Seluk niversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii retiminde 30.

Yl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya

SUNULMU BLDR

LOKAL ALANLARDA JEOT ONDLASYONLARININ BELRLENMESNDE KULLANILAN ENTERPOLASYON YNTEMLERNN KARILATIRILMASI

Cevat NAL, Bayram TURGUT, Cemal zer YT
Seluk niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Blm,42031 Kamps KONYA, email: cevat@selcuk.edu.tr
zet : Gnmzde, jeodezik almalarda, GPS(Global Positioning System) yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak GPS ile belirlenen ykseklikler elipsoidal ykseklikler olup, pratik haritaclkta kullanlan yksekliklerden farkldr. Bu nedenle GPS ile belirlenen elipsoidal yksekliklerin, pratik haritaclkta kullanlan, ortometrik ykseklie dntrlmesi gerekmektedir.Dnm farkl ekillerde yaplabilir. Bu almada 400 km2 lik bir alanda GPS/Nivelman kombinasyonu ile belirlenmi jeoit yksekliklerinden yararlanarak, 4 modelleme teknii ve 14 alt varyasyon kullanlarak dnm yaplmtr.
alma alannda elipsoidal ve ortometrik ykseklii bilinen 74 nokta bulunmaktadr.Bu noktalarn, uygun dalmda bulunan, 21 tanesi dayanak noktas olarak seilmi ve 53 nokta ise enterpolasyon yntemlerinin karlatrlmasnda kullanlmtr.

1. GR
Gnmzde GPS ile, referans sistemi olan WGS-84(World Geodetic System-84) de, boyutlu konum belirlenebilmekte ve ok duyarl sonular elde edilmektedir.Elde edilen konum ve ykseklik deerlerinin kullanlmas iin lke koordinat ve kot sistemine dntrlmesi gerekmektedir. nk GPSin kendine zg bir referans sistemi vardr. Bunun nedeni uluslararas Jeodezi ve Jeofizik Birlii(IUGG) nin, bu sistemin tm dnyada ortak kullanmnn salanmas amacyla fiziksel yeryz, referans yzeyi elipsoit ve e potansiyelli yzey jeoit gibi yer biimleri arasnda bir ilikinin kurulabilmesi gerekliliinden kaynaklanmaktadr[Akin,1998]. GPS ile belirlenen elipsoidal ykseklik ile nivelman ile belirlenen ortometrik ykseklik arasnda;
H= h N (1)

likisi vardr[Liddle,1989]. Burada H; Ortometrik ykseklik, h; elipsoidal ykseklik, N; jeoit ondlasyonudur(ekil 1).

97

Lok. Al. Jeoit Ond. Bel. Kul. Enterpolasyon. Yntemlerinin Karlatrlmas

ekil 1: Elipsoidal ykseklik(h), ortometrik ykseklik(H) ve jeoit Ondlasyonu(N) arasndaki iliki

Grld gibi ortometrik yksekliklerin hesab iin jeoit ondlasyonunun bilinmesi gerekmektedir.Bu almada dayanak noktalarna bal olarak farkl enterpolasyon yntemleriyle jeoit ondlasyonlarnn belirlenmesine allm ve elde edilen sonular karlatrlmtr.

2. JEOT ONDLASYONLARININ BELRLENMESNDE KULLANILAN ENTERPOLASYON YNTEMLER

Jeoit ondlasyonlarn belirleme teknikleri ierisinde en yaygn olarak kullanlan, blgede elipsoidal ve ortometrik ykseklii bilinen ve blgeyi en iyi temsil eden noktalardan yararlanarak, analitik bir yzey geirmektir. Yzey geirilmesi ile elde edilen matematiksel model, GPS ls yaplan noktalardaki jeoit ondlasyonlarnn baka bir deyile ortometrik yksekliklerin belirlenmesinde kullanlr. Bu yntem astrojeodezik ynteme benzer. Her iki yntemde de en yksek hassasiyet, jeoidin dzgn olduu alanlarda bulunan birbirine ok yakn istasyonlar arasnda yaplan uygulamalarda elde edilir[King ve di.,1985]. Belirli bir ortogonal koordinat sisteminde, uygun dalmda x,y koordinatlar bilinen herhangi bir noktadaki jeoit ondlasyonu hesaplanabilir. Problemin zlmesinde farkl ve ok eitli enterpolasyon yntemleri kullanlabilir. Bu yntemlerin bir blmnde dayanak noktalarndaki ykseklikler hatasz kabl edilir, bir ksmnda belirli bir dengeleme ya da dzensiz hatalarn filtrelemesi yaplr. Duruma gre o blge iin seilmi olan enterpolasyon yntemi ne kadar uygunsa, jeoit ondlasyonunun hesaplanan deeri ile gerek deeri arasndaki fark o denli kk olur. Matematiksel olarak E {N hesap } = N gerek olmas istenir. Pratikte bunun gereklemesi zordur. Enterpolasyon problemlerinin zmnde; Noktasal enterpolasyon Tm blgeyi kapsayan tek bir fonksiyonla enterpolasyon, Yerel olarak tanmlanm para para fonksiyonlarla enterpolasyon

