Nikola Rajakovi Milan alovi

Predrag Stefanov Aleksandar Savi

100

REENIH ZADATAKA IZ

ANALIZE ELEKTROENERGETSKIH SISTEMA
























BEOGRAD, 2002
Osnovni prorauni

2






















Poglavlje 1

OSNOVNI PRORAUNI

Osnovni prorauni

3

Zadatak 1.1

Za deo elektroenergetskog sistema prikazan na sl. 1.1a izraunati parametre ekvivalentnih
ema voda i transformatora.
1
2
3
Jaka
mrea
U
nM
= 220 kV
U
nv
= 400 kV
L
v
= 260 km
U
r
= 200 kV
AT
AT
1
2
3


Sl. 1.1a Elektroenergetski sistem iz zadatka 1.1


Podaci za autotransformatore su sledei:

S
n12
= 400 MVA m = 400/231/36,75 kV/kV/kV
X
12
% =12 % X
23
% = 14 % X
13
% = 17,5 %
kW 727 =
gub
Cun
P kW 148 =
gub
Fen
P i
o
% = 0,15 % I
n


Nadzemni vod je nominalnog napona 400 kV sa provodnicima u snopu
2(Al-Fe 490/65 mm
2
). Prenik provodnika je d = 30,6 mm, a poluprenik kruga na kome su
razmeteni provodnici u snopu R
s
= 200 mm (D
s
= 400 mm). Poduna aktivna otpornost voda je
r
v
= 0,0295 /km,f. Na sl. 1.1b prikazan je raspored provodnika na stubu.


D
s
= 40
D = 1100 D = 1100
600 600
1100
800
2277
1900
377
733 1100
3
2
=
sve mere su u cm


Osnovni prorauni

4
Sl. 1.1b Raspored provodnika na stubu, za vod iz zadatka 1.1
Reenje:

S obzirom da e vod biti predstavljen monofaznom ekvivalentnom -emom, to se najpre
nalaze konstrukcioni parametri voda (R
v
, X
v
, B
v
). Poto je zadata poduna aktivna otpornost voda to
je ukupna aktivna otpornost:

R
v
= r
v
L
v
= 0,0295260 = 7,67 /f.

Aktivna otpornost jednog od provodnika snopa je dvostruko vea, poto se u snopu nalaze
dva provodnika.
Poduna pogonska induktivnost voda l
v
nalazi se prema izrazu:


es
SG
v
r
D
l
'
ln 10 2
4
= ,

gde je srednje geometrijsko rastojanje, (prema sl. 1.1b), s obzirom da su provodnici u horizontalnoj
ravni:
m 859 , 13 11 2599 , 1 2 2
3 3
3
23 13 12
= = = = = D D D D D D D D
SG
,

a ekvivalentni poluprenik snopa:

mm 25 , 76 200 )
2
6 , 30
95 , 0 ( 2 '
1
= = =

n
n
s e es
R nr r .

U gornjoj formuli za proraun ekvivalentnog poluprenika snopa sa r
e
je oznaen
ekvivalentni poluprenik provodnika koji uvaava injenicu da se kod prorauna induktivnosti
uticaj unutranje induktivnosti iskazuje preko uvoenja odgovarajueg prstena (u kome je
koncentrisana sva struja) na rastojanju r
e
od ose provodnika. Za Al-Fe uad obino se uzima da je
r
e
0,95r, gde je sa r oznaen stvarni poluprenik ueta.
Prema tome poduna induktivnost voda je:

f H/km, 10 4 , 10
625 , 7
9 , 1385
ln 10 2
4 4
= =
v
l ,

a poduna reaktansa:

f /km, 327 , 0 10 4 , 10 314
4
= = =

v v
l x .

Oznaka 'f ' ukazuje da su parametri izraunati po fazi trofaznog voda.

Poduna pogonska kapacitivnost nalazi se prema formuli:


|
|

\
|
+

2 2
9
4
2
ln
10 55 , 55
SG SG
SG
es
SG
v
D h
h
r
D
c ,
Osnovni prorauni

5

gde je sa r
es
oznaen ekvivalentni poluprenik snopa sa stanovita kapacitivnosti (zato to
provodnik poluprenika r
es
ima istu kapacitivnost kao i odgovarajui snop provodnika po fazi):

mm 23 , 78 200 3 , 15 2
2
1
= = =

n
n
s es
nrR r .

Ovaj ekvivalentni poluprenik snopa (r
es
) razlikuje se od odgovarajueg ekvivalentnog
poluprenika snopa merodavnog za proraun induktivnosti (
es
r ), poto u formuli za njegovo
izraunavanje figurie stvarni, a ne ekvivalentni poluprenik provodnika.
Prema sl. 1.1b srednja geometrijska visina faznih provodnika je

m 67 , 11 11
3
2
19
3
2
= = = f H h
SG
,

odnosno, jednaka je srednjoj teinoj visini faznih provodnika nad zemljom (s obzirom da su
provodnici u horizontalnoj ravni), gde je f=11 m maksimalni ugib provodnika.
Posle zamene brojanih vrednosti nalazi se:

f F/km, 10 05 , 11
859 , 13 67 , 11 4
67 , 11 2
823 , 7
9 , 1385
ln
10 55 , 55
9
2 2
9

=
|
|

\
|
+

=
v
c ,

pa je odgovarajua pogonska poduna susceptansa:

. f S/km, 10 47 , 3 10 05 , 11 314
6 9
= = =
v v
c b

Sada su ukupna reaktansa, odnosno susceptansa:

02 , 85 260 327 , 0 = = =
v v v
L x X ;
. S 10 9022 , 0 260 10 47 , 3
3 6
= = =
v v v
L b B

Treba primetiti da je u ovom konkretnom primeru odnos r : x=1 : 11, to je i tipino za
nadzemne vodove 400 kV sa konstrukcijom u snopu.
S obzirom na injenicu da e vod biti predstavljen ekvivalentnom -emom, dakle tretiran sa
koncentrisanim parametrima i s obzirom na to da je vod duine L
v
=260 km to se, radi to vernijeg
modelovanja voda, uvode skalarni koeficijenti popravke. Skalarni koeficijent popravke po aktivnoj
otpornosti iznosi:

947 , 0
3
260 327 , 0 10 47 , 3
1
3
1
2 6 2
=

= =

v v v
R
L x b
k ,

tako da je korigovana vrednost aktivne otpornosti:

/faza 47 , 7 67 , 7 947 , 0 ' = = =
v R v
R k R .

Osnovni prorauni

6
Analogno se postupa i pri proraunu reaktanse i susceptanse ekvivalentne -eme:

987 , 0
327 , 0
0295 , 0
1
6
260 327 , 0 10 47 , 3
1 1
6
1
2
2 6
2
2
=
(
(

\
|

=
(
(

|
|

\
|
=

v
v v v v
X
x
r L x b
k ;
/faza 945 , 83 02 , 85 987 , 0 = = =
v X v
X k X ;
0064 , 1
12
260 327 , 0 10 47 , 3
1
12
1
2 6 2
=

+ = + =

v v v
B
L x b
k ;
S/faza 10 908 , 0 10 9022 , 0 0064 , 1
3 3
= = =
v B v
B k B ;
ili
S/faza 10 454 , 0
2
3
=

v
B
,

poto se u ekvivalentnoj -emi ukupna susceptansa deli na dve polovine.
Autotransformatori e biti zamenjeni -ekvivalentnom emom (poto se tada otone grane
voda i autotransformatora mogu objediniti, kako je to pokazano na sl. 1.1c), pri emu tercijerni
namotaj spregnut u trougao, nee u stacionarnom reimu biti optereen pa prema tome nee ni
uestvovati u ekvivalentnoj emi. Parametri monofazne ekvivalentne eme autotransformatora po
fazi su onda:

24
400
400
100
12
2
1
100
%
2
1
2
12
2
12
12
= = =
n
nT
e
S
U X
X ;
3635 , 0
400
400 727 , 0
2
1
2
1
2
2
2
12
2
=

= =
n
n Cun
e
S
U P
R ;
S 10 85 , 1
400
148 , 0
2 2
6
2 2

= = =
n
Fen
e
U
P
G ;
S 10 5 , 7
400
400
100
15 , 0
2
100
%
2
6
2 2
12
= = =
n
n o
e
U
S i
B .

Kod prorauna parametara ekvivalentne eme za dva paralelna autotransformatora, treba
voditi rauna da se parametri redne grane polove, a parametri otone grane udvostruuju.
Ekvivalentna ema sistema data je na sl. 1.1c.

G
e
=1,8510
-6
S -jB
e
=-j7,510
-6
S
Z
T
=(0,3635+j24)
j0,45410
-3
S
S 10 454 , 0
2
3
=

j
B
j
v
83,945) (7,47 ' j Z
v
+ =
1 2 3
U
1
U
2
U
3

Sl. 1.1c Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.1

Osnovni prorauni

7
Zadatak 1.2

Vod nominalnog napona 400 kV ima sledee parametre:
r
v
= 0,035 /km; x
v
/r
v
= 10; q
c
= 0,5 MVAr/km; g
v
= 0.
a) Nai podunu kapacitetivnost voda c
v
, karakteristinu impedansu Z
c
; talasni otpor Z
v
i
prirodnu snagu P
nat
.
b) Proraunati gubitke aktivne i reaktivne snage u vodu duine L
v
= 200 km, aktivnu i
reaktivnu snagu i napon na poetku voda, ako se na kraju voda isporuuje snaga P = P
nat
pri
nominalnom naponu (U
n
= 400 kV) i faktoru snage cos = 0,98 (cap).


Reenje:

a) Poduna kapacitivnost voda (po fazi) nalazi se iz reaktivne snage punjenja voda q
c
, kao:

F/km 10 947 , 9
400 50 2
5 , 0
9
2 2

=

=

=
n n
c
v
U
q
c .

Poduna susceptansa je:

S/km 10 125 , 3 10 947 , 9 50 2
6 9
= = =
v v
c b .

Poduna impedansa i admitansa su onda:

( ) = + = 29 , 84 / /km 352 , 0 /km 35 , 0 035 , 0 j z
v
;
= =

90 / S/km 10 125 , 3 S/km 10 125 , 3
6 6
j y
v
.

Karakteristina impedansa voda je onda:

=

= =

86 , 2 / 62 , 335
90 / 10 125 , 3
29 , 84 / 352 , 0
6
v
v
c
y
z
Z ,

a talasni otpor (karakteristina impedansa idealizovanog voda):

67 , 334
10 125 , 3
35 , 0
6
=

= =

v
v
v
b
x
Z ,

dok je prirodna snaga:

MW 1 478
67 334
400
2 2
,
, Z
U
P
v
n
nat
= = = .

b) Kompleksna snaga voda koja se na kraju voda predaje je:

( ) ( ) = = = 11,48 - / MW 487,96 MW 1 , 97 1 , 478 98 , 0 arccos t 1
2
j g j P S
nat
.
Osnovni prorauni

8

Gubici u vodu, kada se on predstavi sa -ekvivalentom (za U
2
= U
2
/0) su:

( )
( )
( ) MVA 5 , 109 95 , 10
400
50 1 , 97 1 , 478
70 7
2
2
2 2
2
2
2
2
2
2
j j
U
Q
Q P
Z S
c
v
gub
+ =
+ +
+ =
|

\
|
+
= .

Pad napona u vodu je:


2
2 2
2
2 2
2 2
U
Q
Q R P X
j
U
Q
Q X P R
U
c
v v
c
v v
|

\
|

+
|

\
|
+
=
( ) kV 24 , 86 38 , 17
400
1 , 147 7 1 , 478 70
400
1 , 147 70 1 , 478 7
j j + =
+
+

=

Napon na poetku voda je onda:

( ) = + = + = + = 71 , 12 / kV 22 , 392 kV 24 , 86 62 , 382 24 , 86 38 , 17 400
2 1
j j U U U .

Kompleksna snaga na poetku voda je:


2
1 2 1
2
U
B
j S S S
v
gub
+ =
( ) ( )
2 6
22 , 392 10 125 , 3 100 5 , 109 95 , 10 1 , 97 1 , 478 + + =

j j j
( ) MVA 3 , 39 05 , 489 j = .

Provera vrednosti toka aktivne snage na poetku i kraju voda moe se izvriti preko formule
za snage injektiranja:

( ) ( )

= + = 71 , 5 71 , 12 sin
35 , 70
400 22 , 392
71 , 5 sin
35 , 70
22 , 392
sin sin
2
12
2 1
2
1
1
L L
Z
U U
Z
U
P
MW 96 488 4 271 56 217 , , , = = (umesto ranije proraunatih 489,05 MW),

gde je = = = 71 , 5 29 , 84 90 arctg 90
L
L
R
X
.

( ) ( ) 71 , 5 71 , 12 sin
35 , 70
400 22 , 392
71 , 5 sin
35 , 70
400
sin sin
2
21
2 1
2
2
2
+

+ = + =
L L
Z
U U
Z
U
P
MW 02 478 3 704 28 226 , , , = + = (umesto ranije proraunatih 478,1 MW).

Sve razlike u rezultataima su posledica zaokruivanja.

