হীৰুদাৰ কবফতা উজাগৰ ৰাবত সৰ঩ান ৰদবিৰছাোঁ ভআ পল-অলসুৱা ৰতাভাৰ ভুিৰ ু শআচ-ৰসানালী হাোঁবহ | ঄মুত তৰাৰ ঘুভটি বাবঙ

ৰমন সূময অবহৰছ নাবভ !  ফসন্তৰ গান [এজন কবফলল] হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬১) কাবল ৰাবত িুফ কুৱোঁবল ঩বৰবছল | ঩াহাৰতবলত এটা চৰাৰে ওৰৰ ৰাবত গান গাআ অকাশিনক কন্দুৱাআবছল | ৰাবত঩ূৱা, গৰছ ফৰন, ঩াহাৰৰ বশিৰৰ বশিৰৰ ফকুলপলৰ দৰৰ ু গুবৰ গুবৰলক ফৰপ ঩বৰবছল | এটা চৰাআৰ ভাতত ফসন্ত ঄হা হ’ৰল ! তাৰ লাহী ৰেউকাআ কুৱলী অোঁতৰাফ ঩ৰা হ’ৰল ! োঁ  ৰৰৌদ্ৰ-কাভনা হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৫৭)

নাগবৰক (ৰচনাৰ সম৞ – ১৯৬১) ননৰুত্তাপ এআ জীৱন, ননৰ্লজ্জ অশাত ঄ন্ধ | ভগ্ন-হৃদ৞ ঄জ্ঞাত ভ৞ত অচ্ছন্ন | তথানপ সম৞-শাননত তৰৰাৱাৰ্ৰ নচকনমকননত এনত৞া঑ জ্বনৰ্ৰছ এখন পৃনথৱী – নদকহাৰা হৃদ৞ৰ অশ্ৰ৞ | কৰ্ঘৰৰ ক’ৰ্া ধ াোঁৱাআ এনদন অকাশত নবজুৰ্ী জ্বৰ্াব, ৰাস্তাৰ কাষৰ এআজাক ৰ্’ৰাআ জীৱনৰ বাৰে বাৰে ফু ৰ্ ফু ৰ্াব, বযন গ্ৰস্ত এআ নগৰৰ এনদন অকাশলৰ্ মূৰ তু নৰ্ চাবঃ অকাশ আমান বহৰ্ ! দ-কক উশাহ কৰ্ ক’বঃ বতাহ আমান ধকামৰ্ !! ধপাহৰৰ এআ স্বণল-স্পৰশল উজ্জ্বৰ্ কনৰৰৰ্ ধমাৰ ঄ন্ধকাৰ হৃদ৞ | উদ্দাম কনৰৰৰ্ ননৰস্তজ মন নয মনৰ স্তৰৰ স্তৰৰ ধচতনাৰ নবদুযৎ নবস্ম৞ |  ৰভাৰ ৰদশ (ৰচনাৰ সম৞ – ১৯৬২) ধমাৰ প্ৰাণৰৰা প্ৰাণৰ, ধমাৰ গানৰৰা গানৰ ধমাৰ ধদশ | ধমাৰ প্ৰৰতাৰো কাৰম, ধমাৰ প্ৰনতৰো নচন্তাআ এআ ধদশৰ বুকুত ৰৰচ শআচ-ধসাৰনাৱাৰ্ী ভনৱষযতৰ সৰপান | ধমাৰ জীৱনৰ অৰহোঁ অৰহোঁ ধমাৰ ধযৌৱনৰ ধকাৰহোঁ -ধকাৰহোঁ ধসআ সৰপানৰ কৰ্ৰৰাৰ্ | ধদৰশ-ধদৰশ ধদশ অৰছ | এৰন বহু ধদশৰ ঄ৰৰঙ-দৰৰঙ মআ ঘূনৰৰছাোঁ | বহু বন্ধুৰ সৰত হাৰত-হাত নৰ ফু নৰৰছাোঁ | ধকনত৞াবা সাগৰ পাৰত, ধকনত৞াবা ধখজুৰ তৰ্ত, নতু বা পাহাৰতনৰ্ত খৰন্তক নজৰাআৰছাোঁ | বন্ধুৰ সৰত প্ৰাণ খুনৰ্ প্ৰাণৰ কথা পানতৰছাোঁ | তাৰ নপছত অৰকৌ অৰম্ভ কনৰৰছাোঁ নতু ন যাত্ৰা |

