T.C.

STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS MZKOLOJ ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

CAZ MZNN GELM SREC VE ETNK MZKLERLE ETKLEM

ERCAN KESEROLU 2501020562

Danman : Prof. Emel ELEBOLU

STANBUL - 2005

Z Bu tez almasnn temel amac, 19. yzyln sonlarnda ortaya kan ve 20. yzylda gelierek gnmze kadar varln srdrmeyi baarabilen Caz Mziinin Tarihsel Geliim Srecini ortaya koymakla birlikte, dnyann dier corafyalarna zg ulusal-geleneksel ve etnik mziklerin, Caz Mzii zerindeki etkilerini ve bu mziklerin bugnn cazna yapt katklar sergilemek ve karlkl etkileimlerini ortaya koymak olmutur. Genel anlamda ele alndnda btn mzik trlerini nceleyen Doalama unsurunun cazda kullanm ve Doalama kullanan dier mzik trleriyle ortak yanlar da vurgulanm ve farkl bir bak asyla da Geleneksel Trk Mziinin Caz Mziine yapabilecei katklar ve Caz Mziinin, Geleneksel Trk Mziine yapabilecei katklar ortaya koymak olmutur. ABSTRACT The main aim of this study is to analyze Jazz Music, which emerged in late 19th century and has been able to continue its very existence until today, with its historical progress. A further aim is to display how Jazz Music is influenced and what contributions are made to todays Jazz Music by nationaltraditional and ethnic types of music around the world, showing the mutual interactions between them. Moreover, this study aims, in a general sense, to deal with the application of improvisation, the prior form of all types of music, to Jazz Music, putting forward what it has in common with other musical types that incorporate the element of improvisation. Finally, it is aimed, from a different point of view, to indicate what contributions Traditional Turkish Music can make to Jazz Music and vice versa.

iii

NSZ

Caz Mziinin Tarihsel Geliim Srecini ve Etnik Mziklerle Etkileimlerini incelerken ncelikle Cazn Tarihsel Geliim Srecini kronolojik olarak ortaya koymak, sonra da genel anlamda Etnik Mziklerin Caz Mzii ile ve Caz Mziinin de Etnik Mzikler ile karlkl etkileimlerini incelemek bu tez almasnn ana konusunu oluturmutur. zele inildiinde ise Geleneksel Trk Mziinin de Caz Mziine yapt ve yapabilecei katklar gerek mikrotonal ses sistemi bakmndan, gerek ritmik unsurlar ve basit, bileik ve aksak olmak zere byk zenginlikler gsteren l birimleri bakmndan ve gerekse de yine ok byk zenginliklere sahip olan algsall bakmndan farkl zellikleri ile irdelemeye altm. Bu tez almasnn oluumunda bana yol gsteren ve almama k tutan danmanm, sayn hocam Prof. Emel ELEBOLUna teekkrlerimi sunarm.

iv

NDEKLER Z-ABSTRACT .. iii NSZ ..... iv NDEKLER . v TABLO LSTES vii RESM LSTES viii KISALTMALAR LSTES . xi GR . 1 1. BLM CAZIN TANIMI ... 3 2. BLM CAZ MZNN TARHSEL GELM SREC, CAZ . 9 STLLER VE CORAF MERKEZLER ... 9 2.1 1890-1900: Ragtime Stili ....... 10 2.2 1900-1910 : New Orleans Stili 14 2.3. 1910-1920 : Dixieland Stili ... 18 2.4. 1920-1930 : Chicago Stili . 19 2.5 1930-1940 : Swing Stili .. 21 2.6. 1940-1950 : Bebop Stili 25 2.7. 1950-1960 : Cool Jazz (Serin Caz, Sakin Caz) ve Hard Bop Stilleri 28 2.8. 1960-1970 : Free Jazz (Serbest Caz) Stili ... 30 2.9. 1970-1980 : Electric Jazz (Elektrik Caz) Stili 31 2.10 1980 ve Sonrasndaki Stiller ve Akmlar .. 33 3. BLM CAZ MZNN ELEMANLARI . 37 3.1 Caz Mzii Enstrmanlar .. 37 3.1.1 Melodik Grup . 37 3.1.1.1 Tahta Nefesli alglar . 37 3.1.1.1.1 Klarinet ailesi 37 3.1.1.1.2 Saksofon ailesi ... 39 3.1.1.1.3 Flt . 41 3.1.1.2 Bakr Nefesli alglar .. 42 3.1.1.2.1 Trompet, Kornet ve Flugelhorn (Bl). 42 3.1.1.2.2 Trombon 43

3.1.1.2.3 Tuba ... 44 3.1.1.3 Yayl alglar ... 44 3.1.1.3.1 Keman 44 3.1.2 Ritmik Grup 45 3.1.2.1 Drums (Davul Ailesi) ... 45 3.1.2.2 Percussions (Perksyon-Vurmal alglar) 46 3.1.2.3 Bass (Kontrbas, Elektronik ve Akustik Bas Gitar) Ailesi .. 47 3.1.2.4 Piyano, Org, Synthesizer, Keyboards (Tm tulu alglar) 48 3.1.2.5 Klasik, Akustik, Elektronik, Elektro-Akustik Gitarlar . 54 3.1.3 Dier alglar . 55 3.2 Ritmik Oluum .. 55 3.3 Melodik Oluum 56 3.4 Armonik Oluum ... 57 3.3.1 Intervals (Aralklar) .. 59 3.3.2 Chords (Akorlar) ... 62 3.4 Sound (Tn) Oluumu ..... 65 3.5 Doalama . 65 3.6 Blues Etkisi ... 66 3.7 Biim ... 71 3.8 Dzenleme 73 4. BLM CAZ MZNN ETNK MZKLERLE ETKLEM .. 74 SONU .. 102 BBLYOGRAFYA / KAYNAKA ................................ 103

vi

TABLOLAR LSTES

Tablo 3.1: Seslerin harfler ile gsterilen simgesel karlklar 57 Tablo 3.2: Basit Aralklar ...... 59 Tablo 3.3: Do Majr gamnn dereceleri zerindeki doal 7li akorlar ..... 62 Tablo 3.4: Akor sembolleri ......... 63 Tablo 3.5: Caz Mziindeki 5 temel 7li (drt sesli) akorlar .... 63

vii

RESMLER LSTES Sayfa Resim 2.1 : Scott JOPLIN .. 11 Resim 2.2 : Scott JOPLINin The Entertainer adl Ragtime ... 12 Resim 2.3 : Scott JOPLINin Gladiolus Rag adl Ragtime 13 Resim 2.4 : Jelly Roll MORTON ... 16 Resim 2.5 : New Orleans Stili Cazn ritmik yaps ... 17 Resim 2.6 : Dixieland Stili Cazn ritmik yaps .... 18 Resim 2.7: King Olivers Creole Jazz Band . 20 Resim 2.8 : Swing Ritmi ..... 22 Resim 2.9: Frederick Lowenin Almost Like Being in Love adl Swingi ... 24 Resim 2.10 : Bebop Stili piyanisti Thelonious MONK .... 27 Resim 2.11 : Trompeti Miles DAVIS ... 28 Resim 2.12: Herbie Hancockn Actual Prof adl Funk eseri ... 35 Resim 3.1 : Klarineti Sidney BECHET ... 38 Resim 3.2 : Klarineti Benny GOODMAN ... 38 Resim 3.3 : Saksofoncu John COLTRANE .. 39 Resim 3.4 : Saksofoncu Charlie PARKER ... 39 Resim 3.5 : Trompeti Dizzy GILLESPIE ... 43 Resim 3.6 : Trompeti Miles DAVIS . 43 Resim 3.7 : Caz kemancs Stephane GRAPHELLI .... 45 Resim 3.8 : Kontrbas Charles MINGUS 48 Resim 3.9 : Piyanist Ray CHARLES .... 50 Resim 3.10: Count BASIEnin Blue and Sentimental adl eseri . 51 Resim 3.11: Duke ELLINGTONin Cotton Tail adl eseri (1) .... 52 Resim 3.12: Duke ELLINGTONin Cotton Tail adl eseri (2) 53 Resim 3.13: Caz Armonisi Akor Sistemi ... 58 Resim 3.14: Tam Aralklar ..... 60 Resim 3.15: Eksilmi Aralklar .. 60 Resim 3.16: Artm Aralklar . 60 Resim 3.17: Major Aralklar .. 61 Resim 3.18: Minr Aralklar .. 61 viii

Resim 3.19: Az Mkemmel Konsonans Aralklar ... 61 Resim 3.20: Dissonans Aralklar ... 61 Resim 3.21: Do Major gamnn tm derecelerindeki doal 7li Akorlar ... 62 Resim 3.22: Caz Mziinde 60 Akor Sistemi .. 64 Resim 3.23: Armonik Fonksiyonlaryla 12 llk Blues Kalb (1. Tip) .. 67 Resim 3.24: Armonik Fonksiyonlaryla 12 llk Blues Kalb (2. Tip) .......... 68 Resim 3.25: Armonik Fonksiyonlaryla 12 llk Blues Kalb (3. Tip) ...... 68 Resim 3.26: 11 sesten oluan Blues Gam ..... 69 Resim 3.27: Caz arkcs Billie HOLLYDAY .. 69 Resim 3.28: Caz arkcs Ella FITZGERALD 70 Resim 3.29: Blues Stili Caz Mzisyenleri . 71 Resim 3.30: Joe BURKEn Moon Over Miami adl eseri . 72 Resim 3.31: Jerome KERNn All The Things You Are adl eseri 73 Resim 4.1: George GERSHWINin Rhapsodie in Blue adl eserinin girii ... 76 Resim 4.2: Aaron COPLANDn Klarinet Konertosu (1) . 77 Resim 4.3: Aaron COPLANDn Klarinet Konertosu (2) . 78 Resim 4.4: Aaron COPLANDn Klarinet Konertosu (3) . 79 Resim 4.5: Claude DEBUSSY 80 Resim 4.6: Claude DEBUSSYnin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (1) 81 Resim 4.7: Claude DEBUSSYnin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (2) 82 Resim 4.8: Claude DEBUSSYnin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (3) 83 Resim 4.9: Claude DEBUSSYnin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (4) 84 Resim 4.10: Claude DEBUSSYnin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (5) .. 85 Resim 4.11: Piyanoda sol el iin bir Boogie-Woogie rnei 87 Resim 4.12: Antonio Carlos JOBIMin The Girl From Ipanemas (1) ... 89 Resim 4.13: Antonio Carlos JOBIMin The Girl From Ipanemas (2) ... 90 Resim 4.14: Azeri piyanist Aziza Mustafa ZADEH . 91 Resim 4.15 Trk Piyanist Aydn ESEN .... 92 Resim 4.16 Piyanist Aydn ESENin Loves Haunts adl eseri (1) .. 93 Resim 4.17 Piyanist Aydn ESENin Loves Haunts adl eseri (2) .. 94 Resim 4.18: 1 Tam seslik mesafe iindeki 9 paralk Komal ses sistemi .. 95 Resim 4.19: Trk Mziindeki Komal ses sistemi ve 2li aralklar . 96 ix

Resim 4.20: Trk Mziinin Komal ses sisteminde aralklarn isimleri .. 96 Resim 4.21: argah (Do) sesinden balayan argah Makam .. 97 Resim 4.22: Paul DESMONDun Take Five adl eseri (1) .. 99 Resim 4.23: Paul DESMONDun Take Five adl eseri (2) 100 Resim 4.24: Bir Trk Mzii algs olan Ud .... 101 Resim 4.25: Bir Trk Mzii algs olan Tambur ... 102

KISALTMALAR LSTES

Ed. By ev. Ibid. Op. cit. W. date W. place

: . Editr, yayna hazrlayan : . eviren : . Ayn eser : . Ad geen eser : Basm tarihi yok : . Basm yeri yok

xi

GR
1890larda ortaya kndan gnmze Caz Mzii, bir Evrensel Mzik olarak varolmaya devam etmektedir. Evrensel niteliini, yaplan aratrmalarn sonularna gre, bugn dnyann be ktasnda hem Caz Mzii alan mzisyenlerin saylarnn hi azmsanmayacak lde ok olmas ve hem de milyonlar aan dinleyici kitlesiyle aklayabiliriz. Bu noktada, caz mziinin ne olduu konusunda ksa bir tanm yapmak gerekirse; Caz, Amerikada ortaya kmasna ramen, Avrupann enstrmanlarn ve armonilerini, Avrupa ve Afrikann ritmik ve melodik elerini kullanan ve bunlar Improvisation (Emprovizasyon, Doalama, irticalen alma anlamnda kullanlmakla beraber, caz mzisyeninin, ayn zamanda bir besteci-mzisyen kimlii de olduu tezini dorulayacak biimde yaratcl ve besteci kimlii n plana karan, yazl olmayan icra etme olgusudur) tekniiyle sentezleyen bir dnya mziidir denebilir. Mziin temel eleri olan ritim, melodi ve armoniye, caz mziinde yine temel bir e olarak doalama katlmtr. Doalama, tabii ki, sadece caza zg bir e deildir. Barok dnemde ve ncesinde de, doalamann varln mzik tarihileri net bir ekilde ortaya koymulardr. Barok Dneme, Basso Continuo (Srekli Bas-ifreli Bas) dnemi de denmesinin anlam da aslnda burada gizlidir. Bu dnemin zellikle algsal mziinde, dngsel olarak duyurulan srekli basn altndaki rakamsal ve iaretsel ifrelere gre, kendi partilerindeki enstrmanlar seslendiren dier mzisyenler, bu eserleri doatan almaktaydlar. Barok Mzik ve Caz Mzii arasndaki nemli bir dier saptama ise, her iki grubun mzisyenlerinin de doalamac mzisyenler olmalar sonucunda mzisyen-besteci kimlikleridir. nk doalama, bir baka ifadeyle de, annda bestelemek ve icra etmektir. Amerikada ortaya km olmas sebebiyle Amerikan caz mzisyenleri uzun yllar boyunca caz, Amerikan Mzii olarak tantmlardr. Ancak Avrupal ve Amerikal caz mzisyenleri uzun sre bu konuda bir anlamaya varamam ve en 1

sonunda yukarda yaptmz saptamalar dolaysyla caz, bugn artk tm dnya caz mzikileri tarafndan Evrensel Mzik olarak kabul edilmitir. Amerikada ortaya kndaki sebeplere gelince, gmen Afrikallarn kendi corafyalarndan koparlarak kle olarak Amerikaya gtrlmelerinden, orada yaadklar aclardan ve vatan zlemlerinden dolay, dini ayinlerde Spirituel 1 (kelimenin tam karl Ruhsal olmakla birlikte, Amerika Birleik Devletlerine ge zorlanan Afrikal siyahlarn Hristiyanlatrldktan sonra syledikleri ngilizce szl ilahiler ve dinsel arklardr) ve Gospel 2 (Anglo-Amerikan Protestan ilahileri. 1870 ylndan balayarak gnmze kadar kullanlmtr. Kuzey Amerika zencilerinin Protestan ilahilerinden kaynaklanan dinsel arklar. 20. yzylda gelitirilen Gospel arklarndaki ezgiler yalndr, ska uygulanan senkoplarn yan sra, mzikal ifadeye etkiler getiren haykrma, inleme, alama, fsldama gibi davurumlar ierir) tr arklarla ilk oluum klarn yakt bilinmektedir. Caz mzii, bu ayinlerde, ayin yneticisinin veya kilise cemaatinden birinin syledii szler ya da orgcunun ald melodilere, cemaatin, gerek szlerin tekrar ile katlm, gerekse, sadece anlamsz tek hecelik szcklerle katlmyla ortaya kmtr. Bir aama daha ileriye gidildiinde bu szler be ve bop hecelerinin de kullanlmasyla yeni bir stil olan bop dnemini balatmtr. Daha sonra bop dnemi, be-bop dnemine dnmtr. Bu oluumlar ilk Caz Mzii oluumlar olarak kabul edilmektedir. Bu tez almasnda, Caz Mziinin Tarihsel Geliim Srecini ve Etnik (Geleneksel-Ulusal) Mziklerle karlkl etkileimleri ve Geleneksel Trk Mziinin Caz Mziine katklar ve Caz Mziinin Trk Mziine etkileri konular irdelenecektir.

1 2

Ahmet SAY, Mzik Szl, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Eyll-2002, Ankara, p:490. Ibid. p:226.

1. BLM CAZIN TANIMI

Caz Mzii (yaklak olarak) ortaya kt 1890lardan itibaren yaad geliim ve deiim srecinde, zn hibir dnemde kaybetmeden ve eskimeden gnmze kadar gelebilmitir. Bir anlamda yaad deiimleri ve daima yeni kaln, dier dnya mzikleri ile girdii etkileimlere borludur. Popler mziklerin her yeni akmnda farkllklar aram, onlarn mzik sanat adna pozitif ynlerini alm ve kendi bnyesinde sentezleyerek kullanmtr. Bir orkestra efi olan Tom Brown, Jazz szcn ilk kez 1915te Chicagoda dinleyici nnde alarken, kendisinin kullandn iddia eder. Oysa szck 1913te bir San Francisco gazetesinde mzikal balamda kullanlmt. Balangta Jasm veya Gism olarak kullanlan, sonra Jass, daha sonra da Jazz olarak deien szck, argo anlamyla sporda ve oyunda hz ve enerjiyi ifade etmekle birlikte; yine argoda, cinsel balamda tohum yerine kullanlmaktayd. 1 Caz szc, dier dnya dillerinde de ilk kullanlndan bu yana fonetik olarak byk farkllklar gstermemitir. Dilimizdeki Caz szc, kken olarak ngilizcedeki Jazz kelimesinden gelmekle birlikte fonetik olarak kelimenin Franszcasnn Trkedeki telaffuzu kabul edilmitir. Mzik Tarihi Ahmet Say da, caz tarihisi ve aratrmac John Mehegan referans olarak gsterip, szce ilikin yle bir fikir sunmaktadr;
Birok Amerikal, daha Jazz szcn duymamken, Avrupada Belikal avukat Robert Goffin ve Fransz yazar Hugues Panassie, caz hakknda ciddi ve nesnel yazlar yazmlardr 2

Joachim Ernst BERENDT, Caz Kitab Ragtimedan Fusion ve Sonrasna, ev. Nee OZAN, Ayrnt Yaynlar, 2003. p:28-29. 2 Ahmet SAY, Mzik Ansiklopedisi, Bakent Yaynevi,1985, Cilt 1, p:241.