Osnovni prorauni

9
Zadatak 1.3

Konzumno podruje dvostrano se napaja trofaznim vodovima 400 kV. U sluaju ispada
jednog od njih, drugim vodom duine 200 km konzumnom podruju priticae celokupna njegova
snaga jednaka dvostrukoj prirodnoj snazi voda.
Kolika e biti priblina vrednost ugla voda (faznog pomeraja izmeu napona na krajevima),
a kolika reaktivna induktivna snaga koju troi vod pod pretpostavkom da se naponi bitno ne
menjaju i da je poduna kapacitivna snaga otonih kapacitivnosti voda priblino 0,5 MVAr/km?


Reenje:

Radi se o duini voda (deonice) kod koje jo ne nastupaju efekti karakteristini za prenos
naizmeninom strujom na velike udaljenosti (duina neto vea od desetine etvrttalasne duine).
Kod prenosa prirodne snage (idealizovanim) vodom ima se na svakih 100 km ugaoni
pomeraj napona od 6, tj na 200 km 26 = 12. S obzirom da je, naroito kod umerenih duina, ovaj
ugaoni pomeraj za vodove najviih napona praktino srazmeran sa aktivnom snagom (to se pored
ostalog vidi i iz poprene komponente fazorske razlike napona ( ) U / QR PX , gde je QR za red
veliine manje od PX, a pogotovo ako se u osnovi kompenzuje reaktivna snaga potroakog
podruja, kako i odgovara uslovima prirodne snage (za jedan ili vie vodova)).
Prema tome kod prenosa dvostruke prirodne snage imae se praktino i dvostruki ugaoni
pomeraj:

. 24 12 2
2 1
= = =
U U v


Za priblino nalaenje reaktivne induktivne snage koju troi vod u specifikovanim
uslovima mogue je sledee rezonovanje:
Ukupna kapacitivna snaga koju proizvode otone kapacitivnosti voda 400 kV duine
200 km iznosi (priblino):

MVAr. 100 km 200 MVAr/km 5 , 0 = = =
v cv cv
L q Q

Kod prenosa prirodne snage (idealizovanim) vodom, vod sam sebe kompenzuje, tj. koliki su
gubici reaktivne induktivne snage u rasipnim reaktansama, toliko proizvode kapacitivnosti voda
(uzimaju kapacitivnu, odnosno daju induktivnu reaktivnu snagu).
Otuda se pri prenosu prirodne snage imaju gubici reaktivne induktivne snage u rednim
rasipnim reaktansama, takoe jednaki 100 MVAr i u celini su kompenzovani reaktivnom snagom
otonih kapacitivnosti. Kako su gubici reaktivne induktivne snage u rednim reaktansama srazmerni
sa kvadratom struje, a time pri priblino konstantnom naponu i kvadratu snage, oni e pri
dvostrukoj prirodnoj snazi biti 2
2
= 4 puta vei nego pri jednostrukoj, tj. iznosie priblino
4100 = 400 MVAr. S obzirom da je kapacitivnostima kompenzovano samo 100 MVAr, ima se na
kraju:

MVAr, 300 100 400 = = =
cv v
Q Q Q

tj. vod priblino troi ukupno 300 MVAr.

Osnovni prorauni

10
Zadatak 1.4

Za deo elektroenergetskog sistema iz zadataka 1.1:
a) Izraunati koeficijente ekvivalentnog etvorokrajnika;
b) Nacrtati krune dijagrame snaga koje protiu preko sabirnica 1 i 3.
c) Nacrtati spiralne dijagrame za napon (i struju) za reim prenosa prirodne snage i za reim
praznog hoda.


Reenje:

a) Ekvivalentna ema zadatog dela sistema data je na sl. 1.4a.


Z
v
Z
T

2
ot
v
Y
2
ot
v
Y
U
f2
U
f1
U
f3

I
f1
I
f2
I
f3
1 3 2
ot
T
Y


Sl. 1.4a Deo elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.4


Matrina relacija koja povezuje fazne veliine napona i struja na ulazu i izlazu prvog
etvorokrajnika (ekvivalentne -eme voda) je:


(

=
(

2
2
1 1
1 1
1
1
f
f
f
f
I
U
D C
B A
I
U
.

Mnoenjem prethodne matrine relacije sa 3 prelazi se sa faznih na takozvane raunske
veliine napona i struja. Ovako uvedeni fazori napona i struja zadravaju fazni stav, a moduli im se
poveavaju 3 puta. Umesto termina raunski za napone se moe koristiti i termin linijski,
odnosno meufazni. Termin meufazni za struje nije primeren. Prema tome prethodna jednaina
postaje:


(

=
(

2
2
1 1
1 1
1
1
I
U
D C
B A
I
U
. (1)


S obzirom da je prema ekvivalentnoj emi:

,
2
1
2
2 2 2 2 2 1
I Z
Y Z
U Z U
Y
I U U
v
ot
v v
v
ot
v
+
|
|

\
|
+ =
|
|

\
|
+ + =

Osnovni prorauni

11
a takoe:

,
2
1
4
2
2
2 1
|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ =
ot
v v
ot
v v
ot
v
Y Z
I
Y Z
Y U I (2)

to se poreenjem relacija (1) i (2) odreuju koeficijenti prvog etvorokrajnika:


2
1 ;
4
; ;
2
1
1
2
1 1 1
ot
v v
ot
v v
ot
v v
ot
v v
Y Z
D
Y Z
Y C Z B
Y Z
A + = + = = + = .

Oigledno je, s obzirom da se radi o pasivnom, simetrinom etvorokrajniku da je:


1 1
D A = i . C B D A 1
1 1 1 1
=

Na slian nain se ima:


(

=
(

3
3
2 2
2 2
2
2
I
U
D C
B A
I
U
. (3)

Prema ekvivalentnoj emi sa sl. 1.4a je:


3 3 2
I Z U U
T
+ = ;
( )
3 3 2
1 I Y Z U Y I
ot
T T
ot
T
+ + = , (4)

tako da se poreenjem (3) i (4) nalaze koeficijenti drugog etvorokrajnika (ekvivalentna -ema
transformatora):

. 1 ; ; ; 1
2 2 2 2
ot
T T
ot
T T
Y Z D Y C Z B A + = = = =

Poto taj etvorokrajnik nije simetrian to je:

2 2
D A ,

ali poto je pasivan to je zadovoljen uslov:

. C B D A 1
2 2 2 2
=

Ako se iz (3) smeni matrica-kolona radnih veliina na ulazu u drugi etvorokrajnik u (1),
dobija se:


(

=
(

3
3
1
1
I
U
D C
B A
I
U
e e
e e
. (5)

Osnovni prorauni

12
U relacijama (5) su uvedeni koeficijenti ekvivalentnog etvorokrajnika koji se nalaze prema
pravilima matrinog mnoenja:


ot
T v
ot
v v
e
Y Z
Y Z
C B A A A +
|
|

\
|
+ = + =
2
1
2 1 2 1
;
( )
ot
T T v T
ot
v v
e
Y Z Z Z
Y Z
D B B A B + +
|
|

\
|
+ = + = 1
2
1
2 1 2 1
;

ot
T
ot
v v
ot
v v
ot
v e
Y
Y Z Y Z
Y C D A C C
|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ = + =
2
1
4
2
2 1 2 1
;
( ). 1
2
1
4
2
2 1 2 1
ot
T T
ot
v v
T
ot
v v
ot
v e
Y Z
Y Z
Z
Y Z
Y D D B C D +
|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ = + = (6)

Posle zamene numerikih vrednosti zadatih veliina, dobija se:

( ) = + = 912 , 84 / 277 , 84 945 , 83 47 , 7 j Z
v
;
= =

90 / S 10 454 , 0 10 454 , 0
3 3
S j Y
ot
v
;
( ) = + = 13 , 89 / 00275 , 24 24 3635 , 0 j Z
T
;
( ) = =

144 , 76 / 10 72 , 7 10 5 , 7 85 , 1
6 6
S j Y
ot
T
,

a zamenom tih veliina u relacije (6) dobijaju se koeficijenti ekvivalentnog etvorokrajnika:

= = / 2025 , 0 / 962 , 0
e e
A A ;
= = / 86 , 85 / 28 , 107
e e
B B ;
= =

/ S 8 , 89 / 10 883 , 0
3
e e
C C ;
= = / 225 , 0 / 94 , 0
e e
D D .


b) Kompleksni izrazi za snage koje protiu preko sabirnica 1 i 3 su:

+ = / /
3 1 2
1 1
e e
e
B
U U
B
D
U S ;
+ = / /
3 1 2
3 3
e e
e
B
U U
B
A
U S ,

gde je sa oznaen ugao izmeu fazora napona U
1
i U
3
.
Posle zamene poznatih numerikih vrednosti u gornje relacije, izrazi za kompleksne snage
postaju:

+ =

86 , 85 / 10 32 , 9 635 , 85 / 10 76 , 8
3
3 1
3 2
1 1
U U U S ;
+ =

86 , 85 / 10 32 , 9 658 , 85 / 10 967 , 8
3
3 1
3 2
3 3
U U U S (7)
Osnovni prorauni

13

Relacije (7) u polarnim kordinatama predstavljaju jednainu familije krugova iji je centar
odreen prvim sabirkom u relacijama (7), a poluprenici krugova drugim sabirkom (poto je samo
drugi sabirak funkcija ugla ). Naponi u relacijama (7) su meufazne veliine tako da su snage
trofazne.
Da bi se mogli analizirati razliiti reimi rada prouie se tri karakteristina sluaja:


1. sluaj

. kV 400
3
const U U
nv
= = =

Drugim reima, napon na sabirnica 3 se odrava konstantnim dok e se napon U
1
menjati u
dijapazonu 10 % (tab. 1.4a).
Prvi sabirak u izrazu za S
3
(relacije (7)) ne zavisi od U
1
i iznosi:

MVA 72 , 1434 400 10 967 , 8 10 967 , 8
2 3 2
3
3
= =

U .

Tab. 1.4a Prvi karakteristini sluaj

U
1

(kV)
2
1
3
10 76 , 8 U

(MVA)
3 1
3
10 32 , 9 U U

(MVA)
0,9U
nv
= 360 1135,29 1342,08
0,95U
nv
= 380 1264,94 1416,64
U
nv
= 400 1401,6 1491,2
1,05U
nv
= 420 1545,26 1565,76
1,1U
nv
= 440 1695,94 1640,32


Kruni dijagrami snaga koji odgovaraju tab. 1.4a nacrtani su na sl. 1.4b. Krugovi snaga na
sabirnicama 3 su koncentrini krugovi poto im je centar fiksan (prvi sabirak u S
3
ne zavisi od U
1
)
dok se centri krugova na sabirnicama 1 udaljavaju od koordinatnog poetka sa rastom napona pri
emu raste i njihov poluprenik (trea kolona u tab. 1.4a).
Ako se na sl. 1.4b uoi prava stalne aktivne snage (P = 500 MW = const) to se vidi da e sa
rastom napona U
1
rasti i reaktivna snaga Q
1
koja se preko sabirnica 1 predaje u sistem (za nie
vrednosti napona ona je negativna - take 1 i 3 na sl. 1.4b), zatim da e se rastom napona U
1

reaktivna snaga Q
3
(krugovi snaga na sabirnicama 3, III i IV kvadrant), koja je negativna, (take 1' i
3'), po modulu da se smanjuje i da e pri dovoljno velikoj vrednosti napona U
1
snaga Q
3
promeniti
smer (taka 5'), odnosno da i snaga Q
3
raste sa rastom napona U
1
(za Q
3
>0, tj. reaktivna snaga se
preko sabirnica 3 predaje jakoj mrei).
Isto tako se uoava da sa rastom napona opada ugao izmeu U
1
i U
3
(
5'
<
1'
) odnosno,
poto je problem stabilnosti u osnovi problem uglova, a za manje uglove sistem je stabilniji, to se
zakljuuje da e vii naponi u sistemu imati povoljan uticaj na stabilnost sistema.
Iz ove pojednostavljene analize se primeuje da promena napona u osnovi utie na promenu
tokova reaktivnih snaga dok znatno manje utie na tokove aktivnih snaga.




Osnovni prorauni

14
2. sluaj

. const U = = kV 410
1


Napon sabirnica 1 se odrava konstantnim dok se napon U
3
menja (tab. 1.4b).


Tab. 1.4b Drugi karakteristini sluaj

U
3

(kV)
2
3
3
10 967 , 8 U

(MVA)
3
3 1
10 32 , 9

U U
(MVA)
0,9U
nMs
= 342,85 1054,36 1310,1
0,95U
nMs
= 361,9 1174,4 1382,9
U
nMs
= 380,95 1301,3 1455,7
1,05U
nMs
= 399,99 1434,7 1528,5
1,1U
nMs
= 419,05 1574,6 1601,3


Prvi sabirak u izrazu za S
1
(relacije (7)) ne zavisi od U
3
i iznosi:

MVA 56 , 1472 410 10 76 , 8 10 76 , 8
2 3 2
1
3
= =

U

Kruni dijagrami snaga koji odgovaraju tab. 1.4b nacrtani su na sl. 1.4c. Krugovi snaga na
sabirnicama 1 (I i II kvadrant) su koncentrini krugovi sa centrom u taki C, a snage S
3
su
predstavljene krugovima iji se centri pomeraju du pravca

658 85 10 967 8
2
3
3
, / U , . Slina
analiza koja je uraena za sl. 1.4b moe se uraditi i za sl. 1.4c. (Napomena: Na sl. 1.4b i sl. 1.4c
nacrtana su radi bolje preglednosti samo tri od pet krugova iz tab. 1.4a i tab. 1.4b).


