You are on page 1of 304

$

o
O

<

>

;.

->

o
o

a
^
o

o
o

A ^

A
^

^
o

> D

^
o

^
o

o
--

A oA

a
o
>

A
A

A
A
_

A
~

A
.^

A
,->

A
^
*-

^
O

A
O

A +
A
q
o

A
o

A
o

*
o

*
o

> o ->
-S-

o *> o
A.

A
jj

o*
o

^
8

o
<

A
o

A
.

fr

o<j>

A
o

A O A *\^a O < AoAo


fr

EX L/flfl/S WALTER MUIR WHITEHILL JNIOR DONATED BY


MRS. W. M. WHITEHILL
1979

WHITE
'

HILL

COLL

K.

CANCIONERO

POPULAR GALLEGO
Y

EN PARTICULAR

DE LA PROVINCIA DE LA CORUA
POR

JOS PREZ BALLESTEROS


CON UN PRLOGO
del ilustre mitgrafo portugus

THEPHILO BRAGA
V

CONCORDANCIAS POR

ANTONIO MACHADO Y LVAREZ

Tomo

MADRID
EST. TIP. DE RICARDO FE
Calle
ile

Cedaceros, nra. 11

1886

CANCIONERO POPULAR GALLEGO

CANCIONERO

POPULAR GALLEGO
Y

EN FARTICULAR

DE LA PROVINCIA DE LA CORUNA
POR

JOS PREZ BALLESTEOS


CON UN PRLOGO
del ilustre mitgrab portugus

THEPHILO BRAGA
Y

CONCORDANCIAS POR

ANTONIO MACHADO Y LVAREZ

Tomo

MADRID
EST. TIP. DE RICARDO FE
Calle de Cedaceros,

nm. 11

1886

Queda hecho

el

Es propiedad. depsito que previene

la ley.

J^L

olk-L^e ^pfjol,
EN TESTIMONIO

DE CARIOSA CONFRATERNIDAD

EL

COLECTOR

La Corua; Agosto 31 de 1884

Nota. Los cantares que figuran en los dos primeros tomos de la presente obra fueron presentados en Julio de 18S al Certamen de la Sociedad de los Juegos Florales de Pontevedra y merecieron que el Jurado
,

les

otorgase

el

primer

Accsit.

SOBRE

A POESA

POPULAR DA GALLIZA

Toda

qualquer sociedade humana, como una

perfeito organismo, subsiste pelos elementos stati-

cos da sua conservaco, e pelas modificaces dyna-

micas do seu progresso. Entre os elementos staticomo factores da individualidade de um povo, a raca, a lingua, a nacionalidade e a tradi^o, que propriamente urna synthese affectiva que subordina de un modo espontaneo todas as actividades ou vontades a um concurso ou consenso que determina a marcha histrica. Todos estes factores sao entre si to intimamente solidarios, que estudando um, os outros ou o esclarecem ou sao elucidados por elle ha casos em que a raca nao condiz com a lingua, como acontece com as racas italiotas, gaulezas e hispnicas que adoptaram a lingua dos romanos; ou em que a lingua nao caracterisa a nacionalidade, como em algumas povoaces da Italia e especialmente na Suissa, e em que a tradico de outras edades pela sua percos distinguem-se
;

VIII

PRLOGO

nao condiz com o estado social nem com a ndole do povo que a repete. Apesar d'estas alteracoes, porm facto de se acharem os factores staticos fra da acgo do arbitrio individual,, faz com que o typo da raca, a lingua, a trad9o e a autonoma nacional sobrevivam mais ou menos completamente sob as revoluces histricas em um dado territorio. No solo da Hespanha existem os relevos orographicos que dividiram naturalmente a pennsula em pequeos estados; o fcil accesso d'este territorio fez com que aqu confluissem differentes racas, que obedeceram a essas condicoes mesologicas, e no seu separatismo crearam dialectos proprios, elaboraram no automatismo consuetudinario tradi9oes, que foram o elemento de concordia para essas confederacoes defensivas, primeiros esbo9os das nacionalidades peninsulares. O empirismo poltico pode desconhecer durante seculos estas cond9oes que actuam constantemente na constitu9o de um povo; ousou impr urna unidade material, mais administrativa do que politica, tentou apagar as. iniciativas locaes, ou garantas autonmicas, calar os dialectos provinciaes ante urna limgua offisistencia j
,

cial

estrangular sob Fernando e Isabel, Carlos

e Philippe II as antigs nacionalidades,

mas o

unitarismo e a centralisa9o nunca puderam extinguir as trad9oes populares. Fernn Caballero, pelas

dansas, pelas cantigas e instrumentos musi-

caes, pelas practicas da cultura agrcola fixa o ca-

PROLOGO

IX

.racter de

cada um d'esses povos que boje sao provincias de Castella. Esse antigo individualismo leprimeiras investigacoes da

vanta-se vigoroso s
critica, e a associacao

do Folk-Love da Andaluza, ao seu appello tradico do passado abre o alvo a urna corrente, que ru e se alastra pelas regioes que constituem os organismos independentes da nacionalidade hespanbola, a castelbana, gallega, aragoneza, asturiana, andaluza, extremenha, leoneza, catalana, valenciana, murciana, vasco-navarra, balear, canaria, cubana, porto-riquenha e
pbilippina.

Com

as tradicoes, sympathica e religiosamente


,

orgo poderoso do espirito local, e com este genio da iniciativa e da independencia, base para um renascimento da
colligidas, revivem os dialectos

Hespanha, que a levar a occupar o grande logar que lbe compete na Civilisaco occidental.

estudo das tradicoes nao representa simplesscientifica,

mente urna pbase


crise moral,

mas tamben

urna

em que

o espirito da associacao local,

to admiravelmente estudado e comprehendido por Carey, se apresenta como a forma de reconstituido de um povo envolvido na longa decadencia catholico-feudal.

Sob este ponto de vista as tradicoes populares da Galliza sao do mais alto interesse a Galliza a provincia mais duramente submettida unidade politica e mais sacrificada pelo centralismo admi;

nistrativo; ella resiste pela sua tradico lyrica,

em

PRLOGO

que conserva a sua feicao ethnica e esse espirito que chama soidade especie de nostalgia quq em Madrid se denomina a morvinha gallega. Em relocal a
,

laco nacionalidade portugueza, a Galliza uro

fragmento que ficou de fra da integraco poltica de uro Estado gallecio-portuguez, desmembrado pelo interesse de Affonso VI para fazer o casamento das suas duas filhas com Raymundo e Henrique de Borgonha. A Galliza seguiu a sorte da unificacao asturo-leoneza, perdendo cada vez mais os seus elementos de cultura e de vida nacional; Portugal pela sua autonoma de naco, desenvolveu
urna lingua e litteratura, arte, industria e a gran-

de acco que o tornou un dos primeiros povos coloniaes, e o iniciador da actividade pacifica da Europa. Tendo-se estudado as tradicoes portuguezas nos seus centros provinciaes, Beira-Baixa, Algarve e Minho, Alemtejo e Traz-os-Montes, e as suas expansoes coloniaes dos Acores, Madeira e Brazil, este estudo nao seria completo sem o conhecimiento das fontes primordiaes ou archaicas conservadas pela Galliza, como foco da antiga unidade gallecio-portugueza. Sob o ponto de vista mesologico, a Galliza pertence a esse grupo de pequeos estados divididos pela cordilheira dos Pyrenos que corre de norte a oeste formando os organismos independentes da
,

Catalunha, Aragao, Navarra, Asturias, Galliza e Vasconia. Pela sua situaco aqui resistiram mais puras a raca cltica e as tribus suevicas, e pela

PROLOGO

XI

sua estabilidade social nao perturbada pelas invases dos rabes, aqu se elaborouessa tradico lyrica, propagada aos outros paizes da Hespanha,

como no
llana.

seculo xv notara j o

Mrquez de

Santi-

Galliza, na reconstituido da sociedade

neo-gothica, era o foco da civilisaco peninsular;

aqui vinham os reis completar a sua educaco, e a


lingua gallega era preferida para as composicoes poticas das cortes era queseimitava a poesa tro-

badoresca, to delicada na sua casustica sentimental. A Galliza perde a sua existencia poltica,
e por tal facto apaga-se sua cultura, e cae n'essa

atona provincial

em que

so subsiste aquillo que

de origen statica e inconsciente; a Galliza incorporada na unidade do reino de Leo por Affonso I,

mas sob Fruela, procura

revindicar pela revolta a

sua independencia. Envolvida por Affonso III na

mesma unidade em que


se pela

entra o reino de Leao, a

Castella velha e Lusitania, essa unidade quebra-

morte do monarcha, vindo Galliza a caber em heranca a Ordonho que a incorpora outra vez ao reino de Leao roubado a seu irmo Garca. Pela morte de Ordonho, Fruela incorpora a Galliza e Leao no reino das Asturias. Tres vezes sacrificada a sua atonomia nacional, a Galliza nao perde o espirito de independencia, e vence em urna lucta separatista sob Ordonho III, Sancho I e Ramiro III custa de apoio dado aos conflictos dos
outros estados entre
si.

Porm

n'essa forte co-

rrente de unificacao poltica imposta pela audacia

XII

PROLOGO

de Fernando o Magno, a Galliza

absorvida como

os outros estados de Navarra, Arago, Castella e

Leao, vindo, pela desmembracao determinada pelo testamento de Fernando, a Galliza a caber a seu filho Garca. Esta situacao independente foi transitoria, porque Garca desapossado por seu irmo Affonso VI, que realisa a quarta unifcaco peninsular, em que separa da Galliza o Condado de Portugal, que depois da sua morte se torna independente. A Galliza nunca mais sau da sua situacao subalterna, decahindo successivamente; o estado de Portugal estendeu-se s extremas fronteiras da Galliza ao sul, at ao Mondego, e at Lisboa, alargndose progressivamente at aos Algarves de alm-mar em frica explorando o Atlntico e adiando o caminho martimo da Asia. Apesar d'esta separaco poltica, continuaram as similaridades ethnicas gallecio-portuguezas que foram persistindo mas desconhecendo-se entre si, a ponto de o nome de gallego se tornar urna injuria pessoal mesmo para aquelles que como S de Miranda ou Camoes eram oriundos de familias ga, , ,
,

llegas.

V-se portanto, que as tradicoes populares da


Galliza deven explicar militas particularidades das

formas tradicionaes portuguezas, e ao mesmo tempo sao o ultimo vestigio de um organismo nacional que ficou atrophiado. A Galliza chegou a ter extincto o seu dialecto, fallado apenas domsticamente e pela emigraco forcada dos seus naturaes,
;

TROLOGO

Xlil

foram as mulheres que conservaran! as tradicoes, causa plausivel da preponderancia dos cantos lyricos sobre os cantos heroicos. O padre Sarmiento, as suas Memorias para a historia

1745, falla em varios logares d'esta obra da poesa tradicional da


da Poesa espaola, escripias

em

Galliza, taes

como

os adagios, as dansas

as Co-

plas de Perico, o canto de Figueiral e a influencia

mlica da mulher gallega. S na segunda metade

da Galliza, cooperando n'este estudo D. Antonio Maria de la Iglesia no jornal La Galicia, D. Manuel Murguia, D. Rosaba de Castro, D. Antonio Saco y
d'este seculo que
renascenca

comecou

*Arce, vindo

em

fevereiro de 1884 constituir-se a

associaco do Folk-Lore gallego, na Corunha, sob a


presidencia de una extraordinaria e genial escriptora D. Emilia

Pardo Bazn, sendo

a junta direc-

Ramn Prez Costales, Salvador Golpe, Ramn Segade, Narciso Prez Reoyo, Antonio Mara de la Iglesia, Juan de la Osa, Jos Prez Ballesteros, Candido Salinas, Francisco Mara de la Iglesia, e Vctor Lpez Seoane (1).
tora composta dos senhores

II

typo genuino de lyrismo peninsular conservase ainda na Galliza, como o canto mais querido
(1
)

Na

camos uma collecco de Cantos populares da

parte III do nosso Parnaso portuguez moderno publiGalliza.


,

XIV

I'KOLOGO

do povo designado pelo nome de Muieira. K curiosa a aproximaco das cancoes jogralescas gallezianas que se conservam nos Cancioneiros portuguezes do seculo xiv, com as formas actuaes transmitidas as versoes oraes. Antes de tudo vejamos como os naturaes da Galliza definem a Muieira. Escreve D. Manuel Murguia, na sua excellente Historia da Galliza: Dividiremos los cantares en varios grupos, que los mismos campesinos distinguen con los nombres de Muieiras Cantar de Pan,

deiro, Alals, Ani-novo,

Mayos, etc., siendo los

caractersticos de todos ellos los

ms primeros. Las

Muieiras tienen una metrificacin sobrado capri-

de cuatro 6 ms versos, siendo el primero de dos hemistiquios de cinco slabas, los otros dos siguientes de otros dos hemistiquios uno de cinco y otro de seis y el cuarto de seis, como en este ejemplo:
chosa. Se

componen por

lo regular,

Meu

maridio
filio,

deixou un
siquera

foise por prob, topou dezanove;

gracias Dios

me

dixo

e a todos los santos, de quen eran tantos.

Isca d'ah,

galia maldita,
isca d'ah,

no
Isca d ah
'

me mate
,

la pita,

isca d 'ah

galia ladrona pr cas de tua dona


t.

i ).

Historia de Galicia,

I,

pg. 252

a Muieira acha-se

ali

PROLOGO

XV

Aqu temos o verdadeiro typo da Muineiva; compoe-se cada cstrophe de dois versos emparelhados, rimando ou assonantando nos seus segundos hemistichios, e com um estribilho ou retornello que
deve tambem assonantar com a parelha. A segunda estrophe formada pela troca dos hemistichios, em que os que eram primeiros ficam segundos, prevalecendo a assonancia ou rima d' estes, que determina a rima do retornello. D. Jos Prez Ballesteros colligiu

no Cancionero gallego bastantes com-

posicoes d' este genero, algumas d' ellas reduzidas a simples disticos, e outras sem estribilhos. Eis

urna d'essas Muieiras, colligida

em Lugo:
ro,

Has de
'

cantar veira d 'o

(i)

son d as olias

de campo

frorido,

has de cantar veira d 'o mar, son d as olias que soben e van.
'

Has de cantar veira d a fonte que ch hei de dar peros cocidos n o pote has de cantar, minina solteira, ai ai has de cantar ala n a ribeira.
' ' ! !

'

'

N
sa

"

esta Muieira falta retornello, que impro-

visado a capricho.

Em

geral os collectores da poe-

popular gallega nao descobriram o valor tradi,

sional d'esta forma lyrica


escripta

confundiram-na com

como quadra, o que embaraca a comprehensao da sua forma strophica. (i) Prez Ballesteros, Cancionero Popular Gallego, tomo II pg. 205.
,

XVI

PROLOGO

a quadra. Na collecco de Firmin Casares, n. 39, acha-se este fragmento de Muieira

Vndeme
e non

os bois

e vndeme as vacas
pote d'as papas.

( 1

me vendas o

Vndeme a cunea e mais o cunqueiro, e non me vendas o meu tabaqueiro.

Urna vez perdida a comprehenso da forma estrophica, acham-se fragmentos d'este genero de Cancoes j na forma epigrammatica j completamente confundidos. Assim na importante collecco do snr. Prez Ballesteros, acham-se como epigrammas:
,

Ceg casado con nena bonita,


o susto d 'o corpo
'

(2)

non se

lie

quita.

Chmasm amigo e meu

queridio

eu entrementes

vou pagando o vino!


,

Ou

estrofes isoladas

como

estas:

Panadeiria d' aquesta ribeira (3) de dia moa de noite peneira; vlgate xuncras estilo d a trra
!

'

de peneirar pol-a noite sin vela.

Fun

mu o

fun pol-o vento,


esta cousa
ir

d'o meu compadre, vin pol-o aire.

(4)

de encantamento, pol-o aire e vir pol-o vento.


,

(1) (2)

Bibl. de las trad. populares espaTiolas

t.

iv,

pg. 31.

Prez Ballesteros,
II, pg. 203. Ibidem, 208. Ibidem, 205.

Cancionero Popular Gallego,

tomo
(3) (4)

TROLOGO

XVII

Vejamos como

estas formas lyricas tern urna an-

tiguidade que nos poe em evidencia o seu valor tradicional. No Cancioneiro portuguez da Biblio-

theca do Vaticano, apesar de conter as composic.des dos nossos trovadores aristocrticos da corte

de

Don Affonso hcm ali Cantares

III e
de

Dom

Diniz, acham-se tam-

tos de

Amigo, Dizeres, Serranas e CauLedino dos jograes gallegos que no seculo xm

visitavam as cortes peninsulares. Sao inapreciaveis estas composicoes para recompr por ellas as tradices populares da Galliza,

quando tudo levava a

crr que seria impossivel achar quasquer docu-

mentos de urna poca to remota em que a poesia popular se expanda em urna inconsciencia espontanea. Transcreveremos para aqui algumas d'essas composicoes que melhor accentuem a forma estrophica e o espirito do genero. O jogral Pero Meogo, traz no citado Cancioneiro:
Ay
cervas do monte, vim-vos preguntar,

foyss'o

meu amigu'e se a l Que farei velidas?


,

tardar

Ay

cervas do monte, vim-vol-o dizer,

foyss'o

meu amigu'e querria saber Que farei velidas ? i


,

E singularmente bella esta outra composicao do mesmo jogral, e em forma de dialogo, em que o
(i)

Cancioneiro portuguez da

Vaticana

n .o 792.

**

XVIII

PROLOGO

typo da Muieira apparece na sua pureza tradicional:


Digades, filha, mha filha velida, porque tardastes na fontana fria? Os amores ey!

Digades, filha,
Tardei,

mha

filha

loucana,

porque tardastes na fria fontana? Os amores ey

mha madre, na

fontana fria,

cervos do monte augua volviam Os amores ey

Tardei,

mha madre,

na

fria fontana,

cervos do monte volviam a augua

Os amores ey
,

Ments, mha filha


nunca
vi cervo

ments por amigo, que volvesse rio Os amores ey


,

Ments

ments por amado, nunca vi cervo que volvess o alto. Os amores ey ( i


filha
,

mha

'

Um

outro jogral, Martim Codax, assigna can-

coes que conservam o typo galleziano

em que

as

duas parelhas se desdobram:

Mha
a

la igreja

irmana fremosa treydes comygo de Vigo hu o mar salido; e miraremos las ondas.

Cancioneiro portuguez da Vaticana

n. 797.

PRLOGO

XIX

Mha

irmana fremosa, treides de grado

la igreja de Vigo hu o
e

mar levado

miraremos

las ondas.

la igreja

e verr hy, madre, o


e

de Vigo hu o mar salido meu amigo;


las ondas.

miraremos

la igreja

e verr

de Vigo, hu o mar levado, hy madre o meu amado e miraremos las ondas i ).


, ,

Na

Potica provencal, que

cioneiro Colocci-Brancuti,

vem junta ao Can(complemento do Can-

cioneiro da Vaticana) allude-se a este genero popular, a

das

que chama de Viudos nome que o aproximade Gasconha: Outras cantigas fazem os trovadores que chamam de Villos. Estas cantigas se podem fazer d'Amor, ou d' A migo, sem mal algum, nem son per arrabs, por que as non estiman muito. claro que no seculo xin e xiv nao podiam ser muito estimadas estas formas populares, porque o gosto aristocrtico pendia para a imitaco dos artificios da potica limosina; mas a belleza d'estas formas tradicionaes e a sua communho a todo o Occidente europeu, fizeram com que ellas chegassem a penetrar na litteratura portugueza e hespanhola, e persistissem nos costumes populares at hoje. Antes de desenvolvermos esta
,

Villanellas

(i)

Cancioneiro portuguez da Vaticana, n.o 886.

XX

PRLOGO

these, transcrevemos mais


Sevranilhas

algumas Muieiras, ou de Martim Codax:


deus, sab'ora o
'

Ay

Com

eu senlheira estou
e

meu amigo em Vigo

vou namorada.

Ay

Com

deus sab ora o meu amado eu en Vigo senlheira manho e vou namorada.
, '

'

Com

'

eu senlheira estou

e nulhas guardas

em Vigo non som comigo e vou namorada.

Com

'

e nulhas

eu senlheira em Vigo manho guardas migo non trago;


e

vou namorada.

nulhas guardas
'

nom

comigo
;

erg

os

meus olhos que choram migo


e

vou namorada.

nulhas guardas migo non trago,


'

erg

os

meus

olhos que

choram ambos

e vou namorada. (i)

da muieira, ou da antiga sermnilha, que sao entre si idnticas, tamben se usava em verso de redondilha maior ou octosyllabo; eis um exemplo do mesmo jogral:
(i)

A forma

Cancioneiro portugucz da Vaticana, n.o 887.

PROLOGO

XXI

En

en Vigo o sagrad baylava corpo velido


' ,

amor

ey.

En Vigo, en o sogrado, baylava corpo delgado


amor
ey.

Hu baylava corpo velido que nunca ouvera amigo


amor
ey.

Baylava corpo delgado que nunca ouvera amado;

amor

ey.

Que nunca ouvera amigo,


ergas
,

no sagrad en Vigo
'

amor

ey.

Que nunca ouvera amado,


ergas, no Vigo en sagrado;

amor

ey. (i)

De todas ncham nos

as composicoes d'este genero que se

Cancioneiros proven9aes portuguezes

poderia organisar-se un admiravel Cancioneiro gallego tradicional

do seculo

xm

e xiv.

as compo-

acham-sepor vezes intercaladas estrophes populares por onde se v a perfeico caracterstica do typo potico. Em urna Canco de
sicoes dos jograes
( i
)

Cancioneiro portuguez da Vaticana

n.o 889.

XXII

PRLOGO

Ayras Nunes apparecem intercalados preciosos fragmentos d'essas muieiras antigs, e j vulgarisadas no seu tempo:

Oy

oj

'eu

d' u cavalgadura per

hua pastor cantar, hua ribeira:

e a pastor estava senlheira


e ascondi-me pola ascuy tar e dizia

muy bem
ramo

este cantar

Sol-o

'verde /volido

vodas fazem ao meu amigo


e

choram olhos d'amor!

a pastor pareca

muy bem

e chorava e estaba cantando

e eu

muy

passo fuy-me achegando

pola oyr, e sol

nom

aley

rem

e dizia este cantar

muy bem

Ay

estominho do avelanedo,
,

cantades vos

moyy eu
'

peno ;

d' amores ey mal.

eu oya sospirar entom

e queixava-se estando

com amores,

e facia guirlanda de flores

desy chorava

muy

de coracom

e dizia este cantar entom

Que coyta ey tam grande de amar amigu''e nom o ousar


e

soffrer
ver;

pousarey sob-o avelanal.

PRLOGO

XXIII

Poys que a guirlanda


et
'

fez a pastor

foy-se cantando, indo-s'en mansellinho,

torney-m eu logo a meu caminho, ca de a nojar nom ouve sabor e dizia este cantar bem pastor
Pola rbeira do
rio,

cantando ya la virgo

d amor
'

Quem amores ha
como dorm
'

or,

ay
(

bella frol ?

Aqui temos como as cancoes populares gallegas entravam como centoes as obras litterarias. O rei

Dom

Diniz, apesar de sua eleyada cultura poti-

ca, nao se pejou de imitar essas formas populares

nos seus Cantares de Amigo. Transcreveremos para


aqui duas das suas imitacoes mais caractersticas,

para
d'esta

em

seguida determinarmos a persistencia

forma potica as litteraturas peninsulares:

De que morredes
,
'

filha

a do corpo velido ?

Madre moyro d amores que mi deu meu amigo;


alva e vay
liero.

De que morredes, filha

,
'

a do corpo loucano?

Madre moyro d amores que mi deu meu amado


alva e vay liero

Madre, moyro d 'amores que mi deu meu amigo,

(i)

Cancioneiro portuguez da Vaticana, n.o 454.

XXIV

PROLOGO

quando

vej 'esta cinta

que por seu amor cinjo;

alva e vay liero.

Madre moyro d amores que mi deu meu amado, quando vej esta cintura que por seu amor trago
' , '

alva e vay liero.

Quando
e

vej 'esta cinta

me nembra,

fremosa,

que por seu amor cinjo como falou comigo: alva e vay liero.

Quando
e

vej 'esta cinta

me nembra,

fremosa,

que por seu amor trago como falmos ambos; alva e vay liero.

Eis

um

outro exemplo

em

verso de redondilha

menor, de monarcha:

um

cantar d 'amigo

composto pelo mesmo

Mha madre velida, vou-m a la baylia do amor.


'

Mha madre
vou-m a
'

loada

la baylada do amor.

Vou-me a la baylia Que fazen en vila


do amor.

Que

fazen en vila que eu bem quera do r\n amnr do amor

PROLOGO

XXV

Que fazem en

casa,
'

do que eu muy t amava do amor.

Do que

eu

bem

quera

chamar-m' garrida,
do amor.

Do que eu muy t amava


'

chamar-m a prejurada do amor i


'

verdaderamente notavel como estas formas apparecem nos grandes poetas lyricos do seculo
xv e xvi, tanto hespanhoes como portuguezes. O Arcipreste de Hita traz urnas tres composices a

que chama Cnticas


los; e o

de Serrana,

em que

se

conserva

a forma do distico dialogado,


Serranillas,

com os seus retornelMrquez de Santillana compoz urnas dez


algumas
d' ellas

de dialogo, e outras em redondilha menor. as poesas do grande mystico Sam Joo da Cruz, acha-se a forma da serranilha, no cntico da Eterna fonte: Que
bien s yo la fuente que

em forma

mana y

corre,

aunque

es de

noche

Aquella eterna fuente que est escondida que bien s yo do tiene su manida;

aunque es de noche

Cancioneiro portuquez da Vaticana

n.o 170 e 195.

XXVI

PRLOGO

S que no puede ser cosa tan bella y que cielos y tierra beben en ella, aunque es de noche. ( i
. .

Outros poetas castelhanos conservam esta bella tradiso lyrica; achamos nos versos de Castillejos, este typo da serranilha popular:
Madre un
,

caballero que estaba en este corro

cada vuelta

hacame del

ojo.

Yo,

como

era bonica

teniaselo en poco.

Madre, un escudero que estaba en esta cada vuelta asame de la manga.


Yo,

baila,

como soy bonica


nada
(2).

teniaselo en

portugueza sao singularmente bellas as serranilhas gallezianas intercaladas por Gil Vicente nos seus Autos e Farcas:
litteratura

Na

A serra alta

fria e

nevosa

Vi venir serrana

gentil graciosa.

Vi venir serrana gentil graciosa, Senhora queris companhia ? Disse-lhe


:

Disse-lhe

Senhora

queris companhia ?
via. (3)

Disse-me: Escudeiro, segui vossa

(1) (2) (3)

las Poesas, pg. 31. Ed. Storck, Munster, 1854. Collecc. Rivadeneira, Poetas lricos, t. 1, pg. 114. Farga dos Almocnves : Obras, t. 111, pg. 215 e 218.

Todas

PRLOGO

XXVII

D
.<

onde vineles filha, branca colorada ? venho madre de ribas de um rio achei meus amores n um rosal florido.
' ,

De

'

Florido,

branca colorada? de ribas de um alto achei meus amores n'um rosal granado, (i)
filha,
,

mha

De

venho, madre

Madre,

um escudeiro
firaes

da nossa rainha

fallou-me d* amores, veris que dizia;

Nao me

madre, que eu direi a verdade.

Fallou-me d' amores, veris que dizia: Quem te me tivesse desnuda en camisa

Nao me

firaes

madre, que eu direi a verdade. (2)

Muitas d 'estas serranilhas ficaram como Glosas Motes na poesa palaciana, como se v as Redondilhas de Camoes. notavel como os grandes poetas lyricos perderam depois o conhecimento d'esta forma popular, que se conservou na tradico. A forma dos Rispeti da poesa italiana explicase pela persistencia de um fundo tradicional, d'onde resulta esse outro caracterstico do verso endecasylabo tornado popular na Italia. Transcrevemos da collecco de Pitre o seguinte exemplo:

Favqa dos Almocveves tomo


,

111

pg. 270.

(2)

Jbidem,

t.

11

pg. 445.