এৰন বহু যাত্ৰাৰ ধশষ ধমাৰ ধদশ | যাৰ বুকুৰ উৰম ধমাক নদৰছ ভাৰ্ৰপাৱাৰ অনন্দ, ধযৌৱনৰ প্ৰাচু যল | জীৱনৰ নতু ন ঄থল | এআ ধদশৰ প্ৰনতৰো পুৱাআ ধমালৰ্ ৰ্ুকাআ অৰন ঐশ্বযলৰ নবপুৰ্ সম্ভাৰ প্ৰনতৰো সনন্ধ৞াআ কব অৰন নস্দগ্ধ ফু ৰ্ৰ সুবাস | প্ৰনতৰো ঋতু ৰৱ ধমাক নদ যা৞ জীৱনৰ অশীবলাদ | ধমাৰ ধদশৰ বাৰব মআ জী৞াআ অৰছাোঁ | এআ ধদশৰ বাৰব মআ জী৞াআ থানকবলৰ্ মৰণ পণ কনৰৰছাোঁ | ৰণুৱা, বনুৱা, হাৰৰ্াৱা এআ সকৰৰ্াৰৰ মাজত ঐকয কহ, নবৰৰা ৰ মাজত সংহনতৰ সম্ভাৱনা কহ মআ অৰছাোঁ | জীৱৰন-মৰৰণ, শ৞ৰন-সৰপাৰন এআ ধদশৰ অহ্বান মআ ুনননৰছাোঁ | শত্ৰু-নমত্ৰ সকৰৰ্াৰক মআ নচননৰছাোঁ | নসহোঁ তৰ ঄ন্তৰ মআ নবশ্বাৰসৰৰ নজননৰছাোঁ | শানন্তৰ চৰাআযুনৰক অোঁজনৰ্ ভৰাআ নদৰছাোঁ – ভোঁ ৰাৰ্ৰ এমুঠি ান, পৰাণৰ এৰকাটি গান | অৰুৰতা ধমাৰ এৰকা নাআ ! ধমাৰ ধদশ – ধমাৰ কৰলানৰ্ত সৰপানৰ উত্তাৰ্ তৰংগআ ধমাক কৰ্ যা৞ গভীৰৰ পৰা গভীৰতলৰ্, অদশলৰ কঠিন পবলত-মূৰ্লৰ্ ....  ৰজযাবত, ৰসআ ৰজযাবত [স্বগীে ৰজযাবতপ্ৰসাদ অগৰৱালাৰ ৰসাোঁৱৰণীত] হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬৩) ৰভাক এআ সংকীণয তাৰ ঩ৰা তু বল ধৰা | ৰতাভাৰ সৰত গাফলল বদো ধুভুহাৰ গান, ফজ্ৰৰ গান | ভৃতুযৰ এআ বহভ-শীতল হাৰতৰৰ ঢাবক ৰথাৱা হৃদেক এচভকা অকাশৰ অশ্বাস বদো | ঘৃণা অৰু ঄বফশ্বাৰস ৰঘবৰ ধৰা সংকীণয জীৱনলল অহকঃ

সাহসৰ ৰদাৰকাল-টোঁকা ফান | ৰচতনা থৰথৰ ঄ন্ধকাৰ প্ৰহৰ বাবঙ ৰতাভাৰ গাৰনৰৰ কৰৰাোঁ ৰজযাবতস্নান !  ছবহদ হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬৫) মাৰ ৰতজত বতৰবফৰাআবছল তৰাবল, ফুকুত গুণগুণাআবছল ৰভৌভাবি – বস বনজাৰন বনতাৰল শুআ অৰছ | বশতানত তাৰ ৰতৰজ ৰধাৱা ভাটি  ৰশাবামাত্ৰাত বনহতজনৰ কবফতা - হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬৬) এআ জুআকুৰা ভৰেআ জ্বলাৰলা | জাৰনা অআ, এআ জুআৰ ৰ঩াহৰত ৰতাভাৰ ৰুগ্ন-ভুিত উদ্ভাবসত হহ উঠিফ ঩ৃবথৱীৰ ঄঩ৰূ঩ ৰূ঩ | ৰসৰে, জুআকুৰা ভৰেআ জ্বলাৰলা | বদনৰ ব঩ছত বদন, ৰাবতৰ ৰশহত ৰদাকৰভাকাবলৰ ৰকাভল ফতাৰহৰৰ ৰভাক বনচু কাআ বক ৰং ৰ঩াৱা

