You are on page 1of 201

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Obra de
Mario Bulmaro

Berruecos Fresnillo

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

EDITORIAL INEXISTENCIA, S.A.

Primera edicin de la Coleccin "Sepan Cual..." 2007

Las caracterstica de esta edicin son propiedad de

EDITORIAL INEXISTENCIA, S.A.

Queda hecho el depsito que marca la Ley. Mxico, D.F.

DR. Derechos reservados 2007 por Editorial Inexistencia, S.A.

DR. Copyright 2007 por Mario Bulmaro BERRUECOS FRESNILLO

Queda hecho el depsito que marca la Ley y en los Acuerdos de Pars, Viena y bajo el rgimen de la ONU.

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

IMPRESO EN MXICO PRINTED IN MXICO

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

GRAMTICA DEL VERBO

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

DEDICATORIA
Con todo cario y amor a JOSEFA GMEZ GARCA; A Cristina MICHAUX AGUIRRE; A mis queridos y entraables amigos y compaeros de casa, en la estada universitaria Hctor GOGEASCOCHEA, Jos Luis CANCINO, Ramiro GAYOSO, y Arturo CORTS; Muy en especial a mi hermana BLANCA LUZ; A mi compaera ELIZABTEH, a mi Piel Roja MARA ELENA.

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

INTRODUCCIN

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

10

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

INTRODUCCIN
En este trabajo exclusivo sobre la gramtica del verbo, lo realic con la intencin de facilitar para usted lector y estudioso, la amplia comprensin de esta parte importante de nuestro lenguaje, la cual indica la o las acciones que realizamos, expresndoles por medio del verbo que nos da tiempo, nmero, persona, estado, accin o pasin, voces, modo, aspecto. Con la comprensin del verbo, podr hacer usted utilitario al mismo, beneficindose en la realizacin de la conjugacin en sus diversos modos y tiempos, con lo que comprender explcitamente los cinco modos que son (1) INDICATIVO, (2) POTENCIAL SIMPLE o CONDICIONAL (3) SUBJUNTIVO, (4) IMPERATIVO, y (5) INFINITIVO o VERBOIDES o DERIVADOS VERBALES o FORMAS NO PERSONALES; este ltimo comprende el gerundio y el participio. De los mencionados modos, usted conocer los tiempos de cada modo y su perfecta utilizacin dentro de nuestro idioma, siendo los tiempos presente, pasado y futuro aunados a sus tiempos variantes. Frente a las diversas corrientes lingsticas del espaol, en que una palabra tiene varias denominaciones, encontrar paso a paso las semejantes como ejemplo de ello, es el caso especfico del antepretrito o ante-pasado o pretrito anterior o pasado anterior, que nos da cuatro sinnimos de la misma palabra. Siendo que el material de la temtica que usted podr leer le servir para cualquier nivel de estudios, ya que abarqu todos los niveles educativos, por lo mismo ser de provecho a los estudiantes de primaria como a los profesionistas y nefitos. El autor M.B. BERRUECOS FRESNILLO

11

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

GRAMTICA
DEL

VERBO
12

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

CAPTULO

13

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

1.- V E R B O:
Es la palabra ms importante del enunciado bimembre. Es el ncleo del predicado (el campesino ara la tierra). Es la parte variable de la oracin. Indica la accin que ejecuta o hace el sujeto, tiene como funcin nica ser ncleo del predicado y designa estado voz copulativa, accin voz activa, o pasin o estado voz pasiva, casi siempre con expresin de tiempo, nmero y persona (yo estoy sentado; vosotros corris demasiado; ella le odia). Verbo es por consiguiente, la palabra que significa el atributo de la proposicin, indicando juntamente la persona y nmero del sujeto, as como el tiempo y modo del mismo atributo (la maestra habla fuerte; la lluvia moja los sembrados; Alejandra lava la ropa; etctera).

2.- LOS VERBOS SE CLASIFICAN:


En primitivos o derivados y simples, compuestos o parasintticos y transitivos, neutros o intransitivos, reflexivos o reflejos o pronominales, recprocos, unipersonales, defectivos, auxiliares, regulares, irregulares, e, impersonales.

3.- EL VERBO RIGE:


Al substantivo por medio de la preposicin o sin ella (visit a Pars; paseo por Mixcoac; busco esposa; deseo llorar; etctera). A otro verbo por medio de la conjuncin que (temo que vengas; anhelo que triunfes; quiero que escribas; etctera). Al adverbio (es tarde; regreso pronto; come bien; etctera).

14

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

El verbo no tiene funcin privativa, comparte a la funcin de predicado con el sustantivo y el adjetivo (predicado nominal) y con el adverbio (predicado adverbial).

15

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

4.- LO PODEMOS ESTUDIAR; SINTCTICAMENTE, SEMNTICAMENTE, Y MORFOLGICAMENTE:


A).- Sintcticamente:
Como la clase de palabra que tiene la funcin obligatoria de ser ncleo del predicado, y, en el caso de los verbos impersonales o unipersonales, por la funcin del ncleo de la oracin. B).- Semnticamente: Como aquella clase de palabras que expresa estado, accin o pasin. C).- Morfolgicamente: Es la clase de palabra que ms accidentes gramaticales tiene, ellos son voces, modo, tiempo, nmero, persona, aspecto. La morfologa nos ensea la estructura, formaciones y transformaciones de los vocablos. Es el estudio que trata los accidentes del verbo. Podemos considerarla, como una parte de la analoga. En el verbo se resalta distinguir la raz (o radical o lexema o base o semantema) y desinencias (o gramemas o terminaciones).

5.- LOS VERBOS SE CLASIFICAN 2:


En primitivos, derivados y simples; compuestos, y, parasintticos.

A).- Primitivos:

Son los que ni proceden ni se forman de nuestro idioma (mar, verde, hacer, paliar, etctera). B).- Derivados y simples: Los que proceden o se forman de otro primitivo aadiendo un elemento llamado sufijo (marino, verdejo, hazaa, paliativo, etctera).
16

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

C).- Compuestos:

Los que constan de una palabra simple y de otras voces agregadas (sobremesa, etctera).

17

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

D).- Parasintticos:

Los que a la vez son derivados y compuestos (enlomado, endulzar, sobrellevar, etctera).

6.- VERBOS TRANSITIVOS:


Son aquellos cuya accin recae o puede recaer directamente en la persona o cosa que es trmino o complemento de la oracin, sobre el que cae directamente la accin del verbo transitivo, no admite verbos intransitivos, pasivos, ni copulativos, a lo que se llama complemento directo (eligieron a su amigo; amar a Dios; premiar a uno; abrir la puerta; el jardinero cort el rbol; etctera) Segn su construccin en la oracin o acepcin, ciertos verbos pueden tener la significacin transitiva o la intransitiva (el nio duerme; el nio duerme a su hermano; etctera).

7.- VERBOS NEUTROS O INTRANSITIVOS:


Expresan una accin que no puede pasar de una persona o cosa a otra (crecer; nacer; salir; pernoct en Tehuacn; etctera) en que se verifica a otra exterior o distinta a ella (el rbol crece; el nio duerme; etctera). Los verbos de estas oraciones no llevan objeto directo, y no pueden pasar a voz pasiva.

8.- VERBO PRONOMINAL, REFLEXIVO O REFLEJO:

18

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Es aquel que pronominal que mismo

se conjuga acompaado de una forma repite la persona y nmero, recae sobre el

19

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

sujeto (arrepentirse, irse, lavarse, etctera) que la produce (el gato se lava). Los verbos pronominales se clasifican en: A) reflejos, reflejos puros o propiamente dichos; B) recprocos; y C) cuasi-reflejos.

A).- Reflejos, reflejos puros o propiamente dichos: En este verbo es cuya accin recae en la misma persona o
cosa que la produce, representada por un pronombre personal de la misma persona que el sujeto; denota que esta misma accin vuelve a la misma persona o cosa que le rige (yo me lavo, t te peinas; l se viste; etctera). Este tipo de verbo, slo admiten acusativos reflejos ( me jacto; te dignas; se atreve; nos arrepentimos; os dignis; se quejan; etctera), estos verbos van acompaados siempre de los complementarios reflejos me, te, se, nos, os, se, o una forma pronominal variable me, te, se, la, lo, las, los, nos, os, que son las variantes de yo, t, l, ella, ello, usted, nosotras, nosotros, vosotras, vosotros, ustedes, ellas, ellos. Como los verbos transitivos admiten acusativos de todas clases, claro es que pueden tambin conjugarse en forma refleja (me peino; te vistes; se baa; etctera) y lo mismo ocurre con muchos verbos intransitivos como rer, estar, quedar, morir, etctera, que toman la forma refleja (me ro; te estas; os quedis; se muere; etctera. Los acusativos reflexivos o reflejos o pronominales son tales como jactarse, atreverse, arrepentirse, dignarse, quejarse, y otros ms. En los verbos reflejos puros, desde el punto de vista semntico, la accin del verbo retorna al sujeto. Desde el punto sintctico, la forma pronominal que acompaa a estos verbos es objeto directo u objeto indirecto. B).- Recprocos. Se llaman a los verbos transitivos que denotan cambio mutuo o reprocidad de accin es producida y recibida a la vez por dos o ms sujetos (personas, animales o cosas) (el perro y el gato se odian; Alejandra y Mario se tutean; el acero y el imn se atraen, etctera). Primera persona (nos vemos); segunda persona (os veis); tercera persona (se ven [entre s]); primera persona (nos cortamos
20

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

el pelo [uno a otro o unos a otros]); segunda persona (os heras las manos [uno a otro o unos a otros]), tercera persona (se miran [entre s] a los ojos).

La forma pronominal no es objeto directo ni objeto indirecto, y recibe el nombre de signo cuasi-reflejo (se fue a la calle sin abrigo; me enojar si no comprendes; te olvidaste de toda la familia; me arrepiento de haber esperado; etctera). El prefijo cuasi significa parecido, pero que no es, cuasireflejos se parecen a los reflejos, pero no lo son y son intransitivos.

C).-

En

los

verbos

cuasi-reflejos.

9.-UNIPERSONALES O IMPERSONAL:
a).- Son los verbos que solamente se usan en el modo infinitivo y en la tercera persona del singular en todos los tiempos de los dems modos (nevar; amanecer; tronar; alborear; anochecer; diluviar; escarchar; granizar; helar; llover; lloviznar; relampaguear; etctera) b).- I.- Verbos en tercera persona del singular: a.- Sin seal sintctica, verbos que denotan fenmenos atmosfricos (llover, granizar, tronar, etctera). b.- Usados en su tercera persona del singular adquieren valor impersonal (haber; ser; estar; hacer). c.- Con seal sintctica (signo de cuasi-reflejo impersonales ms verbo en tercera persona del singular). II.- Verbos en tercera persona del plural: a.- (Dicen, cuentan, anuncian, aman, etctera). c).- Defectivos, son los verbos que en su conjugacin carecen de algunos modos, tiempos y personas bien por su significado, bien por la dificultad que su estructura ofrece a la conjugacin (ataer; concernir; empedernir;: manir; balbucir; etctera). El verbo tipo de los defectivos es abolir, que slo se emplea en aquellas de sus formas cuya terminacin es i o principia por i (abol, aboliera, aboliere) y que deja de usarse, por consiguiente, en las tres personas del singular y en la tercera persona del plural del presente de indicativo, en todo el presente de subjuntivo y en el singular del imperativo.
21

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Existen varios verbos defectivos de la tercera conjugacin, que, a semejanza de abolir, estn reducidos a las terminaciones en i o que comienzan por i, tales son: aguerrir, arrecirse, aterirse, empedernir, colorir, garantir, y manir. Estos verbos no pueden usarse ni an aquellos de sus terminaciones que empiezan por i

22

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

cuando esta i forma parte de un diptongo; aunque el odo no repugnan aboli, aboliese, s chocara sin duda ateri, ateriese. A fin de suplir las formas que a los indicados verbos faltan, a veces se usan las correspondientes de verbos terminados en ecer, ear o izar, prefiriendo empedernecer a empedernir; colorear a colorir; garantizar a garantir. As en lugar de empedern empederneci; en vez de coloro o coloriese coloreo o colorease; de garanto o garantiere garantizo o garantizare. Los verbos ms frecuentes entre los defectivos son: ataer, balbucir, concernir, soler, raer, y, roer. a.- ATAER, se emplea en las terceras personas, las ms usadas son las del presente de indicativo (atae, ataen). b.- BALBUCIR, se usa en todas sus personas menos en aquellas que aparece la z antes de c en el radical o lexema o base o raz, o sea el cambio ortogrfico sealado en los verbos irregulares de la tercera clase. c.- CONCERNIR, emplease nicamente en las terceras personas y en el gerundio concerniendo. Rara vez se habr usado en ms tiempos que los presentes de indicativo y subjuntivo (concierne, conciernen, concierna, conciernan), y en el co-pretrito o co-pasado o pretrito imperfecto o pasado imperfecto del primero de esos dos modos (concerna, concernan. d.- SOLER (acostumbrar), se usa en todas las personas del presente y co-pretrito (co-pasado o pretrito imperfecto o pasado imperfecto) de indicativo (suelo, sueles, etctera), y tambin en las del presente subjuntivo (suela, suelas, etctera). El pretrito (o pasado o pretrito indefinido) sol es muy poco usado; el participio slido se emplea nicamente en el antepresente (o pretrito perfecto, o pasado perfecto): he, has, ha solido, etctera., tampoco se usa el propio infinitivo soler, que solamente sirve para nombrar este verbo. e.- RAER, suele evitarse el empleo de la primera persona del presente de indicativo y de todas las del presente de indicativo y de todas las del presente del subjuntivo de estos verbos, sin embargo, raigo y rayo en el indicativo; y raiga, raigas, etctera., y raya, rayas, etctera., en el subjuntivo.
23

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Las formas raigo y raiga deben de preferirse a las otras rayo, raya.

f.- ROER, se dice roo, roigo y royo en el presente de indicativo; y roa, roas, etctera., roiga, roigas, etctera., y roya, royas, etctera., en el presente de subjuntivo. En el indicativo es preferible roo a roigo y royo. En el subjuntivo debe de conjugarse este verbo con sus formas regulares: roa, roas, etctera.