Amerikal caz eletirmeni Marshall W. Stearns ise, uzun almalardan sonra Caz Mziiyle ilgili yle bir tanm yapmtr:
Caz; Avrupa ve Afrikann ritimlerini, Avrupa, Afrika ve Latin Amerikann alglarn ve melodilerini, Avrupann armonilerini kullanan ve bu elemanlar doalama tekniiyle sentezleyen bir evrensel mzik trdr
3

Tm bu tanmlamalara karn Caz Mziinin tanmn yapmaya iddetle kar kan grler de mevcuttur. yle ki;
The Swing Era isimli kitabnda caz yazar (ayn zamanda mzisyen, akademisyen ve besteci) Gnther Schller, Doas gerei, gerek caz bir formle dayandrlamaz veya deimeyen bir mkemmellik anlayyla temellendirilemez der. Caz, tarihi boyunca srekli deiim geirmitir. Bir zamanlar gerek cazn sadece New Orleanstan ktn dnenlere inat, mzik hemen rotasndan sapm ve arka arkaya Bebop, Cool, Third Stream, Modal, Free, Jazz-Rock, Fusion, Electronic gibi yepyeni ve her seferinde kafalar daha da ok kartran akmlar yaratmtr. Tam birileri bu sefer tanmladk ite hnzr diye iin iin sevinirken, caz ele avuca smaz bir tavrla bu tarifi snrlayan zelliklerden bir veya birkan terk ederken, yepyeni bakalarn daarcna katmtr! Bu tarif merak da aslnda yazar, izer ve eletirmenlere aittir ve srekli kendi nyarg ve saplantlarn karlayan tanmlarla karlar ortaya. Halbuki, caz tarihi boyunca, mzisyenler bunun tam aksine tm bu tanmlamalara kar kmtr; mziin ne olmas veya olmamas gerektii konusunda genellikle pek tavr almamlardr. Dncelerini rahata ifade edebilen eitimli olanlar bile, ounlukla aldklar mziin etrafna snrlar koyan sohbetlere girmekten uzak dururlar. Saksofoncu Wayne Shorter, Benim iin caz kategori ddr! derken, Louis Armstrongun caz tanmlamasn isteyen bir muhabire verdii cevap ise alaycdr: Bu soruyu sorduuna gre, hi bir zaman renemeyeceksin demektir!... 4

3 4

Ibid. Seda BNBAGL, Andante Klasik Mzik Dergisi, Temmuz-Eyll, 2005, p:78.

Caz Tarihine bakldnda, Caz Mziinin tanmn yapmak yerine, ierdii zn doru alglanmas, doasna uygun yaplarn kullanlmas ve dahas; caza, kendini ifade edebilecek ve bir tanm yaplmasna gerek brakmayacak bir ekilde mziksel ifadenin gl olmasnn n planda tutulduu gzlemlenir. Bu yaklam, caz mzisyenleri tarafndan genel kabul grm bir yaklamdr.
Amerikada, mzii tanmlama konusundaki bu isteri yle yaylr ki, caz dergisi Downbeat, 1940larn sonunda Bebop devriminin pek ok okurunu Caz Mziinden uzaklatrd dncesiyle, onlar yeniden kazanmak iin bu dneme kadar olan mzie, Cazn yerini alacak baka bir isim bulunmasn tevik eden bir yarma bile aar okurlar arasnda. Tabii sonu baarl deildir. Caz oturmu bir kavramdr. O zaman bile!... 5

Benzer bir gr ise yledir;

ngiliz yazar Stuart Nicholson, Jazzwise dergisine yazd bir yazda, Bugnn cazn karlayan bir tanm bulur bulmaz, bir bakas geliyor ve o tanm geersiz hatta zavall bir hale getiriyor diyor ve gerek cazn nelerden olumas gerektiini anlatmak iin kullanlan u kadar Swing bu kadar Blues gibi zorlama reetelerin ne kadar manasz olduundan bahsediyor. Ayrca bu igzar tanmlama giriimlerinin cazn potansiyel geliimini olumsuz etkilediini, caza zarar verdiini ekliyor. Yazar Simon Frithin Performing Rites isimli kitabnda, kural ve adetlerin artk snrlayc ve gln gelmeye balayan eski tarz ve stillerin bir nevi iflas ettiinden bahsettiine dikkati eken Nicholson, Diller gibi toplumlar da deiir ve kendilerini ifade etmek iin yeni yollar bulurlar. Dil ve mzik, toplumun isteklerini ifade etmeye artk yeterli gelmedii an deiim kanlmazdr. Bu cazda da byledir diyor 6

5 6

Ibid. p:78-79. Ibid. p:79.

Caz piyanisti Bill Evans iin caz ne deildir, nasldr! Duke Ellington iin caz, manas olmayan bir kelimeden ibarettir. Oxford Companion to Jazzin editr Bill Kirchnere gre caz davet eden bir mziktir, mahrum eden deil. Wayne Shortera gre, caz, meydan okunan, sayg ve sadakatle balanmak yerine kurallar ve estetii srekli yklmaya allan bir mziktir. Caz, bazlar iin yaratclk, bazlar iin zgrlk, bazlar iin samimiyettir. 7 Tm bu farkl grlere ramen yine de Caz Mziinin tanmn yapmak gerektiinde, ncelikle genel anlamyla mzii oluturan elemanlar ortaya koyup, daha sonra da Caz Mziinin youn olarak kulland elemanlar eklemek doru bir yaklam olacaktr. Mzii oluturan elemanlar ana gruba ayrlrlar; 1- Temel elemanlar, 2- kincil eleman, 3- Yabanc elemanlar. 1- Temel elemanlar; A- Ritim, B- Melodi, C- Armoni. 2- kincil eleman tn, 3- Yabanc elemanlar ise sz ve jestin mzie etkisidir. 8
7 8

Ibid. Emel ELEBOLU, Tarihsel Adan Evrensel Mzie Giri, dal Neriyat, stanbul,1986, p:11.

Bu noktada belirtilmesi gereken nemli bir konu, Caz Mziinin, Barok, hatta Rnesans ve ncesi dnemlerden gelen ve hatta, tm mzik trlerini nceleyen bir olgu olan Improvisation (doalama) tekniini byk bir younlukla kullanmas ve bu teknii temel elemanlarndan biri olarak kabul etmesidir. Doalama ise, Caz Mziinin en temel zelliklerinden biridir. Caz Mziinde, mzisyen, bestelenen mzii icra etmekle birlikte, doalama yoluyla melodik, armonik ve ritmik anlamda mzie kendinden bir ok unsur katmaktadr. Caz Mzii bestecileri, eserlerini besteledikten sonra icra aamasnda ister bestecinin kendisi olsun, ister yalnz icrac caz mzisyeni olsun, her defasnda farkl duyumlar sunabilirler. Bu sebepten dolay, her caz mzisyeninin bir de besteci kimlii olduu gerei ortaya kmaktadr. Cazn, Avrupa Konser Mziinden en byk fark budur. Avrupa Konser Mzii icrasnda, bestecinin eserinin bir tek sesine, esine veya nansna dokunulamazken, cazda, doalama yoluyla her icrac yazl olan eserin duyurulmasndan bir aama sonra, tamamen kendi melodilerini ve kendi mziini icra etmektedir. Caz Mzii, ortaya kt ilk yllarda Avrupa Konser Mzii (burada bahsi geen Avrupa Konser Mzii terimi, yeri geldiinde Bat Mzii, Klasik Bat Mzii, Evrensel Mzik, Dnya Mzii,gibi terimlerle neredeyse ayn anlamda kullanlmakla beraber, zel durumlarda corafyay belirtmek iin Avrupa Mzii gibi terimler de kullanlacaktr) ile kurduu iletiim ve etkileimi sonrasnda Klasik-Caz, Rock Mzik ile Caz-Rock, Pop ile Pop-Caz, Elektronik Mzikler ile Elektronik-Caz trleri ortaya kmtr. 1980lerde de Fusion (dilimizde kaynam olarak anlam bulan bu ifade Caz Mziinin, dier mziklerle etkileimlerini anlatmaya yarayan en iyi ifade olarak zel bir yer tutar), akmlar ortaya kmtr.

Farkl bir bak asyla irdelenecek olursa, bu durum; Charles Darvinin Deiime adapte olabilen ve yeni kalmay baarabilen, yaar diye ksaca zetlenebilen Natural Selection 9 teorisiyle de rtr. Gnmzde Caz Mzii algsal anlamda, Avrupaya ek olarak Afrika, Amerika, Asya ve neredeyse tm dnya corafyalarna ait enstrmanlar kullanmaktadr. Ritmik anlamda Afrika ve Latin Amerikayla beraber, dier corafyalarn ritimleri ve caza zg swing (ritmik bir eleman olmann yan sra ayn szck Caz Mziinde 1930lar kapsayan genel bir stilin addr. Szck iinde byk ya da kk yazlan ilk harf aradaki fark kesin bir ekilde ortaya koyar. lk harf byk olduunda Swing Era [Swing a ya da Swing Stili] anlalr. Kk olduunda ise swing ritmi anlatlmak istenir.) gibi zel ritmik yaplar da sklkla kullanlmtr. Melodik anlamda, yine Avrupa ve Afrika melodilerinin baskn olduu gzlemlenir. Bunun yan sra Trkiyeden Hindistana, inden Brezilyaya, Azerbaycandan Avustralyaya, bir ok farkl lkenin ve etnik grubun melodileri de kullanlmaktadr. Armonik anlamda ise, Avrupa Konser Mziinin ancak 20. yzylda kullanmaya cesaret edebildii elemanlar byk bir ustalkla kullanm ve armonik yapy ok daha ileriye gtrmtr.

http://anthro.palomar.edu/evolve/evolve_2.htm (evrimii, 18.09.2005)

2. BLM CAZ MZNN TARHSEL GELM SREC, CAZ STLLER VE CORAF MERKEZLER
Klasik Bat Mziinde, Rnesans, Barok, Klasik, Romantik, Avant-Garde, ve benzerleri gibi dnemler ne anlam ifade ederse, Caz Mziinde de Stiller ayn olguyu ifade ederler. Caz Mziinin geliimini, farkl kaynaklarda da rastlanabilecei gibi 10ar yllk dnemler halinde ele almak, Tarihsel Geliim Srecini daha net olarak ortaya koymak adna doru bir yaklam olacaktr. Bu kronolojik 10ar yllk dnemler, blgesel ve karakteristik zellikleri yanstmaktadr. 1 te yandan sorun bir stilin varln ne kadar srdrd deildir. nemli olan ne zaman doduu ve mzikal etkisinin ne zaman dorua ulatdr. Bu adan bakldnda, her 10 ylda bir -hem de genellikle her 10 yln banda- yeni bir stil ortaya kmtr. 2 yle ki; 1890-1900 : Ragtime Stili 1900-1910 : New Orleans Stili 1910-1920 : Dixieland Stili 1920-1930 : Chicago Stili 1930-1940 : Swing Stili 1940-1950 : Bebop Stili 1950-1960 : Cool Jazz (Serin Caz, Sakin Caz) ve Hard Bop Stilleri 1960-1970 : Free Jazz (Serbest Caz) Stili 1970-1980 : Electric Jazz (Elektrik Caz) Stili 1980 ve sonrasndaki stiller ve akmlar, olmak zere bu stiller sralanabilir.

Joachim Ernst BERENT, Caz Kitab Ragtimedan Fusion ve Sonrasna, ev. Nee OZAN, Ayrnt Yaynlar, 2003, p:indekiler. 2 Ibid. p:30.

rnein; Ragtime ve New Orleans stilleri 20. yzyln balarnda daha popler olmalarna karn, varlklarn daha uzun yllar srdrmler ve kronolojik olarak sonraki stilleri etkilemilerdir.

2.1 1890-1900: Ragtime Stili Ragtime, Caz Mziine temel oluturan stillerden biridir, birincisidir.
19. yzyln son eyreinde ortaya kan bir tr ya da n biim olan Ragtime, sert vurgulu ritmik yaps ve folklorik melodileriyle bir piyano mzii olarak Amerikadaki siyahlar tarafndan uygulanmtr. Ragtime, genellikle 2 zamanl l birimlerinde, orta tempoda ve Avrupa Mziinin March (Mar, yry) karakterine yaknlk gsteren zellikler tamaktadr. Ragtimen sanatsal nitelii giderek gelitii iin, bu mzik caz sanatnn ilk rnekleri arasnda saylmtr. 3 Caz Mzii, genel anlamda dans etmek iin deil, dinlemek iindir. Bu nermeye karn bir ok dans mzii caz etkilemitir. Bu etkileimler sonucunda bir ok caz mzisyeni de, farkl corafyalara ait dans mziklerini Caz Mzii formatna uyarlayp, bu ynde eserler vermilerdir. Ragtime da Avrupa Mziindeki Marn yan sra Polkaya da benzerlik gsterir. 1840larda Amerikada klelerin, kle sahiplerinin kendini beenmi havadaki yryleriyle alay etmelerini simgeleyen bir dans tr olan Cakewalk 4 (Kek Yry) ve 20. yzyln balarnda moda olan, hzlca tempoda, 2/4 veya 6/8 l birimlerine sahip bir baka dans tr olan One-Step 5 (Tek-Adm) danslarna elik etmek iin bestelenmi Ragtimelar da vardr. Ragtimelar Amerikada ortaya kndan ksa sre sonra Avrupada da yaygnlk kazanmtr ve Amerikada siyahlarn ritmik anlaylaryla harmanlanmtr. Tarihsel olarak daha sonraki stillerde de farkl dans mziklerinin caza etkileri gzlemlenebilir.

3 4

Ahmet SAY, Mzik Szl, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Eyll-2002, Ankara, p:444. Ibid. p:89. 5 Ibid. p:385.

10

Bu stilin en nemli bestecisi kukusuz 1868-1917 yllar arasnda yaayan Scott Joplindir. Joplin, 600den fazla Ragtime bestelemi ve bu stilin ncs olmay fazlasyla hak etmitir. Ragtimelar, serbest doalama rn eserlerdir. Joplinin, bu eserlerini, serbest doalama esnasnda rettii bilinmektedir. Joplinin kendi dneminde mekanik piyanoya kaydettii bir Ragtimen, yaklak 50 yl sonra Amerikal caz eletirmeni R. Blesh plaa aktararak bu rnei gnmze tamtr. Joplin dnda, James Scott (1886-1938) ve Joseph Lamp (1887-1960) de ok sayda Ragtime bestelemilerdir. Caz Mziinde ilk stil olarak New Orleans Stili kabul edilir. Ancak, bu stil henz olumadan nce Ragtime vard. Bilinenin aksine, Ragtimen merkezi New Orleans deil, Scott Joplinin mesken tuttuu Missouridir. 6

Resim 2.1: Ragtime bestecisi Scott JOPLIN 7

6 7

BERENT, op.cit., p:22. http://www.free-albums.net/photos/photo-www.lsjunction.com/people2/joplin.jpg (evrimii, 01.03.2005)

11

Resim 2.2: Scott JOPLINin The Entertainer adl Ragtimenn giri kesiti 8
8

http://www.free-albums.net/photos/photo-icking-music-archive.org/scores/joplin/the-entertainer.png (evrimii, 01.03.2005)

12

Resim 2.3: Scott JOPLINin Gladiolus Rag adl Ragtime 9

http://www.free-albums.net/photos/photo-icking-music-archive.org/scores/joplin/gladiolus-rag.png (evrimii, 01.03.2005)

13

2.2 1900-1910 : New Orleans Stili

Amerika Birleik Devletleri New Orleans ve Louisiana kentlerini para karlnda satn almadan nce bu iki kent, spanya ve Fransann egemenlii altndayd. spanyol ve Franszlarla beraber, Almanlar, Slavlar, rlandallar, ngilizler ve Afrikadan getirilen kleler de New Orleansda yaamaktaydlar. Kltrel anlamda bu karmak yapdaki kentte en nemli toplumsal sorun, dil sorunuydu. nceleri bu topluluklarn her biri, dil farkllndan dolay kendi mziklerini dinlediler, kendi danslarn ettiler, kendi dillerinde arklar sylediler. Ama sonralar yle iyi kaynatlar ki, hep birlikte ngiliz halk arklar syleniyor, spanyol danslar ediliyor, Fransz bale mzii alnyor, Prusya marlaryla yrnyor ve Afrika kkenlilerin geleneklerine dayanan bir ayin treni olan Woodoo trenlerine birlikte katlarak eski Afrika gelenekleri de yaatlyordu. Kiliselerdeki ilahilere ve Chorallere 10 (erken ortaadaki tek sesli kilise arklarndan balayarak mzik tarihinde pek ok eidiyle deiimler sergileyen dinsel mzik eserleri iin kullanlan genel bir tanm olmakla birlikte, ok sesli rneklerinde ise kontrapuntal [yatay ok sesli, poli-melodik] olmaktan ok, armonik [dikey ok sesli] oluu, en belirgin zelliidir) siyahlarn Afrikadan beraberlerinde getirdikleri davullar da katlmaya balamt. Siyahlar da kendi vatanlarnda taptklar iyi ve kt ruhlara veda edip, onlarn yerine Hristiyan tanrs iin dualar etmeye balamlard. Dnemin New Orleansnda mzie duyulan sevgi gerekten ok byk olmutur. Bunun en byk kant, bilinen yaklak 30 orkestrann varldr. Yaklak 200.000 nfuslu Mississippi Deltasnda aktif olarak mzik yapan 30 orkestrann oluu, burada mzie duyulan byk sevginin gerek ve ok nemli bir gstergesidir.
Vokal ve enstrmantal heterofoniyi 11 (iki ya da daha fazla sesin benzemezlik iinde beraber tnlamas olmakla birlikte, bir baka ifadeyle Evrensel Bat Mziinde de kullanlan temann duyurulduu anda eitlemenin de beraberinde
10 11

SAY, op.cit., p:306. Ibid. p:246.

14

sunulmasdr) bir sisteme koymak ve cazn enstrmantallemesi ile repertuarn bir dereceye kadar dzene sokmak iin atlan btn kesin admlar New Orleansda gereklemitir. Bu nedenle, bilinen en erken ve cazn en tutarl mzik topluluu (Ensemble) tarz ile doalama metodu New Orleans Caz olarak bilinir 12

Bir sylence olarak gelen cazn New Orleansda doduu tezi daha nce rtlm olsa da, bu mziin New Orleansda daha da berraklat gerei gz ard edilemez. Krsal kesimde siyahlarn alrlarken syledikleri Worksonglar (i arklar), ak hava ayinlerinde sylenen Spiritueller, eski ilkel Blues arklar, ...gibi elemanlar gerek cazn berraklamasnda katks byk olan etkenlerdir. 13 New Orleansda iki farkl siyah grubun yaad bilinmektedir. Bunlar Creoleler (Kreol) ve Amerikal siyahlardr. Kreol siyahlar Fransz smrgecilik dneminin karma kltrnden gelmektedirler. Kullandklar dil ngilizce deil, bozulmu bir Franszca olan Kreolceydi. Bundan dolay da kullandklar isimler genellikle Fransz isimleriydi. Sydney Bechet, Alphonse Picou, Barney Bigard, Albert Nicholas, Buddy Petit, .gibi. rnein; Jelly Roll Morton Amerikal deil Kreol olduunu ve asl adnn Ferdinand Joseph La Menthe olduunu her frsatta vurgulamtr. 14 Ayrca Jelly Roll Morton caz, kendisinin kefettiini iddia etmektedir. 15 New Orleans Stilinde, Kreol-Fransz etkisinin nemi, birer Fransz gelenei olan Mardi Gras Karnaval ve Funerals (Caz Mzisyenlerinin hznl bir mzikle mezarla kadar elik ettikten sonra, neeli bir havayla geri dndkleri cenaze trenleri) ile vurgulanabilir. 16

Ed. By Stanley SADIE, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Mac Millan Publishers, London, 1980, p:563. 13 BERENT, op.cit., p:25. 14 Ibid. p:26. 15 Ibid. p:34. 16 Ibid. p:27.