ভআ নাজাৰনা অআ ! বনষ্ঠুৰ ক্ষভাৰৰ ভাৰথাোঁ ৰভাক ৰনহাবনফা | ৰতাভাৰ ফাৰফ অআ, ফহুফাৰ বপ্ৰয়্জনৰ ফুকুৰ ৰতজ বদৰলা ; এআফাৰ ৰভাৰ ভন্ত্ৰ঩ূত শৰীৰ | জন্঩ৰ ঋণ ঩বৰৰশাধ কৰাৰ অনন্দত ভআ ৰম অবজ ঄ধীৰ ৰসৰে, জুআকুৰা ভৰেআ জ্বলাৰলা |  স্তফক হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬৮) “এবতো ফসন্তকাল পলতলক কাোঁআৰটআ বাল|” ু এআফুবল হক ৰভাৰ ৰকালাত অবহ ঩বৰল ৰতজৰঙা ফুলফুবল এহাল ! কাোঁআটীো ৰগালা঩ৰ োল ফতাহত ৰদাোঁ িাআ অবহ বছবঙ বনফবহ ৰমন ৰভাৰ কবলজাৰ এপাল | এবতো ফসন্তকাল পলতলক কাোঁআৰটআ বাল.... ু  ৰফাধন হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬৮) অবজ ৰভাৰ এন্ধাৰৰত ৰটা঩বন বাবগল | স্বপ্নৰ ঩া঩বৰ এটি এটি কবৰ সবৰ ঩বৰ ৰ’ল ৰমন ঩লাতকা ঩ৰীৰ কৰফীৰ পল ! ু ৰদহৰ হুলত এবতো ৰভাৰ

লাবগ অৰছ ভাটিৰ ৰকালাহল; অৰু, ঄঩সৃয়্ভাণ ছাোৰ দৰৰ সৰ঩ানৰ ৰকাভল ৰকৌতূ হল !  ৰপ্ৰভৰ কবফতা হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৬৯) ৰভাৰ ফুকুত বক জ্বৰল ! ৰভাৰ দুি, ৰভাৰ অনন্দ বকৰহ অৰু ফযা঩ক কবৰ ৰতাৰল ! ৰভাৰ ঄নুবৰৱ ঄নুবৰৱ ৰতাভাৰ ৰপ্ৰভৰ গুণগুণ শব্দ এৰনলক ৰূৰুৱাআ জ্বৰল ৰম তাৰ ছাআ ববৰ ঩ৰৰ ৰভাৰ ফুকুৰ ববতৰৰ-ফাবহৰৰ | সম্ভৱত ৰতাভাৰ প্ৰগলব ৰপ্ৰৰভ ৰভাক ছাআ কবৰ ঩ুবৰ বনফ ক্ৰৰভ |

 ৰতজৰ অিৰৰৰৰ হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭০) “আভান ঄ল঩ৰত বফচবলত হ’ৰল ৰতাভাৰ ফাৰু ৰকৰনলক চৰল ?” বশলুৱা এন্ধাৰৰ ৰভাক এআ ফুবল ক’ৰল | কবফ ভআ নাবছৰলা ৰকাৰনাকাৰল ফযথয তাৰ এন্ধাৰৰ ৰভাক ভাৰথাোঁ সতযক সহৰজ ল’ফলল বশকাৰল | কবফ ভআ নাবছৰলা ৰকাৰনাকাৰল |

প্ৰস্তাৱনা - হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭০) ৰভাৰ দুহাত ৰলাহাৰ বশকবলৰৰ ফন্ধা | ৰকবতোফা বাৰফাোঁ িুন কৰৰাোঁ, নাআফা বনৰজআ বনহত হওোঁ বসহোঁ তৰ হাতত | ৰভাৰ ৰতজৰ বশিাত ফাৰুদ-বৰা স্বপ্নৰ য্ন্ত্ন্ত্ৰণা | ৰমবতোআ বাৰফাোঁ িুন কৰৰাোঁ বসহোঁ তক ৰভাৰ ৰতজৰ ৰসাোঁতত ফাবজ উৰে ঄স্ত্ৰৰ ঄বনফাময ঝন্ঝনবন | সভস্ত শবিৰৰ বছবঙ ৰ঩লাওোঁ হাতৰ বশকবল | সভুিৰ ৰশাবামাত্ৰাত ৰমাগ বদওোঁ ঄থফা বনশৰব্দ তু বল লওোঁ ছহীদৰ ৰদহা | ৰভাৰ ৰতজৰ বশিাত ফাৰুদ-বৰা স্বপ্নৰ মন্ত্ৰণা |