XXVIII

PROLOGO

Funtana,
Si la

ti

vurria un pocu spijari

bedda

cci vinni a pigghiari

acqua

La bdda
Li

cci

ha vinuto acqua a pigghiari,


la stiss'

manu

si

lavau cu

acqua.

Funtana,
Ed
era chi

vidiste lu focu

addumava accantu
'

addumari all acqua ?


'

Funtana,
Comu

un

lu putisti
,

astutallu

chi

addumava

no astutari ? 1 acqua
'

Liebrecht

as Addicoes Historia da Poesia

ro-

mntica, apresenta exemplos de analogas palpaveis

entre as poesas lyricas das litteraturas romnicas,

sem que

se possa inferir de plagiato

ou imitaco; o
va-

mesmo

facto notou Paul

Meyer comparando

con pastorellas francezas. Esse fundo tradicional, que vemos to persistente e caracteristico na. Mtiieira da Gallizza, subsiste tambem na poesia popular da Catalunha. No seu importante Romancerillo cataln, o snr. Mil y Fontanals traz algumas serranilhas da tradico oral, que coincidem com os typos que temos definido, porm obliterando a forma no modo da sua transcripco. Eis a canco de Marieta:
rias serranilhas gallezianas

Marieta
que

1
'

lleva

'

lleva
,

'

de mati

aygua es clara
'

el sol vol surti.


si

Com m

en llevar

gip no tinch

(i)

Cant. popolari siciliani,

t.

i,

pg. 227.

PRLOGO

XXIX

Marieta

de mati lleva t que el sol vol surti que 1 augua es clara. en llevar s il gipo m en falta ? Com m
,

lleva

'

'

'

'

'

'

Na

tradico portugueza vulgarissima esta fora

ma, como veremos as Cantigas

Sam

Joo, e a
al-

nto Antonio, e especialmente as Vigilias ou

voradas, em que segundo Gonzalo de Berceo se cantava a tcontrbadura dos trufanes. Exemplifi-

quemos:

Sam Joao
E

da barba dourada

Onde drmistes a madrugada? Dormi l embaixo n aquella horta


'

acordei entre estas cachopas.

Leite de Vasconcellos colligiu as seguintes cantigas

da

vigilia

de San Antonio:

Quer que

Santo Antonio d aqui d esta villa lhe pintem a sua ermida; Santo Antonio, quero-t'eu adorar, Pois os meus amores querem-me deixar.
' ' ,

Santo Antonio d aqu d esta praca Quer que lhe pintem a sua oraga; Santo Antonio, quero-t eu adorar Pois os meus amores querem-me deixar.
' ' '

i
|

Romanccvillo cataln: n.o 568, var. b.

XXX

PRLOGO

Quer que

lhe pintem a sua

ermida
linda;

Com

urna pinturinha

muy

Santo Antonio, quero-t'eu adorar, Pois os meus amores querem-me deixar.

Quer que

lhe pintem a sua oraga,

Com

urna pinturinha mui clara;


,

Santo Antonio
Pois os

quero-t'eu adorar,
deixar.
(

meus amores querem-me

Em Rebordainhos, concelho de Moncorvo, o nosi


so amigo Leite de Vasconcellos encontrou a per-

do antigo typo da serranilha, porm fomal transcripto por causa da confuso com os refrens usados segundo os accidentes do bailado. Reduzimol-o s formas definidas pela tradico gasistencia
llega:
Pela manhaninha manh Pela manhaninha do olhar,
,

Pela manh;

Pela manhaninha de o rir, Pela manhaninha de Abril


Pela manh;

Pela manhaninha do olhar Pela manhaninha do Natal


Pela manh;

Com um

Pela manhaninha de Abril tendeiro me quero


Pela manh;

ir,

Annuario das Tradiqoes povtuguezas pg. 23 tamben nao


,

comprehendeu a forma strophica

PROLOGO

XXXI

Pela manhaninha do Natal Com um tendeiro me quero andar,


Pela manh;

Com um

tendeiro

me quero

ir,

Inda leva um ceitil Pela manh;

Com um

tendeiro

me

quero andar,

Inda leva um real Pela manh;

Em Em

cuanto dinheiro lhe sentir;


o nao tendo hei de fugir,
Pela manh;

Em quanto dinheiro levar Em nao tendo heide-o deixar,


Pela manh;

Esta parece-nos ser a primitiva distribuico strophica, em distico, como se observa as mais perfeitas serranilhas do Cancioneiro da Vaticana. Estas controla duras sao usadas as mondas e segadas. Comecam sempre por ump de cantiga, como n'esta:

Na

ribeirinha

ribeira

N
Anda

'

aquella ribeira

um

peixinho vivo

Vamol-o cacar, meu amigo,


Ova
l na ribeira.

Anda

um

peixinho bravo,

XXXII

PROLOGO

Vamol-o cacar, meu amado.


Ora
l

na

ribeira.

Vamol-o cacar, meu amigo, Comermol-o cosido, Ora l na ribeira.

Vamol-o cagar, meu amado, Comel-o-hemos assado, Ora l na ribeira.


Comermol-o cosido Com um boceado de pao de
Ora
l

trigo,

na

ribeira.

Com um

Comel-o-hemos assado boceado de pao Ora l na ribeira.

alvo,

Com um boceado de pao de trigo Com canabarro de bom vinho,


Ora
l

na

ribeira.

Com um boceado de pao alvo, Com um canabarro de vinho claro,


Ora
l

na

ribeira.

Com canabarro de bon vinho P ra mim mais pr o meu amigo,


'

'

Ora

na

ribeira.

Com canabarro P ra mim e pr


'

de vinho claro
'

meu amado,

Ora

na

ribeira.

Aqu temos pelo encadeamento d' estes disticos que se repetem o sentido da sua denominacao de

PROLOGO

XXXIII

controbadura

usada por Berceo. Fazemos egual restituicao strophica a esta outra serranilha de Rebor,

dainhos:
Ferrungando vae a raposa,

Ora vae ferrungando

Ferrungando vae pela

villa

Na

bocea leva urna pita; Ora vae ferrungando.

Ferrungando vae pela praca

Na bocea

leva

uma

pata;

ra va e ferru n gando

Xa bocea

leva

uma

pita

Raposa,
Na bocea

deixa minha pita;

Ora vae ferrungando.


leva

uma

pata;

Raposa,
Raposa,

deixa a minha pata;

Ora vae ferrungando.


deixa a minha pita.

Antes deixarei a pellica


Ora vae ferrungando.

Raposa,

deixa a minha pata


;

Antes deixarei a samarra Ora vae ferrungando.

Antes deixarei a pellica, Que deixar to gorda pita; Ora vae ferrungando.
Antes deixarei a samarra

XXXIV

l'ROLOGO

Que

deixar tao gorda pata;

Ora vaeferrungando.

A
to

ideia de Schuchardt, de que a forma

do

ter-

ceto usado por Dante, no desenvolvimento escrip-

das litteraturas modernas,

um

encadeamento de

retornellos, justifica-se

diante d'este facto da con-

servaco de um genero lyrico de estrophes disticas, relacionando-se pelo encadeamento dos seus estnbilhos. Os estribilhos sao dependentes mais do canto

msico ou melopea, e do rythmo da dansa do que da linguagem metrificada. Na poesa popular da Grecia o exarkon que levantava o tom ou comeca o coro; usa-se isto no Minho. Os cantos sao
,

muitas vezes caracterisados pelos seus retornellos. Na Grecia o grito de Hylas ressoava pelas montanhas como o Helo Helo! dos romances hespanhoes ou o OU, ol,olella! das cances italianas. Em Portugal o estribilho mais usual o Lali lol (nos Acores Lavi, lor ); na Gallizn o estribilho do A Jalda designa s por si um genero de cantigas. A generalidade d'esta neuma em toda a regio occidental deriva de um fundo tradicional commum que per,
,

siste nos costumes, as crencas e supersticoes, anexins e dictados ainda os mais insignificantes.

PROLOGO

XXXV

III

Urna outra forma strophica que distingue a poepopular da Galliza o terceto, a que vulgarmente se chama a Ruada ou Cantar de pandeiro. Escreve o historiador Murguia: El cantar de pandeiro es por su parte el que mejor conserva su origen. Se canta, como el nombre lo dice, al son del pansa

de las alegres conchas, como las llama Ossian, usndose con especialidad en las comarcas en
dero, y
al

que predomina el tipo cltico. Comprense estas canciones de estrofas de tres versos octoslabos, de los cuales el segundo es libre, consonando entre s el primero y el tercero. Admirable continuacin de la triada cltica. Algunas veces se corresponden unas otras, de manera que, mas que canciones separadas, semejan, mejor dicho, son estrofas de un largo poema. ( i ) D. Joaquin Costa citando o terceto como de origem cltica, persistente na Baixa Bretanha, diz: Es metro por excelencia gallego; sin embargo, no lo desconocen del todo las dems literaturas de la Pennsula. (2) As formas da triada independentes da rima, conservam-se as tradicots mais antigs, como anexins, esconjuros, adi,
,

(2)

Historia de Galicia t. Poesa popular espaola


,

pg. 252. pg. 456.

XXXVI

PROLOGO

vinhas e frmulas de jogos e cantos populares. O terceto commum Gallizae Portugal, sobretudo nos bailes de terreiro. O seu estribilho era o Guai ou

Oh

d'ondeveiu o nome a este genero de Cantares guayados, como os designava Gil Vicente no seculo xvi. Comparemos un estribilho gallego, que tamai!

ben se acha

em

Portugal:

Antn era eu i andaba na danza non sei que lie deu.


,

que lie deu ha de dar nin que teo os meus amores n-a vira do mar.
sei
11
'

Non

Nin que
nin que
teo os
lie

11'

ha de

dar.

dara

meu amores

por donde eu quera.

Versao do Minko:

Ento era eu andava no baile nao sei que me deu.

Nao sei que me deu nem se me d d isso


'

(i)

Prez Ballesteros, Cancionero Popular Gallego,


TI.

tomo

pg. 43.

PROLOGO

XXX Vil

trago os

meus amores no real ser vi 90.

onde encontramos cantigas em tercetos, improvisadas viola; pela forma gallega da Ruada que comprehendemos a sua estructura. Apresentamos em seguida urna ruada ou cantar de pandeiro, da Ulla, colligido por Murguia:
Vena o pandeiro ruar Qu' estas son as mazarocas, Que hoxe teo de fiar.

Nos cantos populares do Minho

O
A

pandeiro toca ben ferreas fanlle o son

Vivan os que amores

ten.

Vivan as mozas gallegas, Vivan as bonitas mozas Y os galans da nosa trra.


Mocias, bailar todas Mocia, arriba! arriba! Ti tamn meu Furabolos.
;
,

Non t asaes non rapaz Qu'as nenas son para ver, Os galans para mirar.
'

Cada un

pro que pan est pra foucia

Antonio, saca o p.

XXXVIII

PROLOGO

ruada vaise armando

Tiza, Pepa, ese candil, Qu estn porta chamando.


'

Viran chuscos Diol-o queira, Pro ese chama no quinteiro Y os chuscos ven po-la eir.
,

Vena por onde quixer, Toca pandeirio toca Mais que ch'o coiro rabee.
.

Estira a cofia, Maruxa,

Dobra

mangas da camisa denguio se luza. qu o


as
'

Ins, sacude o mantelo,

Puntea ben que


,

ti

ben sabes

Dalle brazo e xnta os dedos.

Entra meigo non atruxes Garda, Xan as castaetas, E cntame ond hoxe fuches.
,
,

'

aturuxo

um

grito

que

se solta

no meio das

cantigas ou na ida para as esfolhadas e linhadas;


diz d'elle Barros Sibelo: aun

hoy resuena en las revueltas montaas, valles y caadas de nuestra patria repetido por los campesinos para emprender
, ,

alguna expedicin nocturna. (2) Na poesia castelhana existe a seguidilha em terceto como vemos

( 1 )

(2)

Historia de Galicia t 1 pg. 258. Antigedades de Galicia, pg. 66.


,
.

PKOLOCiU

XXXIX

Lafuente y Alcntara, mas s na Galliza e Minho que essa forma se apresenta exclusiva. No Minho o Atimixo chama-se Apupo, grito em que se pronuncia A-tul as Asturias chama-se a este grito caracterstico do norte da pennsula Rend i ido.

em

IV

Urna outra forma lyrica predominante na poesa popular da Galiiza a quadva formada do terceto pela repetico do primeiro verso, ou do distico
,

aproximado pelo dialogo. Eis ura exemplo do


meiro caso:
Para que me das o
si
,

pri-

treidora, sendo casada;

para que me das o s non che valendo de nada!

Alomame, alomame,
estrelia d 'a fortuna,

(2)

alomame, alomame, mentas que non ven a

luna.

um exemplo do segundo caso em dialogo em disticos se forma a quadra:


Eis
,

que do

(i;

Prez Ballesteros, Cancionero Popular (allego,


I
,

tomo
(2)

pg.

3.

Ibidem,

Ib. pg. 26.

XI.

i'RLOGO

Cantan os galos dia, i meu-amor rguete e vaite. Cmo m'hei d'ir, queridia, cmo m hei el ir e deixarte ?
( )
,

'

'

pela espontaneidade d'estes processos genera-

tivos que a quadra tanto rabe, como cltica ou germnica; Schuchardt achou nos Alpes allemesStiria Carintia, Salzburgo, Tirol Suissa) quadras semelhantes na forma e pensamento s quadras da Andaluzia; (2) no paiz de Galles as quadras sao o pennill, no Friul as villotas, na Toscana o rispeto. Na Galliza a quadra chama-se especialmente Cantar de Alalla, do estribilho que a forma ou completa. Diz Murguia: Los cantares de
( ,

Alalla, son

como
el

los castellanos, cuartetas octo-

slabas; pero desde luego se advierte en la

mayor

parte de ellas,

correspondan unas otras, tal vez porque conservan las huellas de su origen, que son las regiteifas, en que los que se disputan el premio empiezan su cuarteta con el ltimo verso de la anterior, cosa que sucede igualmente en las luchas que entablan los cantadores. (3) Em Portugal, sobretudo no Minho existen! cantadeiras de fama, e este genero de cantos chama-se desgarrada. A quadra gallega segundo o seu emprego as festas da vida domestica recebe
se
,

empeo de que

(1)

Prez Ballesteros, Cancionero Popular Gallego,.


I, pg. 10.

tomo
(2) (3)

Folk-Lore andaluz, pg. 260. Historia de Galicia loe. cit.


,

PROLOGO

XL1

casamentos chama-se-lhe a Regueifa. Este costume assim descripto por Sibelo: Es la festividad nocturna de las bodas de nuestros montaeses. Renense los moespecial; cantada nos

mu nome

zos la puerta de los contrayentes, y con ellos

pueblo de las aldeas inmediatas; empezando los mejores cantadores improvisar versos reclamando la Regueifa, que consiste en una hogaza de
todo
el

Portugal existe este uso as ceremonias do casamento na Bairrada e outras localidades; no Minho tambem se chama ao pao de trigo regueifa que se distribue no dia da boda. Os cantos dos namorados, a que em Portugal
pan...

(i).

Em

chamamos
yadas
t

despiques,

chamam-se na Galliza Ene ho-

ou dilogos de cantadeiras. Muitas d' estas Enchoyadas apparecem na tradicao portugueza, como a Linda Pastora apparece na forma gallega:
,

Mariquia
ti

hermosa 2 que fas ah. Estu gardando o gando, ben me ves aqu.
, ,

tos
dal

A quadra tambem a forma strophica dos cande A ni- novo ou Aguinaldo dos Reyes, Maios e Na, ,

perfeitamente semelhante aos cantos popula-

res portuguezes, coincidindo

com

os costumes.

(2) t<>mo

Antigedades de Galicia, p. 72. Prez Ballesteros, Cancionero I pg. 97.


,

Popular Gallego,

XLII

PROLOGO

reproduzir esses paradigmas. As quadras soltas, a

avolumar esta introduc9o inhibe-nos de que se chama cantiga e que parecem ser improvisadas, repetem-se simultneamente em Portugal e Gailiza; citaremos algumas da rica collecco do snr. Prez Ballesteros, como Os cinco sentidos o Pareceio de
,

dre nosso pequenio

muitas formas dithyrambicas.


Portugal, as mimosas cantigas:

Assim achm-se

em

Estimaba de te ver cada mes cada semana seu das cada da sua ves.
trinta das
,

requeren olios; (2) o corazn corazn o pao d'o teu mantelo


olios
,

Os

requere o d'o

meu

calzn.

Em Portugal esta cantiga tem um sentido moral:


Os olhos requerem olhos
os coraces coraces

tambem

as boas palavras

requerem boas rasoes.

poesa lyrica do povo nao se separa do canto,

nem do

seu destino domestico; as Fias, Sachas, Ma-

l)

Prez Ballesteros, Cancionero Popular Gallego,


II, pg. 10.

tomo
(2)

Ibidem, pg.

18.

PROLOGO

XL111

lias

tambem no Minho as festas das povoacoes, com o nome de Malhadas, Esfolhadas,


e Magostos
,

sao

Descamisadas
feito

Linhadas, Becadas, e todo o trabalho

com

expansodas cantigas. Ao Minho po-

de applicar-se a cantiga gallega:


Dixame de castaetas de fervehas e de gaitas qu a mellor fuliada
,
'

ter a barriguia farta.

Resta-nos fallar dos cantos heroicos na Galliza.

Do

romance popular gallego diz D.

guia:

Aqui en este pas, yendas,... puede decirse que carecemos del verdadero romance, como si se quisiese decir de esta manera que nuestro pueblo algo de profundo insuperable
le

Manuel Muren donde abundan las le-

separa del resto de la nacin... casi


no se conoce en Galicia el roman-

podemos asegurar que


ce...

Parece que hacia la parte de Asturias, en Rivadeo y Vega de Castropol se conservan algunos escritos en una de esas variedades del gallego, natural nuestros pueblos fronterizos... Nosotros

(i)

Prez Ballesteros, Cancionero Popular Gallego,


III

tomo

XI IV

PROLOGO

podemos decir, que pesar del grande empeo que en ello hemos puesto, nos ha sido imposible adquirir en gallego un romance de regulares dimensiones. (i) Quando D. Manuel Murguia exprimiu
esta negaco, ainda a tradico gallega estava pou-

portugueza apenas tocada flor por Garrett. Hoje que a tradico portugueza do Minho, Traz-os-Montes, Beira-Baixa, Alemtejo, Algarve, Madeira, Acores e Brazil est bem conhecida, completam-se os elementos para a critica com a publicaco de D. Juan Menendez Pidal, dos
co interrogada
,

e a

Viejos romances que se cantan pov los Astuvianos. (2)

Me-

nendez Pidal viu o lado importante do problema: los contenidos en esta obra que no se hallan en las colecciones castellanas, tienen un eco en el romancero portuguez, y quiz tambin lo tengan en el indito de Galicia porque estas tres

Romances de

regiones, unidas entre

por la naturaleza, se ase-

mejan grandemente por sus costumbres y manera


de expresin. (3) No Cuestionario del Folk-Lore gallego n. 95, j se indicam os principaes romances tradicionaes, uns locaescomo o da Albuela, Sylvani,

na

Guirinelda o Segador
,

fina

Duque ceg Conde Nilo, Ruhermosa, outros tomados os typos a investigar


,
,

das colleccoes portuguezas. A Galliza em toda a sua poesa tradicional a

(1) (2) (3)

Historia de Galicia, ibidem, pg. 256. Madrid, 1885, 1 vol. in-8. o de 360 pginas Op. cit. pg. 275.
,

PROLOGO

XI.

que apresenta os typos mais archaicos; vimol-o no lyrismo e o mesnio carcter apparece agora no Ronianceiro. O documento mais antigo que hoje st conhece o Romance gallego de Ayras Nunes, intercalado no Cancioneiro portuguez da Vaticana que um d'aquelles que Affonso o Sabio, que se educou em Galliza, dissolveu em prosa na sua Crnica geral. O romance de Ayras Nunes comeca:
,

Desfiar enviaron

ora de Tndela
filhos

de

Don Fernando
; :

del rey de Castella

e disse el-rei logo

Ide
Ha
n'este

ala

Don

Vella

etc. (i)

romance a singularidade de ser composto em metro de redondilha menor, quando a totalidade dos romances castelhanos sao em verso de redondilha maior. Aos romances n'este metro, anteriores do seculo xv, chamava Ayala Cantar de antiguo rimar. O romance de Ayras Nunes pertence ao fim do seculo xn. Um outro romance gallego,

mesmo metro, que nao posterior ao seculo xiv, o que appareceu em Portugal em um Cancioneiro do Conde de Marialva, que comeca: No Figueino
ral figueiredo,e

no fim do seculo xvi publicado por

(i)

Sobreest romance publicamos

um

estudo na Acade-

mia, de Madrid, de 29 de Abril, de 1877.

XLV1

PRLOGO

Brito na Monarchia lusitana,

Na

verso do ma-

Conde de Marialva, publicada por D. Mariano Soriano Fuertes na Historia de la Msica en Espaa, o texto d'este romance em dialecto gallego; o seu thema uro rnytho commum a muitos outros povos, e por isso a sua elaboraco pertence a urna poca em que a Galliza se estendia anda at ao Tejo. Temos outros romances portunuscripto do
,

guezes oraes, que tambero se repetem ainda hoje na Galliza, porm esses sao com o carcter funda-

mental da redondilha menor; taes sao o romance de Iria, de Ceg, da Linda pastorinha, do Estudantinho ou o Galante. O Romance de Don Bueso que se repete no Minho, tem na verso asturiana metro de redondilha menor, assim como na tradicao do Algarve. Esta caracterstica nao tem sido observada com cuidado; porque o romance em redondilha maior urna nova elaboraco dos cantos heroicos durante o seculo xv e com essa forma entrou as coilecges impressas do seculo xvi. N'este problema da Galliza que se devem esperar as mais importantes descobertas tradicionaes. O romance em octosylabos nao penetrou profundamente na Galliza; fallando do romance picaresco Elas eran tres comadres, diz Murguia: Debemos ad, ,

Geschichte der spanichen pg. 693-4, considera a cangao do Figuciral como evidentemente antiga apesar de alguns retoques. Mil y Fontanals, na Romana, 1877, pg. 53, diznos que os gallegos consideram este romance como originalmente seu.
(i)
itnd portugiesischen Nationalitteratuv
,

Fernando Wolf, no Studien zur

PROLOGO

XLVII

verdaderos romances, es decir, los octoslabos, son los que se encuentran ms mal hechos en Galicia... (i) Poderiamos ainda fallar dos rudimentos dramavertir

que

los

ticos,

de que os

Villancicos

sao a forma persistente

Portugal; o Jogo da Condessa, que um verdadeiro esbogo de drama, acha-se na Galliza (2) e as versoes oraes do Mi-

na Galliza, hoje extincta

em

grande numero de Anexins, e Madeira. Parlendas infantis e Supersticoes, similhantes nos dois paizes, accusam a sua antiga unidade ethnica quebrada pela bocalidade egosta de urna poltica sem plano. A obra do snr. Ballesteros a primeira pedra para a reconstrucco d'este primeiro monumento da cultura entre as nacionalidades hispa-

nho

Um

nicas.

Theophilo Braga.

(i) (2)

Historia dt Galicia, t. 1, pg. 578. Bibl. dlas trad. populares espartlas,

t.

iv

pg. 136.

AGRAVIOS

(i)

1.

breme

a porta, minina,

que quero entrar para dentro que non son


<

ningunha guardia

para estar d' estacamento.

No hay vestigios de tradicin primitiva respecto (i) poesa popular cantada, en trminos que los cantares todos de la presente coleccin revelan pertenecer al siglo actual y los que inmediatamente le precedieron. Con el nombre genrico de copras se conocen las cuartetas octosilbicas que tienen libres el primer y tercer verso y asonantados aconsonantados el segundo y el cuarto. Sea por casualidad por la cultura del inventor porque su origen no sea puramente popular se encuentra alguna copla aunque muy rara vez que forma verdadera redondilla. El P. Sarmiento, mediados del siglo pasado, hallbalas cosa corriente en Portugal, donde cada pastor es poeta y cada moza de cntaro poetisa, circunstancia que aunque comn toda Espaa es ms notoria y frecuente en Portugal y Galicia. Y aun aade aquel ilustre escritor En Galicia las mujeres no son slo poetisas sino msicas naturales. El Sr. D. Manuel Murgua dice tambin en su Historia de Galicia: No hay acto de la vida vulgar que no tenga sus co, , , , ,
,

plas; las mujeres principalmente parecen


te

haber inventado esmedio de dar conocer sus sentimientos. Ningunha, del gnero femenino, en lugar de ningn, (2)

masculino.

TOMO

CANCIONERO

2.

Anda,

ti,

falso e refalso

falso che volvo dicir

o da que

me vendeches

canto che deron por niin?

3.

Aquela d o verde-madre
'

quitume a mia monteira;

dame

a monteira, d'o verde,

d' o verde,

dame

a monteira.

4.

tua porta me
Como

ts
'

un

feixe de lea
dis dis
,

naz

Nin ben me
Nin ben me

que

me vaya
esta.

que

me

5.

tua color se volva


;

d'a cinta d o

meu

sombreiro;

que tan pronto m' olvidache,


por ser o amor primeiro.

6.

Olvidchesme

olvideite

nada che quedei debendo


cantos mellores que
ti

qurenme

sin ter dieiro.

GALLEGO

&

Olvidcheme, olvideite,

n'a moneda che pagui;


o da que

(*)

me

olvidache

amores novos tomei.

8.

Olvidcheme por prob


e ters

moita razn
e

amor prob

limn verde

sirven cando hai ocasin.

9.

met amor foise, foise,

(2

>

sen se despedir de min

malas novas foran del


o da que o conocn.

10.

Para que me das o

s,

treidora, sendo casada;

para que

me

das o

non che vatando de nada.

La

preposicin en pierde la

para dar ms energa


la repeticin

la frase.

Es muy comn en los cantares gallegos (2) de una misma palabra, como foise foise.
,

CAN'CIONERO

11.

Paai pol-a tua porta

pedinch'auga e non

m-a deehe d)

vlgame Dios, quiridina,


que soberbia
te fixeche.

12.

Si soupera

quen

ti

eras

en facerme desquerer

non ch'houbera

feito caso
ter.

d'outros amores non

13.

Trocaches ouro por prata


o ouro mis che vala

trocchem a min por outra


'

eu

non ch'o

faca.

14.

Zapatio d'unha
trayo debaixo d'o p

sol

(suela)

Los gallegos, para evitar el hiato choque de dos (i) vocales, usan el apstrofo como en dinch'auga, non m'a deche de este verso. El apstrofo, de que carece el castellano es comn con otras varias lenguas. En una coleccin de poesas de un cancionero indito del siglo xv, existente en la biblioteca de S. M. el Rey D. Alfonso XII hay apstrofos parecidos los del gallego por ejemplo: todo'-mbre (por todo hombre) pg. 3; que'-s (por que es, fas (por te has).
,

GALLEGO
amar a quen non me ama
bastante traballo '
1
'.

Los nmeros 1, 4, 8, 10 14 fueron obtenidos en San Juan de Pravio, Santa Mara de Cela y Santa Mara de Cambre y el 2 en Oleiros y Burgo todos del partido judicial de la Corana. El 3 en Abegondo, partido de Be,

tanzos. El 6 y 7 en Ares, partido.de

Puentedeume.

En los cantares del presente grupo y en todos los de (i) esta obra, ha prescindido el colector de la etimologa de las voces que debiendo pronunciarse con el sonido de x sea el de la voz francesa chercher, buscar, las escriben algunos escritores con la g, la/ y la x. Justifica la adopcin de un solo signo el observar que el sonido x tiene nada menos que ocho fuentes diversas de etimologa que si muy importantes para los eruditos, se oponen la sencillez y facilidad ortogrfica que debe ser del dominio de todos. En castellano mismo tuvo la x el sonido representado por dicha letra en los escritos de bastantes cultivadores del dialecto.
,
,

AGRCOLAS Y METEOROLGICOS

Acabronse as vendimas
ah venen as esfolladas

para comer co'as nenas


catro castaas asadas.

Eu
e c'o

co-a

mia monteira
sayo de lan

meu

voume en cas'd'o seor cura


co-a aguillada n-a

man.