olmak zere yaklam vardr[Gler,1978]. Noktasal enterpolasyonda noktay evreleyen tanml bir daire, kare veya elips iine den dayanak noktalarna gre zm retilir. 98

nal,Turgut,Yiit

Tm blgeyi kapsayan tek bir fonksiyonla enterpolasyonda, tm dayanak noktalar bir fonksiyon ierisinde kullanlr. Yerel olarak tanmlanm para para enterpolasyonda ise, jeoit yzeyi daha ok paralara blnmektedir. Bunun nedeni, jeoit yzeyinin arazi yzeyine bal olarak tm alan ierisinde homojen bir yap gstermemesinden kaynaklanr[Akin,1998]. Lokal alanlarda, yeterli hassasiyeti salayan, jeoit ondlasyonlarnn belirlenmesinde kullanlan enterpolasyon yntemleriyle ilgili aratrmalar Avrupa ve Amerikada devam etmektedir.Bu almada arlkl aritmetik ortalama ile enterpolasyon, polinomlarla enterpolasyon, multikuadratik enterpolasyon ve Kriging yntemleriyle enterpolasyon kullanlmtr.

2.1 Arlkl Aritmetik Ortalama le Enterpolasyon

Noktasal enterpolasyon metodlar arasnda en yaygn ve en sk kullanlandr. Belli bir blgede, jeoit ondlasyonu GPS/Nivelman ile belirlenmi n sayda dayanak noktas olduunu varsayalm. Bu durumda dier noktalardaki jeoit ondlasyonu;

P =

1 Dk

(2)

olmak zere;

N=

N
i =0 n i=0

P (3)
i

eitlii ile hesaplanr[Zhan-Ji, 1998]. Di ; Jeoit ondlasyonu belirlenecek nokta ile i dayanak noktas arasndaki uzunluk, k ise tamsaydr. Bu yntemde akla gelebilecek ilk soru knn seimidir. k deeri bydke yeni noktadaki jeoit ondlasyonu, komu noktalarn jeoit ondlasyonundan daha fazla etkilenir. Baka bir deyile, arlkl aritmetik ortalama ile enterpolasyon , en yakn komuluklu enterpolasyon problemine dnr. Ondlasyon deerlerinde ani deiimler sz konusu ise k nn etkisi daha fazladr.

2.2 Polinomlarla Enterpolasyon

Polinomlarla enterpolasyon teknii yzey modellemede en yaygn kullanlan tekniklerden biridir. Bu tekniin amac allan blgenin tek bir fonksiyonla ifade edilmesidir. Bu amala dayanak noktalarnn xi ,yi koordinatlar ve Ni jeoit ondlasyonundan yararlanarak fonksiyon katsaylar belirlenir.Yzey genellikle iki deikenli yksek dereceden polinomlarla tanmlanr. Ortogonal polinomlarla enterpolasyonda;

99

Lok. Al. Jeoit Ond. Bel. Kul. Enterpolasyon. Yntemlerinin Karlatrlmas

N ( x, y ) =

k =0 j = k i i =0

ij

xi y j

(4)

