kalmakta ve konutlar da kapal bir grnm almaktadr. Bu da kapallk dier konutlarda bazen yksek bir bahe duvar nedeniyle karmza kmaktadr.Konutlarn ikinci kat uygulamalar genellikle da takn, cumbal olarak yaplmakta ve bu sayede hem evin plnnda bir simetri olumakta hem de daha fazla yer kazanmak sz konusu olabilmektedir. zellikle Yalboyunda tarihi sur duvar zerine yaplm olan konutlarda bu durumu arpc bir ekilde grmemiz olasdr. Buradaki konut dokusu, elibrndelerle desteklenerek da tarlm ve bylece evlerin i mekanlarnda bir genileme meydana gelerek mekan kazanm salanmtr.Tantlar sayesinde daha ok da ak, geni ve aydnlk olan ikinci katlar, alt katlara oranla daha fazla pencere uygulamasna olanak vermitir. Pencereler daha ok giyotin pencere tarznda ele alnm ve l gruplar halinde dzenlenmitir. Pencere nlerinde, dardan bakldnda ierinin grlmesini engelleyen ahap kafeslikler grlr. Gnlk yaam evlerin i mekannda, sofa (hayat) etrafnda biimlenen odalar ierisinde gemektedir. Bu odalarda genellikle ocak, erbetlik, yklk (gmme dolap), raf ve sedir gibi ilevsel birimler bulunmaktadr. Ayrca birka rnek dnda evlerde bamsz bir guslhane bulunmad iin de baz odalarda byk ve geni olarak

dzenlenmi olan yklkler guslhane (banyo) olarak deerlendirilmitir. Odalar ierisinde yer alan btn bu birimler gnlk yaamn ayrlmaz birer parasdrlar.Evlerin i mekanlar ierisinde yer alan birimler dnda bahe ya da avlu ierisinde bulunmakta olan ve gnlk hayatla balantl baka birimlerde yer almaktadr. Bunlar arasnda su kuyusu ve ocak ilk gze arpan birimlerin banda gelmektedir. Hatta baz rneklerde ekmek ihtiyacn karlamak iin frn yaplm olduu da grlmektedir. Bu nedenle denilebilir ki; Amasya evlerinde gerek i gerekse de d mekanlarda yer alan btn birimler arasnda kesintisiz bir balant sz konusu olup bu balant birbirini tamamlayc niteliktedir. Bitki rts Amasya li merkez iledeki ormanlar byk lde Akda blgesinde yayl gstermekte, ykseklerde saram, karaam ve kayn, dk rakmlarda kzlam, ard, mee, grgen ve titrek kavak yayl gstermektedir. Bunun yannda yabani ahlat ve erik gibi aaklar, srnc ard gibi al formlar da vardr.lin ormanlk alan yzdesinin en fazlas Taova lesinde bulunmaktadr. zellikle Akda ve Boal da silsilelerinin kuzeye bakan yamalar ile Destek aynn kuzeyindeki blgede 1000 m ykseltiden sonra iyi vasfl kayn ormanlar bulunmaktadr. Gneye bakan yamalarda ise Yeilrmak Vadisinden balayp yukarlara doru srasyla kzlam, mee trleri, karaam ve saram yer yer saf yer yer de kark ormanlardan olumaktadr. Ayrca grgen, kayack, vez, kzlck, akaaa, geyik dikeni, sandal ve fndk gibi aa ve aaklar, brtlen, erelti, yabani gl, katran ardc, laden, srgan otu ve orman gl gibi alt floray tekil eden bitki rneklerine rastlanmaktadr.Merzifon lesi Tavan Danda bloklar halinde kayn ormanlar ve bu ormanlar ierisinde mnferit olarak yabani kiraz, ay fnd, akaaa, hlamur, grgen gibi yaprakl trler bulunmaktadr. Bunun yannda ykseklerde lokal olarak saram ve karaam koru ormanlar, daha dk rakmlarda ve gney yamalarda ise mee trlerinin oluturduu baltalk ormanlar yayl gstermektedir.Yine Gmhacky lesinin Vezirkpr istikametindeki dalk blgelerinde saram, karaam, daha aalarda mee trleri yayl gsterir. Hamamznde ise karaamla birlikte mee ormanlar, yer yer de ard trlerine rastlanmaktadr.Gyncek lesi Amasya linin gneyinde yer almas ve Anadolu Blgesine gei zonunda