Mia

nai e mais a tua

ambas iban taberna


levan a xatia branca
e mais

(ternerita)

tamn a marela.

GALLEGO

4.

O
que

carballo

da

prtela

(roble)

ten a folla revirada


11'

a revirn o aire
.viad<(.

unha inan de

(helada)

5.
si

Si chove deixa chover

orballa deixa orballar


sei

(niebla que moja)

qu'eu ben

d'un

abri guio

onde m'hei d'ir abrigar.

6.

Teo unha vaca ganancia


que
ni 'a

deu un vinculeiro

inais sobre todo, rapaza,

toche moito dieiro.

7.

Vente, ventio d'o Norte


vente, ventio norteiro;

vente, ventio d'o Norte,


arriba!

meu

compaeiro.

Los nmeros
dicial de la

1, 2

3 obtenidos

en Elvia, partido ju-

Corua. Los El 7 en Ares, partido de Puentedeume.

4 y 5 en Praviu, partido

de

id.

AMOROSOS

1.

Adis, mia Manoelia,


chorar molli un pao

non pensei que namorar

me

dse tanto traballo.

2.

Ah

tel-o

meu

corazn

fechadio con duas chaves;


breo, mtete drento

que

ti

solia

ben cabes.

3.

luna (D vai encuberta

min pouco se

me

d;

a luna qu'a min m' alumbra


dentro d'o

meu

peito est.

(i)

Se dice luna y

la.

GALLEGO

>

4.

inar anda que desanda

anda que desaparece

quen ten amores non dorme

quen no-nos ten adormece.

").

Aparta, loureiro verde,


deixa clarear a la;
si

non vexo os mus amores

non vexo cousa ninga.

6.

A ras

d'o toxo verde

moi mala de quitar

y os amorios primeiros

non

se

poden

olvidar.

7.

A
na

tua porta hay lama

btall'a

herba

abilleira

tua vida tuveches


(

amor que mellor che

queira.

8.

Cando a

lebre diga

misa

e o raposo sea frade

Se dice che y otras veces

te.

10

CANCIONERO

iVaquela

( -

\ nieu queridio,

que nosa amista s'acabe.

<).

Cando ha de
domingo cando
cando
lia

ser
lia

domingo

de ser,

de ser domingo,

minina

para te ver.

10.

Cantan os galos da

meu amor,

rguete e vaite

cmo
cmo

m'liei d'ir, queridia,

m'liei d'ir e deixarte.

Canta compaeiro canta


,
,

canta, que cadramos ben,


cantas almas se condenan

porque nos queremos ben!

12. (2)

Cinco sentidos che temos

todol-os necesitamos

D' agela quiere decir entonces se sobreentiende la pala( i ) bra vez. Hay en gallego bastantes modos adverbiales, formados elpticamente, que llevan sobreentendido el sustantivo con quien conciertan.
;

(2)

Es

igual otra castellana.

GALLEGO

11

todol-os cinco

perdemos

en canto nos nanioramos.

13.

Cando

as pedras deren gritos

y-o sol parare d'andar

e a

mar non

tivere

augua

heime de

ti d' apartar.

14.

Heime de

casar n'aldea

anque sea c'un rapas


heille

de peinal-o pelo

o de diante para atrs.


*

15. (!)

Eu non
te

sei o

que

me

deches

que non

podo olvidar;

de da n'o pensamento
e de noite n'o soar.

1G.

Eses teus

olios

minina

son lancetas de sangrar:


os

meus qurenche dar vida


,

os teus,

qurenme matar.

(i)

Parece castellana.

12

CANCIONERO

17.

Estrellia d'o luceiro

quen ten amores non dorme


senn o son primeiro.

18.

Eu

ben-a vira sobir

en ben-a vira baixar,

como era consa mia


eonocin-a pol-o

andar.

19.

En

tina cinco xnstillos

todos cinco emballenados,

tamn teo cinco amores


catro, viven engaados.

20.

Fnnme
son
e a

deitar

dnrmir
corre

da anga qne

anga foime dicindo

qnen ten amores non dorme

21.
s'a

Mais o qne ben qnixo nn da


qnerer ten aficin

(i) Es frecuente la sustitucin de la s y de la r por la 1, porque el gallego prefiere, como en este ejemplo, el sonido de la 1 por ser ms claro y ms dulce que el de la r. De ah el que diga tambin: peinal-o pelo (como en el cantar nm. 14 que acaba de referirse) en lugar de peinar o pelo.
,

GALLEGO
queda unha mgoa

18

impre

lie

(herida)

dentro d'o seu corazn.

22.

Manoel Manoelio
,

Manoel

feito

de cera:
ser lunie

quen me dera

que a Manoel derretera.

23.

Mia
est

nai, qurolle moito,

moi posto en razn;

que

me

trouxo nove meses

de pai d'o seu corazn.

24.

Mia
mia nai
que

nai,

mianaa,

d'o corazn
(

me

trouxo

nove meses

debaixo d'o seu mantn.

20.

N-este logario corto

amores

liei

de tomar

( Aunque ha odo el colector pronunciar trouxo cree i que debe decirse trougo porque el gallego huye de los diptongos en u (como au eu ou) en las voces que tienen x, y
)
, , , , ,

opta por
y deixar
,

la

como en debaixo del cuarto verso y en ccvcixa haciendo asi ms agradable la pronunciacin.
i
,

14

CANCIONERO

cal

no

bico, cal

no

fondo,

cal

no medio do

lugar.

26.

Non quero que me

des nada

nin que t'acordes de min;

quero que teas mamoria


d'o tenipo en

que

te sirvn.

27.

Non
que se

quero zapato bixo


espeta

me

na

ara

non quero amores de lonxe


qu'os teo n-a

mia

aldea.

28.

amor qu'ha de

ser

meu

ind'ha de vir aqu hoxe


s'ha de vir inda

non tarda

que ten o camino lonxe.

29.

corazn de Teresa
,

too metido n'un vidro

cando Teresa se morra

qudam'o corazn vivo.

GALLEGO

30.

Vxaro que vas voando


e levas fo n-o pico

(hilo)

trimo ac para coser


o ineu corazn ferido.

31.

Pxaro que vas voando


por riba d'ese convento,

toma, lvam'esta carta

meu

liirnin-qu'est dentro.

32.

Prende, salgueirio

( -

\ prende,

prende n'a fonte serena;

que tanin meus

olios

prenden

nos

ollios d'unlia nena.

33.

Quixera

collerte sola

e contarch' o

meu

querer,

pero

ti

tes

unha madre
non me deixa
ver.

que

(2) te

o4.

Regalio dos meus

olios,

prenda das mias entraas


(i)

(2)

Diminutivo de sauce. Giro diferente del castellano.

16

CANXIONERO

se

non

te casas

conmigo

por qu non

me

desengaas.

35.
e

Si

me

tuveras

amor

me

tuveras cario

escribrasm'unlia carta
n-as alas d'un paxario.

36.

Si queres que vaya e vena

de noite pol-o lugar,

manda

cerrar a cadela,
fai

que non

senn ladrar.

37.

Se soubera que
pasadias por

ti

dabas

me

ver
(

tamn ch'eu dera palabra


d'outros amores

non

ter.

38.

S'o

ben querer

se pagase

moito m'estabas debendo


(i) (2)

Es comn usar
Dice
el

el se

por

el si.

distinguido humanista gallego Sr. Saco y Arce, que las transiciones del pronombre de primera persona debieron ser las siguientes: yc, griego; ego, latn; eu gallego-portugus; iu provenzal; o italiano;^, castellano;
, , ,

je, francs. En este cantar es notable la trasposicin del

pronombre.

GALLEGO

17

na

tua vida

me

pagas

ben que

te estou querendo.

39.

S'o mar tivera barandas


frate ver Brasil

mais o mar non ten barandas

amor meu por nd'hei

d'ir?

Los nmeros

1,

22, 37 y 38 fueron obtenidos en El-

via, partido judicial de la Corana. El 4, en Vivero, provincia de Lugo. Los 2 y 6 en Ares, partido judicial de

Puentedeume. Los

3, 5, 8, 11 29, 31 y 34 en Cambre y Pravio, partidos judiciales de la Corua. Los 12, 14 y 33 en Oleiros y Santiago del Burgo, partidos de id. Los
,

18, 19, 21 y

de

id.

27 en Santiago de Conipostel, partido El 24 en Abegondo, partido de Betanzos.

TOMO

ANIMALES, PLANTAS Y FRUTAS

perdis anda n'o

monte

o perdign n-o valado;

anda dicindo a perdis


chgat'ac namorado.

Catro aves escollidas


son as que pasan o mar
o cuco, e a andolina

(golondrina)
(trtola) (codorniz).

a rula e o paspalls

Dcheni'unha pera parda


e

tamn unha xuaneira


pol-a ventana;

dchema

Dios ch-o pague charrusqueira.

GALLEGO

19

Dcheni'unha pera parda


e unlia

mazan, Xuania,

dcliemas pol-a ventana

Dios ch'o pague, queridia.

Este ano hai nioito


este ano
si
si

lio
(

hay
'

rnoita aresta;
,

aristas

che don c o lio

nena

che dou c'o lio hai festa.

Eu

ben yin estar a rnorte

depinicando n-as uvas


vaite d'ah, niorte negra,

desamparo d'as viudas.

Eu

ben vin estar o moncho


'

(mochuelo)
(

enriba d aquel penedo

peasco

non che teo medo, moucho;

moncho, no che teo medo.

Eu

ben vin estar o moucho

chorando n-aquel penedo


chora moucho, chora moncho
chora, que non teo medo.

20

CANCIONERO

9,

Etl

beD

in

estar

cuco
(

en loita c'o paspaUs;


as

codorniz

como

foi

mentira

tomen pudo ser verd.

10.

Eu
mia

perdin-o e encontreino

nai, tuven fertuna;


'

en perdino entr a cebada


encontreino entr 'a verdura.

Marica

ti

eres a lima

e ten pai o limn e tua nai a laranxa

mira que comparacin


i

12.

Paxario millarengo,

non me comas

as cereixas

que as teo moi gardadas


para dar s costureiras.

Paxario millarengo

non me comas
'

as cereixas;

qu o meu marido

est fora
as queixas.

non teo quen dar

GALLEGO

21

14.

Paxario millarengo

non

me

corua-1-as

mazas;

que as teo moi gardadas


para dar

meu

rapas.

15.

Pepia ten un peral (D


que d peras bergamotas
para
lie

dar os rapaces
(

porque non He canten copras

>.

16.

Qu demo de merlo mouro


donde
foi

(negro)

poner o nio!

(nido)

cuberto con irnhs polas


n-o

(ramas)
(roble).

medio

d'

un carballio

17.

Quen

che

me

dera, repolo,

repolio repolado

queh che
n-a

me

dera

vpolo

mia nortina prantado.

18.

Sei

un nio de paxro
'

n-un caoto d un repolo

en gallego. Semejante auna copla castellana, que concluye de un modo opuesto al de la presente.
(

Pereira

(2)

22

CANCIONERO
dronm'as nenas con
levaron caoto e todo.

19.

Si souperan os casados

a virt

que ten a ruda

a colleran e prantaran

anque fora pola

la.

20.
n-o

Si

ti

viras o

que eu vin

monte d'o Monterroso:


(cuervos)

niis de sesenta mil coitos

d a cabalo d un raposo.
'
'

21.

Teo
que
se

n-a horta unlia herba

chama

a herba-torta

todos os que ben

me

queiran

que venan mia porta.

22.

Teo unha herba prantada


que se chama viouteiro
a vecina d esta porta
'

vende

sin

ningn

dieiro.

( i) Virt : tambin se dice virtude ; pues las voces que en castellano acaban en d, la pierden en gallego le aaden

una

e final.

GALLEGO

23

Teo un nio de

carrizos

n-un horteiro d'as ceblas;


vide, carrizios, vide

(venid)

vide ver as tascadoras.

24.

Teo un nio de

carrizo

n-un caoto d'un repolo;

(troncho

tallo)

dronm

'

as nenas con l

levaron caoto e todo.

25.

Unha
non tina

pera

duas peras

niis a pereira,
'

unha era par min


outra par 'a compaeira.

26.

Unha

sardina escochada
'

que era hirmn d a cabezuda


minina que ten a honra
rise

de quen-a marinura

(rese).

27.

Vente comigo laranxa


leixa

quedar limn,

24

CAN'CION'ERO

dormirs n-a mia cama

depar d'o

meu

corazn.

Los nmeros 1, 10, 11, 12, 14, 17, ]<)y21 27 fueron obtenidos en Pravio y Cela, partidos de la Corua.

Los 2 y

6 en Oleiros

y Santiago del Burgo partidos de


,

la

Corua. Los 4, 5 y 9 en Santiago de Compostela.

ARITMTICA

1.

Catro cartos para pan,


tres e

medio para vino,

un

carto para tabaco

ala vai

un

realio.

Obtenida en Ares, partido de Puentedeume.

ASTROS

1.

Alomame., alornaine (D,


estrelia d'a fortuna

alomaine, alomame

(almbrame)

mentras que non ven a luna.

2.

Pxenme'

contar estrelas

e votalas n-o sombreiro

no-n-as

puden dar contadas

hastra que veu o luceiro.

Obtenidas en varios puntos.

Est repetido en

la seccin

de Piropos.

AUSENCIAS

Ahora que ven


a leva
'

a leva

d os honies todos

lvanme o meu queridio


lvanni'a vista d'os
olios.

2.

Castilla

van os honies

Castilla por ganar


Castilla

queda n-a trra

para quen quer traballar.

Escribrach
e dentro

'

unha

carta

unha

cinta verde

non quero

cinta nin carta

quero que venas verme.

28

CANCIONERO

4.

Heinie de embarcar n-un barco

n-un barquino de papel

anduvera en tod
para ver

'

a vida

meu

Manoel.

Los nmeros
,

y 2 fueron obtenidos en varios punto*.

El 4 en Vivero provincia de Lugo.

BAILE Y MSICA

gaita ID, cando ni'a tocan

non-a quero destemplada


pois, tan slo

sendo

as
<

deixo d

'ir foliada

).

Baila modo, baila modo,

non me rompal-os zapatos;


anque son de cordobn

min custronm'os

cartos.

Gaita Algunos creen tradicin de fisonoma cltica la 1 aficin al instrumento msico conocido con el nombre de gaita gallega. Tambin se dice fuliada, porque la vocal o tiene afini(2) dad en la vocalizacin con la u. As vemos tambin que se dice faxes y fuxes; ceo y ceu; cormn y curman; chapeo y chapen.
1

30

CANCIONERO

3.

Baila quedo, baila quedo,

non me

roinpa-1-os zapatos;

qu'anque son de cordobn


tanin

me

custan os cartos.

4.

Baila quedo

baila

quedo

non me raches o mantelo


coidaches que era de pana

pr'o-eche de tersiopelo.

Eixo nenas aqu todas


I

aqu

'

o habedes de dar

con pandeiros e ferreas

dous cartos para gastar.

Pasei pol-a tua porta,


foliada no-n-a vin

toda a mia vida choro


os zapatos que rompn.

Unha

volta pol-o medio


'

outra pol-o d arredor

GALLEGO

31

as fai o

que ben baila

as fai o bailador.

Los nmeros
vincia de

y 6 fueron obtenidos en San Juan de

Pravio, provincia de la Corua. El 3 en Monforte, pro-

Lugo. El 7 en Abegondo, partido judicial d

Betanzos.

BIENVENIDA

Benvenida, benvenida
benveuida de chegada
esa tua benvenida

tocha ben deseada.

Diol-a garde, rni seora,

qu'hai tenipo qne no-n-a vin

eu pregunto por ust non pregunta ust por min.

Obtenidos en San Juan de Pravio


la

partido judicial de

Corana.

El colector ha cuidado de no usar la consonante y en ( i ) lugar de la vocal i. De sta suerte se evita tener dos signos para un solo sonido y se consigue uniformar la escritura evitando, por ejemplo, que en el singular se diga pay nay y en el plural pais, nais.
, ,

BURLESCOS

1.

Almendrillas n-as orellas

tamn-as ten o neu can

cando vai atrs d as lebres


'

sempre pensa que

lie

can

(caen).

2.

Almendrillas n-as orellas


maldita gala che ;

unha boa camisia un bon zapato


n-o pe.

Amores,
amores,
foi

cortei

un dedo,

ben cortado,

quen tea o mal que o cure


qu' min non

me da

cuidado.

TOMO

84

CANCIONERO

4.

nraller

d'o ineu hirmn

chmame
pasa a
lvate,

cara lavada
porta,

yanga U> pola


mia cuada!

5.

Antonia, mia Antona,


buscars quien quixeres;

nou

clie

han de

faltar

homes

nin tampoco

min mulleres.

6.

Aquela

vella

d'o diao

seic'-a atentu o

pecado

botou as berzas n-o pote

remexunas c'o forcado.

Arriba pandeiro roto


!

arriba

manta mollada
'

que dond estamos os homes


as nenas

non valen nada.

8.

As

garelas de Betanzos
'

cando van par o muo

Pasa a y-auga. La y interpuesta

sirve para interrum-

pir el hiato y favorecer la eufona.

GALLEGO

35

levan un gato esfolado

para comer n-o camino.

9.

As
Dios

mulleres que son boas


lies

d boa fortuna:
(

sarna con dolor de moas


ortigas pol-a cintura.

muelas

10.

As

seoras son bonitas

porque teen almidn

quen

ni'as dera ver n- eir

tirando po-lo lign.

11.

As
eu

nenias de Lao

cerca de

Padrn

diri

qun

elas son

refaixo sobre refaixo


faldra n-a camisa non.

12.

Cando

a lebre diga misa

e o conexo sea abade

deixari o

meu

querer

por coller a tua ainistade.

3G

CANCIONERO

13.

Casime, incu
Mia
filia,

pai, casime;

non

tes

roupa

Casime, meu

pai, casime

qu'unha perna tapa a outra.

14.

Catro

me

quercn

tres son d'a

Audencia;

vllach'o deo

con

tal

comenencia.

15.

Debaixo d a mia casa


'

toch' un nio de Ubre


e
ti

liebre

debaixo d'a tua

tl-o cieo

que

te leve

(demonio).

16.

Dicen que veu de Betanzos

unha parranda

tal cual

Xacobo, coxo

d'o

Carmen,
(4 notabilidades de Ares).

Belerio e Codesal

17.

Ese que vai por ah


inda

me

debe un real;

heille

de cobrar n-a capa


val.

q'o sombreiro no-n-o

GALLEGO

37

18.

Este ano hay moito

trigo;

[casamentoa que ha d' haber!

hase de casar fame


co'-a gana de comer.

19.

En
e

queranle casar
pai no-me deixou;

meu

agora vou de soldado

boa nmller

me

buscn

20.

Eu

teo un cansino

e ust ten des; o que ten des cas

pode ser xus.

21.

Eu

teo un cansino
'

que ven d a Marola


e baila o

fandango
sola.

c'unha perna

22.

Funme

a casar a

montaa,
;

(fume)

qu' trra d'os maragatos

dronm'unha muller
toda roda d os ratos.
'

vella

38

CANCIONERO

23.

Funm'a
'

casar

montaa

porqu haba moito pan


j

o forno de mia sogra

cra os fieitos n-o

vran

(helchos).

24.

Hei de
fala

vir, e

hei de

ir

non ch'a hei de dar

heite de facer

moer

com

'

os barqueiros n-o mar.

25.

Ingori, ingori,

enterremos este prob,


e si

non ten dieiro

enterrmolo n-o palleiro.

26.

Mia cuadia nova,

meu hirmn
si

eche pequeo

queres que medre logo


'

mndall o almorz cedo.

(i) Una de las diferencias que separan los sub-dialectos gallegos es la.n en lugar de la u. El sub-dialecto septentrional dice nirman man chan y los plurales uns cans mientras que el meridional prefiere decir hirmau mau chau chao, us cas.
, , , , ; ,
. ,

GALLEGO

30

27.

Mia nai botoume fora


por enriba d un tellado
'

vaite,

mia

filia,

vaite

vai tornar

nn porco bravo.

Mia nai deuin'unha tunda


co aro de
'

unha penetra
tina
.
.

(criba)

ela

non

< I

mia
'

nai, tena

\
\

vergonza
'

d a xente que ven d a

feira.

29.

Mia

nai por

me

casar

prometeume canto
as

tina:

que

me vu

casada
galia.

pagume c'unha

30.

Mia roquia

espenada
;

(rueca)

meu

fusio

por encher
,

(huso)

a mia sogra
o

enterrada

meu

houie

por nacer.

31.

Na

mia vida

tal vin

fato de bocas abertas

todas mirando pra min.

40

CANCIONERO

32.

N-a milla vida


'

tal vin

n-a aldea d o Pastel

(en Pravio)

un gato n-unha ventana


tocando n-un cascabel.

33.

N-a mia vida


n-aldea de Sigrs;

tal vin

(entre la

Corua y Carral)

unha cadela con

pitos

(perra)
(perros).

unha

galia con cas

34.

N-a mia vida


trocal-o

tal vin

gran

pol-a palla
solteira

(grano)

olvidar

unha

por querer unha casada.

35.

N-a mia vida

tal vin

un gato n-unha ventana


tocando n'un
violn.

36.

Nena, que

ests n-a ventana


'

co ' as puntas d o pao fora


reclleas para dentro,

qu o pao no -me namora.


'

GALLEGO
Non qnero un

41

87.

lime pequeo

mia

'

ha de valer

(po

me

parece n-a casa


(escoba de retama).

unha xesta de barrer

38.
era

amor d'a costureira


i>aj>el

e mollouse;

ahora, eostureiria,
o teu

amor acabouse.

39.

O
ha de

amor qu ha de
'

ser

meu

ter: as pern as tortas,

a barriguia redonda
e

unha xoroba

n-as costas.

40.
e

cario que che teo

mis o que ch'hei de ter


'

cabe n-a casca d un ovo


e

mais no -na ha de encher.

41.

crego foi moo

e eayu d'a ponte en baixo;

acodide o crego, nenas,

que vai po-lo

ro abaixo.

CANCIONERO

42.

cura de Sun Andrs

non ten camina lavada;


viva o noso cura de Ares
(

que ten

trinta

na

colada.

43.

O
os n-a

gaitero toca a gaita,

a muller o tamboril
fillos

as castaetas;
tal vin.

mia vida

44.

Olvidcheme por pobre


eu
inda
ti ti

por vincnleiro

no

ere-l-o galo

que canta n-o

meu

poleiro.

45.

rei

mandoum'unha

carta

dentro d'unha mazaroca:

(husada)

que, as mulleres, beban vino


e
,

os

homes auga choca


,

(aeja).

46.

Os rapadnos

d' ahora

son poneos e desdichados

(i)

Puerto de

la provincia

de

la

Corua

GALLEGO

4&

valen real o cento

coin'os xurelos baados.

Os

zapateiros de

Noya
menos

valen pouco e van

venden cento por nn carto

como nn

plato de xnrelos.

Para cantar e
as

beilar,

nenas d'a Pelengrina U);


,

para beber a perrito

(
(

aguardiente )

as borrachonas d'Elvia

).

Pasei po-la tna porta


e mirei po-lo ferroDo
;

e a ladra de tua nai

metum'un pu por un

olio.

Pol-a porta d'o tio Pedro

pasu o can d'o

tio

Miguel

c'unhas polainias novas

remontadas de burel.

i)

2)

Parroquia del Burgo, prxima Parroquia prxima la Corua.

la

Corua.

44

CANCIONERO

51.

Quen ande de

imite loa

por causa d'o sen amor

que tome as podras por


e a

leito
(

moca por cobertor

bastn gruessimo).

52.

Sale para fora

dixame pasar
tua nai prob

non

me

ten que dar.

53.

Si

ti

viras o q' eu vin


,

ala riba

en Monterroso
'

sete frades d

un convento

d' cabalo d'un raposo.

54.

Si

ti

viras o

q'eu vin

fuxiras

com'eu fuxn

un gato n'unha ventana


tocando n'un violn.

55.

Sale para fora,


cara de macaco,
troch
'

unha pedra

fago ch' un burato.

GALLEGO

45

56.

Tanta laranxa

da

China,

tanto limn por pelar,


tanta nena retraehera

como hai

n-este lugar.

57.

Todos me din que


xa me dan o parabn
todos

me

caso

me

din que

me

caso

pero no-me din con qun.

Todos os homes pequeos


son feitos de mala masa
toda-1-as horas
;

do
n'

da

son agoiros

unha casa

(ageros).

Unha

vella fixo papas

e o pote botullas fora:

(echlas)

hay un ano que


e

foi esto

inda hox'a vella chora

(an).

(i)
ei
,

En
,

agoiro
,

hay uno de

los cuatro diptongos

en

(ai,

gallego tiene semejanza del griego. En el cantar siguiente hay uno de los tres en u que al igual del griego, tiene tambin. Los diptongos, en abundancia repartidos, dan al gallego un marcado carcter de blandura.
oi

ui

que

el

40

CANCIONERO

60.

Vamo.s papa
(ju'liay moito

cia

que ver:

un

cancio. branco

con un cascabel.

61.

Vive,
e por

ti,

durme

e descans

min non teas pena,

porque,
'

me

ts tan segura

coni a auga n-unha cesta.

62.

Xanio, Xanio, Xan,


pernias de carabullo,
(palo

muy

torcido)

andas engaando as nenas


de noite
,

po-lo escuro.

63.

Xanio, Xanio, Xan,


pernias de gabiln,

andas engaando as nenas

domingo

po-la

man.

64.

Xanio, Xanio, Xan,


ten-a camisa

rabeh

GALLEGO

47

que Ha

fixo a

costurara

para que non

mexe

n-ela.

18 l 20, 22 ,23,26, 28, 32, 33, 38, 41 43, 47, 49, 56, 62 y 63 fueron obtenidos en San Juan de Pravio, partido judicial de la Corua: la mayor parte se cantan en diferentes puntos de la provincia. Los 4, 5, 7, 8, 9, 15, 17, 35, 36, 44, 45, 54, 57, 59 y 64 en varios puntos de los partidos dla Corua, Santiago, Padrn y Betanzos. Los 16, 27, 42 y 53 en Ares, partido de Puentedeume. Los 21 31 y 37 en Santiago de Compostela. Los 24, 31, 39, 46, 48, 50 y 51 en Vivero, provincia de Lugo. Los 29 y 40 en Monforte, provincia de Lugo, y en varios puntos de la provincia de la Corua. La abundancia de cantares burlescos y picarescos, revela bien dos cualidades psicolgicas de los hijos del pas, los cuales gozan mucho con la burla y rasgos picarescos aunque encubiertos con cierta socarronera.
(

Los nmeros 1,2,6, 13


.

.)

CANTAR
1

(sobre)

(i)

gracia de cantadora
,

perdina

triste

de niin

sendo n-o monte pastora.

2.

Algn

da canti ben

agora, vella, non podo,

( Al ocuparse el Sr. Mil y Fontanals de los tercetos i ) gallegos dice que esta clase de estancias son de versos octoslabos, casi siempre libre el segundo aconsonantados el primero y el tercero, y llama la atencin acerca de la diferencia que presentan acerca de este punto las dems poesas populares de Espaa y Portugal. Aade el mismo escritor que existen letrillas castellanas y alguna danza catalana en que el tema es un terceto con las rimas abb semejanza del terceto gallego siguiente: Anque che son d'a montaa anque che son montaesa anque che son non me pesa. Los stornelli sciure italianos ofrecen mucha semejanza con los tercetos gallegos, con la notable diferencia de que aqullos son endecaslabos. El referido Sr. Mil no halla semejanza entre el terceto gallego y el terceto cltico seria completa si el primer verso no presentase disparidad de rima; pues sabido es que el cltico era monorrimo en los tres versos. Los tercetos se prestan muy bien para acompaar el baile, que se llama tambin ra y ruada al comps del pandero de aqullos volveremos ocuparnos al hablar de las ruadas.
, :

GALLEGO

49

a que canta ben de

moza

sempre

lie

vai

dando modo.

3.

Anque
qiien

canto

canto rabias

'

as i ben

'

as entende
(

(quien

me

las

oye)

doume Dios habilidade


de comprar quen

dime
K

me vende

4.

Anque

botes e rebotes

e volvas rebotar,

detente

mia minina

que por baixo has de quedar.

5.