Ortogonal olmayan polinomlarla enterpolasyonda ise, N ( x, y ) = a ij x i y j

i =0 j =0 n n

(5)

eitliklerinden yararlanlr. Burada; aij : Polinomun bilinmeyen katsaylar

x,y : Noktalarn dzlem koordinatlar n dir. Dayanak noktas says bilinmeyen saysndan fazla ise aij katsaylar en kk kareler yntemine gre dengeleme ile hesaplanr. A; Katsaylar matrisi, LT = [ N1 N2 ......Nn ] olmak zere, N= AT A n= AT l x= N-1 n eitlikleri yazlabilir.Ortogonal polinomlarla enterpolasyonda yzeyin derecesine bal olarak; N(x, y) = a0+a1y+a2x N(x, y) = a0+a1y+a2x +a3x2+a4xy+a5y2 N(x, y) = a0+a1y+a2x +a3x2+a4xy+a5y2+a6x3+a7x2y+a8xy2+a9y3 (n=1) (n=2) (n=3) (7) (8) (9) (6) : Yzeyin derecesi (1,2,3)

fonksiyonlar yazlr. Bu yntemle enterpolasyonda yzeyin derecesi 1 ise en az 3, yzeyin derecesi 2 ise en az 6, yzeyin derecesi 3 ise en az 10 dayanak noktas gereklidir. Ortogonal olmayan polinomlarla enterpolasyonda ise yzeyin derecesine bal olarak ; N(x, y) = a0+a1y+a2x+a3xy N(x, y) = a0+a1y+a2x +a3xy+a4y2+a5xy2+a6x2+a7x2y+a8x2y2 (n=1) ( n=2) (10) (11)

N(x, y) = a0+a1y+a2x +a3xy+a4y2+a5xy2+a6x2+a7xy2+a8x2y2+a9y3+a10xy3+

100

nal,Turgut,Yiit

a11x2y3+a12x3+a13x3y+a14x3y2+a15x3y3

(n=3)

(12)

fonksiyonlar yazlr. Ortogonal olmayan polinomlarla enterpolasyonda yzeyin derecesi 1 ise en az 4, yzeyin derecesi 2 ise en az 9, yzeyin derecesi 3 ise en az 16 dayanak noktas gereklidir[nal,1996]. Polinomlarla enterpolasyonda polinomun derecesinin artmas elde edilecek doruluun artaca anlamna gelmez. Derecenin artmasyla yzeyde gereksiz salnmlar oluur.Yzeyde oluan ani inip kmalar geree uygun olmayan ykseklik deiimlerine neden olur.

2.3 Multikuadratik Enterpolasyon

Bu gne kadar eitli jeodezik ve fotogrametrik problemlerin zmnde kullanlan yntem Hardy(1971) tarafndan nerilmitir. Bu enterpolasyon tekniinin amac alma alannda bilinen tm dayanak noktalar kullanlarak tek bir fonksiyon ile yzeyi tanmlamaktr. Analitik bir zmleme tekniidir.Tekniin uygulanabilmesi iin nce bir trend yzey geirilir.Trend yzeyi olarak birinci ya da ikinci dereceden polinom kullanmak uygundur[Leberl,1973]. Multikuadratik enterpolasyon tekniinde, bir noktadaki jeoit ondlasyonu bu noktann x,y dzlem koordinatlar kullanlarak;

N ( x, y ) = N trend + C ( xi x) + ( y i y ) +
2 2
i =1

(13)

eitlii ile hesaplanr.(13) eitliinde; n : dayanak noktalarnn says

C : dayanak noktalarnn bilinen N (x,y) deerlerinden yararlanarak hesaplanan katsaylar : geometrik parametredir. deerinin bykl konusunda bir ok aratrma yaplmtr[ Fogel ve Tinny,1996]

=
2

[( X
n n i =1 J =1

X J ) 2 + ( Yi YJ )2 n( n 1 )

(14)

Ci katsaylarn hesaplamak iin aadaki yol izlenir. C1.a11+C2.a12+..........+Cn.a1n=N1 C1.a21+C2.a22+..........+Cn.a2n=N2 .................................................... C1.an1+C2.an2+..........+Cn.ann=Nn 101 (15)

Lok. Al. Jeoit Ond. Bel. Kul. Enterpolasyon. Yntemlerinin Karlatrlmas

Matris gsterimi ile bilinmeyen Ci katsaylar ;

C = A 1N
(16)

olur.(15) eitliindeki yararlanarak;

aij

katsaylar dayanak noktalarnn koordinatlarndan

a ij = ( x j xi ) 2 + ( y j yi ) 2 + 2

(17)

eitlii hesaplanr. N ; i noktasnda geirilen trend yzeyi ile ondlasyon deeri arasndaki farktr. Multikuadratik yntemin avantajlar aadaki gibi sralanabilir[Ulutekin,1994].