3. sluaj

. const U = = kV 410
1
;
. const , U U
nMs
= = = kV 95 380
3


U ovom sluaju ispituje se zavisnost snaga od faznog ugla poto su oba napona
konstantna.
Posle zamene numerikih vrednosti dobija se:

( ) ( ) [ ]
1 1 1
86 , 85 sin 69 , 1455 3 , 1468 86 , 85 cos 69 , 1455 08 , 112 Q P j S + = + + + = ;
( ) ( ) [ ]
3 3 3
86 , 85 sin 7 , 1455 6 , 1297 86 , 85 cos 7 , 1455 53 , 98 Q P j S + = + + + = .

Iz ovih izraza zakljuije se da su snage P
1
, P
3
, Q
1
i Q
3
sinusne (odnosno kosinusne) funkcije
ugla .




Osnovni prorauni

15

5

C
5

C
3

C
1

S
1
(1)
S
1
(3)
S
1
(5)
P = 500 MW
85,635
85,658
C
S
3
(1)
S
3
(3)
S
3
(5)
U
3
= U
nv
= const
P
Q
1
3
5
1
3
5

1'

3'

5'



Sl. 1.4b Kruni dijagram snaga voda koji odgovara tab. 1.4a

Osnovni prorauni

16

5

C
5

C
3

C
1

S
1
(1)
S
1
(5)
P=500 MW
S
3
(1)
S
3
(3)
S
3
(5)
P
Q
1
3
5
C
S
1
(3)


Sl. 1.4c Kruni dijagram snaga voda koji odgovara tab. 1.4b

Osnovni prorauni

17
c) Na osnovu podunih pogonskih parametara voda:

( ) = + = /84,845 /km 0,328 f /km, 327 , 0 0295 , 0 j z
v
;
= =

/90 S/km 10 47 , 3 f S/km, 10 47 , 3
6 6
j y
v
,

nalaze se tzv. sekundarni parametri voda:

karakteristina impedansa Z
c


= =

= =

/ 58 , 2 / 4 , 307 58 , 2 /
10 47 , 3
328 , 0
6
c
v
v
c
Z
y
z
Z

i koeficijent prostiranja :

= =

42 , 87 / 10 0668 , 1
3
v
v
y z .

Poto je:

+ = j ,

to je koeficijent slabljenja :

1/km 10 048 , 0
3
= ,

a fazni koeficijent :

rad/km 10 066 , 1
3
= .

Talasna duina je:

km 17 , 5894
10 066 , 1
2 2
3
=

t
,

a brzina prostiranja:

km/s 5 , 708 294 50 17 , 5894 = = = f v
t
.

Jednaine voda koje povezuju fazni napon i faznu struju na bilo kojem mestu na vodu (x) sa
faznim naponom i faznom strujom na kraju voda su:

x Z I x U U
c f f fx
+ = sh ch
2 2
;
x I x
Z
U
I
f
c
f
fx
+ = ch sh
2
2
. (8)

U jednaini (8) je uzeto:
Osnovni prorauni

18

. 0 /
2 2 f f
U U =

Za reim prenosa prirodne snage ima se:

.
2 2 f c f
I Z U = (9)

Posle smenjivanja (9) u (8) dobijaju se jednaine:

( )
x x
f
x
f f fx
e e U e U x x U U

= = + =
j
2 2 2
sh ch ;
.
j
2 2

= = e e e
Z
U
e
Z
U
I
x j x
c
f x
c
f
fx
(10)

Prva od jednaina (10) u polarnim koordinatama predstavlja logaritamsku spiralu koja se sa
rastom duine voda x (x raste pa raste i e
x
) odmotava, to vai i za drugu relaciju u (10), s tim to
su argumenti ovog kompleksnog izraza neto manji (za argument kompleksne karakteristine
impedanse Z
c
). Prva od jednaina (10) grafiki je predstavljena na sl. 1.4d.

Za reim praznog hoda (I
f2
= 0) relacije (8) postaju:

( ) ( )
x x x x
f x x f
f fx
e e e e
U
e e
U
x U U


+ = + = =
j j
2 2
2
2 2
ch ;
( )

=
j j j j
2
2
e e e e e e
Z
U
I
x x x x
c
f
fx
. (11)


P
1
P
2
P
3
P
4
P
5
P
6
P
7
0

P
o
P
8


Sl. 1.4d Grafika predstava prve od jednaina 10
Osnovni prorauni

19


Prvi sabirak u relacijama (11) predstavlja u polarnim koordinatama logaritamsku spiralu
koja se odmotava, a drugi (e
-x
opada kada x raste) logaritamsku spiralu koja se zamotava oko
koordinatnog poetka. Karakteristine vrednosti duine voda x odabrae se tako da proizvod x
(argument kompleksnih izraza) ima vrednosti /4, /2, itd. (tab. 1.4c).


Tab. 1.4c Karakteristine vrednosti za crtanje logaritamske spirale sa sl. 1.4e

Taka na
dijagramu
Ugao x
(rad)
Duina voda x
(km)
e
x
e
-x

C
o
(P
o
) 0 0 1 1
C
1
(P
1
) /4 736,77 1,036 0,965
C
2
(P
2
) /2 1473,54 1,073 0,932
C
3
(P
3
) 3/4 2210,3 1,112 0,899
C
4
(P
4
)

2947,08 1,152 0,868
C
5
(P
5
) 5/4 3683,86 1,193 0,838
C
6
(P
6
) 3/2 4420,63 1,236 0,809
C
7
(P
7
) 7/4 5157,4 1,280 0,780
C
8
(P
8
) 2 5894,17 1,327 0,754

Sl. 1.4d predstavlja logaritamsku spiralu za napon u reimu prenosa prirodne snage vodom
na kome se imaju gubici aktivne snage (za idealizovani vod = 0 pa se zakljuuje da logaritamska
spirala degenerie u krug). Na primer taka P
1
predstavlja vektor napona na poetku voda dugakog
736,77 km kad se tim vodom prenosi prirodna snaga. Taka P
o
, u razmeri za napon odreuje vektor
napona na kraju tog voda poto se tekua koordinata x u relacijama (8) meri od kraja ka poetku
voda tako da se za x = 0 dobija napon na kraju voda. Taka P
1
se crta prema koloni 4 u tab. 1.4c,
odnosno poteg te take je za 1,036 puta vei od potega take P
o
(a argument je /4). Ako se izabere
pogodna razmera za struju tada se vrlo slian spiralni dijagram dobija i za struju samo s tom
razlikom to argument potega 1 OP ne bi bio 45 ve 45 - = 45 - 2,58 = 42,42.
Na sl. 1.4e nacrtane su logaritamske spirale za napon i struju za reim praznog hoda (relacije
(11) i tab. 1.4c). Take C
1
, C
2
, , C
8
predstavljaju krajeve fazora napona na rastojanju
t
/8, 2
t
/8,
od kraja voda, a taka C
o
predstavlja napon na kraju voda. (Take 1, 2, ..., 8 spirale odgovaraju
pozitivnim, a take 1', 2', ..., 8' negativnim vrednostima za x tako da se taka C
3
nalazi kao
' 03 03 OC3 + = ). Poteg 2 OC odreuje napon na poetku dalekovoda dugakog 1473,54 km pri
emu je napon na njegovom otvorenom kraju o OC (za idealizovani vod taka C
2
bi pala u
koordinatni poetak i time se ima poznati teorijski sluaj Ferantijevog efekta pri kome se za napon
jednak nuli na poetku dalekovoda ima konana vrednost napona na otvorenom kraju dalekovoda,
odnosno beskonano veliko poveanje napona).
Take S
1
, S
2
, ..., S
8
odgovaraju logaritamskoj spirali za struju koja se konstruie na analogan
nain.

Osnovni prorauni

20

S
1
S
2
S
3
S
4
S
5
S
6
S
7
C
1
C
2
C
3
C
4
C
5
C
6
C
7
C
8
S
8
1
C
o
2
3
6
7
8 4
5
0
1
2
3
6
7
8 4
5


Sl. 1.4e Logaritamske spirale za napon i struju za reim praznog hoda (relacije (11) i tab. 1.4c)

Osnovni prorauni

21
Zadatak 1.5

a) Ilustrovati fenomen Feranti-efekta, na primeru otvorenog vazdunog voda 50 Hz, iji je
napon na poetku U
1o
= 400 kV, a njegova duina L
v
= 400 km, koristei priblinu relaciju
, / 1
2
v v o
c l c = gde je km/s 000 300
o
c brzina prostiranja svetlosti u praznom prostoru, a l
v
u H/km i
c
v
u F/km poduna induktivnost i kapacitivnost vazdunog voda, respektivno.
b) Proraunati parametre simetrine ekvivalentne -eme vazdunog voda duine
L
v
= 400 km, iji su poduni parametri r
v
= 0,035 /km; l
v
= 1,1 mH/km; g
v
0 i c
v
= 9,510
-9
F/km.
Nacrtati emu i u nju uneti numerike vrednosti parametara.
c) Proraunati parametre nesimetrine ekvivalentne -eme regulacionog transformatora,
iji su osnovni podaci S
n
= 100 MVA; m
T
= 220 kV101,5 %/10,5 kV; u
k(n=0)
= 12,5 %; r
T
0;
sprega Yd5, za poloaje regulacionog prekidaa n = +10; 0; -10, uz zanemarenje promene reaktanse
namotaja pri promeni poloaja regulacionog prekidaa. Numerike vrednosti izraunatih parametara
svesti na napon 220 kV.


Reenje:

Jednaina napona prenosnog voda u praznom hodu je:

( ) ( ) + = + = = sin sh cos ch ch ch
2 2 2 1
j U L j U L U U
f v o o f v f o f
,

gde je:
v o
L = ;
=

=

=

= = = 24 ] [
180
400
000 300
50 2
[rad] 400
000 300
50 2
v v v v v o
L
c
L c l L .

Za 0
v o
L linijski napon na kraju voda
2 2
3
f
U U = je:

kV 438 400 095 , 1
24 cos cos
1 1
2
= =

=
o
v o
o
U
L
U
U .

Kako se ovde radi o 400 kV vodu, iji je najvii dozvoljeni pogonski napon (odreen
stepenom izolacije) U
max
= 420 kV (1,05U
n
), jasno je da je stacionarno povienje napona na kraju
voda od 9,5 %, sa gledita izolacije voda nedozvoljeno.

b) Poto duina voda premauje 250 km, pri proraunu parametara eme moraju se uzeti u
obzir koeficijenti popravke k
R
, k
X
, k
B
, sa kojima se mnoe osnovne vrednosti otpornosti (R
v
= r
v
L
v
),
reaktanse (X
v
= x
v
L
v
= l
v
L
v
) i susceptanse (B
v
= b
v
L
v
= c
v
L
v
) voda, koje iznose:

14 400 035 , 0 = =
v
R ;
16 , 138 400 314 10 1 , 1
3
= =

v
X ;
S 10 1932 , 1 400 314 10 5 , 9
3 9
= =
ot
v
B ;

S druge strane, koeficijenti popravke za gornje parametre ovde su:

Osnovni prorauni

22
945 , 0
3
16 , 138 10 1932 , 1
1
3
1
3
=

= =

v
ot
v
R
X B
k ;
973 , 0
16 , 138
14
1
6
16 , 138 10 1932 , 1
1 1
6
1
2
2 3
2
2
=
|
|

\
|

=
|
|

\
|
=

v
v v
ot
v
X
X
R X B
k ;
0137 , 1
12
16 , 138 10 1932 , 1
1
12
1
3
=

+ = + =

v
ot
v
B
X B
k ,

tako da su vrednosti odgovarajuih parametara -eme:

23 , 13 14 945 , 0 = = =
v R v
R k R ;
43 , 134 16 , 138 973 , 0 = = =
v X v
X k X ;
S 10 21 , 1 10 1932 , 1 0137 , 1
3 3
= = =
ot
v B
ot
v
B k B .

Takoe je:

MVAr. 6 , 193 400 10 21 , 1
2 3 2
= = =

n
ot
v co
U B Q

Ekvivalentna -ema voda sa unetim vrednostima parametara data je na sl. 1.5a.


U
1
U
2
Z
v
= R
v
+ jX
v
= (13,23 + j134,43)
S 10 605 , 0
2
3
=

j
B
j
ot
v
S 10 605 , 0
2
3
=

j
B
j
ot
v


Sl. 1.5a Ekvivalentna -ema voda iz zadatka 1.5b


c) Na sl. 1.5b prikazana je nesimetrina -ekvivalentna ema regulacionog transformatora:

U
1
U
2
Z
12
= t Z
T
t
t
Z Z
T o

=
1
2
1
1
2

=
t
t
Z Z
T o


Sl. 1.5b Nesimetrina -ekvivalentna ema regulacionog transformatora iz zadatka 1.5c


Vrednost impedanse transformatora za nominalni prenosni odnos je:
Osnovni prorauni

23

5 , 60
100
220
100
5 , 12
100
%
2 2
j j
S
U u
j Z
n
n k
T
= = = .

Vrednosti parametara eme sa prethodne slike zavise od poloaja regulacionog prekidaa n.

Za n = 0 dobija se:

1 1 = + = t n t ;
5 60
12
, j Z Z
T
= = ;
=
o
Z
1
;
=
o
Z
2
.