12

15

New Orleans mzisyenleri arasndaki bu iki grubun mzikleri de birbirlerinden farkllklar gstermektedir. Eitimli Kreol mzisyenler nota bilirlerdi ve daha yetkin mzisyenlerdi. Amerikal gruba ait siyah mzisyenler ise daha ok iten geldii gibi mzik yaparlard. Gnmze ulaan mzikleri kuaktan kuaa szl olarak aktarlmtr. Besteci, piyanist ve orkestra efi Jelly Roll Morton gibi nemli mzik adamlar ise bu iki gelenei mkemmel bir ekilde sentezlemitir.

Resim 2.4: Jelly Roll MORTON. 17 New Orleans Stilinin ritmik yaps Avrupa Mziinin Mar ritmine ok yakndr. Caz ritmine zg o bilinen dalgalanma henz bu stilde yoktur. Genel anlamda dalgalanmay, 1. ve 3. zamanlardaki gl vurular yerlerinde kalrken, 2. ve 4. zamanlarn da vurgulanmas yaratr. Oysa New Orleans Stilinde bu ritmik olguya pek rastlanmaz. Vurgular 1. ve 3. zamanlardadr.

17

http://www.free-albums.net/photos/photo-www.popmatters.com/music/features/images/020628blues-morton-jelly-roll.jpg (evrimii, 01.03.2005)

16

Resim 2.5: New Orleans Stili Cazn ritmik yaps. 18 New Orleans Stili orkestralar hem enstrmantal hem de toplumsal ilevleri bakmndan mar ve sirk orkestras ile dorudan balantldrlar. Hot (ateli) al, ilk kez New Orleans Stilinde grlr. Bu al teknii, anlatmn son derece scak oluuyla karakterize edilir. Sound, (mzikal tn, ses) cmleleme, vibrato 19 (Salnm, sesi zenginletirmek, yumuatmak, younlatrmak amacyla, vokal mzikte, flemeli alglarda, telli ve yayl alglarda seslendiriciler tarafndan uygulanan titretirme tekniidir. Ses perdelerinin hafife dalgalanlp younlatrlmasdr), attaca (mzik eserlerinde blmler arasnda hi duraksamadan bir sonraki blme hzlca ve abucak girmek anlamndadr) zgnleir. Mzisyenler, enstrmanlarn almaktan ok, onlarla konuarak duygularn yanstrlar. 20

18 19

Ahmet SAY, Mzik Tarihi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, 2. Basm, 1995-Ankara, p:491. SAY, Mzik Szl, p:562. 20 BERENT, op.cit., p:27.

17

2.3. 1910-1920 : Dixieland Stili

Baz kaynaklar 21 bu dnemi, kendinden nceki New Orleans dnemi ile birlikte (1900-1920) kabul etseler de, bu iki stili farkl dnemlerde irdelemek daha doru bir yaklam olacaktr. New Orleansda yalnz siyahlar deil, beyazlar da Caz Mzii yapmaktaydlar. Buna bir rnek olarak; Papa Jack Lainein kurduu gruplarn 1891den beri New Orleansda almakta olduklar verilebilir. Papa Jack Laine, Beyaz Cazn babas olarak bilinirdi. Bu gruplar caddelerde yryerek ya da arabalarda alarlard. Bu araba orkestralarna Band Wagons (Orkestra Vagonlar) denirdi. Eer iki grup caddede alarken karlarlarsa contest (yarma) ya da battle (sava, arpma) olarak adlandrlan mzikal atmalar yaplrd. Caz Mziinin ilk baarl beyaz orkestralar Papa Jack Laine ile balar. Hi phe yoktur ki; Caz Mziine ilk byk baarlarn bu beyaz orkestralar kazandrmlardr. Reliance Brass (kurulu tarihi yaklak olarak 18921893), Ragtime Band (1898) Original Dixieland Jazz Band (1914, ksaca ODJB olarak adlandrlr) ve New Orleans Rhythm Kings dnemin nemli orkestrasdrlar. ODJB neredeyse hi soloya yer vermeyen, insan saran kolektif doalamalaryla cazn ilk dnemlerinin bir ok baarl parasna n kazandrmtr. Bunlara rnek olarak Original Dixieland One Step, Tiger Rags ve At the Jazz Band Ball gsterilebilir. 22

Resim 2.6: Dixieland Stili Cazn ritmik yaps. 23

21 22

SAY, Mzik Tarihi, p:491. BERENT, op. cit., p:28. 23 SAY, Mzik Tarihi, p:491.

18

Genel anlamda Caz Tarihine bakldnda, farkl corafyalarn farkl danslarnn da caz iinde yer bulmalar, nceki stillerde de rastlanan bir olgudur. 1910larn Dixieland Stilinde bilinen nemli bir Caz Dans da Foxtrottur. Foxtrot, Amerikada 1910lu ylarda moda olan, daha sonra dnyann hemen hemen her yerinde yaygnlaan popler bir toplumsal danstr. Orta tempoda 4/4 l birimindedir. 20. yzyln ikinci eyreinde Trkiyenin de baz byk kentlerinde moda olan Foxtrot, vals ve tangonun yan sra, lkemizdeki popler mzik alg topluluklarnn da repertuarna girmitir. Slowfox adl daha ar tempolu bir baka eidi gnmzde hala varln srdrmektedir. 24

2.4. 1920-1930 : Chicago Stili

1920li yllarda Caz Mziinde en nemli 3 olgu; New Orleans Caznn Chicagoda sren parlak dnemi, Klasik Blues ve Chicago Stilidir. Genel olarak New Orleans Stili cazn Chicagoda gelimesi, Amerika Birleik Devletlerinin Birinci Dnya Savana girmesiyle ilikilendirilmitir. O dnemlerde bir sava liman olan New Orleansn Deniz Kuvvetleri Komutan, hareketli bir elence hayat olan Storyvillei, birliklerinin disiplini asndan sakncal olabilecei endiesiyle resmi bir genelgeyle kapatmtr. Bu kapatma kararnamesiyle birlikte Storyvillede bulunan bir ok caz mzisyenini (bu mzisyenler genellikle icrac kimliklerinin yan sra eitmen kimlikleri de bulunan ve Profesrler olarak adlandrlan mzikilerdir) de isiz brakmtr. Bu durum Storyvillede geimlerini salayamayan mzisyenlerin baka kentlere g etmelerine de neden olmutur. En cazip g merkezleri ise Chicago ya da Michigan Gl kysndaki Windy City (Rzgarl Kent) olmutur. Windy City, sunduu renkli elence dnyasyla daha nce de bir ok New Orleansl mzisyeni kendine ekmitir. Bylelikle ok byk ve kapsaml bir g hareketi balamtr. te bu g hareketi aslnda siyahlarn Gneyden Kuzeye geileridir. Caz Mziinin ilk stilleri Ragtime ve New Orleans olarak kabul edilse de
24

SAY, Mzik Szl, p:205.

19

Caz Mzii gerek Altn an bu glerin doal sonucunda 1920li yllarda Chicagoda yaamtr. 25 New Orleans Stili cazn en nl plak kaytlar stilin doduu kentte deil, Birinci Dnya Savandan sonra daha da popler hale gelen bu kentte Gramofon iin kaydedilmitir. Chicagodaki en nemli caz orkestralar olarak; King Oliver Orkestras, Louis Armstrongun Hot Five (Ateli Beli) ve Hot Seven (Ateli Yedili) adl orkestralar, Jelly Roll Mortonn Red Hot Peppers ve Johnny Doddsn New Orleans Wonderers sralanabilir.

Resim 2.7: King Olivers Creole Jazz Band. Baby Dodds, Honore Dutrey, Bill Johnson, Louis Armstrong, Johnny Dodds, Lil Hardin-Armstrong ve King Oliver 26

25 26

BERENT, op. cit., p:30-31. http://www.redhotjazz.com/kingocjbinfo.html (evrimii, 26.09.2005)

20

Bugn New Orleans diye adlandrlan stil, bu yz yln ilk yirmi ylnda New Orleansda alnan ve plaa kaydedilmemi olan arkaik caz deil, New Orleansl mzisyenlerin 20li yllarda Chicagoda yapt cazdr.
27

Chicagoda bir baka geliim de Bluesun en parlak dnemini burada yaam olmasdr. Gerekte Blues, daha caz domadan nce yaklak 1850lerden beri vard. 1850lerde Gney Eyaletlerinin krsalnda Blues arklarnn sylendii bilinen bir gerektir. Bugn Blues olarak bilinen 12 llk kalp o zamanlarda henz kullanlmamaktayd.

2.5 1930-1940 : Swing Stili

Swing szc caz mzii asndan anahtar bir szcktr. ki ayr anlamda kullanlr; bu da yanl anlama olasl dourmaktadr. Birincisi, ritmik bir eyi ifade eder. Caz bu eyle, klasik mziin formdan gelen o gerilimini kazanr. Bu e cazn btn stillerinde, evrelerinde ve al tarzlarnda mevcuttur; yle ki Swing olmazsa caz da olmaz denebilir. 28

1930lu yllarn Swing Stiliyle caz mzii, Caz-Rock ve Fusiondan nce en byk ticari baarsn kazanmtr ve klarineti Benny Goodmana Swing Stilinin kral sfat yaktrlmtr. nceki stillerde Caz Mzii genellikle Two Beat Jazz (ki Vurulu Caz) ad altnda snflandrlmtr. Beat szc ritmik arlk noktas ve vuru anlamn tar. Two Beat Jazz ise iki ritmik arlk noktasn ve iki vuruu ifade eder. 1920li yllarn sonunda caz mziinde iki vurulu stillerden giderek vazgeilmitir. Blgesel anlamda zellikle Kansas City ve Harlemde 1928-1929 yllarnda yeni bir al tarz ortaya kmtr. Bu tarzn Chicago Stiliyle ve New Orleansl caz mzisyenleriyle bulumasyla Swing domutur. Bu buluma, caz tarihinde
27 28

Ibid. p:31. Ibid. p:33.

21

Chicagodan New Yorka yaplan ikinci byk gtr. Swing, iki vurulu cazn tersine Four Beat Jazz (Drt Vurulu Caz) olarak adlandrlmtr. nk; l kavram iinde drt vuru da eit arlkta vurgulanmaktayd. Bu noktada belirtilmesi gereken zel durumlar da mevcuttur. rnein; Louis Armstrong ve baka Chicagolu mzisyenler henz iki vurulu caz stilleri srerken bile drt vurulu caz da bilmekte ve mziklerinde kullanmaktaydlar. Dier yandan Swing Stilinin zirvede olduu dnemlerde Jimmie Lunceford kendi caz orkestrasyla ayn anda hem iki zamanl (2/4) hem de drt zamanl (4/4) l birimlerinde olan mzikler yapyordu. Bir caz parasnn swing ritminde olmasyla, parann kendi Swinginin olmas elbette ki farkl ifadelerdir. Swingin olmas bir baka anlamda parann Grooveu (mzikal balamda parann lezzeti, olmas gereken en st seviyedeki mzikaliteyi vurgular) ile de ilikilidir. Ritmi swing olan her parann Swingi vardr, ancak her Swingi olan para da swing ritminde olmak zorunda deildir.

Resim 2.8: Swing ritmi; 4/4lk l biriminde zel bir yapya sahip olan ritim 29 1930lu yllarn Swing Stilini Big Bandlerin (Byk Orkestralar) douu simgeler. Kansas Cityde Bennie Moten ve Count Bassie orkestralarnda riff ad verilen bir al tarz gelimitir. Bu al tarznda Caz Mziinin geliiminde ve evriminde byk bir rol oynayan call and response (soru ve cevap) yapsna rastlanr. Bu yap Avrupa Konser Mziinin ok uzun zaman ncesinden beri kullanmakta olduu, genellikle 8 llk soru ve cevaptan oluan bir yapdr. Ayrca Barok Dnemin srekli bas yapsyla da benzerlikler gstermektedir. Daha sonralar da zellikle doalamann zirveye ulatrld iki ya da daha ok caz mzisyeninin yapt karlkl atmalarda da sklkla kullanlmtr.

29

SAY, Mzik Tarihi, p:491.

22

Swing Stilinin nemli caz mzisyenleri arasnda klarineti Benny Goodman, tenor saksofoncu Coleman Hawkins ve Chuck Berry, davulcu Gene Kruppa, Cozy Cole ve Sid Catlett, piyanist Teddy Wilson ve Fats Waller, alto saksofoncu Johnny Hodges ve Benny Carter, trompeti Bunny Berigan, Rex Steward ve Roy Eldridge sralanabilir. 30

30

BERENT, op. cit., p:34.

23

Resim 2.9: Frederick Lowenin Almost Like Being in Love adl Swing eseri 31

31

Ed. By Chuck SHER, The New Real Book, Volume 3, Sher Music Co.,1995, p:12.

24

2.6. 1940-1950 : Bebop Stili

1930larn sonlarna doru devasa bir endstri haline gelen Swing, Btn zamanlarn en byk mzik endstrisi olarak tanmlanyordu. Bu tanm, 1930lar ve 1940lar dnldnde olduka doru bir tanm gibi grnebilir. Ancak, gnmzden geriye doru bakldnda mzik endstrisinin ald byk yol ve gsterdii gelimeler dnldnde olduka zayf ve fazlaca iddial bir tanmdr. Swing szc olduka popler bir hale gelip, neredeyse her tr eyann, sigarann, kadn giyim rnlerinin zerinde yer almaya baladnda ve Swing ticari bir markaya dntnde mzikiler de gelimeyi tam ters yne doru yapmlardr. te bu k noktasnda Swing modasnn zirveyi tutan mziine ksmen bilinli olarak srt eviren ve yeni bir ey sylemek isteyen bir grup mzisyen bylece bir araya gelmitir. 32 Daha nce yaklak her 10 yln banda yeni bir stilin gelimesi, 1940larn banda da tekrarlanmtr. Kansas Cityde ilk gelime belirtileri veren Bebop, daha sonra da Harlemde mzisyenlerin buluma merkezleri olan lokallerden ilk klarn ykseltmeye balamtr. Bebop stilinin bir grup mzisyen tarafndan bilinli bir ekilde yaratldn sylemek pek yerinde olmayacaktr. nk; bu stil farkl kentlerdeki birbirinden bamsz caz mzisyenlerinin alglarnda ve bilinlerinde domutur. Yaklak 40 yl nce New Orleansda New Orleans Stilinin parlad gibi, Harlemde de Mintons Playhouse (Mintonn Konser Evi) adl lokal bu stilin benzer bir ekilde parlad merkez olmutur. Ortaya kan bu yeni stile Bebop adnn verilmesini ve szc trompeti Dizzy Gillespie u ekilde aklamtr:

32

BERENT, op. cit., p:34.

25

 o zamanlar gzde olan aralk sramalarnn vokalizasyonunu, yani bemol 5liyi yanstr. Bebop veya rebop szckleri, bu trden melodik sramalar ark olarak sylenmek istendiinde kendiliinden dudaklardan dklyordu Bir arknn melodilerini mrldanrken, szler bilinmediinde la-la-la szcklerinin azdan kmas gibi Tabii ki bebop szcne dair btn aklamalar, son tahlilde kesin olarak nitelenemez; caz terminolojisinde sk sk karlalr bu durumla. rnein bkn Amerikan genlerinin jargonunda, bebop ya da bop dvmeyi veya baklamay ifade eder. Bemol beli bebopun, ya da bir sre sonra yerleen ksaltlm ismiyle bopun en nemli aral oldu. lk zamanlar 5linin kullanlmas yanl veya en azndan hatal tonlama olarak nitelendi; yine de gei akoru olarak, ya da 1920li yllarda Duke Ellington veya piyanist Willie The Lion Smithin pek sevdii gibi, zel armonik efektler yaratmak iin kullanlmas kabul gryordu. Ancak artk btn bir stili kapsyordu; tpk eski caz formlarnn armonik snrlarnn gitgide genilemesi gibi. 10 yl sonra bemol 5li tpk bluesu karakterize eden 3ller ve 7liler gibi kullanlan blue note haline geldi 33

Yukardaki ifadeye ek olarak be ve bop hecelerinin cazn ilk ortaya kt dnemlerdeki gospeller ve spirituellerde kullanldn caz tarihi ortaya koymaktadr. yle ki; bu dini ayinlerde ve trenlerde, kilisedeki koronun iinden karlan solistin - bu kiiler genellikle rahip ve kilise orgcusu olurdu - (bu gelenek de ok daha eski dnemlerde bat mziinin ok seslendirilmesi abalarnn ilk balad yllarda kullanlan Antiphone 34 [Karlkl ark sylemek. Dilimizde seyreke Antifonya olarak kullanlr. Yunanca anti = kar, phone = ses. ki koronun ya da arkcnn dnml biimde tekrarlardan oluan ark syleme gelenei.] geleneiyle tam olarak rtmektedir) seslendirdii melodiye cemaatin be ve bop hecelerini kullanarak katlmas da bu stilin yaratlmasnda bir nclk etmitir. Daha sonralar bu iki hece birleerek Be-bop olarak adlandrlan bu stili dourmutur. Bu tanmdan da anlalaca zere aslnda Bebop Stilinin kayna ok daha eski tarihlere dayanmaktadr.

33 34

Ibid. p:35. SAY, Mzik Szl, p:36.