 ঩ুনশ্চ হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭০) প্ৰবতবদৰনআ ৰভাৰ এৰকা-এৰকাটা ভৃতুয হাতৰ ৰৰিাত দীঘয -঩ৰভােু | এৰনলকৰে ভআ অৰছাোঁ | সৰ঩ানৰ ঩ৰীৰ ববৰৰ ৰিাজ শুবন ভৰন ভৰন বাৰফাোঁ: জীৱন বমভান সুন্দৰ হ’ফ ঩াৰৰ সুন্দৰ তাৰতালক |



ফাোঁহীৰ ভাত হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭০) এন্ধাৰৰৰৰ মাওোঁৰত মাওোঁৰত ৰ঩াহৰৰ শংি বননাদ শুবনৰলা ঄কস্মাত | ফজ্ৰৰ ফাৰফ ৰথাৱা ৰভাৰ হাড়ত ঄নুবৱ কবৰৰলা ফাোঁহীৰ ভাত | ফাোঁহীৰটা ৰতজত, হাড়ৰ ভাজত লুকাআ অবছল ঄তকাল | তাত থূ঩াআ হথবছৰলা সভেৰ বকছু ভান শুকান ঩াত | ঩াতৰফাৰ অোঁতৰাআ বদৰল ৰকাৰন ? কাৰ ফাৰু বসিবন বস্নগ্ধ হাত |  লাবিত সূময হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭০) ৰ’দ হগ হগ ঢবল ঩ৰৰ সূময | ত্ৰস্ত ৰাবতৰ ঄ন্তৰীক্ষৰ ঄ন্ধকাৰত জ্বৰল কাল঩ুৰুষৰ তৰৰাৱাল ঄বনফাময | ভআ কবফ, সীবভত ৰভাৰ সাভথয য | অবলৰদাৰভাজাৰ বূ তগ্ৰস্ত প্ৰহৰীৰ কতঘ্ন ব঩তলৰ সুহুবৰৰে ৃ বফ঩ময স্ত কৰৰ ৰভাৰ কাফযৰ ঄থয | ৰ’দ হগ হগ ঢবল ঩ৰৰ সুফণয সূময | 

ৰদশ অৰু ঄নযানয বফষেক হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭১) ১ ৰদশ ফুবল ক’ৰল অৰদশ ৰনলাৰগ, ৰভাৰ তু মৰাবল ৰতজত টগফগাআ উৰে এৰহজাৰ এটা ৰণুৱা ৰঘাোঁৰা ! ২ ৰভাৰ শব্দৰ ৰশাবামাত্ৰা হওক, ক্ৰৰ-কুটিল ৰাবতৰ প্ৰহৰী হওক ু বতৰবফৰাআ থাকক বফৰক্ষাবৰ ৰচাকা তৰৰাৱাল, টলভল শব্দৰ উচ্ছ্ববসত ৰতজৰ প্ৰৱাৰহ-প্ৰৱাৰহ | ৩ ৰভাৰ কাবভজত পটি উৰে কাতৰতা, ক্ষীণ হে ঘবনষ্ট উশাহ; ু গবীৰত ফৰ ঄স্ববস্ত, ফৰ ঄বিৰতা | সতক প্ৰহৰী ফতাহ য হোত ৰকৌতূ হলী হহ ঩ানীত বমদৰৰ নচু ৱাআ ভাছ ৰভাৰ ৰচৌকাৰষ উদযত ভৃতুয; ভৃতুযৰ ৰকৌশলী হাত ঄থফা, ভৃতুযবজত প্ৰবতবাৰ অচ্ছাবদত অবাস |

 ৰবাগালী হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭১) তু বভৰটা জানাআ এআ কবফৰ অৰু এৰকা নাআ | এটাআ ভাৰথাোঁ কাবভজ তাৰৰা বছৰগা-বছৰগা বচলাআ | ৰপ্ৰভ বনশ্চে এৰনকুৱাআ অৱৰণ িুবল হৃদে জুৰাআ | 