Anque

botes e rebotes

e volvas rebotar;

inda teo un saco cheo


outro por encomenzar.

6.

A tua
voucbe
(

porta, minina,
2
>

cantar os reis

^i) Es notable esta copla que el colector oy cantar mas de una vez. La forma che de vouche es encltica, como lo son: me, (2)
lie, es, se, te, o, a, os, as. Asi se dice fime, dillel-os, en donde la vez debe notarse que el llel equivale lies, en virtud de la sustitucin de la 5 por la /, alteracin pro-

piamente eufnica.

tomo

50

CANCIONERO

o caravel ten dez follas


e a rosa dazasis.

7.

Axeitcheme a polainia
a-xei-tcheme a polaina

axeitchema por un lado


que-d o-outro-xa che est
'

msica especial).

Axuddem'

cantar

e mais botar por ela;

que non debo carto a home


nin muller d' esta trra.

9.

Cantade, nenas, cantade

qu
'

'

o voso cantar

'

alegra

s o

voso cantar non fora


n' -estaba n-esta trra.

xa

10.

Cantares e mis cantares


cantares ch' hei de cantar

teo a hucha nova chea


e

un

costal por desatar.

GALLEGO

51

1.

Canta

ti,

cantaral en,

iremol-os dons cantando,

cante qnen tuvere amores


qii'

os ineus vnsem' acabando.

12.

Cantos m' estn marnmiando


poniue
d' esta

hora canto;
fillos

inda eles tern

que

lies

pasar outro tanto.

13.

Con
as

esta

mia gaitia

nenas hei de engaar


elas tolias

non sean

(locas)

non venan 6

meu

cantar.

14.
si

Encomeza, encomeza,
qneres encomezar;

o primeiro que comeza

primeiro ten qu

'

acabar.

15.

Esta mia gargantia

nona
si

fixo

un carpinteiro:

queredes que vos cante

habedes de dar dieiro.

52

CANCIONERO

16.

sta vai por despedida,

hoxe aqu non canto outra


os seores que
d'

m' a oyan
outra.

hoxe un ano m' oyan

17.

Eu

cantar ben che cantaba

(D

algn da ben canti

agora xa che vou vella


agora xa

me

malvi.

18.

Eu non

canto por cantar


lie

nin por gana que

tea

que canto por


'

aliviar

d o meu corazn a pena.

19.

Indo pol-a mar abaixo


on cantar a serena

(sirena)

(i) En gallego es muy frecuente ver junto al verbo el dativo del pronombre de segunda tercera persona aunque el interlocutor no desempee oficio directo ni indirecto en la oracin: por ejemplo, dyencheme as moas, sea, dulen,

teme.

Esta diferencia del castellano y del gallego pudiera parecer los hijos de Galicia sequedad y despego por parte de los castellanos; siendo asi que el rigor del lenguaje es quien verifica la supresin de un dativo pronominal, innecesario, y slo disculpable en los gallegos, que por carcter, tienden establecer desde luego relaciones de benevolencia entre los
interlocutores.

GALLEGO
(1>>

53

vlgame Dios, case

canta

unha cousa tan pequea!

20.

Namoreinie d'unha nena


porqu' ela cantaba ben

ahora morro de fame,


o cantar

non

me

manten.

cantar d o galleguio
'

cantar

que nunca acaba


tailalila

comenza con

e acaba con taalala.

22.

Omeu

cantar, xa non viste!

canto para que non digan

Alegre

por

qu ests
'

triste ?

23.

O
e 6

que m'axude cantar


de dar chicolate;

heille

que no-me axudare

un veneno que o mate.

(i)

Es frecuente

el

uso de

la

voz

case

por como.

54

CANCIONERO

24.

que

me

oya cautn-,

qu dir, e ten razn

que alegre anda aqula


qu trist'o

meu

corazn!

25.

que queira que

lie

cante

lame de pagar priineiro

qu' esta mia gargantilla

no-ma

fixo o carpinteiro.

26.

Para cantar veno en


para beilar

meu hirmn

para tocar o pandeiro


viva quen-o ten n-a man.

27.

Perdn o

meu
'

refaixo
l

perdn a cinta d
mira, Pepa,

perdn a cinta d

'

l
'

meu marido dm

outro
'

que eu dari conta d


mira, Pepa,

que eu dari conta d'l

(msica especial).

GALLEGO

55

28.

Si con copras indesentes

pensas de ganar baza

anda, picaro, cochino,

qu'has de levar calabazas.

Los nmeros 4
y 23,

11

12, 15, 16, 17, 20, 22

vieron obtenidos en Pravio, partido judicial

de

la

Cornfia; pero son bastante comunes. Los 1, 2, 24 y 25,

en Vivero, provincia de Lugo. Los 3, 14 y 27, en Santiago del Burgo, partido judicial de la Corua. El
ro 26
,

nme-

en

la

Corua.

CASAMIENTO

1.

Casadia de tres das

non

se cansa de chorar

pol-a vida de solteira

que non ha de recobrar.

_
-

che
J
f

me

dea
#

-^ios

(1

me

)pacencia

dea a min

con esta mia muller


nin ela fai o que eu digo

nin eu fago o que ela quer.

3.

Eu
nunca

caseime e suxeitime

me

eu suxeitara

De ambas maneras

se canta el primer verso.

GALLEGO

57

de

solteira,

roupa nova;

de casada, remendada.

Solteiria

non

te cases

aproveita a boa vida;

qn en ben
'

sei
'

d nnlia
'

casada

que chora d arrepentida.

O
si

cura que

me

casu
,

tanin

me

puido velar

me

peta n-a cabeza

vlvome descasar.

Traes o sombreiro 6 lado


uso de mercader,

(i) El adverbio ben se junta: con verbos, como en ben sei de este cantar; con adjetivos, como elle ben alto, que quiere decir es muy alto bastante alto con sustantivos y pronombres, en igual acepcin de muy bastante, como houbo ben xente n'a misa y trougueche ben d' elas! en cuyo ejemplo se interpone, antes del pronombre, la preposicin de, obedeciendo exigencias eufnicas. Por ltimo, donde se nos presente el abverbio fow pospuesto los de cantidad tan y mui equivale los adverbios castellanos tanto y mucho por ejemplo gstame tan ben Xuana
; ,

como Manuela.

La h de unha algunha, ningunha representa la pe(2) quea aspiracin que es preciso hacer para impedir que la n forme slaba con la a. Hace el oficio del llamado espritu suave de los griegos, que impeda que la vocal inicial de una )alabra se juntase, en la pronunciacin, con la letra final de
,
,

a palabra precedente.

58

CANCIONERO

ts a

mnllerpor buscar
si

ha-la buscar

Dios quer.

El nmero 5 fu obtenido en Pravio, partido judicia

de

la

Corua. Los

2 y

3,

en varios puntos de

los dis-

tritos

de Corua, Puentedeume, Betanzos, Santiago y Pa drn. El 6, en Vivero, provincia de Lugo.

CELOS

1.

Dixanie subir alto

que d o
'

alto

vexo ben

quero ver os meus amores


si

se paran con algun.

Obtenida en San Juan de Pravio


la

partido judicial de

Corua.

CONSEJOS

1.

Antes qu'-falar
'

te ponas

pensa no qu has de decir

que moitos, de non pensalo


chegrons -arrepentir.
'

2.

Cantan os galos dia


recorddeo namorados,
rapaces qu andas de noite
'

non vos

collan descoidados.

3.
'

Mariquia, non te

fies

d os estudiantes d a
'

vila

qu'o deo teen n-o corpo


cando dan palabra
fina.

GALLEGO

61

5.

Naide se

fie

d' os

homes

nin de todo o sen afn

que teen o mel n-a boca


e n-o peito solimn.

5.

Non

digas mal de Marica

qu' unha muller como nos;

qu o que hoxe dla


'

dics

man

o dirn de vos.

6.

J)

secreto

d o teu peito
'

non contes teu amigo


a amista logo s acaba'
'

che sirve de testigo.

El nmero 2 fu obtenido en varios puntos de los partidos judiciales

de Corua y Betanzos. Los nmeros 3

4,

5 y 6, en Vivero, provincia de

Lugo.

(i)

Parecido otro en castellano.

CUALIDADES PERSONALES

mia nmller
'

vella

de vella cayull o ciro


hei de facer

un pandeiro
(Carnaval).

para correr o Antroido

A mia muller

vella

de vella non pode andar;

hina de por de cancela

poner

n'o prtelo d'o

lugar.

A
ha de

muller que ha de ser mia,


ter o cu de pau,
(

a barriga de cortizo
e a nariz de bacalao.

(i)

Colmena, generalmente de corcho.

GALLEGO

63

Coloradia d'a cara

eu no-na quixera ser,

unha mazan colorada


todol-a qneren comer.

Encarnadina d'a cara,


delgadia d'a cintura,

mndache moitas mamorias


o capitn d'a fala.

Eres blanca com'o jwte


negra com' a parrumeira
se pol-a noite
(

(*>
)

non campas

de da n-hai quen te queira.

Este ano hai moito

lio

este ano hai moita aresta

os rapadnos d' ahora

cheiran

mexo que apestan

(huelen).

8.

Estu rouca, estu ronca,


estu rouca e ben o sinto

(ronca)

Olla de hierro de tres pies.

2)
3)

Chimenea de

No

aldea. eres aceptable.

64

CANCIONERO

acabi de rouquear

c'un vaso de vino

tinto.

9.

Manoelio

inoi bunito

ben

11'

(D d

o parecer;

dicen que

mexa

n'

cama
(pereza).

co-a pregidza de s'-erguer

10.

Maruxia, donen' os
rzall
'

olios,

a Santa Luca
'

que pol-a noite ch os cerr


e ch'os abra pol-o da.

11.

Maruxia ten boas pernas,


ah ven pol-o d arredor
'

nunca vin tan boas pernas


n-a
filia

d un labrador.
'

12.

Mia

nai, o pote ferve,

aquela nena non ven

( En este cantar y en los tres siguientes vemos varios i ) sonidos blandos en 11 ch x que comprueban el concepto que tiene el gallego como la mayor parte de los idiomas de marcada tendencia la armona huyendo al efecto de los sonidos speros y desapacibles como el de la j y el de las finales en vocal aguda. La eufona es la que motiva no slo la tendencia las vocales cerradas sino tambin la abundancia de diptongos y de otros sonidos blandos como los
, , , ,
, ,

que acabamos de sealar.

GALLEGO

65

ela

como

bunitia

algn galn a deten.

13.

Morenina ha de ser
a trra para dar nabos,
e o

home para

ser

bo
palos.

ha de ser molido

14.

Morenio, morenio,

moreno como unha mora;


non
sei

qu ten o moreno

que todo mundo namora.

5.

Morenita ha de ser
a trra que d centeo
o

home qu ha de
'

ser bo

ha picar de moreno.

16.

Moza

bonita n-o

mundo

non haba de nacer;


porque
todo-l-a
fai

com'a maza

(manzana)

queren comer.
5

tomo

GG

CANCIONERO

17.

Os

rapacios d' ahora

son pequeos e mal feitos;

teen petos

(*> n-as cirolas

<

atacados ejieitos

(helchos).

18.

Os rapacios pequeos
son feitos de mala masa
todal-as horas d'o da

son agoiros n-unha casa

ageros

).

19.

Os rapacios d'ahora
teen as pernas peladas

de sobir pol-as paredes


e baixar pol-as ventanas.

20.

Para

coller
<

unha

lebre

corredoiras

apretadas;

para engaar unha nena

home de poucas

palabras.

Bolsas senos. (i) Calzones de estopa lienzo ordinario: van por debajo (2) del calzn de pao y veces asoman los extremos de aqueun decmetro ms abajo las pierlla especie de zaragelles nas del calzn. Corredoiras congostras se llaman los caminos de carro, ) ( 3 entre muros ribazos.
,

GALLEGO

G7

_>

Preguizia

1
) ,

queros

pan ?

seora, Vai buscar Non seora,


S,
22.

si

ni 'o

dan.
(cuchillo)

o coitelo.

no-n-o quero.

Quen che d ixo pau de buxo


,

(bJ)

que sirvas pra

culleres.
'

(cucharas

as mintiras son d os
'

homes

verdades d as mulleres.

23.

Rosia, Rosia, Rosa,


Rosia, rosa encarnada,
tarde te deitas chorosa
(

acuestas

rgueste sempre alborada.

24.

Unha

pereira sin peras

qun ha de subir ela


sin

una minina

honra
ela.

qun ha de casar con

Tente dereita,

iei >iyj

a
j

(Bieita

= Benita)

que teu pai te quer casar

(i)

Preguizia

diminutivo de pereza.

G8

CANCIONERO

tan

dereitia

me

teo

qu'o vento

me

quer levar.

26.

Teste

ti

por boa moza


s;

boa moza non-a


ts

un palmo de

narices

qu' da de comer des.

27.

Teste

ti

por moi bon mozo,


(

moita cousa no-n-o s

*
)

anqu'es bonito d'a cara

tamn

es

trenco d' os pes.

28.

Todol-os mellores mozos

van n-o

servicio d'o rei;


<

o refugallo
ten

que queda
seil

un garbo, que non

29.

Xaquincio, Xaquincio, Xaquincio,

meu amor:

(i) El sonido nasal de la n se evita en gallego unindose sta con la vocal que le sigue como no-n-a s quen-o-dixo, be-n-o sei. (2) Resto despreciable despojos.
,

GALLEGO

69

inoitas trras andiveches,

qun che levou

a color?

Escolorite minina
volverite colorar;
quiticli'a color

d) d'a guinda,

heicha de volver dar.

Los nmeros 4, 15, 17, 19, 22, 24, 25 y 30, fueron obtenidos en San Juan de Pravio; pero son bastante comunes en los partidos judiciales de Corua y Betanzos.
Loa 1, 2, 10, 11, 12, 14 y 16, en Ares, partido judicial de Puentedeuine; pero son bastante comunes en los de la Corua, Betanzos y otros. El 5, en la Corua. Los 7, 8 y 13, en Elvia y Santiago del Burgo, partido judicial de la Corua. Los 9, 20, 21, 26 y 27, en Santiago de Conipostela.

(i) Obsrvese que menino.

el

color aparece

como

del gnero fe-

CONJURO

Eu
vaite

ben vin estar

a niorte

coinendo unha pina d'uvas;

d 'ah morte negra


,

desamparo d'as viudas.

DESAIRES

Ai adis mia minina


!

minina revolteadora

botchesme fora as pallas

dnde hei de dormir ahora?

2.

Non

ch'as quero, non ch'as quero

nabizas d'o teu nabal;

non ch as quero non ch as quero


' ,

'

que

me poden

facer mal.

3.

Non

sei

por qu das paseos

con puntos para chorar,

sabendo que son


e

solteira

non

me

quero casar.

72

CANCIONERO
Olvidclieme por prob

4.

eu

pol-a riqueza;

non venas mia porta


molestarme a cabeza.

5.

Por unha vez que ch'o diga,


outra que ch'o diga basta;

non quero ser pretendida


por
filio

de mala

casta.

Los nmeros 1 y 5, fueron obtenidos en la 4, en Pravio, partido judicial de la Corua.

Corua El

DESDENES

1.

Olvidcheme, olvideite,
nietinch'a figa (D n-os olios;

que cando

ti

me

olvidache

xa ch'eu tina amores no vos.

2.

Algn da por

te ver

abrn portas e ventanas

agora por non te ver


todal-as teo cerradas.

3.

Non ponas
nin a
'

o pe n-o

meu

man

n-a

mia saya,
solteira

qu anque son moza

espero de ser casada.

Higas; amuletos de azabache figurando una mano ce(i) rrada asomando el dedo pulgar por entre el ndice y el mayor. Tambin se pone la mano en esa forma delante del que se teme nos hechice enmcigue.

DESENGAOS

1.

Indo eu para Santiago


n-o camino achi espinas;
volta, par' a

mia casa
'

qu' a gala d

as mininas.

2.

Pasi por Madr cantando


sin saber o

qne dica
o

costa d

'

meu

dieiro

deprendn a cortesa.

El nmero 1 fu obtenido en Abegondo dicial de Betanzos.

partido ju-

DESPEDIDAS

1.

Adis, adis, quiridia,


adis
,

mcu

s e
'

meu non

eres regalo d
e
'

a vida

prenda d o corazn.

2.

Adis

ros, adis fontes

adis regatos pequeos; adis vista d


'

(arroyuelos)

os

meas

olios,

non

sei

cando nos veremos.

Adis, que che


d
co
'

'

embarco

esta trra par


'

'

outra
olios

auga d

'

os

mens

lavars a

mia roupa.

76

CANCIONERO

4.

Adis
anque

ti,

meu garanduxo,
d
,
'

me vou

esta trra

anque

me vou non me

fuxo.

5.

luna vai indo alta

os pinares xa fan sombra

eu vuchenie retirando
qudate con Dios
,

paloma.

6.

Amorio,
dixame
'

si te

vas

unha prenda tua,

dixam

'

a tua navalla

para picar a verdura.

7.

Anque me vou, non me vou,


anque

me vou non

'

olvido

qu' anque

me marcho

c'o corpo

qudam'aqu o sentido.

Despdete limoeiro

d o derradeiro limn
'

ltimo

non

me

despido

rapaza

d'a tua conversacin.

GALLEGO

77

9.

sta vai por despedida


n-a pela

d'unha mazan,

non cantemos lioxe todo


deixemos para manan.

10.

Esta vai por despedida


n-o

medio d'nn repinaldo,

(manzana, pero)

qudate con Dios, minina,

que

me vou comer

o caldo.

11.

Esta vai por despedida


pra que nos nos despidamos,

que

si

no-nos vemos mis

que n-o ceo nos vexamos.

12.

Farruquio,

si

te vas

dixam'unha prenda tua,


dixam a tua navalla
'

para segar a verdura* 1 ).

13.

Nunca me

digas adis,
triste
(

que adis palabra

'i)

2)

Parecida la nm. Parece castellana.

6.

78

CANCIONERO

qu' entre dona que ben se queren


i

custa caro despedirse!

14.

Vucheme

d'aqu, minina,
altas

que xa-as estrelas van

qu'ah ven a lus d'o da


descubrindo as nosas
faltas.

15.

Voume
non
sei si

por aqu abaixo

me

vern

ir,

levo o

meu

corpo rendido
durmir.

voum' votar

Los nmeros 3, 5, 8,9, 10, 11, 14 y 15, fueron obtenidos en Pravio y Canibre, partido judicial de la Corua. El 4, en Vivero, provincia de Lugo. El 6, en Ares, partido judicial de Puentedeume y en varios puntos de la Corua y Betanzos.
,

DESPRECIOS

Arriba, pandeiro roto,

abaixo manta mollada;

que dona estn *

(as mulleres
]

os

homes

os

homes non valen nada.


non val nada.

as mulleres

Boti as redes mar

para coller unha boga


colln a

cabeza d'unha

para dar mia sogra.

Mala xesta barredeira

(escoba)

como veu pol-o limn


vena pol-os homes todos
xa que tan bs eles son.

80

CANCIONERO
Olvidcheme, olvideite;

4.

nada che quedi debendo;


dchem'a carta de pago
donen' o recibo correndo.

5.

Tanto se

me da
por

por

ti,

cara de fregal-as olas

tanto se

me da

ti

como gato por

ceblas.

Los nmeros 2, 4 y 5, fueron obtenidos en Ares, partido judicial de Puentedeume, y en otros puntos del partido de la Corua.
i

DILOGOS

(1)

Y ENCHOYADAS

1.

Con
y de

licencia de la sala

<

>

la seora ta

estimaba de saber
este

mozo qu quera.

Enchoyadas, se llaman las luchas que por medio del (i) canto de coplas improvisadas sostienen dos mozos. Generalmente las eslabonan, poniendo el uno de los contrincantes por primer verso de su copla el ltimo de la de su competidor.

es raro ver que se contine la enchoyada en otra sesin, se da por vencido ninguno de los improvisadores. Tambin se hacen en prosa, y sin canto, poniendo recprocamente prueba su discrecin y travesura ante la muchacha de la cual solicitan ser los preferidos. El Sr. Mil y Fontanals ha observado que los roman(2) ces fueron menos comunes en Galicia que en Portugal y Asturias, y lo atribuye la decadencia del espritu tradicional y la gran aficin otros gneros ntimamente relacionados con la msica y el baile. Castilla y Andaluca que tan fe-

No

cuando no

cundas fueron en romances tienen escaso nmero hoy, y otro tanto sucede en Aragn y Valencia. El colector procur presentar en letra bastardilla al(3) gunas frases y versos que en los cantares gallegos aparecen en castellano.
,

tomo

82

CANCIONERO

Este inocio
seora, l)cn
11

o que qner

'o dira
(

ven por divertirse

un pouco

que' cousa de inozarra.

Con
e

licencia de tus padres

mais d'a xente de ben

estimaba de saber
este galn

d'onde ven.

Este galn d'onde ven


l

ch'o dir:

ven de vel-a roinara


y a mocid.

romara xa
afoliada
se
<

a viches,

(viste)
(hiciste)

xa ajixeches,

non sabes o camino


(viniste).

volve por onde vieches

O camino ben-o
e

sei

mais ben ch'o aprendn,

estimaba de levar

Marica de par de min.

(i)

cin a

Divertirse, generalmente lleva antepuesta la preposisin que se altere su significacin y lo mismo sucede
,

con otros verbos como bafar lembrarse regaar semellar; de aqu el que se diga abafar, arregaar, asemellar, etc. Foliadas: reunin de campesinos para bailar con mo(2) tivo de alguna festividad.
, ,

GALLEGO

88

A Mariquia

levar

parecer pouco xusto

dormir contigo n-a cama (D


fari-o de mellor gusto

(haralo).

3.

En amar

heite de

amar

e terte n-o corazn

pero o qne ch'hei de encargar

poerm'a man eso non.

En

man non

ch'a pori

<

>

por cansa d'o rain nso,


nin n-o leito che verei
rosias de lindo gnsto.

Rosias de

los rosales

non son tuas qne son mias!

Se non

son, podern ser;

mndalle carta tu padre


que las venga recoger.

4.

Seora dama de
sirvas ust de
'

froles

d'o xardn ben froleado;

me

dar

canda para nn cigarro.

Alude

al

casamiento legitimo.

(2)

Pori pondrei.

84

CANCIONERO

Eu non son dama de


d'o xardn ben froleado
pero esta casa non nega
candela para un cigarro.

froles

5.

Memorias sonch'escusadas
unha nena de quince anos
non pode
resistir cargas.
ti

Outras mais novas que


teen cargas e marido
tam-n-as
ti

resistas

se te casaras conmigo.

Eu contigo non me
e,

caso,

porque

non quereri

volve por aqu

man
dari.

que resposta che

Por aqu man non volven


zapatos

meus en de balde
sin gusto

non quero casar

non sendo de voluntade.

Guapo, que tanto


si

soubeches,

(supiste)

non sabes o camino

vlve por donde vieche.

O camino ben

o sei,

que o vexo desd'aqu;

GALLEGO

85

o que sinto, non levar


tinha rosa qu'liai aqu.

Guapo,
a
t

vite noramala

moito non che ni'agradu.


Vaille dar nioi noramala

6 curral que te criu.

O curral que me criu


non che debe nada
si

que
que

algo che deber

muy

pronto ch'o pagara.


car tos no-nos teo

Anque
e dieiro

non me sobra
t

para che pagar


no-ha faltar quen

me

socorra.

6.

Marmla, marmuladora,
marmla de min
tes e d'outro;

unha

silla

n-o inferno

para descansar un pouco.

Esa lengua que me


apega com'o almidn; que non dea a ocasin.

insulta

quen non queira qu'o marmulen

86

CANCIONERO

7.

Viuteeinco
.seis

servilletas,

reas

U) en oada

volta,

nena, que ests n-a ventana,


bixa e btalle a conta.

Anda
non

valente burro

o que fuche preguntar


seiscentos son trinta pesos
ts volta

que

lie dar.

8.

Cantador que
e te ts por

ests cantando

moi cantista

dime

cantas cruces fai

o sacerdote n-a misa.

O sacerdote
o sacerdote n
'

n-a misa

primeira e segunda ves


a misa

cruces faicbe trinta e tres.

9.

Dgame, mia seora,


xa que
<

ten tanto saber

(i) Al formar el plural de los nombres terminados en t y en, como dichas letras son de las que fcilmente desaparecen en la pronunciacin causa de su gran fluidez es comn la supresin de la consonante final del singular; por esto en lugar de decir reals papis se dice reas papes- cuya circunstancia debe tenerse en cuenta al escribir el dialecto. As como hay modos adverbiales y otros que pudi( 2 ) ramos llamar prepositivos, y los unos y los otros son adiciones respectivamente la lista de adverbios y preposiciones;
,
,

GALLEGO

87

cantos pelos ten un can

cando acaba de nacer?

Cando acaba de nacer!


logo ch
'

o digo, amiguio:

que, todo est cheo d'eles

desde o rabo hastr'o focio.

10.

Dgame, mia seora,


dgam' ust, seorita:

un cabalo ben ferrado


cantos cravos necesita.

Eso pronto ch
anda
'

'

o direi,

valente burro

qu un cabalo ben ferrado


non necesita nenguno.

11.

Dgame, ustede, seora;


o

que pregunta non

erra:

Canto levan por ferrar ^)


un carro nesta trra?

existen tambin

obedecen

modismos conjuntivos, que en el dialecto propsito de sealar la relacin entre los pensamientos. Por ejemplo: Xa que. Pra que. Pra canto mis. Despois que. Se non que.
al
( i )

Echar los

herrajes.

88

CANCIONERO

Eu non

11

'

o podo dicir

que non trato de ferrar;


o que o estime de saber

que se propoa axustar.

12.

Pasei pol-a tua porta


ergun os olios e vin

un
ti

letreiro

que deca

non eres para min.

Eu como saba
quiti
ti si

leer

puxen outro

non

s para
ti

min

non son para

tampouco.

13.

Con
d
'

licencia

d os meus pis
'

a mia seora ta

estimaba de saber
este galn qu via.

Este galn a qu via


moi pronto
vnse
(

o sabers
s
'

por

adivirtir

divertirse

que cousa de mocid.

( i

Vense

vinese.

GALLEGO

89

si

Si ves por adivirtirte,


,

galancio

ben

fixeste

non sabes o camino

ylve por donde vieste.

O camino ben-o
ben-o vexo dend'aqu
pero qnixera levar

sei

unha

rosa

coma

ti.

Unha rosa com'a en


de levar non deixars

ha de ser co'a condicin


qne non
11

'as

poner as mas.
11'

As mas non
eso

as poeri,

eso on teas cuidado;

pero, de estarche con ela,


,

de lindo regalo
ela

Eso de estarche con


eso
,

no-no fari

e viras aqn

man
dari.

que resposta che

14.

Vite d'ah, galopn,


fille
'

un

vistido teu pai; pol-o

qu anda

mundo

adiante

como

o votu sua nai.

90

CANCIONERO

S'anda
ti

pol-o

mundo

adianto

rapaza que ts con eso:

de sete damas que teo


-la

de menos precio.

Si eu son a de

menos

precio

vai correr garabana;

qu'outros mellores que


esperan por esta dama,

ti

Los nmeros 1 y 2, fueron obtenidos en Santiago de Compostela. El 3 en Oleiro partido judicial de la Corana. El 7, en Santiago del Burgo, partido judicial de la Corana. El 8, en Vivero, provincia de Lugo.
,
,

DIALOGO ENTRE DOS VARONES

i)

15.

Eso,
'

s,

nieu compaeiro,

prenda d o

meu

corazn

entraremos n-a taberna


votar

un cuartern.

La pesadez que se nota en este dilogo depende del ( ) i afn con que luchan los justadores ante sus convecinos que desean felicitar al vencedor en el canto, el cual se contina alguna vez en diferente sesin sobre todo cuando la primera se alarg con los cantos coreados del alalda despus de cada cuarteta. Estos cantos, por su lentitud son fciles de copiar sin auxilio de la taquigrafa. En materia de dilogos, no deben confundirse los de cantadciras enchoyadas con las rcgueifas coplas cantadas en las
,
,

bodas nombre procedente de la torta que con un huevo en medio se disputa por un mozo y una moza. Escndense los cantadores y se dirigen recprocamente cuartetas llevndose el ltimo la reguei/a como premio, que despus reparte sus amigos. La regueifa la llevan tambin veces los padrinos desde la casa de la novia y la van repartiendo por el camino los que salen felicitarles al paso. Los de cantadeiras enchoyadas se cantan, como se dijo ya en esa especie de justas lides de improvisadores por
,
,

92

CANCIONERO

Eso,
si

s,

meu compaeiro,
paladar,

prenda d'o

meu

axudarich'o beber
tras cartos pra pagar.

