DOKUZ EYLL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

ALMNYUM ALAIMLARDA ISIL LEM ETKLERNN NCELENMES

Esin DEMR

Aralk, 2008 ZMR

ALMNYUM ALAIMLARDA ISIL LEM ETKLERNN NCELENMES

Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits Yksek Lisans Tezi Makina Mhendislii Blm, Enerji Anabilim Dal

Esin DEMR

Aralk, 2008 ZMR

YKSEK LSANS TEZ SINAV SONU FORMU ESN DEMR, tarafndan DO.DR.DLEK KUMLUTA ynetiminde hazrlanan ALMNYUM ALAIMLARDA ISIL LEM ETKLERNN NCELENMES balkl tez tarafmzdan okunmu, kapsam ve nitelii asndan bir yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.

...................................................... Ynetici

.................................................

.............................................

Jri yesi

Jri yesi

Prof.Dr. Cahit HELVACI Mdr Fen Bilimleri Enstitsi

ii

TEEKKR Bu almada bana yol gsteren ve yardmlarn esirgemeyen Do.Dr.Dilek KUMLUTA a ve hayatmn her devresinde daima yanmda olup beni destekleyen sevgili aileme sonsuz teekkrlerimi bir bor bilirim. Esin AYYILMAZ DEMR

iii

ALMNYUM ALAIMLARDA ISIL LEM ETKLERNN NCELENMES Z Bu almada, ilk olarak sl ilem uygulanacak plakalar iin kalp dizayn yaplmtr. Kalp dizayn oluturmak iin Catia V5 dizayn program kullanlmtr. Kalp oluturulduktan sonra standarlarda yer alan alan A356 Aluminyum alam kullanlarak sl ileme tabi tutulacak 36 tane plaka dklmtr. Plakalarn dkmnde farkl magnezyum oranlar kullanld iin dkm 2 srete gereklemitir. Dkm iin 5M indksiyon oca kullanlmtr. Dkm yapldktan sonra plakalarn besleyici ve yolluklar kesilmitir. Plakalar 3D lm cihaz ile 20 noktadan llmtr. 20 nokta lm cihazna kaydedilmi ve dier lmler yine ayn 20 noktadan yaplmtr. Plakalar iin Minitab R14 program kullanlarak deney kriterleri belirlenmitir. Belirlenen deney kriterlerine gre yaplan deneyler sonucunda; Otomotiv sektrnde yaygn olarak kullanlan A356 alminyum alamnn sl ilem srasnda (zeltiye alma, su verme ve yalandrma sreleri) dzlemselliinin ne kadar etkilendii ve en az dzlemsellik deiiminin hangi koullarda olduu belirlenmitir. Ayrca, ansys analiz program kullanlarak 4 adet plaka ve 4 adet oluk alm plaka zerinde Steady-State Thermal, Transient Thermal ve Flexible Dynamic ile analizler gerekletirilmitir. Bununla birlikte, 30 adet jant kullanlarak yaplan deney sonular ile mevcut plakalarla yaplan deneylerin sonular karlatrlmtr. Anahtar szckler : Isl ilem, A356, AlSi7, Jant

iv

INVESTIGATION OF THE HEAT TREATMENT EFFECTS ON ALUMINIUM ALLOYS ABSTRACT In this Project, first designed mould of the plates on which heat treatment will be applied. Used CATIA V5 3D solid modelling programmes to constitute mould. Afterwards mould complates, casted 36 Plates on which heat treatment will be apply by using A356 Aluminyum alloy in standarts. Owing to different using ratios of the Mg element in casting process, realized two different kinds of casting process. Used 5M induction mine for casting. Afterwards casting process, separated nutritives from plate. Measured and controlled plane of the plates by using 3D measurement device at 20 point on each plate. Recorded each measurement result. Indicated experiment criterias by using Minitab R14 program for each plate. According to indicated experiment criterias, as a result, it is found how to be influenced of plane A356 alloy which is used large wide in automative sector, by heat treatment proceses ( solution heat treating, quenching, age hardening) indicated condutions giving us least plane deformation Nevertheless, realized steady-state thermal, transient thermal and flexible dynamic analysises on 4 plates without grooves and 4 plates with grooves by using ansys programme; Experiment results made with 30 wheels and existing plates were compared with each other. Keywords: Heat treatment, A356, AlSi7, wheel

NDEKLER Sayfa

YKSEK LSANS TEZ SINAV SONU FORMU...................................................ii TEEKKR................................................................................................................iii Z................................................................................................................................iv ABSTRACT.................................................................................................................v

BLM BR - GR................................................................................................ 1

1.1 Jantn Tarihsel Geliimi ..................................................................................... 1 1.2 Jant in Farkl retim Yntemleri .................................................................... 2 1.2.1 Dvme Yntemi ......................................................................................... 2 1.2.2 Dkm Yntemi.......................................................................................... 3 BLM K - DKM ALAIMLARI ............................................................. ... 6 2.1. Dkm Alamlarnn Snflandrlmas............................................................ 7 2.2 Alminyum Dkm Alamlarnn zellikleri .................................................. 7 2.3 Yaygn Alam Sistemleri .................................................................................. 8 2.4 Alminyum Silisyum Magnezyum Dkm Alamlar ve Parametreleri .... 8 2.5 Mikroyap......................................................................................................... 11 2.5.1. Tane nceltme Prosesi .............................................................................. 12 2.5.1.1 Tane Yaps ...................................................................................... 12 2.5.1.2 Tane nceltme Prensipleri ................................................................ 13 2.5.1.3 Kimyasal Tane nceltme ................................................................... 14

vi

BLM - JANTIN YAPIM AAMALARI ................................................... 16 3.1 Jantn Yapm Aamalar................................................................................... 16 3.1.1 Kalp Tasarm.......................................................................................... 16 3.1.1.Giri Kalite Kontrol ................................................................................. 18 3.1.3 Dkm Sreci........................................................................................... 18 3.1.4 Talal malat Sreci ................................................................................ 20 3.1.5 Boya Sreci .............................................................................................. 21 3.1.6 Final Kontrol ........................................................................................... 22 3.1.7 Ambalajlama ............................................................................................ 22 BLM DRT - ISIL LEM............................................................................... 23 4.1 Isl lem........................................................................................................... 23 4.1.1 zeltiye Alma lemi ............................................................................. 27 4.1.2. Su Verme lemi....................................................................................... 28 4.1.3. Yalandrma lemi .................................................................................. 30 BLM BE - DENEYSEL ALIMA ............................................................... 34 5.1 Numulerin retilmesi ...................................................................................... 34 5.1.1 Hammadde ................................................................................................ 34 5.1.2 Kalp Hazrlama ........................................................................................ 35 5.1.3 Sv Metal Hazrlama ................................................................................ 37 5.1.4 Dkm....................................................................................................... 38 5.1.5 Numune Dkm ...................................................................................... 39 5.1.6 3D lm Cihaz ile lm...................................................................... 41 5.1.7 Mikroyap ve Makrografik Yap .............................................................. 43 5.2 Isl lem.......................................................................................................... 46 5.2.1. Isl ilem almalar................................................................................ 46 5.2.2 Deney Parametrelerinin Belirlenmesi ....................................................... 47

vii

5.2.3 Isl lem Frnn Kalibre Edilmesi............................................................ 52 BLM ALTI - ANSYS ANALZ ....................................................................... 53 6.1 Dz Plakalarn Ansys Analizleri..................................................................... 53 6.2 Yzeyinde Oluk Alan Plakann Ansys Analizleri......................................... 61 BLM YED - SONULAR................................................................................ 68 7.1 Isl lem lm Sonular............................................................................... 68 7.2 Ansys lm Sonular.................................................................................... 77 7.3 Sonular ........................................................................................................... 77 KAYNAKLAR ......................................................................................................... 80

viii

BLM BR GR 1.1 Jantn Tarihsel Geliimi Alminyum ilk alardan itibaren endstri ierisinde nemli yer almaktadr. Alminyum yeryznde bol miktarda bulunmasna ramen serbest halde ok nadir bulunur. 20. yzyln balarna kadar alminyum dkmn uygulama alanlar sadece dekoratif rnler ve mutfak gereleri ile snrlyd. Fakat 2. Dnya Savandan sonra alminyum dkm endstrisi gelimeye balamtr. Dkm endstrisinin arpc bir ekilde bymesinin sebebi, genileyen retim ve tama sektrndeki ok farkl ve eitli tipteki malzemelere ihtiya duyulmasdr ( Ammar ve Samuel, bt). Alminyum ilk kefedildiinde rafine edilmesi ok zordu. Bunun nedeni, ok hzl oksitlenmesi, oluan bu oksit tabakasnn ok kararl oluu ve demirdeki pasn aksine yzeyden syrlmaydr. Alminyumun hurdalardan geri kazanm, gnmz alminyum endstrisinin nemli bir bileeni haline gelmitir. Geri kazanm prosesi, metalin basite tekrar ergitilmesi esasna dayanr, ki bu yntem metalin cevherinden retimine nazaran ok daha ekonomiktir. Alminyuma inko, magnezyum, silis, bakr, titanyum ve lityum gibi elementler eklenerek alam elde edilebilir. Makina elemanlar uygulamalarnda, yksek dayanm/arlk oran, korozyona dayanm ve ileme kolayl, alminyumun stn zellikleridir. Hafflii nedeniyle, byk ve tek paralarn retimi mmkn olur. Hassas toleranslarda ileme kolayl sayesinde, standart birimlerden byk paralarn yaplmas mmkn olur. Son yllarda otomotiv piyasasnda yanllkla "elik jant" denilen gsterili, parlak, boya ve bakm gerektirmeyen "hafif alaml" jantlar "alminyum"dur. Bu almada literatrde AlSi7Mg, ticari olarak A356 alam olarak bilinen ve otomotiv endstrisinde yaygn kullanm alan bulan Alminyum Silisyum Magnezyum alamnn genel dkm zelliklerinin alminyum dkm rnekleri mevcuttur.

ekil 1.1 Alminyum dkm rnekleri ( Ammar ve Samuel, bt).

1.2 Jant in Farkl retim Yntemleri

1.2.1 Dvme Yntemi Dvme ilemi, alminyumun molekler dokusunu jantn geometrisine gre ekillendirir. Kamyon, treyler ve kamyonlar iin ou zaman dvme alminyum jantlar kullanlr (Alcoa, bt, www.noregt.com).

ekil 1.2 Dvme jant yapm aamas (Alcoa, bt, www.noregt.com).

Her bir jant, tek bir alminyum blou halindedir. Bu ekilde retim srecine girerler. Daha sonra ortalama 7000 tonluk dvme presi ile blok jant ekline dntrlrler. Dvme ileminden sonra, jantlar mekanik mukavemetlerinin arttrlmas iin sya tabi tutulurlar. Hassas retim hattnda her bir jant dairesel yap btnln salamak amacyla ileme tabi tutulurlar. Bu da sr esnasnda oluabilecek balans bozukluklarn ortadan kaldrr (ekil 1.2).

ekil 1.3 Dvme jant delik am ve parlatma (Alcoa, bt, www.noregt.com).

Havalandrma ve montaj delikleri alr. Daha sonra janta farkl yntemler ile parlaklk verilir (ekil 1.3).

1.2.2 Dkm Yntemi Endstride yaygn olarak tercih edilen dkm yntemleri, kum kalba dkm, sabit kalba dkm ve yksek basnl dkmdr. Yksek basnl dkm yntemi kk ebatl paralar iin yaygn olarak kullanlr. Kum kalba dkm, byk paralar iin kullanlmaktadr. Sabit kalba dkm ise, gravite ve alak basnl dkmlerde orta byklkteki paralar iindir. Gravite dkm, kokil dkm kalplarna sv metalin yerekimi kuvveti yardmyla dklmesi prensibine dayanan dkm yntemidir ( Youn ve Kang, 2005). lk bata balanan kalp temizlenir. Robot yardm ile metal alnr. Kalba tel filtre yerletirilir ve dkm yaplr. Daha sonra, kalp ayarlanan zaman sonunda alr ve para kalptan karlr.

