NĠÇĠN ALÜMĠNYUM?

Tarihçe

ALÜMĠNYUM, kendisine has özellikleri ve hafifliği nedeni ile çok geniş bir uygulama alanına ( uzay,
uçak, taşıt, elektrik, inşaat, ambalaj, elektronik, ev gereçleri vs.) sahiptir ve ÇAĞIN METALĠ olarak
adlandırılmaktadır.

1807 yılında, Sir Humphery Davis alüminyumu laboratuarda elektroliz yoluyla elde etmeye
çalışmış, fakat başarılı olamamıştır.
1812 yılında, Fransa’nın Les Baux ilinde alüminyum maden cevheri bulunmuştur. Bundan sonra,
cevherlerin alaşımları ve bulundukları yere bakılmaksızın, alüminyum cevheri boksit (bauxite)
olarak adlandırılmıştır.
1825 yılında, H.C. Oersted çok ufak miktarlarda alüminyum üretmeyi başarmıştır.
F. Wohler(1845), H.S.C. Deville (1854), K.J. Meyer’in araştırmaları (1888) bir üretim yöntemi
patenti ile sonuçlanmıştır.

Günümüzde, Fransız Paul.T. Herault ve Amerikalı Charles Martin Hall üretim yöntemi patentleri
(1892) kullanılmaktadır.

Alüminyumun elektrik alanında iletken olarak ilk kullanılımları :

1895 yılında Amerika ve Fransada hava hattı örgülü alüminyum iletkeni;
1908 yılında hava hattı çelik özlü alüminyum iletkeni;
1910 yılında Boston ve Ealing’de alüminyum iletkenli, kağıt yalıtkanlı, kurşun kılıflı yeraltı güç
kablosu;
1912 yılında Aquitana isimli gemide alüminyum bara;
1917 yılında transformatör sargısı;
1920 yılında sincap kafesli motor rotoru olarak gerçekleşmiştir.

Ġletken olarak Alüminyum

Termik (kömür, fuel-oil, motorin, doğalgaz, jeotermal), hidrolik ve nükleer gibi çeşitli enerjilerden
yararlanılarak üretilen elektrik enerjisi, genelde uzun mesafelere iletilir; şehir ve köy gibi yerleşim
bölgelerine, sanayi tesislerine dağıtılır ve buralarda tüketilir.
Çıplak iletkenler, baralar, yalıtılmış hava hattı ve yeraltı güç kabloları ve ek malzemeleri elektrik
enerjisi iletim ve dağıtımının başlıca elemanlarıdır.
Yakın zamana kadar, elektrik enerji iletim ve dağıtımında, bakır, uygun özellikleri nedeni ile bu
alandaki ana iletken malzemesi olmuştu. Bakır, yüksek elektrik geçirgenliği, işlenebilme ve
mekaniksel özellikleri iyi olan bir metaldir.

Niçin Alüminyum?

Pek çok ülkede, alüminyumun iletim ve dağıtım sistemlerinin tüm elemanları için bakırın yerine,
ana iletken malzemesi olarak kabul edilmesinde pek çok neden bulunmaktadır. Alüminyum bakıra
göre çok hafiftir, alüminyumun yoğunluğu, yaklaşık olarak bakırın % 30’u kadardır. Özellikle, hava
hattı direk konstrüksiyonlarında hafiflik çok önemlidir, çünkü ağır iletkenler, ağır direk yapılarına
ihtiyaç gösterir. Ayrıca, alüminyum iletkenlerin taşınması, işlenmesi ve montajı, ağır bakır
iletkenlere göre daha kolaydır. Alüminyumun hafifliği, ağır bakır iletkenlere göre birçok avantaj
sağlamaktadır. Alüminyum cevheri, yer yüzü kabuğunda en çok bulunan bir metaldir, yaklaşık yer
yüzünün % 8’ ini kapsamaktadır.

Günümüzde bakır cevherleri çok azalmış ve sınırılı olması sonucu bakır fiyatları yüksek ve
yükselme eyilimindedir. Aşağıda, son 20 yılın LME (Londra Metal Borsası) bakır ve alüminyumun
yıllık ortalama fiyatlarını gösteren çizelgeden anlaşılacağı gibi senelerdir, alüminyum fiyatları bakıra
göre düşük, arada bazı sıçramalar yapmasına rağmen fazla hareketli olmayan bir şekilde
gelişmiştir. Alüminyum, ucuzluğun, hafifliğin ve özelliklerinin verdiği avantajları nedeni ile
alüminyum çıplak iletken ve kablo fiyatları, bakır çıplak iletken ve kablo fiyatlarının çok altındadır.

Londra Metal Borsası (LME)

yıllık ortalama Bakır ve Alüminyum hammadde Fiyatları
(USD/metrik ton)

Yıl Alüminyum Bakır

$ / mton $ / mton
2002 (*) 1.339 1.548
2001 1.446 1.582
2000 1.539 1.815
1999 1.386 1.573
1998 1.358 1.661
1997 1.599 2.276
1996 1.507 2.302
1995 1.806 2.936
1994 1.477 2.307
1993 1.139 1.914

(*) Ekim 2002'ye kadar

25 yıldan beri, alüminyumun pratikte üretim, tesis ve ek tekniğinde rastlanan sakıncaları giderilmiş,
güvenli ve emniyetli bir konuma gelmiştir.