঩ৃবথৱী ৰভাৰ কবফতা হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৩) কলভ ৰভাৰ কভাৰৰ হাতৰ হাতু বৰ, বাবঙ-ব঩টি গবি লওোঁ শব্দ, ৰিবতেকৰ পাল ৰমন ৰচাকা, সীৰলুত ৰসানৰ সীতা, বভবস্ত্ৰৰ কৰত ৰমন ৰূি, কঠিন কােৰ অোঁহ পবল টাবন অৰনা ঄ববজ্ঞতাৰ ৰতজ লগা শব্দ, চাওোঁতাল ভৰদৰ ধনুৰ কাোঁড় ৰমন লক্ষযৰবদী এৰকা-এৰকাটা শব্দ ৰভাৰ ৰি-ভাংস-আচ্ছাত তীব্ৰ হহ উৰে, বসহোঁ তৰ ৰকাৰনাৰটা ঩ফয তৰ দৰৰ উদ্ধত, ৰকাৰনাৰটা নদীৰ দৰৰ নত, অৰু ৰকাৰনাৰটা ফা হ্ৰদৰ দৰৰ গম্ভীৰ, কাৰৰা কথাত উো-ফহা নকৰৰ | নদ-নদী-঩ফয ত বচবত্ৰত বফ঩ুল ভহাৰদশৰ ভআ কবফ, ঩ৃবথৱী ৰভাৰ কবফতা |  ৰভাৰ এআ শব্দৰফাৰ [তৰুণ কবফৰ হাতত] হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৩) স্বপ্নৰ উদযান ছু আ ঄হা ৰভাৰ এআ শব্দৰফাৰত জীৱনধাৰাৰ সুষভা, সভেৰ ঘবনষ্ঠ উত্তা঩, ৰভাৰ ৰকাৰনা বনজস্ব অবফস্কাৰ নাআ, ৰভাৰ ববতৰত এটা ৰমন ৰিবতেক, ভআ শব্দৰফাৰ বজবাত বদ চাওোঁ, কাৰ বক ৰসাৱাদ, হাতৰ তলুৱাত হল চাওোঁ বকভান ত঩ত, ভআ জাৰনা শব্দ ভানুহৰ ভহত সৃবষ্টৰ ৰতজঃদীপ্ত সন্তান, ভআ সাধাৰণ কবফ, কান্ধ সলবন কবৰ হফ ঄না ৰভাৰ এআ শব্দৰফাৰত ভানুহৰ বনদাৰুণ ঄ববজ্ঞতা, ফুৰঞ্জীৰ বনেু ৰ অৰচাোঁৰ |



সংকট বদন হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৪) অকালৰ ৰচাতাল | শসযৰ ঩থাৰ উদং | বকৰশাৰৰ ৰহৰাল স্বপ্ন স্বাধীনতা | গবৱতী নাৰী বনদ্ৰাত বনহত | য ভূলত বক বফহ ? উছন গ’ল গাোঁও | নষ্ট নগৰ | ভৃতুযৰ ভবলন ছাোঁত, ঄শ্লীল ফবণজ | ঩া঩ ভুদ্ৰাৰ ঩াৰোবৰ | ৰহ সভে, গবজ উো, বনৰোবজত কৰা সৰফয াত্তভ প্ৰবতবা | য