Alak basnl dkm, kokil dkm kalplarna sv metalin hava basnc yardmyla dklmesi prensibine dayanan dkm yntemidir. Alak basn dkm yntemi, otomotiv endstrisinde en yaygn olarak kullanlan yntemdir. Jant ve motor blou imalatnda tercih edilmektedir. ekil 1.4de ematik olarak alak basn dkm tezgah grlmektedir. Dolum ilemi, basnl kazanda oluan basn sebebiyle ergimi metalin besleyici boruya doru hareket etmesi, oradan da kalptaki malzemeye eklenmesi sonucunda gereklemektedir. Uygulanan basn 1-2 Bar arasndadr. Bylece kalpta ileri doru bir dolum gereklemekte ve yukardan aaya doru azalan scaklk gradyanlar olumaktad. Bu da ynlendirilmi katlamay salamaktadr (Duff, 1999).

ekil 1.4 Alak basn tezgahnn ematik grnm (Duff,1999)

Basncn uygulanmas ile birlikte, besleyici borudan yukar doru hareket eden ergimi metal, kalptaki hava ventillerinden dar atlan hava oranyla orantl olarak kalba doru ilerleyebilmektedir. Daha sonra kalb beslemek iin, uygulanan basn artrlr, bu da besleme basnc olarak isimlendirilir. Katlamann gereklemesiyle birlikte basn serbest braklr ve giriteki fazla sv besleyici borudan aaya doru hareket eder. Dkm ilemi balamadan nce basnl kaptaki basn iin basn

zaman (P t) grafii oluturularak tezgah programlanr. ekil 1.5de jant imalatnda kullanlan bir alak basn dkm tezgah grlmektedir.

ekil 1. 5 Alak basn dkm tezgah (Demir, 2007)

BLM K DKM ALAIMLARI 2.1. Dkm Alamlarnn Snflandrlmas Dkm alamlarnn snflandrlmas ve isimlendirilmesi kimyasal

kompozisyonlarna gre yaplmaktadr. Alminyum alamlarn snflandrlmasnda uluslararas olarak kabul edilen isimlendirme U.S. Aluminium Association tarafndan 2 yntemde kullanlarak yaplyor. Dkme gre isimlendirme, 3 tane rakam ve virglden sonra 1 tane daha rakamla, ilenecek alminyum klesi iin de 4 haneli rakam sistemi kullanlarak nmerik dizilim ile yaplmaktadr. Bu dizilime gre Tablo 2.1de grlebilecei zere ilk rakam grup ierisindeki ana alamlandrma elementini ifade etmektedir (The Alumininum Association [AA], 1988). rnek; A356.0 3.seride demektir.
Tablo 2.1: Alminyum dkm alamlarnn ticari snflandrmas (AA,1988)

Snflandrma Temel Alam Elementi 1xx.x 2xx.x 3xx.x 4xx.x 5xx.x 6xx.x 7xx.x 8xx.x 9xx.x Alamlandrlmam Alminyum (% 99,0 veya daha yksek safiyet) Bakr Silis ile Magnezyum ve/veya Bakr Silisyum Magnezyum Kullanlmayan seri inko Kalay Dier elementler

2xx.x, 3xx.x, 4xx.x ve 7xx.x serileri sl ileme tabi tutuluyor. Snflandrma sisteminde 1xx.x grubunda noktann solundaki iki rakam alam ierisindeki en az alminyum ieriini belirtmektedir. 2xx.xden 9xx.x grubuna kadar olan aralkta noktann solundaki iki rakam sadece grup ierisindeki alamlar ayrt etmek iin

kullanlmakta olup zel bir anlam tamamaktadr. rnein 190.x dizilimi %99.90 saflndaki alminyumu ifade etmektedir. Ayn grupta noktadan sonraki hane rn eklini nitelendirmektedir. Bu dizilimde 0 dkmler iin 1.ve 2. kleler iindir. Tablo 2.2 de belirtildii gibi ilenmi alminyum alam dizaynna gre 8 gruba ayrlmtr. 4 rakam iermektedir. rnein; Xxxx olarak 1000 serisi,2000 serisi...
Tablo 2.2 lenmi alminyum alam belirleme sistemi (AA,1988)

Alasm serisi 1xxx 2xxx 3xxx 4xxx 5xxx 6xxx 7xxx 8xxx

Balca alam elementleri 99.000% Min.alminyum Bakr Mangenez Silisyum Magnezyum Magnezyum ve Silisyum inko Dier elementler

Bu dizilime gre, 1xxx,3xxx ve 5xxx serileri sl ileme tabi tutulmuyor. 2xxx,6xxx ve 7xxx serileri sl ileme tabi tutulabiliyor. 4xxx serisi ise, sl ilemsiz ve sl ilemli olabiliyor. 2.2 Alminyum Dkm Alamlarnn zellikleri Alminyum gm renkte snek bir metaldir. Alminyum genel zellikleri ierisinde iyi ilenebilirlik, iyi yzey kalitesi, dk zgl arlk, mkemmel dknebilirlik, dk gaz znrl vardr. Kalp tasarmnda, alminyumdaki katlama srasndaki % 3,5 ile % 8,5 arasndaki hacimsel ekme oran gz nne alnmaldr. Alminyum dkm alamlarnn dvme alamlara kyasla mekanik zellikleri ok daha iyi olduu bilinmekle birlikte grup ierisinde yer alan

alamlarnn bazlar sl ileme tabi tutularak daha stn mekanik zelliklere kavuturulabilmektedir ( Polmear,1981) Alminyum alamlarn dklebilirlik zellikleri akkanln, scak yrtlma eiliminin ve hacimsel ekme zelliklerinin deerlendirilebildii zel numune kalplar kullanlarak belirlenmektedir. Mekanik zellikler ise, genellikle en iyi sl ilem uygulanabilen tektik kompozisyonlar ieren alamlardan elde edilmektedir. Ayrca dkm alamlarnn mekanik zellikleri ergitme ve dkm pratiklerinin sk kontrol, emprite seviyesinin kontrol, tane boyutu kontrol - inceltme, tektik modifikasyon ile ok daha iyi karakterize edilmektedir. Kullanm alan olarak bakldnda ise genel kullanm amacyla retilen alminyum dkm paralarnda alam seimi ilenebilirlik, korozyon direnci, sertlik ve mekanik deerler gibi karakteristiklere gre yaplmaktadr. 2.3 Yaygn Alam Sistemleri Alamlar belirtildii gibi uluslararas olarak kabul edilen ekilde, 9 seride tanmlanm ve snflandrlm olup 200n zerinde kompozisyonu kapsamaktadr (AA,1988). Kapsamn geni olmas bireysel ihtiyalardan domaktadr; bazen harf konularak eitlendirme arttrlmaktadr. (rnein 356.0 ve A356.0 gibi). Alminyumda sl ilem uygulanmyorsa alam numarasn sonuna F harfi konularak belirtilir. Detayl bilgiler 4.blmde anlatlmtr. Isl ilem tanmlamalar 0, T4, T5 , T6 gibi snflandrmalar yaplmaktadr. 2.4 Alminyum Silisyum Magnezyum Dkm Alamlar ve Parametreleri Alminyum-Silisyum alamlar hafiflik, yksek mukavemet, yksek s iletkenlii ve dk sl genleme zelliklerinden dolay genellikle otomotiv

paralarnn dkmnde kullanlmaktadr. Otomotiv sektrndeki gelimeler ve enerji sknts nedeni ile, artk daha hafif malzeme seimine gidilmitir. Hafif ve istenilen mekanik zellikleri salayan alamlar tercih edilmektedir. Mekanik zelliklerde gerilme mukavemet zellikleri, yorulma zellikleri, darbe dayanm ve ilenebilirlik nemlidir. Mekanik zellikleri etkileyen parametrelerden biride, mikro yapdr. Ana elementlerden silisyum elementi; silisyum, oda scaklnda kat haldedir. Camn hammaddesi kum olarak bilinir. Bunun nedeni, kum ierisinde silisyum orannn fazla olmasdr. Alminyuma silisyum ilavesi dkm karakteristiini gelitirdii gibi mekanik zellikler ve korozyon dayanmn da iyiletirir. (Kolay ilenebilirlik, korozyon dayanm ve dayanm). Genel olarak kum, hassas dkm gibi yava katlama artlar salayan dkm yntemlerinde %57, kokil dkmlerde %79 ve basnl dkmlerde %712 silisyum oranlar kullanlmaktadr. Magnezyum, alamn akma ve kopma mukavemet deerleri zerinde nemli rol oynar. En yaygn dkm alamlar ve zellikleri Tablo 2.3 ve 2.4de verilmitir. zellikle ikili tektik veya hipotektik Al-Si alamlar iyi dklebilirlik ve korozyon dayanm ile karakterize edilmektedirler (The American society for testing and Metarials [ ASTM], 1989). Al Si alamlarnn yaplarnn glendirilmesi az miktarda bakr, magnezyum veya nikel eklenmesi ile salanabilmektedir. Bu yaplar ierisinde, silisyum iyi dkm zelliklerini salarken, magnezyum akma ve kopma mukavemetleri zerinde rol oynamaktadr.

10

Tablo 2.3 Al Si alamlarnn bileimleri (ASTM,1989) (K: Kum Dkm, S: Sabit Kalba Dkm, Y: Yksek Basnl Dkm)

Alam 319.0 332.0 355.0 A356.0 A357.0 359.0 383.0 443.0 707.0 850 852.0

Elementler Yntem K, S S K, S K, S K, S Y Y K, S Y Y Y Si 5,5-6,0 8,5-10,5 4,5-5,5 6,5-7,6 6,5-7,5 8,5-9,5 10,0 4,5-6,0 0,20 0,70 0,40 Cu 3,0-4,0 2,0-4,0 1,0-1,5 <0,20 0,05 0,20 2,5 0,6 0,20 0,7-1,3 1,7-2,3 Mg 0,10 0,5-1,5 0,40-0,6 0,25-0,45 0,45-0,6 0,50-0,7 0,10 0,05 1,8-2,4 0,10 0,6-0,9 Fe 1,0 1,2 0,06 <0,2 0,15 0,20 1,3 0,8 0,20 0,7 0,7 Zn 1,0 1,0 0,35 <0,1 0,05 0,10 3,0 0,5 <0,1 ..... ..... 5,5 tin 0,40 mn 0,05 Be 0,05 0,15 Sn Dier

Yalandrma ile sertletirilebilen ve magnezyum ieren Al Si alamlar nemli bir alam grubunu oluturmaktadr. Ancak bu alamlar, dkm parasnda ekme mukavemetine etkiyen Mg2Si (magnezyum2silisyum faz) faznn olumas sebebiyle % 0,45 civarnda magnezyum oran ile snrlanmaktadr. zeltiye alma, su verme ve yalandrma aamalarn ieren sl ilem prosesi Mg2Si faznn dzenli bir ekilde alminyum dendritleri arasnda kelmesini salayarak bu sorunun zlmesini salamaktadr

11

Tablo 2.4 Al Si Alamlarnn karakteristik zellikleri (ASTM,1989) (Deerlendirme : 1, en iyi ; 5, en kt) (K: Kum Dkm, S: Sabit Kalba Dkm, Y: Yksek Basnl Dkm)

Alam 319.0 332.0 355.0 A356.0 A357.0 359.0 443.0

Yrtlma Direnci 2 1 1 1 1 2 1

Basn Dayanm 2 2 1 1 1 1 1

Akkanlk 2 1 1 2 1 2 2

ekinti Korozyon Eilimi 2 2 1 1 1 1 Direnci 3 3 3 2 2 5 2

lenebilirlik 3 4 3 3 3 3 5

Al Si Mg alamlar, otomotiv sektr ve denizcilik sektrnde zellikle, deniz atmosferine maruz kalan paralarn retiminde hafiflik ve dayanm zellikleri ile olduka kabul gren bir malzemedir. zellikle otomotiv iin, nemli bir fonksiyonellie sahip emniyet paras olan jant retimi iin tm dnya genelinde kabul grmektedir. 2.5 Mikroyap Mikroyapnn almalar ve deneyimler sonucunda, birok faktrlerden etkilendii tespit edilmitir. Dkmde kullanlacak alamn mikroyap kontrol ise kontroll katlamann yan sra temel olarak pratikleri ile salanabilmektedir. Alminyum Silisyum alam sistemlerinde mikroyap kimyasal kompozisyon ve dkm prosesinin zelliklerine gre deikenlik gstermektedir. rnein, ince ekilli tektik yap basnl dkmde hzl soutulma ile elde edilirken, ayn zamanda dendrit kol uzunluklarnn ve dolaysyla dendritik hcrelerin daha ksa olumasna sebep olmakta, bununla birlikte tane boyutunun klmesine yardmc olmaktadr ( Shivukmar, Ricci, Steenhoff ve Sigworth, 1989). ncelikli olarak tane inceltme ve modifikasyon gibi iki nemli sre ve etkileim mekanizmalar iyi ekilde anlalmaldr.