Dayanak noktalar homojen dalmam olsalar bile yzey modellemesinin sonular ok az etkilenmektedir. Dayanak noktalarnn hesaplanan noktaya olan mesafesinin artmas durumunda yzey modellemesine olan katksda o oranda azalmaktadr. Dayanak noktalar iin hibir aktrma art kalmamaktadr.

2.4 Kriging Enterpolasyon Yntemi

Kriging enterpolasyon yntemi, maden cevherlerinin daha kesin biimde kestirilmesi amacyla bu teknii gelitiren D.G.Krige isimli Gney Afrikal bir maden mhendisinden adn almaktadr. Bu enterpolasyon yntemi iki boyutlu ve boyutlu olarak kullanlabilir. Kriging enterpolasyon yntemi bilinen yakn noktalardan alnan verileri kullanarak dier noktalardaki verilerin optimum deerlerini kestiren bir enterpolasyon metodudur. Kriging daha nceden tanmlanm bir kovaryans modelinden hesap varyansn minimize eden lineer regresyon setidir. Kriging enterpolasyon ynteminde bir blgede enterpole edilecek olan parametrelerin blgesel bir deiken olduu kabl edilir. Birbirine yakn noktalardaki veri deerlerinin daha korelasyonlu olmas iin blgesel deiken konumsal olarak srekli bir eitlilik gsterir. Kriging enterpolasyon yntemi, arlkl ortalama yntemine benzer bir ekilde bilinmeyen blgeler iin enterpolasyon deerlerinde en yakn dayanak noktalarndan daha fazla etkilenmeyi salayan bir arlk modeli kullanr. Kriging enterpolasyon yntemi simple kriging, ordinary kriging ve universal kriging olarak gruba ayrlabilir. Her bir kriging yntemi matematiksel algoritma ve hesaplama teknii asndan farkllklar gsterir. Detayl bilgi iin [Nielsen,1997] ye baklabilir.

3. SAYISAL UYGULAMA
alma alanndaki noktalar Ankara/Glba jeodezik ana aittir. ller K-MAP Mhendislik Mavirlik Ticaret ve Taahht Ltd.ti. tarafndan yaplmtr.alma alan kuzey-gney ynnde 26 km, dou-bat ynnde 17 km dir. Blge iinde Gauss Krger projeksiyon koordinatlar ve jeoit ondlasyonu bilinen 74 nokta bulunmaktadr. Jeoit ondlasyonlar Nmin =32.860 m ile Nmaks =33.254 m arasndadr. Uygun 102

nal,Turgut,Yiit

dalmdaki 21 nokta dayanak noktas olarak alnmtr. Dayanak noktalarndaki jeoit ondlasyonu ekil 2 de verilmektedir.
33,30 33,20 33,10 33,00 32,90 32,80 32,70 1173 1276 1846 1873 1889 1892 1895 1903 1913 1919 1926 1937 1954 1966 1973 1977 1981 3482 3506 3620 3723

Ondlasyon Deerleri (m)

Nokta No

ekil 2: Dayanak noktalarndaki jeoit ondlasyonlar

alma alannda dayanak noktalar dnda kalan 53 noktadaki jeoit ondlasyonlar farkl enterpolasyon yntemleri ile hesaplanmtr. Kriging yntemi ile hesaplamalarda [Golden software, 1995] kullanlmtr. Hesaplanan jeoit ondlasyonlar ile GPS/Nivelman ile belirlenen ondlasyonlar arasndaki fark ( ) Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1 deki farklar kullanlarak her enterpolasyon yntemi iin standart sapma;

m=

[ ]
n

(18)

eitlii ile hesaplanmtr(Tablo 2). Hesaplanan standart sapmalar grafik olarak ekil 3 de gsterilmitir.

103

Lok. Al. Jeoit Ond. Bel. Kul. Enterpolasyon. Yntemlerinin Karlatrlmas

Tablo 1: Enterpolasyon yntemleriyle hesaplanan jeoit ondlasyonlar ile GPS/Nivelman ile belirlenen jeoit ondlasyonlar arasndaki farklar (cm)
Nokta Ortogonal polinom No 1872 1882 1883 1884 1885 1890 1891 1893 1894 1896 1897 1898 1899 1900 1901 1902 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1914 1915 1916 1917 1918 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1927 1928 1956 1974 1975 1976 1979 2000 2001 3520 3548 3564 3617 3619 3650 3655 3680 Ortogonal olmayan Ters Uzaklkl Arlkl polinom Ortalama Multikuadratik Kriging