26

Mintons Playhouseda bir araya gelen caz mzisyenlerinden bazlar, trompeti Dizzy Gillespie, alto saksofoncu Charlie Parker, davulcu Kenny Clarke, piyanist Thelonious Monk ve gitarist Charlie Christiandr. Bu mzisyenler de Bebop Stilinin yaratclar olarak Caz Mzii Tarihindeki yerlerini almlardr.
Doalamalar, her parann banda ve sonunda unison (nison, tekses) sunulan tema ile erevelenir. Bunu genellikle iki mzisyen, ounlukla bir trompeti ve bir saksofoncu birlikte (Dizzy Gillespie ve Charlie Parker tipik ikililerdendir) yapard. Daha mzisyenler doalamaya balamadan nison alnmas yeni bir tnnn, yeni bir tutumun iaretiydi. ster Beethovenin final blmnde (Neeye ark) ya da ncesinde, 9. Senfoninin 1. blmnn ana motifinde, ister Kuzey Afrikada Maripin Bedevi mziinde, isterse de Arap dnyasndaki korolarda olsun, nison mzik psikolojisi asndan unu ifade eder: Bu Bizim cmlemiz. Burada biz konuuyoruz. Hitap ettiimiz sizlerse, bizden farklsnz ve belki de bizim kartlarmzsnz 35

Resim 2.10: Bebop Stili piyanisti Thelonious Monk 36

35 36

BERENT, op. cit., p:36. http://groups.msn.com/jazzbluesbigbandstandards/theartofjazz.msnw?action=ShowPhoto&Photo ID=476 (evrimii, 18.09.2005)

27

2.7. 1950-1960: Cool Jazz (Serin Caz, Sakin Caz) ve Hard Bop
1940l yllarn sonlarna doru, trompeti Miles Davisin alnda da kendini gstermeye balayan huzurlu, uyumlu, sakin ve olgun al tarz, Bebopun asiliinin, huzursuzluunun, asabiyetinin ve taknlnn sonu olmutur. Miles Davis, 1945 ylnda Charlie Parker belisinde almaya balad ilk dnemlerde grupta kendinden nce alan trompeti Dizzy Gillespie gibi asi, asabi ve hrn cmlelerle almaktayd. Sonralar duruldu ve daha sakin ve cool olarak algsn flemeye balad. Daha sonralar ise bu al tarz (piyanist John Lewis gibi) dier mzisyenler tarafndan da kabul grd ve neredeyse tm doalamalara yansd. Bu genel kabul gr sonucunda da bir sonraki akm ve stil olan Cool Jazz domu oldu. Miles Davis ve John Lewisin bu sololar Cool Jazzn ilk sololar olarak dnlse de Lester Youngn 1930lu yllarda ald olduka cool sololar da kronolojik olarak nceliinden dolay vurgulamak gerekir. Cool Jazz olarak bilinen bu stil Miles Davis ve John Lewise ek olarak Tadd Dameron ile de balar. 37

Resim 2.11: Trompeti Miles Davis 38

37 38

BERENT, op. cit., p:38. http://www.allposters.com/-sp/Miles-Davis-Kind-of-Blue_i315859_.htm (evrimii, 18.09.2005)

28

Stilin en nemli oluumlarndan biri de hi kukusuz ki, gzleri grmeyen piyanist Lennie Tristanonun kurduu New School of Musicdir (Yeni Mzik Okulu). Tristano, kurduu bu okulda kendi mzii ve fikirleriyle Cool Jazzn souk, entelektel, ruhsuz grntsn ve bu stilin teorik temellerini byk lde belirlemitir. 39 Tristano ile birlikte alto saksofoncu Lee Konitz, tenor saksofoncu Warne Marsh ve gitarist Billy Bauer de bu okulun kurucularndandr.
Tristano kendi reklamn yaparken sk sk Lennie Tristano and His Intuitive Music (Lennie Tristano ve Sezgisel Mzii) ifadesini kullanrd. Caz anlayndaki sezgisel yan batan ne karmak istedi; bylece zeka inceliklerine yaslanarak mzik yapt eklindeki yarglardan kanmaya alt. Yine de Tristanonun mziinin dinleyiciye genellikle meye varan bir serinlik yayd yadsnamaz. Modern caz ksa sre sonra, daha az soyut, daha anlalr ve daha canl formlara doru evrildi. Stearnn dedii gibi sorun, cool alarken souklamamakt Modern caz Tristanonun cool tarzndan ne kadar uzaklatysa da, okulun modern cazn btn zerindeki etkisi hep hissedildi; hem armonide, hem de en ok okulun simgesi olan dz melodik izgilerin tercih edilmesinde40

Tristanodan sonraki dnemde Caz Mziinin arl Amerikann Bat Yakasna kaymtr. Trompeti Miles Davisin Capitol Orkestrasyla beraber West Coast Jazz (Bat Sahili Caz) ortaya kmtr. Trompeti Shorty Rogers, davulcu Shelly Manne, saksofoncu ve klarineti Jimmy Giuffre ve Hollywood film stdyolarnn film mziklerini yapan dier mzisyenler bu yeni akma doru ynelmilerdir. Mziklerinde Avrupa Konser Mziinin pek ok unsurlar bulunmaktadr. Cazn canll ve dorudanl daha geri planda kalmtr. Bunun sonucunda da New York, Caz Mziinin gerek bakenti olarak kalmtr. Sonuta New York modern, ama caz geleneine bal, canl ve gerek cazn yapld yerdir. 41 Bylece West Coast Jazzn karsna East Coast Jazz (Dou Sahili Caz) kmtr.

39 40

BERENT, op. cit., p:38. Ibid. p:39. 41 Ibid.

29

Caz Mziinde, 1950li yllarn caznn evrimindeki gerilim, aslnda Dou ve Bat Sahili arasndaki gerilim deil, klasiki bir ynelim ile modern Bebop (Hard-Bop) icra eden ou siyah bir grup gen mzisyen arasndaki gerilimdi. Bu stil mzisyenleri arasnda Al Cohn, Joe Newman, Ernie Wilkins, Quincy Jones, Manny Abham, Chico Hamilton, Shorty Rogers, Jimmie Giuffre sralanabilir.

2.8. 1960-1970 : Free Jazz (Serbest Caz) Stili

Caz Mzii tarihinde 1960l yllarn caz, Free Jazz (Serbest Caz) olarak tanmlanr. Bu stilin en nemli yenilikleri ise; Atonal (Ton D) araylara girilmesi, lnn, dzenli vuru ve simetrinin ortadan kalkmasyla birlikte yeni bir ritmik anlayn ortaya k, aniden Dnyaya alan Caz Mziinin Hindistandan Afrikaya, Japonyadan Arabistana, Azerbaycandan Latin Amerikaya tm corafyalardan etkileimleri ile birlikte Dnya Mzii unsurlarn iine almaya balamas, nceki caz stillerinde olmayan younlua vurgu yaplmas, ve mzikal Soundun (tn) grlt boyutuna kadar genilemeleri olarak sralanabilir. New Yorklu eletirmen ve mzisyen Don Heckman 1960l yllarn mziini yle zetlemitir: Doalama yaratcln armonik snrlamalardan kurtarmak isteyen bir eilimin, btn caz tarihi boyunca var olduuna ve doal olarak gelitiine inanyorum. 42 Serbest Cazn bir baka noktas ise, genel anlamyla Caz Mziinin dini deil, din d mzik oluudur. Ancak ilk ortaya kndan itibaren Caz Mzii zerinde etki gsteren din, Hristiyanlk olmutur. Daha sonralar Hristiyanln caz zerindeki etkisi azalmtr. lk caz stillerindeki Gospel ve Spirituel Songlar
42

Ibid. p:42.

30

szl ierikleriyle ve tanrya yakarlaryla caza etki etmilerdir. 1960larda ise dier dinlerin ve zellikle de slamiyetin Caz Mzii zerinde etkileri olmutur. Bu dnemde ise dier dinlerin tasavvufi ve felsefi grleri caz mziine etki etmitir. Hatta dnemin mzisyenlerinden din deitirenlerin de varl bilinmektedir. Arap, Trk ve Hint Mziklerinin zellikle ritmik ve metrik yaplar, dnemin mzisyenlerine olduka farkl ve bir o kadar da zengin gelmitir. Caz Mziinde geleneksel olarak bilinen ve kullanlan l birimleri 4/4, 3/4, 2/4 gibi birimler olmasna karn, dier corafyalarn mziklerindeki 5, 7, 8, 9, 10 zamanl, gibi daha karmak olan bileik ve aksak ll yaplar, stilin caz mzisyenlerine olduka ilgin ve bir o kadar da kullanlas gelmitir. Stilin nemli mzisyenleri arasnda; Charles Mingus, George Russell ve piyanist Oscar Peterson, sralanabilir.

2.9. 1970-1980 : Electric Jazz (Elektrik Caz) Stili 43

Bu dneme kadar olan stiller, yaklak 10ar yllk srelerde incelenebilir. Ancak; 1970li yllarn Caz Mziinin analizi yaplrken bu 10ar yllk dnemlerden vazgeilmelidir. nk; 1970lerde en az yedi farkl stil gelimitir. yle ki; 1-) Fusion (Kaynam) veya Jazz Rock: Klasiklemi Caz Mzii doalamalar, Rock Mzik ritimleri ve elektronik alglarn tnlaryla birlemitir. 2-) Avrupa Romantik Oda Mziine eilim: Cazn bir tr estetik kazandrlm halidir. Bir anda, eliksiz mzik yapan ok sayda solist ve ikili ortaya kmtr. Genellikle davul, kontrbas, gibi ritmik grup alglarna pek rastlanmaz.

43

SAY, Mzik Tarihi, p:492.

31

3-) Jazz Rock: Serbest Cazn yeni kua olmutur. Bir ok eletirmenin cazn artk yok olduuna ilikin yazlarna ramen Jazz Rock hem mzikal hem de ticari anlamda ok byk baarlar kazanmtr. Piyanist Richard Muhal Abramsn kurduu AACM-Association for the Advancement of Creative Musicians (Yaratc Mzisyenleri Destekleme Dernei) adl mzisyenler birliine bal cazclar giderek n plana kmaya balamlardr. 1970lerin serbest caznda, grnteki bir ok elikilere ramen, siyahlarn mzii Afrikal kklerine daha bilinli, gl ve daha planl bir tarzda baldr. AACM mzisyenleri artk cazdan deil, Great Black Musicten (Byk Siyah Mzik) sz ederler. 44 4-) Swingin geri dn: lk bakta Fusion veya Jazz Rock alnd izlenimini veren bu dnem mzikleri aslnda Swing dneminin byk ustalarnn yaptklar mzikleri hatrlatan tarzlarda mzik yapan bir gen kuan varolduu bir sretir. 5-) Be-Bopn geri dn: Swingin dnyle aknlk geiren caz dnyas, ayn srete saksofoncu Dexter Gordonn dnyle daha da byk bir aknlk geirir. 6-) Avrupa Caz: 1960l yllarda filizlenmeye balayan Avrupa Caz, bu dnemde iyice kendini kabul ettirmitir. Atonaliteyle beraber Tonal Avrupa Caz da varolmutur. Webern, Berg, Stockhausen, Boulez gibi bir ok Avrupal mzisyen Serbest Caz Stilinin yansmalarnn gzlemlendii eserler vermilerdir. 7-) Cazn Evrensellemesi: Yava yava caz, rock ve eitli mzikal kltrleri aan ve btnletiren bir mzik ve mzisyen tipi domaya balamtr. Be-Bop stiline geri

44

BERENT, op. cit., p:54.

32

2.10. 1980 ve Sonrasndaki Stiller ve Akmlar

1980li yllar ve sonras dnemlerdeki Caz Mziini incelerken de, tek bir stilden sz etmek pek olanakl deildir. Bu dnemin caznn karakteristik zelliklerinden biri, nceki stiller arasnda varln korumu olan snrlarn kaldrlmas ve almasdr. te bu snrlarn kaldrlmas sonucunda 1980li yllarn ve sonraki dnemlerin Caz Mziinde karma stiller yaratlmtr. Stiller arasndaki snrlarn almas, 1980lerin caznn temel unsuru haline gelmitir. Hi bir stile bal olmakszn yaplan Caz Mziinin, kendisi bir stil olmutur. Zenginliinin ve eitliliinin farknda olan bu stilin stilden ok, ucu ak bir icra tarz olduunu bilen caz, post-modern hale gelmitir. 45
Post-modern caz artk syle diyor: Hibir stil kendi bana dnyay aklamaya yetmez. Mzikal adan her stil kullanlabilir; sadece ada, modern caz deil, hard-boptan be-bopa, Swinge, New Orleans Caznn elerine kadar geleneksel al tarzlar da. Mzisyenler stil konusunda genel olarak sylenen eyleri derhal btn mzik trlerine aktardlar. Her ey, sadece cazda ikin olanlar deil, cazn dnda kalan mzikal aralar da artk kullanlr oldu ve birbirine kartrlarak amalgam haline getirildi. Btn mzik trlerinin ve stillerinin eitliine duyulan inan, postmodern cazn temelidir. Bu nedenle 1980den bu yana Caz Mziini aadaki husus belirlemitir: 1-) Yeni cazn ncesinde var olan her ey, -cazn o zengin hazinesi- bir anda ada caz mzisyeni tarafndan her ynyle kullanlr hale geldi. 1980li yllarn caz gelenekte derin bir diyalog balatmtr. 2-) Post-modern caz, farkl ve genellikle de birbirlerine uymayan stil elerinin okluundan bir birlik yaratmtr. Uzlamaz, muhalif bir mzik iinde ztlklar bir btnn iine monte ederek birletirmeyi baarr. Post-modern cazn sk karlalan ilkesi, uyumsuzluun uyumudur.

45

Ibid. p:66-67.

33

3-) Alnt sanat 1980lerin caznn aralarndan biri haline gelmitir. Postmodern caz, davulcu David Mossun da iaret ettii gibi, alntlanan mzikal fragmanlarn, yan yana dizilerek birletirildii bir balant mziidir

Bill Laswell gibi bir ok caz mzisyenine gre 1980lerden sonrasna ait yzlerce yeni ve farkl, farkl olduu kadar da birbirinin iinden doan stiller vardr. Bununla birlikte baz zel al tarzlar dierlerinin nne geer ve daha ar basarlar. Ancak hi biri dierinden bamsz deildir ve aralarnda akc bir etkileim ve her trl karm vardr. Bu bilginin nda ana balklar yle sralanabilir: 1-) Neoklasisizm: lk defa Amerikal cazc Gary Giddins tarafndan Caz Mziine uyarlanan Neoklasisizm kavram serbest cazn btn unsurlarn kullanarak caz geleneinin byk mirasn ada bilince ulatrr. Serbest cazn atonal ve lsz oluu, dzensiz vurular, simetrinin ortadan kalkmas, etnik etkilerin artmas ve zellikle de tnnn ortadan kalkmas gibi unsurlar geleneksel icra tarzlaryla kartrlp, birletirilir. 2-) Klasisizm: Neoklasisizme kar bir harekettir. Serbest caz bir kenara brakr ve 1970li yllarda bebopn geri dnnn kald yerden devam eden bir akmdr. Klasik modern caz gelitirir ve cazn zanaatkar ynne yeniden deer kazandrr. 3-) Serbest Funk: Jazz-Rocktan esinlenerek doan bir akmdr. Serbest Funk; funk, new wawe ve hatta punkn ritim ve seslerinin nefesli alglarla yaplan doalamalarda birletirilmesidir.

34

Resim 2.12: Herbie Hancockn Actual Prof adl Funk eseri 46

46

SHER, op. cit., p:1.

35

4-) Dnya Mzii: Dnya mzii geliimini srdrmektedir. Asya, Afrika, Hint, Orta Dou ve dier dnya mzik kltrlerinden unsurlar kendi yorumlaryla btnletiren caz mzisyenlerinin says gittike artar. 5-) No Wave, Noise Music (Grlt Mzii) veya Art Rock (Sanatsal Rock): No wave mzii, bir yandan Serbest Cazn elikilerinden, dier yandan ise rock ve punktan domaktadr Bu akm, Serbest Caz doalamalarnn, punk, heavy metal, trash rock, minimal music, etnik mzik ve saysz farkl kaynan lgn, kabna smayan tnlarnn ve ritimlerinin byleyici karmdr. 47 Caz Mziinin btnnde ve zellikle de 1980ler ve sonrasnn Caz Mziinde, teknolojik gelimelerin nda, elektronik alglarn ve bilgisayarlarn gelimeleri ve caz mzisyenlerinin de byk oranda bu alglar ve teknolojiyi kullanmalar sonucunda, gnmzde Caz Mzii balangcndan beri dier mziklerle etkilemi ve varln srdrmtr.

47

BERENT, op. cit., p:69.

36

3. BLM CAZ MZNN ELEMANLARI 3.1 Caz Mzii Enstrmanlar Caz Mzii enstrmanlar
Melodic Section (Melodik Grup) ve

Rhytmic Section (Ritmik Grup) olarak iki ana balk altnda irdelenebilir.

3.1.1 Melodik Grup 3.1.1.1 Tahta Nefesli alglar 3.1.1.1.1 Klarinet ailesi
Klarinet, cazn geliimindeki btn evrelerde iletiim sembol olmutur. Trompet, trombon ve klarinetten oluan eski New Orleans kontrpuannda, klarinetin, trompet ve trombon arasndaki bolua bir sarmak gibi yerlemesi, konumunu ok iyi aklar. Klarinetin en byk devrini, caz ve popler mziin zdeletii 1930larn Swing dneminde yaam olmas bouna deildir
1

Klarinet Ailesi; Mi bemol Klarinet, Si bemol Klarinet, La Klarinet, Basset-Horn, Bas Klarinet, gibi bilinen tm eitleriyle Caz Mziinin iinde kendisine yer bulmutur. Senfonik mzikteki Yayl alglar Grubu yesi olan kemanlarn (ounlukla 1. kemanlarn) melodik grevini, Caz Mzii Orkestralarnda birincil melodik alg olarak Klarinet stlenmitir.

Joachim Ernst BERENT, Caz Kitab Ragtimedan Fusion ve Sonrasna, ev. Nee OZAN, Ayrnt Yaynlar, 2003, p:258.

37

Caz Mzii Klarinetileri arasnda, Benny Goodman, Alphonse Picou, George Lewis, Johnny Dodds, Jimmie Noone, Sidney Bechet, Albert Nicholas, Leon Roppolo, Frank Teschemacher, Lester Young, Jimmy Dorsey, Pee Wee Russel, Bob Wilber, Kenny Davern, Artie Show, Woody Herman, Jimmy Hamilton, Buster Bailey, Edmond Hall, Buddy DeFranco, Jimmy Giuffre, Rolf Khn, Tony Scott, Benny Maupin, Stan Hasselgard, Zoot Sims ve Buddy Collette saylabilir.

Resim 3.1: Klarineti Sidney BECHET. 2

http://www.maxalbums.com/photos/photo-ww.nps.gov/jazz/images/jazz_history_sidney_bechet.jpg (evrimii, 01.03.2005)

38

Resim 3.2: Klarineti Benny GOODMAN.

3.1.1.1.2 Saksofon ailesi Saksofon Ailesi de Klarinet Ailesi gibi tm yeleriyle Caz
Mziinin temel alglarndandr. Sopranino, Soprano, Alto, Tenor, Bariton, Bas, gibi tm eitleriyle melodik grubun eleman olarak Caz Mziine byk bir renk getirmitir. Bununla birlikte zellikle Big Bandlerde (Byk Caz Orkestralar) bakr flemeli alglarla birlikte armonik ve ritmik oluuma salad katklarla Caz Mzii Orkestralarnn vazgeilmez bir algs olmutur.

deal bir caz algs olan Saksofon, Trompet kadar youn ses hacimli ve ifadeli olmasnn yan sra, Klarinet kadar da kvrak ve hareketlidir.

http://www.maxalbums.com/photos/photo-wwwmusic.duke.edu/jazz_archive/artists/goodman.benny/03/91.JPG (evrimii, 01.03.2005)

39

Caz saksofoncular arasnda, Coleman Hawkins, John Coltrane, Charlie Parker, Stan Getz, Sydney Bechet, Lucky Thompson, Woody Herman, Johnny Hodges, Budd Johnson, Jerome Richardson, Archie Shepp, Wayne Shorter, Ernie Watts, Tom Scott, Kenny G. (Kenny Gorelick), Branford Marsalis, sralanabilir.