12

2.5.1. Tane nceltme Prosesi Dkm alamnn yapsal zelliklerini belirleyen faktrlerin banda gelen tane inceltme prosesi; scak yrtlma eilimi, porozitenin dalm ve beslemenin iyiletirilmesi asndan byk bir nem arz etmektedir (Kashyap ve Chandroshekar, 2001). Tane inceltme ilemi sonucu, parada daha az yapsal dkm kusuru grlrken buna mukabil olarak, ok daha iyi mekanik deerler elde edilebilecektir. Tane inceltme ileminin alamn yapsnda nasl geekletiinin anlalabilmesi iin, ncelikle dkm parasnn temel yap ta olan ekirdek teorileri ve tane oluumu incelenmelidir. Bu sayede, tane inceltme mekanizmalar kolayca grlebilecektir. 2.5.1.1 Tane Yaps Tane boyutunun yapsal ve mekanik deerler zerindeki etkisi oklu fazlarda tam olarak bilinmemesine ramen, tekli fazlarn zellikleri bilinmektedir. Sektrde yaygn bilgi ve deneyimlere gre, ince tane yaps iri tanelere gre tercih edilir. Ancak Al Si alamlarnda bu durum esas yapsal zellikleri belirleyen tetik silisyum faz dolaysyla zellikle modifikasyon ve tane inceltme terimlerinin birbirleriyle kartrlmamas gerekliliini dourmaktadr. Shivukmar ve dier.(1989) Pratik uygulamalarn kazandrd deneyimler nda, Al Si dkm alamlarnn yapsna etki eden faktrlerin banda gelen tektik silis morfolojisi, boyutlar ve dendrit kol uzunluu (DAS) gelmektedir. Ancak, bu faktrler incelenirken birbirinden ayr ele alnmas gerekmektedir. rnein, bir dkm alamnda ince ya da iri taneler modifiye edilmi ve yahut edilmemi, daha geni veya daha ksa dendrit kol uzunluklarnda grlebilirler. Alamn yapsnda bulunan ve tane olarak adlandrlan yapda, ayn ekirdekten oluan alminyum dendritleri bulunmaktadr. Bu dendritlerin uzunluu ise en bata katlama hz ile belirlenmekte, katlama hz yavaladka dendritlerin uzunluu

13

artmaktadr. Bahsi geen dendrit kollarnn arasnda ise, modifiye edilebilir tektik silisyum faz yer almaktadr (Kashyap ve Chandroshekar,2001). 2.5.1.2 Tane nceltme Prensipleri Tane inceltme, alminyum alamlarnda ki ekirdek oluumu ve bymesi ile dorudan ilikilidir. Bunu daha iyi anlamak iin ncelikle, tane oluumunu yani ekirdeklenme prensiplerini anlamak gerekir. Volmer ve Weber tarafndan 1925te gelitirilen ve 1983 ylnda Mondolfo tarafndan revize edilen ekirdeklenme teorisine gre, sv ierisindeki her bir tane yabanc bir partikl veya ekirdeklendirici tarafndan ekirdeklenmeye balatlrlar. Bu teori ayn zamanda, heterojen ekirdeklenme teorisi olarak da bilinmektedir ve ekirdeklendirici ile ekirdek (katlaan malzeme) arasndaki yzey enerjisinin sre ierisinde en nemli etmen olduunu sylemektedir. Teoriye gre, ekirdeklendirici ve ekirdek arasnda eit olaslk mevcuttur (Mondolfo,1983). Bu olaslklar ekil 2.1de gsterilmektedir.

ekirdeklendirici

ekirdeklendirici

ekirdeklendirici

ekil 2.1 Yzey enerjisinin ekirdeklendirici zerindeki ekirdek geometrisine etkisi (Mondolfo,1983).

14

Teoriye gre, ekil 2.1de (c) ile gsterilen durum, ekirdeklendirici ve ekirdek arasndaki yzey enerjisinin en az olmasndan dolay optimum olarak ifade edilmektedir. Bu sayede ekirdek, ekirdeklendiriciyi tam olarak sararak entropi kanunlar dolaysyla en az enerjiyi harcayarak byk apl bir film oluturur. Bu durum ise, genellikle ekirdeklendirici ve ekirdek kristal yaplarnn benzerlii sayesinde yzey enerjisinin en az olduu durumlarda gerekleir (Mondolfo,1983). Heterojen ekirdeklenme bu ekilde basit bir ekilde zetlenecek olursa; alminyum sz konusu olduunda uygun bir ekirdein kristal latisindeki atomik dzlemler, zerinde ekirdeklenecei malzemenin latisindeki atomik dzlemlerle benzer olmaldr. Bu sebepten tr, alminyum ve ekirdeklendiricinin arasnda belirgin bir kristalografik iliki bulunmaktadr. Yaplan almalar ise, bunun iin en uygun bileimin TiAl3 eklinde olduunu gstermektedir ( Guzowski, Sigwort ve Senter, 1987). Sv alminyum dkm alamlar genellikle, yaplarnda temel olarak oksitlerden oluan bir ok yabanc partikl bulundururlar. Alamn ergime noktasnn altnda scaklklarda bu tarz partikllerin etkili birer ekirdeklendirici olmalar temel olarak kristal yaplarnn ne kadar benzer olduklar ile ilikilendirilmektedir. rnein, alamn likids scaklnn hemen altnda ve olduka yaknnda benzer kristal yapdaki ekirdeklendiriciler daha iyi ekirdeklenme salarken, benzerlii az olan partikller daha fazla bir souma oranna ihtiya gstereceklerdir. Bu durum ise, il etkisi olarak adlandrlmakta ve bu sayede heterojen ekirdeklenme gerekleerek olduka ince yapl taneler katlama srasnda oluacaktr. Ancak il etkisinin, seri retim gibi artlarda uygulamasnn pratik olmamas sebebiyle yapya ekirdeklenme ajanlar ilave edilmekte ve kimyasal tane inceltme olarak adlandrlmaktadr. 2.5.1.3 Kimyasal Tane nceltme Kimyasal tane inceltme metodu; katlama hznn nemli olduu durumlarda uygulanan yntemdir.

15

Genellikle alminyum alamlar iin, dkm sektrnde tane inceltici olarak % 0,02 0,15 titanyumun alama eklenmesi veya tipik olarak % 0,01 0,03 orannda titanyum ve % 0,01 orannda bor ieren ubuk, plaka, tablet ve kapsl formundaki mastar alam ya da tuz karmlar tercih edilmektedir. Titanyumun tane inceltici olarak tek bana kullanlmas, kristal yaplarnn benzer olmas ve zellikle efektif bir ekirdeklendirici olan TiAl3 faz oluturmas sebebiyle net bir ekilde biliniyor olmasna ramen, bor ile birlikte kullanm, borun etkisi ve zellikle borun yaratt etkinin sebepleri zerine tartmalar hala srmektedir. ekil 2.2de Al Ti sisteminde gerekleen peritektik reaksiyon ile ekirdeklenme gsterilmektedir

ekil 2.2 Al Ti sisteminde gerekleen ekirdeklenme (Mondolfo, 1983).

Alminyum dkm sektrnde, yapsnda daha byk ve daha az TiAl3 faz bulunduran mastar alamnn; iinde daha kk ve ok TiAl3 faz ieren mastar alamna gre tane inceltmede daha az baarl olduu bilinmektedir. Ancak yine alminyum dkm sektrnde kullanlan ve youn olarak kabul gren alamlara bakldnda, Al Ti B mastar alamlar olduu grlmektedir. Pratik kullanmdaki tercihin bu ynde olmasn belirleyen en nemli sebebin inceltici olarak sadece titanyum kullanld durumlarda uzun bekleme srelerinde inceltme etkisinin kaybolduunu iaret eden deneyimlere dayanmaktadr. Al Ti faz diyagram incelendiinde tane incelticiden gelen TiAl3 partikllerinin zld ve dolaysyla inceltme etkisinin zamanla azald aka gzlemlenmektedir (Kashyap ve Chandroshekar, 2001). Literatrde bu durum yanma kayb (fading) olarak ifade edilmektedir.

BLM JANTIN YAPIM AAMALARI 3.1 Jantn Yapm Aamalar

ekil 3.1 Jant yapm aamas rnei

Jant, iirme lastikle dingil aks sistemi arasnda, yk tayan ve jant emberi ile gbekten dnen elemandr. ekil 3.1 de jantn aamalar grlmektedir.

3.1.1

Kalp Tasarm

Poteyaj, kalp boluu yzeylerine tatbik edilen ve dkm parann bu yzeylere yapmasn nleyen, ayn zamanda sv metalin ynsel katlamasna yardmc olan refrakter esasl sodyum silikat solsyonudur (Demir, 2007).

16

17

Alak basn dkm ynteminde kullanlan bir jant kalbnn ana elemanlar, ekil 3.2 de grld gibi, alt maa, st maa, yan bloklar ve yolluktur.

ekil 3.2 Kalbn ana elemanlar

Yolluk malzemesi ise seramiktir. Alt maa ve st maa malzemesinde genellikle kalp elikleri kullanlrken, yan blok da ise dkme demir tercih edilmektedir. Bu karmak geometrilerin tasarlanmas iin, 3 boyutlu yazlmlar

kullanlmaktadr (Catia, Unigraphics, Solidworks vs.). Kalp tasarmlarnn da yine bu yazlmlarla yaplmas zorunluluu vardr. Bu paralarn imalatnda bilgisayar destekli imalat (Computer Aided Manufacturing) yntemleri kullanlmaktadr. ekil 3.3de bir jantn kalptan km ve ilenmemi hali grlmektedir.

ekil 3.3 Alak basn dkm tekniiyle dklm bir jant (Demir, 2007)

18

3.1.1

Giri Kalite Kontrol

ekil 3.4 Kle rnekleri (Demir, 2007)

ekil 3.4 de verilen ekilde alminyum kleleri bloklar halinde gelir. rnlerde kullanlan ve tedarikilerden alnan alminyum kle, ya boya, ya vernik, toz boya, toz vernik giri kalite kontrolnden geirilir. Alminyum klelere, grsel kontrol kimyasal analiz, younluk ve termal analiz yaplr. Ya boya ve ya vernee renk kontrol younluk, viskozite ve kat madde analizi yaplr (Demir, 2007). 3.1.3 Dkm Sreci Bu operasyon ergimi metalin transfer potasna alnmas ile balar (ekil 3.6). Daha sonra stma cihaz ile 10-15 dakika stlm n transfer potasna aktarr ve gaz giderme operasyonu yaplr. Hazrlanarak ergitilmi sv metalin ilk arjndan (arj: Ergitme ocaklarndan bir veya birden fazla bekletme ocana gtrlmek zere bir seferde transfer potasna aktarlan ergimi metaldir) alnan numune, zerinde termal analiz yaplarak modifikasyon derecesi ve tane irilii deerleri tespit edilir. Transfer ve hazrlk ilemleri ergitme operasyonu esnasnda yaplan muayene ve kontroller unlardr: 1-Kimyasal analiz 2-Gazllk analizi 3-Termal analiz 4-Scaklk kontrol

19

Transfer potas iindeki ergimi metal, yukarda tariflenen tm muayene ve kontroller sonra, metal ihtiyac daha nce bildirilmi olan bekletme ocana transfer edilecek durumdadr. Alak basnl dkm yntemi ile ilgili daha nce bilgi verilmiti. Dkm yapldktan sonra, X-Ray ile jant iinde ekinti gaz boluu porozite ve yabanc madde incelenir. %100 kontrol yaplr ve bu hatalardan biri mteri isteinin dndaki bir kriterde ise jantlar hurdaya ayrlr. Hatalarn byklkleri ASTM 155 E standardnda belirtilen byklkler ile tanmlanr. Red karar verilen jant iin red diye ayrlr ve hurdaya atlr. Salam jantlar daha sonra sl ileme tabii tutulurlar.

ekil 3.5 Isl ilem tesisi (Demir, 2007)

Isl ilem frnnda zeltiye alma alan 7 adet blgeden oluur. Blgelerin scaklklar ortalama 500 0C civardr. evrim sresi 6 saat civarndadr. zeltiye alma ileminden sonra soutma havuzuna daldrlr. Burada suya giri sresi, suda bekletme sresi ve szlme sreleri nemli rol oynar. evrim sresi de ortalama olarak 5 saat civarndadr. Daha sonra yalandrma ilemi iin ikinci frna girmektedir. Buras da toplamda 5 blgeden oluur. Ortalama scakl 150 0C dir. Burada ise 4-5 saat civarnda kalmas gerekiyor. ekil 3.5 de sl ilem frn rnei mevcuttur (Demir, 2007).

20

ekil 3.6 Ergitme Oca (Demir, 2007)

3.1.4 Talal malat Sreci Dkmhane blmnde dkm yaplm yar rnler, talal imalat blmne gelir. Talal imalat blmnde sz konusu rnn imalat iin gerekli olan u almalar gerekletirilir. 1-Gerekli takm ve aparatlarn salanmas 2-Tezgah ileme (CNC) programlarn hazrlanmas 3-Operasyon Talimatlar ve operasyon kontrol plan dokmanlarn hazrlanmas Kaba olarak gelen jant CNC tezgahlarnda ilemeye alnrlar. Gbek boaltma yapldktan sonra, ilk tala operasyonu olarak adlandrlan jantn i ap, d ap, delik ve offset kenarlar ilenir. Daha sonra, son tala ilemi diye adlandrlan kapak, stil damak ve ilk tala operasyonundan kalan d ap ilenir. Bijon ve sbap delikleri alr ve tesviyesi (tesviye : Bu operasyona gelinceye kadar jantn zerinde kalan apaklar, yzey bozuklar ve keskin keler giderilir) yapldktan sonra helyum szdrmazlk iin banyoya alnrlar ve szdrmazlk testine tabii tutulurlar. Szdrmazlk testinden salam kan jantlar (Test srasnda 3.2E-4 deeri limit deerinin altndaki jantlar salam) boyanmak iin boyahaneye gnderilirler. lemede kullanlan tezgahlar ekil 3.7 ve ekil 3.8 de grlmektedir.