10.- VERBOS

AUXILIARES:

Verbo auxiliar es aquel que, unido a una forma no personal del verbo, constituye una unidad de significacin. Llamamos a los que nos sirven para formar los tiempos compuestos en la conjugacin. Son los que se emplean para la formacin de la voz pasiva y de los tiempos compuestos de la voz activa. Los propiamente auxiliares son haber y ser, pero hay otros que en ciertos casos hacen oficio anlogo sin ser propiamente auxiliares, como son estar, tener, quedar, deber, dejar, llevar (yo estoy contento; nosotros tenemos estipulado; t quedaste vencido; el jefe debi de correr; dej dicho que volvera pronto; etctera).

11.- EL VERBO AUXILIAR HABER:


Es el principal entre los auxiliares y tiene a la vez las caractersticas de transitivo y de unipersonal. Como auxiliar no slo
24

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

ayuda a la conjugacin de los dems verbos, sino tambin a la suya propia. Hay, segunda forma de la tercera persona del presente indicativo del verbo haber, se usa como impersonal. Ha de tenerse muy en cuenta que este valor impersonal del verbo haber, sea el tiempo que sea, debe de conjugarse siempre en singular (haba una campana; haba unas campanas).

12.- EL VERBO AUXILIAR SER:


Sirve para la formacin de la voz pasiva de los verbos transitivos. Al verbo ser se le llama verbo copulativo y recibe tambin el nombre de verbo substantivo: porque es el nico que expresa la idea de esencia o substancia sin denotar como los dems verbos otros atributos o modos de ser; concierta a veces con el predicado nominal y con el sujeto (todos los citados era gente notable).

13.- VERBOS REGULARES:


a).- Son los que en todos sus tiempo y personas conservan sin alterar sus letras radicales o raz o lexema o base o semantema de su infinitivo, y toman las desinencias o gramemas o terminacin ordinarias de la conjugacin a que pertenecen, se conjugan como el verbo que les sirve de modelo (coser; asar; amar; temer; partir; etctera). b).- Ar es tipo de la primera conjugacin, Er es tipo de la segunda conjugacin, Ir es tipo de la tercera conjugacin (amar; temer; y, partir).

14.- LOS VERBOS IRREGULARES


25

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

No siguen y no se ajustan estrictamente en su conjugacin al verbo modelo que les corresponde. Son las que se conjugan alterando sus letras radicales o lexema o raz o base o semantema de su infinitivo, ya de sus desinencias o gramemas o terminaciones propias de la conjugacin regular o ambas a la vez (de contar, cuento; de traer, traigo; de ir, voy; de poner, puse; de saber, sabido; etctera).

26

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

a).- Para decidir si un verbo es irregular, debemos tener en cuenta no las letras con que se escribe, sino los sonidos con que se pronuncia. No constituyen irregularidades, las variaciones meramente ortogrficas que sufren algunos verbos a fin de conservar los sonidos propios (de pecar, pequ; de aplacar, aplaque; de mecer, mezo; de resarcir, resarzo; de sufragar, sufragu; de proteger, protejo; de dirigir, dirijo; de delinquir, delinco.).

15.- DE IRREGULARIDAD APARENTE:


a.- Se les llaman as a aquellos verbos que, siendo regulares, razones ortogrficas obligan a veces a cambiar determinadas letras en algunas personas, generalmente para que el sonido apropiado no cambie. Por ello, los terminados en car, cer, cir, cambian en algunas personas, la c en qu o en z (de tocar, toque; de vencer, venzo) y los terminados en gar, ger, gir, cambian la g en j o admiten una u despus de la g (de pagar, pague; de corregir, corrijo). Tampoco son irregulares ciertos verbos acabados en aer, eer, oer, or, por el slo hecho de que algunas desinencias cambian la i [vocal] en y [consonante] para formar slaba con la vocal siguiente (de creer, crey), ni lo es el verbo delinquir, aunque algunas personas cambien la qu en c (delinco, delincamos), ni los terminados en z en c (de rezar, rec; de enderezar, enderec). La conversin de la vocal i en la consonante y cuando aquella carece de acento, y viene a encontrarse en medio de dos vocales; como sucede con los verbos acabados en eer (leer, ley, leyeron, leyera o leyese, leyendo). La supresin de la i no aguda con que participan ciertas terminaciones (io, ieron, iera o iese, iere, iendo); supresin necesaria cuando dicha i sigue a las consonantes ll o (por hallarse la i embebida en ellas) en que termina la raz, como sucede con los verbos cuyo infinitivo acaba en ller o llir, er o ir (empellecer, zambullir, taer, gair); (de mullir: mulleron, mullera o mullese, mullendo; de taer: taeron, taera o taese, taere, taendo).
27

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

28

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

16.- DE LOS VERBOS REGULARES UNOS ALTERAN SU RAZ O RADICAL O LEXEMA O BASE O SEMANTEMA:
Como: acert-ar en aciert-o; d-ar en d-oy; cab-er en cupe.

17.-HAY CINCO CLASES DE VERBOS IRREGULARES:


a.- Primera clase: Comprende a los que convierten la e y algunas veces la i de la penltima slaba en el diptongo ie; o bien la o en u de dicha slaba en diptongo ue en todo el singular y en la tercera persona del plural de los presentes de indicativo y subjuntivo, as en el singular del imperativo. b.- Segunda clase: Pertenecen los verbos que cambian por i la e de la penltima slaba en todo el singular y tercera persona del plural del presente, y en las terceras personas de singular y plural del pretrito de indicativo; as como todo el presente, todo el pretrito y todo el futuro del subjuntivo; en el singular del imperativo. c.- Tercera clase: Corresponden a sta los verbos terminados en acer, ecer, ocer, y, ucir, que convierte en z la c de su raz o radical o lexema o base o semantema y toman una c fuerte en la primera persona del singular del presente de indicativo y todo el presente de subjuntivo. Exceptanse los verbos mecer y remecer que son regulares. Igualmente se exceptan hacer y sus compuestos, as como placer, yacer, cocer, escocer y recocer, que tienen otro gnero de irregularidad. d.- Cuarta clase: Son los terminados en ducir, que, a ms de tener la irregularidad sealada en la clase anterior, tienen la de cambiar por i
29

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

la c del lexema o radical o raz o base o semantema y carecen la i de las desinencias o gramemas o terminaciones regulares (de conducir, condujera y no conduciera) en los pretritos de

30

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

indicativo y subjuntivo y en el futuro de subjuntivo. En la primera y tercera persona de singular del pretrito de indicativo, incurren estos verbos en la irregularidad de adoptar las desinencias o gramemas o terminaciones e y o, inacentuadas, en vez de regulares i e i agudas (de conducir, conduje, condujo). e.- Quinta clase: Comprende los verbos terminados en uir (menos inmiscuir [ste es el nico verbo regular], debe de conjugarse regularmente inmiscuo, inmiscues) que toman una i despus de la u radical o lexema o base o semantema o raz antes de las vocales a, o, e de las desinencias o gramemas o terminaciones en las tres personas de singular y tercera de singular y tercera de plural del presente de indicativo, en todo el presente de subjuntivo y en el singular del imperativo.

18.- LAS IRREGULARIDADES DE LOS VERDADERAMENTE VERBOS IRREGULARES:


a.- Solamente se presenta en los tiempos simples. b.- Irregularidades del presente: Afecta a los presentes de indicativo, subjuntivo e imperativo (cabe: yo quepo, t quepas, nosotros quepamos). c.- Irregularidades del pretrito: Afecta al pretrito indefinido o pretrito de indicativo y pretrito imperfecto o pretrito y futuro imperfecto o futuro de subjuntivo (andar: yo anduve, t anduvieras o anduvieses, l anduviere). d.- Irregularidades del futuro: Afecta al futuro imperfecto o futuro de indicativo y al potencial simple o pospretrito (saber: yo sabr, t sabras.
31

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Los verbos ir, ser, y ver son irregulares en el pretrito imperfecto de indicativo.

32

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

19.- VERBO ADJETIVO:


Cualquiera de los verbos exceptuando ser, que es el nico substantivo o copulativo.

20.- VERBO COPULATIVO:


Exige predicativo obligatorio. Son verbos copulativos ser, estar, parecer, quedar, semejar, resultar, permanecer, volverse, encontrarse, etctera.

21.- VERBOS NO COPULATIVOS:


No exigen predicativo aunque puedan recibirlo de modificador. Pueden por s mismos construir un predicado.

22.- VERBO DETERMINADO:


El que es regido por otro formando oracin con l.

23.- VERBO DETERMINANTE:


33

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

El que rige a otro formando oracin con l.

34

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

24.- VERBO FRECUENTATIVO:


Aquel que denota accin frecuentemente reiterada o repetida, como aletear, hojear, etctera.

25.- VERBO INCOATIVO:


El que expresa el comienzo de una accin progresiva, como anochecer, amanecer, envejecer, etctera.

26.- VERBO PRONOMINADO:


Cualquiera de los que se conjugan teniendo por rgimen o complemento un pronombre, como caerse, morirse, soarse, etctera.

27.- AL VERBO SER:


Se le llama tambin verbo copulativo, porque es el nico que expresa la idea de esencia o substancia, sin denotar como los dems verbos otros atributos o modos de ser. El verbo ser, puede ser construido de seis manera: 1.- Contraponiendo dos frases substantivas: eso era lo que apetecas; esta vieja casa es la que abrig nuestra infancia. 2.- Contraponiendo a una frase substantiva un adverbio: la zona trrida es donde ostenta la vegetacin toda su pompa y lozana.
35

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

3.- Contraponiendo a una frase substantiva un complemento: lo ms que puede aspirar un escritor es a que una obra suya tenga pocas faltas.

36

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

4.- Contraponiendo a un adverbio otro adverbio: aqu fue donde comimos. 5.- Contraponiendo a un complemento otro complemento: a m es a quien todo le debe. 6.- Contraponiendo un adverbio a un complemento: a tu regreso ser cuando hablemos.

28.- EL SUBSTANTIVO RIGE A UN VERBO:


1.- Mario canta; Alejandra cose; yo duermo.

37

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

38

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

CAPITULO

39

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

40

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

29.- CONJUGACIN:
Conjugar un verbo es presentarlo en la serie ordenada de sus inflexiones, comprendindose que es la serie ordenada de las diversas formas que puede tomar el verbo al cambiar las desinencias. En ella tienen expresin los accidentes verbales; voces, modos, tiempos, nmeros, personas, aspecto. Se distinguen tres conjugaciones: Primera: a los verbos terminados en las desinencias o gramemas o terminaciones en ar. Segunda: a los verbos terminados en las desinencias o gramemas o terminaciones en er. Tercera: a los verbos terminados en las desinencias o gramemas o terminaciones en ir. El verbo odiar sirve de ejemplo en la primera conjugacin ar, su raz o lexema o base o semantema o radical es odi. El verbo tejer sirve de ejemplo en la segunda conjugacin er, su raz o lexema o base o semantema o radical es tej. El verbo vivir sirve de ejemplo en la tercera conjugacin ir, su raz o lexema o base, o semantema o radical es viv.

30.- NOMBRES DE LOS TIEMPOS DE LOS MODOS VERBALES:


a.- Modo Infinitivo, o Formas no personales o Verboides o Derivados verbales. Formas simples o imperfectas: 1.- Infinitivo. 2.- Gerundio. 3.- Participio. Formas compuestas o perfectas: 1.- Infinitivo. 2.- Gerundio.
41

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

42

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

b.- Modo Indicativo. Formas simples o imperfectas: 1.- Presente. 2.- Co-pretrito, o Co-pasado, o Pretrito imperfecto, o Pasado imperfecto. 3.- Pretrito, o Pasado, o Pretrito indefinido, o Pasado Indefinido, o Pretrito perfecto simple. 4.- Futuro, o Futuro perfecto. Formas compuestas o perfectas: 1.- Ante-presente, o Pretrito perfecto, o Pasado Perfecto, o Pretrito perfecto compuesto. 2.Ante-co-pretrito, o Ante-co-pasado, o Pretrito pluscuamperfecto. 3.- Ante-pretrito, o Ante-pasado, o Pretrito anterior, Pasado anterior. 4.- Ante-futuro, o Futuro perfecto. b.- Modo Potencial, o Condicional. 1.- Pos-pretrito, o Pos-pasado, o Modo potencial condicional simple, o Imperfecto, o Simple, o Condicional. 2.- Ante-pos-pretrito, o Ante-pos-pasado, o Modo potencial condicional compuesto, o Condicional perfecto, o Perfecto, o Compuesto. c.- Modo Subjuntivo. Formas simples o imperfectas: 1.- Presente. 2.- Pretrito, o Pasado, o Pretrito imperfecto, o Pasado imperfecto. 3.- Futuro, o Futuro imperfecto. Formas compuestas o perfectas: 1.- Ante-presente, o Pretrito perfecto. 2.- Ante-pretrito, o Ante-co-pretrito, o Pretrito pluscuamperfecto, o Pasado pluscuamperfecto. 3.- Ante-futuro, o Futuro perfecto. e.- Modo imperativo.
43

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Forma: 1.- Presente.

44

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

31.- CONJUGACIONES; REGULAR, PASIVA, Y PRONOMINAL:


Verbos conjugados en 1 ar, 2 er, y, 3 ir. CONJUGACIONES REGULAR, PASIVA, Y PRONOMINAL
32.- 1 CONJUGACIN AR

45

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

46

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

SIGNIFICADO DEL VERBO


Amar: (1) Tener amor o cario; estimar, apreciar, querer a personas o cosas \\ Aplquese
tambin a cosas inanimadas \\ Desear.