Resim 3.3: Saksofoncu John Coltrane 4

http://www.allposters.com/-sp/John-Coltrane-Blue-Train_i328745_.htm (evrimii, 18.09.2005)

40

Resim 3.4: Saksofoncu Charlie Parker 5

3.1.1.1.3 Flt
Melodik Grubun bir dier algs olan Flt de gnmze kadar kendine Caz Orkestralarnda yer bulmutur. zellikle 1950li yllarda Flt dier enstrmanlar grubunun bir yesi olarak anlmaktayd. Ancak Klarinet geri ekildike, Flt ne kmtr. En azndan 1950li yllarn ikinci yarsndan itibaren bu alg, modern caz kaytlarnda Swing Dneminin Klarinetine zg o ince, hafif, enlikli tiz pozisyonuna yerlemitir. Fltn caz mzii iine girmesi ne kadar 1950li yllara dayandrlsa da bilinen ilk flt solosunu 1927 ylnda Kbal Flt Alberto Socarras, Clarance Williams Orkestrasnn bir kaydnda almtr. Gnmz mziinde Jetro Tull gibi baz gruplar, Flt, dominantmelodik enstrman olarak kullanmaktadrlar.

http://www.allposters.com/-sp/_i96367_.htm (evrimii, 18.09.2005)

41

3.1.1.2 Bakr Nefesli alglar 3.1.1.2.1 Trompet, Kornet ve Flugelhorn (Bl)

Bakr Nefesli alglar Ailesinin Caz Mziinde vazgeilmez algs Trompet ve Kornettir. Cazn ortaya kndan gnmze kadar olan srete Trompet hep var olmutur. Balangta daha ok kullanlan Kornet, daha sonralar Trompet ile beraber kullanlm ve takip eden srete de yerini Trompete brakmtr. zellikle ilk ortaya kan stillerde Byk Caz Orkestralarnda melodik grup yeleri olarak kullanlmlardr. Bu grevlerinin yan sra dier Bakr flemeli alglar ve Saksofon Ailesi ile birlikte de armonik zenginlii duyurmak amacyla birden ok sayda Trompet ve/veya Kornet kullanlm, akor sesleri bu alglar arasnda paylatrlm ve ritmik senkoplarn oluumuna da katk salamak amacyla ok youn bir ekilde kullanlmtr. Bu iki algnn dnda yine ayn ailenin bir baka yesi olan Flugelhorn (Bl) da naif, yumuak ve akc tonu nedeniyle Caz Mziinde kullanlan bir baka alg olarak varolmutur. Caz Mzii Trompetileri arasnda; Buddy Bolden, Rex Steward, Bix Biederbecke, Louis Armstrong, Dizzy Gillespie, Miles Davis, Arturro Sandoval, Chat Baker, Randy Brecker, Wynton Marsalis, Ray Nance, Markus Stockhausen (Besteci Karlheinz Stockhausenin olu), gibi isimler sralanabilir. Bu mzisyenlerin byk bir ounluu hem Trompet hem de Kornet almaktaydlar.

42

Resim 3.5: Trompeti Dizzy GILLESPIE 6

Resim 3.6: Trompeti Miles DAVIS 7

3.1.1.2.2 Trombon
Trombon, zellikle byl ses tns, slide (kulis) tekniini kullanabilmesi ve glissando (kulis ile tam ton, yarm ton ve hatta mikrotonal anlamda sesi kaydrma) yapabilirlii nedeniyle caz orkestralarnda ok youn olarak kullanlan bir baka bakr nefesli alg olmutur. Doalamal sololarda algnn yapsal yetenekleri de gz nne alndnda zellikle melodilerde esiz tnlar duymak mmkndr. Ayrca yine Trompet, Kornet ve Saksofon Ailesi ile beraber armonik ve ritmik unsurlar iin de kullanlan bir joker algdr. Dahas; Caz Mziinin ilk dnemlerinde Trombon, bir ritim ve armoni algsyd. lk caz orkestralarnda Nefesli bir Kontrbas muamelesi grmtr.

6 7

http://www.amazon.com/exec/obidos/ASIN/B000050I3P/002-9439501-7443247 http://www.milesdavis.com/home.htm (evrimii, 01.03.2005)

43

3.1.1.2.3 Tuba
Tuba, bas ses rengine sahip bir alg olduundan Caz Mziinin ilk yllarnda Byk Caz Orkestralarnda kontrbastan nce kullanlan bir algyd. Melodik grevi ok az olmakla birlikte, ritmik grup iinde yer alan bir alg olarak Caz Mziinde kendine yer bulmutur. Ayrca ilk Caz Stillerinden bu yana askeri mzik alannda mzik yapan orkestralarn (1910larn Dixielandinde Band Wagonlarn) ve bandolarn da vazgeilmez bir algs olmutur.

3.1.1.3 Yayl alglar 3.1.1.3.1 Keman

Caz Mziinde Yayl alglar Ailesinden yalnzca Keman ses rengi itibariyle solist alg olarak nadiren Caz Orkestralarnda kendine yer bulabilmitir. Kontrbas ise Ritmik Grup alglar iinde yer almakta, ancak Viyola ve Viyolonsele cazda (bir ka zel Yayl Quarteti dnda) neredeyse hi rastlanmamaktadr. 1960l yllarn sonlarna doru Keman, btn ilginin topland bir odak oluverdi. Bir Keman Furyasndan sz edilmeye baland; bu algnn btn bir Caz Tarihi boyunca oynad ikincil rol dnldnde, bu daha da artc bir durumdu. Keman cazda kesinlikle yeni olmamakla birlikte (New Orleans Caznn Korneti kadar eskidir), tnsnn yumuakl yznden, Trombon, Trompet ve Saksofonlarn Swing yapan birlikteliinde eit haklara sahip bir rol oynamas olduka gecikmitir. 8

BERENT, op. cit., p:414.

44

nemli Caz Kemanclar arasnda; Joe Venuti, Edith South, Ray Nance (aslnda Trompetidir), Stephane Graphelli, ve Keman Elektronik hale getiren Jean-Luc Ponty sralanabilirler. 1980lerden itibaren caz alan ve doalama yapan yayl alglar

drtllerinin ortaya kmas da bu balamda deerlendirilmesi gereken bir baka olgudur. Bu gruplar,; Kronos Quartet, Black Swan Quartet, Turtle Island String Quartet ve Modern Quartet olarak sralanabilirler.

Resim 3.7: Caz Kemancs Stephane GRAPHELLI 9

3.1.2 Ritmik Grup 3.1.2.1 Drums (Davul Ailesi)

Avrupa Konser Mzii geleneinden gelen birisi iin, cazdaki davul nce grlt algsdr. Davulun byle alglanmas her ne kadar paradoks gibi gzkse de, bu durum bu algnn Avrupa mziinde grlt algs olmasndan kaynaklanr. Tchaikovsky veya Richard Straussun , Beethoven veya Richard Wagnerin timbal partileri, ilave younluk ve fortissimo efektler yaratmakla ykml olduklar lde grlt esidir. Mzik onlardan bamsz cereyan eder; eer var olmasalar, mzikal olu kntye uramaz. Ne var ki, bir caz davulcusunun vuruu bir efekt deildir; Mziin cereyan ettii alan yaratan eydir. Mzikal olu swing yapan bir davulcunun
10

vuruuyla

srekli

llendirilmedii takdirde anlamszlaacaktr

9 10

http://ooz.tripod.com/cd/htm/770A9F0A2D7FA.htm (evrimii, 01.03.2005) BERENT, op. cit., p:382.

45

Caz Mzii kronolojisine bakldnda davul ailesinin varl hep gze arpar. nk Drums (Davul Ailesi, Davul), ritmik grubun birincil algsdr. Davul, yapsal olarak bir Bass Drum (Bas Davul), bir Snare Drum ya da sadece Snare (Trampet), bir, iki veya daha ok sayda Alto Drums (Alto Davullar) ya da Toms (Tom Tomlar), bir veya iki tane Floor Tom (Bas Tom Tom), Hi-hat ya da Cymbal (sol ayaktaki pedal mekanizmas ile alp kapanan bir mekanizmaya sahip olan ve st ste kullanlan bir ift Zil) ve Crash (eitli ebatlarda olan bir Zil), Ride (genellikle orta ksmna vurularak alnan bir Byk Zil), Splash (Kk Zil) gibi temel elemanlardan oluan komplike bir algdr. Bu temel oluumun yan sra zel durumlarda bir ok eleman da oaltlp, azaltlabilmektedir. Baby Dodds, Zutty Singleton, Ray Bauduc, Gene Kruppa, George Wetling, Dave Tough, Jo Jones, Chick Webb, Max Roach, Art Blakey, Elvin Jones, Roy Hanes, Dannie Richmond, Philly Joe Morello, Buddy Rich, Steve Gadd, Peter Erksine, Lenny White, Omar Hakim, Dennis Chambers, Al Foster, Mark Johnson, Jack DeJonette, Dave Weckl, Vinnie Colaiuta, gibi isimler caz tarihinin en bilinen davulculardr.

3.1.2.2 Percussions (Perksyon-Vurmal alglar)

lk Caz Stillerinde vurmal alglar, Davulun yannda yer alan yardmc ritim alglar olmulardr. 1960l yllardan itibaren ise Vurmal alglar o kadar zenginlemitir ki, davulcudan ayrt edilmesi gereken yeni bir mzisyen tipi, yani; Perksyoncular ortaya kmtr. Bununla birlikte neredeyse btn Davulcular Perksyon da alarlar, veya Perksyoncularn ou Davul da alarlar. Caz Mzii ve etkileim iinde olduu Etnik unsurlarn en nemli balklarndan biri de Vurmal alglar Ailesidir. Gerek Latin Amerikadan, gerek Afrikadan ve gerekse dier dnya corafyalarndan bir ok alg bugnn Caz Mziinde byk younlukla kullanlmaktadr. Tumba, Conga,

46

Bongo, Guiro, Cabasa, Marakas, Vibrafon, Xilofon, Wood-Block, Triangle, Steel Drum, Claves, Chocallo (Shaker), Marakas, Timbale, Pandeira, Tabla, Djembe, Darbuka, Cowbell, (an) eitli boylardaki Ziller, gibi birok alg giderek yaygnlaan bir ekilde Caz Mziinde kullanlmaktadr. Brezilyal Perksyoncu Airto Moreira Amerika Birleik Devletlerine gitmeden nce, yllarca memleketi Brezilyada dolam, Amazonun en sapa ormanlarndan, Brezilyann kuzeydousundaki kurak blgelerden, Mato Grosso steplerinden -sadece burada 120 farkl alg saptamtPerksyon alglar toplam ve zerinde almtr. 11

3.1.2.3 Bass (Kontrbas, Elektronik ve Akustik Bas Gitar) Ailesi Bas alglar, cazn ortaya kndan itibaren Caz Mziinin temel
alglarndan olmulardr. Ritmik grubun alglar olmakla beraber ilk stillerden itibaren nce Kontrbas ve ardndan da Elektrik Bas, Akustik Bas ve Elektro-Akustik Bas Gitarlar olmak zere (1970lerdeki Elektrik Caz Stilindeki istisnai solist ve ikili gruplar hari olmak zere) en kk caz gruplarnn bile vazgeilmez alglar olmulardr. Asl yapsal grevleri, akorlarn kk seslerini duyurmak olmakla birlikte doalamalarn da en lezzetli alglarndandr. Kontrbas, ilk stillerden itibaren caz gruplarnda yer almtr. Bill Johnson 1911 ylnda kurduu ilk caz orkestralarndan olan Original Creole Jazz Bandde (Orijinal Kreol Caz Orkestras) Kontrbas almaktayd. Kontrbasn cazdaki al tarz genellikle, Avrupa Konser Mziindeki gibi Archet (yay) kullanlarak deil, pizzicato (parmakla telleri ekilerek alma) teknii kullanlarak olumutur. Ancak yine de yay kullanm tamamen terk edilmi deildir. New Orleans Stilinde Kontrbas ile Tuba arasnda ciddi bir yer alma savam yaand bilinmektedir. yle ki; bu dnem mzisyenlerinin ou hem Kontrbas hem de Tuba
11

Ibid. p:402-403.

47

almaktaydlar. Swing Stilinde bile (aradan 30 yla yakn zaman gemesine ramen) bu durum deimemitir. 12 Bilinen Caz Baslar arasnda; Ray Brown, Charles Mingus, Jimmy Blanton, Oscar Pettiford, John Kirby, Red Callender, Walter Page, Slam Stewart, Bob Haggart, Major Holley, Pops Foster, Ron Carter, Dave Holland, Harry Babasin, Peter Warren, Eddie Gomez, Marc Johnson, Miroslav Vitous, Eberhard Weber, Jaco Pastorious, Stanley Clark, John Patitucci, Anthony Jackson, Kay Eckhardt Kamargo De Karpeh, sralanabilirler.

Resim 3.8: Kontrbas Charles Mingus 13

3.1.2.4 Piyano, Org, Synthesizer, Keyboards (Tm tulu alglar)

Cazn, Ragtime Stili ile balad kabul edildiine ve Ragtimen da bir piyano mzii olduuna gre Caz Tarihi piyanoyla balar sonucuna varlabilir. Ancak hemen eklemek gerekir ki; New Orleans caddelerinde geit yapan ilk caz orkestralarnda Piyano yoktu. Bu durum da bu saptamaya bir kartlk tekil etmektedir. nk; piyanonun tanabilir bir enstrman olmamas, bu orkestralarda piyano olmamasnn belki de birincil nedeniydi. Daha detayl bir yaklamda ise piyanonun, o dnemlerin hot (ateli) al tarzn benimseyen nefesli ustalar iin vazgeilmez olan caz tonalitesine elverili olmamasdr.
12 13

Ibid. p:368. http://www.allposters.com/-sp/Charles-Mingus_i387607_.htm (evrimii, 18.09.2005)

48

Piyano,

Caz Mziinde

Ritmik

Grup

iinde

dnldnde

(yapabilecei elikler de gz nne alndnda) ritmik oluuma katk salayan bir alg olmakla birlikte, Melodik Grup iinde de sahip olduu yapsal imkanlarla teknik ve artistik doalamann en st seviyelere karlabilecei bir alg olmutur. Caz almak iin sadece bir piyano yeterlidir. Hem melodik anlamdaki geni ses alan, hem armonik olarak ok seslilie uygunluu, hem bas seslerinin imkanlar, hem de ritmik olarak kendi melodilerine elik edebilecek yetide bir alg olmas, bu nermeyi dorular niteliktedir. Piyano ile birlikte ilk stillerden beri kullanlan ve hatta piyanodan da nce var olan org, cazn balangcndan itibaren nemini korumu bir algdr. Keyboards (Tulu alglar) ailesinin bir yesi olan Org, zellikle cazn ortaya kt ilk dnemlerde kilise ayinlerinde Gospel ve Spirituel arklarnda kullanlmtr. Yakn zaman Caz Mziine bakldnda ise yaanan teknolojik gelimelerin dorultusunda retilen elektronik tulu alglar da cazda nemli lde kullanlmaktadr. Synthesizer (Ses Sentezleyicisi), Sampler (Ses rnekleyicisi), Work Stations (MIDI-Musical Instruments Digital Interface [Mzik Enstrmanlar Saysal Arabirimi] sinyallerini kaydetmek suretiyle mzik yapmaya yarayan alma istasyonlar), gibi enstrmanlar da bu grubun dier elemanlardr. Caz Piyanistlerini ok geni bir yelpazede ele almaktan ok, Caz Tarihine damgalarn vurmu nemli isimler arasnda, Art Tatum, Bud Powell, Jelly Roll Morton, Scott Joplin, Fats Waller, Count Basie, Thelonious Monk, Earl Hines, Oscar Peterson, Duke Ellington, Dave Brubeck, Erroll Garner, Cecil Taylor, Bill Evans, Herbie Hancock, Chick Corea, Keith Jarret, Ray Charles, Stevie Wonder, Michel Petrucciani, Michel Camilo, Aziza Mustafa Zadeh, Ayhan Yunku, Aydn Esen, Fazl Say, Burin Bke, gibi isimler sralanabilir. Burada ad anlamayan daha birok caz piyanisti, Caz Mziinde piyanonun ve dier tulu alglarn kullanm konusunda nemli roller stlenmilerdir. 49

Resim 3.9: Piyanist Ray Charles 14

14

http://www.allposters.com/-sp/_i41357_.htm (evrimii, 18.09.2005)

50

Resim 3.10: Caz Piyanisti Count Basienin Blue And Sentimental adl eseri 15

15

Ed. By. Chuck SHER, Larry DUNLAP, The Standard Reel Boks, Sher Music Co. 2000, p:61.

51

Resim 3.11: Caz Piyanisti Duke Ellingtonn Cotton Tail adl eseri 16 (Sayfa:1)

16

Ibid. p:92.

52

Resim 3.12: Caz Piyanisti Duke Ellingtonn Cotton Tail adl eseri 17 (Sayfa:2)

17

Ibid. p:93.

53

3.1.2.5 Klasik, Akustik, Elektronik, Elektro-Akustik Gitarlar

Modern caz gitarnn tarihi Charlie Christian ile balar. 18 Charlie Christian 1939da klarineti Benny Goodman ile birlikte almaya balamtr. Yapsal olarak piyanoyla benzemese de, gitar da tpk piyano gibi hem Ritmik Grup hem de Melodik Grup yesi olarak caz tarihindeki yerini almtr. zellikle Latin etkilerinin youn olduu dnemlerde gitar, hem etnik etkilerin caza tanmasnda, hem ritmik eliklerle, hem arpejleme (armonik anlamda akora ait seslerin krlarak seslendirilmesi) tekniiyle, hem de melodik olarak esiz lezzetteki doalamalara olanak tanyan bir algdr. Balangta klasik ve akustik gitar, sonralar elektrik ve daha sonralar da elektro-akustik gitar olarak cazda yerini alan alg, gnmzde tm eitleri ve elektroniin sunduu ok zel imkanlarla (zel efektlerin yaratlmasnda kullanlan ve ou birer pedal seti halinde bulunan efekt cihazlar sayesinde) tm anlan zelliklerinin yan sra efektif olarak da cazda kullanlan bir alg olmutur. Gemiten gnmze baz nemli caz gitarclar arasnda; Freddie Gren, Cornel Dupree, Eddie Lang, Django Reinhart, Earl Klugh, David Grisman, Charlie Byrd, Les Paul, George Benson, Wes Montgomery, Pat Martino, Kenny Burrell, B.B. King, Jimi Hendrix, John McLaughlin, Carlos Santana, Eric Clapton, Al Di Meola, Paco de Lucia, Frank Zappa, Lee Ritenour, Stanley Jordan (konserlerinde ounlukla ayn anda iki gitar kullanr), Pat Metheny, John Scofield, Mike Stern, gibi isimler sralanabilirler.

18

BERENT, op. cit., p:351.

54

3.1.3 Dier alglar

Bu balk altnda incelenen alglarn ou Caz Mziinde Tali alglardr. 19 Bas Klarinet, Obua, Fagot, saksofon ailesinden az bilinen 2 spanyol nefesli algs olan Stritch ve Manzello, Arp, Akordeon, Bandoneon, Sitar (Telli bir Hint algs), Balaban (bir Azeri algs), Viyolonsel, Dhung (Tibetin dev Alp Kornosu), Nagaswaram (obuaya benzeyen bir Hint algs), Zither (Bavyera telli algs), Gayda (skoya nefesli algs), Rabap (Arap algs), Japon Bambu Fltleri, Norwegian Whistle (Norve Isl adl nefesli bir alg), Kanun (telli bir Trk algs), gibi daha birok alg da farkl kltrlerin ve etnik topluluklarn alglar olarak bu balk altnda irdelenebilir.