21

ekil 3.7 Szdrmazlk cihaz (Demir, 2007)

ekil 3.8 CNC tezgah (Demir, 2007)

3.1.5 Boya Sreci Talal imalattan kan jantlar boya atmndan nce temizlenir. Bu yzden rn zerindeki nceki ilemlerden veya ortamdan gelen ya, toz, apak vb. maddeleri kimyasal yntemle temizlenmelidir. Bu ilemler, rn zerine pskrtme banyolar aracl ile yaplr. rn ilk bata 7 adet banyodan geer. Boya ileminden nce bunlarn asl amac, jant zerindeki toz, apak, oksit tabakasn engellemek ve boyann daha etkin tutmasn salamaktr. Artk bu banyolardan kan rnlerin yzeyleri boya atmna hazrlanmtr. Banyolardan kan rnlerin zerinde kalan su

22

birikintileri, basnl hava ile kurutulur. rnlerin zerinde kalan nem, scak hava uygulamas yaplarak tamamen kurutulur. Temizleme ileminden sonra jantlar, ilk bata toz boya-vernik ilemine tabi tutulurlar. Burada boya ve vernik uygulamas, manuel ve robot boyama tabancalar ile atlr. Toz boya uygulamas yaplrken, sadece toz boya kabini, toz vernik uygulamas yaplrken sadece toz vernik kabini altrlr. Toz boya sonras jantlar soutma frnnda soutulur. Sv boya ncesi jantlarda zmparalama ilemi yaplmaktadr. Zmparalama sonras, sv boya uygulamas yaplr. rn zerine atlan sv boya ve vernik, piirme frnnda scak hava etkisiyle rn yzeylerini kaplar. Piirme frnndan kan scak rnlerin, zerlerine hava flenerek soutulurlar. Boya ilemi yaklak olarak 5 saat srmektedir. 3.1.6 Final Kontrol Grnt hata katolouna ve mteri kriterlerine gre jantlar gz kontrolnden geirilir. 3.1.7 Ambalajlama Tm ilemler bittikten sonra, tm jantlar mteri isteklerine gre ambalajlanp ambara teslim edilir. Daha sonra jantlar gnderilir.

BLM DRT ISIL LEM 4.1 Isl lem Isl ilem dkm paras zerinde uygulanan stma ve soutma sonucunda parasnn fiziksel ve mekanik zelliklerinin deimesine neden olur. Bu stma ve soutma ilemleri temel olarak tavlama, zeltiye alma, yalandrma ve souk ilem gibi kademeleri iermekte olup, alamlarn kimyasal yaplarna ve kazandrlmak istenilen nihai zelliklere gre eitlilik gstermektedir. Alminyum alamlarnda uygulanan ilemler genellikle yalandrma ilemine gre deerlendirilmekte ve sadece mekanik zellikler iin deil, elektriksel iletkenlik ve korozyon zelliklerini de belirleyici rol oynamaktadr. Blm 2de snflandrmas yaplan alminyum alamlarnn yalandrma ilemi uygulanabilirlii Tablo 4.1de verilmitir (Askeland,1990).
Tablo 4.1 Alminyum alamlarnn yalandrma uygunluu (Askeland,1990).

Snflandrma 1xx.x 2xx.x 3xx.x 4xx.x 5xx.x 6 xx.x 7 xx.x 8 xx.x 9 xx.x

Temel Alam Elementi Alamlandrlmam Aluminyum (% 99,0 veya daha yksek safiyet) Bakr Silis ile Magnezyum ve/veya Bakr Silisyum Magnezyum Kullanlmyor inko Kalay (Tin) Kullanlmyor

Isl ilem Olur Olur Bazlar olur Olmaz Olmaz Olur Olur -

Isl lemin meydana gelebilmesi iin temel olarak kademe mevcuttur, bunlar srasyla; zeltiye alma, su verme ve kelme (yalandrma) ilemidir. Ar doymu

23

24

kat fazdan yalanma ilemi sonucunda yapda ok ince kelti faznn dalm mekanik zelliklerin iyiletirilmesi iin temel kuraldr. Bu kelti faznn oluumu, doal olarak gerekleebilecei gibi yapay olarak da yaplabilmektedir. Ancak, genellikle alminyum alamlarnda doal yalanma ile mekanik zelliklerde ok etkili bir deiim elde edilemez. Alminyum alamlarna uygulanan sl ilem proseslerinin kodlamas ve aklamalar Tablo 4.2de verilmitir ( Gekinli,1990).

25

Tablo 4.2 Alminyum alamlarnda temper kodlamas ( Gekinli,1990)

Temper F O

Temper Kodu halde

Aklama Mekanik veya sl ilem grmemi (dkm, dvlm vb.) Tavlanm ve yeniden kristallemi

H1x H2x H H3x H4x W T1 T2 T3 T4 T T5 T6 T7 T8 T9 T10

Souk ilem uygulanm Souk ilenmi ve ksmen tavlanm (x, farkl sertlikleri ifade etmektedir.) Sadece souk ilem uygulanm ve kararl Souk ilem uygulanm ve malzeme yalanmamas iin dk scaklkta sl ilemle stabilize edilmi (x, stabilizasyon sonras sertleme ilemini ifade eder.) zeltiye alnm Yalandrma ilemini gstermektedir Scak ekillendirme sonras soumu ve doal olarak yalanm Scak ekillendirme sonras soumu, souk deformasyon uygulanm, doal olarak yalanm zeltiye alnm, souk ilenmi ve doal yalandrma uygulanm zeltiye alnm ve doal yalanm Scak ekillendirme sonras soumu ve yapay yalandrlm zeltiye alnm ve yapay yalanm zeltiye alnm ve stabilize edilmi (ar yalanm) zeltiye alnm, souk ilenmi, yapay yalandrlm zeltiye alnm, yapay yalandrlm ve souk ilem uygulanm Scak ekillendirme sonras soumu, souk ilem uygulanm yapay yalanm

Alminyum dkm alamlarna uygulanan sl ilem proseslerinde etken olan parametreler; zeltiye alma scakl ve sresi, su verme hz, yalandrma scakl

26

ve sresidir. Ticari Al Si Mg alamlar (6xx.x grubu) dkm parasnda, arzu edilen mukavemet deerlerine ulamak iin genellikle T6 sl ileme tabii tutulurlar. Dkm paralar temel olarak, T6 ileminde srasyla kat zelti ierisinde kelti faznn oluturulmas iin, uzun mddet tektik alt scaklk olan 545 Cde zeltiye alma, ardndan yksek scaklkta su verme ve sonrasnda da 150 200 C civarlarnda yapay yalandrmaya alnrlar. zeltiye alma srasnda, magnezyum ve bir miktar silisyum znerek homojen bir kat zelti oluturur. Yalandrma ise, magnezyum ve siliyum alminyum dendritleri ierisinde Mg2Si olarak kelmesine sebep olur (ASTM,1982). Bahsedilen sv metal tretmanlar, sl ilem srasnda meydana gelen mikroyap deiiklikleri zerinde nemli etkilere sahiptirler. rnein; sv metalin sodyum veya stronsiyumla modifikasyonu tanelerin kresellemesini ve byme kinetiklerini deitirmekte olduu bilinmektedir. Bu sayede, zeltiye alma srelerinde ciddi bir ekilde d salanmas mmkn olabilmektedir. Bununla birlikte, sv metal ierisine tane inceltici olarak eklenen TiAl3 partiklleri Mg2Si faznn yalandrma srasnda kelme kinetiini geciktirebilmektedir. Aratrmalar sonucunda ortaya kan ve bahsi geen bu gzlemlerin, yllar nceden standartlar belirlenmi olan sl ilem uygulamalar zerine etkileri gzden geirilmeli ve mevcut dkmhane pratikleri ile entegre edilerek uygulanmaldr. ekil 4.1 de sl ilem sreleri grlmektedir.

27

ekil 4.1 Isl ilem prosesi ( alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

4.1.1 zeltiye Alma lemi zeltiye alma ileminin amac, tek fazl kat zelti elde etmektir. lk scaklkta ve faz denge halinde deildir. Alam solvs erisinin zerindeki scakl karlr ve bu scaklkta faz (ekil 4.2), faz (ekil 4.2) ierisinde tamamen znnceye kadar ileme tabi tutulur (Askeland,1990). Yapnn tm tamamen fazna dntkten sonra ani olarak soutulur. zeltiye alma scakl, alamn ergimesine sebep olmayacak ekilde seilmelidir. Alminyum ergime scakl 560 C civarnda olmas nedeni ile ilem scakl 525 545 C arasnda olmaldr. Bu scaklk ekil 4.2 de TSHT ile ifade edilmektedir. TSHT scaklnda btn bileenler kat zeltide tek bir faz halindedir.

28

ekil 4.2 zeltiye alma ilemi ( alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

zeltiye alma scakl ve sresi mikroyapya, parann kalnlna ve frn kapasitesine/ykne gre deiiklik gstermektedir. Bu sre ince levhalar iin, dakikalar ile ifade edilirken kesit kalnl arttka saatler ile belirtilmektedir. 4.1.2. Su Verme lemi Su verme ileminin amac, zeltiye almada tek faz haline alminyum ierisindeki alamlandrma elementlerinden oluan ar doymu bir zelti oluturmak (ekil 4.3) ve alamn zeltiye alma scaklndan hzl bir ekilde soutulmasdr.

29

ekil 4.3 zeltiye alma ilemi sonucunda tek faz halindeki kat zelti ( alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

Eer alam kendiliinden (yava souma) soumaya braklrsa, Beta faz ekirdeklenerek denge halinde bir + faz oluturmak iin heterojen olarak kelir (ekil 4.4). Ani souma ierisindeki Beta faznn kelmesine imkan vermez ve bu nedenle faz artk denge halinden daha fazla kat (ar doymu) iermektedir

ekil 4.4 Alamn kendiliinden soumas durumunda oluan heterojen ekirdeklenme ( alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

30

Bunun yan sra su verme difzyon sresini drr ve dengede olmayan alfa faz yapsnn donmasn salar. nk alfa faz denge durumundakinden daha fazla kat ierir. Bu kat zelti ar doymu olarak adlandrlr. (ekil 4.5)

ekil 4.5 Ar doymu kat zelti ( alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

Su verme ileminde genellikle su kullanlmaktadr. Ancak suyun yan sra, su verme ortam olarak glikol su karmlar, suda zlebilen polimerik yalar veya madeni yalar da kullanlmaktadr. Alminyum alamlarnn sl iletkenliinin yksek olmas sebebiyle, ayn para ince ve kaln ksmlarda souma karakteristikleri farkl olduu iin deformasyonlar grlebilmektedir. Dolaysyla, bu tr deformasyonlar nleyebilmek iin, su verme ortam, bu ortamn scakl dikkatle seilmeli gerekli durumlarda ya su verme ortam kartrlmal ya da para ortam ierisinde hareket ettirilmelidir. 4.1.3. Yalandrma lemi Ar doymu kat zelti ierisinde znm halde bulunan Beta faz, denklem 4.1de gsterildii gibi scaklk ve zamann etkisi ile kararl bir faz olarak kelir.