1 conjugacin regular

Verbo: Amar Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas compuestas o perfectas


Lexema, o raz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Infinitivo am Gerundio am Participio am

ar ando ado

Infinitivo haber Gerundio habiendo

am am

ado ado

47

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

48

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Presente Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado imperfecto, o imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

o as a a a a amos amos is is an an an

am am am am am am am am am am am am am

aba abas aba aba aba aba bamos bamos abais abais aban aban aban

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito Futuro imperfecto, o futuro perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

aste amos amos asteis asteis aron aron aron

am am am am am am am am am am am am am

ar ars ar ar ar ar aremos aremos aris aris arn arn arn

49

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

he has ha ha ha ha hemos hemos habis habis han han han

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

haba habas haba haba haba haba habamos habamos habais habais haban haban haban

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hube hubiste hubo hubo hubo hubo hubimos hubimos hubisteis hubisteis hubieron hubieron hubieron

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

habr habrs habr habr habr habr habremos habremos habris habris habrn habrn habrn

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

50

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas Antepospretrito, o antepospasado, o modo potencial Pospretrito, o pospasado, o condicional compuesto, o modo potencial condicional simple perfecto, o compuesto, o o imperfecto, o simple, o condicional perfecto condicional, o imperfecto, o simple
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

ara aras ara ara ara ara aramos aramos arais arais aran aran aran

habra habras habra habra habra habra habramos habramos habrais habrais habran habran habran

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

51

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Presente Pretrito, o pretrito imperfecto,
o pasado, o pasado imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

e es e e e e emos emos is is en en en

am am am am am am am am am am am am am

ara o ase aras o ases ara o ase ara o ase ara o ase ara o ase ramos o semos ramos o semos arais o aseis arais o aseis aran o asen aran o asen aran o asen

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

are ares are are are are remos remos areis areis aren aren aren

52

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

haya hayas haya haya haya haya hayamos hayamos hayis hayis hayan hayan hayan

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

hubiera o hubiese hubieras o hubieses hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiramos o hubisemos hubiramos o hubisemos hubierais o hubieseis hubierais o hubieseis hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hubiere hubieres hubiere hubiere hubiere hubiere hubiremos hubiremos hubiereis hubiereis hubieren hubieren hubieren

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

53

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

o a e e e e emos emos ad ad en en en

1 conjugacin pasiva

Verbo: Amar Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas compuestas o perfectas


Lexema, o raiz, o base o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Infinitivo Gerundio Participio

ser am siendo am sido am

ado ado ado

Infinitivo haber sido am Gerundio habiendo sido am

ado ado

54

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Presente Copretrito, o copasado, imperfect pretrito imperfecto, o pasado o o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

soy eres es es es es somos somos sois sois son son son

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

era eras era era era era ramos ramos erais erais eran eran eran

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Futuro imperfecto, o futuro

Auxiliares

Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS

fui fuiste fue fue fue fue fuimos fuimos fuisteis

am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas

ser sers ser ser ser ser seremos seremos seris

am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas

55

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

GRAMTICA DEL VERBO


seris sern sern sern am am am am ados ados adas ados

fuisteis fueron fueron fueron

am am am am

ados ados adas ados

56

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

he sido has sido ha sido ha sido ha sido ha sido hemos sido hemos sido habis sido habis sido han sido han sido han sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

haba sido habas sido haba sido haba sido haba sido haba sido habamos sido habamos sido habais sido habais sido haban sido haban sido haban sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hube sido hubiste sido hubo sido hubo sido hubo sido hubo sido hubimos sido hubimos sido hubisteis sido hubisteis sido hubieron sido hubieron sido hubieron sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

habr sido habrs sido habr sido habr sido habr sido habr sido habremos sido habremos sido habris sido habris sido habrn sido habrn sido habrn sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

57

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas Pospretrito, o pospasado, o Antepospretrito, o antepospasado, o modo potencial condicional modo potencial condicional compuesto, o simple o imperfecto, o simple, o perfecto, o compuesto, o condicional condicional, o imperfecto, o simple perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

sera seras sera sera sera sera seramos seramos serais serais seran seran seran

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

habra sido habras sido habra sido habra sido habra sido habra sido habramos sido habramos sido habrais sido habrais sido habran sido habran sido habran sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Presente Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

sea seas sea sea sea sea seamos seamos seis seis sean sean sean

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

fuera o fuese fueras o fueses fuera o fuese fuera o fuese fuera o fuese fuera o fuese furamos o fusemos furamos o fusemos fuerais o fueseis fuerais o fueseis fueran o fuesen fueran o fuesen fueran o fuesen

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

58

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

fuere fueres fuere fuere fuere fuere furemos furemos fuereis fuereis fueren fueren fueren

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

haya sido hayas sido haya sido haya sido haya sido haya sido hayamos sido hayamos sido hayis sido hayis sido hayan sido hayan sido hayan sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

hubiera o hubiese sido hubieras o hubieses sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiramos o hubisemos sido hubiramos o hubisemos sido hubierais o hubieseis sido hubierais o hubieseis sido hubieran o hubiesen sido hubieran o hubiesen sido hubieran o hubiesen sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

59

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hubiere sido hubieres sido hubiere sido hubiere sido hubiere sido hubiere sido hubiremos sido hubiremos sido hubiereis sido hubiereis sido hubieren sido hubieren sido hubieren sido

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

Modo imperativo
Presente
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

soy s sea sea sea sea seamos seamos sed sed sean sean sean

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ada ado ado adas ados adas ados ados adas ados

60

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

1 conjugacin pronominal

Verbo: Amar Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales


Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Infinitivo am Gerundio am Participio (No existe)

arse ndose

Infinitivo haberse Gerundio habindose

am am

ado ado

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Presente Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado o imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

am am am am am am am am am am am am am

o as a a a a amos amos is is an an an

am am am am am am am am am am am am am

aba abas aba aba aba aba bamos bamos abais abais aban aban aban

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Futuro imperfecto, o futuro


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os

am am am am am am am am am am

aste amos amos asteis asteis

am am am am am am am am am am

ar ars ar ar ar ar aremos aremos aris aris

61

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


USTEDES se ELLAS se ELLOS se

GRAMTICA DEL VERBO


am am am arn arn arn

am am am

aron aron aron

62

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

he has ha ha ha ha hemos hemos habis habis han han han

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

haba habas haba haba haba haba habamos habamos habais habais haban haban haban

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

hube hubiste hubo hubo hubo hubo hubimos hubimos hubisteis hubisteis hubieron hubieron hubieron

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

habr habrs habr habr habr habr habremos habremos habris habris habrn habrn habrn

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

63

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas
Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o imperfecto, o simple, o condicional, o imperfecto, o simple
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares

Antepospretrito, o antepospasado, o modo potencial condicional compuesto, o perfecto, o compuesto, o condicional perfecto
Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

am am am am am am am am am am am am am

ara aras ara ara ara ara aramos aramos arais arais aran aran aran

habra habras habra habra habra habra habramos habramos habrais habrais habran habran habran

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito Presente imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

am am am am am am am am am am am am am

e es e e e e emos emos is is en en en

am am am am am am am am am am am am am

ara o ase aras o ases ara o ase ara o ase ara o ase ara o ase ramos o semos ramos o semos arais o aseis arais o aseis aran o asen aran o asen aran o asen

64

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

am am am am am am am am am am am am am

are ares are are are are remos remos areis areis aren aren aren

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

haya hayas haya haya haya haya hayamos hayamos hayis hayis hayan hayan hayan

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

hubiera o hubiese hubieras o hubieses hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiramos o hubisemos hubiramos o hubisemos hubierais o hubieseis hubierais o hubieseis hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

65

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

hubiere hubieres hubiere hubiere hubiere hubiere hubiremos hubiremos hubiereis hubiereis hubieren hubieren hubieren

am am am am am am am am am am am am am

ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado ado

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

am am am am am am am am am am am am am

ome ate ese ese ese ese monos monos aos aos ense ense ense

66

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

67

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

CONJUGACIONES REGULAR, PASIVA, Y PRONOMINAL


33.2 CONJUGACIN ER

SIGNIFICADO DEL VERBO


Tejer: (2) Formar la tela con la trama y urdimbre \\ Hacer labor de punto \\ Entrelazar
hilos, cordones o espartos para formar telas, trencillas, esteras, etctera \\ Formar ciertos animales articulados sus telas y capullos \\ En sentido figurado, componer, ordenar metdicamente alguna cosa Discurrir, maquinar Cruzar o mezclar ordenadamente ciertas cosa; como los lazos y las cabriolas en la danza, etctera Intrigar, enredar.

2 conjugacin regular

Verbo: Tejer Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales

68

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


Formas simples o imperfectas
Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

GRAMTICA DEL VERBO


Formas compuestas o perfectas
Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Infinitivo tej Gerundio tej Participio tej

er iendo ido

Infinitivo haber Gerundio habiendo

tej tej

ido ido

69

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado imperfecto o imperfecto


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

o es e e e e emos emos is is en en en

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

a as a a a a amos amos ais ais an an an

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito Futuro imperfecto, o futuro perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado.
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

iste i i i i imos imos isteis isteis ieron ieron ieron

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

er ers er er er er eremos eremos eris eris ern ern ern

70

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

71

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

he has ha ha ha ha hemos hemos habis habis han han han

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

haba habas haba haba haba haba habamos habamos habais habais haban haban haban

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hube hubiste hubo hubo hubo hubo hubimos hubimos hubisteis hubisteis hubieron hubieron hubieron

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

habr habrs habr habr habr habr habremos habremos habris habris habrn habrn habrn

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

72

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o imperfecto, o simple, o Antepospretrito, o antepospasado, o modo condicional, o imperfecto, o potencial condicional compuesto, o perfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

era eras era era era era eramos eramos erais erais eran eran eran

habra habras habra habra habra habra habramos habramos habrais habrais habran habran habran

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

73

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

74

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Presente Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

a as a a a a amos amos is is an an an

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

iera o iese ieras o ieses iera o iese iera o iese iera o iese iera o iese iramos o isemos iramos o isemos ierais o ieseis ierais o ieseis ieran o iesen ieran o iesen ieran o iesen

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

iere ieres iere iere iere iere iremos iremos iereis iereis ieren ieren ieren

75

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

76

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS OSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

haya hayas haya haya haya haya hayamos hayamos hayis hayis hayan hayan hayan

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

hubiera o hubiese hubieras o hubieses hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiramos o hubisemos hubiramos o hubisemos hubierais o hubieseis hubierais o hubieseis hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hubiere hubieres hubiere hubiere hubiere hubiere hubiremos hubiremos hubiereis hubiereis hubieren hubieren hubieren

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

77

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


Presente
Pronombres

Modo imperativo
Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

GRAMTICA DEL VERBO


Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

o e a a a a amos amos ed ed an an an

2 conjugacin pasiva

Verbo: Tejer Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales


Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Infinitivo Gerundio Participio

ser siendo sido

tej tej tej

ido ido ido

Infinitivo haber sido tej Gerundio habiendo sido tej

ido ido

78

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

79

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Presente Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

imperfecto
Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

soy eres es es es es somos somos sois sois son son son

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

era eras era era era era ramos ramos erais erais eran eran eran

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito Futuro imperfecto, o futuro perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

fui fuiste fue fue fue fue fuimos fuimos fuisteis fuisteis fueron fueron fueron

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

ser sers ser ser ser ser seremos seremos seris seris sern sern sern

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

80

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

81

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

he sido has sido ha sido ha sido ha sido ha sido hemos sido hemos sido habis sido habis sido han sido han sido han sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

haba sido habas sido haba sido haba sido haba sido haba sido habamos sido habamos sido habais sido habais sido haban sido haban sido haban sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares

Antefuturo, o futuro perfecto


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hube sido hubiste sido hubo sido hubo sido hubo sido hubo sido hubimos sido hubimos sido hubisteis sido hubisteis sido hubieron sido hubieron sido hubieron sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

habr sido habrs sido habr sido habr sido habr sido habr sido habremos sido habremos sido habris sido habris sido habrn sido habrn sido habrn sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

82

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

83

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas
Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o imperfecto, o simple, o condicional, o imperfecto, o simple
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Antepospretrito, o antepospasado, o modo potencial condicional compuesto, o perfecto, o compuesto, o condicional perfecto
Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

sera seras sera sera sera sera seramos seramos serais serais seran seran seran

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

habra sido habras sido habra sido habra sido habra sido habra sido habramos sido habramos sido habrais sido habrais sido habran sido habran sido habran sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Presente Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

sea seas sea sea sea sea seamos seamos seis seis sean sean sean

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

fuera o fuese fueras o fueses fuera o fuese fuera o fuese fuera o fuese fuera o fuese furamos o fusemos furamos o fusemos fuerais o fueseis fuerais o fueseis fueran o fuesen fueran o fuesen fueran o fuesen

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

84

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

fuere fueres fuere fuere fuere fuere furemos furemos fuereis fuereis fueren fueren fueren

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

haya sido hayas sido haya sido haya sido haya sido haya sido hayamos sido hayamos sido hayis sido hayis sido hayan sido hayan sido hayan sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

hubiera o hubiese sido hubieras o hubieses sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiramos o hubisemos sido hubiramos o hubisemos sido hubierais o hubieseis sido hubierais o hubieseis sido hubieran o hubiesen sido hubieran o hubiesen sido hubieran o hubiesen sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

85

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hubiere sido hubieres sido hubiere sido hubiere sido hubiere sido hubiere sido hubiremos sido hubiremos sido hubiereis sido hubiereis sido hubieren sido hubieren sido hubieren sido

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo imperativo
Presente
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

soy s sea sea sea sea seamos seamos sed sed sean sean sean

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

86

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

87

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

2 conjugacin pronominal

Verbo: Tejer Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales


Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Infinitivo Gerundio Participio

tej tej (No existe)

erse indose

Infinitivo Gerundio

haberse habindose

tej tej

ido ido

Modo indicativo
Presente
Pronombres

Formas simples, o imperfectas Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado imperfecto


Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

o es e e e e emos emos is is en en en

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

a as a a a a amos amos ais ais an an an

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Futuro imperfecto, o futuro


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

iste i i i i imos imos isteis isteis iron iron

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

er ers er er er er eremos eremos eris eris ern ern

88

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


ELLOS se

GRAMTICA DEL VERBO


tej ern

tej

iron

89

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

he has ha ha ha ha hemos hemos habis habis han han han

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

haba habas haba haba haba haba habamos habamos habais habais haban haban haban

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

hube hubiste hubo hubo hubo hubo hubimos hubimos hubisteis hubisteis hubieron hubieron hubieron

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

habr habrs habr habr habr habr habremos habremos habris habris habrn habrn habrn

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

90

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas
Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o imperfecto, o simple, o condicional, o imperfecto, o simple
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Antepospretrito, o antepospasado, o modo potencial condicional compuesto, o perfecto, o compuesto, o condicional perfecto
Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

era eras era era era era eramos eramos erais erais eran eran eran

habra habras habra habra habra habra habramos habramos habrais habrais habran habran habran

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo Subjuntivo
Presente Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Pronombres

Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

a as a a a a amos amos ais ais an an an

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

iera o iese ieras o ieses iera o iese iera o iese iera o iese iera o iese iramos o isemos iramos o isemos ierais o ieseis ierais o ieseis ieran o iesen ieran o iesen ieran o iesen

91

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

iere ieres iere iere iere iere iremos iremos iereis iereis ieren ieren ieren

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

haya hayas haya haya haya haya hayamos hayamos hayis hayis hayan hayan hayan

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

hubiera o hubiese hubieras o hubieses hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiramos o hubisemos hubiramos o hubisemos hubierais o hubieseis hubierais o hubieseis hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

92

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

hubiere hubieres hubiere hubiere hubiere hubiere hubiremos hubiremos hubiereis hubiereis hubieren hubieren hubieren

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej tej

ome ete ase ase ase ase monos monos eos eos anse anse anse

93

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

CONJUGACIONES REGULAR, PASIVA, Y PRONOMINAL


34.3 CONJUGACIN IR

SIGNIFICADO DEL VERBO


Vivir: (3) Vesquir, tener vida \\ Durar con vida \\ Durar las cosas \\ Pasar y mantener la
vida; Pedro vive de sus rentas \\ Habitar, morar, residir en un lugar o pas \\ En sentido figurado, obrar, proceder o conducirse siguiendo algn modo en las acciones, en cuanto miran a la razn o a la ley, jntase con los adverbios bien o mal; vivir bien con la justicia, vivir mal con los vecinos Durar en la memoria o en la fama despus de muerto Acomodarse a las circunstancias para lograr conveniencias; aprender a vivir Estar presente una cosa en la memoria, en la voluntad, o en la consideracin, y en lo espiritual dcese de la presencia y asistencia particular de Dios por sus inspiraciones \\ Estar; vivir tranquilo \\ Interpretar con toda fidelidad la vida de una persona, o representar muy a lo vivo una escena; Mario saba vivir sus personajes, est muy bien vivida la escena del naufragio \\ Viva! interjeccin de alegra y aplauso.