1.der. 2.der. 3.der. 1.der. 2.der. 3.der. 1/D 1/D2 1/D3 1/D4 -9,3 -3,8 2,9 -2,7 -2,5 -2,3 0,0 1,8 1,4 0,3 -0,1 2,4 3,4 1,3 2,0 2,0 -1,5 3,3 -1,5 -3,5 -7,3 -5,5 -7,1 -6,4 -3,8 -1,7 -1,5 -4,0 2,8 -4,2 -0,5 -0,8 1,7 1,7 4,9 5,1 -2,3 -3,0 2,1 1,2 1,0 2,6 -2,1 -2,7 -2,6 -1,4 8,4 7,7 -0,5 -3,7 -1,8 1,9 0,6 -9,4 0,6 6,9 1,0 0,8 0,1 2,1 2,7 1,5 -0,8 -1,5 0,7 1,6 -0,7 0,2 -0,1 -3,8 0,9 -3,8 -5,5 -9,4 -7,4 -9,0 -8,1 -5,4 -2,8 -2,4 -4,7 2,2 -4,3 -0,7 -1,6 0,2 -1,0 1,5 0,7 -1,4 -1,8 0,5 0,5 -0,4 0,3 3,2 2,3 2,9 -1,9 5,1 3,5 -0,8 -3,4 -2,7 1,3 0,8 -5,9 -3,2 3,5 -2,0 -1,7 -2,3 -0,2 0,9 -0,2 -1,3 -1,0 2,1 3,3 1,7 2,9 3,1 0,2 5,2 0,6 -1,2 -5,1 -3,1 -4,7 -4,0 -1,4 0,8 1,0 -1,6 5,0 -1,9 1,4 0,3 2,1 0,5 2,6 1,5 0,5 -0,1 -1,6 -0,5 -1,1 0,1 3,7 2,3 3,2 -0,3 2,6 0,0 2,3 -1,2 0,6 0,0 2,6 -9,0 -3,8 2,9 -2,7 -2,5 -2,5 -0,1 1,6 1,1 0,0 -0,4 2,2 3,2 1,1 1,8 1,8 -1,7 3,2 -1,6 -3,6 -7,4 -5,6 -7,2 -6,4 -3,8 -1,7 -1,5 -3,9 2,8 -4,1 -0,4 -0,7 1,8 1,8 5,0 5,3 -2,2 -2,9 2,1 1,3 1,1 2,7 -2,1 -2,7 -2,6 -1,3 8,2 7,6 -0,5 -3,7 -1,9 1,9 0,5 -4,7 -4,9 1,8 -3,6 -3,2 -3,4 -1,0 1,0 0,6 0,0 -0,2 2,6 3,7 1,7 2,7 2,8 -0,4 4,5 -0,1 -1,8 -5,7 -3,7 -5,3 -4,5 -1,8 0,5 0,7 -2,0 4,6 -2,3 0,8 -0,5 1,0 -0,8 1,2 0,0 0,5 0,3 -0,5 -1,6 -2,7 -2,1 0,0 -0,2 -0,2 -1,1 4,1 1,1 2,8 0,0 0,5 0,4 2,5 -4,9 -12,6 -4,7 -8,6 -9,7 -7,3 -1,0 -2,6 -0,3 -5,7 -7,7 -5,5 -4,8 -7,2 -5,0 -3,1 -4,6 -3,2 -0,4 -2,0 -0,7 1,8 0,6 1,8 1,6 0,3 1,4 0,1 -0,1 1,2 -0,6 -0,5 0,8 1,7 2,3 3,2 2,6 3,3 4,1 0,3 1,3 1,3 1,0 2,0 1,4 1,0 1,9 0,7 -2,2 -0,9 -2,0 2,8 4,6 4,0 -1,7 0,2 -0,1 -3,5 -1,7 -1,9 -7,1 -5,2 -5,5 -4,8 -3,2 -3,6 -6,3 -4,6 -5,1 -5,3 -3,8 -4,2 -2,5 -1,2 -1,6 0,4 1,4 1,2 0,8 1,8 1,3 -1,4 -0,6 -1,9 5,5 6,2 4,3 -1,0 -1,2 -3,1 2,2 3,2 1,3 0,9 3,4 1,1 2,4 6,0 2,9 0,3 5,6 0,3 2,0 8,1 1,7 0,7 5,8 0,2 1,9 0,9 -1,1 1,5 0,4 -1,3 1,4 0,2 1,5 1,2 -2,0 0,8 0,1 -3,1 -0,9 0,3 -2,0 -0,7 -1,3 2,2 0,1 -1,2 1,6 -0,2 -1,4 2,0 0,0 0,4 3,1 0,7 1,3 7,4 4,0 -1,6 4,4 -0,3 1,9 2,0 1,8 -1,2 -1,6 -0,1 -2,0 -1,0 -1,0 3,1 -0,7 1,1 0,1 0,1 0,7 -3,4 -6,4 0,4 -4,9 -4,3 -2,9 -0,6 2,0 1,5 1,3 1,2 3,5 4,1 0,5 0,4 0,1 -2,3 3,3 -0,6 -2,2 -5,7 -3,8 -5,3 -4,4 -1,6 1,3 1,6 -2,2 3,6 -3,3 1,2 0,9 1,9 -2,3 -0,2 -0,3 -1,4 -2,1 1,9 1,4 -0,5 -0,8 -0,5 -0,7 -0,6 0,5 1,5 -2,6 1,6 1,1 -1,5 2,0 0,8 -3,2 -6,2 0,6 -4,8 -4,1 -2,9 -0,6 2,0 1,5 1,3 1,4 3,6 3,9 -0,2 -0,2 0,0 -2,4 3,1 -0,9 -2,5 -6,0 -4,0 -5,4 -4,4 -1,6 1,4 1,8 -2,3 3,4 -3,3 1,2 1,1 2,0 -3,4 -0,7 -0,3 -1,5 -2,4 2,0 1,5 -0,6 -0,9 -0,6 -0,9 -0,8 0,7 0,2 -3,3 1,5 1,5 -2,0 2,3 0,8