31

ArDoymu + keltisi

(4.1)

Bu dnm iin, nce faznn ekirdeklenmesi ve sonra difzyon ile bymesi gereklidir. Alam eer ani soutmadan sonra oda scaklnda tutulursa, difzyon hz ok yava olduundan faz genellikle olumaz veya ok uzun srede oluur (Gekinli,1990). kelme, eer oda scaklnda meydana geliyorsa yalanma ilemi doal, eer alam yaynma hzn arttrmak iin oda scaklndan daha yksek bir scakla tabi tutuluyorsa yapay yalandrma olarak adlandrlr. kelti faznn oluumunun anlalabilmesi iin,1938de Guinier ve Preston isimli iki aratrmac tarafndan kefedilen ve isimlerinin ba harfleri ile adlandrlan GP blgeleri incelenmelidir. Kompleks reaksiyonlar olan alminyum alamlarndaki yer alan kelme reaksiyonlar ve GP blgeleri dnmleri teorik olarak, denklem 4.2 deki gibi ifade edilebilir; Ar Doymu GP 1 GP 2( " ) ' (4.2)

Bu teorik dnm formlne gre, yalanma srasnda ar doymu kat zeltiden kelti faznn oluum aamalar zetlenecek olursa srasyla; ekirdek Ara kelti Kararl kelti eklindedir. kelti oluumunun ara kademeleri temel olarak alamn bileimine, su verme ve yalandrma koullarna baldr. zelti aamas sonucunda ar doymu yap, denge yapsna dnmeye eilimlidir. ekil 4.6da sol tarafta grlen yap, su verme sonucu A (Al) ierisinde ar doymu B (Mg-Si) kat zeltisi fazn temsil etmektedir (Askelnd,1990). Yalandrma ilemi srasnda geekleen difzyon sonucu B atomlar, A latisi ierisindeki spesifik dzlemler zerinde blgesel konsantrasyonlar oluturur (ekil 4.6da sa tarafta grlen yap). Bu blgeler GP (Guinier Preston) blgeleri olarak adlandrlr. Baz sistemlerde GP blgeleri disk, kre veya ubuk ekilli olabilir

32

ekil 4.6 Yalandrma ileminde ilk kademe deiimi (alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

Daha sonra GP blgeleri tutarl bir ara faz oluturmak iin, ekirdeklenme siteleri olutururlar. Bu dzlemin etrafndaki A atomlar oluan bu ara fazn ilerlemesi ve yerlemesi iin bozularak bu birleme ileminden doan kuvvetin etkisiyle, deformasyona urar ve bir yapma basks olutururlar (ekil 4.7te sol tarafta 2. ara kademe) . keltiler bydke, bymeden kaynaklanan skmann (coherency strain) bir ksm, ara yzdeki dislokasyon oluumlar tarafndan giderilir. (Sa Taraf yap: Ara Kademe 3)

ekil 4.7 kinci kademe deiimi (alumatter, bt, http://aluminium.matter.org.uk)

33

Yalandrma ileminin son kademesi denge aamasdr. Yeterli yalandrma ilemi sonucu en son aama olarak denge faz oluur. Bu faz, ana matristen (A atomlar) farkl bir kristal yapsna sahip olup bu faz ierisinde yapk deildir. Bylece bymeden kaynaklanan skma elimine edilmitir. Ancak, matris ve kelti arasnda yeni bir ara faz snr vardr. (ekil 4.8)

ekil 4.8 Yalandrma ileminde son kademe yap deiimi (alumatter,bt,http://aluminium.matter.org.uk)

BLM BE DENEYSEL ALIMA 5.1 Numulerin retilmesi Tez kapsamnda Al Si Mg dkm alam sisteminin mekanik zelliklerini belirleyen nemli parametreler olan sl ilem kademeleri zerinde yaplan almalar anlatlmaktadr. alma iin ilk kademe olarak sl ilemde kullanlacak plaka iin kalp yaplmasdr. Catia V5 de, kalp dizayn yaplarak kalp retilmitir. Daha sonra sl ileme maruz kalacak plakalarn dkm gerekletirilmitir. Sz konusu almalar eitli dkmhane pratikleri ve istatistiksel yntemler kullanlarak yrtlm olup, deneysel tasarmlar, parametreler, saysal deerler ve miktarlar profesyonel deneyimler nda belirlenerek incelenmitir. Proje iin yrtlen deneysel almalarda sl ilemin malzemenin yapsna ve olan arplmasna etkisi incelenmitir.

5.1.1. Hammadde Hazr alaml % 100 orijinal A356.0 kleleri Dubai alminyum reticisi Dubal firmas tarafndan tedarik edilmitir. Kleler deneyde kullanlmadan nce spektrometre ile incelenmitir. Sonular 5.2 nolu tabloda belirtilmitir. Tane inceltme almalarnda kullanlan ticari olarak Ti5B1 tanmlamas ile bilinen 100 gramlk Al Ti B alaml ubuklarn kimyasal kompozisyonlar ise Tablo 5.1de verilmitir.

34

35

Tablo 5.1 Ti5B1 tane inceltici alamn kimyasal kompozisyonu

Element % Maksimum Minimum

Ti 5,5 4,5

B 1,1 0,9

Si 0,3 0,02

Fe 0,3 0,04

V ( vanadium) 0,2 0,04

Dierleri 0,04

Tablo 5.2 Hammadde spektrometre analiz kts

Element Ortalama% Standart Sapma %

Si

Fe

Mg

Ti

Sr

Sb

Cu
0,0017 0,0944

7,1786 0,0755 0,2967 0,0962 1,7316 0,0601 1,1749 0,1752

0,0322 0,0005 0,0003 0,0003 2,9139 26,704 17,648 4,3921

Element Ortalama %

Mn

Zn

Cr

Zr
0,001

Ca

Na

Ni

Al

0,003 0,0032 0,0024

0,0099 0,0015 0,0009 0,0054 92,2794 0,4582 3,5157 144,81 1,1078 0,1312

Standart Sapma %

2,5222 4,8783 3,6416 1,9021

5.1.2 Kalp Hazrlama Isl ilemde arplmalarn daha net bir ekilde grlmesi ve doru alamlarn oluturabilinmesi iin, CATIA V5 de kalp dizayn yaplmtr. Kalptan 4 cm lik plakalar elde edilmitir. ekil 5.1 ve ekil 5.2 de kalp dizaynlar grlmektedir.

36

ekil 5.1 Kalp resmi

ekil 5.2 Boyutlu grntleri

Kalp hazrlama aamalar ise, kalp yzeyinin temizlenmesi ile balamtr. Daha sonra kalbn kaplama iin stlmas, kalp yzeyinin sv metal akkanln iyiletirmek ve yapmay nlemek iin kaplanmas ve kalbn tekrar stlarak dkme hazr hale getirilmesi admlar izlenmitir. Bu aamalardan srasyla, yzey temizleme 200- 300 tane byklndeki ticari standartlarda cam tozunun 5 dakika sre ile yzeylere 6 barlk basnla pskrtlmesi ile salanmtr. Kalp yzey ilemlerinin ardndan LPG ile 300 C ye stlmtr, scaklk lazer scaklk

37

lm tabancas ile llm ve akabinde 10 Bom konsantrasyonunda 300 gr DYCOTE 34 yzey kaplamas olarak sprey boya tabancas ile tm kalp i yzeyine kalnl 200 20 m olacak ekilde uygulanmtr. Sz konusu yzey tretman 200 20 m kalnlnda kaplama sonras sl iletim katsays 725 750 W/m2Kdir. Kaplama ileminin ardndan, kalbn birbirlerine bakan i yzeylerinde (pme yzeyleri) bulunan ve tam olarak birlemeyi engelleyebilecek artk kaplama kalntlar tel fra yardmyla temizlenmitir. Bu ilemin ardndan, kalp kapatlarak dkme hazr hale gelmesi iin tekrar LPG alevi ile dorudan 500 Cye stlmtr. ekil 5.3 de grlen kalp dkm iin hazrdr.

ekil 5. 3 Poteyajl kalp (Demir, 2007)

5.1.3 Sv Metal Hazrlama Sv metal hazrlama, 100 kg kapasiteli 5M indksiyon ocanda, 9 adet klenin ergitilmesi ile balanmtr. Kleler ergitme scakl 75030C arasnda tutulmutur. Kullanlan 5M indksiyon oca 750 C de saatte 94 kg alminyum ergitme kapasitesine sahiptir. G nitesi 100 KW dr. ekil 5.4 de kullanlan indksiyon oca grlmektedir.

38

ekil 5.4 ndksiyon Oca (Demir, 2007)

5.1.4 Dkm Sv metal ve kalp hazrlama ilemlerinin ardndan dkm safhasna geilmi olup, numune kalbnn yolluk ve besleme dizaynndan da anlalaca zere, gravite dkm yntemi prensibine gre, bir kepe yardm ile sv metal kalp ierisine dorudan boaltlmtr. ekil 5.5 de grld gibi kalbn doldurulmas iin, yaklak 1,2 kg sv metal kapasiteli ST 37 standardnda elik kepe kullanlm olup kalba benzer ekilde yapmay nlemek adna DYCOTE 34 ile kaplanmtr. Kalp 500 C scakla kadar stlm dkm iin, 400 C ve 750 15 C aralndaki sv metal scakl tercih edilmitir. Metal scakl, her para dkm ncesi el pirometresi ile, kalp scakl ise lazer pirometre ile llmtr. Numune dkmlerinde kalp 400 30 C tutulmutur. Katlama ilemi iin ayrca, bir soutma uygulamas yaplmam olup, parann kalp ierisinde kendiliinden katlamas salanmtr. Daha sonra kan paralar, ortamda soutuldu ve yolluklarn kesimi iin atlyeye gnderildi.

39

ekil 5.5 Parann kalp ierisindeki durumu

5.1.5 Numune Dkm Dkm sonrasnda yolluklar ve besleyiciler kesildikten sonra, 27 tanesi % 0,30 Mglu ve 27 tanesi % 0,45 Mglu olarak 54 adet plaka dkm yaplmtr. Ergitme ocanda, 9 adet saf kle alminyum eritilmi ve ierisine silisyum, titanyum ve bor eklenmitir. Kalba, gravite dkm yntemi ile alam dklmtr. Birka dakika bekletildikten sonra, kalp alm ve numune plakalar doal ortamda soutulmak zere braklmlardr.(ekil 5.6)

ekil 5.6 Paralarn kalptan sonraki durumu ve kle ergitilmesi

40

Tablo 5.3 Deneysel tasarmn % 0,30 Mg ierikli numunelerin dkm iin spektrometre uygunluk raporu

Element Ortalama %

Si
7,6

Fe
0,094

Mg
0,307

Ti
0,104

Sr
0,014

Sb
0,002

P
0,001

B
0,0004

Cu
0,0006

Element

Cr

Ba

Be

Bi
0,001

Li
0,0001

Sn
0,001

Co

Ce

Ag

Ortalama % 0,0016 0,0002 0,0001

0,0005 0,0015 0,00015

Element

Mn

Zn
0,001

Cr

Zr

Ca

Na

Ni
0,013

Al
92,20

Ortalama % 0,0019

0,0011 0,0016 0,0094 0,0015 0,0005

Tablo 5.3 de alamdaki magnezyum ierii, % 0,30 Mglu olan deneysel tasarm kademesine ait numunelerin dkm toplam 27 dir. %0,30 Mg dkldkten sonra, ierisindeki magnezyum oran tekrar kontrol edilip, analiz sonucuna gre sv metal ierisine saf magnezyum eklenerek ieriin % 0,45 Mglu olmas salanm. Tablo 5.4 spektrometre sonular mevcuttur.
Tablo 5.4 Deneysel tasarmn % 0,45 Mg ierikli numunelerin dkm iin spektrometre uygunluk raporu

Element

Si

Fe
0,085

Mg

Ti

Sr

Sb

P
0,0007

B
0,0005

Cu
0,0009

Ortalama % 7,4007 Element Cr

0,4449 0,1022 0,0086 0,0005

Ba
0,0002

Be
0

Bi
0

Li
0

Sn
0,001

Co
0,0007

Ce

Ag

Ortalama % 0,0016 Element Ortalama % Mn

0,003

0,0015 0,00015

Zn

Cr

Zr

Ca

Na
0,0005

Ni

Al

0,0029 0,0015 0,001 0,0092 0,0002

0,0063 91,8917

41

Toplam 54 adet numune dkm yapldktan sonra, % 0,45 Mg ierikli plakalar da tamamlanarak deneysel almalarn dkm safhas tamamlanmtr.

ekil 5.7 Deney plakalar

5.1.6 3D lm Cihaz ile lm Numune plaka dkmleri yapldktan sonra plaka zerinde 20 nokta belirlenmitir. Bu belirtilen noktalar zerinden lm yaplacak ve 3D lm cihaz tm plakalar bu noktalara gre lecektir. Plaka lmleri dkm, suya daldrma ( su verme) ve yalandrma sonras yaplmaktadr.
Tablo 5.5 Tez sonucundan 5 adet rnek Dkm sonras lm sonular ( sl ilem ncesi lm) 0,2306 0,1973 0,1572 0,2085 0,3435

No 1 2 3 4 5

Mg Oran 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3

Suya daldrma sonras lm sonular 0,2551 0,3898 0,4298 0,7122 0,4783

Yalandrma sonras lm sonular 0,2383 0,3877 0,4259 0,6922 0,4769

42

ekil 5.8 3D tezgah modeli

ekil 5.9 Deney plakas zerinde lm yaplan noktalar

43

5.1.7 Mikroyap ve Makrografik Yap Alminyum dkm alamlarnda mikroyap ve makroyap, souma hzna ve alama eklenen elementlere baldr. Bununla birlikte, dkm paralarndaki hatalar birok nedenden de kaynaklanmaktadr. rnein; Hidrojen alminyum ierisinde poroziteyi arttrmaktadr. Ergitme srasnda herhangi bir nemli kompenentin kullanlmas porozite artna sebep olmaktadr. ekinti, katlama srasnda besleme yetersizliinden dolay meydana gelen yaygn bir dkm hatasdr. ekinti, zellikle besleme noktasna doru kaln kesitlerden ince kesitlere geildii noktalarda meydana gelir. ekil 5.10 ve ekil 5.11 de grlen beyaz renkli ksmlar iersinde Mg, Si olduu alminyum fazdr. Koyu renkli yaplar primer silisyum kristalleridir. %0,30 Mglu ve %0,45 Mglu alamn en byk farkll alminyum taneciklerinin bykldr. Alminyum taneleri ne kadar byk olursa, alam o kadar krlganlar. %0,45 Mg un taneleri % 0,30 Mg a gre daha byktr. Alminyum alamnda stn mekanik zellikler iin hzl bir souma gereklidir. Fakat kalp ierisindeki soumada, eitli dkm hatalarnn olumamas iin hzl soutma yaplamamaktadr. Dk soutmada da stn mekanik zellikler iin yani fizyon yapnn korunmas iin sodyum ve stronsiyum modifikatrleri kullanlr. Hammadde alminyum ierisinde yeterli miktarda sodyum ve stronsiyum mevcuttur (Atlas Metallographique dela ,(bt)).