94

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


Formas simples o imperfectas
Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

GRAMTICA DEL VERBO


Formas compuestas o perfectas
Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Infinitivo viv Gerundio viv Participio viv

ir iendo ido

Infinitivo haber Gerundio habiendo

viv viv

ido ido

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Presente Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado imperfecto o imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

o es e e e e imos imos s s en en en

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

a as a a a a amos amos ais ais an an an

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Verbo:Vivir 3 conjugacin regular Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito Futuro imperfecto, o futuro Modo infinitivo, o formas no personales, perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado

o verboides, o derivados verbales


Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Pronombres

Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS

viv viv viv viv viv viv viv viv

iste i i i i imos imos

viv viv viv viv viv viv viv viv

ir irs ir ir ir ir iremos iremos

95

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

GRAMTICA DEL VERBO


viv viv viv viv viv iris iris irn irn irn

viv viv viv viv viv

isteis isteis ieron ieron ieron

96

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

he has ha ha ha ha hemos hemos habis habis han han han

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

haba habas haba haba haba haba habamos habamos habais habais haban haban haban

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hube hubiste hubo hubo hubo hubo hubimos hubimos hubisteis hubisteis hubieron hubieron hubieron

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

habr habrs habr habr habr habr habremos habremos habris habris habrn habrn habrn

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

97

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o Antepospretrito, o antepospasado, o modo imperfecto, o simple, o condicional, potencial condicional compuesto, o perfecto, o o imperfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ira iras ira ira ira ira iramos iramos irais irais iran iran iran

habra habras habra habra habra habra habramos habramos habrais habrais habran habran habran

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

98

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

a as a a a a amos amos is is an an an

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

iera o iese ieras o ieses iera o iese iera o iese iera o iese iera o iese iramos o isemos iramos o isemos ierais o ieseis ierais o ieseis ieran o iesen ieran o iesen ieran o iesen

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

iere ieres iere iere iere iere iremos iremos iereis iereis ieren ieren ieren

99

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

100

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

haya hayas haya haya haya haya hayamos hayamos hayis hayis hayan hayan hayan

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

hubiera o hubiese hubieras o hubieses hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiramos o hubisemos hubiramos o hubisemos hubierais o hubieseis hubierais o hubieseis hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hubiere hubieres hubiere hubiere hubiere hubiere hubiremos hubiremos hubiereis hubiereis hubieren hubieren hubieren

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

101

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

o e a a a a amos amos id id an an an

3 conjugacin pasiva

Verbo: Vivir Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales


Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Infinitivo Gerundio Participio

ser siendo sido

viv viv viv

ido ido ido

Infinitivo haber sido viv Gerundio habiendo sido viv

ido ido

102

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Presente
Pronombres Auxiliares

Formas simples, o imperfectas Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado, o imperfecto


Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

soy eres es es es es somos somos sois sois son son son

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido Ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

era eras era era era era ramos ramos erais erais eran eran eran

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito Futuro imperfecto, o futuro perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Auxiliar Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

fui fuiste fue fue fue fue fuimos fuimos fuisteis fuisteis fueron fueron fueron

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

ser sers ser ser ser ser seremos seremos seris seris sern sern sern

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

103

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

104

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

he sido has sido ha sido ha sido ha sido ha sido hemos sido hemos sido habis sido habis sido han sido han sido han sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

haba sido habas sido haba sido haba sido haba sido haba sido habamos sido habamos sido habais sido habais sido haban sido haban sido haban sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hube sido hubiste sido hubo sido hubo sido hubo sido hubo sido hubimos sido hubimos sido hubisteis sido hubisteis sido hubieron sido hubieron sido hubieron sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

habr sido habrs sido habr sido habr sido habr sido habr sido habremos sido habremos sido habris sido habris sido habrn sido habrn sido habrn sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

105

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o Antepospretrito, o antepospasado, o modo imperfecto, o simple, o condicional, o potencial condicional compuesto, o perfecto, imperfecto, o simple o compuesto, o condicional perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

sera seras sera sera sera sera seramos seramos serais serais seran seran seran

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

habra sido Habras sido habra sido habra sido habra sido habra sido habramos sido habramos sido habrais sido habrais sido habran sido habran sido habran sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado Presente imperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o, semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Auxiliares

Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRaS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

sea seas sea sea sea sea somos somos seis seis sean sean sean

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

fuera o fuese fueras o fueses fuera o fuese fuera o fuese fuera o fuese fuera o fuese furamos o fusemos furamos o fusemos fuerais o fueseis fuerais o fueseis fueran o fuesen fueran o fuesen fueran o fuesen

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

106

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

fuere fueres fuere fuere fuere fuere furemos furemos fuereis fuereis fueren fueren fueren

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

haya sido hayas sido haya sido haya sido haya sido haya sido hayamos sido hayamos sido hayis sido hayis sido hayan sido hayan sido hayan sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

hubiera o hubiese sido hubieras o hubieses sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiera o hubiese sido hubiramos o hubisemos sido hubiramos o hubisemos sido hubierais o hubieseis sido hubierais o hubieseis sido hubieran o hubiesen sido hubieran o hubiesen sido hubieran o hubiesen sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

107

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

hubiere sido hubieres sido hubiere sido hubiere sido hubiere sido hubiere sido hubiremos sido hubiremos sido hubiereis sido hubiereis sido hubieren sido hubieren sido hubieren sido

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

Modo imperativo
Presente
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

soy s sea sea sea sea seamos seamos sed sed sean sean sean

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ida ido ido idas idos idas idos idos idas idos

108

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

109

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

3 conjugacin pronominal

Verbo: Partir Modo infinitivo, o formas no personales, o verboides, o derivados verbales


Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Formas simples o imperfectas


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

Infinitivo Gerundio Participio

viv viv (No existe)

irse indose

Infinitivo Gerundio

haberse habindose

viv viv

ido ido

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas Presente Copretrito, o copasado, pretrito imperfecto, o pasado
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical

imperfecto
Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

o es e e e e imos imos s s en en en

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

a as a a a a amos amos ais ais an an an

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretrito, o pretrito indefinido, o pretrito perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

Futuro imperfecto, o futuro


Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

iste i i i i imos imos isteis isteis iron iron iron

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ier iers ier ier ier ier iremos iremos ieris ieris iern iern iern

110

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

111

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepresente, o pretrito perfecto, Antecopretrito, o antecopasado, o pasado perfecto, o pretrito perfecto o pretrito pluscuamperfecto, o pasado compuesto pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

he has ha ha ha ha hemos hemos habis habis han han han

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

haba habas haba haba haba haba habamos habamos habais habais haban haban haban

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, o antepasado, o pretrito Antefuturo, o futuro perfecto anterior, o pasado anterior
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

hube hubiste hubo hubo hubo hubo hubimos hubimos hubisteis hubisteis hubieron hubieron hubieron

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

habr habrs habr habr habr habr habremos habremos habris habris habrn habrn habrn

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

112

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

113

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas Pospretrito, o pospasado, o modo potencial condicional simple o Antepospretrito, o antepospasado, o modo imperfecto, o simple, o condicional, o potencial condicional compuesto, o perfecto, o imperfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ira iras ira ira ira ira iramos iramos irais irais iran iran iran

habra habras habra habra habra habra habramos habramos habrais habrais habran habran habran

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Pretrito, o pretrito imperfecto, o Presente pasado, o pasado imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

a as a a a a amos amos is is an an an

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

iera o iese ieras o ieses iera o iese iera o iese iera o iese iera o iese iramos o isemos iramos o isemos ierais o ieseis ierais o ieseis ieran o iesen ieran o iesen ieran o iesen

114

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas Futuro, o futuro Imperfecto
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

iere ieres iere iere iere iere iremos iremos iereis iereis ieren ieren ieren

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antepretrito, Ante presente, o antecopretrito, o o pretrito pretrito pluscuamperfecto, perfecto o pasado pluscuamperfecto
Pronombres Auxiliares Lexema o raz o base o semantema o radical Desinencia, o gramema, o terminacin Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

haya hayas haya haya haya haya hayamos hayamos hayis hayis hayan hayan hayan

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

hubiera o hubiese hubieras o hubieses hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiera o hubiese hubiramos o hubisemos hubiramos o hubisemos hubierais o hubieseis hubierais o hubieseis hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen hubieran o hubiesen

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

115

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas Antefuturo, o futuro perfecto
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, o gramema, o terminacin

YO me T te L se ELLA se ELLO se USTED se NOSOTRAS nos NOSOTROS nos VOSOTRAS os VOSOTROS os USTEDES se ELLAS se ELLOS se

hubiere hubieres hubiere hubiere hubiere hubiere hubiremos hubiremos hubiereis hubiereis hubieren hubieren hubieren

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido ido

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, o semantema, o radical Desinencia, gramema, o terminacin

YO T L ELLA ELLO USTED NOSOTRAS NOSOTROS VOSOTRAS VOSOTROS USTEDES ELLAS ELLOS

viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv viv

o ete ase ase ase ase monos monos ios ios anse anse anse

116

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

117

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

35.- NMERO:
En el verbo es la forma que toma ste segn que el sujeto sea singular o plural. Hay, por consiguiente, dos nmeros: singular, el caballo corre; y plural, los caballos corren.

36.- PERSONA:

Es la forma que toma el verbo segn la persona del sujeto. Las personas son tres Primera, Segunda, y tercera. S la accin expresada por el verbo se refiere a la persona o personas que hablan, se dice que el verbo est en Primera persona (yo amo; nosotras amamos); s a la persona o personas a quien se habla est en Segunda persona (t amas; vosotras amis; vosotros amis); y s a una o ms personas distintas de las anteriores est en Tercera persona (l ama; ella ama; ello ama; usted ama; ustedes aman; ellas aman; ellos aman).
118

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

119

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

PERSONA 1 2 3

SINGULAR yo. t. l, ella, ello, usted.

PLURAL nosotros, nosotras. vosotros, vosotras. ustedes, ellas, ellos.

37.- ASPECTO:
Es un accidente del verbo, es una oposicin perfectivodurativo que se da por medio de los tiempos pretrito indefinido (o pasado indefinido, o pasado, o pretrito, o pretrito perfecto simple) y en pretrito imperfecto (o pasado imperfecto, o co-pretrito, o copasado). Como ejemplo; yo le atentamente; yo lea atentamente. El verbo le indica una accin acabada, terminada en el pasado, aspecto perfectivo o terminativo; el verbo lea expresa una accin no acabada en el pasado, que se contina en el presente (aspecto imperfectivo o durativo).

38.- LA VOZ:
La voz, es el accidente que indica si la accin expresada por el verbo la ejecuta o la recibe el sujeto. En el primer caso se llama activa (yo agasajo; yo aplaudo) y en la segunda se llama pasiva (yo soy agasajado; yo soy aplaudido). Cuando se quiere expresar que la accin ha de recibirla el sujeto hay que recurrir al verbo auxiliar ser y conjugarlo con el participio pasivo del verbo cuya accin se quiere expresar; esta forma de conjugacin se llama voz pasiva de los verbos.

120

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

121

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

39.- LOS MODOS:


Expresan las distintas actitudes del hablante, siendo las diversas formas con que se expresa la significacin del verbo. Los modos son cinco; cuatro modos personales, que pueden tener sujeto o persona gramatical, y, un modo impersonal. A).- Los pgina modos personales son el indicativo, potencial simple o condicional, subjuntivo, y el imperativo. B).- El modo impersonal est formado por el infinitivo (que es el que se denomina tambin modos verboides o derivados verbales) que es conformado por el gerundio, participio, e infinito.

40.- LOS MODOS PERSONALES:


A).- El Modo Indicativo, es el que declara simplemente la accin o el hecho, expresando la idea de una manera real y objetiva, denotando una afirmacin sencilla y absoluta (t comes; yo amo: nosotras tememos, etctera). B).- El Modo Potencial Simple o Condicional, indica como posible la accin o el hecho (yo comera). Denota condicin o necesidad de que se verifique alguna circunstancia (si no llueve, saldremos a pasear) C).- El Modo Subjuntivo, es el que presenta siempre la accin del verbo como subordinada o subjunta respecto de otro verbo que ordinariamente expresa negacin, duda, ruego, mandato, permisin o deseo, o como subordinada a otro hecho expreso por otro modo del verbo, necesita juntarse a otro verbo para tener significacin determinada y cabal (yo comiera; ellas desean que coma).

122

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

D.- El Modo Imperativo, es el que muestra dicha accin, denotando mandato, peticin, exhortacin, animacin, consejo, ruego, splica, o disuade (comed vosotras o vosotras comed).