bulunmas nedeniyle step bitki rtsne sahip olmakla birlikte bu blgede bulunan ormanlarn arln baltalk olarak iletilen mee trleri ve ksmen de ard aac oluturmaktadr.Endemik bitkiler asndan yre olduka zengin tr(109) ve eitleri (246) iermektedir. Bu trler arasnda yresel adlaryla hazeran, kuduz otu, aka iei, dolama otu, mrdmk, bac biber aac, kaside, geven, yalanc havacva, tyl keten saylabilr. FERHAT LE RNFerhat, nakkalk yapan, irine sevdal yiit bir delikanldr. Saraylar ssler, frasndan dklen zarafetin irine olan duygularnn ifadesi olduu sylenir.Amasya Sultan Mehmene Banuya, kz kardei irin iin, dnrc gnderir Ferhat. Sultan; irini vermek istemedii iin olmayacak bir i ister delikanldan. ehir'e suyu getir, irin'i vereyim der, demesine de su, ahinkayas denen uzak m uzak bir yerdedir.Ferhat'n gnlndeki irin ak bu zorluu dinler mi? Alr klng eline, vurur kayalarn brne brne. Kayalar yarlr, yol verir suya. Zaman getike alan kayalardan gelen suyun sesi iitilir sanki ehirde.Mehmene Banu, bakar ki kz kardei elden gidecek, sinsice planlar kurarak bir cad buldurur, yollar Ferhata. Su kanallarn takip edip, klngn sesini dinleyerek Ferhata ular. Ferhatn dalar delen klngnn sesi cady korkutur korkutmasna da, ac ac gler sonra da. Ne vurursan kayalara byle hrsla, irin'in ld. Bak sana helvasn getirdim der. Ferhat bu szlerle beyninden vurulmua dner. irin yoksa dnyada yaamak bana haramdr der. Elindeki klng frlatr havaya, klng gelir bann zerine btn arlyla oturur. Ferhat'n ba dner, dnyas yklmtr zaten RN ! seslenileri yanklanr kayalarda.Ferhat'n ldn duyan irin, koar kayalklara bakar ki Ferhat cansz yatyor. Atar kendini kayalklardan aaya. Cansz vcudu uzanr Ferhat'n yanna.Su gelmitir, akar btn cokusuyla, ama iki seven gen yoktur artk bu dnyada. kisini de gmerler yan yana. Her mevsim iki mezarda da birer gl bitermi, sevenlerin ansna, ama iki mezar arasnda bir de kara al karm. iki sevgiliyi, iki gl ayrmak iin Safranbolu Evleri, yzlerce yllk bir srete oluan Trk kent kltrnn gnmzde yaamaya devam eden en nemli yap talardr. le merkezinde 18. ve 19.yy. ile 20.yy. balarnda yaplm yaklak 2000 geleneksel Trk evi bulunmaktadr. Bu eserlerin 800 kadar yasal koruma altndadr. Evler Safranbolunun iki ayr kesiminde gruplanm durumdadr. Birincisi "ehir" diye bilinen ve klk olarak kullanlan kesim, ikincisi "Balar" diye bilinen ve yazlk olarak kullanlan kesim. ehir, ynetim merkezinin bulunduu Kale, alveri merkezinin bulunduu ar, evlerin bulunduu Akasu, Gm, Musalla, Kale alt ve Tabakhane semtlerinden olumaktadr. Bu kesim iklimin olumsuz etkilerine kar korunmu, alak rakml iki vadinin iindedir. Burada evler birbirine yakn, sokaklar dardr. Balar birka yz metre daha yksekte, hava akmlarna ak ve daha geni araziler zerindedir. Hemen hemen herkesin bir klk bir de yazlk evi vardr. Yre halk kn ehirdeki evinde yaar ve yazn havalarn snmasyla Balardaki yazlk evine ger. Ancak "ar" retim ve ticaret hayat yazn da aynen srer. Tm evler kendilerine gre daha merkezi konumdaki kamu binalarna, dini yaplara ve ant eserlere dnktr. Hangi evden baklrsa baklsn manzara kapanmaz. Evlerin yakn plan cepheleri kr, uzak plan cepheleri ak ve birbirlerini izleyecek konumdadr. ehrin ortasnda bulunan meydana ynelik yollar ve sokaklar tamamen Arnavut kaldrmldr. Ant eserlerin avlular ve meydanlar da Arnavut kaldrmldr. Mevcut ta kaplama tarz rutubeti en aza indiren, sel sularna kar dayankl ve aa kklerinin yeterli su almasna uygun yapdadr.Safranbolu evinin boyutu ve biimini belirleyen temel unsurdan sz edilebilir: ok nfuslu byk aile yaps, yal iklim, kltrel ve maddi zenginlik. Bir ailede kar kocann normal olarak iki ya da ocuu vardr. Erkek evlat evlendirilince ona ayr bir ev almaz, gelin ayn eve getirilir. Amcalar, yengeler, halalar ve torunlarnda dahil olduu aile hep birlikte