44

(a)
ekil 5.10 % 0,30 Mg lu alamn mikroyaps (200 x)

(b)

(a)

(b)

ekil 5.11 % 0,45 Mg lu alamn mikroyaps ( 200x ve 100x grnmleri )

Bir kesit zerine uygulanan makrografik ilem, alamn tane yapsn ayrt etmekte etkilidir. Tane bykl, daha ncede belirtildii gibi dkmn zellikleri zerinde etkilidir. %0,30 Mglu numunenin makroyaps incelendii zaman, kaba tanelerden olutuu gzlemlenmektedir. Yap incelendii zaman scak noktalarn bulunmad

45

gzlemlenmitir. Yani katlama hz ve tanenin homojen dalm uygundur. Daha snek bir yapya sahiptir. Makrografik yapda magnezyum zerinde yorum yaplamaz. (ekil 5.12 ve 5.13) Makrografik yapnn incelenmesi dkmn kalitesini iyiletirmek iin basit ve hzl bir kontrol aracdr.

ekil 5.12 %0,30 Mg lu alamn makrografik yaps (200x)

46

ekil 5.13 %0,45 Mg lu alamn makrografik yaps

5. 2 Isl lem 5.2.1. Isl ilem almalar ekil 5. 14 de grlen s frn kullanlmtr. Plakalar yerleimi iin, 3 katl bir zgara sistemi yaptrlm ve bu ekilde frn ierisine yerletirilmitir. Frn ierisinde 50 C ile 1200 C arsnda almalar yaplabilmektedir. Frn, dijital gstergeli termostat yapya sahip olup termostat ayar ve alma hassasiyeti 1C dir. Kullanlabilir hacmi 7 dm3 dr. Arl 60,3 kg dr.

47

ekil 5.14 Etv frn (Demir, 2007)

5.2.2 Deney Parametrelerinin Belirlenmesi Olduka yaygn kullanlan Taguchi Deneysel Tasarm (Taguchi DOE) teknii kullanlm olup, deney tablosunun detaylandrlmasnda Minitab R14 yazlm kullanlmtr. Parametrelerde de ncede belirtilen sl ilem literatr verileri ve dkmhane pratiinden gelen tecrbelere dayanarak belirlenmitir. Buna gre, 9 parametre belirlenmitir. Mg yzdesi Solsyona Alma Scakl (oC) Solsyona Alma Sresi (saat) Su Verme ncesi Bekleme Sresi (sn) Su Verme Suyu Scakl (oC) Su Verme Sresi (dk) Yalandrma ncesi Bekleme Sresi (saat) Yalandrma Scakl (oC) Yalandrma Sresi (saat)

48

Plakalarn deney koullar, A356 alminyum alam iin Annual Book of ASTM standartlarna gre belirlenmitir. Alam elementlerinin standart deerleri ve karakteristik deerleri daha nceki konularda belirtilmitir. Mg yzdesi deeri ASTM standartlarnda belirtilen % 0,25-% 0,45, zeltiye alma scakl ASTM de belirtilen 525 C ile 545 C ve zeltiye alma sresi 4-12 saat arasnda tutulmutur. Su verme ncesi bekleme sresi, ASTM de belirtildii gibi 20 sn altnda olmaldr. Yalandrma standartlar, uzun sre alan endstriyel deneyimler sonucunda elde edilmitir. Deneyler iin etkisi incelenilmek istenen parametrelerin okluundan dolay, ayn oranda (faktriyel olarak) artan deney saysnn fazlalndan dolay endstride olduka yaygn kullanm alan bulan Taguchi Deneysel Tasarm (Taguchi DOE) kullanlmtr. Yukarda belirtilen 8 parametre iin farkl seviye belirlenmi olup, sadece magnezyum 2 seviye tutulmutur. Buna gre; tablo 5.15teki dizilim hazrlanmtr.
Tablo 5.15 9 adet parametre iin belirlenen seviye tablosu

Parametre 1 Magnezyum Yzdesi (% Mg) 2 Solsyona Alma Scakl (Tsol), oC 3 Solsyona Alma Sresi (tsol), saat 4 Su Verme ncesi Bekleme Sresi (twait), sn

1 0,3 525 4 10 40 3 Sresi 2 140 2

Seviye 2

3 0,45

535 6 15 60 5

545 8 20 80 7

5 Su Verme Suyu Scakl (T ), oC water 6 Su Verme Sresi (tquench), dakika ncesi Bekleme

7 Yalandrma (twait2), saat

13 160 4

24 180 6

o 8 Yalandrma Scakl (T ageing), C

9 Yalandrma Sresi (t ageing), saat

49

Dizilim oluturulduktan sonra, mhendislik anlaynda klasik bir yntem olan her seferinde bir faktrn deitirilip, dierlerinin sabit tutulmas mantna dayanan Minitab program kullanlmtr. 9 parametre ele alnmtr ve 36 adet deney programlandrlmtr. 36 deney ile bu parametrelerin birbiri ile etkileimleri ve nihai rn zerindeki etki arlklar tespit edilebilir duruma gelmitir. Buna gre, yazlm yklemesi sonucunda Tablo 5.16daki gibi bir dizilim elde edilmitir.

50

Tablo 5.16 Mntab da hazrlanan deneysel tasarm tablosu No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 % Mg Tsol 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 t_sol 4 6 8 4 6 8 4 6 8 4 6 8 6 8 4 6 8 4 6 8 4 6 8 4 8 4 6 8 4 6 8 4 6 8 4 6 twait 10 15 20 10 15 20 15 20 10 20 10 15 20 10 15 20 10 15 10 15 20 15 20 10 15 20 10 15 20 10 20 10 15 10 15 20 Tsu 40 60 80 40 60 80 80 40 60 60 80 40 40 60 80 60 80 40 80 40 60 80 40 60 40 60 80 60 80 40 80 40 60 60 80 40 t_su 3 5 7 5 7 3 3 5 7 3 5 7 7 3 5 3 5 7 7 3 5 7 3 5 5 7 3 5 7 3 5 7 3 7 3 5 twait2 2 10 24 10 24 2 10 24 2 24 2 10 10 24 2 2 10 24 24 2 10 2 10 24 24 2 10 2 10 24 24 2 10 10 24 2 Tage 140 160 180 160 180 140 180 140 160 160 180 140 140 160 180 180 140 160 140 160 180 160 180 140 180 140 160 140 160 180 160 180 140 180 140 160 t_age 2 4 6 4 6 2 6 2 4 6 2 4 6 2 4 4 6 2 4 6 2 2 4 6 2 4 6 6 2 4 4 6 2 2 4 6

51

rnein tabloda 10. deneyde numunelerin artlar srasyla; % 0,30 Magnezyum ieren A356.0 alamndan dklm deney numunesi 525 Cde 4 saat zeltiye alma safhas zeltiye alma ileminden ktktan sonra 20 saniye ortam scaklnda bekletilmesi, Bu bekleme sresi sonunda 60 Cde 3 dakika boyunca su verilmesi, Su verme ileminden sonra 24 saat bekletilerek, 160 Cde 6 saat boyunca yapay yalandrma ilemine tabii tutulmas olarak belirlenmitir.
Tablo 5.17 Mg oranlarna gre ayrlm deneysel tasarm tablosu No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 %Mg Tsol 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 525 535 545 t_sol 4 6 8 4 6 8 4 6 8 4 6 8 6 8 4 6 8 4 6 8 4 6 8 4 8 4 6 8 4 6 8 4 6 8 4 6 twait 10 15 20 10 15 20 15 20 10 20 10 15 20 10 15 20 10 15 10 15 20 15 20 10 15 20 10 15 20 10 20 10 15 10 15 20 Tsu 40 60 80 40 60 80 80 40 60 60 80 40 40 60 80 60 80 40 80 40 60 80 40 60 40 60 80 60 80 40 80 40 60 60 80 40 t_su 3 5 7 5 7 3 3 5 7 3 5 7 7 3 5 3 5 7 7 3 5 7 3 5 5 7 3 5 7 3 5 7 3 7 3 5 twait2 2 10 24 10 24 2 10 24 2 24 2 10 10 24 2 2 10 24 24 2 10 2 10 24 24 2 10 2 10 24 24 2 10 10 24 2 Tage 140 160 180 160 180 140 180 140 160 160 180 140 140 160 180 180 140 160 140 160 180 160 180 140 180 140 160 140 160 180 160 180 140 180 140 160 t_age 2 4 6 4 6 2 6 2 4 6 2 4 6 2 4 4 6 2 4 6 2 2 4 6 2 4 6 6 2 4 4 6 2 2 4 6

0,3

0,45

52

Deneysel tasarm tamamlandktan ve deney artlar tam olarak ortaya konduktan sonra, ekil 5.17 de belirtilen artlara gre, plakalar ayrlm ve daha sonra sl ileme tabi tutulmutur. 5.2.3 Isl lem Frnn Kalibre Edilmesi Dkm tamamlanan paralar besleyici ve yolluklar kesildikten sonra sl ileme tabi tutulacaktr.

ekil 5.18 Etv termograf kts

Isl ilem deneylerine geilmeden nce, kullanlan kl ocann set deeri ve gerek scaklk deerlerinin dorulanmas iin plakalarn zerine NiCr- Cr termokupl teli balanarak termograf ile, 4 saat sre ile 540 Cde lm yaplmtr. Dorulama ilemine ait ekil 5.14deki termograf grafiine gre, 540 Cye set edilmi ocan bo iken atmosfer scaklnn 600 C civarna ulat grlmektedir. Ancak, paralarn arj ile birlikte set scaklna geldii ve geri kalan sre boyunca paralarn ve atmosfer scaklnn set scakl 5 C seviyesinde seyrettii grlm, bylece ocak ve set panelindeki deer dorulanmtr. Dorulamann ardndan deneylere balanmtr.

BLM ALTI ANSYS ANALZ 6.1 Dz Plakalarn Ansys Analizleri Yaplan deneyler sonucunda en kritik deerlere sahip olan deney parametreleri ( 4,15 ve 26) ve en az yzeysel deiimin grlecei deney parametreleri ele alnmtr. Tablo 6.1 de deney girdileri ve tablo 6.2 de deney koullar belirtilmitir.
Tablo 6.1 zellikleri

zellikler Elastise Modl Poisson Oran Younluk eki Akma Gerilmesi eki Bas Gerilmesi eki Kopma Gerilmesi Termal zgl s
Tablo 6.2 Deney 2, 3 ve 4 koullar

72400 MPa 0,33 2,67e-006 kg/mm 280, MPa 280, MPa 310, MPa 963, J/kgC

Plaka No
4 15 26

Tsol
525 545 535

t_sol
4 4 4

twait
10 15 20

Tsu
40 80 60

t_su
5 5 7

twait2 Tage
10 2 2 160 180 140

t_age
4 4 4

lk analiz, testler sonucunda bulduumuz en az yzeysel deiimi verecek deney parametrelerine gre yaplmtr. 545 oC 6 saat zeltiye alma, 15 sn darda bekletme daha sonra 80 oC lik suda 3 dakika su verme ve yalandrma ncesi 10 saat darda bekletilip ve 160 oC de 4 saat yalandrma uygulanacak. Bu parametrelerin uygulanabilmesi iin ilk kademe de ansys 11 de model oluturuldu. Deneylerde kullanlan plakann gerek llerinde modelleme gerekletirildi. Modelleme sonrasnda meshleme yapld. Tablo 6.3 de plaka boyutlar mevcuttur. Ansys ile oluturulmu modeli ekil 6.1 de belirtilmitir.

53

54

Tablo 6.3 Plaka en, boy ve genilik boyutlar

ekil lleri 160 mm

100 mm

4 mm

ekil 6.1 Ansys de izilen plaka modellemesi

ekil 6.2 Meshlenmi model

ekil 6.2 de grlen model meshlemesi yapldktan sonra, ekil 6.3 de olan Steady-State Thermal, Transient Thermal ve Flexible Dynamic blmleri uyguland.

