Rozdzia 10 - Agresja Agresja: zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu czowiekowi, ktry jest motywowany do uniknicia tego cierpienia.

Agresja wroga: jeeli cierpienie ofiary jest gwnym bd jedynym celem sprawcy. Agresja instrumentalna: jeeli cierpienie to suy sprawcy jedynie jako instrument do osignicia innego celu.

10.1. SKD BIERZE SI ZO: TEORIE AGRESJI 1. Teoria instynktu: widzi j jako zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczn koniecznoci wyadowania agresywnej energii, mao podatne na wpywy zewntrzne i proces uczenia. 2. Teoria uczenia si: agresja, podobnie jak prawie wszystkie ludzkie zachowania, jest nabytym w trakcie ycia rezultatem uczenia. 3. Teoria popdu: agresja stanowi wprawdzie rozadowanie popdu, jednak sam w popd i sposb jego rozadowania jest rezultatem oddziaywania czynnikw sytuacyjnych. 4. agresja stanowi wprawdzie rozadowanie popdu, jednak sam w popd i sposb jego rozadowania jest rezultatem oddziaywania czynnikw sytuacyjnych. Z YCIA 1O.a Byd ofiar gwatu Co pita dorosa kobieta staje si przynajmniej raz w yciu ofiar gwatu. Nastpstwa gwatu: silny lk sabncy dopiero po okoo 3 tygodniach depresja wraz z poczuciem beznadziejnoci, upokorzenia i mylami samobjczymi obnienie satysfakcji z ycia seksualnego, rodzinnego i zawodowego jest widoczne przez wiele miesicy istotne pogorszenie stanu zdrowia

Powanym problemem psychicznym ofiar jest samoobwinianie, a take obcianie ich win przez innych za lekkomylne" dziaania doprowadzajce do zgwacenia. Ma to co najmniej trojakie przyczyny. 1. obwinianie ofiar przywraca wiar w sprawiedliwod wiata i jego porzdek 2. obwinianie takie jest przejawem zudzenia mdroci po fakcie 3. uleganie ideologii, e gwat jest mitem 10.1.1. Agresja jako instynkt Konrad Lorenz: agresja jest wrodzonym wzorcem zachowania automatycznie wzbudzanym przez pojawienie si w otoczeniu odpowiednich wyzwalaczy" oraz hamowanym przez pojawienie si odpowiednich kontrwyzwalaczy" agresja ma charakter spontaniczny, tzn. moe pojawiad si bez jakichkolwiek powodw zewntrznych

Hydrauliczna koncepcja agresji: zakadajca, i energia agresywna jest spontanicznie i w staym tempie produkowana oraz gromadzona wewntrz organizmu (na podobieostwo wody stale 1

napywajcej pod cinieniem do zbiornika). Stay napyw tej energii powoduje koniecznod jej okresowego rozadowywania przez agresywne zachowanie, co nastpuje pod wpywem pojawienia si typowych bodcw spustowych - wyzwalaczy agresji. Rozadowanie takie jest przy tym nagradzajce (przynosi ulg) i take z tego powodu poszukiwane. Im duej agresja nie jest rozadowywana (i wci napywa do zbiornika"), tym sabsze wyzwalacze wystarczaj do jej spustu. Due nagromadzenie energii prowadzi do jej rozadowania pod nieobecnod wyzwalaczy typowych, a nawet jakichkolwiek (spontaniczna eksplozja agresywna). Jednak nawet typowe wyzwalacze agresji nie wystarczaj do jej pojawienia si, jeeli poziom nagromadzonej energii jest bardzo niski. To z kolei moliwe jest tylko pod warunkiem uprzedniego rozadowania energii przez zachowanie agresywne, bd jemu podobne, chod nie jest jasne, na jak dugo takie rozadowanie wystarcza. Argumenty wiadczce o faszywoci agresji jako instynktu: Wtpliwa jest teza, jakoby wzorce zachowania agresywnego byy u wszystkich zwierzt wrodzone i mao podatne na wpywy indywidualnego dowiadczenia. Im bardziej zaawansowany gatunek, tym bardziej czynniki genetyczne decyduj jedynie o behawioralnym potencjale, moliwym zakresie zachowao osobnika, nie za o konkretnej postaci, jak zachowania te przybior. O konkretnej postaci tych zachowao decyduje natomiast rodowisko i jego oddziaywania. Nie ma adnych danych dowodzcych jakoby u wyszych zwierzt agresywna energia bya spontanicznie produkowana i skadowana w organizmie, a jej kumulacja prowadzia do spontanicznej agresji pod nieobecnod jakiejkolwiek prowokacji. Wikszod potwierdzajcych teori instynktu danych pochodzi z obserwacji niszych zwierzt, w odniesieniu do ssakw danych takich prawie brak, w odniesieniu do ludzi brak ich zupenie.