2=0
-5,5 -5,6 1,2 -4,3 -3,9 -3,1 -0,5 1,7 1,5 0,5 -0,1 2,1 3,0 0,5 1,1 0,9 -2,3 3,0 -1,2 -2,7 -6,2 -3,8 -5,2 -4,2 -1,4 1,0 1,0 -1,9 4,3 -2,9 0,2 -0,9 0,9 -0,5 1,7 0,8 0,1 0,4 0,5 0,8 -0,5 -0,1 -0,9 -1,0 -1,1 -1,4 2,8 -0,8 3,3 0,7 -0,7 2,0 0,5

=1,87. Ordinary Universal 108 -6,2 -5,3 -5,2 -4,9 -4,2 -3,8 1,3 2,3 2,6 -4,5 -3,4 -3,2 -4,5 -3,3 -3,3 -2,9 -3,0 -3,0 -0,2 -0,4 -0,4 1,9 1,8 1,8 1,7 1,6 1,6 -0,3 0,4 0,3 -1,6 -0,3 -0,4 0,3 1,9 1,8 1,2 2,8 2,7 -1,1 0,4 0,3 -0,3 1,0 0,9 0,0 0,8 0,8 -2,1 -2,3 -2,4 3,5 3,0 2,9 -0,4 -1,2 -1,3 -1,9 -2,8 -2,8 -5,3 -6,3 -6,3 -2,9 -3,8 -3,9 -4,4 -5,3 -5,3 -3,6 -4,2 -4,3 -1,0 -1,4 -1,5 0,9 0,7 0,8 0,8 0,7 0,7 -2,3 -2,3 -2,3 3,7 3,9 4,0 -3,3 -3,1 -3,1 -0,9 -0,2 -0,1 -2,6 -1,5 -1,4 -1,2 0,1 0,3 -2,6 -1,3 -1,1 0,0 1,0 1,2 -0,1 0,5 0,5 0,4 -0,1 -0,1 0,9 -0,1 0,0 0,4 1,3 1,4 1,4 0,8 0,7 0,2 -0,5 -0,6 0,3 -0,2 -0,2 -3,6 -0,3 -0,6 -2,2 -0,8 -1,0 -3,6 -0,6 -0,9 -3,3 -2,1 -2,0 4,0 2,4 2,5 -3,0 -1,0 -1,0 3,6 2,9 2,9 0,9 0,2 0,3 -1,0 -1,3 -1,2 4,2 2,0 2,0 -0,5 0,1 0,1