55

ekil 6.3 Ansys analiz aamalar

ekil 6.4 grlen plaka tek bir yzeyden sabitlenmitir. Belirtilen yzeye bal olarak yzeydeki arplmalar grlebilecektir.

ekil 6.4 Tek bir yzeyden sabitlenmi plaka

1.deney iin Steady-State Thermal da plaka sabit bir scakla getirilmitir. 545 oC scakla ulat (ekil 6.5). Tm yzey ayn scaklktadr.

ekil 6.5 1.deneyde zeltiye alma scakl

56

Transient thermal aamasnda ise, srekli deiim gsteren sl deiimler ele alnmtr. Transient thermal convection da s yaynm iin belirtilen deney koullar uyguland. Intial temperature deiken yani tek dze olmayan koullar nedeni ile Non-Uniforn temperature scaklndan alnd. Initial condition environment deerleri yani ilk koul deerleri Steady-state thermal deerlerinden alnmtr. Convection ambient temperature yani ortam koullar tabular datalara girilmitir ve sonucunda tabular datalardan tm veriler ekilmitir.
Tablo 6.4 1.deney iin zamana bal scaklk girdileri

Adm 1 2 3 4 5

zaman [s] 0 15 195 36195 50595 90000

scaklk [C] 30 80 30 160 30

ekil 6.6 da sre sonunda yani 90000 sn sonundaki son scaklk 33,183 oC olarak grlmektedir. Zaman bal scaklk deiimlerini ekil 6.7 de grafiksel olarak grlmektedir.

ekil 6.6 1.deney scaklk dalm

57

600 500

Scaklk

400 300 200 100 0

5,1

0,15

12,6

24

112,2

919,4

195

1535

2924

12139

30139

36915

43832

50595

57294

Sre

ekil 6.7 Scakln zamana bal dalm

Flexible Dynamic de plakann scakla bal kalc deformasyon deiimi grlmektedir.

ekil 6.8 Deney 1 yalandrma sonras deformasyon

ekil 6.8 de Flexible Dynamic de deformasyon grlmektedir. 0,4435 mm maksimum deformasyonu gstermektedir. Yukarda anlatlan koullar, dier parametler iinde uygulanmtr. lk aamada plakalar belli bir scakla ulamtr.( ekil 6.9, 6.10 ve 6.11)

76996

58

ekil 6.9 Deney 2 zeltiye alma scakl

ekil 6.10 Deney 3 zeltiye alma scakl

ekil 6.11 Deney 4 zeltiye alma scakl

kinci aamada, ilk analizde belirtilen aamalar uygulanm ve sadece parametreler deitirilmitir. Scaklk deiimleri incelendiinde; ekil 6.12, 2.analizde ( 4 nolu plaka) 90000 sn sonucunda 33,198 oC ye dmtr. ekil 6.13, 3 analizde (26 nolu plaka) 32,801 oC ve ekil 6.14, 4.analizde (15 nolu plaka) 33,806
o

C ye dmtr.

59

ekil 6.12 Deney 2 scaklk dalm

ekil 6.13 Deney 3 scaklk dalm

ekil 6.14 Deney 4 scaklk dalm

Tm plakalar incelendiinde scaklklar 32 oC- 33 oC civarnda olduu tespit edilmitir.

60

Bir nceki deneyde de belirtildii gibi Flexible Dynamic de plakann scakla bal kalc deformasyon deiimi grlmektedir. Tablo 6.5 de deney yaplan plakalarn lm sonular grlmektedir.
Tablo 6.5 Deney srasnda elde edilen sonular

Dny/Plaka No Deney 2 / 4 Deney 3 / 26 Deney 4 / 15 Dkm sonras 0,2085 0,1952 0,2393 Su verme sonras 0,7122 1,1047 0,5856

Yalandrma sonras 0,6922 1,1284 0,5863

ekil 6.15, ekil 6.16 ve ekil 6.17 de yaplan analizlerin plakalardaki yzeysel deiime etkisi grlmektedir.

ekil 6.15 Deney 2 yalandrma sonras deformasyon

ekil 6.16 Deney 3 yalandrma sonras deformasyon

61

ekil 6.17 Deney 4 yalandrma sonras deformasyon

Deneyler sonucunda 2.deneyde 0,44387 mm, 3.deneyde 0,46798 mm ve 4.deneyde 0,42813 mm deformasyonlar meydana gelmitir. Analiz sonular, dier modellerin plaka analizinden sonra ortak olarak deerlendirilecektir. 6.2 Yzeyinde Oluk Alan Plakann Ansys Analizleri Farkl yzeylerde meydana gelecek deiiklikleri grebilmek iin plaka zerinde 2 cm apnda 8 adet oluk almtr. Daha sonra meshlemesi yaplmtr.(ekil 6.18,6.19 ve 6.20)

ekil 6.18 Plaka zerinde oluk almas

62

ekil 6.19 Ansys de izilen oluklu plaka modellemesi

ekil 6.20 Plakann meshlenmesi

Meshleme sonrasnda ilk aama olan zeltiye alma sreci yani plakann 545 oC scakla ulamas salanmtr ( ekil 6.21).

ekil 6.21 1.deneyde zeltiye alma scakl

Daha sonraki aamalarda, su verme ve yalandrma sreci uygulanmtr. ekil 6.22 de grld gibi 90000 saniye sonra plaka ortalama 32,796 oC olmutur.

63

ekil 6.22 Deney 1 scaklk dalm

Scakln zamana bal deiimi incelendiinde, scakln zeltiye alma sonrasnda d yaad, yalandrma srasnda tekrar ykseldii ve d ortamda beklemede son scakl ulat ekil 6.23 grlmektedir.

600 500
Scaklk

400 300 200 100 0

0,15 5,1 12,6 24 112,2 908,9 195 1525 3157 14228 32228 36915 43971 50595 60052 79755

Zaman (sn)

ekil 6.23 Scakln zamana bal dalm

Flexible dynamic aamasnda ise, daha ncede belirtildii gibi deformasyon deiimleri grlmektedir. ekil 6.24 de grld gibi deformasyon 0,42877 mm olmutur.

64

ekil 6.24 Deney 1 yalandrma sonras deformasyon

Plaka deerleri daha yakndan incelendiinde, maksimum deformasyonun en u noktada olduu grlmektedir. Dier yerlerdeki deformasyonlarda ekil 6.25 zerinde gsterilmitir.

ekil 6.25 Deney 1 yalandrma sonras deformasyonun farkl yerlerde gsterimi

Dier 3 deney plakas iinde daha nce belirtilen tm aamalar uygulanmtr. ekil 6.26, ekil 6.27 ve ekil 6.28 de ilk aama olan zeltiye alma sonucunda plakalarn ulaaca scaklklar belirtiliyor.

65

ekil 6.26 Deney 2 zeltiye alma scakl

ekil 6.27 Deney 3 zeltiye alma scakl

ekil 6.28 Deney 4 zeltiye alma scakl

Tm etaplar tamamlandktan ve plaka belli bir sre darda bekledikten sonra ekil 6.29, ekil 6.30 ve ekil 6.31 de belirtildii gibi plaka scaklklarnn 32 oC- 33
o

C civarndadr.

66

ekil 6.29 Deney 2 scaklk dalm

ekil 6.30 Deney 3 scaklk dalm

ekil 6.31 Deney 4 scaklk dalm

ekil 6.15, ekil 6.16 ve ekil 6.17 de yaplan analizlerin plakalardaki yzeysel deiime etkisi grlmektedir.

67

ekil 6.32 Deney 2 yalandrma sonras deformasyon

ekil 6.33 Deney 3 yalandrma sonras deformasyon

ekil 6.34 Deney 4 yalandrma sonras deformasyon

Deiimler 2.deneyde 0,4291 mm, 3.deneyde 0,45029 mm ve 4 deneyde 0,41527 mm olarak grlmektedir.

BLM YED SONULAR 7.1. Isl ilem lm Sonular retim kalitesinin arttrlmas ve mteri isteklerinin karlanabilmesi iin T6 sl ilem prosesinde meydana gelecek deiikliklerin iyiletirilmesi ihtiyac domutur. almada deneysel almalar sonucunda elde edilen veriler verilmitir. Bu veriler sl ileme tabii tutulan plakalarn yzeylerinde meydana gelen dzlemsellik deiiklikleri iermektedir. 36 adet deney yaplarak plakalarn yzeyindeki deimeler ele alnmtr.

Isl ilem plaklar deneyler ncesi ve deneyler srasnda olmak zere toplamda 3 aamada llmlerdir. lk lm dkm sonras yaplmtr. nk plakalar kalptan kt gibi sl ileme maruz kalacakt ve yzey przllne bu nedenle dikkat edilmitir. kinci lm zeltiye alma ileminden sonra gereklemitir. nc plaka lm ise yalandrma srecinden sonra yaplmtr. kinci ve nc lmn fark ile yalandrma srecinin yzeydeki arplmalara etkisinin oran aratrlmtr. ekil 6.1 de lm sonular milimetre olarak belirtilmitir.

68

69

Tablo 7.1 Isl ilem 3D lm sonular Deney No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 0,45 0,3 %Mg 1.durum(mm) 0,2306 0,1973 0,1572 0,2085 0,3435 0,1788 0,2389 0,2468 0,2329 0,1893 0,2435 0,2276 0,185 0,2626 0,2393 0,1927 0,228 0,1959 0,1261 0,2237 0,165 0,163 0,1974 0,2558 0,1438 0,1952 0,1826 0,1637 0,1008 0,3622 0,2526 0,2695 0,2038 0,2434 0,1768 0,2382 2.durum(mm) 0,2551 0,3898 0,4298 0,7122 0,4783 0,1882 0,5456 0,35 0,4157 0,3172 0,5441 0,4426 0,2492 0,2493 0,5856 0,2644 0,3768 0,2803 0,5219 0,3652 0,3448 0,5624 0,677 0,576 0,5654 1,1047 0,4755 0,658 0,2226 0,5073 0,2975 0,4463 0,1989 0,3301 0,2968 0,586 3.durum(mm) 0,2383 0,3877 0,4259 0,6922 0,4769 0,1829 0,5471 0,3978 0,3715 0,316 0,5356 0,4123 0,2935 0,2413 0,5863 0,2643 0,3773 0,3752 0,4933 0,3518 0,2591 0,6851 0,612 0,5872 0,5427 1,1284 0,4558 0,6852 0,2266 0,5245 0,2795 0,4489 0,2022 0,3434 0,2314 0,6709

70

ekil 7.1 de % 0,30 Mglu ve ekil 6.2 de % 0,45 Mglu plakalardaki arplmalar mevcuttur. Su verme ve yalandrma sonucunda yzeydeki deiimler yakn deerler iermektedir. Seri 1 dkm sonras, seri 2 suya daldrma sonras ve sra 3 de yalandrma sonras deerleri gstermektedir.

0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Seri 2 Seri 3

Seri 1

ekil 7.1 %0,30 Mg plakalarn dzlemsellik sonular

1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Seri 2
Seri 3

Seri 1

ekil 7.2 %0,45 Mg plakalarn dzlemsellik sonular

ekil 7.3 ve ekil 7.4 de magnezyum yzdelerine gre dkm sonras, su verme sonras ve yalandrma sonras, ayr ayr dzlemsellik sonular dalm

71

grlmektedir. % 0,30 Mg un % 0,45 Mg a gre daha kararl bir yapya sahiptir. Buna bal olarak daha dzlemseldir.

Magnezyum Yzdesine Bal Dzlemsellik

0 dkm sonras; 0,30 0,3 0,2 0,1 daldrma sonras; 0,30 daldrma sonras; 0,45 10 20 30 40 % Mg 0,30 0,45 dkm sonras; 0,45

1,2 0,8 0,4

1,2 0,8 0,4 0 10

y a sonras; 0,30

y a sonras; 0,45

20

30

40

No Panel variable: % Mg

ekil 7.3 Magnezyum yzdesine bal dzlemsellik

Dkm sonras; Su Verme sonras; yalandrma sonras %Mg

1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0
0 10 20 Plaka Says 30 40
Variable dk m sonras daldrma sonras y a sonras

ekil 7.4 Magnezyum yzdesine bal dzlemsellik dalm

Dzlemsellik

Variable dk m sonras dk m sonras daldrma sonras daldrma sonras y a sonras y a sonras

% Mg 0,30 0,45 0,30 0,45 0,30 0,45

72

ekil 7.5 de dzlemsellik lmleri incelendiinde, 36 adet plakann stabil bir ekilde dkld grlmektedir. Grafikte 2 nokta dikkat ekmektedir. Biri 5 nolu plakann lm 0,344 mm ve dieri 30 nolu plakann lm 0,371 mm dir. 2 noktada dkmden kaynaklanan yksek dzlemsellik mevcuttur.

Dkm sonras yzey lmleri

1,2 1,0 0,8 Dzlemsellik 0,6 0,4 0,2 0,0 UCL=0,371 _ X=0,213 LCL=0,055

13

17 21 plaka says

25

29

33

ekil 7.5 Dkm sonras dzlemsellik (mm)

ekil 6.6 su verme ilemi sonrasnda yzeydeki dzlemsellikleri gstermektedir. 30 ve 5 nolu plakalara bakldnda, dzlemsellikleri 0,507 mm ve 0,478 mm dir. Fakat 26 nolu plakay incelediimizde dzlemselliinin 1,105 mm olduu grlyor. 26 nolu plakada, dkm ncesinde 0,195 mm olan dzlemsellik 60 0C de 7 dakika suya daldrldktan sonra 1,105 mm olmutur. Ortam koullar ve su verme metodundaki deiikliklerden olutuu grlmektedir.