Za n = +10 dobija se:

15 , 1 015 , 0 10 1 1 = + = + = t n t ;
575 , 69 5 , 60 j 15 , 1
12
j Z t Z
T
= = = ;
43 , 533 5 , 60
15 , 1 1
15 , 1
1
2 2
1
j j Z
t
t
Z
T o
=

= ;
83 , 463 5 , 60
1 15 , 1
15 , 1
1
2
j j Z
t
t
Z
T o
=

= .

Za n = -10 dobija se:

85 , 0 015 , 0 10 1 1 = = + = t n t :
425 , 51 5 , 60 85 , 0
12
j j Z t Z
T
= = = ;
43 , 41 , 291 5 , 60
85 , 0 1
85 , 0
1
2 2
1
j j Z
t
t
Z
T o
=

= ;
83 , 343 5 , 60
1 85 , 0
85 , 0
1
2
j j Z
t
t
Z
T o
=

= .

Osnovni prorauni

24
Zadatak 1.6

U normalnom pogonu dela elektroenergetskog sistema prikazanog na sl. 1.6a, generatorsko-
transformatorski blokovi odaju 500 MW na sabirnice 1 pri radnom naponu U
1
= 415 kV. Ako se
sabirnice 2 usled kvara iskljue i ako se ems E iza podune tranzijentne reaktanse odrava
konstantnom u tranzijentnom periodu, izraunati koliki e se kvazistacionarni napon uspostaviti na
otvorenom kraju dalekovoda I i II (dalekovode I i II uzeti kao idealizovane, sa raspodeljenim
parametrima).
Podaci neophodni za proraune, dati su takoe na sl. 1.6a.
G T
500 MW
0 MVAr
U
1
= 415 kV
I
II
Z
c
= 320
L
v
= 300 km
~
~
1
2

S
nG
= S
nT
= 2300 MVA U
nG
= 15,75 kV
m
T
= 400/15,75 kV/kV % 30 % =
d
X X
T
% = 14 %

Sl. 1.6a Elektroenergetski sistem iz zadatka 1.6


Reenje:

Parametri sistema svedeni na stranu voda su:

160
75 , 15
400
300
75 , 15
100
30
100
% '
'
2
2
2
2
= |

\
|
= =
T
nG
nG d
d
m
S
U X
X ;
66 , 74
300
400
100
14
100
%
2 2
= = =
nT
nT T
T
S
U X
X ;
80 '
2
1
' = =
d de
X X ;
33 , 37
2
1
= =
T Te
X X .

Ekvivalentna ema sistema data je na sl. 1.6b.

jX
Te
E U
1
U
2
500 MW
0 MVAr Z
c
=320/2=160
L
v
=300 km
de
X j
1 2


Sl. 1.6b Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.6

Osnovni prorauni

25

Ems E iza tranzijentne reaktanse bie sraunata iz podataka o stacionarnom reimu
(uzimajui da je fazor linijskog napona na sabirnicama 1 U
10
= U
10
/0):


( )
415
3 , 37 80 500
415 '
10
10
10 10
10
+
+ = + =

+
+
+ = j
U
PX
j U
U
QR PX
j
U
QX PR
U E
( ) = + = 81 , 18 / kV 438,41 kV 37 , 141 415 j

gde je
Te de
X X X + = .

Ova ems ostaje konstantna i u delu zadatka u kome su krajevi 2 u praznom hodu.
Jednaine za idealizovani prenosni vod u praznom hodu (I
2
= 0) su:


= cos
2 1
U U
;
o
0
2 2
/ U U =
;

= sin
2
1
ce
Z
U
j I ,
gde je
v
L = elektrina ugaona duina voda.

Veza izmeu ems E i napona U
1
(u kvazistacionarnom stanju) je:

( ) ( ) + + = + + = sin ' ' '
2
1 1 1
ce
de Te de Te
Z
U
j X X j U I X X j U E

( ) + = sin ' cos
2
2 de Te
ce
X X
Z
U
U
; ( ) ( ) = = 18 300 / 06 , 0 km km ,
tako da je
kV 16 , 605
18 sin
160
33 , 117
18 cos
41 , 438
sin
'
cos
'
2
=

=

+

=
ce
de Te
Z
X X
E
U .

Osnovni prorauni

26
Zadatak 1.7

Parametri simetrinog 220 kV trofaznog voda 50 Hz, su:
/km; 074 , 0 =
v
r H/km; 10 212 , 1
3
=
v
l F/km; 10 577 , 9
9
=
v
c km. 150 =
v
L
a) Nai parametre simetrinog -ekvivalenta voda.
b) Ako je vod otvoren i na predajnom kraju se odrava napon U
1
= 220 kV, nai napon U
2

na prijemnom kraju.
c) Ako se otvoreni vod napaja iz generatora, prividne nominalne snage S
nG
= 500 MVA,
nominalnog napona U
nG
= 20 kV, posredstvom generatorskog blok-transformatora prenosnog
odnosa 20/220 kV/kV, iste prividne snage i ako se na strani vieg napona transformatora odrava
napon U
1
= 220 kV, proraunati taj napon, posle iznenadnog iskljuenja prekidaa transformatora
na strani 220 kV. Sinhrona reaktansa generatora je X
G
% = 180 %, a reaktansa rasipanja
transformatora X
T
% = 14 %. U proraunu blok-transformator posmatrati kao idealni transformator
(zanemariti otpornost voda, gubitke u bakru i gvou i struju praznog hoda transformatora).


Reenje:

a) Proraun elemenata ekvivalentne -eme voda (prikazane na sl. 1.7a):

; 1 , 11 150 074 , 0 = = =
v v v
L r R
; 12 , 57 150 50 2 10 212 , 1
3
= = =

v n v v
L l X
S 10 2256 , 0
2
150
50 2 10 577 , 9
2 2
3 9
= = =
v
n v
ot
v
L
c
Y
;
) 12 , 57 1 , 11 ( ) ( + = + =
v v v
jX R Z ;
. 6 , 4432 2 S 10 6 , 225
2
6
j Z j
Y
ot
v
ot
v
= =


U
1
U
2
Z
v
= (11,1 + j57,12)
S 10 6 , 225
2
6
= j
Y
ot
v
S 10 6 , 225
2
6
= j
Y
ot
v


Sl. 1.7a -ekvivalent voda iz zadatka 1.7

b) Pod pretpostavkom da je linijski napon na poetku voda kV, 220
1
= U pri otvorenom
vodu na prijemnom kraju je:

=

=
+

=
+
= 14 , 0 / kV 85 , 222
8 , 4375 1 , 11
6 , 4432 220
6 , 4432 12 , 57 1 , 11
6 , 4432
220
2
2
1 2
j
j
j j
j
Z Z
Z
U U
ot
v v
ot
v



Osnovni prorauni

27
c) Ekvivalentna ema sistema, prikazana je na sl. 1.7b. Impedanse generatora i blok-
transformatora svedene na nominalni napon voda su:

; 24 , 174
20
220
500
20
100
180
100
%
2
2
2
2
= |

\
|
=
|
|

\
|
=
nTN
nTV
nG
nG G
G
U
U
S
U X
X
. 55 , 13
500
220
100
14
100
%
2 2
= = =
nT
nTV T
T
S
U X
X
Z
v
jX
G
jX
T
ot
v
Z 2
ot
v
Z 2
E U
1
U
2
P
Generator Blok
transformator
vod


Sl. 1.7b Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.7

U stacionarnom stanju, pre nego to se iskljui prekida P, odnos fazora napona na poetku
voda (U
1
) i EMS generatora (
sv
E ) svedene na stranu vieg napona blok-transformatora nalazi se iz
relacije:

( )
T G
eq
v
ekv
v
sv
X X j Z
Z
E
U
+ +
=
1
,

gde je pri zanemarenju otpora voda:


( ) ( )
93 , 2201
6 , 4432 2 12 , 57
6 , 4432 6 , 4432 12 , 57
4
2 2
j j
X X
X X X j
Z
ot
v v
ot
v
ot
v v
ekv
v
=


=

= ,
tako da je

( )
093 , 1
55 , 13 24 , 174 93 , 2201
93 , 2201
1
=
+ +

=
j j
j
E
U
sv
.

Primeuje se znaajan porast napona (9,3 %) u smeru proticanja struje (Ferantijev efekat)
zbog velike reaktanse generatora i transformatora. Na vodu je porast bio samo 2,85 kV, ili 1,3 %
(zbog manje X
v
). Prema tome, ako je napon na poetku voda kV 220
1
= U tada je svedena EMS
generatora:
kV 22 , 201
0933 , 1
220
0933 , 1
1
= = =
U
E
sv

odnosno
kV 29 , 18
220
20
22 , 201
220
20
= = =
sv
E E

Posle iskljuenja prekidaa P, napon na strani vieg napona blok-transformatora
1
U i EMS
sv
E , svedena na istu stranu, jednaki su, tako da je kV 22 , 201
1
= =
sv
E U .

Osnovni prorauni

28
Zadatak 1.8

Kolika se maksimalna (granina) aktivna snaga (ili granina prenosna snaga) moe preneti
iz suficitarnog proizvodno-potroakog podruja (1) preko dalekovoda 220 kV, duine 400 km,
zadatih podunih parametara na sl. 1.8a, u isto pasivno potroako podruje (2) koje se sa raznim
snagama moe izdvojiti od ostalog aktivnog podruja, ako je tg
2
= 0,4, a naponi ogranieni:
- na gore na kraju 1: U
1max
= 245 kV i
- na dole na kraju 2: U
2min
= 198 kV?
Napomena: Raunati sa ekvivalentnom -emom i skalarnim koeficijentima popravke paramatara
voda.

1 2
L
v
= 400 km
U
nv
= 220 kV
P
2
=?
x
v
= 0,42 /km
r
v
= 0,08 /km
b
v
= 2,6510
-6
S/km
1 2
tg
2
=0,4


Sl. 1.8a ema i parametri elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.8


Reenje:

Skalarni koeficijenti popravke parametara voda ovde su:

9406 , 0
3
400 42 , 0 10 65 , 2
1
3
1
2 6 2
=

= =

v v v
R
L x b
k
( ) ( )
400 42 , 0 6
400 8 , 0 400 10 65 , 2
6
400 42 , 0 10 65 , 2
1
6 6
1
2 6 2 6 2 2


+

= + =

v v
v v v v v v v
X
L x
L r L b L x b
k
; 9714 , 0 =
0148 , 1
12
400 42 , 0 10 65 , 2
1
12
1
2 6 2
=

= + =

v v v
B
L x b
k .

Ekvivalentna ema sistema prikazana je na sl. 1.8b.

U
1
R'
jX'
jB'/2 jB'/2
U
2
P'
2
Q'
2
P
2
Q
C2
Q
2
1 2


Sl. 1.8b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.8a


Sa gornje eme se nalazi veza modula napona U
1
i U
2
:
Osnovni prorauni

29


2
2
2 2
2
2
2 2
2
2
1
|
|

\
|
+
|
|

\
| +
+ =
U
R Q X P
U
X Q R P
U U ,

gde je:


2 2
P P = ;

2
tg
2
2
2 2 2
2
2 2 2 2 2
B
U P
B
U Q Q Q Q
C

= = ;
099 , 30 400 08 , 0 9406 , 0 = = =
v v R
L r k R ;
195 , 163 400 42 , 0 9714 , 0 = = =
v v X
L x k X ;
S 10 5378 , 0
2
400
10 65 , 2 0148 , 1
2 2
3 6
= = =

v
v B
L
b k
B
;
MVAr 084 , 21 10 5378 , 0 198
2
3 2 2
2 2
= =

=

B
U Q
C
;

Naponi na krajevima -ekvivalenta voda U
1
i U
2
na sl. 1.8b su meufazne veliine (fazor
meufazne veliine u analizi se definie sa istim faznim stavom kao fazor fazne veliine i sa
modulom 3 puta veim). Posledica primene meufaznih napona na ekvivalentnoj emi voda, sa
parametrima po fazi, su trofazne snage koje su od primarnog interesa. Ekvivalenti su linearni
modeli na kojima se korektno simuliraju prilike i sa meufaznim ili, ako se to posebno eli, sa
faznim radnim veliinama.

Da bi se prenela maksimalna snaga potrebno je da naponi imaju vrednosti U
1
= U
1max
i
U
2
= U
2min
, pa je:


2
2
2 2
2
2
2 2
2
2
1
|
|

\
|
+
|
|

\
| +
+ =
min min
min max
U
R Q X P
U
X Q R P
U U ,

odnosno:

( ) ( )
.
198
099 , 30 084 , 21 4 , 0 195 , 163
198
195 , 163 084 , 21 4 , 0 099 , 30
198 245
2
2 2
2
2 2 2
|

\
|
+ |

\
| +
+ =
P P P P


Sreivanjem gornjeg izraza dobija se kvadratna jednaina po P
2
, iji je oblik:

0 1 , 27391 67 , 174 802 , 0
2
2
2
= + P P .

Pozitivno reenje gornje jednaine je fiziki prihvatljivo i iznosi:

MW 6 , 105
2
= P .