10.1.2. Agresja jako popd Teoria frustracji-agresji (przez grup badaczy z Yale University): kada agresja jest wynikiem frustracji, za kada frustracja rodzi tendencj do agresji. Frustracja: to zablokowanie skierowanej na cel aktywnoci organizmu, bd te stan wewntrzny wynikajcy z napotkania takiej przeszkody. Wzbudzana frustracj tendencja do agresji jest tym wiksza: a) im wiksza jest wartod zablokowanego celu, b) im bardziej osignicie tego celu jest przez dan frustracj uniemoliwione oraz, c) im wiksza liczba dziaao zostaje zablokowana. Pobudzenia wywoywane rnymi frustracjami mog si kumulowa w organizmie, dziki czemu niewielkie frustracje dodaj si do siebie, wytwarzajc agresywna reakcje o wikszej sile, ni mona by normalnie oczekiwad Wywoane frustracj pobudzenie zawsze prowadzi do agresji, chod nie zawsze jest ona ujawniana i kierowana na czynnik wywoujcy dan frustracj. Wyraanie agresji hamuje strach przed kar. Jeeli strach jest wystarczajco duy, by zahamowad agresj kierowan na sprawc frustracji, nastpuje albo przemieszczenie, albo zmiana postaci agresji: 2

1. Przemieszczenie agresji: polega na jej skierowaniu na inny obiekt zagroony sabsz kar. 2. Zmiana postaci agresji: polega na jej zastpieniu inna reakcj agresywn, sabiej zagroon kar. Modyfikacje teorii Nie tylko agresja:

Nastpstwem frustracji jest nie tylko agresja, ale przede wszystkim nasilenie zachowao ukierunkowanych na usunicie przeszkody, a take regresja (pod wpywem frustracji zachowanie dzieci ulega prymitywizacji i upodabnia si do zachowania dzieci modszych), fiksacja (uporczywe powtarzanie jakiej reakcji niemajcej instrumentalnego znaczenia), apatia i wycofanie si, redukcja samego napicia bez prb zmiany jego rda (alkohol, narkotyki), a nawet zaburzenia psychosomatyczne. Nie kada frustracja

Wiele badao wykazao, e frustracja nasila agresj szczeglnie bd wycznie wtedy, kiedy jest ona arbitralna, tj. zamierzona przez sprawc, chod niczym nieuzasadniona. Nie sama frustracja

Berkowitz postulowa, e takim dodatkowym czynnikiem, ktry musi frustracji towarzyszyd, by doprowadzaa ona do agresji, s: Sygnay wywoawcze agresji: bodce skojarzone z czynnikami wzbudzajcymi gniew aktualnie lub w przeszoci. W myl tej koncepcji do pojawienia si agresji konieczne jest zarwno pobudzenie wywoane frustracj, jak i obecnod sygnaw wywoawczych agresji. Im silniejsze pobudzenie, tym sabsze sygnay wystarczaj do wystpienia agresji, a im pobudzenie sabsze, tym sygnay te musz byd silniejsze. Zarwno frustracja, jak i sygnay wywoawcze nasilaj agresj, chod aden z tych czynnikw nie jest konieczny do jej wystpienia. Nie frustracja, lecz inne czynniki