Trayo
eso
s
,

cartos pra pagar,

meu

quiridio

dixate de cuarterns
e votemos

un
s,
'

cuartillo.

Eso
ti

meu compaeiro,

qurest emborrachar

e despis pol-o camino

que te tea que

levar.

Eso de
anque

ter

que levarme

non che d ningn cuidado


hei chegar mia casa

me

coste traballo.
s,

Eso

meu

compaeiro,

tiremos andar andar

ms que, generalmente, pasan por improvisaciones

versos

vulgarizados entre los campesinos. Las tortas de Pascua con varios huevos y terrones de azcar, difieren de las verdaderas regueifas en que no llevan
,

muy

un slo huevo como las que hemos citado. Lpez Tamarid en su Compendio de algunos vocablos
bigos, etc., dice: que regaifa es voz rabe

que

arsignifica torta.

(Murgua).

Engelmann Glos. de mots esp. et port. derives de 1' rabe pone Reguifa rabe Raguifa, que P. de Alcal traduce por obronazo de gevos, oblada y torta.

GALLEGO

9$

xa que bebemos o vino

ordenemos de pagar.

Eu
eso s,

os cartos no-os tragua

meu

compaeiro,

peTO, espero n-a fianza

qne

me

d o taberneiro.

Nunca eu aqu viera


que truxen bon compaeiro!

que non teo mis remedio


se

non deixar o sombreiro.

Vamonos
prenda d'o

tirando casa,

meu

corazn;
'

venen as barras d o da

deixemos conversacin.

Compaeirio d'a alma,


estouche n ' unha opinin
antes de nos retirar

paguemos

o cuartern.

Ti vasme enfadando moito,


eso s,

meu

quiridio,
,

sabes que no- cuartern

que bebemos un

cuartillo.

Para pagar un

cuartillo

pregntall' taberneiro;

04

CANCIONERO

que eu non che pidn tanto,


porque non tina dieiro.

Non
eso
s
,

te

ponas tan ufano

nieu quiridio
11
'

record a que

o pidiches
cuartillo.

que

che votu un

Levantmonos d'aqu
cara camino d'a

Fame ^\

qu

'

al

meu compaeiro

heiche de rompel'a alma.

Non

sei

como me

dis eso

nin como Jalas d'alma;

(hablas)

hoxe non che teo medo


que trayo boa bisanua
(

>.

Acaba meu compaeiro


e rematmo-la toda

qu' antes de chegar casa has caer n-a corredoira


(

).

Ti
eso
s
,

teste por

moi valente

meu

quiridio

La cuesta D'a Fame hambre en el camino real de la i ) Corua Betanzos. Chuzo con hoz pequea, arma muy comn en la Ma(2)
(
:

rina.

(3)

Camino de

carro, entre ribazos

muro.

GALLEGO

95

s
t

cayo n-a corredoira

has de caer

no

camino.

Eso caer n-o camino!


parcein unlia simpreza
'

t,

ordena de pagar,
a

ou de deixar

chaqueta.
'

Axudchein
eso s,
si

o beber

meu compaeiro

quedar deixo a chaqueta

ti-has deixar o sombreiro.

Vamonos tirando
eso
s
,

casa

meu amiguio
si

hasta

manan

Dios quer

que pagaremos o vino.

Vamonos, meu amiguio,


qu
'

o taberneiro s ' enfada

que para pagar o vino


fainos falta

unha

fianza.

eso

Si eu o vino ll'o pidira,

s,

meu compaeiro,

anque che fora unha cntara

'

a fiara o tabarneiro.
teste por

Ti

moi valente

e por moi bo compaeiro

96

CANCIONERO
sucdeche com min
'

traer bolsillos baldeiros.

Levanta, meu compaeiro,


ponamos ps
camino
si

que xa man

Dios quer

hei de vir pagar o vino.

Ti
recorda
,

teste por

moi sabido

e coidas que non te engaas,

non era vino


(

que era un pucheiro

de caa.

Truxen eu bon compaeiro


e y-

un valente tramposo

quedo pagador d'o vino;


l, tirarino n-o

foxo

).

Respndeme

tabarneiro

estas palabras dicindo:

dempois de

tralo

foxo

podes

tiral-o n-o rio

T'e mail'o tabarneiro


me
queredes engaar,
'

marcbarmonos d aqu
e virsm' compaar.

Copa equivalencia modernsima.


;

iil

Foso; cuneta.

GALLEGO

07

Yite con Dios,


cando non votitc

non

fales,

pasillo diante, pasiflo,

(delante)

que tnveche boa suerte


ro.

Eso de tirarm'
non

ro

te atrevas falar;

que, entr'os dous, compaeiro,

non podamos nadar.

Pensas que che quero moito


porque miro para
as
ti

Dios

me
ro

garde a alma

como me

de
(*)

ti.

Seique
meu
si

vas moi enfadado

antiguo compaeiro,
vir

non queres

conmigo
(

voume

tirando Rueiro
ir

2 ).

Eso de
adis,

acompaarte

no-n-o vayas pensar

meu

amigo, adis,

xa
3

me

podes olvidar.

1 f)

Mariquia
ti

hermosa

que fas

ah.

Seique seica; creo que. Rueiro : lugar de este nombre en la parroquia de San Juan de Pravio, en el partido judicial de laCorufia. rase una muchacha que estaba sirviendo y con la (3) cual su amo pensaba casarse pero como volviese de la gue(i)
(2
)
;

tomo

98

CAN'CIONKRO

Estu gardando
ben

gando

(el

ganado)

me

ves aqu.

Mariquia hermosa
ti, gardl-o

gando?

Xa nacn, Amaro,
para este traballo.

Mariquia hermosa:
queres vir conmigo?
n-este

monte
ti

sola

corres

peligro.

Eu xa non che vou,


en xa non che
que dir
iri,

meu amo,
amo

en qu m'ocupei.

Si che di ten
t'

en qu

ocupadle,
(vino)

que veu nube d'auga


e que t'abrigache.

Eu contar verd
que mintir non
rra el antiguo
sei,

amante de aqulla apost


,

el

amo afirmando

que
finge

la

muchacha no le correspondera ya. En el dilogo se que la muchacha est cuidando del ganado al apareamante cantando los dos primeros versos etc. Son vaque saben trozos de este romance; pero es
,
,

cer el

rios los sujetos

una casualidad tropezar con quien lo sepa todo y es de notar que algunos sustituyen el nombre de Amaro por el de Amado y el de Mariquia por el de Rufina. La msica de este
dilogo es

muy

dulce y pausada.

GALLEGO

99

vou bnscal-o gando


que o perderi.

O gando, Manca,
en ch o bnsoarei
'

o gando, Marica,

en ch'o tragueri

^\
Amaro,

Vited'ah,
non
qu'

me
lia

des mis pena,

de uir nieu

amo

(venir)

traerm'a merenda.

Ai!

Ai!
si l si l

si l

viera!!

chegara
sonpera

Ai

que contigo estaba!!

Vite
non non

d'ali,

Amaro,

me
te

des tormento;

quero ver,

nin n'o pensainento.

Si

me

ve, Marica,

ha de ser contigo,
silln n-este

monte

qudoine solio.

O gando, Marica,
en ch'o botari
(

(2)
.

i )

Se dice

tragueri y traer i.

(2)

Yo

te lo echar.

100

CANCIONERO

ai!

Ai que ufano
!

ves,

Jess amado,
ves tan majo

cmo

>

botal-o gando.

Mangas

e vestidos

teo de poner,
Mariquifa hermosa,

por darche pracer.

Ai! Jess amado,


voume d'aqu
vou
'

logo,

botal-o

gando
fora.

d aquel agro

O gando, Marica,
eu ch'o traeri;
o gando Marica,
,

eu ch'o tornari.

E,
'

pois, vite accia

(pronto)

e vente correndo

que d amores xa

debles

(dbiles)

me vou

r endeudo

(rindiendo).

Mariquia hermosa,
aqu tel-o gando

o aventurado

(y lo apostado)

x'o
(

teo

ganado

(ya

lo

tengo).

i )

Majo

se
la
-

plea siempre

pronuncia como en castellano. El colector emj con este sonido.

u>. DILOGO DE LOS DOCE SENTIDOS (despedidas)

17.

l.
e

A despedida che dou


ti
'

con sta xa vai unha,

o despedirme de

despedirme d a luna.

Ella.

A despedida che dou


xa van duas,
'

e con sta

conta qu as mias palabras

sonche com'as escrituras.

El.

A despedida che dou


xa van
tres,

e con sta

unha rosa colorada


e

un

clavel aragons.

Ella.

A despedida che dou


xa van
catro,

e con sta

(i

Obtenido en Betanzos.

102

CANCIONERO

as pedias se volvao gratis


e as a ivas tabaco.
.

(1

>

ranos

El,

A despedida che don


van cinco,

e Con sta xa

unlia rosa colorada


e

un

clavel inoi destinto.

Ella.

A despedida che don


(

e con sta xa van seis,

eu espero de saber
os amores que tuvecke
2)

(tuviste

).

El.

A despedida che don


xa van
ti

e con sta

sete,

o despedirme de

como

sintir a frebe

(fiebre).

Ella.

A despedida che dou


xa van
oito,

e con sta

estimaba de saber
si ti

me

queras moito.

El.

A despedida che dou


van nove,

e cou sta ya

estimaba de saber
si ti

eras rica ou prob.

i )

Se dice grans, graos y graus.

(2)

Unos dicen

tuveche; otros tiveche.

GALLEGO

103

Ella.
o

A despodida che dou


non che son

con sta xa van des,


ti

cu para
si ti

para min no-es.

El.

A despedida che dou


xa van once,

e con sta

vucheme d'aqu, rapaza,


antes que

me

colla

a noite

(la noche).

Ella.

A despedida che dou


van
(once)

e con sta doce

vite

ti

con Dios, rapaz,

hasta o da de San Xoan.

El.

Ah van

os doce sentidos,

entendimiento y memoria (D,

adorada de mis bienes,


nos veamos en
la gloria.

L8.

El.

A tu porta hay lamas


da.

(lodos)

que-n-as, que-n-as fara!


foi

xente qu'anda de noite

non son eu, qu'ando de

Ella.

Ou,

estrelias

d'o Norte,
(venid)

rinde xurar o que sinto

(i) Es notable que la conclusin sea castellana, debido una especie de vanidad de quien se cree algo culto.

10-1

CANCIONERO

Vnde xurar a verdade

que [dceni'amor que minto!

>.

El.

Por botar

o eixo

un carro

canto levan n-a tua trra'?

contstame logo, Antona,


e bota a conta sin erro.

Ella.

Anda

ti

filio

d un burro
'

nativo de

Hoque Pas,

por botar o eixo un carro

lvanche nove reas.

20.

Diol-os faga ben casados.


ti,

Cala barbas de Diol'os faga ben amados


can.
i

que ben casados xa estn

fu obtenido en Vivero, partido judien la provincia de Lugo. El 19, en Oleiros, Ayuntamiento del partido judicial de la Corua.
,

El nmero 18

cial

das de la

semana

Hoxe

luns,

nan martes,

cuarta feira logo ven,

de man en oito das


eche a semana que ven.

Cando ha de

ser

domingo,
ser,

domingo cando ha de

cando ha de ser domingo,


minina, para te ver.

Hoxe

sbado alegre

man domingo trunfante

10G

CANCIONERO
(D

pasado
para
el

lunes

triste
(2)
.

prob trabajante

Los nmeros
de
la

1 y 2, fueron obtenidos en varios punt< provincia de la Corua. El 3, en Pravio, partido

judicial de la

misma

provincia.

(2)

como

se dice luns. esta palabra la ha odo pronunciar el colector g y tambin como en castellano.

Generalmente

La 7 de

DOTE

1.

Hiche de
e niais a vaca e inais a filia

ciar

o bi branco

mareta

(amarillenta)

mis nova( 1)
ela.

pra que te cases con

2.

Mia nai
todas tres

ten tres ovellas,


'

(mi madre)

m
,

as

ha de dar

unha cega

ontra coxa

outra xa non pode andar.

').

Vnd' ver o dote


que

me don meu

sagro:

(suegro)

(i) El acento de mis, adverbio de cantidad, sirve para distinguirle de la conjuncin mais que se traduce por tambin.
,

108

CANCIONERO

uiilia

cabra celia
tolo

(vieja)

un carneiro

(loco).

4.

Vnde ver rapazas


rapaces e todo

(venid)

vnde ver o dote

que me don meu sogro:


unlia bcsta vella
<iue

non come toxo


,

<*>
,

e unlia cabra cega

un

cabirto coxo

este c o dote
<pie

me dou meu

sogro.

El nmero 1, fu obtenido en Pravio, parroquia del partido judicial de la Corua. El 4, en Monforte, provincia de Lugo. El 2 en varios puntos de la provincia de la
,

Corua.

(i)

muy comn
sirven
,

Tojo: arbusto sin hoja y espinoso. Especie de aliaga en los montes de Galicia las ramas ms tiernas
:

aun

abonos; asi

machacar, para alimento del ganado y para como sus troncos, de compacta fibra, para lea.
sin

EDADES

1.

marran, de
,
'

tres

semanas
(

(*>;

o cabirtio

d un mes

a minina, de quince anos


e o galn, de vintetrs.

(i)
(2
)

El marranillo. Cabirtmo diminutivo de


:

cabrito.

EDUCACIN

l.

Comimos nos,
comicheles vos

levantemos a mesa
e

demos

gracias Dios.

>

Por aqu pasu un home


non dixo
:

Diol-os

axude

por aqu ha de volver


derreado
e

sin sade (*).

Obtenidos en Elvia, partido judicial de

la Corufia.

Derrengado y

sin salud.

ENFERMEDADES

1.

fcrreiro ten a sarna

a muller o xarampn
os fillos teen a

tifia:

mirade que perdicin

2.

Queridia

donch os
'

olios

'(

tamn che me don os meus;


yinos lavar ro

donde

a trita lava os seus

trucha).

Obtenidos en varios puntos del partido judicial de


<

la

lorua.

Te duelen

los ojos.

Unas veces

se dice donch

'

y otras

veces dcnche.

ENSEANZA

mia Mariquitia
'

heina d ensear a todo


amasar, penetrar
e botar o

(cerner)

pan n-o forno.

Obtenido en Pravio, partido judicial de

la

Corana,

i )

Tambin

se dice

insiar,

y en otras comarcas

insinar.

EXPERIENCIA

1.

Pasi por Carral (D cantando


sin saber o

que deca;

conta d'o ineu dieiro

deprendn a cortesa.

Obtenido en varios puntos del partido judicial de Corana.

la

(i)

Ayuntamiento del partido judicial de

la Coruia.

TOMO

FANFARRONADAS

En

son

home para

catro,

o compaeiro n- menos;
sallan esos para fora
e n-o

campo nos veremos.

Nos d ac
'

e vos d ala
'

somos tantos coma vos


tmol-a ponte por medio
a morria sodes ros.

salir

eu d'esta aldea

entrar n-este lugar

prometrom unha tunda


'

sll

quen

ni' a

ha de

dar.

GALLEGO

4.

S'oubere algn valentn.


(iiie

queira vir a rifar

(luchar reir)

cont qne
e

me

ten aqu

que o hei de esperar.

.">.

Ladran os cans, xente ven


son os d'a noite pasada,

quedno de

vir e vn! (D

de El

El nmero 1 fu obtenido en Pravio partido judicial en varios puntos del mismo partido. la Corua. El 2 en Abegondo, partido judicial deBetanzos. El 4, en 3, Cumbre, partido judicial de la Corua.
, , ,

En quedano hay una n ocupando el lugar de la y: de am(i) bos modos se dice dicha palabra. La ltima del verso por exigencias de ste est en lugar de venen.

GEOGRFICAS

1.

Adis

as ostras

d'o Burgo (D
(

e as ostras

d'o Pasaxe
(

2 ),
>.

a Virxe de Pastoriza

nos d todos bo viaxe.

2.

Adis, Betanzos e Sada


adis, Lutido e

Fontn,

adis

meninas de Ares

4
,

logo teo d'ir ala.

3.

Adis, Sigrs

d'abaixo,

adis, Sigrs d 'arriba,

kilmetros de la Corua carretera de Madrid. Puertecillo en la entrada de la ra del Burgo. A 6 kilmetros de la Corua. .31 (4) Todos estos pueblos son de la provincia de la Corua partidos judiciales de Betanzos y Puentedeume. En la carretera de la Corua Santiago. (5)
i
)

A9

2)

GALLEGO

117

adis, Sbrecarreira,

pra toda a mia vida.

A Marina
a

ten de todo

Marina todo

ten;

ten boa froita, bo vino


e boas nenas tamn.

Anque che son d

'

as Marinas

d'as Marinas de Betanzos;

anque che son d'as Marinas

non che vendo garabanzos.

regueifa
}

esta n-a

mesa

(2)

regueixa

(i)
(2)

diciales

Marina: tierras prximas al mar, en los partidos jude la Corua y Betanzos. Regueifa: En las bodas gran torta de pan con un hue-

vo en medio. Tradicin probablemente cltica y que tiene precedentes en la India segn recuerda haber ledo el colector en los Estudios sobre el Oriente que public el Sr. de Garca Ayuso en la Revista de Espaa. En Galicia se conoce la Regueifa torta que se prepara en las bodas, y de la cual se va cortando un pedazo, que se entrega los amigos que salen al paso felicitar los novios cuando se dirigen el da noche de boda la casa destinada los mismos. Dicha torta lleva parte de manteca, y, en el centro, un huevo con su cascara. No debe confundirse esta torta propia del ceremonial de la
,

L8

CAN'CIONERO

e n o

medio ten un ovo U);


(

para cantar a regueixa

>

venan os de &Vm Cristobo

<

).

As
en

nenias de Laio

<

diri

quen

elas son

collen o

xunco
_

n-a brafia
. I

Padrn

va-n-o a vender a

Cayon

}
|

(5)

boda con las tortas de la Pascua, que suelen llevar varios huevos clavados pues que aqulla lleva uno tan slo. El Sr. de Garca Ayuso dice al hablar de la institucin de los Parsis llamada Darun Drun. Esta ceremonia extraa, tiene alguna semejanza con el sacramento de la Eucarista de la comunin catlica. Drun Z. draon, es una torta de pan sin levadura. Las hacen de cuatro clases. En la torta inferior colocada en la mesa de las ofrendas, se pone una pequea cantidad de manteca de vaca; en la superior frasasti un ramo de granado. Entre el drn extremo y su correspondiente frasasti se coloca un huevo. Hecha la ofrenda
;

se reparte los presentes incluso los seglares. Es notable que los Parsis consideran impuro el camino por donde se conduce los muertos circunstancia que coincide en Galicia con el afn de recoger la ropa que est tendida al tiempo de salir un difunto para el cementerio fin de evitar el aire del cadver. (i) Algunos escritores gallegos escriben kobo, y hoso, creyendo que dichas voces necesitan h como las castellanas huevo y hueso. As oy pronunciar alguna vez el colector la palabra (2)
, ,

vegueifa.

Anejo de San Jorge de la Corua. Partido judicial de Padrn. Cayn en la costa occidental de la provincia de la Corua; en cuyo punto es costumbre enristrar cebollas con
(3) (4) (5)

juncos.

GALLEGO

119

As

rapacifiaa d'o

Burgo

1J

xa non se poden casar

que

lies

che ira nioito o alent

(huele)

la salitre del

mar.

9.

subila, baixala,
(

a costa de Culleredo

2 >;

subila, baixala,

perdn a cinta d'o pelo.

10.

Barrio de Santa Luca

>:

qun

te

pudera traer
bolsillo

gardadio n-o

como prego de papel!

11.

Campanas de Bogallido
cando vos oy tocar

>

revraseme sentido!

(vulveseme).

Partido judicial de la Corua. del partido judicial de la Corua. Sustituyese esta palabra en varias localidades por otra de
( i )

(2)

Ayuntamiento

igual asonante. En la ciudad de la Corua. (5) (4) Cerca de Santiago de Compostela.

120

CANCIONERO

12.

Dend

'

aqu ven vexo Vigo


IX)

no- Vigo de Redondela


donde teo a mia dama

que

ni estou revendo n-ela


'

remirando ).

13.

Esta aldea de Pravio

non hai ningun que a entre


con tanta nena bonita con tanto galn valente.

14.

Esta aldea de Pravio


de lonxe parece
ten
vila,

uuha rosa n-a entrada

e un caravel n-a salida.

15.

Esta aldea de Pravio


est n-o alto e dall o vento
'

e por ela se pasean


t

homes de

talento.
(*).

catroj
(

cabezas de vento

2) (3) (4) verso.


(

San Vicente de Vigo, en la Marina de Betanzos. Ayuntamiento de Cambre cerca de la Corua.


Se sustituye esta palabra en varias localidades.

De ambas maneras oy

cantar

el

colector el

ultimo-

GALLEGO
Esta aldea do Prado
nioito viva que-n-a honra:

121

16.

vivan as nenas solteiras


eo'-a sua cara redonda.

17.

Eu
qu'era

caseime c'unha nena


filia

de Cayn

(1)
;

ela bonita

non era
honrada non.

prob

s,

18.

Eu

pasi por Vilaboa

<

2)

por Vilaboa cantando


as nenas de Vilaboa

quedan n-o

ro lavando.

19.

Hai de todo
a

n-a

Marina

(de Betanzos)

maza

e mil-a pera

hai de todo n-a

Marina

tanin hai a boa nena.

( En la costa occidental de la provincia de la Corua i ) partido judicial de Carballo. (2) Cerca de la Corua en la carretera que va San-

tiago

122

CANCIONERO
Indo para Santiago U)
dei a volta o

20.

meu

capote;

acordronsem'as nenas
e maifl as papas d'o pote.

21.

Indo para Santiago


en Castifieiro redondo,

acordronsem'as nenas
abof, seique

me

volvo

(en verdad).

22.

Indo para San Andrs


n-a Costa d o Espoln
'

>

deron unha

pualada

Manoel d'o Trancn.

23.

Monelos e Palara,
Vilaboa e mais Carral
(4);

que son os catro partidos

d'a pedra fundamental

>.

concurrido en la costa Norprovincia de la Corua. La usada en sustitucin de la 11. (3) Todos del partido judicial de la Corua, en la carrete (4) ra de la Corua Santiago. Ferbemental ha odo tambin el colector. (5)
la

13 te de

De Compostela. De Teijido, santuario muy

GALLEGO

123

24.

Palava y o Portazgo,
Pedralonga y o Areal,
vivan con Ro
o p
efe

(Quintas
real.

(D

d'o camino

25.

Para boas mozas Sacia


para repolos Osedo
(

<

),

para coles castellanas


o

campo de Samoedo

<

>.

26.

Para cantar

e beilar
(

vivan os de Padela

5 >;

para rezar o rosario


vivan os d a nosa trra.
'

27.

Para Sada vai o mar,


para Betanzos o ro,

para pasar Fontdn


hai qu* atracar

nn navio

>.

Todos una legua de la Coruna, en la carretera que (i) desde este punto va para Santiago. Puertecillo en la provincia de la Corua. (2) Parroquia prxima Sada. (3) Cercanas de Sada. (4) San Esteban de Piadela cerca de Betanzos. (5) Cantadas por las de Sada contra las de Fontn, tenidas (6)
,

124

CANCIONERO
Para o Buryo U), para o Burgo,
para o Burgo, corazn,
para o Burgo, para o Burgo,

28.

que para outro

sitio

non.

29.

Pasi o
ferrolana
pasi o
,

mar de Ferrol,
por te ver

mar de Ferrol

pique de

me

perder.

30.

Pol-a pena d a
'

Marola

pea

adis,

mia queridia!

pol-as islas de Sisarga... (3)


j

como

si

nunca

te vira

31.

Pol-as calles de Sacia

non

se

pode pasear;

porque hay moitos ladrs


e

pdenme

roubar.

por buenas mozas, fin de herirlas, manifestando que el camino por tierra es muy malo desde Sada. i) Santiago del Burgo, cerca de la Corua. (2) Entre las ras de la Corua y el Ferrol. Islas Sisargas, muy prximas la costa de Malpica al (3) N. O. de la provincia de la Corua.

GALLEGO

125

Pontevedra

boa

vila

d de beber
'

quen pasa

a fonte d a Forreara

San Bartolom

e a Praza.

Rapadnos

1}

de Castilla

tratado ben os gallegos

cando van, van como rosas,

cando vn, vn como negros

(vienen).

34.

Rebulcli, e rebuldi,

(retoc)

vou chea de rebnldar:


aldea

com'a de Pravio

>

non-a puden encontrar.

35.
se

Slvaterra

non ten augua;


a dari:

non ten en

11'

co'a augna d'os

mens

olios

Slvaterra regari.

(i) En los cantares gallegos de Rosala se dice castellanos en lugar de rapacios. Partido judicial de la Corua. (2) (3)

Castro de Murgua,

Provincia de Pontevedra, cerca de Tuy.

12G

CAN'CIONERO

->

0.

Santo San Pedro de Perbes (U

San Xulin de Mondego

(Sada)

Nosa seora de Gracia


San Andrs de Camoedo
(Sada).

37.

Vexo Vigo, vexo

Vigo

tamn vexo a Redondela,


mia Ponte de San Payo
j

quen chegra logo

ela

38.

Vexo

Vigo, vexo J

XW<*
Vigo
2

vexo tamn Redondela,

vexo a Ponte de San Payo


camino d a mia
'

trra.

39.
e

Vexo

o Faro, vexo o Faro


o

tamn vexo

Farelo,
<

tamn vexo Pico-sagro


e

ademis o Bodelo

>.

(i)

(2) (3)

Perbes, partido judicial de Puentedeume. Todos estos pueblos son de la provincia de Pontevedra. Cuatro montes que deben divisarse desde Arza

Mellid.

GALLEGO

127

40.

Vivan os cauteiros, madre,


vivan os de Pontevedra,
liie'fixeron vir a

augua

desde Yigo a Redondela.

Los nmeros 12 16, 19, 26 y 34, fueron obtenidos en Pravio, partido judicial de la Corana. Los 1 y 8 en Suda, partido judicial de Betanzos. Los 2,4,5,6,7,9, 17, 20 y 21 enElvia, partido judicial de la Corana. Los 10, 22, 27, 29, 30 y 36, en Ares, partido judicial de
,
,

Puentedeunie. Los 18, 23, 24, 25, 28 partido judicial de la Corana.

yol en
,

el

Burgo,

GRACIOSAS

1.

Moito
moito

me

doi a cabeza,

me

doi o pescozo,

de mirar para o prtelo


ver
si

ven o almorz.

2.

Teo

tres cartos e

medio

metidos n'un tabaqueiro;


casa conmigo, minina,

que teo moito

dieiro.

El nmero
de de
la
la

1, fu obtenido
,

Corua. El 2

en Pravio, partido judicial en diferentes puntos de los partidos

Corua y Puentedeume.

HONRADEZ

carballo
cl

(D d a alandro,

<

2)

a ras

verdura

anda, nena, ben honrada


rite
<

>

de quen te marmura.

Obtenido en

el distrito

de Betanzos.

i]

Carballo

roble.

2)
I

Alandra landra: bellota.


Rite: rete.

3)

TOMO

NDEFINIDA

1.

Cmprem unha saboyana


'

seora, vlgame Dios

cmprem 'unha saboyana


que as outras teen dous.
,

Obtenido en Santiago de Compostela.

NTERESES

O meu
se foi

carmn

para Cis

<

n-o mes derradeiro

(postrero)

se Diol-o

axuda
<

non morre

inda

teri

mis dieiro.

Tainn teo un

to

indiano

que

si

non morro primeiro

d'os pesos que al gane


pens de ser o hardeiro
(

>.

'

Curmn primo.
:

2)
[3)

[4)

Cis : Cdiz. Inda teri : an tendr. Hardeiro : heredero.

JUEGO DE TERMINACIONES

1.