U sluaju kad se snaga Q
2
u celini kompenzuje (npr. sinhronim kompenzatorom ili baterijom
kondenzatora vezanom u taki 2) ima se (tg
2
= 0):
Osnovni prorauni

30


2 2 2 2 2
0
C C C
Q Q Q Q Q = = = ,

to daje:


2
min 2
2 2
2
min 2
2 2
min 2
2
max 1
|
|

\
| +
+
|
|

\
|
+ =
U
R Q X P
U
X Q R P
U U
C C
,

odnosno:
.
198
099 , 30 084 , 21 195 , 163
198
195 , 163 084 , 21 099 , 30
198 245
2
2
2
2 2
|

\
| +
+ |

\
|
+ =
P P


Sreivanjem gornje jednaine dobija se kvadratna jednaina po P
2
:

0 39422 5 85
2
2
2
= + P , P

Fiziki prihvatljivo reenje gornje jednaine iznosi:

MW 35 160
2
, P = .

Zakljuuje se da se aktivna snaga na prijemnom kraju bitno uveava ako se izvri potpuna
kompenzacija reaktivne snage.
Granina prenosna snaga je znatno via od granice stabilnosti koja bi se imala kad bi
prijemni kraj bio aktivan (tj. sa prikljuenim elektranama) i kada moraju da se uvaavaju i
impedanse ostalih elemenata ukljuivo i ekvivalentne generatore na oba kraja.

Osnovni prorauni

31
Zadatak 1.9

Za deo elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.1, na osnovu datih podataka, metodom
bilansa snaga odrediti tokove aktivnih i reaktivnih snaga i gubitke, ako se u jaku mreu prenosi
snaga S
3
= (500 + j150) MVA.


Reenje:

Radni reim je zadat na sabirnicama 3 ekvivalentne eme sa sl. 1.1c i odgovarajue radne
veliine su:

kV 32 , 346
231
400
200
12
3 3
= = =
AT sv
m U U ,

(sa U
3sv
je oznaena veliina linijskog napona na sabirnicama 3 svedena na stranu 400 kV).

MW 500
3
= P ;
. Q MVAr 150
3
=

Proraun tokova aktivnih i reaktivnih snaga po metodu bilansa snaga (skalarni raun) vri se
tako da se postupno od elementa do elementa ekvivalentne eme na sl. 1.1c raunaju aktivna i
reaktivna snaga, gubici i naponi, a zatim vri bilansiranje po I Kirchoffovom zakonu.
Polazi se od zadatog reima na sabirnicama 3 i najpre se nailazi na rednu granu
autotransformatora, iji su gubici aktivne i reaktivne snage:

MW 826 , 0
32 , 346
150 500
3635 , 0
2
2 2
2
3
3
3
2
3
=
+
=
+
=
sv
ATe
gub
Cu
U
Q P
R P
AT
;
. MVAr 53 , 54
32 , 346
150 500
24
2
2 2
2
3
3
3
2
3
=
+
=
+
=

sv
ATe
gub
U
Q P
X Q
AT


Da bi se nali gubici snage u otonoj grani autotransformatora najpre se nalazi napon
take 2:

=

+
+
+ =
sv
ATe ATe
sv
ATe ATe
sv
U
R Q X P
j
U
X Q R P
U U
3
3 3
3
3 3
3 2

= + =

+
+
+ = kV ) 49 , 34 24 , 357 (
32 , 346
3635 , 0 150 24 500
32 , 346
24 150 3635 , 0 500
32 , 346 j j
= 5 , 5 / kV 9 , 358 ,
gde se pretpostavlja da je fazor napona U
3
= U
3
/0

Sada su gubici u otonoj grani autotransformatora:

MW 24 , 0 9 , 358 10 85 , 1
2 6 2
2
= = =

U G P
ATe
gub
Fe
AT
;
. MVAr 97 , 0 9 , 358 10 5 , 7
2 6 2
2
= = =

U B Q
ATe
gub
AT

Osnovni prorauni

32

Postupkom bilansiranja nalaze se snage desno od take 2, a zatim reaktivna kapacitivna
snaga (dakle, sa znakom -) koju generiu kapacitivnosti voda. Ona iznosi:

. MVAr 98 , 57 9 , 358 10 45 , 0
2
'
2
2 3 2
2
2
= = = |

\
|

U
B Q
v v


Zatim se ponovo bilansiranjem nalaze snage levo od take 2:

MVAr 52 , 147 98 , 57 5 , 205 ; 066 , 501
2 2
= = =
L L
Q MW P ,

i prema njima gubici aktivne i reaktivne snage na vodu:

MW 8 , 15 47 , 7
9 , 358
52 , 147 066 , 501
'
2
2 2
2
2
2
2
2
2
=
+
=
+
=
v
L L gub
v
R
U
Q P
P ;
MVAr 177,8 945 , 83
9 , 358
52 , 147 066 , 501
'
2
2 2
2
2
2
2
2
2
=
+
=
+
=
v
L L gub
v
X
U
Q P
Q ,

i napon take 1:
= + =

+
+
+ = 8 , 15 / kV 65 , 419 kV ) 13 , 114 83 , 403 (
' ' ' '
2
2 2
2
2 2
2 1
j
U
R Q X P
j
U
X Q R P
U U
v L v L v L v L
.

Na osnovu ovog napona se nalazi reaktivna (kapacitivna) snaga voda u taki 1:

. MVAr 25 , 79 65 , 419 10 45 , 0
2
'
2
2 3 2
1
1
= = = |

\
|

U
B Q
v v


Ceo postupak bilansiranja daje se pregledno u tab. 1.9a, dok su tokovi snaga i naponska
stanja ilustrovana na sl. 1.9a.

Tab. 1.9a Postupak bilansiranja snaga iz zadatka 1.9

Bilans snaga Aktivna snaga (MW) Reaktivna snaga (MW)
Zadate snage na sabirnicama 3 500 150
Gubici snage u rednoj grani
autotransformatora
826 500
826 0
,
, +

53 204
53 54
,
, +

Gubici snage u otonoj grani
autotransformatora
066 501
24 0
,
, +

5 205
97 0
,
, +

Reaktivna (kapacitivna) snaga
koju vod generie u taki 2
066 501
0 0
,
, +

52 , 147
98 , 57

Gubici snage u vodu
866 516
8 15
,
, +

32 , 325
8 , 177 +

Reaktivna (kapacitivna) snaga
koju vod generie u taki 1
+0,0 25 , 79
Snage koje ulaze u taku 1 516,866 246,07
Osnovni prorauni

33



G
e
-jB
e

Z
T

2
v
B
j

v
Z'
1
2 3
2
v
B
j

500
150
0,24 0,97
0,826
54,53
501,066
205,5
0,97
79,25
57,98
501,066
147,52
15,8
177,8
516,866
325,32
500 516,866
246,14
U
3sv
=346,32 U
2
=357,24+j34,39 U
1
=403,83+j114,13
500,826
204,53


Sl. 1.9a Ilustracija tokova snaga i naponskih stanja u sistemu iz zadatka 1.9



Osnovni prorauni

34
Zadatak 1.10

Za jednostavni radijalni prenosno-distributivni sistem sa sl. 1.10a, izraunati:
a) Parametre ekvivalentne eme elemenata sistema (svedene na napon voda), koristei
simetrini -ekvivalent za predstavu voda, a -ekvivalent za predstavu transformatora.
b) Za poznato stanje na kraju prenosa, primenom metoda bilansa snaga, proraunati fazore
napona, struja i snaga u karakteristinim takama, odnosno u pojedinim deonicama sistema.
Proraunati i aktivne i reaktivne gubitke u elementima sistema i ukupno za ceo sistem.
c) Proizvodnje reaktivnih snaga, shodno -ekvivalentu voda.
Parametri sistema neophodni za gornje proraune, dati su ispod sl. 1.10a

u
k
= 10,5 %
L
v
= 70 km
U
nv
= 110 kV
b
v
= 2,65 S/km
r
v
= 0,193 /km
S
nT
= 31,5 MVA
m
T
= 110/10,5 kV/kV
S
1
= P
1
+ jQ
1
2
U = 10 kV
2
U
S
2
= P
2
+ jQ
2
S
p
= (20+j10) MVA
x
v
= 0,422 /km
i
o
= 1,2 %
T
Prenosni
vod
kW 62 =
gub
Cun
P
kW 40 =
gub
Fen
P


Sl. 1.10a Radijalni prenosni sistem i osnovni zadati podaci iz zadatka 1.10


Reenje:

a) Ekvivalentna ema sistema prikazana je na sl. 1.10b.


S
1 2
U
S
2
jQ
cv1
Z
T
Z
v
S
ot
=P
Fe
+jQ

S
v1
S
v2
jQ
cv2
sv
U
2

S'
T
S''
T

2 /
ot
v
Y 2 /
ot
v
Y
U
1
U
2
ot
T
Y


Sl. 1.10b Ekvivalentna ema zadatog sistema


Proraun parametara elemenata, za ekvivalentnu emu datu na prethodnoj slici (vod
predstavljen sa , a transformator sa obrnutim -ekvivalentom):

51 13 193 0 70 , , r L R
v v v
= = = ;
54 29 422 0 70 , , x L X
v v v
= = = ;
( ) 54 29 51 13 , j , Z
v
+ = ;
0 =
ot
v
G ;
Osnovni prorauni

35
S 92,75 S 10 75 , 92 10 65 , 2
2
70
2
1
2 /
6 6
= = = =

v v
ot
v
b L B ;
S 10 75 , 92 2 /
6
= j Y
ot
v
;
75605 , 0
5 , 31
110
10 62
2
3
2
= |

\
|
=
|
|

\
|
=

nT
nT gub
Cun T
S
U
P R ;
33 , 40
5 , 31
110
100
5 , 10
100
%
2 2
= = =
nT
nv k
T
S
U u
Z ;
323 , 40 75605 , 0 33 , 40
2 2 2 2
= = =
T T T
R Z X ;
( ) 323 , 40 75605 , 0 j Z
T
+ = ;
S 306 , 3
110
10 40
2
3
2
=

= =

nv
gub
Fen
Fe
U
P
G ; 302480
1
= =
Fe
Fe
G
R ;
S 24 , 31
110
5 , 31
100
2 , 1
100
%
2 2
= = =

nv
nT o
U
S i
B ; 32051
1
= =

B
X ;
( ) S 24 , 31 306 , 3 j jB G Y
Fe
ot
T
= =

.


b) Napon na sekundarnoj strani transformatora, postavljen u realnu osu i sveden na stranu
110 kV je:

kV 762 , 104
5 , 10
110
10
2 2
= = =
T sv
m U" U" ;
= 0 / kV 762 , 104
2sv
" U .

Fazor fazne struje na kraju prenosa, odnosno na sekundarnoj strani transformatora je:

( ) =

=
|
|

\
|
=

565 , 26 / A 1 , 55 22 , 110
762 , 104 3
10 ) 10 20 (
3
3
2
2
2
j
j
" U
S
" I
sv
sv
.

Dalje, snage
gub gub
Fe
Q P

i su:

kW 28 , 36
110
762 , 104
40
2
2
2
2
= |

\
|
=
|
|

\
|
=
n
sv gub
Fen
gub
Fe
U
U
P P ;
kVAr 86 , 342
110
762 , 104
378
100
2
2
2
2
= |

\
|
=
|
|

\
|
=

n
sv
nT
o gub
U
U
S
i
Q ,
ili
kW 28 , 36 MW 03628 , 0 762 , 104 10 306 , 3
2 6 2
2
= = = =

sv Fe
gub
Fe
U G P ;
kW 86 , 342 MW 34286 , 0 762 , 104 10 24 , 31
2 6 2
2
= = = =

sv
gub
U B Q .

Snaga koja tee kroz transformator je:

Osnovni prorauni

36
( ) ( ) ( ) MVA 34286 , 10 03628 , 20
2 2
j Q Q j P P " S
Fe T
+ = + + + =

.

Napon na primarnoj strani transformatora, odnosno na kraju voda je:


sv
T T T T
sv
T T T T
sv
U
Q R P X
j
U
Q X P R
U ' U
2 2
2 2


+

+
+ =
+
+
+ =
762 , 104
34286 , 10 323 , 40 03628 , 20 75605 , 0
762 , 104
= + =

+ /4,013 kV 156 , 109 637 , 7 888 , 108
762 , 104
34286 , 10 75605 , 0 03628 , 20 323 , 40
j j .

Gubici u rednoj grani transformatora su:

kW 35 MW 035 , 0
762 , 104
34286 , 10 03628 , 20
75605 , 0
2
2 2
2
2
= =
+
=
|
|

\
|


=
sv
T
T
gub
T
U
S
R P ;
kVAr 867 1 MW 867 , 1
762 , 104
34286 , 10 03628 , 20
323 , 40
2
2 2
2
2
= =
+
=
|
|

\
|


=
sv
T
T
gub
T
U
S
X Q .

Snaga na ulazu u transformator (snaga na kraju voda) je:

( ) ( )
gub
T T
gub
T T T
Q Q j P P ' S + + + =
( ) ( ) ( ) MVA 21 , 12 071 , 20 867 , 1 343 , 10 035 , 0 036 , 20 j j + = + + + = .

Proizvodnja reaktivne snage usled polovine kapacitivnosti koncetrisane na kraju voda je:

MVAr 105 , 1 156 , 109 10 75 , 92
2
2 6 2
2 2
= = =

U
B
Q
ot
v ot
cv
.

Snaga koja tee kroz vod i izaziva gubitke i pad napona je:

( ) MVA 105 , 11 071 , 20 105 , 1 21 , 12 071 , 20
2 2
j j j jQ ' S S
ot
cv T v
+ = + = = .