 স্বৰদশ স্বকাল হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৪) ভআ কবফ, কবতত্বৰৰ ঩াৰ হহ অবহৰছাোঁ ফুৰঞ্জীৰ ফহু বেংকৰ বদন | ৃ শব্দআ ৰভাক বদৰছ প্ৰবতৰৰাধৰ ঄সাভানয ক্ষভতা, ঄থয ৰ শৃংিলা, বনবুয ল ৰহাৱাৰ আচ্ছা, ৰসৰম, প্ৰৰোজনত ঩ুনৰ প্ৰবতষ্ঠা কবৰৰছাোঁ বফ঩ময স্ত শব্দৰ বনফয াবসত ঄থয | শব্দ ৰভাৰ শুবংকৰ সংগীত বকম্বা উচ্চতৰ গবণত | থাকক ঄বফৰফকী মুদ্ধ, ভহাভাৰী ফসন্ত, শব্দ ৰভাৰ বচৰাচবৰত প্ৰবতকূলতাত অেত্তাধীন বন঩ুণতাৰ গুৰুত্ব঩ূণয ঄ক঩ট তৰৰাৱাল | ৰভাৰ অন ৰকাৰনা সত্তা নাআ, শব্দৰ সৰত ৰভাৰ ঄ববন্ন সংসাৰ; মাৰৰ, িণ্ড-িণ্ড কবৰ তু বল ধৰৰাোঁ ৰিাি স্বৰদশ স্বকাল; স্বপ্নৰ বনৰটাল ৰদৰহৰৰ গিা ঄সম্ভৱ ববৱষযত |  প্ৰোত কবফৰ স্মৰণত হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৪) ৰফশযান্তবৰত শাসক স্ববাৱৰদাষত স্ফীৰতাদৰ ফবণকৰ ক্ৰীতদাস, সন্নযাৰস ৰশাবা কৰৰ জাৰনা কবফক, কলভ মাৰ জাগৰ তৰৰাৱাল ? কাফযৰতা নহে সহজ ঩ণয, ঄নয ধাতু ৰৰ গিা তাৰ বফ঩ন্ন শৰীৰ, ৰতজত প্ৰবতফাদ, সত্তাত বফপ্লৱ |

ৰনৰুদা, ভআ ৰতাভাৰ কুবৰটা ৰপ্ৰভৰ কবফতা ঩বিৰছাোঁ, অৰু জাৰনা ৰপ্ৰভৰ কবফতাৰৰ ৰচা এটা হতাশাৰ গানত ভূত য বাঙনৰ হাতু বৰ বকভান গধুৰ !  ঄সম্ভৱ ঄নুফাদ হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৫) এটা ঄জুহাত ঩াৰল ভআ গুবচ মাফ ঩াৰৰাোঁ, ৰমবন ভন মাে, ৰতাভাৰ সাবন্নধযৰ মাদুকৰী ৰাবত ভআ গুবচ মাভ, বম ৰকাৰনা ঄জুহাত ঩াৰল, ভুি কবৰ প্ৰবতবাৰ ঩থ, বনজনতা বনবৰ ছাোৰ য য সুিযাবতত এআ ৰম ৰতাভাৰ এআ উ঩বিবত ঄সম্ভৱ ঄নুফাদ তাৰ, জাবলকটা ৰজানাকৰ ভাৰজৰৰ ভআ গুবচ মাভ, হাতত সাৰৰ ববৰত সাৰৰ ...... [ৰকাৰনাফা হাস্নাহানা ৰাবত]  এবতোও ঄ভৃত হীৰৰন বট্টাচাময (১৯৭৬) ১ স্মবত দুিৰ ঄তীত ৃ সুহুবৰোআ গুবচ মাে সুৰভয উ঩তযকা | ২ ভুিত এৰজাৰলাকা ৰতজ | সুমযৰটা ওলবভ অৰছ | অকাশ পাোঁচীৰ কাে | ৩ দীঘয শ্বাস ভবলন অকাশত ৰকান তু বভ বফষাদ প্ৰবতভা ! 

অনহনৰ ধৰ্ণ্ডৰেপ (১৯৬৫) ১) ধশষ কহ গ’ৰ্ ৰ্ুদ্ধ অকাশৰ নহংস্ৰ উত্সৱ | উখৰ্ মাখৰ্ পথাৰত এনত৞া বনৰ্ৰছ ধসউজী৞া ঢৰ্ || ২) তামস অকাশখনৰ স্তব্ধতা ভাৰঙ ধকামৰ্ কোঁ হুৱা ফু ৰৰ্ | কনবতাৰৰা বতৰ অৰছ অনহনৰ অকাৰশ কাৰণ কাৰণ ক’ধৰ্ | ৩) ৰ’দানৰ্ৰ ভাোঁৰজ ভাোঁৰজ ঄পাৰ নবস্ম৞ | অৰবগত ভানঙ পৰৰ শব্দৰ তন্঩৞ ||  ধমাৰ অৰু পৃনথৱীৰ (১৯৭২) ১ কাৰ কাৰৰণ কনবতা, সূযলৰ ুনদ্ধতা ? সমুখৰ বাে জৰ্কতবক , বা঑োঁহাতৰ টিপত মৰৰ কুশীৰ্ব, জননীৰ বুকুত কাৰ্ যমুনা | কাৰ কাৰৰণ কনবতা, সূযলৰ ধতজনস্বতা ? ছহীদৰ হাড় নশ৞াৰ্-কুকুৰৰ ধভাজ, স্বা ীনতাৰ নবপন্ন মুখ ! কাৰ কাৰৰণ কনবতা, তাপস কনবৰ ধতজৰ শনৰ্তা ? ২ মআ এক নবপুৰ্াত৞ন নােকৰ গভল াংকৰ গভীৰ নােকী৞ মুহূতলত, ধমাৰ ঄সহা৞ চকুৰ অগত নবশাৰ্ শব্দকল্পদ্ৰুম,