Pasi ponon

la

tua porta,

me

faluchesl

Topchel-a porta aberta


porque no entruches?
Obtenido en Ares, partido judicial de Puentedeume.

MALDICIONES

Inda vayas que non volvas


e desaparecido seas;

de noite, prtanch'as pernas;


pol-a

man ceg

venas.

Mala morte mate

os

homes

os que vexo por de di ante

que, para un que

me

toque

mala polva ch'o levante!

anillo

que

me

deches

era de vidro e crebu

(quebr)

tan mala gua

ti

leves

como

o anillo levu.

184

CANCIONERO

Tres mil demoros

te leven

cinco mil carguen contigo;


si tifias

amor con outral

pra qu falache conmigo?

5.

Ventana de pan de pino,


mala
polilla te
t

coma;
(D, ventana,
(2)

por causa de

perdn a mina

seora.

El nmero 2, fu obtenido en Pravio. El 3, en Elvira. El 4, en Elvifia, Pravio y Cambre, todos del partido judicial de la Corua.

(i) De ti: forma propia del dialecto. En algunas partes se dice tua aproximndose ms la forma castellana. Perd la ma. (2)
,

MENTIR

Mia

nai,
'

mia naa
o corazn

(*),

mia nai d
nunca
li

conti mentira
(

nunca IV a

>

contari non.

Obtenido en Pravio, partido

judicial de la Corua.

/i

(2)

Mia naa: madrecita ma. Nunca IV a nunca se la.


:

MUNEIRAS

11

1.

que vas d' cabalo malo-fogo che n-o rabo:


Cabaleiro
salte
,

>

Mu metras derivadas de muo (molino) se llaman las (i) melodas especiales muy conocidas en toda Espaa con el nombre de gallegada pero como esa clase de msica se aviene Eerfectamente con una clase especial de metros gallegos tamin stos se les aplica aquel nombre. A veces son de doble hemistiquio; otras endecaslabos con acento en la i.a, 4.a y 7.a slabas y llevan con ms propiedad el nombre de endecaslabo de gaita gallega. En tiempo de Zernadas, conocido desde el siglo pasado con el nombre de cura de Fume, era considerado el metro de muieira como aire antiguo. En efecto, en la Carta-cuenta razn, en suma, de las festivas gozosas demostraciones con que la M. N. y M. L. ciudad de Santiago celebr la solemne aclamacin de N. R. y S. D. Carlos III (1759) aparece la letra de un Minuet al aire antiguo que no es otro que el de la
;
,

muieira. La repeticin de palabras y frases enteras, tan comn en la poesa popular se acenta ms en las muieiras que en parte se parecen varias portuguesas de las incluidas en el cancioneirinho de Varnhagen por ejemplo: la cantiga do amigo del rey Diniz. Ai frores ai frores d o verde pino se sabedes novas d 'o meu amigo
,

'

ai frores, ai frores,

se sabedes novas

d'o verde ramo! d'o meu amado.

villancico muieira cataln que comienza: Qui le daan-al noy de la mare ha de provenir de un original gallego; pues su msica, segn el Sr. Mil y Fontanals, es muy semejante la de Tanto bailei co-a ama d'o cura. (2) Vai d' cabalo es uno de los muchos casos en que se

Un

rem

GALLEGO

187

tres

en baixo inda cavades d'o cabalo en baixo


en riba,
tres

(aun).

2.

Cando

te

vexo

n-a veira d'o

ro
fro;

qudam'o corpo
cando
te

todo o

tembrando de vexo d'o monte n-a corpo d


lie
'

altura

calentura.

3.

d tua crenchia como d'o teu andar enguedelleime enguelledeime non me puden desenguelledar.
Enemoreime
a

polidio
e

4.

Fun

nmo

roronm os
'

foles

fuego de Cristo con tantos ladrones.

A muieira
'

unlia fina meiga!

a criada, unlia fina ladra!

que d a faria no

me

deixu nada.

5.

Has de

cantar

que ch'hei de dar zonchos d>

has de cantar

que ch'hei de dar moitos;


la presen-

usan dos preposiciones seguidas, como de y en


te referencia.

(i)

Castaas cocidas con

la cascara.

188

CANCIONERO

has de cantar

has de cantar
hei

has de cantar

que ch'os

U) de

dar.

6.

por un nabal un nabo metinno n-o anque me boten rabo


Indo eu
alleo
colln

seo;

os cas

(perros)

xuro Dios

non

largarlles o nabo.

7.

Isca
isca isca
isca

(2)

d'ah

galia maldita;
-1- a pita;

non me mate d'ah galia ladrona,


d'ah
d'ah

pra cas d'a tua

clona

(para casa).

8.

Lagartio

vi 6 furadio,

que ven tua nai


Lagartio

c'unlia cunea de vino


grelos.

(taza).

vi prtelo que ven tua nai c'unha cunea de


9.

Mara Antona
querse casar

biscoiteira

(bizcochera)

non ten quen-a queira.

(i) Ch'os hei: te los he. (2) Isca b ix es una interjeccin para espantar las gallinas 5 churra para llamarlas.

GALLEGO

139

10.

Mariquia-d'o terbelladoiro,
teu pai-morreull'un boi uiouro:

ahora
filia

ti

-tirars pol-o carro

de og...U'os bois n-o arado.

11.

N'a mia

vida-vin uso de trra


(cerner).

de pene i ni f -pol-a noite sin vela

12.

fixo

Balen

de San Xulin de can: un casa de para para prob de min que non ten chamina!
O
gaiteiro
lia
ni....

fora

mirn,

ela

13.

San Benitio de Cova de Lobo (D


hei d'ir ala

mia

nai

si

non morro.

14.

reprenda sen andan mias polas que seu Seora Mara reprenda
Seora Mara
as

galo,

lie

o rabo:
pito,

que anda pol-a

calle

feito

un

siorito.

(i

Debe

ser cerca de la Tiira, entre la Corufia y

Lugo.

140

CANCIONERO

15.

Si queredes

armar foliada
(D

tornar Merexlldo

que non

se vos vaya:

ahora non, qu' meu queridio He chaman Antn.


ahora
s,

16.

que chama Jos que o fandango co'a punta d'o teo eu un can que veu iV a Marola que baila o fandango c'unha perna
Teo eu un can
baila

se

pe,
2
>

sola.

17.

que chama Caedo que fandango co'a punta d'un dedo: tanto Caedo pernas roxen tanto, que nenas de Caedo foxen.
Teo eu un can
baila o
se
as
lie
<

'as

18.

para dnde vas touporroutu para Pontevedra touporroutu qu vas buscar? touporroutu unha carga de
Touporroutu
a
sal.
i
)

vella

Hermenegildo. Veu d'a Marola : vino de la Marola. Se da este nombre un peasco situado entre las bahas de Ferrol y la Corua Roxen: hacen manera de murmullo. (3)
2) lii

GALLEGO

141

19.

cara de macaco troch'unha pedra fgocli un burato.


Sale para fora
'

20.
e

Vndein'os

bois

1J

<

vndem'as vacas

non me vendas

o pote d'as papas:


2
>

Vndem'as cuneas
e

e mais o cunqueiro

non

me

vendas

meu

tabaqueiro.

El nmero 4, fu obtenido en Rivadeo provincia de Lugo. El 5, 7, 9, 13, 14 y 15, en varios puntos de la provincia de la Corua. El 6, 16 y 18, en Santiago de Compostela. El 19 y 20, en Ares, partido judicial de Puentedeume.

2)

Bois : bueyes. Cuneas : tazas.

MURMURACIN

Fuche contar mal de min


quen tanto
'

me

quera

sabendo qu esa persona

min todo m'o

dica.

2.

Mis quero n-a mia porta

unha
que

silva

que

me

pique,

ter

unha mala lengua


quite.

qu ' a mia conduta

3.

Non

pensi qu'o toxo verde

posto n-o

mar que prenda,

non pensi qu'a tua lengua


tanto mal de min dica,

judicial de

Los nmeros 1 y 3 fueron obtenidos en Ares, partida Puentedeume.


,

NOMBRES DE PERSONAS

1.

Mia

nai U) ten tres Xuanas,

en tamn son Xuania;

vdlVa Dios!

<

tanta

Xuana

como

mia madre

tifia.

la

Obtenido en Santiago del Burgo, partido judicial de Corana.

i)
2
)

Mia
/

nai:
'

mi madre.
!

Vill

a Dios

Vlgala Dios

OFICIOS

1.

Aprendn de carpinteiro
n - a aldea de
Sigrrs
(

1
)

facer cangas os cochos


e caravillas os cas
(

>.

2.

Carpinteiro fdim' un tallo


,

(*)

que
si

me

quero sentar n-l,

non me d bo sentar
ti

mrchate

e mais

l.

(2)
(3)

Partido judicial de la Corua. Golilla cepo de madera, que se pone los cerdos
los terrenos cultivados. Caravillas, obstculos de madera, puestos los perros que no entren en los terrenos.

para que no se suban para


(4)

Fim'un

tallo

hazme un

banquillo.

GALLEGO

145

3.

Si queres

qu'o carro cante,

conipaneiro,

meu

vicio,

btall'o eixo de freixo

(fresno)
(

y-s treitoiras de sangrio

1J

4.

A vida

d'o

carreteiro
ela;

non hai vida como

a semana n-o carreto


e o

domingo n-a taberna.

5.

Lvame n-o

carro

leva,

carreteirio d'as uvas

lvame n-o carro, leva,


comeri d as mis maduras.
'

6.

Aprend n cazador
n-os

montes de Salamanca

ahora xa vou cazando


lebres de cabeza branca.

7.

A agullia

vai cosendo,

bota por ela, dedal;

Treitoiras cuas que sujetan el eje del carro sangrio: i ) madera que lleva este nombre por el color encarnado de su corteza, aunque en el interior es amarillo.
(
:

TOMO

10

146

CANCIONERO

reniatari a costura

para ganar un

real.

8.

As

costar eiras d' ahora


sisel,
'

foron feitas

(cincel)

son amiguias d os honies


coin
'

as ovellas

d 'o mel.

9.
si

Costurara non-a quero

'

a dan crallome d ela


'

(me querello)
(estropajo)

canto barredoiro hai

anda falando con

ela.

10.

Costureiria bonita

palacio vas coser


e

n-a primeira

escaleira
facer.

xa che deron que

11.

Costureiria bonita,
arrechgate este valo;

(aproxmate)

queroche contar un cont


o cont d o
'

meu

cabalo.

GALLEGO

147

12.

Costureiria bonita,

dame d
'

'

as tuas guilas

qu eu che

dari alfileres

para prender as costuras.

13.

Costureiria bonita,
delicada n- o comer
vite pra cas de teu

amo

qu' eu non te podo manter.

14.

Costureiria bonita

dnde ts a tua cama,


n-o poleiro d as galias
'

n-unha presia de palla

15.

Costureiria bonita,

vlve pol-o devantal

que che queda de bandeira


n-a raya de Portugal.

16.

Costurewa, pan n-a criba;


tecelana
,

n-o tear

>

(tejedora )

(i)

N-o

tear:

en

el telar.

148

CANXIONERO

tapateiro, pote

d) cheo;

.rastre, oo-a sartn H-0 lar.

17.

Costureira
tecelana
,

no-na quero;

xam'a

dan

teen as pernas tullidas


d' estar

carn tV o chan

(a)
.

J8.

Dios

11'

o pague

mia
:

nai

que

me puxo

costureira

ven a auga non ven o


sol e

me

molla

non

me

queima.

19.

Tod'a mia vida anduven


tras

d'unha costureiria

ahora quedi sin ela

como unha guila

sin lia

(hilo).

20.

Trime lume, trime lume


carina de costureira.

i )
J

2)

Pote : olla de hierro de tres pies. carn d'o chan: pegado al suelo.

GALLEGO

149

trime lome, trime lume


n-a puntia d'a tixeira.

d) Mia

nai ten

unha

filia

que e chaman Maricota

non

para

ti

ferreiro

barbas de galia choca

>.

O ferreiro
non soupo

foi

misa

dicir o

credo

cando tocaron santos

acordme e o martelo

(la

por la

11).

53.

O
os

ferreiro vai n-a misa,

a muller vai n-o carbn,


fillos

quedan chorando

debaixo d'un camastrn.

(jaiteiro

de Bioo

malo costado ch'o mate

(i)

Obtenido en Ares

lo

mismo que

los dos siguientes.


,

Ob-

rvese que en dicho territorio pronuncian con la n las palaras que en otros puntos se pronuncian con la //. Tienen casi dos sus habitadores voz agradable y bastante musical. Choca : clueca. (2) (3) Bioo, lugar inmediato la ciudad de la Corua.

150

CANCIONERO

que
sin

11011

quer tocar a gaita


ehicolate.

tomar o

25.

Indo por aqu abaixo


fiando n-a mia roca
(

hilando )

veu un pxaro

trigal

cagume n-a mazaroca d).

26.

Vente vindo vente vindo


,

vente vindo

vente andando

por non perdrel-o tempo


clle a roca e

ven fiando.

27

Mariquia d a forneira
'

se coceres fime bolo

se

'

o fas fim o de trigo


'

que centeo non ch'o como.

28

Mar iqui a d

'

a forneira

tua nai hoxe cocu

dame un bocado de
pol-a nai

bola

que te paru.

i )

Mazaroca

husada.

GALLEGO

151

29.

Nenias d'al d'abaixo


vde lavar

meu

ro

qu anque
'

o ro

non

mcu

est n-o ineu labrado.

30.

Fun

esta noite

muo

c'un fato de nenas novas


elas todas iban

majas (D
(calzn de lienzo).

e-yeu locindo as tirlas

Non

quero ser muieiro

nin barrer o inuinado;

que dempois n-o outro mundo


piden conta d'o roubado.

32.

Tocadora d a pandeira
'

dalle

mis unha pancada


'

dalle co

man

direita

que co'a outra non val nada.

33.

Seor centinela
dixenos pasar

(i)

En

lugar de este verso algunos dicen: todas iban en

camisa.

152

CANCIONERO

que somos os

lulos

(pescadores)
(

qu
si

'

irnos

para o mar

vamos

collemos peixe

hmoslle de dar.

34.

Somos

os lulos de

Sada

no-uo podemos negar;


este ano

n '- hai parrocha,

sardina pequea)

cagu o demo n-o mar.

35.

Tascadoras d'o
ddelle mis

meu
volta

lio,

unha

anque

me quede

n-o forno

anque

me

quede, no-importa.

36.

Tascadoras d'o
ddelle mis

meu
volta

lio,

unha

anque acabedes de noite

anque acabedes no-importa.

37.

que non vich'o qu'eu vin:


(1
)

n'a feira d'o Bapadoiro

(i)

Partido judicial de Carballo provincia de la Corua.

GALLEGO

153

vintecinco .rastres xuntos

cosendo n-un barredoiro.

38.
e

Mellor quero ser pereira

dar peras e reperas


'

que ser a dama d un xastre


que non ten sinn guedellas.

39.

O to Amaro
pero despis
foi

era xastre

ladrn

non houbo xastre n-o mundo


que non roubase un calzn.

40.

Pasi a ponte d'o Burgo


pasina n'unh carreira:

^">

quedan vintecinco xastres


cosendo n'unba monteira.

41.

Pol-a ponte de Monelos


vintecinco xastres van

>

cada un con unha fouce


para matar unha ran.

Il

Santiago del Burgo, partido judicial de la Corua. Inmediato la ciudad de la Corua.

164

CANCIONERO

42.

Sete xastres fan un


o ano de pan barato;

home

O ano qu'o pan c caro

xa fan

falta vintecatro.

43.

Todol-os xastres son burros

hemos de cargar de

sal

arre! burro, arre! xastre,

arre

para Portugal.

44.
c
'

Vale mis un prob xastre

unhas

tirlas

<

>

d estopa
'

que non

rico carpinteiro

qu'o que gana todo emboca.

45.
c'

Vale mis un prob xastre

unhas

cirolas

de lio;

que non

rico carpinteiro

vestido de pao fino.

46.

Pol-a ponte de Sigeiro


vintecinco xastres van

( i )

Calzoncillos.

GALLEGO

155

co-as tixeiras abortas

para matar unlia ran.

47.

Sete

rastres

fan

un lime,

catorce fan

un

testigo,

para botar uuha firma


fauclie falta vintecinco.

Xastre quroch'un recado


e niais

non

de costura

que che quero perguntar


s'o mal d' amores ten cura.

49.

O mal d
'

'

amores ten cura


;

mal d amores cura ten


'
'

qu eu xa tiven mal d amores


e...

non m'o curu ningun!

50.

Xastre quroch'un recado


pero non de coser:
a cinta de de

namorar

qu color ha de ser?

156

CANCIONERO

51.

Qucn m-o compra U), que


catro cousas n-un rayal:

W a vendo,

un

castre

unlia costurara
e

unha guila

un dedal.

52.

Non

hai amores mis firmes

que d'o gaiteiro e a gaita:

eu sopro
mi-n-a

e y-ela toca

engao nin

'

engaa.

53.

Quixen unha nena roxa


salum'unlia boa galga,
e
,

desd entonces non quero


'
'

mis amor qu a mia

(jaita.

54.

Pol-a calle van dicindo

qun quer o
si

leite

que b

leite

que se prenda

rapaza, trim'o ac.

55.

Este cantario novo


quen-o trouxo
<

a esta trra

(i) M-o compra: me lo compra. En rigor debiera decir m-as compra: me las compra; el colector no quiso corregirlo. Trouxo: trajo. (2)

GALLEGO

157

os zapa te iros de
n-a punta

Noy a
sbela U).

d'unha

marieiro n-o

mar
(

ten Bempre d'abondo

>

pena:

unha ves, perd'o timn;


outra ves rifalV a vela
(

>.

Los nmeros 1 8 19, 35, 43, 45, 48, 49 y 50, fueron obtenidos en Pravio partido judicial de la Corua. El 2, en Ares y Santiago del Burgo. El 3, 21, 22, 23, 36 y 55, en Ares, partido judicial de Puentedeume. El 4, en Pravio y Santiago del Burgo, parroquias del partido judicial de la Corua. El 6 en Santiago del Burgo. El 7, en Pravio y Cambre, del partido judicial de la Corua. El 25, en varios puntos de los distritos de la Corua y Betanzos. El 28, en Santiago de Compostela y Padrn; ambos de la provincia de la Corua. El 29, en Santiago del Burgo y Culleredo en el partido judicial de la Corua. El 30, 40, 44, 53 y 54, en Elvia, partido judicial de la Corua. El 33, en la Corua. El 34 en Sada, puerto del partido judicial de Betanzos, y, en la ciudad de la Corua. El 37, en Carbllo, partido judicial de la misma provincia.
,
,
,

!i)
2

3) rales

Sbela: lesna. ahondo : en abundancia. RifalV a vela: se le enreda la vela con los
'

tempo-

PRDIDAS

1.

Aquela minina chora,


chora, e ten que chorar;

que perdu as almendrillas


n-o campo
,

trevellar.

2.

Perdn as mias polainas


vindo o domingo d' a misa, (viniendo)

quen m'as topu que m'as volva non sean contos de


risa.

El nmero 2 fu obtenido en Elvia y otras parroquias del partido judicial de la Corua.


,

PICARESCAS

1.

agullia vai cosendo


(el hilo)

o fo vaina siguindo
as fan as
'

boas nenas

que d o amor se van rindo.

2.

Achgate

dalle

un

bico
;

en seal de casamento
achgate
,

qu

'

ben

rico

no-no deixes descontento.

3.

Adis, mia minina,


levte n-o corazn:

pra

rir a pasar o

tempo,

(para reir)

para outra cousa non.

ICO

CANCIONERO

4.

doutrina cristiana,
,

seor cura

no-n-a sei

pergnteine e-antigelas

que eu

lie

responderi.

5.

Ahora que

foi e foi,

nena, non teas pesar;

ahora que
Diol-o

foi e foi

ha de remediar.

6.

Algn da quixen Pepa


agora quero Marica;

agora vou eu sabendo

donde m'o zapato

pica.

7.

Al arriba non

sei

donde

estavos non sei qu santo


e por rezar

non
sei

sei

qu

gnase non

qu tanto.

Aloinaine, candil,

que

me

quero

ir

cama

cmo ch'hei d'alomear


si

non

es a

mia dama.

Gallego

161

9.

inifia

nmller morrn

euterrina tras d'o forno


pasi onte por al,

(ayer)
(gui),

inda

me

chascn un olio

10.

pasar

o reyueiriuo

d>

puxen o pe de ch anqueta
arrimime, que caa,
-o

can d'unlia escopeta.

11.

Arriba! pol-o prtelo (2),

mia prenda
j

resalada,

arriba! pol-o prtelo,

que n-a corredoira hai lama.

12.

A vella perdeu o

vello
<

por entre a palla d'o millo


a vella queda chorando
pol-o seu agarimio

>;

(su amparito).

i )

pasar o regueirio
,

al

pasar

el

arroyuelo.

Prtelo: portillo, pasadizo con escalones clavados en un muro y aislados generalmente. Palla d o millo : paja del maz. ( 3 )
(2)
'

TOMO

11

162

CANCIONERO
Cando me pregunta
por donde
s 'entra

13.

o cura
ijresia
(

na

l
)

dgolle: vindo de presa

ntrolle pol-a travesa,

cando veno de vagar


entro pol-a principal.

14.

Casme
vello,

contigo, vello,

(viejo)

casme contigo:

ou habs de morrer logo


ou m' habs d' enterrar viva.

15.

Ckamcheme

<

>

morenia;

[bronquina, vite lavar!

disme que non teo amores


inda ch'os hei
(

>

de prestar!

16.

Chamcbeme morenia
eche d'o polvo d'a eir

xa

me

vers pra domingo


n-a guindeira.

com'a guinda

(i) (2) (3)

En

algunas partes de Galicia dicen i^rexia esia

Chamcheme :
Inda ch'os hei

me
:

an

llamaste. te los he.

gallego

jo:;

17.

Chamchemc
e pera

pera parda

parda hei de ser

finque cava de
ti

madura

non

me

has de comer.

1S.

Dame
taiga

vino,

dame

vino

non podo beber,


'

sonche d esta condicin


con ela ch'hei de morrer.

19.

Dixam 'ir, dixam' entrar,


dixam' apartar a rama,
deixarne dormir

un son,

minina,

na

tua cama.

20.

Esta noite hei d

'

ir

ala

),

eu e

inis o

camarada
(sacudir)

abalar unha pereira


foi abalada.

que nunca

Esta noite hei d

'ir al

rapaza, non teas medo,

i )

Se dice ala y tambin ala

1G4

CANCIONERO

como son hoine Je paz


non pfial-o tamblo

^K

22.

Esta noite

me

levaron

parolar c'unha nena,

meu

corazn vai chorando

por ser a noite pequea.

23.

Esta noite n-o mu o

ha d haber o qu ha de haber,
'

'

ha

d' haber cabezas rotas

sobre quen ha de moer.

24.

Stdte (2) quedo, meliciano,

non
si

me

rompa! -o mantelo:

queres que rompa logo

btar a

man

pol-o

medio

(chale).

25.

Estte quieto, meliciano,

non

me

rmpal-o refaixo

(i) (2)

Clavija giratoria de madera. Se pone en esta forma sttc porque es


al

responde veces

modo de

la que mejor hablar de los hijos del pas

GALLEGO

1(55

si

queros que rompa logo

btall'a

man

por debaixo.

26.

Este ano hai moito lio


este ano hai moita aresta,

(arista del lino)


(

non empezu inda a tasca


xa

me romperon

a testa

(cabeza).

27.
ti

Estrelia d'o luceiro

ben o has de saber:

cantas horas ten a noite


antes d'o amanecer?

28.

Eu

ben vin estar Pedro

n-o poleiro c'as galias;

entendn por vida mia!

quera un paxe

(3)

de sardinas.

29.

Eu
eu

entrar entrei n-o prado,

coller colln

na

herba

eu que fixen o derramo

tamn cargari

co-a perda.

(i)
(

(3)

Tascar: espadar el lino. Tasca : reunin de tascadoras. Pedro : nombre que dan en algunas aldeas al zorro. Paxe: cesto de varas de mucha base y poca altura.

1(3(5

cancio:

30.

En querame

oa

mina nai non me deixu;


ahora vou de soldado
boa muller

(mi madre)

me

buscn!

31.

Fun

muo U) con Paula,


ela

fun muo con

fuu mu fio con Paula, fun en paz e vin en guerra.

32.

Fuu

templo de Cupido

moitas cousias fun ver,

fun ver como se morro


sin acabar

de nacer.

33.

(3)

Hai que

vivir alegre

que

di o refrn:
triste

que que vive


o

mesmo

lie

dan.

i )

Fun

(2) (3)

muo : fui al molino. Parece castellana. La forma no es propia de los cantares gallegos.

GALLEGO

167

54.

Ilino, quiridia, hino

(lo

hay)

hiuo, que no-no houbera

(*);

por causa de hino hino

vou para fora d'a

trra.

35.
,

Hiche de dar quiridia,


hiche de dar
,.
,

un bo dengue perendengues
,

hiche de dar, quiridia,


hiche de dar, xa

me

entendes.

36.

Hiche de dar un cario,

un cario carinado,
hiche de dar un cario

que ch'ha de durar un ano.

37.

Heicho deixar, quiridia,


heicho deixar que n' hai duda heicho deixar, quiridia,
o cuchillo d'a cintura.

38.

Heime de

casar n-a aldea

pol-a boa vida que fan:

(i)

Equivale ojal que no

lo

hubiera

108

CANCIN KRO

pol-a

muan pan con puras

de noite peras con pan.

39.

Hoxe

aqu,

manan

al,

esoutro da n-a feira,


/

1,31

pens

me

hei

,.

" asando

unha vida pasaxeira.

40.

Indo para San Andrs


escorrn, can
j

n'un toxo,

adis toxo regalado,


(

adis, regalado toxo!

>

41.

Indo pol-a mar abaixo

embarcado n-o mu bote


acordronsem'as papas

que

me quedaron

n-o pote.

42.

Marica, teu pai querendo


e tua nai

non

cli'o

privando

(i)
(2)
los

De Teijido, situado cerca del cabo Ortegal. Toxo: arbusto espinoso sin hojas, bastante comn en montes de Galicia.

GALLEGO

1G0

eu seri ten ceruxano

(Tese mal qu' ests pasando.

43.

Marica,

ti

erel-o

demo

que

me

andas atentando
,

vou 6

ro

vou fonte

sempre t'atopo lavando.

44.

Mariana
que
lie

trai

un mandil
(lodo)

vai

chegando lama d>

xa

me

canso de dicirlle

crgue o mandil, Mariana.

45.

Maruxia, Maruxia,
a d'o refaixo amarelo;
si

t'atopo n-o camino


'

non ch ha de valer non quero.

46.

Minina, dill' ten pai

(tu padre)

que se vena ver co-migo

razn

el

Los hijos del pas al hablar el castellano rehuyen sin uso de algunas palabras temerosos de que corres, ,

pondan slo al dialecto, por ejemplo: poza lama, sacho, etc. Alguna vez aparecen explicadas en esta coleccin con el nico objeto de evitar se les atribuya otro significado.

170

CANCIONERO

tanto o que

me debe
contigo.

que no

me paga

47.

Minina: ponte
que teu pai
te

direita,

quer casar.

Tan
que non
48.

direitia

me pono

me podo

baixar.

Mia cumian

a mis nova

prima

cheguei querela tanto

que por casarme con ela


pidirilla 6

Padre Santo.

49.

Mia sogra morru


deixu o pote ferver

onte

(ayer)

dixame comer o caldo


que tamn hei de morrer.

50.

Mia
que

nai, trem'o caldo

(squemc)
(acostar)

me

quero

ir

deitar,

Non ch'
que queres
ir

esa a nai

d'o ao

pasear.

51.

amor d a costure ira


'

amor moi

delicado,

GALLEGO

171

que

si 11'

aportan o dedo
'

logo enteud aquel recado.

52.

amor qu'lia de

ser

meu

ten que ter o cu de pau


a barriga de manteca
e a$ tripas de bacalau.

53.

crey

{ ~

1)

cando vai fora

dixalle dito a criada:

nena,

si

non veno logo


mia cama
(acustate).

ditate n-a

54.