Gubici u vodu su:

kW 6 , 96 5 MW 5966 , 0
156 , 109
105 , 11 071 , 20
51 , 13
2
2 2
2
2
2
= =
+
=
|
|

\
|

=
U
S
R P
v
v
gub
v
;
kVAr 5 , 1304 MW 3045 , 1
156 , 109
105 , 11 071 , 20
54 , 29
2
2 2
2
2
2
= =
+
=
|
|

\
|

=
U
S
X Q
v
v
gub
v
.

Napon na poetku voda je:


( ) ( )
=

+
+
+ =

2
2 2
2
2 2
2 1
' U
Q R P X
j
' U
Q X P R
' U U
v v v v v v v v

Osnovni prorauni

37
+
+
+ =
013 , 4 013 , 4
156 , 109
105 , 11 54 , 29 071 , 20 51 , 13
156 , 109
j j
e e

+
013 , 4
156 , 109
106 , 11 51 , 13 071 , 20 54 , 29
j
e j
( )

= + =
013 , 4 027 , 2 013 , 4
72 , 114 06 , 4 65 , 114
j j j
e e e j

( ) kV 07 , 12 08 , 114 04 , 6 / kV 72 , 114 j + = = .

Proizvodnja reaktivne snage usled polovine kapacitivnosti koncetrisane na poetku voda je:

MVAr 22 , 1 72 , 114 10 75 , 92
2
2 6 2
1 1
= = =

U
B
Q
ot
v ot
cv
.

Kompleksna snaga koja tee kroz rednu impedansu, merena na poetku voda je:

( ) MVA 41 , 12 668 , 20 3045 , 1 5966 , 0 105 , 11 071 , 20
2 1
j j j S S S
gub
v v v
+ = + + + = + = .

Kompleksna snaga na ulazu u prenosni vod onda iznosi:

( ) MVA 19 , 11 668 , 20 22 , 1 41 , 12 668 , 20 j
1 1 1
j j j Q S S
ot
cv v
+ = + = = .

Struja (fazna) na poetku voda je:

=


=

=
|
|

\
|
=

39 , 22 / A 28 , 118
04 , 6 / 72 , 114 3
43 , 28 / 5 , 23
04 , 6 / 72 , 114 3
19 , 11 668 , 20
3
1
1
1
j
U
S
I .


c) Ukupna proizvodnja reaktivne snage usled otonih kapacitivnosti voda je:

MVAr 325 , 2 105 , 1 22 , 1
2 1
= + = + =
ot
cv
ot
cv
ot
cv
Q Q Q ,

odnosno, njena prosena vrednost po 100 km duine voda iznosi:

km 100 / MVAr 316 , 3
100 7 , 0
3225 , 2
=

=
ot
pod cv
Q .

Dijagram fazora napona i struja voda prikazan je na sl. 1.10c.

Na sl. 1.10c vrednosti pojednih uglova iznose:

= 04 , 6
1
; = 013 , 4
2
; = = 027 , 2 013 , 4 04 , 6
12
;
= 39 , 22
fo 1
; = 565 , 26
2
; = = 43 , 28 04 , 6 39 , 22
1
.


Osnovni prorauni

38

I
1

I
2

U
1

U
2

U
2sv

12

1fo



Sl. 1.10c Dijagram fazora napona i struja voda, iz zadatka 1.10

Osnovni prorauni

39
Zadatak 1.11

Dat je jednostavan elektroenergetski sistem, prikazan na sl. 1.11a. Odrediti maksimalne
snage koje se mogu isporuiti potroakim podrujima prikljuenim na sabirnice 3 i 4 ako naponi
na vodovima ne smeju da izau iz opsega (200240) kV. Kolika je u tom sluaju snaga na poetku
voda 1-2. U proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona, a vodove predstaviti samo sa
rednim impedansama. Podaci neophodni za proraune su dati na sl. 1.11a.


1 2
3
4
L
12
=100 km L
23
=60km
L
24
=40 km
r
v
=0,1 /km
x
v
=0,4 /km
tg
3
= 0,4
tg
4
= 0,5


Sl. 1.11a Elektroenergetski sistem iz zadatka 1.11


Reenje:

Ekvivalentna ema zadatog sistema data je na sl. 1.11b.


1 2 3
4
S
4

S
3

S
2
Z
2
Z
3

Z
4



Sl. 1.11b Ekvivalentna ema sistema iz zadatka 1.11


Impedanse pojedinih grana sistema imaju vrednosti:

( ) ( ) 40 10 100 4 0, 1 , 0
2
j j Z + = + = ;
( ) ( ) 24 6 60 ,4 0 1 , 0
3
j j Z + = + = ;
( ) ( ) 6 1 4 40 ,4 0 1 , 0
3
j j Z + = + = .

U datom sistemu maksimalna snaga e se preneti u sluaju kada se na sabirnicama 3 i 4 ima
minimalni napon (200 kV), a na sabirnicama 1 maksimalni napon (240 kV).
Na osnovu jednaine za pad napona u grani 2-3 moe se odrediti zavisnost napona U
2
od
snage P
3
:


3
3
3 3 3 3
3
3
3 3 3 3
3 2
200
24 4 , 0 6
200
4 , 0
P
U
X P R P
U
U
X Q R P
U U
+
+ =
+
+ =
+
+ = ,
odakle je:
Osnovni prorauni

40

200 078 , 0
3 2
+ = P U . (1)

Na slian nain moe se nai i zavisnost napona U
2
od snage P
4
:


4
4
4 4 4 4
4
4
4 4 4 4
4 2
200
16 5 , 0 4
200
5 , 0
P
U
X P R P
U
U
X Q R P
U U
+
+ =
+
+ =
+
+ =
200 06 , 0
4
+ = P . (2)

Izjednaavanjem izraza (1) i (2) za napon U
2
, dobija se za odnos snaga P
3
i P
4
:


3 1
1
4
3
, P
P
= , odnosno
3 4
3 , 1 P P = .

Preko bilansa snaga i na osnovu poznatih odnosa izmeu snaga P
3
i P
4
moe se odrediti
zavisnost snage P
2
od snage P
3
:


4 4
2
4
2
4
2
4
3 3
2
3
2
3
2
3
2
P R
U
Q P
P R
U
Q P
P +
+
+ +
+
=

( ) ( ) ( )
3 4
2
4
2
3
2
3
3 3
2
3
2
3
2
3
3 , 1
3 , 1 5 , 0 3 , 1 4 , 0
P R
U
P P
P R
U
P P
+
+
+ +
+
=

( ) ( ) ( )
3
2
2
3
2
3
3
2
2
3
2
3
3 , 1 4
200
3 , 1 5 , 0 3 , 1
6
200
4 , 0
P
P P
P
P P
+
+
+ +
+
=

3
2
3
6
3 , 2 10 25 , 385 P P + =

. (3)

Na analogan nain dobija se zavisnost snage Q
2
od snage P
3
:


4 4
2
4
2
4
2
4
3 3
2
3
2
3
2
3
2
Q X
U
Q P
Q X
U
Q P
Q +
+
+ +
+
=

( ) ( ) ( )
3 4
2
4
2
3
2
3
3 3
2
3
2
3
2
3
3 , 1 5 , 0
3 , 1 5 , 0 3 , 1
4 , 0
4 , 0
P X
U
P P
P X
U
P P
+
+
+ +
+
=

( ) ( ) ( )
3
2
2
3
2
3
3
2
2
3
2
3
3 , 1 5 , 0 16
200
3 , 1 5 , 0 3 , 1
4 , 0 24
200
4 , 0
P
P P
P
P P
+
+
+ +
+
=

3
2
3
6
05 , 1 10 1541 P P + =

(4)

Ako se sada jednaine (1), (3) i (4) uvrste u izraz za podunu komponentu pada napona na
grani 1-2, dobija se kvadratna jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina snaga P
3
:


2
2
2 2 2 2
2 1
U
U
X Q R P
U U
+
+ = ,
odakle je:


2 2 2 2
2
2 2 1
X Q R P U U U + + = ,
Osnovni prorauni

41

odnosno, posle odgovarajuih numerikih manipulacija:


( )
( ) ( ) ( ) , 40 05 , 1 10 1541 10 3 , 2 10 25 , 385 200 078 , 0
200 078 , 0 240
3
2
3
6
3
2
3
6 2
3
3
+ + + + + =
= +

P P P P P
P


odakle se dobija kvadratna jednaina po P
3
:

0 53 , 111768 4782 , 1082
3
2
3
= + P P .

Fiziki ostvarljivo reenje gornje jednaine je:

MW 93 94
3
, P = .

Na osnovu gornje vrednosti za snagu P
3
, mogu se odrediti i ostale snage u datom sistemu:


MVAr 97 , 37 4 , 0 93 , 94 tg
3 3 3
= = = P Q
;
MW 41 , 123 93 , 94 3 , 1 3 , 1
3 4
= = = P P ;
MVAr 7 , 61 5 , 0 41 , 123 tg
4 4 4
= = = P Q ;
MW 81 , 221 93 , 94 3 , 2 93 , 94 10 25 , 385 3 , 2 10 25 , 385
2 6
3
2
3
6
2
= + = + =

P P P ;
MVAr 56 , 113 93 , 94 05 , 1 93 , 94 10 1541 05 , 1 10 1541
2 6
3
2
3
6
2
= + = + =

P P Q .

Vrednost napona na sabirnicama 2 dobija se zamenom vrednosti snage P
3
u jednainu (1),
odakle je:

kV 4 207 200 93 94 078 0
2
, , , U = + = .

Radi odreivanja snage na poetku voda 1-2 potrebno je jo odrediti aktivne i reaktivne
gubitke u vodu 1-2. Njihove vrednosti dobijaju se iz izraza:

( ) ( ) ( ) MVA 57,74 14,44 40 10
4 , 207
56 , 113 81 , 221
2
2 2
2 2
2
2
2
2
2
2
12
j j jX R
U
Q P
S
gub
+ = +
+
= +
+
= ,

odakle je:

MW 44 , 14
12
=
gub
P ; MVAr 74 , 57
12
=
gub
Q .

Konano, vrednost kompleksne snage na poetku voda 1-2 je:

( ) MVA 171,3 236,25 74 , 57 44 , 14 56 , 113 81 , 221
12 2 1
j j j S S S
gub
+ = + + + = + = .

Osnovni prorauni

42
Zadatak 1.12

Koliki e biti napon u novom stacionarnom stanju na sabirnicama 1, a koliki na kraju 2
dalekovoda 400 kV u praznom hodu koji se posle remonta prikljuuje prvo s jedne strane i to na
proizvodno-potroako podruje sa nagibom praktino linearne reaktivno-naponske statike
karakteristike od strane proizvodnje
8 =
r
Gr G
U dU
Q dQ
,
dok se promena reaktivne snage potronje moe zanemariti zahvaljujui delovanju lokalne
regulacije napona pod optereenjem. Posmatrati vod sa raspodeljenim parametrima, bez gubitaka.


Q
Gr
Q
pr
U
r
= 400 kV
L
v
= 300 km
Z
c
= 320
Q
Gr
= Q
pr
= 200 MVAr (ind)
1
2


Sl. 1.12a ema dalekovoda iz zadatka 1.12


Reenje:

U novom stacionarnom stanju pored generatorske reaktivne (induktivne) snage ima se i
reaktivna snaga prikljuenog voda kao induktivna proizvodnja (to odgovara kapacitivnoj potronji)
pa je bilans reaktivnih snaga na sabirnicama 1:

.
p v G
Q Q Q = + (1)

Zbog novog bilansa reaktivnih snaga usled prikljuenja voda promenie se i napon na
sabirnicama 1 za neku vrednost U. Prema tome relacija (1) posle promene napona ima sledei
oblik:


( )
. tg
2
U
U
Q
Q
Z
U U
U
U
Q
Q
p
pr
c
r G
Gr

+ =
+
+

= (2)

U relaciji (2) ne mora da stoji parcijalni izvod s obzirom na pretpostavku da se uestanost
kod promene reaktivnih snaga ne menja, a takoe je prema uslovu zadatka i izvod

. 0 = =

dU
dQ
U
Q
p p


Poto je pre prikljuenja voda bilo Q
Gr
= Q
pr
to relacija (2) postaje:


( )
. 0 tg tg
2
tg
2 2
=

+ +

c c
r
c
r G
Z
U
Z
U U
Z
U
U
U
Q
(3)

Osnovni prorauni

43
Iz (3) se dalje dobija kvadratna jednaina po jedinoj nepoznatoj (U):

( ) ( ) . 0 tg tg
2 tg
2
2
= +
|
|

\
|
+ +

c
r G
c
r
c
Z
U
U
dU
dQ
Z
U
U
Z


Smenjujui u poslednju jednainu zadate veliine kao i elektrinu ugaonu duinu voda, koja
za km / 06 , 0 = iznosi:

, 18 300 06 , 0 = = = L

dobija se:
( ) ( ) 0 46 , 162 19 , 3 10 015 , 1
2 3
= +

U U , (4)

Kao fiziki realno reenje jednaine (4) uzima se:

, kV 78 , 51 U

tako da je napon na sabirnicama 1 po prikljuenju voda u praznom hodu:


. kV 78 , 451 78 , 51 400
1
= + = + = U U U
r


S obzirom na meusobne odnose koeficijenata u jednaini (4) moe se sasvim opravdano u
prvoj priblinosti raditi i samo sa linearnom jednainom (zanemarenjem kvadratnog lana), tako da
je:
. kV 928 , 50 46 , 162 19 , 3 = = U U

Ako je napon na sabirnicama 1, U
1
= 451,78 kV (to je nedopustivo visoka stacionarna
vrednost), tada e se usled Ferantijevog efekta (proticanje kapacitivne struje punjenja voda kroz
redne induktivnosti voda) imati porast napona na otvorenom kraju 2, tako da se na kraju 2 dobija
vrednost:

kV 03 , 475
18 cos
78 , 451
cos
1
2
=

=
U
U ,

koji je iznad dozvoljene vrednosti (odreene stepenom izolacije) za vodove 400 kV, (iznosi
420 kV).