123

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

41.- EL MODO IMPERSONAL:


Es el formado por el Infinitivo (o verboides, o derivados verbales) compuesto de gerundio, participio e infinitivo (en sus formas simples y compuestas, o simple o imperfecto). Llamamos derivados verbales o verboides o formas no personales o infinitivo a ciertas especies de nombres y de adverbios que se derivan del verbo y lo imitan en sus construcciones; y son tres: 1.- El Infinitivo (infinitivo simple o imperfecto, o simple y compuesto y simple y perfecto) que termina en ar, er, ir, no expresa nmero, persona, ni tiempo determinado, sin juntarse a otro verbo (odiar, tejer, vivir). 2.- El Gerundio (simple o imperfecto, o simple y compuesto y simple y perfecto) que termina en ando, endo, iendo (odiando, tejiendo, viviendo). 3.- El Participio que termina en ado y en ido (odiado, tejido, vivido). Los dos primeros (infinitivo y gerundio), combinndose con el auxiliar haber, tienen formas compuestas o perfectas. El tercero (participio), con el propio auxiliar haber, forman los tiempos perfecto o compuesto de los verbos. A).- El Modo Infinitivo, que es un verboide comprende la idea de abstracto y adems de verbo, puede ser (sustantivo) nombre (el amar a Dios es justo) de aqu que tambin se le llame forma nominal del verbo. A veces se le subdivide en el infinito propiamente dicho, que denota la significacin del verbo como lo hara un substantivo que expresase accin (saltar, correr, tejer, abrir, etctera). B).- El Modo Gerundio, que es un verboide, la accin la indica como un adverbio; saltando, midiendo, etctera, (pas trotando; se iba siguiendo, los gerundios trotando y siguiendo no solamente indican la significacin del verbo a que pertenecen, sino tambin al modo como se verifica su accin.
124

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Este nombre verbal termina en ando cuando pertenece al verbo de la primera conjugacin, y, en ende y en iendo si pertenecen a la segunda y tercera conjugacin (de saltar, saltando; de beber, bebiendo; de salir, saliendo).

El gerundio tiene una forma muy simple, que expresa la accin no terminada, y otra compuesta, que la indica como terminada y perfecta (estaba paseando cuando empez a llover; habiendo paseado un rato regres a casa). El gerundio es invariable (el padre estaba cenando; las hijas estaban cenando). Admite la forma de diminutivo (de callando, callandito) y los correspondientes a los verbos arder y hervir se usan en ciertas frases como adjetivos (una sartn de aceite hirviendo). C).- El Participio es un verboide. Este nombre verbal puede ser activo o de presente y pasivo o de pretrito (o pasado, o pretrito indefinido, o pasado indefinido, o pretrito perfecto simple). a).- El activo o de presente significa accin y termina en ante o ente o iente, segn pertenezca a un verbo de la primera conjugacin o a cualquiera de las otras dos (de odiar, odiante; de tejer, tejiente; de vivir, viviente; etctera). b.- El pasivo denota pasin, en sentido gramatical, y cuando es regular acaba en ado, si se pertenece a un verbo de la primera conjugacin, o en ido, si lo es de las otras dos conjugaciones (segunda y tercera) (de casar, casado; de traer, traido; de salir, salido; etctera).

42.- SON IRREGULARES LOS PARTICIPIOS PASIVOS:


1.- Todos aquellos que no termina en ado o en ido, como los de los verbos abrir, cubrir, decir, escribir, hacer, imprimir, morir, poner, resolver, ver, volver, que respectivamente en el mismos orden son los
125

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

de abierto, cubierto, dicho, escrito, impreso muerto, puesto, resuelto, visto, vuelto. Los compuestos de estos verbos citados tienen igual regularidad, con, excepcin de bendecir y maldecir que, como en otros varios, tienen dos participios pasivos, uno regular y otro irregular, el primero bendecido y bendito, el segundo maldecido y maldito.

126

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

2.- En otros verbos que presentan la misma particularidad de doble participio se encuentran: abstraer, abstrado y abstracto; atender, atendido y atento; concluir, concluido y concluso; confundir, confundido y confuso; convencer, convencido y convicto; convertir, convertido y converso; corromper, corrompido y corrupto; despertar, despertado y despierto; elegir, elegido y electo; expresar, expresado y expreso; frer, fredo y frito; hartar, hartado y harto; incluir, incluido e incluso; nacer, nacido y nato; poseer, posedo y poseso; prender, prendido y preso; proveer, provedo y provisto; romper, rompido y roto; salvar, salvado y salvo; teir, teido y tinto. 3.- Los participios irregulares se usan solamente como adjetivos y nunca para formar los tiempos compuestos mediante el auxiliar haber, con excepcin de frito, preso y roto, que adems tienen, uso ms frecuente que los regulares (los chicos haban roto las tejas). 4.- Los diminutivos derivados de los participios, a veces, se forman de muerto, muertecito; de frito, fritito; etctera.

43.- LOS TIEMPOS:

Se agrupan dentro de los dems modos, indicando la poca o momento: <<Pretrito: expresa accin pasada, que se ejecut hace ya un tiempo; el campesino sembr maz; el mecnico arregl su coche; etctera. Presente: expresa acciones que se realizan en este momento; el campesino siembra maz; el mecnico arregla el coche; etctera.
127

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Futuro: expresa acciones que se van a realizar; el campesino sembrar maz; el mecnico arreglar el coche; etctera.>> en que se ejecuta o sucede lo que el verbo expresa (se realiza la accin del verbo), y pueden ser simples o compuestos, segn expresen su significacin con una palabra (viajo) o con dos o mas palabras (ha viajado; en el camin viaj solo).

128

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Los Tiempos simples de indicativo se llaman: Presente; Pretrito imperfecto o pasado imperfecto o co-pretrito o co-pasado; Pretrito indefinido o pretrito perfecto simple o pretrito o pasado; Futuro o futuro imperfecto. Los Tiempos compuestos de indicativo se llaman: Pretrito perfecto o pasado perfecto o ante-presente o pretrito perfecto compuesto. Ante-co-pretrito o ante-co-pasado o pretrito pluscuamperfecto o pasado pluscuamperfecto. Ante-pretrito o ante-pasado o pretrito anterior o pasado anterior. Futuro perfecto o ante-futuro. Y se forma de los simples del verbo haber seguidos del participio pasivo que se conjuga.

44.- DERIVADOS VERBALES O FORMAS NO PERSONALES O INFINITIVO O VERBOIDES:


As se le llama a ciertas especies de nombres y de adverbios que se derivan del verbo y lo imitan en sus construcciones que son tres: a.- El Infinitivo (simple o imperfecto, compuesto o perfecto, o infinitivo, o infinitivo compuesto). b.- El Gerundio (simple o imperfecto, compuesto o perfecto, o gerundio, o gerundio compuesto). c.- El Participio, que termina en ado o en ido. d.- El punto a y b (infinitivo y gerundio), combinndose con el auxiliar haber, tiene formas compuestas; el punto c (participio), con
129

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

el propio auxiliar haber, forman los tiempos compuestos de los verbos.

130

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

45.- CONJUGACIN PERIFRSTICA:


Existe una forma de conjugar los verbos que expresa a la vez la idea de obligacin y mandato: En ella se utiliza el verbo haber, seguido de la preposicin de y el infinitivo del verbo que se conjuga (yo he de salir; t habas de haber callado). Tambin puede emplearse el verbo tener con la conjugacin que y el infinitivo del verbo que se conjuga (nosotros tenemos que trabajar; l tena que haber escrito) o el verbo deber (vosotros debis obedecer; ellos deben estudiar). El empleo del verbo deber con la preposicin de indica suposicin en vez de obligacin (Alejandra debera de venir).

46.- EL VERBO Y SUS COMPLEMENTOS:


El verbo es la palabra que necesita y admite ms complementos, que pueden serlo los adjetivos, adverbios, modos adverbiales, sustantivos o pronombres, con o sin preposicin; otros verbos en infinitivo o en gerundio, tambin con preposicin o sin ella, y hasta oraciones enteras (la muchacha va descalza; vivo aqu; vendo flores; salgo para Tehuacn; lleg llorando; me gustara que lo vieras). Los complementos del verbo pueden ser directos, indirectos, circunstancial, agente, y, predicativo.

131

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

132

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

47.- EL COMPLEMENTO DIRECTO:


Indica sobre quin recae directamente la oracin del verbo transitivo y su caso es el acusativo. La preposicin a se usa con el complemento directo tratndose de nombres propios o de animales o cosas personificadas (llam a Diego; defiende a tu patria; quiero a mi madre; ama a tu prjimo) con nombres propios que no sean de personas o animales y que no lleven el artculo (march a Jalapa). Con los pronombres alguien, nadie, y con uno, otro, todo, ninguno, cualquiera, cuando se refiere a personas (no he visto a nadie). Con nombres apelativos de personas o animales que lleven artculo u otro complemento que los determine (llam a la muchacha; he saludado al presidente). Existen algunas excepciones.

48.- EL COMPLEMENTO INDIRECTO:


Indica sobre quien recae indirectamente la accin de un verbo cualquiera. Su caso es el dativo (declinacin que hace oficio de complemento indirecto del verbo). El complemento indirecto o dativo puede llevar precedido la preposicin a o para, excepto cuando sea un pronombre tono. Con animal o cosa a quien se refiere la accin en el concepto general de dao o provecho (el fro no gusta a todos). La preposicin para indica tambin el complemento indirecto cuando expresa idea de fin, propsito o destino (lo hago para entretenerme; estudio para arquitecto; la gasolina es para el coche).
133

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

49.- EL COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL:


Indica el lugar, tiempo, modo, etctera, en que se ejecuta la accin del verbo, siendo en su caso el ablativo. (ablativo); caso de la declinacin que en la oracin desempea el oficio de complemento circunstancial, expresando cualquiera de las relaciones de procedencia, situacin, modo, instrumento, materia, etctera, lleva casi siempre antepuesta la preposicin con, de, en, sobre, tras; (vengo de Chiapas; lo veo desde la puerta; est en casa; descoll sobre todos; lo hiri con un cuchillo; ech por el atajo)

50.- EL VERBO CONCUERDA CON SUJETO EN NMERO Y PERSONA:


Si se trata de un verbo que se refiere a varios sujetos de distinta persona, se pone el verbo en plural, prefiriendo la primera persona a la segunda y sta a la tercera ( t y yo cantamos; t y l cantis)

134

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

135

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

CAPTULO

C
136

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

137

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

51.- SINTAXIS:
La sintaxis trata de la combinacin de las palabras en la frase. Los problemas de que se ocupa la sintaxis se refieren al orden de las palabras a los fenmenos de reccin (concordancia o rgimen) es decir, la manera en que ciertas palabras imponen a otras variaciones de caso, nmero, gnero-- y por fin, a las principales funciones que las palabras pueden cumplir en la frase

52.- COMPLEMENTOS VERBALES EN SINTAXIS REGULAR:


Deben de colocarse despus del verbo, primero el directo, luego el indirecto y por ltimo el circunstancial, pero puede alterarse el orden, siempre que la oracin no pierda claridad. A esta alteracin se le llama hiprbaton (inversin del orden regular en que deben de colocarse las palabras o las oraciones en la frase). Se puede invertir el orden de colocacin de las palabras que expresan ideas de sustancia o de cualidad, pero no el de las que expresan ideas de relacin; stas han de ir delante de la palabra que el entendimiento concibe como segundo trmino de aquella relacin; los complementos del sustantivo, del adjetivo y del verbo pueden colocarse delante de la palabra cuya significacin completan, siempre que el cambio de lugar no origine ambigedad (pobre mujer; mujer pobre); la colocacin de las oraciones simples en la oracin compuesta es anloga a la de las palabras en la oracin simple (corri tras ella sin descanso; sin descanso corri tras ella; tras ella corri sin descanso; corri sin descanso tras ella; sin descanso tras ella corri; tras ella sin descanso corri.).
138

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

53.- SINTAXIS DEL VERBO:


En sus modos de indicativo, potencial simple o condicional, subjuntivo, infinitivo o verboides o derivados verbales o formas no verbales (ellos son infinitivo y gerundio simples, imperfecto, perfecto o compuesto), participio, ste ltimo solamente en sus formas simples o imperfectas, imperativo.

54.- SINTAXIS DEL MODO INDICATIVO:


A).- El indicativo en el presente expresa, negando o afirmando, una accin o estado en que se verifica o que se est verificando en el momento en que se habla (yo trabajo; el tiempo pasa). B.- El indicativo en el pretrito imperfecto (o pasado imperfecto, o co-pretrito, o co-pasado) expresa la simultaneidad de dos acciones pasadas (anocheca cuando llegbamos a casa). C.- El indicativo en el pretrito indefinido (o pasado indefinido, o pretrito, o pasado, o pretrito perfecto simple) expresa una accin que tuvo lugar en tiempo ya pasado (ayer estuve en su casa). D.- El indicativo en el pretrito anterior (o pasado anterior, o ante-pretrito, o ante-pasado) denota que una accin se realiz inmediatamente antes que otra ya pasada, y se emplea precedido de las locuciones despus que, luego que, as que, no bien, en seguida que, tan pronto como y otras anlogas (as que hubo comido escribi la carta). E.- El indicativo en el futuro (o futuro imperfecto) expresa una accin que se verificar en tiempo posterior al momento en que se habla (maana lo comprar; dentro de tres das llegar).
139

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

F.- El indicativo en el ante-co-pretrito (o ante-co-pasado, o pretrito pluscuamperfecto, o pasado pluscuamperfecto) indica una accin que se realiz antes que otra ya pasada (habamos entrado en casa cuando empez a llover).

140

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

G.- El indicativo en el futuro perfecto (o ante-futuro) indica una accin venidera que tendr lugar antes que otra tambin por venir (ya habremos cenado cuando pase la cabalgata). H.- EL indicativo en el pretrito perfecto (o pasado perfecto, o ante-presente, o pretrito perfecto compuesto) indica que la accin o atributo es anterior al acto de la palabra, es decir, al presente; pero que conserva relacin estrecha con algo que todava existe (he cantado; estuvo ayer en la ciudad, pero se ha vuelto hoy al campo).

55.- SINTAXIS DEL MODO POTENCIAL O CONDICIONAL:


A.- El potencial simple o condicional simple (o simple, o imperfecto, o pos-pretrito, o pos-pasado, o modo potencial condicional simple) indica la posibilidad de que se verifique una accin, ya en el momento en que se habla, haya antes o haya despus (yo comprara eso, pero es muy caro; maana me ira al campo de buena gana; en aquella ocasin tendra unos diez aos). B.- El potencial compuesto (o perfecto, o compuesto, o antepos-pretrito, o ante-pos-pasado, o modo potencial condicional compuesto, o condicional perfecto) enuncia el hecho como terminado, o la posibilidad de que se verifique en tiempo futuro, pero anterior a la realizacin de otro hecho (cre que cuando llegsemos ya haban recibido el obsequio). A veces la posibilidad tambin se indica mediante el futuro imperfecto (sern las diez).