উদগ্ৰ জীৱন শনিত স্ফীত শাখা-প্ৰশাখাত উত্সাৱন্ত ুমুহাৰ ধকাৰ্াহৰ্; মুি, উদ্ধত অৰু সুস্পষ্ট নবৰবকী বজ্ৰৰ ননৰঘলাষ | ধমাৰ ঄নুভূনতৰ নবপদজনক দুৱাৰ দুফাৰ্ কনৰ ধখাৰ্া | যকৃ তৰ সুখ-শ্ৰুত সুস্থতাআ জাৰনা সকৰৰ্া ? ধতামাৰ ৰ্গত ধমাৰ নবস্তৰ মতৰভদ | বৰং যনদ঑ দুষ্প্ৰাপয, ধতজৰ স্বাভানৱক ৰং ধমাৰ নপ্ৰ৞ | মআ এৰন ৰণৰ সবলা্মকক সংকেৰ মুখামুনখ যাৰ – এফাৰৰ্ নননবলষ বাস্তৱ, অনফাৰৰ্ ঄সম্ভৱ ভনৱষযত্ | ৩ নননমষৰত ভানঙ পৰৰ ধমাৰ বুকুৰ নভতৰৰ ঘৰ-দুৱাৰ | ধতামাক বুকুত কথ কৰা অশ্চযল ননমলাণ | ভ৞ংকৰ ভাঙনৰ মুখত নস্থত দীঘল পনৰশ্ৰৰম গঢ়া সুৰশানভত উদযান | পাৰ কহ অৰহাোঁ নপছৰ্ নশৰ্ৰ সাোঁৰকা, ভনৱষযতৰ গন্ধবহ সপ্ৰনতভ বতল মান | হাৰড় হাৰড়, বুকুৰ নভতৰৰ নভতৰৰ ভাৰঙ ঘৰ-দুৱাৰ, কনৰ্জাত কতকাৰ্ পনৰ থকা স্মৃনতম৞ ধগাৰ্াপৰ্তাৰ নতনমৰ ধপ্ৰানথত নশপা নছন্ন-নবনচ্ছন্ন | শ্বাসৰৰা ী ঄ভযন্তৰত নপপাসাৰ মুমূষল প্ৰাথলনাঃ ধমাৰ প্ৰকৃ নত, ধমাৰ নপ্ৰ৞, তু নৰ্ ধৰ্াৱা ধমাৰ ঄পাপ হৃদ৞ ধ্বংসস্তুপৰ পৰা | ৪ ধতজৰ ঄নুগত ধমাৰ এআ ঄ভীষ্ট শব্দৰবাৰৰ ননঃসংগতা ৰ্গৰী৞াৰ চকুত ুনৰ্ নদ বানৰ্ঘৰ সানজ একান্তমৰন উমনৰ্ থকা ৰ্’ৰাৰোৰ দৰৰ এক ঄দ্ভু ত অনন্দৰবা ত মুগ্ধ | প্ৰনতৰো শব্দৰ শৰীৰৰ শৰীৰৰ নব৞নপ অৰছ ধমাৰ অআৰ চাদৰৰ ধমাৰ্ান অচোঁ ৰ্ত ৰ্ানগ থকা নকংবদনন্তৰ কৰুণতা | ৫ এৰনলকৰ৞ অৰছাোঁ: দুখ ধমাৰ ধকাৰ্াৰ ধকোঁ চু ৱা, বাৰৰ বাৰৰ দুহাৰতৰৰ দানঙ ৰ্’ব ৰ্াৰগ | নজভাত দুখৰ ঘৰৰ ধৰ্াণ, ঑কানৰ্ত ঑ৰ্াআ অৰহ ভাতৰ ননসনন | খং ধমাৰ সহজৰত নুৰে |