Osnovni prorauni

44
Zadatak 1.13

Radijalni sistem, prikazan na sl. 1.13a, napaja potroako podruje, kod kojeg termiki
aparati, iji je statiki naponski koeficijent k
PU
= 1,9 uestvuju u ukupnoj aktivnoj snazi sa 70 %,
asinhroni motori, iji su k
PU
= 0,15 i k
QU
= 1,7 uestvuju sa 25 % u ukupnoj aktivnoj snazi i sa 80 %
u ukupnoj reaktivnoj snazi, dok ostali heterogeni potroai imaju prosene naponske koeficijente
osetljivosti k
PU
= 1,2 i k
QU
= 1.
Pri poloaju regulacionog prekidaa transformatora n = +5, napon na sabirnicama 3 je
U
3
= 35 kV, a snaga potroakog podruja S
p
= (35+j15) MVA.
a) Kolika je snaga potronje na sabirnicama 3 pri nominalnom odnosu transformacije
transformatora ako se napon na sabirnicama 1 odrava na konstantnoj vrednosti.
b) Odrediti snagu otone kondenzatorske baterije koju je potrebno vezati na sabirnice 3 da bi
se pri nepromenjenom naponu na sabirnicama 1 i poloaju regulacionog prekidaa transformatora
n = +5 odravao napon na sabirnicama 3 dobijen iz prethodne take.
Napomena: U proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.

S
nT
= 65 MVA
U
nv
= 110 kV
X
T
= 10 %
m
T
= 110101,25%/36,75 kV/kV
1 2 3
S
p
L
v
= 55 km
r
v
= 0,14 /km
x
v
= 0,4 /km
U
1
= const


Sl. 1.13a Radijalni sistem prenosa i osnovni podaci iz zadatka 1.13


Reenje:

a) Na osnovu zadatih podataka ukupni statiki koeficijenti osetljivosti
uk
QU
uk
PU
k k i meovitog
potroakog podruja su:

4275 , 1 2 , 1 05 , 0 15 , 0 25 , 0 9 , 1 7 , 0 = + + =
uk
PU
k ;
56 , 1 1 2 , 0 7 , 1 8 , 0 = + =
uk
QU
k .

Impedanse voda i transformatora svedene na naponski nivo 35 kV su:

078 , 2
65
75 , 36
100
10
100
%
2 2
j j
S
U X
j Z
nT
nT T
T
= = = ;
( ) ( ) 455 , 2 859 , 0
110
75 , 36
55 4 , 0 14 , 0
2
j j L z Z
v v v
+ =
|

\
|
+ = = .

Na osnovu poloaja otcepa regulacionog transformatora n = +5 dobijaju se sledee vrednosti
za nenominalni prenosni odnos i parametre ekvivalentne -eme regulacionog transformatora:

0625 , 1 0125 , 0 5 1 1 = + = + = t n t ;
Osnovni prorauni

45
534 , 37
1
2
20
j Z
t
t
Z
T
=

= ;
208 , 2
23
j Z t Z
T
= = ;
326 , 35
1
30
j Z
t
t
Z
T
=

= .

Ekvivalentna ema sistema za dati radni reim prikazana je na sl. 1.13b.


Z
v
=(0,859+j2,455)
Z
30
=j35,326
Z
23
=j2,208
Z
20
= -j37,534
2 3 1 S
p
0 0
U
1
U
3
U
2



Sl. 1.13b Ekvivalentna ema sistema


Transfiguracijom zvezde koju ine grane izmeu vorova 1-2, 2-3 i 2-0 u trougao 1-3-0 i
ekvivalentovanjem dve paralelne grane 3-0 dobija se ekvivalentna ema na sl. 1.13c.


Z
13
=(0,808+j4,518) 3 1
Z
30
=(12,93+j72,29)
S
p
S
30
S
13
0 0
U
1

U
3



Sl. 1.13c Transfigurisana ekvivalentna ema sa sl. 1.13b


Bilansom snaga, za dati radni reim, moe se odrediti napon na sabirnicama 1 iji se moduo
u datoj mrei odrava na konstantnoj vrednosti.
Najpre se odreuje snaga S
30
:

( ) MVA 42 , 16 94 , 2
29 , 72 93 , 12
35
2
30
2
3
30
j
j
Z
U
S + =

= =

,

a zatim, iz bilansa snaga u voru 3, izraunava se i snaga S
13
:

( ) MVA 42 , 31 94 , 37 42 , 16 94 , 2 15 35
30 13
j j j S S S
p
+ = + + + = + = .

Konano napon na sabirnicama 1 iznosi:

Osnovni prorauni

46
kV 93 , 39
35
518 , 4 42 , 31 808 , 0 94 , 37
35
3
13 13 13 13
3 1
=
+
+ =
+
+ =
U
X Q R P
U U .

Po uslovu zadatka iz take a) ekvivalentna ema sistema za nominalni prenosni odnos
transformacije regulacionog transformatora (kada su impedanse otonih grana u -ekvivalentu
transforamtora beskonane) data je na sl. 1.13d.


Z
v
=(0,859+j2,455) 3 1 Z
T
=j2,078
S
p


Sl. 1.13d Ekvivalentna ema sistema za nominalni prenosni odnos
transformacije regulacionog transformatora


Zbog promene prenosnog odnosa regulacionog transformatora menja se i napon na
sabirnicama 3, a takoe i snage potroakog podruja. Zavisnosti aktivne i reaktivne snage
potroakog podruja od napona date su sledeim jednainama:

9625 , 14 4275 , 1
35
35
4275 , 1 35 35
3
3
3
3 3 3
=

+ =

+ = U
U
U
U
k P P P
o
uk
PU o o
; (1)
4 , 8 668 , 0
35
35
56 , 1 15 15
3
3
3
3 3 3
=

+ =

+ = U
U
U
U
k Q Q Q
o
uk
QU o o
, (2)

gde je
3
U napon na sabirnicama 3, za iji se fazor pretpostavlja da se poklapa sa realnom osom.

Ako se prethodni izrazi uvrste u jednainu za izraunavanje napona U
1
preko napona
3
U i
pada napona izmeu taaka 1 i 3, dobija se kvadratna jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina
napon na sabirnicama 3
3
U :


3
13 3 13 3
3 1
U
X Q R P
U U

+
+ = , (3)

odakle se dalje dobija jednaina


( ) ( )
3
3 3
3
533 , 4 4 , 8 668 , 0 859 , 0 9625 , 14 4275 , 1
93 , 39
U
U U
U

+
+ = ,

koja posle preureenja postaje:

0 915 , 50 6754 , 35
3
2
3
= U U .

Fiziki ostvarljivo reenje gornje jednaine je:

kV 05 37
3
, U = .

Osnovni prorauni

47
Uvrtavanjem dobijene vrednosti za napon u izraze (1) i (2) dobijaju se traene vrednosti za
aktivnu i reaktivnu snagu potroakog podruja:

MW 93 , 37 9625 , 14 4275 , 1
3 3
= = U P
MVAr 35 , 16 4 , 8 668 , 0
3 3
= = U Q


b) Ekvivalentna ema za reim definisan u taki b) je ista kao ekvivalentna ema koja je
sluila za odreivanje napona na sabirnicama 1 (sl. 1.13c), s tom razlikom to se na sabirnicama 3
ima otono vezana baterija kondenzatora. Vrednost snage S
30
za ovaj radni reim je:

( ) MVA 4 , 18 29 , 3
29 , 72 93 , 12
05 , 37
2
30
2
3
30
j
j
Z
U
S + =

.

Kompleksna snaga koja tee po grani 1-3 je onda:

( ) MVA 75 , 34 22 , 41
30 13 BK BK p
Q j jQ S S S + = + = ,

odakle je:

MW 22 , 41
3
= P ; ( ) MVAr 75 , 34
3 BK
Q Q = .

Uvrtavanjem gornjih izraza u jednainu za pad napona (3) dobija se izraz u kome je jedina
nepoznata veliina snaga baterije kondenzatora u izrazu za
3
Q . Zamena poznatih numerikih
vrednosti u jednainu (3) daje linearnu jednainu po Q
c
:


( )
05 , 37
518 , 4 75 , 34 808 , 0 22 , 41
05 , 37 93 , 39
+
+ =
BK
Q
.

Iz gornje jednaine za snagu baterije kondenzatora dobija se vrednost:

MVAr 5 , 18 =
BK
Q .

Osnovni prorauni

48
Zadatak 1.14

a) Odrediti statike karakteristike osetljivosti potroakog podruja na promene napona
prikljuenog na sabirnice 4, sistema prikazanog na sl. 1.14a, na osnovu merenja napona i snage na
tim sabirnicama za dva razliita radna reima:
I merenje: ( ) MVA 5 21 6 42
4
, j , S
p
+ = kV 2 35
4
, U = ,
II merenje: ( ) MVA 8 21 4 43
4
, j , S
p
+ = kV 6 35
4
, U = .
Pri odreivanju statikih koeficijenata regulacije, koristiti nelinearizovane modele potroaa:

PU
k
PU
U C P = , odnosno
QU
k
QU
U C Q = .
b) Ako je pri otonoj kompenzaciji (Q
BK
= 10 MVAr) na sabirnicama 4, napon na njima
iznosio U
4
= 36 kV, odrediti napon na sabirnicama 1 i snagu potroakog podruja prikljuenog na
sabirice 2. Statike karakteristike potronje na sabirnicama 2 posmatrati kao linearizovane. U
proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.

z
v
= (0,15 + j0,4) /km
S
2o
= (15 + j10) MVA
L
12
= 25 km L
23
= 40 km
k
PU2
= 1,4
U
nv
= 110 kV
k
QU2
= 1,8
U
2o
= 110 kV
S
n
= 63 MVA
X
T
= 11 %
m
T
= 110/36,75 kV/kV
Q
BK
S
p4
1
2
3
4


Sl. 1.14a ema i osnovni podaci za elektroenergetski sistem iz zadatka 1.14


Reenje:

a) Na osnovu izmerenih vrednosti, korienjem nelinearizovanih obrazaca koji povezuju
aktivnu snagu i napon, dobijaju se naponski faktori osetljivosti preko jednaina:


PU
k
PU
C 2 , 35 6 , 42 = ;

PU
k
PU
C 6 , 35 4 , 43 = .

Deljenjem gornje dve jednaine dobija se izraz:


PU
k
|

\
|
=
2 , 35
6 , 35
6 , 42
4 , 43
,

iz poslednje jednaine se dobija vrednost za statiki koeficijent promene aktivne snage sa naponom
k
PU
, dok iz jedne od prethodnih jednaina i vrednost za C
PU
:

647 , 1 =
PU
k ; MW/kV 121 , 0 =
PU
C .

Na osnovu izraunatih vrednosti faktora k
PU
i C
PU
dobija se jednaina koja povezuje aktivnu
snagu i napon:
Osnovni prorauni

49

647 1
4
121 0
,
p
U , P = (1)

Na potpuno analogan nain dobijaju se i vrednosti faktora k
QU
i C
QU
za reaktivnu snagu,
odnosno jednaina koja povezuje reaktivnu snagu i napon:


QU
k
QU
C 2 , 35 5 , 21 = ;

QU
k
QU
C 6 , 35 8 , 21 = ;

QU
k
|

\
|
=
2 , 35
6 , 35
5 , 21
8 , 21
;

odakle je:

226 , 1 =
QU
k ; MVAr/kV 273 , 0 =
QU
C ;

226 1
4
273 0
,
p
U , Q = . (2)


b) Vrednosti impedansi pojednih grana svedene na naponski nivo 110 kV iznose:

( ) 10 75 , 3
12 12
j L z Z
v
+ = = ;
( ) 16 6
23 23
j L z Z
v
+ = = ;
13 , 21
63
110
100
11
100
%
2 2
j j
S
U X
j Z
nT
nT T
T
= = = .

Na osnovu vrednosti napona na sabirnicama 4: U
4
= 36 kV, korienjem jednaina (1) i (2),
dobijaju se snage potroakog podruja:

MW 26 44
4
, P
p
= ; MVAr 09 22
4
, Q
p
= .

Radi odreivanja vrednosti napona na sabirnicama 1 potrebno je uraditi bilans snaga u
zadatoj mrei.
Pre svega svedena vrednost napona na sabirnicama 4 je:

kV 76 , 107
36,75
110
36
2
2
4 4
= |

\
|
= =
T sv
m U U .

Aktivna i reaktivna snaga koje teku po grani 3-4 kod sabirnica 4 su:

MW 26 44
4
, P = ; MVAr 09 , 12 09 , 22
4
= =
BK
Q Q .