104

nal,Turgut,Yiit

Tablo 2: Enterpolasyon yntemlerinin karlatrlmasnda kullanlan kriterler

Enterpolasyon Yntemi Ortogonal 1.derece Polinom 2.derece 3.derece Ortogonal 1.derece olmayan 2.derece Polinom 3.derece Ters 1/D uzaklkl 1/D2 arlkl 1/D3 ortalama 1/D4 Multiqu2=0 adratik 2=1,87.108 Ordinary Kriging Universal

Minimum Maximum Mutlak Standart Hata (cm) 0,04 0,11 0,03 0,02 0,03 0,06 0,09 0,02 0,14 0,02 0,13 0,01 0,06 0,01 Hata (cm) 9,26 9,41 5,94 8,96 5,71 8,58 12,55 7,27 6,42 6,24 6,23 6,20 6,25 6,34 Ortalama (cm) 2,88 2,62 1,92 2,86 1,90 2,17 3,05 2,00 2,02 2,10 1,87 2,08 1,80 1,81 sapma (cm) 3,58 3,62 2,44 3,56 2,50 2,90 4,06 2,64 2,53 2,59 2,45 2,63 2,35 2,34

< 5cm Nokta says 45 44 49 44 51 47 42 48 50 50 49 50 50 50

ekil 3: Farkl enterpolasyon yntemlerine gre hesaplanan standart sapmalar

105

Lok. Al. Jeoit Ond. Bel. Kul. Enterpolasyon. Yntemlerinin Karlatrlmas

4. SONU
GPS ile belirlenen elipsoidal yksekliklerin pratik haritaclkta kullanlan ortometrik ykseklie dnm iin 4 enterpolasyon yntemi ve 14 alt varyasyon kullanlmtr. Enterpolasyon yntemleri ile bulunan jeoit ondlasyonlar ile GPS/Nivelman ile belirlenen jeoit ondlasyonlar arasndaki farklardan standat sapmalar hesaplanmtr. Hesaplanan standart sapmalar ve farklar dikkate alndnda, alma blgesi iin; ortogonal polinomlarla enterpolasyonda 3.derece yzey, ortogonal olmayan polinomlarla enterpolasyonda 2.derece yzey, arlkl ortalama ile enterpolasyonda arlk 1/ D3 , multikuadratik enterpolasyonda 2 =0 , Kriging yntemiyle enterpolasyonda ise ordinary ve niversal kriging yntemleri en iyi sonucu vermektedir. alma alannda kullanlan enterpolasyon yntemleri birlikte deerlendirildiinde, en iyi sonucu ortogonal olmayan polinomda 2.derece yzeyin verdii sylenebilir.

5. KAYNAKLAR
Akin,H., GPS llerinden Aratrma,Doktora Tezi,YT,stanbul, 1998. Fogel,D.N.,Tnney,L.R., Image Registration Using Multiquadratic Functions,The Finite Element Method, Bivariate Mapping Polynomials And Thin Plate Spline, Technical Report, SantaBarbara,1996. Golden Software, Surfer(Win 32) Version 6.01, Help Menu, Colorado, 1995. Gler,A., Saysal Arazi Modellerinde 85,Ankara, 1978. Interpolasyon Yntemi , Harita Dergisi, Say Pratik Yksekliklerin Elde Edilmesi zerine Bir

Hardy R.L., Multiquadratic Equation Of Topography And Other Irregular Surface, Journal Of Geophysical Research,Vol.76,No8, 1971. nal,C., Yerel Jeoit Geirilerek GPS Sonularndan Yksekliklerin Belirlenmesi,S. Mh.Mim.Fak. Dergisi,11.Cilt,2.Say,S.15-21,Konya,1996. Leberl, F., Interpolation n A Square Grid DTM, ITC Journal, 1973-75,1973. Liddle,D.A., Orthometric Height Determination By GPS. Surveying And Mapping, Vol. 49,No:1,1989. Nielsen,A.A., Kriging, Departement Of Mathematical Modelling, Technical University Of Denmark, Denmark, 1997. Ulutekin, N., Saysallatrlm Kadastro Paftalarnn Geometrik Niteliinin Ykseltilmesi, T Dergisi, Cilt 52, Say1-2, stanbul, 1994. Zhan-J.Y., Precise Determination Of Local Geoid And ts Geophysical Interpretation, Doktora Tezi, Hong Kong Polytechnich University,Hong Kong, 1998.

106