Bakır ve Alüminyumun Teknik Değerlendirilmesi

Alüminyum veya Bakır çıplak iletkenli hava hatlarının, yer altı kablolarının montajı, tesisi, kullanılan
bağlantı parçaları, ek ve kablo uçları genelde büyük farklılık göstermez. Ancak alüminyum ve
bakırın fizik ve mekanik özellikleri bakımından iki ayrı metal olduğu unutulmamalıdır.
Aşağıdaki çizelgede, iletken ve kabloların müşterek malzemesi olan E-Cu (Elektrolitik bakır), E-Al
(Elektrolitik Alüminyum) ile bazı hava hatları ve kablolardada kullanılan alüminyum alaşım AlMgSi’
yumun fiziksel özellikleri bulunmaktadır.
Alüminyum ve Bakırın Fiziksel Özellikleri

E-Cu E-Al AlMgSi

Özellikler Birim
Bakır Alüminyum Al AlaĢım
3
Özgül Ağırlık kg/dm 8,9 2,7 2,7
Çekme Gerilmesi 2
kg/mm 450...240 180...80 310
(sert...tavlı)
Kopma uzaması
% 1...35 2...35 3
(sert...tavlı)
2
Elastisite Modülü kN/mm 120 70 70
0
Ergime sıcaklığı C 1083 658 658
-6 0
Isı genleĢme katsayısı 10 / C 16,6 23,8 23,0
0
+20 C’de direnç ısı 0
1/ C 0,0039 0,0040 0,0036
değiĢim katsayısı
0
+20 C’de iletkenlik IACS % 97...100 61...62 53
0
 mm /m
2
+20 C’ de özgül direnç 0,01786 0,02857 0,03280

Elektriksel EĢdeğerlik

EĢ uzunluk EĢ direnç EĢ gerilim düĢümü

LAl = LCu RAl = RCu  UAl =  UCu
olarak tarif edilir.

Cu eĢdeğeri Al (kesit)

Al özdirenç Cu özdirenç
 Al = 0,028264  mm /m  Cu = 0,017857  mm /m
2 2

SAl = 1,6 x SCu

Sonuç: Cu iletken ile eşit uzunlukta, eşit dirençte ve gerilim düğümündeki Alüminyum iletken
Bakır iletken kesitinin 1,6 katı daha büyüktür.

Cu eĢdeğeri Al (ağırlık)

Al özgül ağırlık Cu özgül ağırlık

dAl = 2,7 kg/dm3 dCu = 8,9 kg/dm3

PAl = 0,5 x PCu

Sonuç: Cu iletken ile eşit uzunlukta, eşit dirençte ve gerilim düğümündeki Alüminyum iletken
Bakır iletken ağırlığının yarısı kadardır.

Bakır iletken değerleri 1 olarak kabul edilmek şartı ile eşdeğer Alüminyum çıplak yuvarlak iletkenin
fiziksel karşılaştırılması

ġartlar Bakır A l ü mi n y u m
EĢit Kesit 1 1
* Ağırlık 1 0,3
* İletkenlik 1 0,625
* Akım Taşıma Kapasitesi 1 0,8
EĢit Ġletkenlik 1 1
* Kesit Alanı 1 1,6
* Çap 1 1,3
* Ağırlık 1 0,49
EĢit Sıcaklık ArtıĢı 1 1
* Kesit Alanı 1 1,4
* Çap 1 1,17
* Ağırlık 1 0,42

Cu eĢdeğeri Al (EKONOMĠ)

Elektriksel eşitlik sağlanmak şartı ile bir tesis için gerekli bakır iletken ağırlığının yarısı
ağırlığında alüminyum iletkene ihtiyaç vardır.

Bakır ve alüminyum birim fiyatları (TL/kg) eşit olarak kabul edilmek şartı ile diğer bir deyişle aynı
tesis, bakır için gerekli yatırımın yarısı ile alüminyum iletken kullanılarak gerçekleĢtirilebilir.

Yukarda son 20 yılın bakır ve alüminyum fiyatlarını gösteren LME fiyat çizelgesindende görüleceği
gibi, bakır alüminyum fiyat oranı çoğunlukla 1’den büyüktür, bu sonuç sağlanan ekonominin %
50’den daha büyük olabileceğini göstermektedir.

Çıplak iletkenli tesislerde,

Bakır eĢdeğeri ALÜMĠNYUM ĠLETKEN EN AZ % 50 EKONOMĠ SAĞLAR

Sağlanan ekonomi, sadece kullanıcı yönünden olmayıp, ülke döviz çıktısınıda etkilemektedir.
Kullanılan alüminyum ve bakırın ham madde olarak dış alımla temin edildiği düşünülürse, elektrik
alanında kullanılacak bakırın dıĢ alımı için gerekli döviz miktarının en fazla yarısı alüminyum
dıĢ alımı için yeterli olacaktır ve Ülke açısından büyük bir döviz tasarrufu gerçekleşecektir.
ve niçin ALÜMĠNYUM ???

 Alüminyumun birim fiyatı yıllardır bakır fiyatlarından daha düĢüktür. Yer yüzünde en
çok bulunan metaldir ( % 8 ).
 Hafiflik nedeni ile ALÜMĠNYUM iletken ve kablolar, BAKIR iletken ve kablolardan çok
daha düĢük fiyatlıdır.
 Hava hatlı tesislerde direklerin hafiflemesi, montaj kolaylığı ve nakliye tesis için ek
ekonomik avantajlar üretir.
 Alüminyum iletkenin pratikte rastlanan ek problemleri son 25 yıldan beri tamamen
çözülmüĢtür.