দান৞ত্বশীৰ্ নপতাৰ দৰৰ মআ জাৰনা খং ধকৰনলক সামনৰ থ’ব ৰ্াৰগ; ক্ষমাৰ৞আ বা কাক ধবাৰৰ্ | প্ৰচু ৰ দান৞ত্ব ধমাৰ | দুখৰবাৰ তু নৰ্-তানৰ্ মানুহ কৰাৰ গ ৰ দান৞ত্ব, ু একান্ততাত জুৰনৰ্-জুপুনৰ নৰী৞া ধদহা, ু নকবা এো ক’ব খুনজৰৰ্আ অৰ্নজভাৰ পৰা নছটিনক পৰৰ ঄জাননত ধতজ মুখৰ নভতৰৰ-বানহৰৰ | ৬ ধমাৰ ঄স্ত্ৰৰ শাননত মুখত সুগন্ধ সম৞ৰ ধসতু ম৞তা ! ধমাৰ স্দা৞ুৰ নবনচত্ৰ বীনাৰ সহস্ৰ তাোঁৰ কৃ তজ্ঞতাৰবা ত গ ুৰ, বুকুৰ নভতৰত ঄জৰ-঄মৰ পৃনথৱী, যাৰ কাষত বনহৰৰ্ উজ্জ্বৰ্ কহ উৰে ধমাৰ নৰী৞া ধদহ | ভ্ৰমণ-নবৰ্াসী মনৰ ধশষ হ৞ সকৰৰ্া অৰ৞াজন, ভনৰ ছু আ গুনছ যা৞ অৰবনৰ্ৰ ৰ’দ, মআ মাৰথাোঁ বনহ থাৰকাোঁ নৰ্নৰনক-নবদানৰ গুৰুভাৰ নশকনৰ্ | .... অঙু নৰ্ কামুনৰ পাৰৰ্া ধঘাৰ্া ধতজ, ধচোঁ চা নবৰৰাহ, চূ ড়ান্ত নকবা কৰাৰ ধমাৰ খুব ধৰ্াভ, ঄থচ ধমাৰ ধসআ স্প লা নাআ ঄থবা, নবৰৰ্ প্ৰাজ্ঞতা ! ৭ কমৰৰড, বুকুখন নবষাআৰছ, বন্দুকৰো উম নদ বুকুৰত থাকক, অোঁতৰাআ ননননবা; ৰ্ানগৰৰ্ তজনী অঙু নৰ্ৰো ধমাৰ ল নিগ্ৰাৰৰত ধথাৱাঃ বন্দুকৰ নৰৰ্ৰৰ জ্বৰ্ক ঄নবৰাম নবজুৰ্ী | ৰানতৰো পাৰ কহ গ’ধৰ্ অমাৰ অৰু ভ৞ নক ? নৰৰ্-গৰৰ্ ৰ্গাৰ্নগ পামলগ ফৰকাৰ্ ধবৰ্তৰ্াৰ পথাৰ |  কনবৰ হাতৰ ছনব ১] বষলা শাৰ্ বৰনৰৰ কব অৰহ বতাহৰকুৰ্ুকুৰ্ু বাোঁহী| বানৰষাৰ বতাহ ধযন হতাশ ধপ্ৰনমক, বুকু ভনৰ থাৰক দুখ, দুখৰ সৰৰ্ হাোঁনহ|

২] শীত পাতৰবাৰ পনৰ অৰছ| উদং গাৰৰ ৰ’দ কৰ্ৰছ গছৰবাৰৰ| ুনকান ঘাোঁহত বনকৰা পাে ধযন ৰ’দ| দূৰত ম’হৰ নশঙৰ দৰৰ ধফৰপানত থকা পাহাৰৰো সাৱটি অৰছ কনৰ ননজান সুৰৰ! ৩]বসন্ত জুনুক কনৰ বানজৰ্ জুনুকা| "ধচননমৰা বানগচাৰ নচঠি" কৰ্ ধকাবাৰ্ ধখাৰজৰৰ গুনছ গ’ৰ্ ডাৰকাৱাৰ্| গৰছ গৰছ ধহোঁ পাহৰ ৰঙীন ৰুমাৰ্|  ৰূ঩ালী ৰংৰফাৰ চু বলত লাবগৰছ ৰফো ৰনৰদবি লাগক ৰসাণালীৰফাৰ ভবচ বনবদফা ফুকুজুবৰ হফ থাকক| 