O
que

crego d'a mia aldea

trai a levita
11'

radiada

a radiaron as nenas
(

un

da n-a foliada

a >.

5.

crego e mail-a criada

botaron o pau n-o forno;

y os pequechcs

lies dician

nani, teta; papi, bolo.

O crego : el clrigo el cura. i ) Foliada: reunin de campesinos (2) bailar. En sentido irnico, gresca, ria.
(

para bailar ver

172

CANCIONERO

56.

crego

foi

moifto
cabeza,

1)

co'o cenico

na

escoriaron 11' as chinelas


ala vai de

cu n-a presa.

57.

ereguio de Sueiro
se

<

muy pequeo
e co-a seca

quedu,
'

que nacen n-o mes d Agosto

non inedru.

58.

cura

chamume
lie

rosa

eu tainn
'

respondn
,

d estas rosas

seor cura,

no-n-as hai n-o seu xardn.

59.

O) Olvidarte

por outro

non che cabe n-o meu peito


olvidar outro por
t (*).

eso

xa

cW o

teo feito

Se dice momo y muo. Cerca de Sigrs. Parece castellana. (4) Xach'o teo feito: ya lo tengo hecho. La slaba apostrotada che es encltica muy usada en gallego.

Gallego

173

60.

mutilo de
lie sei

meu

pai

cu ben

o tempero:

(arreglo)

cando est
e

alto baixalo

cando est baixo erguelo.

61.

Os amores que
'

ti

tes

son os qu eu olvidi:

andas apaando os vagos

(uvas sueltas)

d'a vina qu'eu vendimii!

62.

Os

estudiantes d'a vila

apertill'os quivis covis]

porque

cando

lies

ven ben

dicen miserere nobis.

63.

zapato quer a media

a media quer o zapato


tainn a guapa menina

quer un rapacio guapo.

64.

Para domingo que ven


nse os

mias monicis

<

2)

Lies ven ben : les viene bien. Lnse as mias monicis : se leen mis amonestaciones proclamas.
!i ) 2)

174

CANCIONERO

ahora rans' acabando


as mias murmulacis.

65.

Pasi pol-a tua porta


e mirei pol-o ferrollo U>;

aj^ jd'atuanai
metum'un pau por un
olio.

braJ a )

66.

Perda o

meu

rcfaixo

perdn as cintas d'l;

meu

marido, dm'outro

qu'eu dari conta d'l

(msica aspecial)

67.

Santo, que ests n-o cainio

) #

bota castaas abaixo

btame d'as mis grandias

(chame)

qu's pequeas non

me

baixo.

68.

Sei tocar e sei bailar


se i tocar o violji,

( Ferrollo : pasador de madera hierro para asegurar la i ) puerta en lugar de la cerradura. Cainzo : tejido de varas para poner secar las casta(2) as encima del hogar.

GALLEGO

175

tamn

sei virar as

nenas

co-a cara

para min.

09.

Seor Xu-s non

me prenda

qn en
'

lie direi

a verd,

que ll'estnven c'unha nena


a noite de Navid.

70.

Silva verde, non

me prendas
trra,

(zarza)

que non son d' a tua

nunca

silva

me prenden

que non m' apartase d'ela.

Si

me

das nu mirlo chirlo

rapaza, de boa gana,


si

me

das un chirlo mirlo

non durino n-a mia cama.

72.

Si queres

qu o carro cante
'

btall'o eixo de freixo


e si queres

<

),

qu'o amor vena


(queso).

dalle talladas de queixo

eixo dejreixo

el eje

de fresno

170

CANCIONERO

73.

Si queres qu'eu ch 'escriba

uindam' papel d'a Grua,


inndain' a tinta, o tiuteiro,
e

tamen inndam'a pruna.

74.

Si

ti

queres, e eu quero

nena, d'a cara redonda,


si ti

queres

eu quero,

un banco ben nos abonda.

75.

Teo de prantar un pino


enriba d o teu tellado
'

cando o pino dea uvas


estarc teu

mandado.

76.

Teo un amor n-a montaa,


teo un amor montas,
teo un amor n-a montaa,
n-a Marina teo tres.

77.

Teo unha nena engaada


mia nai que
lie fari,
'

meu

fillio

enga outra

qu' esa eu He pagari.

GALLEGO
(D

'

177

S.

Teo

unlia nena n-0 Porto


rf'<t

outra n-o chan

Marina

(2 ),

a d'o Porto ine regala

por ser a mis bonitia.

79,

Teo xnramento
e o teo

feito

(hecho)

de cumplir

o da

d'o mevi enterro


rir.

non hei de cantar nin

su.
ti

Ti que

fas ah,

Xan Nes,
3

que estas ah facendo;

Estn termando

(Veste ralo

>

que me. din qnc est caendo.

Ti

tel-o

sombrciro lado

porque che vexan o pelo


nin por eso millor

mozo

non

t'

has de casar mis cedo.

(i)
(2)

Chan

Partido judicial de Puentedeume. a" a Marina: suelo pas de


:

la

Marina de Be-

tanzos.
(3)

Termando d' este valo


I

amparando

este vallado.

TOMO

12

178

CANCIONERO

82.

Todal-08 relias so casan,

(viejas)

ningunha moza
[qnen para

s'

espante:

me

dera min ser vella

ir

n-esta vacante

83

Tomam
que
lie

'

o sonio

toma

(sueecito)

teo de facer

(litome

na mia
'

(D cama

dixom adormecer.

Toma nena, toma nena!


Non quero dar nin tomar,
qu'eu por entendido teo

qn'o que toma ten que dar.

8.

Trime lume, raime lame,


trime lume n-unhas pallas
de camino
<

2)

que

m'o

traes

heiche de facer monadas.

acustome en la ma. traes. Ei gallego es muy rico en modos adverbiales, sea idiotismos, que generalmente se forman de alguna preposicin con sustantivos adjetivos usados adverbialmente pueden servir de ejemplo los siguientes A furtadelas d palpadela ds veces, de man, en ningures, fin e
i )
:

Ditome n-a mia

'2)

De camino que m'o

fallo.

GALLEGO

170

6.

Unhii noite
sin ter millo

fin

mu o

qne moer;

enredime co'aa rapazas


por non saber que facer.

87.

Vamos
'

indo Cis

qu hai moito que ver


un home casado
con unha muller.

Voume

7ido

(U, voume indo

non mires mis para min;


co'a ayuda d) d'os teus enredos
o

meu tempio

perdn!

Voume indo : vyme yendo. (2) Co'a ayuda: con motivo. Generalmente equivale las frases siguientes: con la esperanza, pretexto.
(i)

">, Loa nmeros 8, 0, 11, 15, 5'., SO y 83, fueron obtenidos en Pravio, partido judicial de la Corua. El 3, 4, G, 13, 21 23, 51, 60, 61, 62 y 75, en Elvia, partido judicial de la misma. El 7 y 10, en varias parroquias de los partidos judiciales de Puentedeume, Corua y Betanzos. El 12, 33, 40 y 41, en Ares, partido judicial de Puentedeume. El 14, 24 y 25, en Santiago de
1
,

Compostcla y en varios puntos del partido judicial de


,

la.

ISO

CANCIONERO

Corana. El 16
partido de
la

20 y

.-1

8J

cu Elvia y Culleredo, del

Cortina. El 27 y 56 i 58, en Elvia puntos del partido judicial de la Corona. El 28, en Ai partido judicial de Puentedeume y en otros puntos del
.''.(',

la Corona. El 29, :;7, :;'., 42, 72, 76, 77 y 78, en Pravio y otros puntos del partido judicial de la Corana. El 30, 34, 68, 69 y 73, en varios puntos de los partidos judiciales de la rua y Betanzos. El 32 y 54, en Abegondo, partido judicial de .Betanzos. El 35, 38, 45, 47 y 49 son bastante comunes en diferentes puntos de la provincia de la Corona. El 46, en Elvia, Culleredo y otros puntos del partido judicial de la Corana. El 63 y 64, en Abegondo

partido judicial de

44,

7<),

'.',

y otros puntos de la provincia de la Corona. El 66, 85, 86 y 87, en la Corona. El 67, en Santiago de Compostela, Pravio y otros puntos de la provincia de la Corona. El 7 en Vivero, provincia de Lugo. El 84, en Santiago del Burgo, partido judicial de la Corona. El 88, en Sarandones, Ayuntamiento de Carral, en la provincia de la Corona. Los nmeros 40 42 son conocidos en muchas partes de la provincia de la Corona. El 53, 60, 61 y Oo, son muy usados en toda Galicia.
J

PIROPOS

Alomaine, alomame
estrelia

1
>,

d a fartura
'

>;

alomame, alomame,
mentras que non ven
a

la

(3)

2.

As

castaas son castaas,


<

os orizos son orizos

A lomeante almbrame.
:

(2)

Estrelia d' a fartura:

Llaman

as

los

campesinos

al

planeta Venus que, generalmente le denominan lucero del alba cuando aparece antes de salir el sol; y estrella de la tarde cuando brilla la puesta de aqul. Se dice fartura, 6 abundancia, porque creen los labradores en la influencia de dicho astro sobre las cosechas, medida que le observan ms al Medioda.
(3) (4)

Se dice la y luna. Generalmente se dice

ourizos en lugar

de

orizos.

1H2

CANCIONERO

os olios d 'u tua cara

para ruin son dons

fei tizos.

3.

Eres unha fror

olvente

(olorosa)

como
eres

a quer o

meu

deseo

unha

estrela branca
'

que ven cada d

o ceo

(vino).

4.

Moito ch est
'

(Do

sombreiro

queridio d os
' '

meus

olios

moito ch est o sombreiro


non
lie

est as todos!

5.

Moito rae gusta, rapaza


o lavar d'a tua roupa,
lias
si

de ser mia cuada


hirrnn non ten outra.

meu

6.
lia

primeiro amor que tea

de ser d'un militar,

(i)
bien
te

Es muy comn en
est

gallego decir moito ch 'est por

muy

GALLEGO

188

que anque non tea diueiro


ten un polidmo (1) andar.

Pol-as rosas d'a roseira


eatro biquios ehe dei;
prime ira

que
t

me

de ches

prendado de

quedei.

Si Uveras o coral

como son

as almendrillas,

habate de levar
todal-as romaras.

El nmero 2 fu obtenido en Pravio partido judicial de la Corana. El 4 y 5, en Pravio y otros puntos del parprovincia tido judicial de la misma. El 6 y 8, en Vivero, Oleiros, parroquia del partido judicial de Lugo. El 7, en de la Corana.
,
,

PolidiTw 6 fulidiiw

pulcro

distinguido.

QUEJAS

Ai!

Mar

ca

qnn

to enton d o

Mariquia de Nostn U>;


cantos che rondan a porta
tal se

venen

tal se

van!

2.

Quixonie, por que

me

doi

que sinn non me queixara,


jquen aquel que se queira
sin

(queja)
(duela).

que non

lie

doya nada!

(2)

El nm. 2 fu obtenido en Vivero, provincia de

Lu go.

Nostn: lugar de la parroquia de San Pedro de B Ira la ciudad de la Corua. La construccin del 4.0 verso difiere de la correspon(2) v diente en castellano.
(

ma prxima
,

i )

'

RECONVENCIN

Por mor d'


ouh,
por

ese teu galo


.

t, nula vicia;

mor d'esc teu

galo

perdn mia galia.

Ti tel-a monteira un
heicli a de

laclo

por

<

2)

6 dereito,

que

che quero perguntar

canto nial che teo feito.

la

El nmero 2 fu obtenido en Elvia y otros puntos de provincia de la Corana.

(i)

son
os

Por mor d'. Esta frase como beira de; pe de y otras, modos que pudiramos llamar prepositivos, por desemel oficio

{>eiar

de preposiciones semejanza del papel que oficio de adverbios. Citamos con intencin beira de porque este idiotismo tiene significacin ms lata que la aparente: a orilla de. Heich 'a de por te la he de poner. (2)

modos adverbiales desempean haciendo


,

REFLEXIVAS

Acabrons

'

as castaas,

secrons'os castieiros,

(castaos)

acabrons' as rapazas;

quedan os mozos

soltciros.

Castilla

van os bornes

Castilla por ganar


Castilla

queda n-a trra

para quen quer traballar.

Amorio, non desprecies


prob po-lo non ter

qu o
'

rico

pode

faltar

e o prob non te querer.

GALLEGO

187

Cando

pasei por aqu,

castillo, vinte cado,

agora volvo
c

pasar

xa ests fortalecido.

Canta

a rula,

canta a rula,

(trtola)

canta a rula n- aquel sonto;


probiio

d aquel qu espera
'
'

po-lo

que est n-a man d'outro.

0.
s'

Coitadino d'o que morre


o Paraso

non Tai

o que queda logo


e

come
(deshace).

d'o pesar

se desfi

7.

Manoel,

ti

andas n-o monte

co-a roupia

remendada;
, '

dixatc

Manoel d andar
.

quen mal anda mal acaba

8.

Manqui fia, non descubras


tuas penas ningun
o que He contas a

amiga

en contalo presa ten.

188

9.

Mozo d

'.-i

monteira 6 tarto

inclina la
)

que gastas moita fachenda;


tua porta

non chegan

carros cargados do renda!

10.

Non pod'nn homo de bon


entrar en ningunha casa
si
si

casado o marmnlan

solteiro

xa se casa

^K

1.

Non quero
qu
'o crego

contos de na'e
reira,

me

de outras o que

me

dis

outro de min contara.

2.

Non

te cases

con viudo

anque tea moita roupa que sempr' andar dicindo


ai!

mulleria

(2) era a

outra!

13.

ro

cando vai cheo


(4
>

>

leva carballos

e follas.

(2)

(3)

Igual otra castellana. Mulleria : mujercita en Vai cheo : va lleno.


Carballos
:

el

sentido de esposita

(4)

robles.

GALLEGO

s;>

tamn poda

lval-

as lenguas murnmladoras.

Por unta noite de gusto,


iiieu

corazn de berbena,

por una noite de gusto;

dchesm'

(1)

un cento de pena.

15.

Sirvir rei, quiridifia


sirvir rei

gran regalo

Brvir o rei, quiridia,

nin

da

pe, nin

da

cabalo!

10.

L'ns corren para Castilla

outros corren para Cis,


e slo Dios

quen sabe

en donde a fertuna est.

17.

Vinolo as levando,

Farruquio

meu amor
levando

vmol-o
este

as

mundo engaador.

Se dice dcchesmc y dxkcme en lugar del castellano

d'iiteme.

LOO

CANCIN

18.

Doiim'unha

ovellia Dios,
,

cu tratina con rigor

perdname mia
,

ovella

qu'ea

te tratari mellor.

10.

O
e

que navega de noito


n-os penedos

ha tropezar

yeu qu' ando por de da

tropez n-os teus enredos

Los nmeros 6 y 13, fueron obtenidos en Pravio, partido judicial de la Corua. El 2 y 17, son bastante
.1

Galicia. El 3 en Abegondo, partido judicial de Betanzos. El 4, en Elvia, partido judicial de la Corua. El 5, en diferentes puntos de los partidos judiciales de la Corua y Betanzos. El 6 en Sada provincia de la Corua. El 7 y 9 en diferentes puntos del partido judicial de Betanzos. El 10, en la Corua. El 12, en Santiago de Compostela. El 14, en Monforte, provincia de Lugo. El 15 y 16 , en Ares y otros puntos de la provincia de la Corua, El 18, en Vivero provincia de Lugo. El 19, en la Corua.
,
,

comunes en

REUNIN ALEGRE

Anque veno por aqu


non veno por facer mal,
veno por adivirtirme
eo-a xente d'o raen igual.

Fu obtenido en Pravio y
dicial

otros puntos del partido ju-

de

la

Corana.

RONDADORES

1.

tua porta, rapaza,

tua porta hai

lama

btalle retraiua verde,

bota 11' a verde retrama d>.

Esta noite hei d'ir tuna


c'o pau de viveiro
'

<

>

branco,

qu o que rompo de zapatos


o aforro de mantas!

tamn

( Parece aludir la palabra retrama la retama ; sta se i ) conoce en el pas con el nombre de xesta. Viveiro : nombre que corresponde al de almciga vi(2) vero pero en esta copla parece referirse determinada clase de madera.
;

GALLEGO

193

3.

Pas i por aqu cantando


e despertando quen dorme,

para quedar soledades


quen che falar non pode

4.

Pasi pol-a tua porta

con tres horas de luar t


vin

(luna)

qu

'

estaba a

mesa posta
(cenar).

e teu pai para cear

fu obtenido en Elvia parroquia prxima la ciudad de la Corua y en Abegondo parroquia del Ayuntamiento del mismo nombre, partido judicial de Betanzos, de la provincia de la Corua. El 2, en Pravio, partido judicial de la Corua. El 3 y 4, en diferentes puntos de los partidos judiciales de la Corua y Betanzos.
1
, ,
,

El nmero

tomo

13

SANTOS, SANTUARIOS Y ROMERAS

1.

Virxe de Pastoriza (D

alabada sea ela:


ela a

mia madrina
afiliado d'ela.

eu son

2.

Virxe de Pastoriza

ten o camarn de pedra,


ben-o poda ter de prata

mia Virxe

si

quixera

3.

Virxe de Pastoriza

vai indo pol-a ribeira

collendo concliias d'ouro

metndo -as n a
'

faltriqneira.

(i)

Santuario

muy

concurrido, y kilmetros de la Co-

rana.

gallego

195

4.

Pescador que ests pescando,

pscam'e unha rebaliza


para levar de regalo
;1

Virase de Pastoriza.

5.

San Andrs de Teixido (V


;

fun co - a cesta n - a cabeza

fun por mar e vin por trra


o santio ni 'o agradeza.

6.

Indo para San Andrs


al

(de Teijido)
(cabo Ortegal)

n-a punta d
'

'

o cabo

dxom unha pousadeira


fomeira, ti qus o caldo?

Fun

Santo San Andrs

al n'o cabo d'o


slo por te ver
tres das

mundo,

meu

santo

hai que non durmo!

tal la

Santuario muy concurrido cerca del cabo Ortegal. Es devocin, en particular la de los aldeanos, que antiguamente se deca: A San Andrs de Teixido, que non vai de morto vai de vivo.
(

19G

CANCIONERO

8.

Santifio

San Andrs
non von

este ano al

po-la falta d'o dieiro

canta xente se quedu!

9.
ai,

Ai!

mia Virxe iV a Barca (V


(2
>

mia Virxe, valeime

qu'estou n-o medio d'o mar


sin ter barqueiro

que reme.

10.

Nosa Seora (Va Barca


ala vai po-la ribeira

collendo conchias d'ouro

metnd'-as n-a

faltriqueira.

11.

Veno d'a Virxe d'a Barca


veno d'aban-la pedra
<

tamn veno de vos ver


Santo Cristo de Fisterra
(*).

Santuario situado en Muga, costa occidental de la (i) provincia de la Corua, partido judicial de Corcubin. Se dice valeime y con ms propiedad vleme y valdeme. 2 ) (3) Alude la piedra oscilante, encima de la cual acostumbran subirse los romeros. (4) Fisterra : Finisterre partido judicial de Corcubin.
,

GALLEGO
Madre de Dios de Chanteiro U>,
dano-lo vento en popa
2)

197

12.

que somos os mugardeses


levaniol-a vela rota.

<

13.

Seora Santa Lucia,


a d'o ro d'o Pieiro:

tende conta co-a ermita

que no-na leve o rigueiro.

14.

Cando vayas

a Santiago

<

3)

comprarsm'nn Santiaguio (*\


cida de

comprarmo grande
realio.

anque coste un

15.

Meu

santo Apstol Santiago

este ano al

non vou;

po-la falta d'o dieiro

moita xente se quedou

'

'.

Santuario prximo al (i) iudicial de Puentecleume. J ( Habitantes de Mugardos 2) te al Ferrol.


(o)
4)

puerto de Ares

en

el

partido
,

pequeo puerto situado

fren-

Santiago de Compostela.

Especie" de medallones con la

imagen de

Santiago

AP
(

S t0

seccin Casi igual la del nmero 8 de esta

198

CANCIONKkj

16.

Mia Santa Margarita


mia Margarita santa,
co-a

t*),

auga d'a tua fon te

sanonin'a mia garganta.

17.

Mia Santa Manjar ida,


mia Margarida santa,
tendes a casa n-o monte

donde o paxario canta.

18.

Nosa Seora de Sada


ala vai pol-a ribeira

(%)

collendo cunchias brancas

metndo-as n a faltriqueira.
'

19.

Nosa Seora de Sada


al vai pol-a ribeira

en manguias de camisa,
parece unha costureira.

(i)

judicial de Carballo. Parroquia principal del Ayuntamiento del (2) nombre, en el partido judicial de Betanzos.

mayor en Laracha, partido

Santa Margarita, patrona de

la

parroquia de Monte-

mismo

GALLEGO

199

20.

Santo San Bertolom d)


aqu

me meto que

chave

(llueve)

n-a sua capilla nova

hai uulia rosa que ole.

21.

Teo
teo d

d'ir

Santa Minia
(

(*\

'ir

Esc ra vi t

3 ),

tolles de dal-as gracias

que

me

deron a

sal.

22.

San Xodn pideu

Cristo

pra que non-o adormentase para ver beilar o sol


o da d a sua romaxe.
'

23

Santo San

Xodn d Arruxo
'

dalle sal 6 raposo

os gatos de

Maldonado

raburonH'o pescozo.

En la parroquia de Vilacoba, distrito de Abegondo, (ij partido judicial de Betanzos. Santuario moderno cerca de Santiago de Compostela. (2) Se refiere al Santuario de la Virgen de la Esclavitud, (3) cerca de Padrn. Capilla dependiente de la parroquia de Ares, en el (4) partido judicial de Puentedeume.

200

CANCIONERO

24.

San Payo de Vilacoba


moito mira para niin,

que

lie

din que son casada

con ningn honie dormn.

25.

Moito viva, moito viva,

San Payo

de Vilacoba,

moito viva, moito viva


n-a sua capilla nova
(

>.

26.

Mia
as duas

nai e inais a tua

van n-a romana,

a mia vai de refaixo

a tua vai de mantilla.

27.

Mia

nai e mai-la tua

as duas van n-a romaria;

malas novas van

>

d'a tua

qu'a mia xa se

volva.

(i)
(2) (3)

Parroquia del distrito de Abegondo, partido judicial

-de Betanzos.

En efecto, la iglesia debi construirse en este siglo. Malas novas van: malas nuevas se digan de ella. El van es contraccin de vayan. En castellano puede considerarse aquella frase equivalente / mal haya !
,

GALLEGO

201

28.
as

Mia

nai e mai-la tua

duas van n-o xubeleo,

a mia vai de refaixo


a

tua vai de chapeo.

29.

San Antonio garde


e inais o

gando

(ganado)

meu

becerrillo,
(

que est n-a corte bruando


po-la nai

(cuadra)

qu' pequenio.

30.

Si te vas

San Benito
<

non vayas 6 de Paredes


que tainn San Benito

2)
,

od'o

convento de Leres

).

31.

San Antonio
iban por

e o sen porco

un camiuio,

ball'o porco dicindo:

dm

'

unlia pinga de vino.

Bruar: bramar mugir. En Puentearas, provincia de Pontevedra. Algunos castellanos acentan indebidamente la primera a de Puentearas; la palabra arcas equivale la castellana arenas. Cerca de la ciudad de Pontevedra. (3)
(i)
(2)

202

CAN'CIONERO

32.
ts

Virxe d o* Desamparados
unli.-!

1*1

tfafa

(2)

calente

pos ollios de pracer

cando miras par' a xentc.

(i)

En

partido judicial de Laln (2) Unos dicen igresia

Santa Mara de Abades, Ayuntamiento de Silleda provincia de Lugo. ; otros igrexa y otros ilesia.
,
,

en diferentes Corana, Betanzos y Puentedeume. El 11, 12, 14 y 15 19, on varios puntos de los partidos judiciales de la Corana y Betanzos. El 20 y 21 en Abegondo y otros puntos de los partidos judiciales de la Corana y Betanzos. El 22, en Ares, partido judicial de Puentedeume. El 23 26, en varios puntos de los partidos judiciales de la Corana y Betanzos. El 27, 28 y 30, en Vivero, provincia de Lugo.
1

Los nmeros

9, fueron obtenidos

puntos de

los partidos judiciales

de

la

SUPERSTICIOSA

1.

As

mininas de Boel (D

ponen o pe n-auga erara

non

se lie quere avolver.

(i) Ignoro qu se refiere la palabra Boel: ninguna parroquia de las cuatro provincias gallegas lleva ese nombre.

TEMOR

Abreui 'a porta Marica,


,

Marica de Xulin,

brem'a porta, Marica,


que

me

vai trabar o can

).

Mariquia, teu refaixo

btae un reberetio

non o botes aniarelo


bdtaio (3) coloradio.

( Trabar o can : aqu est por morder el perro pero trai ) bar significa tambin rabiar tener hidrofobia. Este cadelo ten a traba : este perrito tiene la rabia.
,

Franja en la orilla inferior. Batano : chaselo. En Ares, puerto del partido judicial de i^uentedeume es comn el uso de la Ti sustituyendo la e tras P ares se canta esta copla diciendo batalle; non i u ? 11
(2)

(3)

o botes.

TRISTEZA

1.

Ahora

que ven a leva

de levar os honies todos


si

ine levan nieu


vista

hirmn
olios.

lvanm'a

d'os

2.

Agora que ven a leva


de levar os homes todos lvanm'o

meu
vista

quiridio,

lvanm a
'

d os
'

olios

3.

Algn
agora

da, algo, algo,


<

Malpocadio !

2)

2)

Se dice ahora y agora. Desdichado, digno de lstima.

200

CANCIONERO
xa non me queren

as nonas

porque vou acabadiflo.

4.

Cando pensei que

te tina

para o mis lindo regalo,


tete,
'

mia minina,

d o pensamento mudado.

5.

Choran meu
porque

pai,

mia

nai,

me tou

casar;

non choren, padre, nin madre,


que non

me

van enterrar.

6.

De que

sirven conocerte

de que sirveu namorarte D,


si

fin

cabo

chegu
deixarte.

momento de

7.

Eu

non teo pai nin nai

nin muller que por min chore,

vxorne solo n-o

mundo
consol

noso Seor

me

<i) (2)

Parece castellana. Semejante la del nm.

13.

GALLEGO
Hoxe

207

8.

cun de soldado
resellar,
a

manan voiun'
qun
lia

de ser

minina

que por

niin

ha de chorar?

9.

Ladran

os cans, xente ven (*)

son os d'a noite pasada

quedno de

vir, e ven.

JO.

Mal haya
quen d
'

amor, mal haya,


se fa

amor

entregu! o corazn
quen non

m'o

mereca,

1.

Mia

nai

doum'unha tunda

co'a faldra d' un lia camisa

mia

nai, tea vergonza


'

>,

que ven a xente d a misa,

12.

Non me mates

pombia
(

>

qu'est n-o arr da eir

4 >,

(i) Esta palabra ven est en sustitucin de venen. Los tercetos recuerdan en opinin de algunos escritores las triadas clticas pesar de la diferencia de rima. Se dice vergonza y con ms propiedad vergoa. (2) (3) Pombia : palomita. (4) Arr d'a eir : faja de tierra inculta que rodea la era de trillar majar. Es de presumir que la pombia de que se trata sea tomada en sentido figurado.
,

208

CANCIONERO
non me mates
que
foi

<-t

pombifia

mia compaeira.

13.

Non

teo padre nin madre

nin liirmn que por

min chore,

ahora vou po-lo

mundo
consol
(

Noso-Seor

me

).

14.

Para un hirmn que teo

para un hirmn solteiro,


[para

un hirmn que

teo!

lvanmo de marieiro.

15.

Pasei po-la tua porta

ergun os olios e vin

un
ti

letreiro

que

me

dice:

non

eres para min.

16.

Qun

ten os

fillos

pequeos

nunca deixa de

arrolar,

qun ten seu amor n-a guerra


nunca deixa de chorar.

Es semejante al del nm. i) hirmau hirmn v en otros hirmau. man y

7.

En

unos

sitios se

dice

GALLEGO

209

17.

Sntate n-esta pedria

qu'eu

me

sentarei u-estoutra,

axudarsm' chorar
a

mia fertuna ponoa.

8.