3.2 Ritmik Oluum

Caz orkestralar, genellikle daha nce de sz edilen iki ayr enstrman grubundan oluur. yle ki; klarinet, saksofon, trompet, trombon ...gibi nefesli enstrmanlar, melodik yapy oluturan enstrmanlar olduundan, bu grup Melodik Grup ve davul, bas, piyano, gitar gibi ritmik yapy oluturan enstrmanlarn oluturduu ikinci grup da Ritmik Grup olarak adlandrlr. Bu arada zellikle, piyano ve gitar gibi Ritmik Grup enstrmanlarnn da zaman zaman ritmik ve armonik yapnn oluumuna katk salamann tesinde, birer Melodik Grup eleman olarak ortaya kt da grlmektedir. Tm bunlarn doal sonucu olarak da caz mziinin ritmik yaps, aslnda bu iki enstrman grubu arasndaki mziksel diyaloglardan ve gerilimlerden olumaktadr denilebilir. Ezgisel yapy oluturan enstrmanlar, ritmik yap enstrmanlarnn kullandklar zamanlar kullanmaktan ok, Off-Beatleri (Bo Vuru, Bo Zaman) kullanmay tercih ederler. Daha da tesi, ritmik grubun kulland zamanlar ve oluturduklar ritmik yapy bozma eilimdedirler.
19

Ibid. p:422.

55

Caz Mziinin ritmik yapsnn felsefesi, nce belirli bir ritmik yap oluturmak, daha sonra o yapy mmkn olduunca krmak, bozmak ve sonunda, nceden oluturulan yapya geri dnp, onu yeniden oluturmaktr. Ayrca Caz Mziinin, bir ounu farkl dnya corafyalarndan alp kendi bnyesinde sentezleyerek kulland Swing, Bossa-Nova, Salsa, Rumba, Cha-Cha, Waltz, March, Polka, gibi eitli ritmik elemanlar da vardr.

3.3 Melodik Oluum Caz Mzii melodileri, kulaa ho gelen naif melodiler olmakla birlikte
doalamann da kullanld zel pasajlarla daha da zenginletirilebilen bir melodik yapya sahiptir. lk stillerde melodik yap, ulusal etkilerin yan sra gnlk yaam mcadelelerinin de tasvir edildii daha dz melodiler olarak ortaya kmtr. AfroAmerikan cazclar yaamlarn geirdikleri corafyalardan kopartlarak getirildikleri anavatanlarna olan zlemlerini, yaadklar aclar, hznleri melodilerine sklkla yanstmlardr. Dier bir melodik yansma da dinsel unsurlarn, zellikle de ayin trenlerindeki melodilerin, yaptklar mzie yansmasdr. Yakn zaman caz stillerinde bu melodik oluumlar daha da

karmaklatrlm ve son stillerinde elektronik alglarn da kullanlmaya balamasyla birlikte daha a-melodik (melodik olmayan) yaplar da Caz Mzii iindeki yerini almtr.

56

3.4 Armonik Oluum

Caz Mzii, ok sesli bir mzik trdr. Bu ok sesliliini de genellikle homofoni (armoni, akorsal yap, dikey okseslilik) kullanarak gerekletirir. zel rneklerde modal dizilerin kullanm ve polifoni (kontrpuan, poli-melodik yap, yatay ok seslilik) de cazn kulland mzikal unsurlardandr. Caz Mziinin armonisi, byk lde Avrupa Mziinin

armonisinden yola klarak oluturulmutur. Avrupa Mziinde bilinen fonksiyonel yaklam, Caz Mziinde de kendini gstermektedir. Fonksiyonel anlamda yine Bat Mziinde bilinen Tonic (Tonik: Tonal Mzikte I. Derece fonksiyonu), Sub-Dominant (Alt-Dominant: IV. Derece fonksiyonu) ve Dominant (V. Derece fonksiyonu) gibi temel fonksiyon kavramlar cazda da kullanlmakla birlikte kendine zg olan eitli Alterationlar 20 (deiiklik) da kullanmtr. Bu anlamyla Caz Armonisi olduka zengindir. Bu zenginlikle birlikte Caz Mzii, ses isimlendirmesini kendinden ok nceki dnemlerde, bugn genel anlamda mziin kulland Solmisation (Solmileme, Bat Mziinde de kullanlan do, re, mi, seslerinin ve isimlerinin kullanld sistem) sisteminden nce bile kullanlan, zellikle amatr mzisyenlerin yetitirilmesinde, usta-rak ilikili eitim sistemlerinde de kullanld gibi aadaki tabloda gsterilen harf sistemini benimsemitir: La Si Do Re Mi Fa Sol A B C D E F G

Tablo 3.1: Seslerin harfler ile gsterilen simgesel karlklar

20

Ahmet SAY, Mzik Szl, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Eyll-2002, Ankara, p:31.

57

Caz armonisinin kulland akor yaplar ve ifreleme sistemi, harfler ve rakamlardan oluan olduka karmak bir sisteme sahiptir.

Resim 3.13: Caz Armonisi akor sistemi 21

21

SHER, DUNLAP, op.cit., p:13.

58

3.3.1. Intervals (Aralklar) Caz Mziinde aralklar, yine Bat Mziinde olduu gibi tonal
oluumun iinde deerlendirilebilirler. Aralk kavramndan sz edebilmek iin en az iki sese ihtiya vardr. Bu iki sesin birbirlerine olan mesafelerine, bir baka ifadeyle, kaln olan ses ile ince olan ses arasndaki ilikiye (ayn durum tam tersi iinde geerlidir) Interval (aralk) denir. Caz Mziinde de aralklar main-tonea (kk ses; I. derece) olan mesafelerine gre adlandrlrlar. yle ki; Dodan Dodan Dodan Dodan Dodan Dodan Dodan Reye Miye Faya Sole Laya Siye Doya 2li 3l 4l 5li 6l 7li 8li (Oktav)

Tablo: 3.2: Basit Aralklar 22 Burada sz edilen aralklar iki ayr grupta incelenebilir: A-) Birincil Grup: 4l, 5li ve 8li aralklar, Bu aralklar da 3 ayr grupta irdelenebilirler: 1-) Perfect (Tam) Aralklar Araln birinci ve ikinci sesleri arasndaki mesafeleri gsteren rakamlarla birlikte kullanlan P harfiyle simgelenir ve Perfect aralklar olarak adlandrlrlar. lkemizde ise T harfiyle simgelenip Tam aralklar olarak adlandrlrlar. Avrupa Konser Mziinin Konsonans (uyuumlu) aralklardr.
John MEHEGEN, Jazz Improvisation vol.1, Tonal and Rhythmic Principles, Watson-Guptill Publications, New York, 1984, p: 14.
22

59

4P

5P

8P

Resim 3.14: Perfect (Tam) Aralklar 2-) Diminished (Eksilmi) Aralklar. Araln birinci ve ikinci sesleri arasndaki mesafeleri gsteren rakamlarla birlikte kullanlan o simgesiyle ifade edilir ve Diminished (eksilmi) aralklar olarak adlandrlrlar. Tam aralklara gre, araln alttaki sesi sabit kalmak kouluyla stteki ses yarm ses pesletirilerek (kalnlatrlarak) oluturulurlar.

4o

5o

8o

Resim 3.15: Diminished (Eksilmi) Aralklar 3-) Augmented (Artm) Aralklar. Araln birinci ve ikinci sesleri arasndaki mesafeleri gsteren rakamlarla birlikte kullanlan + simgesiyle ifade edilir ve Augmented (artm) aralklar olarak adlandrlrlar. Tam araln alttaki sesi sabit kalmak kouluyla stteki sesten yarm ses tizletirilerek (inceltilerek) oluturulurlar. Hem eksilmi hem de artm aralklar ise Avrupa Konser Mziinin Dissonans (uyuumsuz) aralklardr.

+4

+5

+8

Resim 3.16: Augmented Artm Aralklar.

60

B-) kincil Grup: 2li, 3l, 6l ve 7li aralklar. Bu gruptaki aralklardan 3M, 3m, 6M ve 6m aralklar Imperfect Consonance (az mkemmel konsonans), 2M, 2m, 7M ve 7m aralklar ise Dissonans aralklardr.

2M

3M

6M

7M

Resim 3.17: Majr aralklar.

2m

3m

6m

7m

Resim 3.18: Minr Aralklar. Caz Mzii teorisinde var olmalarna karn uygulamada seyrek kullanlmalarndan dolay ayn aralklarn Enharmoniclerine (anarmonik-seste; farkl isimlere sahip olan e sesler) yer verilmemitir.

Resim 3.19: Az Mkemmel Konsonans Aralklar.

Resim 3.20: Dissonans Aralklar.

61

3.3.2. Chords (Akorlar)

Yapsal olarak akorlar, aralklarn st ste getirilmesiyle oluturulur. Akor kavramnn oluumu hakknda ilk sylenmesi gereken ise, en az veya daha fazla sese ihtiya duyulmasdr. Caz armonisi, temelinde diatoniktir ve majr gamlar zerine kurulmutur. 12 majr gamn her biri caz armonisi temelini oluturan erevedir. Genel anlamyla Armoni (uyum) kavram, dikeydir. rnek olarak Do majr gam ele alnacak olursa, gamn 1, 3, 5 ve 7. derecelerindeki sesleri kullanarak gamn I. derecesindeki doal 7li akoru elde edilmi olur. Bu akor, Evrensel Bat Mziinde de kullanlan Majr 7li akorudur. Ayn rnekten yola klarak Do Majr gamnn tm derecelerindeki akor yaplar incelenir ise aadaki sonu ortaya kar; I. derece akoru II. derece akoru III. derece akoru IV. derece akoru V. derece akoru VI. derece akoru VII. derece akoru C-E-G-B D-F-A-C E-G-B-D F-A-C-E G-B-D-F A-C-E-G B-D-F-A M7 m7 m7 M7 x7 m7 7

Tablo: 3.3: Do Majr gamnn dereceleri zerindeki doal 7li akorlar 23

Resim 3.21: Do Majr gamnn tm derecelerindeki doal 7li akorlar

23

Ibid. p:16

62

Bu akor sistemleri temelde yukarda da grnen sembollerle gsterilebildii gibi caz mziinin daha kapsaml olarak kabul ettii ve dier popler mziklerin de benimsedii semboller de kullanmtr. yle ki; M m x o Majr akor Minr akor Dominant akoru Eksilmi (7li) akor Yar-eksilmi (7li) akor

Tablo: 3.4: Akor sembolleri 24

M7 m7 x7 7o 7

Maj7 m7 7 dim7 m7/-5

Tablo: 3.5: Caz Mziindeki 5 temel 7li (drt sesli) akorlar Sz edilen 5 temel akor, majr gamn kromatik 12 derecesi zerinde kullanldnda, caz armonisinin temeli olan 60 Akor Sistemi ortaya kmaktadr.

24

Ibid. p.18.

63

Caz Mziinin armonik temelini oluturan 60 Akor Sistemi aadaki gibidir: (rnekte 4. satrdaki Fa diyez ve Sol bemol sesleri birbirlerinin anarmonik sesleri olduundan tabloda toplam 65 akor vardr. Ancak Caz Mzii Teorisi, bunlar e kabul ettiinden Caz Mziinde 60 akor sistemi kullanlmaktadr.)

Resim 3.22: Caz Mziinde 60 Akor Sistemi

64

3.4. Sound (Tn) Oluumu

Caz, Geleneksel Avrupa Mziinden en belirgin olarak ayran ey sounddur. Aradaki fark kabaca yle aklayabiliriz: bir senfoni orkestrasnda yayl sazlar, paray mmkn olduunca homojen olarak almaya gayret gsterir. Grubun her yesinin ayn soundu ideal kabul etmesi ve bu ideali gerekletirmeye almas ok nemlidir. Bu ideal, estetiin hisler yoluyla aktarlan standartlarna karlk gelir. Bir alg gzel tnlamaldr. Bir caz mzisyeni iinse belli bir sounda bal kalmak diye bir sorun yoktur. Caz mzisyeninin kendi zgn soundu vardr. Bu soundu belirleyen kriterler standartlardan ok duygulara ve anlatma dayanr. Duygular ve davurumu kukusuz Bat Mziinde de var olan bir kriterdir. Ne var ki cazda anlatlmak istenen ey, seslerin iyi seilmesinden nce gelir. Avrupa Mziinde ise sesin iyi seilmesi anlatmn nndedir 25

3.5. Doalama
Doalamann tm mziksel etkinlikler iinde ilgin bir yeri vardr; etkinliklerin en ok yaplan olduu halde en az anlalm olandr. Bugn mziin neredeyse her alannda yer ald halde hakkndaki bilgi yok denecek kadar azdr. Bu belki de kanlmazd, hatta belki dorusu da budur. Doalama srekli deiir ve yeniden uyarlanr, hibir zaman sabit olmaz, zmlemeye ve kesin tanmlamaya gelmez, z gerei kuramsal deildir. Bundan da te, doalamay tanmlamak iin yaplan her trl giriim bir bakma yanltc olmaya mahkumdur, nk doalamann ruhunda yle bir ey vardr ki belgeleme dncesiyle eliir ve belgeleme amalarna ters der 26

Aklna estiini almaktan annda besteye kadar pek ok deyile tanmlanan doalama, insanlarn gznde ou zaman bir mziksel hokkabazlk, pheyle baklan bir kestirme yol, hatta zararl bir alkanlktr. 27

25 26

BERENT, op. cit., p:181-182. Derek BAILEY, Doalama, ev., Ali BUCAK, Pan Yaynclk, stanbul, Kasm-2001, p:9. 27 Ibid.

65

Doalamann, en zor barnabilecei yerlerden biri olan bat mziindeki varlyla ilgili olarak E. T. Ferand, Bat Mziinin Dokuz Yzyl Boyunca Doalama adl kitabnda yle diyordu: ark sylerken ve alg alarkenki bu doalama yapma keyfine mzik tarihinin hemen hemen her aamasnda rastlanr. Bu, her zamanki yeni formlarn yaratlmasnda byk bir g olmutur ve bir mziksel alma eer kendini bir tek bu konuda gnmze kadar gelen yazl veya szl, kuramsal veya pratik kaynaklarla snrl tutup, yaayan mzik pratiindeki doalama elemann gz nne almazsa, eksik, hatta arpk bir tablo sunmaya mahkumdur. nk mzikte doalamadan etkilenmemi bir alan neredeyse yoktur. Doalama pratii iinden kmayan veya temelde ondan etkilenmeyen hibir mzik teknii ya da kompozisyon formu yoktur. Mziin geliiminin tm tarihi doalama gdsnn belirtilerini tar. 28 Bat Mziinin Barok Dnemden ve hatta daha da ncelerinden bu yana kullanmakta olduu doalama teknii, cazda en etkin unsurlardan biri olmutur. Doalamann kusursuz mekanizmasn tam olarak aklamak neredeyse imkansz gibidir. Yaplan mzie ait armonik unsurlarn (akorsal yapnn) iyi bilinmesi, doalamay daha kolaylatrmakla beraber, sadece akor seslerinden oluan bir doalama da son derece kstl ve lezzetsiz bir mzik yaratr. Doalamada kullanlan zel yaplarda akora ait olmayan seslerin de kullanlmas, doalamay daha keyifli ve dinlenilesi bir yne doru srkler. Bir baka kyas noktasnda, Bat Mzii icracs, bestelenen eserin bir notasn, esini ya da bir nansn bile deitiremezken, cazda bestecinin yazd mzikal tema bitirildiinde doalamaya balayan caz mzisyeni, artk icrac mzisyen olmaktan te geerek, bir besteci olarak o an, yaad, hissettii duygularn ve dncelerini doatan seslendirerek kendi mziini oluturur ve bu mzii dinleyiciye ulatrr. Doalama, bir tek mzisyenin tekelinde olmad gibi, gerek Melodik Grup ve gerekse Ritmik Grup alglarndan her hangi biri veya birka ayn anda doalama yapabilirler.

28

Ibid. p:10

66

Ayrca enstrmantal doalamann, slami Mziin byk ksmnda (rnein ran Guesi), Bluesda, Trk Mziinde, pek ok Afrika Mziinde, Polinezya yerlilerinin eitlemeli Mziinde ve vokal doalamann da, Stornowaydeki Presbiteryen kiliselerinden Kahirenin pazar yerlerine varncaya kadar deiik kltrel ortamlarda yeermi biimleri vardr. 29

3.6. Blues Etkisi

T-Bone Walkera gre Aslnda tek bir Blues vardr. Bu da 12 llk armonik kalptr. Bu kalb yorumlarsn. zerine sadece yeni szler yazar ve baka bir ey doalarsn ve bylece yeni bir Blues yaratm olusun 30 4/4 l biriminde yazlan Blues, (genellikle) Majr tonalitededir. Armonik mziin temel fonksiyonlarndan oluur. lk 4 ls Tonik (tonal mzikte I. Derece) akorundan, takip eden 2 l Alt Dominant (IV. Derece) akorundan, 7. ve 8 ller tekrar Tonik, 9. ve 10. ller Dominant (V. Derece) akoru ve son 2 l de tekrar Tonik akorundan meydana gelen bir kalptr.

Resim 3.23 Armonik fonksiyonlaryla 12 llk Blues Kalb Bir baka Blues Kalbnda ise ilk 9 l ayn olmak zere 10. lde IV. derece fonksiyonu kullanlmaktadr.

29 30

Ibid. BERENT, op. cit., p: 197.

67

Resim 3.24 Armonik fonksiyonlaryla 12 llk ikinci tip Blues Kalb nc tip Blues Kalbnda ise yap tekrar edildiinde I. derece fonksiyonuna geri dnte kolaylk salamas asndan ilk 11 l ayn kalmak kouluyla 12. lde V. derece fonksiyonu kullanlmaktadr.

Resim 3.25 Armonik fonksiyonlaryla 12 llk nc tip Blues Kalb Bu 12 llk akor iskeleti, (istisnalar hari olarak) genel kural haline gelmitir. Bu akor iskeletine dayanan Blues melodileri ve Blues doalamalar, o kendine zg ekicilii Blue Notelardan alr. nceleri bu notalarn dou nedenleri hakknda farkl varsaymlar ileri srlmtr: Kleletirilerek Afrikadan Yeni Dnyaya getirilen siyahlar, kendi mziklerindeki Pentatonik (yarm seslerin olmad tam ve 1,5 seslik mesafelerden oluan 5 ses) sistemi cazn da Avrupa Konser Mziinden alarak kulland Heptatonik (7 ses) sisteme uyarlarken, 3. ve 7. derece seslerini kendi mzikal hissedilerine yaklatrabilmek iin pesletirmek (kalnlatrmak, bemolletirmek) zorunda kalmlardr. Bu ise prensip olarak bilinen Avrupa armoni retisindeki eksiltme denen olgudan farkl bir olgudur. nk Blue Notelarda yarm tonluk azalma deil ok daha az Mikrotonal deiimler sz konusudur. Avrupa Mzii ile kyaslandnda (yaklak olarak ama asla tam olarak deil) eksilmi 3l ve eksilmi 7li aralklar blue olur. Bu olgu Avrupa Konser Mziinin belirli basamaklarn eksiliini

68

dzenlemek iin kulland Majr veya minrden bamsz olarak ortaya kar. 31 Diatonik Majr Gama ek olarak 3. ve 7. derecedeki Blue-notelarla beraber 5. derecedeki sesin pesletirilmesiyle yeni bir Blue-Note daha elde edilmitir ve bylece 11 sesten oluan Blues Gam domutur.