141

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

142

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

56.- SINTAXIS DEL MODO SUBJUNTIVO:


A.- En el modo subjuntivo los tiempos corresponden en oraciones subordinadas (o subjuntas) a los de indicativo y a los del potencial simple o condicional, pero estas expresan la accin como objetiva y real, y los del subjuntivo como subjetiva (no me parece que haya dormido; no me pareci que durmiera; no me pareca que hubiese dormido; no me pareci que durmiese; no me pareci que hubiera dormido). B.- El modo indicativo o potencial, es el que declara simplemente la accin o el hecho (me parece que duerme o dormir; me parece que ha dormido; o habr dormido; me pareci que dorma; me pareci que dormira o habra dormido). C.- Las dos formas de pretrito imperfecto o pasado imperfecto (o pretrito, o pasado) del modo subjuntivo, no son enteramente equivalentes; la forma terminada en ra equivale a la terminada en a del potencial simple en oraciones aseverativas (aquellas en que se afirma o niega la realidad o la posibilidad de un hecho), y en la apdosis (<<proposicin en que se completa el sentido de otra proposicin condicional llamada prtasis: si quieres =prtasis= me marchar =apdosis=>>) de las oraciones condicionales (yo comiera o comera, esas frutas si estuviesen menos verdes; el huerto podra o pudiera, tener ms rboles); y equivale a la terminacin se en oraciones subordinadas que llevan el verbo en subjetivo y en la prtasis de las condicionales (me alegrara que viniera o viniese, tu hermano; si luchara o luchase, vencera). D.- El futuro imperfecto o futuro se usa, aunque poco, en oraciones condicionales de condicin posible, y expresa la accin como no terminada y como contingente, referida al presente o al futuro (si viniere a verte algn amigo, ensale el cuadro). E.- El futuro perfecto o ante-futuro es menos usado, expresa una accin terminada y se emplea en oraciones temporales y condicionales (si cuando t llegues ya la hubiera vendido, no le censures).
143

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

144

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

57.- SINTAXIS DEL MODO INFINITIVO:


A.- El modo infinitivo (o verboides, o derivados verbales, o formas no personales) es la forma substantiva del verbo y equivale a un substantivo que exprese la accin del mismo verbo. Por ello puede desempear en la oracin dos oficios: el de nombre substantivo y el de verbo. B.- El infinitivo como nombre o substantivo puede llevar artculo (el saber no ocupa lugar) y estar determinado por un adjetivo (andar tanto en un da es asombroso) u otro nombre (el ladrar del perro). Desempea tambin los mismos oficios que el substantivo, o sea; sujeto (el mentir es vergonzoso); predicado nominal (la vida es morir un poco); complemento determinado (difcil de imitar); complemento directo (deseo nadar); complemento indirecto (un regalo para festejar) y cualquier complemento circunstancial. C.- El infinitivo como verbo puede tener sujeto y complementos, pero se diferencia del verbo propiamente dicho en que no denota ni tiempo, ni nmero, ni persona; estos accidentes los indica el verbo que lo acompaa (amar a Dios; comer con apetito). D.- El infinitivo como complemento directo se construye sin preposicin con los verbos que denotan percepcin sensible o intelectual y con los que expresan actos de voluntad (la oigo rer; lo siento palpitar; te prohbo salir). E.- El infinitivo como complemento indirecto se construye con las preposiciones a, de, por, (voy a embarcar; le obligaron a saltar; lucharon para defender sus vidas; terminaron por subir). F.- El infinitivo como complemento circunstancial se construye siempre con preposicin (marcho a todo correr; salieron antes de amanecer; llegaron despus de salir nosotros).

145

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

146

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

58.- SINTAXIS DEL MODO GERUNDIO:


A.- El modo gerundio que es un verboide, puede tener los mismos complementos que su verbo (iba corriendo por el jardn; iba corriendo a su casa; iba corriendo con unos amigos). Generalmente se refiere al sujeto o al complemento directo del verbo principal (la nia estaba jugando; hallamos a tu hijo durmiendo) y puede referirse a un nombre, sujeto o complemento de la oracin a que pertenece o a otro que no conforme parte de ella (los caballos pasaban corriendo; con tiempo tan horrible, vosotros lo estis viendo, no podemos salir). B.- Con los verbos andar, estar, ir, quedar, seguir, venir, y refirindose al sujeto, expresa la accin temporal o duracin a que alude la significacin del gerundio con ms precisin que el tiempo simple del verbo; as, en la frase estaba pasando gente, la duracin del acto queda mejor expresada que si se dice pasaba gente. C.- Con los dems verbos, sean transitivos o intransitivos, se puede usar el gerundio refirindolo al sujeto de ellos (jugando en la playa, el nio se moj el traje); slo con verbos de comprensin o de representacin, como grabar, pintar, representar, puede el gerundio refirindose al objeto directo (veo una gaviota volando); con verbos reflexivos puede referirse tanto al sujeto como al pronombre complemento de aquellos (estbamos admirados oyndole). D,- La significacin ms corriente del gerundio es la modal (iba haciendo el payaso; corra el agua formando remolinos), pero tambin puede significar coincidencia de tiempo o tiempo inmediato anterior, nunca posterior (reinando los reyes Catlicos se descubri Amrica; sacando el dinero, pag lo que deba). E.- El gerundio compuesto indica siempre accin ya pasada con respecto del verbo de la oracin principal (baj al jardn y habiendo cerrado la puerta, solt al perro). F.- El gerundio con la preposicin en denota anterioridad inmediata (en terminado este dibujo, saldr contigo). G.- El gerundio precedido del adverbio como, su verdadera acepcin queda atenuada y es equivalente a la locucin como si seguida del pretrito imperfecto de subjuntivo. As la frase las hojas
147

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

movanse como si estuviesen temblando. Fuera de este caso es galicismo el uso de como con gerundio.

148

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

H.- El modo gerundio expresa idea de causa (saltando, se torci el pie); otras equivale a una oracin concesiva (no es extrao que te hayan premiado, habiendo presentado tan notable obra), o tras una condicional (regando a tiempo salvars la cosecha). I.- El gerundio respecto a su sujeto, debe de construirse de modo que no haya anfibologa (el doble sentido a que pueda darse ms de una interpretacin) para lo cual ambos deben de estar lo ms cerca posible. En vi a tu amiga paseando por el campo, no queda duda de que es la amiga quien paseaba. Pero en paseando por el campo, vi a tu amiga, no sabemos si se refiere a yo o a la amiga. J.- En el gerundio, si el sujeto es un pronombre, se pone en la forma nominativa (cuando entrbamos en el desfiladero, guiando yo la expedicin, empez a llover); si el gerundio es un compuesto y su sujeto un pronombre personal, no puede colocarse ste entre el auxiliar y el participio (no habiendo l llegado, esperamos hasta la tarde).

59.- SINTAXIS DEL MODO PARTICIPIO:


A.- El modo participio pasivo tiene formas distintas para concertar con el nombre a que se refiere (el pao teido; la tela teida; los paos teidos; las telas teidas) e indica que la actuacin del verbo se ha efectuado ya o que tendr lugar en el tiempo indicado por el verbo (asunto resuelto; Ramiro est; fue o ser excluido). B.- El modo participio como predicado nominal, concertando con los verbos ser e ir denota la accin del verbo en el tiempo indicado por aquellos (el chico ser castigado; todos los nios iban satisfechos); con el verbo estar y otros intransitivos, como andar, correr, llegar, salir, venir, etctera, denota la accin como verificada antes del tiempo indicado por tales verbos (la carta est escrita; el nio sala aturdido). C.- El participio de los verbos transitivos, usado con el verbo ser, forman la voz pasiva (los nufragos fueron recogidos por unos pescadores). D.- Los verbos intransitivos no admiten voz pasiva, salvo el participio, que toma un valor reflexivo (arrepentido que se arrepiente;
149

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

parecido que se parece; sentido que se siente u ofende fcilmente). Si este participio reflexivo se construye con el verbo ser indica que la cualidad verbal es permanente del sujeto y debe de considerarse ms como adjetivo que como participio; pero si se construye con estar y los dems verbos, denota que la cualidad la posee el substantivo solamente en el tiempo

150

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

a que el verbo se refiere (la muchacha es comedida; la muhacha esta comedida). E.- Cuando el participio hace de atributo puede suceder que el nombre a que se refiere forme o no parte integrante de la oracin en la que se halla relacionado (los rboles plantados al trebolillo formaban largas calles) en este caso el participio se llama conjunto. (la pobre muchacha que, rotas sus ilusiones se desesperaba en su habitacin) en este caso el participio se llama absoluto y denota un hecho que tuvo lugar antes que el expresado por el verbo de la oracin; a veces lleva delante la locucin despus de. F.- En el participio las locuciones formadas por el pretrito pasivo seguido de que y un tiempo de los verbos haber, tener, estar, ser, y ver equivalen a una oracin temporal con despus que o luego que (terminada que tuvo la cosa, equivale a: despus que tuvo terminada la cosa). En tales locuciones el participio concierta con el nombre a que se refiere, excepto en los construidos con el verbo haber que toma la forma neutra (reunidos que fueron los materiales necesarios; repartido que hubo su hacienda). G.- Participio activo o de presente: este participio viene a ser un adjetivo verbal, indica accin, y refiere la significacin de su verbo a un nombre. H.- Cuando el verdadero participio se une al nombre a que se refiere sin verbo intermedio (el bosque perteneciente al pueblo, equivale a el bosque que pertenece al pueblo), y admite tambin entonces los mismos complementos que su verbo (perteneciente a su hermano; pertenece a su hermano; condescendiente con todos; condesciende con todos), pero no as cuando se convierte en adjetivo (amante de sus hijos; complaciente con sus amistades; complace a sus amistades). I.- El participio construido como predicado nominal (que tiene nombre, pero no realidad de una cosa, soberana, sueldo, obediente, etctera) con el verbo ser, se convierte en adjetivo (el chico no es obediente; su conducta es repugnante ) varios de estos adjetivos fueron convertidos por el uso en substantivos (dependiente, presidente, sirviente, etctera), y algunos tienen formas femeninas (presidenta, sirvienta, etctera).

151

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

152

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

60.- SINTAXIS DEL MODO IMPERATIVO:


A.-El modo imperativo se usa y tiene siempre nicamente tiempo presente. B.- Expresa mandato, consejo, ruego, o splica, peticin, exhortacin, animacin, etctera (paga a tus acreedores; honra a tus padres, etctera).

61.- LOS VERBOS EN LAS TRES PERSONAS:


Los verbos amanecer y anochecer entre otros pueden usarse en las tres personas, pero entonces dejan de ser unipersonales para convertirse en intransitivos (anduvimos toda la noche y amanecimos en Oaxaca). El verbo haber puede usarse con carcter de unipersonal, y entonces la tercera persona de singular del presente de indicativo es ha, cuando denota transcurso de tiempo (dos meses ha que no venimos) y en frases como: no ha lugar a discusiones; en los dems casos es hay (hay seales de buen tiempo). Otros verbos pueden usarse como unipersonales, dando lugar a frases como estas: (puede ser que salga; no se me alcanza; pese a su buen gusto).

153

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

62.- PRONOMBRES PERSONALES:


Para la conjugacin de los verbos, se suele utilizar los pronombres personales en lugar de los nombres o sustantivos en singular y plural: En singular: yo t l ella ello usted primera persona segunda persona tercera persona tercera persona tercera persona tercera persona

En plural:

nosotras nosotros vosotras vosotros ustedes ellas ellos

primera persona primera persona segunda persona tercera persona tercera persona tercera persona tercera persona
154

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

CAPTULO

D
155

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

156

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

63.- EL VERBO SE DIVIDE:


El verbo como el sustantivo se divide en lexema o raz o radical o base o semantema, y en gramemas o desinencias o terminacin. a).- El verbo siempre tiene un lexema o raz o radical o base o semantema y dos gramemas o desinencias o terminacin. b).- El lexema o raz o radical o base o semantema aporta el significado principal. c).- Dos gramemas o desinencias o terminacin, uno de persona y nmero, y otro de tiempo y modo. d).- Estructuracin conjugada en el verbo odiar, tiempo presente: PRONOMBRE LEXEMA O RAZ O RADICAL O BASE O SEMANTEMA GRAMEMA O DESINENCIAS O TERMINACIN
Tiempo y Modo persona y nmero

Yo T l Ella Ello Usted Nosotras Nosotros Vosotras Vosotros Ustedes Ellas Ellos

odi odi odi odi odi odi odi odi odi odi odi odi odi

o a a a a a a a a a a

mos mos is is n n n

157

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

158

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

64.- TEMPOS VERBALES:


a).- Los tiempos verbales expresan, con mayor o menor precisin, el modo o la poca en que transcurre la accin verbal. b).- En cuanto a su forma, los tiempos verbales se pueden clasificar en simples y compuestos. c).- Son simples los tiempos manifestados por una sola forma verbal. d).- Son compuestos los tiempos manifestados por dos formas verbales: 1.- El verbo haber. 2.- El participio del verbo que se trate. e).- Cuando un tiempo verbal expresa su nocin temporal con referencia exclusiva al sujeto, se denomina tiempo absoluto. f).- Cuando la nocin temporal de una forma verbal va referida a otro tiempo verbal se denomina tiempo relativo.