Troquei o ineu corazn


por un ramo de cereixas
adis o

meu

corazn

xa que

te vas e

me

deixas.

19.

Xanio,

Xan

de Vrela,

para que queres a cama


si

non has de dormir n-ela?

y 5 7 son bastante comuues en los partidos judiciales de la Corua y Betanzos. El 4, fu obtenido en Abegondo, partido judicial de Betanzos. El 8, en Monforte, provincia de Lugo, y conocido en varios puutos de la Corua y Betanzos. El 10, en Santiago del Burgo y Cambre, ambos del partido judicial de la Corua. El 11, es conocido en varios puntos de los partidos de la Corua y Betanzos. El 14, 17 y 18, en Pravio, parroquia del partido judicial de la Corua. El 15, en Elvia y otros puntos de los partidos judiciales de la Co-

Los nmeros 1,2,

rua y Santiago.

tomo

14

VECINOS

1.

Vale mis un toxo verde


plantado n-a mia horta,

que unlia mala vecina


d'arredor d'a mia porta.

Obtenido en Ares, partido judicial de Puentedeume.

ADVERTENCIA
Los tomos siguientes del presente Cancionero llevan con corta diferencia los mismos epgrafes que el primero en las secciones de que constan. De esta suerte ser ms fcil continuar la coleccin con nuevos materiales, cuando haya los bastantes para formar uno ms tomos, y se conseguir al mismo tiempo evitar la monotona propia de las secciones
demasiado
largas.
,

Casi todos los cantares contenidos en este tomo y en los dos que le siguen fueron tomados por el colector directamente de labios de gente vulgar. Exceptuando la representacin del sonido de / en sustitucin del suave de lag, modo de pronunciar muy corriente en Galicia, se respetaron, con toda intencin, muchas formas que algunos crticos calificarn de incorrectas.

APNDICE

APNDICE
ANALOGA ENTRE ALGUNAS CANTIGAS GALLEGAS Y OTRAS COPLAS ANDALUZAS, CASTELLANAS Y CATALANAS.

Ei deseo de rendir un ligero tributo de consideracin

y de afecto mis queridos amigos


Sr.

el laborioso folk-lorista el

D. Jos Prez Ballesteros, y

distinguido mit-

grafo portugus Sr. D. Tefilo Braga,


insertar este breve apndice
el
,

me han movido

cuyo objeto no es otro que

de indicar

las

concordancias que existen entre las can,

tigas contenidas en este libro

las coplas

andaluzas y
recuerdan.

castellanas y

aun catalanas que su lectura


que
cito continuacin

me
,

Entre
lectores

las coplas

hallarn los

muchas completamente

iguales las del texto,

hasta

el

punto que parecen unas mismas traducidas

literalmente, y otras que, iguales por su contenido ideolgico


,

varan sin embargo por su forma de expresin.

De

todos

modos

resulta que la irunensa mayora de las can-

214

CANCIONERO

titeas

de esta coleccin, no tienen anlogas en

las

coplas

contenidas en los Cantos populares espaoles del Sr. Rodrguez .Marn, en

Los Cancioneros del

Sr.

Laf'uente

Alcntara y Fernn Caballero, en las corrandes contenidas

en Los cansons y

folles,

obra del Sr. Bertrn y Bros


ni

recientemente publicada,

en mi Coleccin de cantes

flamencos. Importa, por tanto, que las diversas regiones

de Espaa se apresten una obra semejante


dida por
el Sr.

la

empren-

Ballesteros,
el

si

hemos de poder apreciar en

su justo valor

caudal potico y afectivo de la

musa

po-

pular espaola, la cual, juzgar por las muestras contenidas en este libro, tiene en las provincias y dialectos

pginas por todo extremo interesantes.

He

aqu ahora las concordancias que nos referimos.

A las

2 y 8 (pgina 3) de la seccin de Agravios colas siguientes:

rresponden

Ven

ac, falsa y refalsa

Falsa te vuelvo decir

El da que

me

vendiste

Cunto

te dieron por

m?

Si

me

desprecias por pobre

Digo que tienes razn;

Hombre pobre y

lea verde
ocasin.

Arden cuando hay

GALLEGO

215

Al nni.

'2

y 3 (pgina 8) de

la .seccin

de Amorosas

se refieren las siguienl

Ah

tienes

mi corazn
llave
,

Con sn candado y su

brelo y mtete dentro

Que

t solamente cabes.

Salga

el sol si

ha de

salir

Y
La

si

no que nunca salga


para alumbrarme m

Que

luz de tus ojos basta.

las

12 y 15 (pgina 10) y de
las siguientes

la

misma

seccin co-

rresponden

Cinco sentidos tenemos,

Todos

los

necesitamos,
los

Todos cinco

perdemos

Cuando nos enamoramos.

Yo no
Que no
J)e da

s lo

que

me

has dao

te

puedo olvidar,
el

en

pensamiento
el

de noche en

enso.

210

CANCIONERO

So

ii.

s Lo
:

que

le

ha dao

Esa flamenca

mi cuerpo,

Que

jago por orbiarla


la

ms presente

tengo.

las

30 y 38 (pgs. 15 y 16) de

la

misma

seccin las

que siguen:

Pjaro que vas volando

en

el

pico llevas hilo,

Dmelo para

coser
est herido.

Mi corazn que

Si el querer bien se pagase

Mucho me

estabas debiendo;

Pero como no se paga

Ni me debes

ni te debo.

Anlogas
cin titulada

las

1.a

y 19 (pgs. 18 y 22) de

la

sec-

Animales, plantas y frutas son

las

que

siguen

La La

perdiz anda en el

monte

perdiz anda diciendo


est

Dnde

mi enamorado?

GALLEGO

217

Si supiera la casada

Tara qu sirve

la

ruda,

Trasnochara y madrugara

A cogerla
En
Portugal: B

con

la luna.

Se a mulher soubesse

virtude da amida,

Buscal-a hia

De

noite la.
la seccin

Al nmero 2 de

de Ausencias (pgina 27),

se refiere la siguiente:

A
A

las Indias

van

los

hombres

las Indias

por ganar,
las tienen

Las Indias aqu

Si quisieran trabajar.

Levemente parecidas
Burlescas
,

la

8. a

(pgina 34) seccin de

son estas coplas que se cantan en Sevilla:

Los gallegos en Galicia

Cuando van en procesin


Llevan un gato por santo

una

vieja por pendn.

218

CANCIONERO

Los gallegos en

Galicia

Dicen que no comen coles,

Cuando
Hasta

llegan Sevilla

los

tronchos se comen.

Los gallegos en Galicia

Cuando van confesar,


Llevan
la

barriga llena

De

mcndruguillos de pan.

Mucho ms graves que


son las siguientes
folles

stas, inocentes en su fondo r


la citada

que tomamos de

obra

del Sr. Bertrn y Bros

Tarrassa mala rassa


son jueus,

La meytat ne

A Espargucra' n son dimonis Y Olesa bona gent. A


Tarrassa bona rassa

Quasi tots son bona gent

A Olesa son dimonis Y Esparguera son jueus.


La
diferencia esencial entre stas y otras coplillas an,

logas y la del texto

estriba slo en que

stas constitu-

GALLEGO

210

ven burlas de regin


blo.

regin, y aqullas de pueblo pue-

Unas y

otras

deben ser recogidas en una obra semeII.

jante la publicada por los Sres.

Gaidoz y P. Sbillot

con

el ttulo

de Le lllason populaire de la Franco.


lo

La

cultura
tir

moderna ha adelantado

bastante para converlo

en motivo de unin y de amistad

que parece por su

fondo menos apropiado para desarrollar estos nobles y


g -nerosos sentimientos.

El estudio de

los

apodos y de

los

dictados tpicos, materia en que se han ocupado en Portugal y

Espaa

los Sres. Leite

de Vasconcellos y Rome-

ro Espinosa,

comprueba

esta verdad.
la

La

frase juntarse el

hambre con

gana de comer que

se conserva en la copla 18 de la seccin de burlescos (p-

gina 37) se halla tambin en algunas coplas andaluzas

que no recordamos ahora.

la

copla 25 dla
las siguientes

misma

seccin

pgina 38, corres-

ponden

de Andaluca que por cantarla con

frecuencia los muchachos, sin duda, ha sido insertada

por nuestro amigo Sr. Rodrguez Marn en


fantiles del

las

rimas

in-

primer tomo de su obra Cantos populares


aqu dichas rimas
:

espaoles.

He

Ar que
Cantarle
,

tiene binas y olibares

cantarle
tiene naa

Ar que no

En

cr pjaro borde lo llevarn.

220

CANCIONERO

Tiene

billas

y libares,

Cantare, cantar.

No

tiene binas ni .libares,

Andar andar.

Gori, gori, gori

Vamos
Que no

enterra 'este pobre,


ti
'1

dinero
entierro.

Pa paga

Se don Gregorio,

Se don Gregorio,
Ust que
ti

dinero

Ba con

requilorio.
,

Gregorio

Gregorillo
tis

T que
Bas de

no

dinero

ligeriyo.

Muy
misma

leve parecido con la copla 37 (pgina 41) de la


seccin
,
,

que es por cierto de

las

ms

nutridas de

este libro

es la siguiente

Aunque me

ves chiquitita

Y
Y

t tan alto te ves


pienses que soy escoba

No

conmigo has de barrer.

GALLEGO

221

Completamente anloga ala 61 (pgina 46) de

la

mis-

ma

seccin, os la andaluza que dice:

Amor mo, come

y bebe

en m no tengas recelo
tienes tan segura

Que me

Como

el

agua en un harnero.

la

dcima de

la

seccin de Cantares

(pgina 50),

corresponden una copla que escuchamos una muchacha


de Proaza

Asturias, y que dice:


A
cantar ganarsme,
cantares...

Pero

Tengo yo un arca
Siete costales.

llena

De

cansons y de

folles

Tota una quartera

'n s,

Las butxaques en tinch plenas

encara un sach per desfer.

la

cantiga 18 (pgina 52) de la


la copla

misma

seccin, se

asemeja mucho

que dice:

No

canto porque

me

escuchen

Ni para

lucir la voz,

222

CANCIONERO

Canto porque no

se junten

La pena con

el dolor.

la

19

ele la

misma

seccin (pgina 52) corresponde

la siguiente:

En medio
O cantar

de

la

mar

la sirena,

Vlgame Dios qu bien canta


cosa tan pequea!

Una

A
to,

las 2. a

3. a

(pgina 56) de

la seccin

de Casamien-

son ideolgicamente

anlogas las siguientes folles

(obra citada del Sr. Bertrn y Bros).

El da que

'

casare

Pujar dalt d'un serrat

dir

ay

adeu

bon temps

Mayms

et tornar veure.

(Esparraguera).

El da que 'ni vatx casar

Yatx puja 'a

dalt

d'una serra

vatx

dir:

adeu, bon temps,

Mayms

et tornar veure.

(Esparraguera).

GALLEGO

223

la copla

nm.
la

G (pgina 61) de la seccin de Conse-

jos, corresponde

siguiente que nos parece un arreglo,


la

mejor dicho, versin de

contenida en

el

texto:

El secreto de tu pecho

No

lo digas
si la

tu amigo,
le falta

Que

amistad
t

Ser contra

un

testigo.

El secreto de tu pecho

No

se lo digas nadie

31ejor te lo guardar

Aquel que no

te lo sabe.

las

13 y 28 (pgs. 65 y 68) de la seccin de Cualilas

dades personales, se refieren

dos coplas que siguen:

Morena

tiene que ser

La

tierra para claveles


la

mujer para

el

hombre

Morenita y con desdenes.

Ya Ya
se

se

van

los

buenos mozos

van

los escogidos

las

muchachas

se

quedan

Con

los (pie el rey

no ha querido.

224

CANCIONERO
la 2. a

de

la

seccin de Desdenes (pgina 73) con

ponde posteriormente esta seguidilla gitana:

Argn

da por berte

Inero yo daba
Oompafterita... ahora por no berte

Grerbo yo

la cara.

las 7

y 13 de

la seccin

de Despedidas (pgs. 76 y
:

77) corresponden

las siguientes

Aunque me voy, no me voy,


Aunque me voy no me ausento
,

Aunque ausente de

tu vista

No

lo

estoy de pensamiento.

Nunca me

digas adis
triste

Que

es

una palabra

Corazones que se quieren

Nunca deben
Anloga
(

despedirse.

la

copla dcima de la seccin de Geogrficas


la

pgina 119) es

que sigue

Sanlcar de Barrameda,

Quin

te

pudiera traer
la faltriquera

Metida en

Como un

pliego de papel.

GALLEGO

225

la

14 de

la

misma

seccin

la

que sigue:

Al pasar por

esta calle

Todo

el

mundo

cante bien,

Que

la

entrada hay una rosa

la salida

un

clavel.

A
la

la

segunda de

la

seccin de Graciosas

corresponde

siguiente:

Dicen que t no

me

quieres

Porque no tengo dinero,

Ven

mi casa y vers

Un

cuarto en un agujero.

Por su estructura es anloga


cin titulada

la

copla nica de la sec,

Juego de terminaciones

la

que dice:

Tienes una boquirris

Tan

chiquitirris,
la

Que me
Con

comeriba

tomatirris.

Al mim. 4 de

la

seccin de

Maldiciones (pg. 184)

son bastante anlogas las que dicen:

tomo

15

2*_!(

CANCIONERO

Anda

vete oon la
la luis

<>tnt

Supuesto que

quero,

Y
La

no siembres en mi pecho
semilla del
<>lvo.

Compaero de mi alma
Si tienes amor con otra

Por qu no me desengaas?

Para qu me acariciabas
Falso,
si

no

me

queras,

Si tenas en el pecho

Otra que m

me

ofenda?

A
letra

la 1. a

de Murmuracin , corresponden varias, cuya


si

no podemos recordar,

no son

los dos versos

de una

que dicen

quin t se

lo

puchaste

Vino y

me

lo

puch m.

El verbo 'puchar significa delatar, contar,

referir.

la

56 de

la seccin

de Oficios, corresponde sta

GALLEGO

22

Al marinero en

el

mar

Nunca

le falta

una pena;
el

O O A
la 7. a

se le

rompe

timn,

se le rifa la vela.

de

la

seccin de Picarescas, corrresponde

la

que dice:

En

el sitio

no s adonde

Mataron no

que santo,
s

Que en rezando no
Se alcanza yo no

qu

s cunto.

las coplas

4. a , 7. a

de

las Rejiexicas, corres-

ponden

las

que siguen

Cuando pas por aqu


Castillo te vi cado

Y
Otra:

ahora que te vuelvo ver


fortalecido.

Te encuentro

En En

este picaro
,

mundo
mal acaba,

Quien mal anda

casa del jabonero

El que no cae se resbala.

A
las

la

7. a

y dcima de

las

de Ti-isteza, corresponden

que siguen:

228

Km [onero

Sola soy, sola nac,


Sola

me

pari

mi madre,
el

Sola

me

encuentro en

mundo,

La Soledad me acompae.

No tengo padre

ni

madre

Ni quien se acuerde de m,

Otra Mal haya


el

amor mal haya!


se fa,

Y
En
De

el

que del amor

Que puse yo mi querer


quien no
lo

mereca.

las coplas

anteriormente apuntadas, la inmensa mala

yora de ellas parecen una copia traduccin de


tiga con

can-

que concuerdan, bien sta su vez, traduccin


la

copia de

copla castellana correspondiente. Vase un


:

solo ejemplo

Cinco sentidos tenemos

Todos

los

necesitamos,
los

Todos cinco

perdemos

Cuando nos enamoramos.

Cinco sentidos che temos

Todol-os necesitamos,

GALLEGO

229

Todo] -os cinco perdemos

En canto nos namoramos.

Otras coplas, en menor nmero que

las aludidas, son

una verdadera acomodacin


ejemplo,
la

le

sus anlogas;

as,

por

cantiga gallega

.V Castilla

van os honies,

V Castilla por ganar,


Castilla

queda na trra

Para quen quer traballar.

Se convierte en Andaluca en

la siguiente:

A
A

las

Indias van los hombres,

las Indias

por ganar,

Las Indias aqu las tienen


Si (pusieran trabajar.

Cul de estas dos coplas debe considerarse como


ginal y cul

ori-

como traducida y acomodada?


la

mi

juicio, la

primera es
i

original y la

segunda

la

traducida.

En

este

los castellanos
la

andaluces lian copiado los gallegos.

Kl contenido de

copla responde

mucho ms

al

modo de

ser y sentir de stos


,

que

al

de aqullos. La emigracin

de los gallegos gente por

lo

comn

laboriosa y econmica,

280

CANCJ

otras provincias de Espaa, y especialmente Castilla,

es un asunto

muy

propio de

la

musa popular de

Galicia.

este propsito
el Sr.

recordamos una preciosa copra publicada

por

Mil y Fontanals en bu excelente y

muy

rica

monografa Bobre Poesa popula! gallega'.

Castellanos da Castilla

Tratado ben es gallegos,

Cando van, van como

rosas,

Cando ven, ven como negros.

Ed Andaluca hay tambin alguna emigracin, pero


sta
,

que es

casi

siempre Amrica
la cual

es

mucho menor

que

la

de Galicia,

preocupa, con profunda razn,

los naturales

de esa hermosa regin de Espaa, Sin

creer imposible que la copla en que

me

ocupo haya

naci-

do en Andaluca

me

atrevera asegurar que no. G-enuila siguiente seguidilla:

namente andaluza es

Yo me

fui la

Habana

Por ganar dinero

en er camino

me
sielo

lo

nica va ron

Permisin der

Todos

los

elementos internos de esta seguidilla son


la

andaluces; puede decirse de ella que es andaluza de

GALLEGO

23J

cruz

la

lecha. Tiene el

elemento supersticioso del sino


el cual

muy

propio del pueblo andaluz,


los

acaso, lo haya

tomado de

rabes de los gitanos con quienes comu-

nica y trata. Era permisin del cielo... decreto providencial...

estaba de Dios... que el cantor no haba de tener

dinero, ni aun habiendo hecho el


la
dilla

supremo esfuerzo de

ir

Habana para
otro
,

conseguirlo. Tiene

adems esta

segui-

elemento demopsicolgico caracterstico del


sentimiento de desdn hacia
el dine-

andaluz
ro.

saber: el

En

la

copla que estos renglones sirven de comenta,

rios,

hay algo que

reducido mala prosa, pudiera expre-

sarse as: bien

empleado

me
el

est, bien

ha hecho

el cielo

en consentir que

me
1

roben

dinero: qu la ambicin

que yo tena por

l ?

qu ese empeo de contrarrestar

los altos designios

de Dios que no

me

tena destinado para

rico? Si

mi

sino era ser pobre, qu mis esfuerzos

por no serlo?

Es imposible luchar ano contra su

suerte,

su destino, su sino (signum?). Estas ideas son, buenas malas, propias de andaluces;
la idea

ms

reflexiva

y pru-

dente de que las Indias, esto es, la verdadera riqueza


est en el propio suelo

y en su cultivo mediante

el

tra-

bajo constante, es una idea que exige

ms

reflexin y sen-

tido prctico que el que de ordinario tienen los hijos de

Andaluca.

En

la

cantiga gallega hay,

mi juicio,

algo del

amor

la tierra, tan caracterstico en aquella frtilsima

regin. Si

me

equivoco, slveme

la

buena intencin: en

i\'

CAN'C!

Im

anteriores lneas slo aspiro indicar uno de los

<i

ll(

'

considero

mejoro procedimientos para poder determinar

entre coplas anlogas, una gallega y otra castellana, por

ejemplo, cul ha servido de modelo y cul ha sido copiada.

Conocido cul de

las

dos regiones suministra ms


el

coplas originales, podr averiguarse


afectivo de cada

caudal

potico y

una de

ellas.

Coplas hay, por ltimo, que no parecen ni traducidas


copiadas, ni acomodadas: este tipo pertenecen, mi
juicio
,

entre las citadas las que dicen

Morena

tiene que ser

La

tierra para clayeles

la

mujer para

el

hombre

Morenita y con desdenes.

Morenia ha de ser

A
E

trra para dar nabos o

home para

ser

bo

Ha
Segn

de ser molido palos.

se ve, en estas dos coplas

hay un fondo comn;


;

su primer verso es completamente igual

ambos constan
al color
;

de dos trminos
tierra

el

primero que se refiere

de

la

como
la

indicio de su condicin para el cultivo

el se-

gundo

condicin requerida para que una persona sea

GALLEGO

288

buena y digna de amor.


y de
la

pesar de este tundo

comn

innegable analoga de sn estructura interior y ex-

terior, las coplas transcritas


tes.

no pueden ser

ms

diferen;

La primera

es

una copla puramente amorosa

la se-

gunda

satrica; en la primera el color

moreno desempea

el principal

papel; en

la

segunda, un papel completamente

secundario, un trmino de comparacin: en la cantiga se


trata

e frutos, en

la

copla de flores; en la poesa andalu-

za se indican las condiciones

que ha de tener una mujer


la

para ser digna de amor; en

gallega se ensea gracio-

samente

la

medicina ms eficaz para hacer buenos los

varones. El autor de aquella copla parece ser


bre;
el

un hom-

de sta una mujer. Quin copia quin? los

gallegos los andaluces viceversa V Nadie copia aqu,

mi
;

juicio.

La primera copla es exclusivamente andalu-

za

la

segunda gallega por todos cuatro costados.


lo

No

co-

nozco

bastante con ser natural de Galicia


,

el

carcter
s

de mis paisanos para probar esta afirmacin; pero

me

atrevo asegurar, que en este libro hay ya algunos datos


indicios que parecen justificarlos.

Predominan en An;

daluca,

como

es sabido, las coplas amorosas

en Galicia,

juzgar por este

tomo,

las coplas burlescas.

El ingenio

de los gallegos es fino, agudo y dado

la stira; el inge-

nio de los andaluces es florido, deslumbrador, oriental;


es
co;

ms

gracioso que el gallego, pero

menos epigramti-

su talento es ms Ideal, pero menos prctico y este

284

CANCIONERO

carcter

se

revela cu todas sus aficiones y costumbres.

Si en su poesa las flores

desempean un gran

papel,

en su vida representan un papel no menos importante-.

Una

cigarrera sevillana ir algn da sin almuerzo la

fbrica de tabacos, pero

nunca

ir sin

un ramo de

flores.

Un

andaluz jams cantar su novia sin llamarla rom,

clavllinHt

jazmn; no es de extraar, por tanto, que


al

piense en los claveles

pensar en ella:

la gallega es

ms

prctica, piensa en los frutos, en lo de


lo

ms

sustancia, en
ci-

que ms importa

en

lo

ms

til.

No

conozco las

garreras gallegas; pero sospecho, y


les levanto

perdneme Dios
ir

si

un miso testimonio, que ms lian de


,

la

fbrica sin flores que sin almuerzo

en

lo cual

y dicho

sea de pasada,

no hallo
si

el

menor motivo de censura;


que
al fin

para desagraviarlas, por


les

acaso,
,

esta atencin

debo por ser paisanas mas

les dir
la

que nada importa


fre-

que no siempre lleven rosas en


cuente es en
jillas.

cabeza cuando tan

ellas el llevarlas

de todo tiempo en sus me-

Antonio Machado y Alvarez.

ndice del tomo primero

Pgs.

Prlogo
Agravios
Agrcolas y meteorolgicos

ix
i

6
8
18

Amorosos
Animales, plantas y frutas Aritmtica Astros Ausencias
Baile y Msica

25

26
27

29
32 33 48

Bienvenida
Burlescos

Cantar (sobre) Casamiento Celos


Consejos Cualidades personales Conjuro
Desaires

56 59 60
62
t

70
71

Desdenes Desengaos Despedidas


Desprecios
Dilogos y enchoyadas Dilogo entre dos varones Dilogo de los doce sentidos

73

74
73

79
Si

91
101

Das de

la

semana

105

Dote

107

286

NDICE

IVttfs.

Edades Educacin Enfermedades Enseanza


Experiencia Fanfarronadas
Geogrficas

IOQ

IIO
:II

II2
ri .

II4
Ix g

Graciosas

I2 g
I2 g

Honradez
Indefinida
Intereses

j,

j^
X o2
x

Juego de terminaciones Maldiciones Mentir Muieiras

j,I3 5

Murmuracin Nombres de personas


Oficios

I42
I4 o ... x

44
,-q.

Prdidas
Picarescas

I5 g
x

Piropos

jgj

Quejas Reconvencin
Reflexivas

l84
x gx

Reunin alegre Rondadores


Santos, santuarios y romeras Supersticiosa

jqj
Xq2 X g4

20 o

Temor
Tristeza

204
20-

Vecinos Apndice

2IO
2II

ERRATAS MS NOTABLES DEL TOMO PRIMERO

Pginas.

Lineas.

Doe.

Debe

decir.

partidos judiciales
vaite

en

el

partido judicial

19
1

12

vite

iS
19
5

vente
limn partidos

vente

23
!

limn
del partido

24

28 29 30
34

4
2

en
1

eu
Baila

6 y 5
9
3 2

Baila

41

tampoco mia
cis

tampouco a mia
Cis
del partido

46
55 57 58

7 y 10

4
15 21

65 66 67 85 90
123 179
12

partido aproveita partido na picar abajo las

aproveita del partido ha de picar abajo de las

*7

Tente
a ti correr

Tente
ti correr a co a aquchi
'

9
7 19

para
co' a ayuda

y 16

OBRAS DIALECTOLGICAS
PUBLICADAS POR EL COLECTOR
Versos en dialecto gallego
principal! de \). .Man Antonio Saco.
y
,

Madrid

ndencia castellana n un pro


lHT'J.

Lib

particular de la provincia de la Corua, por Jos Prez Ballesteros nos.

Cancionero popular gallego y en

PRXIMAS

PUBLICARSE
i

Refranero gallego y en particular de la provincia de la Corulla, y diccionario analtico que comprende m referen* por Jos Prez Ballesteros. Esta obra fu premiada en el Certamen literario de la Corua, de Agosto de 1884, con la pluma de oro ofrecida por la Excma. Diputacin Provincial.
Diccionario gallego-castellano, segn
naciones del dialecto basta
ll esteros.

el
,

el

nmero de

9.000

orden de las termipor Jos Prez Ha-

Poesas biblicas en gallego, por Jos Prez Ballesteros. Versos gallegos (segunda parte), de Jos Prez Ballesteros.

Comprende algunos
ta 1884.

inditos y otros publicados desde 1853 has-

OBRAS EN ADMINISTRACIN

VENTA
11

EN LA IMPRENTA Y ENCUADERN ACIN DE RICARDO F, CEDACEROS,

R. T.
J.

va. Obra de texto.

Muoz de Luna. Tratado de Qumica general y descriptiUn tomo de 780 pginas, 12,50 pesetas.

Historia de los Conflictos entre la religin y la G. Draper. ciencia, traduccin directa del ingls por Augusto T. Arcimis,
,

de la Real Sociedad Astronmica de Londres, con un prlogo de Nicols Salmern. Un tomo, 4 pesetas. E. J. Laborde. Nueva Economa poltica al alcance de todos, precedida de un prlogo de D. Francisco Escudero y Ategui. Viajes muy extraordinarios de Saturnino Farandoul A. Rbida. por todos los pases conocidos y aun desconocidos de Julio Verne. Obra compuesta de ms de 700 pginas, 10 pesetas. M. Puget. El Syllabus y la ltima Encclica de S. S. Len XIII.

2 pesetas. Luis Bchner. El hombre y su lugar en la naturaleza, en el pasado, en el presente y en el porvenir. Un tomo, 4 pesetas. Adolfo Llanos. Tauromaquia femenina (libro de verano). Un tomo, 3 pesetas. El gigante americano. Un tomo, 3 pesetas.
vol.,

Un

EN PUBLICACIN
G. Curtius. O. Mller.

un prlogo de D. Alfredo Adolfo Camas, Catedrtico de Literatura griega y latina do la Universidad Central. Tres tomos.

Gramtica griega. Un tomo. Historia de la Literatura griega, con

mmsmsmmmm.

> o > o

o
$

^ o 4

m*

0*0*0*0*0.8
r>Ar>AoAofro*C
<

Prez Ballesteros, Jos, 18^3-1918 Cancionero popular .P4 gallego, y en Whitehill particular de la Provincia de la Corua v.l IMS
PO

9454

You might also like