Resim 3.26 11 sesten oluan Blues Gam Blues bal altndaki inceleme noktasnda ise Caz Mziinin vokal olgusuna deinmek gerekir. Blues, algsal olduu kadar vokal etkinin de n planda olduu bir biimdir. Vokal mzik bal altnda da Ella Fitzgerald, Billie Hollyday, Louis Armstrong, gibi isimler sralanabilirler.

Resim 3.27: Caz arkcs Billie Hollyday 32

31

Ibid. p:197-198.

69

Resim 3.28: Caz arkcs Ella Fitzgerald 33 Bluesun emas genellikle (8 veya 16 llk emalara rastlansa da) 3 adet 4 llk cmlelerden oluur. Szlerinde ise nce (4 llk mzikal tema ile birlikte) A temas sunulur, ardndan yine 4 llk A temas tekrar edilir ve son 4 lde B temasndan sonu karlr. Sara Martinin bir Bluesunun szleri yledir; - Blues, blues, blues, ne demeye bana dert getirdin? - Evet, blues, blues, blues, ne demeye bana dert getirdin? - Ah, lm, nolur, batr bana ineni ve bu kederden kurtar beni. 34 Blues arkcs bu 4 llk 3 cmleyi (genellikle) sadece 3., 7. ve 11. lnn bana kadar doldurur. Her cmlenin geriye kalan blm Break ad verilen doalamalar iin ayrlmtr. Break ksm Bat Mziindeki kadans ksmlarna benzerlikler gsterir. Ancak daha ksadr ve sayca daha fazladr.
32 33

http://www.allposters.com/-sp/Billie-Holiday-Mirror_i122664_.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.allposters.com/-sp/Ella-Fitzgerald_i319775_.htm (evrimii, 18.09.2005) 34 BERENT, op. cit., p:199.

70

Gemiten gnmze Blues iinde Folk Blues, Country Blues, Prison Blues, Arkaik Blues, Cajun Blues, City Blues, Urban Blues, Jazz Blues, Rhythm&Blues, Soul Blues, Funky Blues, gibi farkl bir ok eit Blues mzii vardr.

Resim 3.29: Blues Stili Caz Mzisyenleri 35

35

http://www.allposters.com/-sp/Blues_i290240_.htm (evrimii, 18.09.2005)

71

3.7. Biim
Mzik Biimi adna Caz Mziine baktmzda ise, genel anlamda Bat Mziinin de kulland standartlam 8 llk cmle yapsna yine rastlyoruz. Daha detaya indiimizde ise ilk 8 llk A cmlesi rprizli olarak sunulur, ardndan bir B cmlesi takip eder ve son olarak yine 8 llk bir A cmlesi gelir. Toplam 32 llk bu btne Chorus denir. Bir Joe Burke bestesi olan Moon Over Miami adl eser bu yapya tam olarak uymaktadr.

Resim 3.30: Joe Burken Moon Over Miami adl eseri. 36

36

The Hal Leonard Real Jazz Book, w. place, w. date, p: 244

72

Bu tanma ek olarak Bat Mziinin de kulland eitli Cmle Extensionlarnn (geniletme ya da uzatma) da kullanldn belirtmek gerekir. Jerome Kernn All The Things You Are adl eserinde son cmle 8 yerine 12 lden olumaktadr. Bu eserin son cmlesi Cmle Extensionuna bir rnek oluturmaktadr.

Resim 3.31: Jerome Kernn All The Things You Are adl eseri. 37

Axel JUNGBLUTH, Jazz Harmonielehre Funktionsharmonik und Modalitaet, Schott Pres, 1981, p:39.

37

73

Melodik anlamda sunulan bu 32 llk chorusun sonunda genellikle 1-2 llk, bazen de daha uzun bir dn kprs yer alabilir. Bu dn kprs ise, ilk seslendirilite sunulan melodik temann ikinci ve/veya daha sonraki sunumlarnda doalama kullanlarak zenginletirilmesi ve sslenmesi amacna ynelik olarak ayn yapya geri dnebilmeye olanak salar. znde burada anlatlmak istenen ilk sunumda doalamasz olarak bestecinin besteledii ana melodiye, ham melodiye yer verilir. Dier sunumlarda tekrar A cmlesine gelindiinde armonik yap ayn kalabilecei gibi, zenginletirilerek yeniden armonize edilebilir. Melodik yap ise armonik yapnn stnde doalama kullanr. Caz orkestrasnn algsal ieriine bal olarak deiebilen saylarda tam Chorus olarak sunulan doalamalarn ardndan A ve A1cmleleri de doalamayla sunulur ve melodik hat (genellikle) B cmlesinden balayarak ana melodiye geri dner ve eser sonlandrlr.

3.8. Dzenleme
Caz Mziinde dzenleme ilk anlamnda anlalaca gibi orkestralamaalglama balamnda deerlendirilir. Ancak hemen belirtilmelidir ki; bu anlamn tesinde caz yeniden dzenleme olduu kadar da yeniden armonize etme anlamna gelmektedir. Bir para ne kadar ok dzenlenirse o kadar ok eitlenir, gzelleir ve geliir demektir. Tabii ki buradaki dzenlemeleri yapacak kiilerin mesleki birikimlerinin bu dzenlemeleri yapmaya elverili olmalar da ilk olmazsa olmaz kouldur. Gemiten gnmze bilinen bir ok standart caz paras zaman ierisinde bir ok farkl mziki tarafnda gerek melodik, gerek armonik ve gerekse de ritmik anlamda farkllatrlp, gelitirilmitir. Bu standart paralarn topland The Real Book (Gerek Kitap) adl caz repertuar kitab, ok sk olmasa da zaman zaman gncellenip The New Real Book (Yeni Gerek Kitap) gibi farkl adlarla yeniden yaynlanmaktadr. Gnmzde neredeyse btn cazclarn kaynak kitab olarak koruduklar ve repertuarlarn zaman iinde zenginletirdikleri birer The Real Booklar vardr.

74

4. BLM CAZ MZNN ETNK MZKLERLE ETKLEM

Ortaya kndan bugne Caz Mzii, dier mziklerle megul olan mzikilerin de youn ilgilerini ekmitir. Gerek Avrupal ve gerekse dnyann dier corafyalarnda farkl trlerde ve biimlerde hem icrac ve hem de besteci kimlikleri olan mzikiler, Caz Mziine duyduklar bu ilginin sonucunda Caz Mzii formatn belli oranlarda kullanmlar ya da Caz Mziinden youn etkilerin bulunduu eserler vermilerdir. Evrensel Bat Mziinin balangcnda ve sonralarnda zellikle de Barok Dnemde ok youn bir ekilde doalamann kullanld bilinen bir gerektir. Bat Mziinde en byk gelimelerin yaand bir baka dnem olan Klasik Dnem bestecilerinden W. A. Mozart ve L. v. Beethovenn (tr olarak caz olmasa da) youn bir ekilde doalama aldklar bilinmektedir. Daha yakn tarihe ait rneklerden birinde de; Amerikal besteci George Gershwinin Rhapsody in Blue adl eserinde de youn bir ekilde Caz Mzii elemanlarn kulland gzlemlenir. Yine Amerikal besteci Aaron Copland, besteledii Klarinet ve Yayllar Orkestras iin Konertosunu bir caz mzisyeni olan Benny Goodmana ithaf etmitir ve zellikle konertonun kadans (buradaki kullanlan haliyle, konerto formunda besteciler tarafndan esere yerletirilen, [zel durumlarda baka bestecilerin konertolarna da kadans yazan besteciler mevcuttur] kadanslar, orkestra beklerken solistin teknik ve artistik becerilerini sergilemesine olanak tanyan ksa, gsterili, bestecisinin snrlarn izdii oranda zgr bir solo pasajdr) kesiti doalamaya ak bir karakterdedir.

75

Resim 4.1: George Gershwinin Rhapsodie in Blue adl eserinin giri kesiti 1

http://www.hamienet.com/10.pdf (evrimii, 18.09.2005)

76

Resim 4.2: Aaron Coplandn Klarinet Konertosu 2 (Sayfa:1)

Aaron COPLAND, Concerto Clarinet and String Orchestra (Reduction for Clarinet and Piano), Boosey & Hawkes, U.S.A.,1950, p:1.

77

Resim 4.3: Aaron Coplandn Klarinet Konertosu 3 (Sayfa:2)

Ibid. p:2.

78

Resim 4.4: Aaron Coplandn Klarinet Konertosu 4 (Sayfa:3)

Ibid. p:3.

79

Avrupa Mziine detayl olarak bakldnda durum pek de farkl deildir. Fransz izlenimci besteci Claude Debussy, Childrens Corner adl piyano albmndeki Gollywoggs Cakewalk adl parasnda Cakewalk ve Maurice Ravel de Foxtrortunda, yine Caz Dans olarak bilinen Foxtrort danslar iin mzik yazmtr. Ayrca Maurice Ravel 1928 ylnda Amerikaya gitmi, Caz Mzii ile ilgilenmi ve bu ilgiyi piyano konertolarnda da yanstmtr. Caz Mzii etkileri zellikle Sol Major Piyano Konertosunda ve Sol El in Piyano Konertosunda ok net bir ekilde belirgindir. 5

Resim 4.5: Claude Debussy 6

5 6

Faruk YENER, Mzik Klavuzu, Bilgi Yaynevi, Haziran-1991, stanbul, p:287-289. http://www.answers.com/topic/claude-debussy (evrimii,18.09.2005)

80

Resim 4.6: Claude Debussynin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (Sayfa:1)

81

Resim 4.7: Claude Debussynin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (Sayfa:2)

82

Resim 4.8: Claude Debussynin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (Sayfa:3)

83

Resim 4.9: Claude Debussynin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (Sayfa:4)

84

Resim 4.10: Claude Debussynin Gollywoggs Cakewalk adl eseri (Sayfa:5)

85

Darius Milhaudnun La Creation Du Monde (1923), Aaron Coplandn Music For The Theater (1925) ve Piyano Konertosu (1926), Maurice Ravelin Keman, Piyano Sonat (1923-1927), Constant Lambertin Rio Grandesi (1927) ve Piyano Sonat (1928-1929), Kurt Weilln Kuruluk Operas (1928), Dimitri ostakoviin Suite for Jazz Band, Rachmaninovun Amerikada yazd 4. Senfonisi, gibi Caz Mziinden etkilenerek bestelenen daha nice mzik eserleri ortaya kmtr. 7
Sergey Prokofiev, Caz Mziine ilgisinden, otobiyografisinde hi sz etmiyor ama, 1939da Rus mzik dergisi Internatsionalnaya Literaturaya yazd Musical America isimli makalesinde Amerikan Hafif Mzii olarak adlandrd caz olduka kapsaml bir ekilde ele almtr. Bu makalenin de tesinde The Prodigal balesi, American Overture, Romeo and Juliet ve Sava piyano sonatlar adl yaptlarnda (Stravinsky ya da Honeggerin eserlerindeki kadar baskn olmasa da) muhakkak caz etkileri tamaktadr 8

Trk bestecilerinin de youn ilgi gsterdii Caz Mzii formatn besteci Cemal Reit Rey de benimsemi ve 1960-1961 yllar arasnda besteledii Bir stanbul Trks zerine eitlemeler adl 21 eitlemeden kurulu ve tm bir piyano konertosu olarak kabul edilebilecek bir yap oluturan eserinde Caz Mzii unsurlarn kullanmtr. Eserin temas skdara Giderken Ald da Bir Yamur dizesiyle balayan nl stanbul Trksnn melodisidir. Besteci, bu eserinde Gney ve Kuzey Amerika Blues ve Samba gibi dans elerine ve Caz Mzii ritimlerine arlkla yer vermitir. Dahas bu eserinin son blmnde Rey, uzaktan beliren yenierileri ve stanbula zg k ve renk kaynamalarn betimlemek amacyla Mozartn Trk Marn da duyurur. 9 Yine besteci Blent Arel de Hommage a Haydn (Haydnn Ansna) adl kk senfonisinde caz unsurlarn kullanmtr. Eser btnyle 18. yzyl senfonik biimleriyle kurulmu, 20. yzyln 12 ton teknii ile yazlmtr. 3 blml olan bu

7 8

Seda BNBAGL, Andante Klasik Mzik Dergisi, Ekim-Kasm, 2002, p:57. Seda BNBAGL, Andante Klasik Mzik Dergisi, Ekim-Kasm, 2003, p:24-25. 9 YENER op. Cit. p:301-302.

86

eser de Haydnn holand biimde nkteli dokunular ieren akac bir mziktir. rnein; son blm Srpriz Senfonisinin nl temas ile balar, hemen ardndan Amerikan Caz Mziinden Boogie-Woogie (Piyanoda Blues Stilini uygulamay ngren, ritmik zelliiyle ne kan mzikal ynelim. 4 zamanl ve 12 llk Blues formundadr. Melodiye piyanoda bas seslerdeki oktavlarn tekraryla elik ediliyordu.) 10 ile iliki kurup bambaka bir sluba ynelir. Sona doru orkestrann byk bir ksm giderek sessizleir, (Veda Senfonisinde olduu gibi) yalnzca 4 solist kalr. Klarinet, trompet, fagot ve kontrbastan oluan bu drtl Haydnn temasn bir Dixieland Jazz Combo (Dixieland Kk Caz Orkestras) karakterinde srdrerek tmyle sessizlie gtrrler. Eser, gemiin byk bir bestecisi olan Haydna Amerikan Mzii ile rl bir kran belirtisidir. 11

Resim 4.11: Piyanoda sol el iin bir Boogie-Woogie rnei 12 Dier corafyalardaki gelimelerde ise; Hindistanda sitar sanats Ravi Shankar, kendi ulusal mziini Bat Mzii ile olduu kadar Caz Mzii ile de sentezleyerek saysz konserler vermi ve eitli albmler kaydetmitir. Kemanc Yehudi Menuhin de 1977de The Music of Man adl mzik tarihi adna belgesel nitelikli video almasnda Ravi Shankar ile beraber alp, hem Hint Mziini tantmak hem de ulusal etkilerin Bat Mzii ve Caz Mzii zerindeki etkilerini ve etkileimlerini ortaya koymutur. Hint Mziinin Mikrotonal yaps Caz Mziinin ok da yabanc olmad bir yap olmakla beraber, Blues iinde Blue Note kavram ile tam olmasa da rtmektedir. Elbette ki; Mikrotonal yap sadece Hint Mziine
10 11

Ahmet SAY, Mzik Szl, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Eyll-2002, Ankara, p:81. Faruk YENER, Mzik Klavuzu, Bilgi Yaynevi, Haziran-1991, stanbul, p:24-25. 12 SAY, op. cit., p:81.

87

zg bir yap deildir. Arap Mziinden, Trk Mziine, Uzak Dou Mziklerinden Kuzey Avrupa-Kelt Mziklerine kadar pek ok dnya corafyasnda var olan bir sistemdir. Yine Hindistanda Tabla alan Zakir Hseyin ve Ustad Alla Rakha gibi uluslarnn nde gelen geleneksel mzikileri de caz mzisyenleri ile farkl ve farkl olduu kadar da bnyelerinde etnik-caz sentezini barndran eserler yaratmlardr. Zakir Hseyin, Ustad Alla Rakha, Ali Akhbar Khan, Ravi Shankar, gibi mzisyenler Geleneksel Hint Mziini dnyaya tantmay baarmlardr.
Zakir Hseyin, Amerika macerasnn ilk yllarnda Tal Vadya Rhythm Band (Tal Vadya Ritim Orkestras) adl orkestray kurmutur. Bat dnyasnn o dnemde Dou kltrlerine duyduu ilgi, Tal Vadya Rhythm Bandin Amerika apnda ne kavumasna sebep olmutur. 1975 ylnda ise Zakir Hseyin, nl caz gitaristi John McLaughlinle birlikte almalara balamtr. Sanskritede enerjinin dii formuna yakn bir anlam olan Shakti kelimesi, Hseyin ile McLaughlin arasndaki sinerjiyi ok iyi tasvir etmektedir. Billy Cobham, Jam Hammer, Jerry Goodman ve Rick Laird ile birlikte kurduklar Jazz-Rock trnde eserler yorumlayan Mahavishnu Orchestradan ayrlan McLaughlin, tam da bu sralarda elektro gitarn bir kenara koymu ve yeni araylara ynelmitir. Dou mistisizmi zerine aratrmalar yapan ve huzur bulabilmek iin meditasyon yapmaya balayan McLaughlin iin Hindistann kltrel elerini hem mziinde hem de kiiliinde barndran Zakir Hseyin ile tanmak, byk bir frsat olmutur
13

Uzak

Doudaki

Pentatonik

Ses

Sistemi,

Latin

Amerikadan,

Brezilyadan, Arjantinden Jamaikadan, Kbadan, halk mzikleri ve BossaNova, Samba, Salsa, Cha-Cha, Rumba, Tango, Reggae, gibi dans ritimleri de Caz Mziinde youn bir eklide kullanlmaktadr. Brezilyal cazc Antonio Carlos Jobim de zellikle Bossa-Nova tarznda yazd paralarla Caz Mziine byk katklar yapmtr.

13

Can ERGELM, Andante Klasik Mzik Dergisi, Kasm-Aralk, 2004, p:82.

88

Resim 4.12: Antonio Carlos Jobimin The Girl From Ipanema adl eseri 14 (Sayfa:1)
14

Ed. By. Chuck SHER, Larry DUNLAP, The Standard Real Boks, Sher Music Co. 2000, p:151.

89

Resim 4.13: Antonio Carlos Jobimin The Girl From Ipanema adl eseri 15 (Sayfa:2)

Gney Afrikal piyanist Abdullah brahim de kendi ulusal etkilerini tayan, ama Caz Mzii formatnn tm zelliklerini bnyesinde barndran mzikler yapmtr. lkesinden Amerikaya yapt gten sonra Amerikada bulduu imkanlar ve tant piyanist Duke Ellingtonn sunduu geni olanaklarla ok sayda albm kaydetmitir. Kurduu grubuyla kendi tanmyla Capetown-Beat tr bir cazn yaratlmasna nclk etmitir. Sadece Capetown-Beat tanm bile dier dnya corafyalarna ait ulusal-etnik mziklerin caz, cazn da etnik mzikleri nasl da etkilediinin nemli bir kantdr. 16

15 16

Ibid. p:152. Seda BNBAGL, Andante Klasik Mzik Dergisi, Haziran-Temmuz-Austos, 2004, p:72-73.

90

Azeri piyanist Aziza Mustafa Zadeh ise kendi lkesinin geleneksel mziinin eitli unsurlarn alarak, yapt mziklere yanstm ve gnmzde Azeri-Caznn yaratcs olmutur. Piyanistliinin yan sra ok byk baaryla kulland sesini de katarak Caz Mzii formatnda ve Azeri Mziinin gerek makamsal ve gerekse de algsal anlamda tm unsurlarn kullanmaktadr. 1993 ylnda bas John Patituci ve davulcu Dave Weckl ile birlikte yaptklar Always 17 ve bas Stanley Clarke ve Kay Eckhardt Kamargo De Karpeh, saksofoncu Bill Evans, gitarist Al DiMeola, davulcu Omar Hakim ile birlikte yaptklar Dance of Fire adl albmlerde de tm bu unsurlar mevcuttur.