Agresja zarwno wroga, jak i przede wszystkim instrumentalna, moliwa jest bez jakichkolwiek przyczyn o emocjonalnej naturze i stanowid moe wynik np. jedynie naladownictwa innych osb. Teoria frustracji agresji wystartowaa od twierdzenia, e frustracja stanowi konieczny i wystarczajcy warunek agresji. W rzeczywistoci frustracja nie jest ani konieczna do wystpienia agresji, ani sama w sobie do tego nie wystarcza. 10.1.3. Agresja jako rezultat uczenia Agresja jest wynikiem jej uczenia si za porednictwem procesw warunkowania sprawczego i modelowania. Warunkowanie sprawcze: jest procesem, przy pomocy ktrego organizm uczy si znaczenia pierwotnie obojtnej reakcji, a wic tego, e sprawia ona pojawianie si podanych stanw rzeczy. Jeeli po jakim zachowaniu nastpuje nagroda, szansa pojawienia si tego zachowania w przyszoci ronie. 3

Co moe byd tak nagrod: a) Agresja jest samoistnie nagradzajca. Nagradzajco dziaa samo dziaanie agresywne i obserwacja jego skutkw. b) Redukcja nieprzyjemnych stanw psychicznych. Agresja czsto stanowi odpowied na nieprzyjemn prowokacj czy agresj innych osb; jeeli wic usuwaaby te stany skutecznie, powinno to prowadzid do jej wzmocnienia. W istocie nasila agresj kada nagroda, zarwno zewntrzna (pienidze, wygranie rywalizacji, uznanie innych), jak i wewntrzna" w postaci wzrostu samooceny. Co istotne, dotyczy to nie tylko agresji instrumentalnej, ale i wrogiej (nagrody nasilaj nawet takie formy agresji, ktre nie s instrumentem uzyskiwania innych nagrd) i wcale nie wymaga frustracji. Modelowanie: uczenie si na podstawie cudzych dowiadczeo. Ludzie ucz si agresji nie tylko na podstawie wasnych dowiadczeo, ale i obserwujc zachowanie innych oraz skutki, do jakich ono prowadzi. 1. obserwujc innych, czowiek uczy si nowych, dotd sobie nieznanych wzorcw agresywnego zachowania (np. z filmw moemy zorientowad si, jak skutecznie upokorzyd innego czowieka); 2. obserwowanie skutkw cudzej agresji osabia zahamowanie tych zachowao agresywnych, ktrych obserwator ju uprzednio si wyuczy; 3. cudze zachowanie uatwia wykonywanie podobnych reakcji przez obserwatora, wzbudzajc w nim podobne jak u modela" emocje i motywacje. Badania wykazay, e podatnod na oddziaywania modeli zaley przede wszystkim od obserwowanych konsekwencji ich zachowao. Jeeli agresywne zachowanie modela jest, to nastpuje wzrost agresji we wasnym zachowaniu obserwatora. Jeeli agresja modela zostaje ukarana, prowadzi to do spadku agresji u obserwatora. Dowiadczenia modela oddziauj jako zastpcze nagrody i kary, wywierajce taki sam wpyw na zachowanie, jak nagrody i kary bezporednio dowiadczane przez jednostk. Odpowiedzialne s za to dwa mechanizmy: a) skutki cudzych dziaao agresywnych ksztatuj oczekiwania obserwatora co do instrumentalnej wartoci tych dziaao, a wic przekonanie, e spotykaj si one z nagrod, lub z kar, a oczekiwania te ksztatuj rwnie wasne dziaania obserwatora. Ludzka agresja pozostaje jednak bardziej pod kontrol poznawcz, ni pod kontrol samych kar i nagrd. b) emocjonalne dowiadczenia modela wywouj podobne emocje w samym obserwatorze, dziki czemu wystpuje u niego proces zastpczego warunkowania sprawczego. Ten mechanizm jest prawdopodobnie ograniczony jedynie do takich modeli, z ktrymi obserwator moe si zidentyfikowad. 10.2. WYZNACZNIKI AGRESJI