159

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

160

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

65.- DIAGRAMA DE TIEMPOS VERBALES:

A.1.- Tiempos del modo indicativo 1.- Simples y del modo potencial 2.- Com-puestos 2.- Relativos 1.- Ante-pretrito / hube cantado 2.- Ante-co-pretrito / haba cantado 3.- Ante-futuro / habr cantado 4.- Ante-pos-pretrito / habra cantado 1.- Absolutos 2.- Relativo 1.- Co-pretrito / cantaba 2.- Pos-pretrito / cantara 1.- Absolutos 1.- Ante-presente / he cantado 1.- Presente / cant. 2.- Pretrito / cant 3.- Futuro / cantar

2.- Tiempos 1.- Presente / cant del modo 1.- Simple 2.- Pretrito / cantara o cantase subjuntivo 3.- Futuro / cantar todos son relativos 2.- Com-1.- Ante-presente / haya cantado puestos 2.- Ante-pretrito / hubiera o hubiese cantado 3.- Ante-futuro / hubiere cantado 3.- Modo infinitivo 1.- Simples o imperfectos 1.- Infinitivo / cantar 2.- Gerundio / cantando 3.- Participio / cantando 1.- Infinitivo / haber cantado 2.- Gerundio / habiendo cantado 3.- Participio / habiendo cantado

2.- Compuestos o perfectos

161

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

162

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

66.- LOS TIEMPOS EN LOS MODOS:


a).- El modo indicativo, con que se denota afirmacin sencilla y absoluta, constituido por ocho tiempos. b).- El modo potencial o condicional, el que denota posibilidad, constituido por dos tiempos. c).- El modo subjuntivo, el que denota deseo o subordinacin, y generalmente necesita juntarse a otro verbo para tener significacin determinada y cabal, constituido por seis tiempos. d.- El modo infinitivo, o verboides o derivados verbales o formas no personales, denota la significacin en abstracto y no expresa nmero, persona, ni tiempo determinado sin juntarse a otro verbo. Comprende tres formas, las cuales se comprenden en cinco tiempos, las formas son infinitivo, gerundio y participio. El infinitivo acaba siempre en ar, er, ir, y es la voz que da el nombre a la conjugacin verbal. e).- El modo imperativo, expresa mandato, peticin, exhortacin, animacin, consejo o splica.

67.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS EN LOS MODOS:


A.- Indicativo, potencial o condicional, subjuntivo, infinitivo o derivados verbales o verboides o formas no personales, e, imperativo.
163

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

164

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

68.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO INDICATIVO:


A.- En el modo indicativo son ocho los tiempos: 1.- Presente: significa la coexistencia del atributo con el momento en que proferimos el verbo (canto; la Tierra gira alrededor del Sol). 2.- Co-pretrito, o co-pasado, o pretrito imperfecto, o pasado imperfecto: significa la coexistencia del atributo con una cosa pasada (cuando volviste ella cantaba). 3.- Pretrito, o pasado, o pretrito indefinido, o pasado indefinido, o pretrito perfecto simple: significa la anterioridad del atributo al acto de la palabra (odi); es propio el significar a veces negacin respecto del presente (Alejandra fue hermosa). 4.- Futuro, o futuro imperfecto: significa la posteridad del atributo al acto de la palabra (odiar maana). Podemos metafricamente emplear el futuro en vez del presente para expresar incertidumbre, probabilidad, conjetura o sorpresa (Qu horas sern?; Sern las once?; Ser hoy cuando mi hermana regrese?; Ser posible esta infamia?. 5.- Ante-presente, o pretrito perfecto, o pasado perfecto, o pretrito perfecto compuesto: significa que el atributo es anterior al acto de la palabra, es decir, al presente; pero que conserva relacin estrecha con algo que todava existe (he odiado; estuvo ayer en la ciudad, pero se ha vuelto hoy al campo). 6.- Ante-co-pretrito, o ante-co-pasado, o pretrito pluscuamperfecto, o pasado pluscuamperfecto: significa que el atributo es anterior a una cosa pasada, pero mediando entre las dos un intervalo indefinido (haba odiado; los israelitas desobedecieron al Seor, que los haba sacado de la tierra de Egipto), el sacar es anterior al desobedecer, pretrito; pero la desobediencia pudo ocurrir en
165

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

cuanto los israelitas salieron de la tierra de Egipto, o mucho tiempo

166

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

despus de la salida. Entre ambas naciones media, pues, un intervalo indefinido. 7.- Ante-pretrito, o ante-pasado, o pretrito anterior, o pasado anterior: significa que el atributo es inmediatamente anterior a una cosa pasada (hube cantado; cuando hubo amanecido, sal), aqu el amanecer se presenta como inmediatamente anterior al salir, que es cosa pasada respecto del momento en que se habla. 8.- Ante-futuro, o futuro perfecto: significa que el atributo es anterior a una cosa que, respecto del momento en que se habla, es futura (quiz te habr buscado acomodo), el buscar (hallar) es anterior al procurar, que se presenta como una cosa futura.

69.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO POTENCIAL O CONDICIONAL:


B.- En el modo potencial o condicional son dos los tiempos: 1.- Pos-pretrito, o pos-pasado, o modo potencial condicional simple, o imperfecto, o simple, o condicional: significa que el atributo es posterior a una cosa pretrita (cantara; odiara; los profetas anunciaron que el Salvador del mundo nacera de una Virgen), advirtase que el nacer es posterior al anuncio, que es una cosa pasada. 2.- Ante-pos-pretrito, o ante-pos-pasado, o modo potencial condicional compuesto, o perfecto, o compuesto, o condicional perfecto: significa anterioridad del atributo a una cosa futura respecto de un hecho pasado (habra cantado; habra odiado; me avis que cuando yo volviera ya habra escrito), escribir anterior a volver; volver posterior a avisar; avisar, pretrito.
167

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

168

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

70.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO SUBJUNTIVO:


C.- En el modo subjuntivo son seis los tiempos: 1.- Presente: esta forma equivale, cuanto a tiempo al presente y al futuro de indicativo: PRESENTE DE INDICATIVO (me parece que alguien odia). PRESENTE DE SUBJUNTIVO (no percibo que alguien odie). FUTURO DE INDICATIVO (es seguro que odiar maana). PRESENTE DE SUBJUNTIVO (no creo que maana odie). 2.- Pretrito, o pretrito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto: la significacin, por lo que a tiempos se refiere, equivale al pretrito, co-pretrito, y pos-pretrito de indicativo: PRETRITO DE INDICATIVO (me dicen que Mario odi ayer). PRETRITO DE SUBJUNTIVO (no se tiene por hecho autntico que Mario odiase u odiara en Tehuacn). CO-PRETRITO DE INDICATIVO (parecime que odiaban en el en el cuarto vecino). PRETRITO DE SUBJUNTIVO (no percib que nadie odiase u odiara en el cuarto vecino). PRETRITO DE INDICATIVO (se anunciaba que al da siguiente odiara Mario). PRETRITO DE SUBJUNTIVO (por improbable se tena que al da siguiente odiara u odiase Mario). 3.- Futuro, o futuro perfecto: es el tiempo de que nos valemos en la generalidad de los casos, para expresar condicin o hiptesis. De aqu que suele llamrsele condicional o hipottico. Por lo que se refiere a tiempo, puede significar presente o futuro (odiare; no sabemos quien sea esa buena seora que decs: mostrdnosla; que si ella fuere de tanta hermosura como significis, de buena gana y sin apremio alguno confesaremos la verdad
169

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

<<Cervantes>>), sea y fuere designan un mismo tiempo, y fuere presenta como una hiptesis la hermosura presente de la seora.

170

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

4.- Ante-presente, o pretrito perfecto: equivale en su significacin de tiempo al ante-presente y ante-futuro de indicativo: ANTE-PRESENTE DE INDICATIVO: (bien se conoce que ha odiado). ANTE-PRESENTE DE SUBJUNTIVO: (dudo que hay odiado). ANTE-FURTURO DE INDICATIVO: (puedes estar seguro que cuando vuelvas habr odiado ya). ANTE-PRESENTE DE SUBJUNTIVO: (no tengas por seguro de que cuando vuelvas haya odiado ya). 5.Ante-pretrito, o ante-co-pretrito, o pretrito pluscuamperfecto, o pasado pluscuamperfecto: corresponde al tiempo significado por el ante-co-pretrito y ante-pos-pretrito de indicativo: ANTE-CO-PRETRITO DE INDICATIVO (se echaba de ver que haba odiado). ANTE-PRETRITO DE SUBJUNTIVO: (no se echaba de ver que hubiera o hubiese odiado). ANTE-POS-PRETRITO DE INDICATIVO: ( consideraba que cuando volvieras habra odiado ya). ANTE-PRETRITO DE SUBJUNTIVO: (no tena por seguro que cuando volvieras hubiera o hubiese odiado ya). 6.- Ante-futuro, o futuro perfecto: puede significar ante-presente, o ante-futuro de subjuntivo (forma condicional hipottica). ANTE-PRESENTE: (si hubiere llegado el correo, abre los paquetes), abrir los paquetes, presente: llegar el correo, anterior a dicho presente). ANTE-FUTURO: (si para fines de la semana entrante hubiere llegado el correo), fines de la semana entrante,
171

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

futuro; llegar el correo, anterior a ese futuro.

172

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

71.- SIGNIFICADO DEL MODO INFINITIVO, O DERIVADOS VERBALES, O VERBOIDES, O FORMAS NO PERSONALES:
D.- En el modo infinitivo son cinco los tiempos; dos del modo infinitivo, dos del modo gerundio y uno del modo participio: 1.- Infinitivo, o infinitivo simple, o imperfecto que es el sustantivo verbal: expresa presente o futuro; pero no, como el verbo, respecto del momento en que se habla, sino respecto del verbo a que est asociado en la proposicin presente (le veo salir; le vi salir; le ver salir), porque el salir coexiste con el ver; futuro (pienso salir; pens salir; pensar salir), porque aqu el salir es necesariamente posterior al pensar. A.- Precedido de al denota coincidencia de tiempo (le salud al entrar), por lo que se ve que el acto de saludar y de entrar coinciden en un punto. B.- Precedido de la preposicin a denota condicin (a creer lo que asegura Alejandra, el asunto qued arreglado), es decir, admitimos la idea de que el asunto qued arreglado, a condicin de que creamos lo que asegura Alejandra. 2.- Infinitivo compuesto, o perfecto; se forma con el infinitivo de haber y el participio substantivado del verbo que se conjuga (haber amado; haber tejido; haber partido; haber odiado; etctera). Por lo que se refiere a tiempo, denota pretrito o ante-futuro. A.- Pretrito (no advirti haberse quedado equivocado hasta que se le hizo ver), el acto de equivocarse es anterior al de advertir la equivocacin; (me satisfar haber realizado tan hermoso viaje), el hecho de realizar el viaje, es futuro respecto de la satisfaccin que me cause, la cual, por lo que toca al momento presente es futuro.
173

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

3.- Gerundio simple, o imperfecto, o gerundio, en cuanto tiempo expresa coexistencia o anterioridad inmediata, coexistencia (andando los caballeros lo ms de su vida por florestas y despoblados, su ms

ordinaria comida sera de viandas rsticas), el andar los caballeros en despoblado, coexiste con el ser su comida de viandas rsticas. Anterioridad inmediata (los caballeros, tendiendo por el suelo unas pieles de ovejas, aderezaron su rstica cena), el tender las pieles precede inmediatamente al aderezar la cena. Esta idea de anterioridad inmediata es la que denota siempre el gerundio cuando se construye con la preposicin en (en llegando t, me marchar yo); el acto de llegar aparece como inmediatamente anterior al de marcharse. A.- Nunca puede el gerundio denotar posteridad. 4.- Gerundio compuesto, o perfecto, se forma con el gerundio del auxiliar haber y el participio substantivo del verbo que se conjuga (habiendo odiado; habiendo temido; habiendo tejido) significa, por lo que atae a tiempo, anterioridad respecto del verbo con que se construye (habiendo recibido noticias suyas, nos tranquilizamos), el acto de recibir es anterior al de tranquilizarse. 5.- Participio, es un derivado verbal que termina en ado, ido (de compro, comprado; de odiar, odiado; de vendo, vendido; de parto, partido). A.- En atencin a las funciones que desempea el participio se le divide en dos clases, substantivado, y adjetivizado. Es substantivado cuando el auxiliar haber forma los tiempos compuestos de los verbos (he odiado; hube escrito; haba dicho). Es adjetivizado cuando se construye con cualquier otro verbo (ser cantado; qued escrito; est dicho). B.- Son regulares los participios si terminan en ado, ido (amado, temido). C.- Son irregulares cuando adoptan otra terminacin to, so, cho (escrito, dicho, impreso).
174

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

D.- Participio substantivado (expresa la idea cuando el verbo es abstracto), nunca vara de estructura y termina siempre en o (he impreso los libros; he impreso las cartas; he impreso el libro; he impreso la carta). E.- Participio adjetivizado (adjetivo) si toma las terminaciones del adjetivo (fue impreso el libro; fue impresa la carta; fueron impresos los libros; he impreso las cartas). F.- Las relaciones de tiempo indicadas por el participio, ya adjetivo (adjetivizado) ya substantivo (sustantivado), generalmente significa anterioridad al tiempo del verbo con el cual se construye, cualquiera que sea la relacin de tiempo en que se halle este verbo

respecto del acto de la palabra, es decir, respecto del momento que la proferimos: (El palacio est destruido), indica que el hecho de la destruccin ha sido anterior al momento en que se dice; pero es porque se construye con est, que coexiste en ese momento. (El palacio estar destruido antes de poco) seala el hecho de la destruccin como anterior a cierta poca futura, porque estar significa futuro. (El palacio, cuando yo lo visit, estaba destruido), hace mirar ese hecho como anterior a una poca ya pasada, porque estaba denota una poca coexistente con el tiempo de mi visita, que es cosa pasada.

72.- SIGNIFICADO DEL MODO IMPERATIVO:

175

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

A.- El modo imperativo es de un solo tiempo, ste es un presente, que es el que muestra dicha accin denotando mandato, consejo o splica, pide, exhorta, anima o disuade. B.- Algunos gramticos y la Academia de la Lengua Espaola, han omitido por tradicin el uso de la voz en primera persona en singular del pronombre yo, por lo que por uso y costumbre el automandato, el autoconsejo, o la autosplica, la autopeticin, la autoexhortacin, la autoanimacin o autodisuacin se ha visto como inexistente, sin embargo al existir nosotros no la hemos omitido en ninguna conjugacin.