Resim 4.14: Azeri Piyanist Aziza Mustafa Zadeh

17

Aziza MUSTAFA ZADEH Always, Sony Music Entertainment, CD, 473885 2, 1993,

91

Geleneksel Trk Mziinin Caz Mziine yapt katklar ve karlkl etkileimleri konusunda gemite yaplan (saylar az da olsa) almalar da vardr. rnein; Piyanist Aydn Esen, Anadolu 18 adl albmnde Geleneksel Trk Mzii elerini Caz Mzii format iinde sentezlemitir. Bir baka rnekte ise; Lao Tayfa adl Geleneksel Trk Mzii grubunun, Brooklyn Funk Essentials adl Amerikal Funk grubuyla beraber yaptklar albm de Amerikan Funk Mzii ile Geleneksel Trk Mziinin bir sentezi olmutur.

Resim 4.15: Trk Piyanist Aydn Esen. 19

18

Aydn ESEN, Anadolu, Columbia Music, CD, 1992. http://ooz.tripod.com/cd/htm/m-ayd_ana.htm (evrimii, 18.09.2005) 19 www.aydinesen.com (evrimii, 18.09.2005)

92

Resim 4.16 Piyanist Aydn ESENin Loves Haunts adl eseri 20 (Sayfa 1)

20

Ed.by Chuck SHER, The New Real Book, Volme 3, Sher Music Co.,California, 1995 p:223.

93

Resim 4.17: Piyanist Aydn ESENin Loves Haunts adl eseri 21 (Sayfa 2)

21

Ibid. p:224.

94

Geleneksel Trk Mziinde, Mikrotonal ve Makamsal ses sisteminin yan sra, bir ok etnik kltr de bnyesinde barndrmas sebebiyle ok sayda etnik alg da yer almaktadr. Klasik Bat Mziinin kendi sistemi olarak kabul ettii PisagoryenTampere sistemde bulunan ve bir oktavlk mesafenin eit aralkl 12 sesten meydana geldii, yarm, tam ve 1,5 seslik mesafelerin kullanld majr ve minr tonalitelerden olduka farkldr. Klasik Bat Mzii gemiten gnmze tonal mziin yan sra modal mzik rnekleri de vermitir. Caz Mzii ise yine Bat Mziindeki gibi tonal ve ilk stillerdeki birka rnekteki gibi modaldir. 1 tam sesin 9 eit paraya blnmesi sonucu ortaya kan her bir paraya Koma, bu esasa dayanan ses sistemine de Komal Ses istemi denir. Geleneksel Trk Mzii makamsal ve tek sesli yapsnda bu sistemi kullanr.

Resim 4.18: 1 Tam seslik mesafe iindeki 9 paralk Komal ses sistemi 22 Tampere sistemde ise bu 1 tam seslik mesafe, 4,5ar komalk iki eit paraya blnr. (Bu blnme tam olarak eit deildir. nk; bir oktavlk mesafede 53 koma vardr. Tampere sistemdeki 12 ses, 4,5ar koma ile arpldnda elde edilen sonu 54 koma olur. Burada artan bir komalk deer, dier sesler arasnda yedirilerek yaklak bir akort sistemi elde edilmi olur. (zellikle akort edilebilen alglarda bu ok uzun zamandan beri ses fizikilerinin ve akordrlerin kafa yorduklar bir problem olarak ortada durmaktadr.) te bu sebeple Tampere Sistem, sentetik bir ses sistemidir. Tampere Sistem gamlar olan majr ve minr gamlar da Sentetik Gamlardr. Geleneksel Trk Mziindeki bu komal ses sisteminde ise aralklar her zaman bir birlerine eit mesafede deildirler. Hem kc ynde tize (ince), hem de inici ynde pese (kaln) doru kullanlan sesler (genellikle) 1., 4., 5., 8. ve 9. komalardr.
smail Hakk ZKAN, Trk Musikisi Nazariyat ve Uslleri, Kudm Velveleleri, tken Neriyat, 4. Basm, stanbul, 1994, p:36.
22

95

Resim 4.19: Trk Mziindeki 9 seslik Komal ses sistemi ve 2li aralklar 23 Bu sesler 1 koma iin, koma, 4 koma iin bakiye, 5 koma iin, kk mcenneb, 8 koma iin byk mcenneb ve 9 koma iin de tanini olarak adlandrlrlar. Nadir kullanlan 3 komalk ses mesafesine eksik bakiye ve 1 tam seslik mesafenin de zerinde olan ve Tampere Sisteme gre yaklak 1,5 seslik mesafedeki, bazen 12 bazen de 13 komalk seslerden oluan aralklara da artk 2li aralklar denir.

Resim 4.20: Trk Mziinin Komal ses sisteminde aralklarn isimlendirilmeleri 24

23

Ibid. p:37.

96

Trk Mzii Ses Sistemi bu aralklardan oluan Tetrachordlarla (Tetrakord; 4 sesten oluan ses grubu) ve Pentachordlarn (Pentakord; 5 sesten oluan ses grubu) birleerek oluturduklar makamlardan meydana gelmektedir. Baz makamlarda tetrakord altta ve pentakord stte, bazlarnda ise pentakord altta tetrakord ise stte yer alr. rnein; argah Makam, Pentakordun altta, Tetrakordun ste olduu bir makamdr.

Resim 4.21: argah (Do) sesinden balayan argah Makam Geleneksel Trk Mzii, makamsallnn yan sra sahip olduu basit ve bileik, dzenli ve dzensiz (aksak) l birimleri ve farkl ritmik yapsyla da caz mzikilerinin ilgisini ekmektedir. Trk Mziinde bu l birimleri usul olarak adlandrmaktadr. Bu usuller ncelikle 2 ana balkta irdelenebilir: 1-) Basit Usuller: Bileimine baka hibir usul girmemi olan usullerdir ki, 2 zamanl Nim Sofyan usul ile 3 zamanl Semai usulnden baka Trk Mziinde basit usul yoktur. Bu iki basit usul dier btn usullerin bileimine girerler ve onlarn oluumunu salarlar. 25 2-) Bileik Usuller: Bileimine iki veya daha fazla sayda basit usullerin kart usullerdir ki, 4 zamanl Sofyan usulnden balayarak btn Trk Mzii usulleri, bileik usullerdir.

24 25

Ibid. p:62. Ibid. p:563.

97

Trk Mzii Usulleri kk veya byk olularna gre de iki gruba ayrlrlar: 1-) Kk Usuller: 2 zamanldan 15 zamanlya kadar olan (15 zamanl dahil olmak zere) usuller Kk Usullerdir. 2-) Byk Usuller: 16 zamanldan balayarak bye doru giden dier btn usuller Byk Usullerdir. Trk Mziinde 124 zamanlya kadar Byk Usullere rastlamak olasdr. 26 Caz piyanisti Dave Brubeck, The Dave Brubeck Quartet adl grubuyla kaydettii Time Out adl albmndeki Blue Rondo A La Turk adl bestesinde Geleneksel Trk Mziinin aksak l birimlerinden 9/8lik l birimini kullanmtr. 27 Ayrca Dave Brubeckin ayn albmnde yer verdii ve bir Paul Desmond bestesi olan Take Five adl eserde besteci 5/4lk bileik-aksak l birimini kullanmtr. Bu eser caz mzii standartlarnn en bilinen rneklerinden biri olmutur.

26 27

Ibid. p:567. The Dave Brubeck Quartet, Time Out, Sony Music Entertainment, CD, CK 65122, 1997.

98

Resim 4.22: Paul Desmondun Take Five adl eseri 28 (Sayfa:1)

28

Ed. By Chuck SHER, The Standarts Real Book, A Collction of some of The Greatest Songs of the 20th Century, Sher Music Co., U.S.A., 2000, p:437.

99

Resim 4.23: Paul Desmondun Take Five adl eseri 29 (Sayfa:2)

29

Ibid. p:438.

100

Makamsall ve farkl l birimlerine ek olarak bir baka Geleneksel Trk Mzii zenginlii de alglardr. Makamsal mzii icra etmeye yarayan zel yapdaki alglardan Kanun, Ud, Tambur, Cmb, Balama, gibi telli, Kemene, Keman, Kabak Kemane,gibi yayl, Ney, Mey, Zurna, Sipsi, Dilli ve Dilsiz Kavallar,gibi flemeli Darbuka, Bendir, Kudm, Ks, Asma Davul, Ziller,gibi vurmal alglar da bu balk altnda irdelenebilmektedir.

Resim 4.24: Bir Trk Mzii algs olan Ud 30

30

http://www.jaduland.de/europe/spain/andalusien/pages/ud_jpg.htm (evrimii, 18.09.2005)

101

Resim 4.25: Bir Trk Mzii algs olan Tambur 31 Caz Mziinin yapsn gz nne alndnda Trk Mzii alglar genellikle eliki deil, solist alglardr. Vurmal alglar Ritmik Grup iinde, telli, yayl ve flemeli alglar da Melodik Grup iinde dnmek doru bir yaklam olacaktr. Cazn ok sesli yapsn gz nne alarak Trk Mziinin Unison (tek sesli) mzik olmas pek de bir sorun tekil etmeyecektir. Belki Armonik Oluuma deil ama, Melodik Oluuma yeni renkler ve tnlar getirip, pozitif katklar yapabilir.

31

http://www.geocities.com/kilismusikidernegi/calgilar.html (evrimii, 18.09.2005)

102

BBLYOGRAFYA / KAYNAKA

ALLPOSTERS

http://www.allposters.com/sp/Blues_i290240 .htm (evrimii, 18.09.2005)

Doalama, ev., Ali BUCAK, Pan Yaynclk, stanbul, Kasm-2001, p:9, 10,.

BAILEY, Derek BECHET, Sydney

: :

http://www.maxalbums.com/photos/photoww .nps.gov/jazz/images/jazz_history_sidney_ bechet.jpg (evrimii, 01.03.2005) Caz Kitab Ragtimedan Fusion ve Sonrasna, ev. Nee OZAN, Ayrnt Yaynlar, 2003. p: indekiler, 22, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 34, 35, 36, 38, 39, 42, 54, 66, 67, 69, 83, 181, 182, 197, 198, 199, 258, 351, 368, 382, 402, 403, 414, 422, . Andante Klasik Mzik Dergisi, TemmuzEyll, 2005, p: 78,79. Andante Klasik Mzik Dergisi, HaziranTemmuz-Austos, 2004, p: 72-73. Andante Klasik Mzik Dergisi, Ekim-Kasm, 2002, p: 57. Andante Klasik Mzik Dergisi, Ekim-Kasm, 2003, p: 24-25 The Dave Brubeck Quartet, Time Out, Sony Music Entertainment, CD, CK 65122, 1997. http://www.allposters.com/-sp/_i41357_.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.allposters.com/-sp/John-ColtraneBlue-Train_i328745_.htm (evrimii, 18.09.2005) Concerto Clarinet and String Orchestra

BERENDT, Joachim Ernst :

BNBAIGL, Seda BNBAIGL, Seda BNBAIGL, Seda BNBAIGL, Seda

: : : :

BRUBECK, Dave CHARLES, Ray COLTRANE, John

: : :

COPLAND, Aaron

105

(Reduction for Clarinet and Piano), Boosey & Hawkes, U.S.A.,1950, p: 1, 2, 3. ELEBOLU, Emel DARVIN, Charles DEBUSSY, Claude ERGELM, Can ESEN, Aydn : : : : : Tarihsel Adan Evrensel Mzie Giri, dal Neriyat, stanbul,1986, p: 11. http://anthro.palomar.edu/evolve/evolve_2.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.answers.com/topic/claude-debussy (evrimii, 18.09.2005) Andante Klasik Mzik Dergisi, Kasm-Aralk, 2004, p: 82. Anadolu, Columbia Music, CD, 1992. http://ooz.tripod.com/cd/htm/m-ayd_ana.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.allposters.com/-sp/EllaFitzgerald_ i319775_.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.hamienet.com/10.pdf (evrimii, 18.09.2005) http://www.amazon.com/exec/obidos/ ASIN/B000050I3P/002-9439501-7443247 (evrimii, 18.09.2005) http://www.maxalbums.com/photos/photowwwmusic.duke.edu/jazz_archive/artists/goodman. benny/03/91.JPG (evrimii, 01.03.2005) http://ooz.tripod.com/cd/htm/770A9F0A2D7FA .htm (evrimii, 01.03.2005) http://www.allposters.com/-sp/Billie-HolidayMirror_i122664_.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.free-albums.net/photos/photowww.lsjunction.com/people2/joplin.jpg (evrimii, 01.03.2005) http://www.free-albums.net/photos/photoicking-music-archive.org/scores/joplin/theentertainer.png (evrimii, 01.03.2005)

FITZGERALD, Ella GERSHWIN, George GILLESPIE, Dizzy

: : :

GOODMAN, Benny

GRAPHELLI, Stephane HOLLYDAY, Billie JOPLIN, Scott

: : :

JOPLIN, Scott

106

JOPLIN, Scott JUNGBLUTH, Axel LEONARD, Hal MEHEGEN, John

: : : :

http://www.free-albums.net/photos/photoicking-musicarchive.org/scores/joplin/gladiolusrag.png (evrimii, 01.03.2005) Jazz Harmonielehre Funktionsharmonik und Modalitaet, Schott Pres, 1981, p: 39. The Hal Leonard Real Jazz Book, p: 244 Jazz Improvisation vol.1, Tonal and Rhythmic Principles, Watson-Guptill Publications, New York, 1984, p: 14, 16, 18, 21. http://www.allposters.com/-sp/Miles-DavisKind-of-Blue_i315859_.htm (evrimii, 18.09.2005) http://www.milesdavis.com/home.htm (evrimii, 01.03.2005) http://www.allposters.com/-sp/CharlesMingus_i387607_.htm (evrimii, 18.09.2005) http://groups.msn.com/jazzbluesbigbandstanda rds/theartofjazz.msnw?action=ShowPhoto& PhotoID=476 (evrimii, 18.09.2005) http://www.free-albums.net/photos/photowww.popmatters.com/music/features/images/02 0628-blues-morton-jelly-roll.jpg (evrimii, 01.03.2005) Always, Sony Music Entertainment, CD, 473885 2, 1993. http://www.redhotjazz.com/kingocjbinfo.html (evrimii, 26.09.2005) Trk Musikisi Nazariyat ve Uslleri, Kudm Velveleleri, tken Neriyat, 4. Basm, stanbul, 1994, p: 36, 37, 62, 563, 567. http://www.allposters.com/-sp/_i96367_.htm (evrimii, 18.09.2005) The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Mac Millan Publishers, London, 1980, p: 563.

MILES, Davis

MILES, Davis MINGUS, Charles MONK, Thelonious

: : :

MORTON, Jelly Roll

MUSTAFA ZADEH, Aziza : OLIVER, King ZKAN, smail Hakk : :

PARKER, Charlie SADIE, Stanley

: :

107

SAY, Ahmet SAY, Ahmet

: :

Mzik Ansiklopedisi, Bakent Yaynevi, 1985, Cilt 1, p: 241. Mzik Szl, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Eyll-2002, Ankara, p: 31, 36, 81, 89, 205, 229, 246, 306, 385, 444, 490, 562. Mzik Tarihi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, 2. Basm, 1995-Ankara, p: 491,492. The New Real Book, Volume 3, Sher Music Co., 1995, p: 1, 12, 223, 224. The Standard Reel Boks, Sher Music Co. 2000, p: 13, 61, 92, 93, 151, 152. The Standarts Real Book, A Collction of some of The Greatest Songs of the 20th Century, Sher Music Co., U.S.A., 2000, p: 437, 438. http://www.geocities.com/kilismusikidernegi/ calgilar.html (evrimii, 18.09.2005) http://www.jaduland.de/europe/spain/ andalusien/pages/ud_jpg.htm (evrimii, 18.09.2005) Mzik Klavuzu, Bilgi Yaynevi, Haziran1991, stanbul, p:24, 25, 287, 289, 301, 302.

SAY, Ahmet

SHER, Chuck

SHER, Chuck, DUNLOP, L.: SHER, Chuck :

TAMBUR

UD

YENER, Faruk

108

SONU

Geleneksel Trk Mzii, Hint Mzii, Afrika Ulusal Mzikleri, Latin Amerika Mzikleri, Uzak Dou ve Asya Mzikleri, Orta Dou Mzikleri, Avrupa Mzikleri ve dier dnya corafyalarnn mzikleri, genel anlamda Caz Mziini etkilemilerdir. Bu saptamann bu kadar net bir ekilde yaplmasna olanak vermesini, gnmzde Caz Mziinin varln dnyann tm corafyalarnda srdrmesi ve geirdii byk evrime balamak doru bir yaklam olacaktr. Tek ynl olmayan bu etkileimler, Etnik Mziklerden Caza doru olduu kadar Cazdan da dier dnya mziklerine doru olmutur. Bir ok ulusalgeleneksel mzikler caza zg unsurlar kullanmlar ve geliim gstermilerdir. rnein; Latin Amerika Mzikleri Bluesdan Bebopa kadar caza ait farkl bir ok unsuru kullanm ve dnyann neredeyse her yerinde dinlenir, sevilir ve uygulanr olmutur. Mzikoloji perspektifinden Caz Mzii Tarihine bakldnda, bu etnik etkileimler Caz Mziinin hala gncel bir mzik tr olarak sregelmesinin kant olmakla birlikte, gelecekte de var olacana ilikin ipular vermektedir. Gnmzde hem lkemizde hem de bu almada anlan dier uluslarda mzisyenlerin alglama anlamnda Geleneksel Trk Mzii alglarn ve dier Ulusal-Geleneksel-Etnik Mziklere ait alglar kullanarak mzik yaptklar bilinmektedir. Genel anlamyla Geleneksel Mziklerin Ses Sistemleri ve zellikle de Geleneksel Trk Mziinin asl unsuru olan Makamsal-Mikrotonal Ses Sistemi ile Caz Mzii formatnda mzik yapmak isteyen mzisyenlere yol gstermesi bakmndan bir rnekle aklamak gerekir ise; (zel durumlarda istenilen dissonans etkiler hari) melodik hat iinde Mikrotonlar ile Tampere Sistem

103

seslerini aktrmadan istenilen zel etkiler elde edilebilirler. 3 sesli bir root (kk) pozisyon akorunun sesleri kullanlrken, sadece kk ses ve 5lisi kullanlarak (ya da bir baka ifadeyle 3ls atlarak) hem Majr veya minr tonalite hissinden kanlm olur (burada belirtilmesi gereken bir konu her ne kadar tonaliteyi belirleyen 3. derece sesi kullanlmasa da tnlayan Doal Armoniklerden [doukanlar] dolay byk lde Majr etki oluacaktr) hem de 3. derece sesi Mikrotonal algya braklarak istenilen farkl tn elde edilmi olur. Umarm bu tez almas gerek Caz Mziinin Tarihsel Geliim Sreci gerekse de Caz Mziinin Etnik Mziklerle Etkileimleri konularn detayl bir ekilde irdelemek isteyen aratrmaclara yol gsterici bir kaynak oluturur.

104