bir evde yaarlar. Evin kadnna ilerde yardm etmek amacyla evlerin ounda evlatlk kz bulunur. Evlatlk kz evin kz gibi grlr. Kalabalk aile yapsnn yannda evlerde harem-selamlk ayrm vardr. Ailelerin sahip olduu hayvanlar evin zemin katndaki ahrlarda barndrlr. Yal iklim nedeniyle kapal alan ihtiyac da fazladr. nsan ve hayvan yiyecekleri, yakacak odunlar hepsi evin uygun blmlerinde muhafaza edilirler. te tm bunlarn sonucu olarak Safranbolu evleri byk hacimlidir. Doa-insan-ev; sokak-ev, sokak-ar ilikileri son derece dzenli ve dengelidir. evreye olduu kadar komuya da sayg egemendir. Hibir ev dierinin grnn engellemez. Evlerin yapmnda ta, kerpi ahap ve alaturka kiremit kullanlmtr. Baheler sokaktan ta duvarlarla ayrlmtr.Din ve gelenekler evi darya kapar, bu yzden ev ii ve baheler yksek duvarlarla ayrlmtr, pencereler kafeslidir, kadn yabanc erkee grnmez. Bazen ayn evin iinde bile, kadnlar ve erkekler ayr ayr yaarlar. Safranboluda selamlk ve harem olarak ikiye blnm byle evler vardr. Hac Memiler Ba evinde ve Kaymakamlar Evinde harem ve selamlk girileri deiik katta iki ayr sokaktan salanmtr. Aile yaantsn tedirgin etmeden kolay ulalabilen bir odas da selamlk olarak kullanlr. Selamlk odalar biraz daha zenlidir.Evin giriinde zemin katta "hayat" vardr. Bu blm eer ta kaplysa "talk" adn alr. Burada k almay salayan ahap kafes "gliste" mevcuttur. Zemin katlarda ayrca ahrlar, byk kazan ocaklar ve ambarlar bulunur. st katlara ahap ustalnn stn rneklerini sergileyen merdivenlerle klr. kinci kat dier katlara gre daha basktr. Bu katta gerektiinde yatak odas olarak da kullanlabilen bir mutfak bulunur. Gndelik yaam orta katta geer. Souk k gnlerinde bu katn stlmas daha kolay olur.nc kat evlerde mkemmellie varlan noktadr. Bu katta tavanlar daha yksektir. Odalara sekiz kenarl bir okgenden oluan "sofa"nn daha ksa olan drt apraz kenarndan alan kaplardan girilir. Odalarn giri kaplar kelerdedir ve oda ile dorudan temas kesen zel ahap paravana dzeni bulunur. Odalarn her biri bir ekirdek aileyi ya da bir aile yaknn barndrabilecek tm unsurlara sahip, bamsz birim olarak tasarlanmtr. Bu dorultuda her odada ahap dolaplarn (yklk) ierisinde bugnn du kabinlerini andran guslhaneler mevcuttur.Safranbolu evlerindeki kmalar, evin d grnmn tek dzelikten kurtarr. Evlerin pencereleri ok zel biimde tasarlanm olup dar ve uzuncadr. Ahap kanatl pencerelerde ayrca "muabak" denilen kafesler bulunur.Evlerde snma ocaklarla salanr. Ocaktan alnan kzler mangala konarak tanr. Katlar arasnda zaman zaman tecrit malzemesi kullanlm olsa da ahap evlerde snn muhafazas gtr. Bu nedenle prensip mekann deil insann stlmasdr. Soba ise son dnemlerde kullanlmtr.Aydnlatma arac gaz ya lambasdr. Son zamanlarda "lks lamba" diye tanmlanan, daha byk boyutlu ve daha fazla k veren lambalar kullanlmtr.Evlerin bazlarnn ilerinde serinlik vermesi ve yangndan korunmak amacyla yaplm olan havuzlar bulunmaktadr.