73.- TIEMPOS Y MODOS COMPARADOS EN PRESENTE:


PRONOMBRE INDICATIVO IMPERATIVO Yo odio odiara T odias odiaras l odia odiara Ella odia odiara Ello odia odiara Usted odia odiara Nosotras odiamos odiaramos Nosotros odiamos odiaramos Vosotras odiis odiarais Vosotros odiis odiarais Ustedes odian odiaran Ellos odian odiaran Ellas odian odiaran POTENCIAL odie odies odie odie odie odie odiemos odiemos odiis odiis odiaran odiaran odiaran SUBJUNTIVO odio odia odie odie odie odie odiemos odiemos odiad odiad odien odien odien.
176

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

74.- VERBOS UNIPERSONALES


Alborear Amanecer Anochecer Atardecer Atenebrarse Atronar Cellisquear Centellar Centellear Clarear Clarecer Coruscar Chaparrear Chispear Chubasquear Descampar Deshelar Diluviar Escampar Escarchar Garuar Granizar Helar Lobrefuecer Llover Lloviznar Molliznar Molliznear Nevar Neviscar Obscurecer Orvallar Oscurecer Relampaguear Retronar Rielar Rutilar Tardecer Tempestear Tonar Tronar Ventar Ventear Ventiscar Ventisquear

75.- VERBOS REGULARES CON UN PARTICIPIO IRREGULAR

Abrir Absolver Adscribir Cubrir Decir Describir Descubrir Disolver

abierto absuelto adscrito cubierto dicho descrito descubierto disuelto

Licuefacer Manuscribir Morir Poner Prescribir Proscribir Pudrir Rarefacer

licuefacto manuscrito muerto puesto prescrito proscrito podrido rarefacto


177

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Encubrir Entreabrir Escribir Hacer Inscribir

encubierto entreabrierto escrito hecho inscrito Satisfacer Suscribir Transcribir Tumefacer Ver Volver

Reabrir Recubrir Rescribir Resolver Romper satisfecho suscrito transcrito tumefacto visto vuelto

reabrierto recubierto rescrito resuelto roto

A.- Iguales caractersticas tienen los derivados correspondientes (desabrir, antebrir, desabsolver, subabsolver, decribir, anteescribir subescribir, etctera); con la excepcin de bendecir y maldecir que pertenecen a los verbos con dos participios

178

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

76.- VERBOS CON DOS PARTICIPIOS

Absorber Abstraer Afligir Ahitar Atender Bendecir Bienquerer Circuncidar Compeler Comprimir Concluir Confesar

regular

absorbido abstrado afligido ahitado atendido bendecido bienquerido circuncidado compelido comprimido concluido confesado

irregular

absorto abstracto aflicto ahto atento bendito bienquisto circunciso compulso compreso concluso confeso

Confundir Consumir Contundir Convencer Convertir Corregir Corromper Despertar Desproveer Difundir Dividir Elegir Enjugar

confundido consumido contundido convencido convertido corregido corrompido despertado desprovedo difundido dividido elegido enjugado

confuso consunto contuso convicto converso correcto corrupto despierto desprovisto difuso diviso electo enjuto

179

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

180

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Excluir Eximir Expeler Expresar Extender Extinguir Fijar Frer Hartar Imprimir Incluir Incurrir

regular

excluido eximido expelido expresado extendido extinguido fijado fredo hartado imprimido includo incurrido

irregular

excluso exento expulso expreso extenso extinto fijo frito harto impreso incluso incurso

Infundir

Injertar Insertar Invertir Juntar Maldecir Malquerer Manifestar Manumitir Nacer Oprimir Poseer Prender

infundido

injertado insertado invertido juntado maldecido malquerido manifestado manumitido nacido oprimido posedo prendido

infuso

injerto inserto inverso junto maldito malquisto manifiesto manumiso nato opreso poseso preso

181

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO


irregular

Presumir Pretender Propender Proveer Recluir Retorcer Salpresar Salvar Sepelir Sepultar Sofrer Soltar

regular

presumido pretendido propendido provedo recluido retorcido salpresado salvado sepelido sepultado sofredo soltado

presunto pretenso propenso provisto recluso retuerto salpreso salvo sepulto sepulto sofrito suelto

182

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO


Substituir regular substituido irregular substituto

GRAMTICA DEL VERBO

Sujetar Suspender Sustituir Teir Torcer Torrefactar

sujetado suspendido sustituido teido torcido torrefactado

sujeto suspenso sustituto tinto tuerto torrefacto

183

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

184

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

77.- VERBOS DEFECTIVOS


Las conjugaciones irregulares y defectivas que slo se emplea en tiempos y personas que en sus desinencias tienen la vocal i , realizando la omisin en el presente de indicativo y en el presente de Ablandir, subjuntivo, por uso de la Academia, por razones de Arrecir, uso estructural aqu hacemos presencia del uso en Asaborir, todas las tiempos, ya que se cae en el absurdo e Buir, incongruencia la negacin del hacer una accin que Desaterirse, se da en singular como en plural.

Desmarrirse , Emolir, Estabilir, Establir, Trasgredir Formas no personales.


Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Pero se conjuga como lo indicado en la conjugacin 70 abolir.

Abarse Abolir

Acaecer Acontecer

Formas no personales Imperativo: 2 personas, singular y plural Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Formas no personales y las 3 personas singular y plural de cada uno de los tiempos. Formas no personales y las 3 personas singular y plural de cada uno de los tiempos.

185

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Slo las formas no personales. Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Aguerrir Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Formas no personales y las 3 personas del singular y plural del presente y del pretrito imperfecto de Aplacer indicativo. Arrecierse Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Formas no personales y las 3 personas de singular y Ataer plural de cada uno de los tiempos Aterirse Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. No se usa en la 1 persona singular del presente de Balbucir indicativo ni en el presente de subjuntivo. Blandir Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Colorir Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural.

Adir Agredir

186

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

187

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Concernir

Formas no personales. Indicativo: 3 personas del singular y plural del presente y del pretrito imperfecto. Subjuntivo: 3 personas del singular y plural del presente. Denegrir Slo en las formas no personales. Descolorir Slo el participio y el infinitivo. Desguarnir Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Despavorir Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Embar Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Pero se conjuga como lo indicado en la conjugacin 69 Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Empedernir Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural.

Garantir

Guarnir

Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural.

188

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

189

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

Incoar

Incumbir Manir

Polir

Preterir

Soler

Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Pero se conjuga como amar Formas no personales y las 3 personas del singular y plural de cada uno de los tiempos Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Indicativo: presente, pretrito perfecto simple y compuesto Subjuntivo: presente.

Transgredir

Usucapir

Formas no personales. Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto, del presente slo las 1 y 2 personas del plural. Subjuntivo: pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto. Imperativo: slo la 2 persona del plural. Slo en las formas no personales

190

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

191

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

BIBLIOGRAFIA

192

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

1.- Castellano. Lacau-Rosetti. Editorial Kapelusz. Mara Hortensia Mujica de Lacau, Mavel V. Manacorda de Rosetti. Segunda edicin, Buenos Aires, Argentina, 1978. 2.- Manual de gramtica castellana. Carlos Gonzlez Pea. Editorial Patria, S. A. Cuadragsima edicin, Mxico, D.F. 1981. 3.- Gramtica de la lengua castellana. Real Academia Espaola. 1911. 4.- Gramtica de la lengua castellana. Real Academia Espaola, 1917. 5.- Diccionario de la Conjugacin Castellana. Isaza. 6.- Gramtica Prctica de la Lengua Castellana. Isaza. 7.- M. Menndez y Pelayo. Estudio de la crtica literaria. 8.- Gramtica de don Andrs Bello. 9.- El Mundo de la Gramtica. Ocano Grupo Editorial, S.A. Barcelona, Espaa, 1995. 10.- Tratado de Gramtica. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Editorial Inexistencia, S.A. Primera edicin. Tehuacn, Puebla, Mxico, 1998. 11.- Diccionario de Galicismos. Baralt. 12.- Diccionario Ilustrado de la Lengua Espaola. Gran Sopena. Editorial Ramn Sopena, S.A. Barcelona, Espaa, 1980. 13.- Diccionario Latn-Espaol, Espaol-Latn. Julio Pimientel lvarez. Editorial Porra, S.A. Mxico, D.F., 1996. 14.- Diccionario Enciclopdico de las Ciencias del Lenguaje. Oswal Ducrot Tzventan Todoror. Editorial Siglo Veintiuno Editores. Quinta edicin. Mxico, D.F., 1979.

193

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

INDICE

TEMTICO

194

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

195

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

NDICE TEMTICO

NUMERO INTRODUCCIN

TEMA

CAPTULO A
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 VERBO LOS VERBOS SE CLASIFICAN 1 EL VERBO RIGE LOS PODEMOS ESTUDIAR SINTCTICAMENTE, SEMNTICAMENTE, Y, MORFOLGICAMENTE LOS VERBOS SE CLASIFICAN 2 VERBOS TRANSITIVOS VERBOS NEUTROS O INTRANSITIVOS VERBO PRONOMINAL, REFLEXIVO Y REFLEJO UNIPERSONALES O IMPERSONAL VERBOS AUXILIARES EL VERBO AUXILIAR HABER EL VERBO AUXILIAR SER VERBOS REGULARES LOS VERBOS IRREGULARES DE IRREGULARIDAD APARENTE DE LOS VERBOS REGULARES UNOS ALTERAN SU RAZ O RADICAL O LEXEMA O BASE O SEMANTEMA HAY CINCO CLASES DE VERBOS IRREGULARES LAS IRREGULARIDADES DE LOS VERDADERAMENTE IRREGULARES VERBO ADJETIVO VERBO COPULATIVO VERBOS NO COPULATIVOS VERBO DETERMINADO VERBO DETERMINANTE VERBO FRECUENTATIVO VERBO INCOACTIVO VERBO PRONOMINADO EL VERBO SER EL SUSTANTIVO RIGE A UN VERBO

196

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

197

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

NDICE TEMTICO

CAPTULO B
29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 CONJUGACIN NOMBRE DE LOS TIEMPOS DE LOS MODOS VERBALES VERBOS CONJUGADOS 1 CONJUGACIN en AR 2 CONJUGACIN en ER 3 CONJUGACIN en IR NMERO PERSONA ASPECTO LA VOZ LOS MODOS LOS MODOS PERSONALES EL MODO IMPERSONAL SON IRREGULARES LOS PARTICIPIOS PASIVOS LOS TIEMPOS DERIVADOS VERBALES O FORMAS NO PERSONALES O INFINITIVO O VERBOIDES CONJUCIN PERIFRSTICA EL VERBO Y SUS COMPLEMENTOS EL COMPLEMENTO DIRECTO EL COMPLEMENTO INDIRECTO EL COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL EL VERBO CONCUERDA CON SUJETO EN NMERO Y PERSONA

198

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

NDICE TEMTICO

CAPTULO C
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 SINTAXIS LOS COMPLEMENTOS VERBALES EN SINTAXIS REGULAR SINTAXIS DEL VERBO SINTAXIS DEL MODO INDICATIVO SINTAXIS DEL MODO POTENCIAL O CONDICIONAL SINTAXIS DEL MODO SUBJUNTIVO SINTAXIS DEL MODO INFINITIVO SINTAXIS DEL MODO GERUNDIO SINTAXIS DEL MODO PARTICIPIO SINTAXIS DEL MODO IMPERATIVO LOS VERBOS EN LAS TRES PERSONAS LOS PRONOMBRES PERSONALES

CAPTULO D
63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 EL VERBO SE DIVIDE TIEMPOS VERBALES DIAGRAMA DE TIEMPOS VERBALES LOS TIEMPOS EN LOS MODOS SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS EN LOS MODOS SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS EN EL MODO INDICATIVO SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO POTENCIAL O CONDICIONAL SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO SUBJUNTIVO SIGNIFICADO DEL MODO INFINITIVO O DERIVADOS VERBALES O VERBOIDES O FORMAS NO PERSONALES SIGNIFICADO DEL MODO IMPERATIVO TIEMPOS Y MODOS COMPARADOS VERBOS UNIPERSONALES VERBOS REGULARES CON UN PARTICIPIO IRREGULAR VERBOS CON DOS PARTICIPIOS 199

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO 77 VERBOS DEFECTIVOS PGINA 136 BIBLIOGRAFA PGINA 135 NDICE

GRAMTICA DEL VERBO

ESTE LIBRO SE IMPRIMI EN LOS TALLERES GRFICOS DE LA EDITORIAL INEXISTENCIA, S.A. AV. A. LPEZ MATEOS 3210 LOCAL 2 TEHUACN, PUE. COLONIA ZONA ALTA EL DA 20 DEL MES V DEL AO MMVII CON UN TIRAJE DE 250 EJEMPLARES MAS LOS SOBRANTES DE REPOSICIN.

200

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO

GRAMTICA DEL VERBO

EN LA MISMA COLECCIN SEPN CUAL...


1 2 ABERRACIONES. Anglica Daz Ceballos Graf. Rstica CUENTOS DE MI PUEBLO. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. LOZA IZABLE. MTODO YUO-SLICK. Fred E. Koebel. versin directa, adaptacin y ampliacin. 3 Berruecos y Rosas. Rstica. POESA COMPLETA DE CHARLES BAUDELAIRE, con sus variantes en los versos. Traduccin de Mario 4 Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 CUERPO DE MAQUS Y MAQUIAVELADAS. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. VOCABULARIO DE LA LENGUA POPOLOCA DE LA REGIN DE TEHUACN, PUE. Salvador Pacheco Manuel. Rstica. DEL DOLOR Y EL AMOR... SLO CADA SER. Alejandra Snchez Guerra. Rstica. DEL DOLOR Y EL AMOR... SLO CADA SER. Alejandra Snchez Guerra. Rstica. 2 Edicin. LEY ORGNICA MUNICIPAL PARA EL ESTADO DE PUEBLA. Rstica. LEY DE INGRESOS MUNICIPALES PARA TEHUACN, 1997. Rstica. UNA HISTORIA COMN. Alejandra Snchez Guerra. Rstica. ESCAL0NES. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. LA ROSA AZUL. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. DESACIERTOS. Alejandra Snchez Guerra. Rstica. DICCIONARIO ORTOGRFICO BERRUECOS FRESNILLO. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. LADY BEATRIZ. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. LADY BEATRIZ. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. 2 Edicin. LA HISTORIA EN 91 PUNTOS. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. MIS LTIMOS DAS. Alejandra Snchez Guerra. Rstica. UNA NUEVA ESPERANZA. Miguel ngel Ziga. Rstica. TRATADO DE GRAMTICA. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica.

MURMULLO DE LUCIERNAGAS. Benny Galeana Carrasco. Rstica. MARGARITA. Alejandra Snchez Guerra. Rstica. UNIVERSALIDAD. ENCICLOPEDIA 8 TOMOS. Mario Bulmaro plastificada. Berruecos Fresnillo. Rstica

RANCHO DE DOLORES. Alejandra Snchez Guerra. Rstica plastificada. PENSAMIENTO DE LVARO ALATRISTE. Recopilacin. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica.

MANUAL DE ORTOGRAFCO. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. TRATADO DE GRAMTICA. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. 2 Edicin, aumentada y corregida. EMBORRACHARSE ESTAR CRUDO. Recopilacin. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica. ENAMORARSE AMANCEBARSE CASARSE AMOR Y MS. Recopilacin e Investigacin Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rstica.

201

You might also like