73

Daldrma sonras lm sonular

1,2 1,0 0,8 Dzlemsellik 0,6 0,4 0,2 0,0 LCL=-0,099 1 5 9 13 17 21 Plaka says 25 29 33 _ X=0,439
1

UCL=0,977

ekil 7.6 Su verme sonras dzlemsellik (mm)

lmlerinin tmne bakldnda, dkmden ve su vermeden sonraki dzlemselliklerde fark edilir bir deiim gzkmektedir. Su verme ve yalandrma sreci sonraki lmler ele alndnda dzlemsellik de byk deiimler olumamtr (ekil 7.7).

74

3 lmn Dzlemsellik Sonular

1,2 1,0 0,8 Dzemsellik 0,6 0,4 0,2 0,0 LCL=-0,120 1 12 23 34 45 56 67 Plaka Says 78 89 100 _ X=0,440 dkm sonras daldrma sonras
1

yalandrma sonras
1

UCL=1,001

ekil 7.7 Plaka lm sonular (mm)

Yalandrma srecinin dzlemsellik zerinde ok etkin olmamas nedeni ile su verme sonras deerleri incelenmitir. ekil 7.8 de grld gibi 9 parametrenin dzlemsellik zerinde etkileri tek tek ele alnmtr. Mg yzdesi Solsyona Alma Scakl (oC) Solsyona Alma Sresi (saat) Su Verme ncesi Bekleme Sresi (sn) Su Verme Suyu Scakl (oC) Su Verme Sresi (dk) Yalandrma ncesi Bekleme Sresi (saat) Yalandrma Scakl (oC) Yalandrma Sresi (saat) % 0,30 luk Magnezyum orann, %0,45 lk magnezyum oranna gre dzlemsellikte daha etkili olduu grlyor. Solusyona alma scakl 535 oC,

75

solusyona alma sresi 6 ile 8 saat arasnda , su verme ncesi 20 sn , su scakl 80

o

C , suda kalma sresi 3 dakika tutulmaldr.

Su Verme Sonras
% Mg
Tsol
t_sol

0,48 0,40 0,32

0,30

0,45
twait

525

Dzlemsellik

535 Tsu

545

6 t_su

0,48 0,40 0,32

10

15
twait2

20

40

60
Tage

80

5
t_age

0,48 0,40 0,32

10

24

140

160

180

ekil 7.8 9 Parametrenin koullara bal deiimi

Bu lmler jant zerinde yapldnda; 30 adet jantn ekme dzlemsellik ve ovallik oranlar 3D cihaznda llmtr. Isl ilem ncesi numaralandrlan jantlar sl ilem arabasna sra ile konulmutur. Dkm ve sl ilem sonras dzlemsellik, ovallik ve balans deiimleri ekil 7.9 da verilmitir. 26 nolu jant incelendiinde dkm sonras ovallik ve dzlemsellikte, en yksek deerlere sahiptir. Ancak sl ilem sonrasnda bu durum deimitir. 22 nolu jantta sl ilem sonras dzlemsellik ve ovallik 26 nolu janta gre daha fazladr.

76

ekil 7.9 30 jantn dzlemsellik, ovallik ve balans deerleri (mm) D. Aldoruk ( kisisel iletiim , 2008)

ekil 7.10 Jantn dzlemsellik, ovallik ve balans ilikisi D. Aldoruk ( kisisel iletiim , 2008)

77

ekil 7.10 da dzlemsellik deerindeki deiim, ovallik deiimine gre ok daha geni aralk meydana gelmektedir. Yukarda belirtilen grafikler incelendiinde, artan dzlemsellik ve ovallik deerleri ile balansnda artt grlyor. Balans yksek kan jantlarn, arabadaki yerleim yerleri incelendiinde suya ilk giren yerde ve frn duvarna en yakn yerde olan en scak jantlar olduu grlmtr.

7.2 Ansys lm Sonular Plakada deneyler sonucunda 1.deneyde 0,4435 mm, 2.deneyde 0,44387 mm, 3.deneyde 0,46798 mm ve 4.deneyde 0,42813 mm deformasyon meydana gelmitir. Oluklu plakada 1.deneyde deformasyon 0,42877 mm olmutur. Dier 3 plakadaki yzeysel deiimlerde 2.deneyde 0,4291 mm, 3.deneyde 0,45029 mm ve 4 deneyde 0,41527 mm olarak grlmektedir. Plakalarn scaklklar deney sonularnda ortalama 32-33 oC civarnda oldu. Ansys analiz sonularnda ise, deneyler sonular ile birlikte incelendiinde birbirlerine yakn deerlere sahip olduklar grlmtr.

7. 3 Sonular Bu almada kalp dizayn tasarlanp kalp yapmndan sonra sl ilemde dzlemsellik deiimlerini tam olarak gsterebilecek. 4 mm plakalar dklmtr. 54 adet plakadan 36 tanesi Minitab 14 de tasarlanan 36 deney artna gre testlere tabi tutulmutur. Isl ileme girmeden nce, su verme srecinden sonra ve yalandrma srecinden sonra her plakann dzlemsellii, 3D tezgahlarnda belirlenen 20 nokta zerinden llmtr. Dzlemsellik sonularnn incelenmesi sonras; Magnezyum yzdeleri % 0,30 ve % 0,45 belirlenmiti. Sonulara bakldnda % 0,30 Mg nun % 0,45 Mg a gre daha stabil bir yol izledii grlmektedir.

78

Solsyona alma scaklklar 525 oC, 535 oC ve 545 oC olarak belirlenmitir. Deneyler sonucunda 545 oC de en az arplma grlmtr. Solsyona alma sresi 4,6 ve 8 saat olarak tutulmu ve deneyler sonucunda 6 yada 8 saat bize en az dzlemsel deiiklii vermitir. Su verme ncesi bekleme sresi 10,15 ve 20 sn olarak belirlenmi ve deneyler yaplmtr.15 ve 20 sn de en az dzlemsellik deiim olmutur. Su verme srecindeki su scakl 40oC, 60oC ve 80oC olarak belirlendi. Deneylerde 80 oC suda en az arplma olumutur. Su verme srecinde plakann suda kalma sresi 3,5 ve 7 dakika olarak planlanmtr. 3 dakika su vermede en az dzlemsellik deiim grlmtr. Yalandrma sreci deney sonular incelendiinde, yalandrma srecinin

plakalar zerindeki dzlemsellie etkisinin ok etkin olmad gzlemlenmitir. Fakat deney sonular incelendiinde, en iyi parametrelerin 10 ile 24 saat arasndaki yalandrma ncesi beklemede, 160 oC yalandrma scaklnda ve 2 saat yalandrmada alnd gzlemlenmitir. ekil 7.9 da yaplan almada incelendiinde, su verme srecinde suya ilk giren ve frna en yakn olan jantlarda en yksek arplma olutuu gzlemlenmitir. Nedeni ise, frn duvarna yakn olan jantlar dier jantlara gre daha yksek sya sahiptir. Suya ilk giren jantlar ise dier jantlara gre daha dk scaklktaki suya girmektedirler. nk jantlar suya girdike suyun scakl artmaktadr. Bu sonulara gre, arplmada zeltiye almadan ok, su verme ileminin etkili olduu ve kritik parametrelerin bunlar olduu grlmtr. Ansys analizlerinde, dz plaka ve belli aralkla oluk alm plakalar karlatrldnda, oluklu plaklarn dz plakalara gre daha az yzeysel deiim gsterdii grlmektedir. deal parametrelerde yaplan deneyde yzeysel deiim plakada 0,4435 mm ve oluklu plakada 0,42877 mm olarak olumutur.

79

Tm analizler incelendiinde 4 nolu plakann deneyler srasnda yzeysel deiimi 0,4837 mm civarnda olmutur. Analizler sonucunda, 0,44387 mm ve dier analizde 0,4291 mm deiim saptanmtr. 26 nolu plaka ortam koullarndan dolay byk bir arplmaya maruz kalmt. Fakat analizler yapldnda uygun bir ortamda 0,46798 mm ve 0,45029 mm olarak yzeysel deiim gerekletirilmitir. 15 nolu plakada deneyler srasnda minimum miktarda yzeysel deiim gzlenmitir. Analizler sonucunda 0,42813 mm ve 0,41527 mm deiimler grlmektedir. almalar sonucunda saysal almalarn fikir verebilecei fakat i yapda deiiklikleri analiz edememesi nedeniyle deneysel almalarn, saysal almalara gre ncelik tad grlmtr.

80

KAYNAKLAR Akhter, R., Ivanchev, L. ve Burger H.P. ( October 26, 2006). Effect of pre/post T6 heat treatment on the mechanical properties of laser welded SSM cast A356 aluminium alloy. Materials Science and Engineering A447 ( 2007) 192 - 196. Retrieved October 2007, www.sciencedirect.com / Atlas Metallographique dela ,(bt), S13/4 Askeland, D. R. , (1990). The science and engineering of metarials, 2. Edition, stanbul, Chapman&Hall s.423. Ammar, H. R. ve Samuel, A.M. (b.t). Porasity and fatique behavior of hypceuectc and hypereutectc aluminium silicon casting alloys. Ammar, H. R. ve Samuel, A.M. (b.t). Porasity and fatique behavior of hypceuectc and hypereutectc aluminium silicon casting alloys. Cavaliere, P., Cerri, E. ve Leo, P. (February 24, 2005). Effect of heat treatments on mechanical properties and damage evolution of thixoformed aluminium alloys. Materials Characterization 55 ( 2005) 35 -42. Retrieved November 2007, www.sciencedirect.com / Chain, K., S., Jones, P. ve Wang, Q. (June 18, 2001). Fatique crack growth and fracture paths in sand cast B319 and A356 aluminium alloys. Materials Science and Engineering A341 (2003) 18 - 34. Retrieved November 2007, www.sciencedirect.com / Demir, E. ( 2007) Jant retim tezgahlar ve aralar

81

Dvme aluminyum kamyon jantlar, ( b.t), http://www.noregt.com/ee/images/uploads_noregt/Alcoa_gen_brochure_turkish0 2.pdf European aluminium association and the university of liverpool partnership program, (n.d). http:// aluminium.matter.org.uk Estey, C., M., Cockcroft, S. l., Maijer D.M. ve Hermesmann C. ( March 2, 2004). Constitutive behaviour of A356 during the quenching operation . Materials Science and Engineering A383 ( 2004) 245 - 251. Retrieved September 2007, www.sciencedirect.com / Gekinli, L. F. (2002). Aluminyum ve alamlarnn sl ilemi, 2.sl ilem sempozyumu, stanbul, TRKYE, ubat 07 - 08 Guzowski, M. M., Sigworth, G.K. ve Senter, D.A.(1987). The role of Boron in the grain Refinement of aliminium with titanium, metal transactions, 18A, 603-19. Haghayeghi, R., Zoqui, E.J., Halvaee, A. ve Emamy, M. ( April 12, 2005). An investigation semi solid Al-7Si-0.3 Mg alloy produced by mechanical stirring. Journal of materials processing technology 169 (2005) 382-387. Retrieved October 2007, www.sciencedirect.com / Kashap, K. T. ve Chandrashekar, T.( 2001 ). Effect and machanisms of grain refinement in aluminium Alloys. Bull mater Indian Academy of Science Banglore 24 / 4, 345-353. Mondolfo, L. F. (1983). Grain Rfinement in the casting of Non Ferrous Alloys, Garain Rfinement in casting and welds. Metallurgical society of AIME 3-5. Polmear, I. J. ( 1981 ). Light metals. E. Arnorld Publishers ,LONDON.

82

Shivukmar, S., Rcci, S., Steenhoff, B. ve Sigwort, G. (1989) An Experimental study to optimize the heat teratment of A356 Alloy, 93rd AFS Casting Congressi. AFS Texas 7-11 mays S 13-14. Tash, M., W., Samuel, F. H., Doty H.W. ve Valtierra S. ( June 26, 2006). Effect of metallurgical parameters on the machinability of heat-treated 356 and 319 aluminum alloys. Materials Science and Engineering A434 ( 2006) 207 - 217. Retrieved September 2007, www.sciencedirect.com / The Aluminium Association, (1988). Alumminium Statistical Review The American Society for Testing and Materials (ASTM). B618-B108, ASTM B108. Youn, S., W. ve Kang, C. G. ( December 6, 2005). Characterization of age hardening behavior of eutectic surface on rheocast A356-T5 alloy by using nano/micro-indentation, scratching and atomic force microscopy. Materials Chemistry and Physics 100 ( 2006) 117 - 123. Retrieved November 2007, www.sciencedirect.com /