Sa poznatim vrednostima snaga P
4
i Q
4
, korienjem jednaine za napon U
2
preko napona
U
4
i pada napona izmeu taaka 2 i 4, dobija se:

kV 39 , 114
76 , 107
13 , 37 09 , 12 6 26 , 44
76 , 107
4
24 4 24 4
4 2
=
+
+ =
+
+ =
sv
sv
U
X Q R P
U U .
Osnovni prorauni

50

Na osnovu izraunate vrednosti napona U
2
, preko linearizovanih statikih karakteristika
mogu se odrediti snage potroakog podruja vezanog na sabirnice 2:

MW 84 , 15
110
39 , 4
4 , 1 15 15
2
2
2 2 2 2
= + =

+ =
o
PU o o
U
U
k P P P ;
MVAr 72 , 10
110
39 , 4
8 , 1 10 10
2
2
2 2 2 2
= + =

+ =
o
QU o o
U
U
k Q Q Q .

Dalje, kompleksni gubici snage u vodu izmeu vorova 2-4 su:

( ) ( ) ( ) MVA 73 , 6 09 , 1 13 , 37 6
76 , 107
09 , 12 26 , 44
2
2 2
24 24
2
4
2
4
2
4
24
j j jX R
U
Q P
S
gub
+ = +
+
= +
+
= .

Snaga koja tee po grani 1-2 kod vora 2 je:


2 24 4 12
S S S S
gub
+ + = ;
( ) MVA 54 , 29 19 , 61 72 , 10 84 , 15 73 , 6 09 , 1 09 , 12 26 , 44 j j j j + = + + + + + = .

Bilans snaga u datoj mrei ilustrovan je na sl. 1.14b.


1
2
3
4
61,19+j29,54
15,84+j10,72
44,26+j12,09 45,35+j18,82


Sl. 1.14b Ilustracija bilansa snaga


Konano napon na sabirnicama 1 dobija se preko vrednosti napona U
2
i pada napona izmeu
taaka 1 i 2:

kV 98 , 118
39 , 114
10 54 , 29 75 , 3 19 , 61
39 , 114
2
12 12 12 12
2 1
=
+
+ =
+
+ =
U
X Q R P
U U .

Osnovni prorauni

51
Zadatak 1.15

Za distributivnu mreu prikazanu na sl. 1.15a (na kojoj su dati i svi osnovni podaci):
a) Odrediti snagu otone kondenzatorske baterije koju treba ugraditi na sabirnice 4 da bi se
napon na njima podigao sa 9,5 kV na 10,3 kV, pri emu se napon U
1
odrava na konstantnoj
vrednosti.
b) Odrediti snagu redne baterije kondenzatora na deonici 2-3 kod sabirnica 2, koja bi
proizvela isti efekat, za vrednost napona U
1
proraunatu u ta. a.
c) Koliki se potroa u oba sluaja u novim radnim stanjima sa kompenzacijom moe
prikljuiti na sabirnice 2 pod pretpostavkom da je njegov faktor snage cos
2
= 1 i da ukljuivanje
tog potroaa nee promeniti napon na sabirnicama 2, tako da ne doe do preoptereenja voda 1-2,
ako je trajno dozvoljena struja (po fazi) svih vodova I
td
= 290 A.
Napomena: U proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.


P
2
= 0
X
T
= 7 %
m
T
= 35/10,5 kV/kV
1
2
4
ot
BK
Q
S
4
= 17 MVA
L
1
= 8 km
3
U
nv
= 35 kV
Q
2
= 0
V
1
V
2

x
v
= 0,38 /km
r
v
= 0,32 /km
L
2
= 6 km
cos
4
= 0,85 (ind)
S
nT
= 28 MVA
red
BK
Q
kW 54 =
gub
Cun
P


Sl. 1.15a Distributivna mrea iz zadatka 1.15


Reenje:

Impedansa jednog transformatora svedena na naponski nivo 35 kV je:

( ) 72 , 10 034 , 1
8
35
100
7
8
35
8
054 , 0
100
%
2 2 2 2
j j
S
U X
j
S
U
S
P
Z
nT
nT T
nT
nT
nT
gub
Cun
T
+ =
|
|

\
|
+ =
|
|

\
|
+ = .

Ekvivalentna vrednost impedanse dva paralelna transformatora je:

( ) 36 , 5 517 , 0 2 j Z Z
T Te
+ = = .

Vrednosti impedansi pojedinih vodova na naponskom nivou 35 kV su:

( ) ( ) ( ) 04 , 3 56 , 2 8 38 , 0 32 , 0
1 1
j j L jx r Z
v v v v
+ = + = + = ;
( ) ( ) ( ) 28 , 2 92 , 1 6 38 , 0 32 , 0
2 2
j j L jx r Z
v v v v
+ = + = + = .

Ukupna impedansa izmeu vorova 1 i 4, imajui u vidu da su sabirnice 2 neoptereene, je:

( ) 68 , 10 5
2 1 14
j Z Z Z Z
Te v v
+ = + + = .
Osnovni prorauni

52


a) U cilju odreivanja snage otone kondenzatorske baterije potrebno je najpre odrediti
vrednost napona na sabirnicama 1 koji se u posmatranom sistemu odrava konstantnim.
Vrednosti aktivne i reaktivne snage potroakog podruja vezanog na sabirnice 4 su:

MW 45 , 14 85 , 0 17 cos
4 4 4
= = = S P ;
MVAr 96 8 45 14 17
2 2 2
4
2
4 4
, , P S Q = = = .

Svedena vrednost napona na sabirnicama 4, na nivo napona vodova je:

kV 67 31
5 10
35
5 9
4 4
,
,
, m U U
T sv
= = = .

Konano, vrednost napona na sabirnicama 1 se dobija iz jednaine:

kV 97 , 36
67 , 31
68 , 10 96 , 8 5 45 , 14
67 , 31
4
14 4 14 4
4 1
=
+
+ =
+
+ =
sv
sv
U
X Q R P
U U .

Usled otone kompenzacije na sabirnicama 4, napon se prema uslovu zadatka podie na
vrednost 10,3 kV, odnosno vrednost tog napona svedena na napon vodova je:

kV 33 , 34
5 , 10
35
3 , 10
4 4
= = =
T sv
m U U .

Zamenom brojanih vrednosti poznatih veliina u izrazu za napon U
1
, za reim otone
kompenzacije, dobija se jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina snaga baterije kondenzatora:


( )
sv
ot
BK
sv
U
X Q Q R P
U U
4
14 4 14 4
4 1

+
+ = ,
odnosno:


( )
33 , 34
68 , 10 96 , 8 5 45 , 14
33 , 34 97 , 36
+
+ =
ot
BK
Q
.

Iz poslednje jednaine dobija se traena snaga otone kondenzatorske baterije:

MVAr 24 , 7 =
ot
BK
Q .


b) Za reim sa rednom kompenzacijom zamenom brojanih vrednosti u jednainu za napon
U
1
dobija se vrednost kapacitivne reaktanse redne baterije kondenzatora:


( )
sv
red
BK
sv
U
X X Q R P
U U
4
14 4 14 4
4 1

+
+ = ,

Osnovni prorauni

53
odnosno:


( )
33 , 34
68 , 10 96 , 8 5 45 , 14
33 , 34 97 , 36
red
BK
X +
+ = ,

odakle je:

63 , 8 =
red
BK
X .

Snaga baterije rednih kondenzatora je onda:

MVAr 12 , 2
33 , 34
96 , 8 45 , 14
63 , 8
2
2 2
2
4
2
4
2
4
=
+
=
+
=
U
Q P
X Q
red
BK
red
BK
.

Vidi se da je za isti efekat podizanja napona u otone baterije kondenzatora potrebno
ugraditi 7,24/2,12 = 3,42 puta veu snagu.

Za odreivanje naponskog profila potrebno je odrediti napone pojedinih sabirnica. Napon na
sabirnicama 1 ve je ranije izraunat i iznosi 36,97 kV. Napon na sabirnicama 2 ispred baterije
rednih kondenzatora je:

( ) ( )
sv
red
BK v T v T
sv a
U
X X X Q R R P
U U
4
2 4 2 4
4 2

+ + +
+ =

( ) ( )
kV 1 35
33 34
63 8 28 2 36 5 96 8 92 1 517 0 54 14
33 34 ,
,
, , , , , , ,
, =
+ + +
+ = .

Napon kod sabirnica 2, iza baterije rednih kondenzatora je:


( ) ( )
sv
v T v T
sv b
U
X X Q R R P
U U
4
2 4 2 4
4 2

+ + +
+ =

( ) ( )
kV 35 37
33 34
28 2 36 5 96 8 92 1 517 0 54 14
33 34 ,
,
, , , , , ,
, =
+ + +
+ = .

Napon na sabirnicama 3 je:


sv
T T
sv
U
X Q R P
U U
4
4 4
4 3

+
+ =
kV 95 35
33 34
36 5 96 8 517 0 54 14
33 34 ,
,
, , , ,
, =
+
+ =

Na sl. 1.15b nacrtan je naponski profil u sistemu.


c) Da bi se odredila dozvoljena vrednost snage potroaa koji se moe prikljuiti na
sabirnice 2 potrebno je uraditi bilans snaga od sabirnica 4 do sabirnica 2. Najpre e se proraun
uraditi za sluaj otone kompenzacije. Vrednost napona na sabirnicama 2 za taj reim je:

Osnovni prorauni

54

( ) ( )( )
sv
v T
ot
BK v T
sv
U
X X Q Q R R P
U U
4
2 4 2 4
4 2

+ + +
+ =

( ) ( ) ( )
kV 74 35
33 34
28 2 36 5 24 7 96 8 92 1 517 0 54 14
33 34 ,
,
, , , , , , ,
, =
+ + +
+ = .


U [kV]
38
37
36
35
34
1
U
2a
=35,1 kV
U
3
=35,95 kV
U
4
=34,33 kV
2 3 4
U
1
=36,97 kV
U
2b
=37,35 kV
vor


Sl. 1.15b Naponski profil u sistemu sa baterijom rednih kondenzatora


Kompleksni gubici snage u delu mree od sabirnica 2 do sabirnica 4 su:

( ) [ ]
( )
2
4
2
4
2
4
2 2 24
sv
ot
BK
v T v T
gub
U
Q Q P
X X j R R S

+
+ + + =
( ) [ ]
( )
( ) MVA 373 , 1 438 , 0
33 , 34
24 , 7 96 , 8 45 , 14
28 , 2 36 , 5 92 , 1 517 , 0
2
2 2
j j + =
+
+ + + = .

Imajui u vidu da je faktor snage potroaa vezanog na sabirnice 2: cos
2
= 1, to je snaga
koja tee po vodu 1-2 kod sabirnica 2:


2 24 4 12
P S jQ S S
gub ot
BK
+ + =
( ) ( ) MVA 09 , 3 89 , 14 373 , 1 438 , 0 24 , 7 96 , 8 45 , 14
2 2
j P P j j j + + = + + + + = .

Kako je dozvoljena vrednost struje po vodu 1-2, I
td
data kao fazna vrednost to se moe pisati
jednaina:


td
I
U
Q P
=
+
3
1
2
2
2
12
2
12


Zamenom brojanih vrednosti pojedinih veliina u gornji izraz, dobija se dozvoljena snaga
potroaa vezanog na sabirnice 2 (P
2d
) iz jednaine:


( )
kA 29 , 0
3
1
74 , 35
09 , 3 89 , 14
2
2 2
2
=
+ +
d
P
,

Osnovni prorauni

55
odakle je:

MW 79 , 2
2
=
d
P .

Za sluaj redne kompenzacije potrebno je uraditi sline proraune kao i za sluaj otone
kompenzacije. Napon na sabirnicama 2 ve je ranije izraunat i njegova vrednost iznosi:

kV 1 35
2 2
, U U
a
= = .

Vrednost kompleksnih gubitaka snage na delu mree od sabirnica 2 do sabirnica 4 je:

( ) [ ]
2
4
2
4
2
4
2 2 24
sv
red
BK v T v T
gub
U
Q P
X X X j R R S

+
+ + + =
( ) [ ] ( ) MVA 243 , 0 598 , 0
33 , 34
96 , 8 45 , 14
63 , 8 28 , 2 36 , 5 92 , 1 517 , 0
2
2 2
j j =
+
+ + + =

Snaga koja tee po vodu 1-2 kod sabirnica 2 je onda:

( ) ( ) MVA 72 , 8 05 , 15 243 , 0 598 , 0 96 , 8 45 , 14
2 2 2 24 4 12
j P P j j P S S S
gub
+ + = + + + = + + = .

Kao i kod otone kompenzacije vai relacija:


td
I
U
Q P
=
+
3
1
2
2
2
12
2
12
.

Zamenom odgovarajuih brojanih vrednosti dobija se dozvoljena snaga potroaa koja se
moe vezati na sabirnice 2, a da ne doe do preoptereenja voda 1-2, iz jednaine:


( )
kA 29 , 0
3
1
1 , 35
72 , 8 05 , 15
2
2 2
2
=
+ +
d
P
,

odakle je:

MW 273 , 0
2
=
d
P .

Osnovni prorauni

56
Zadatak 1.16

Za deo elektroenergetskog sistema sa sl. 1.16a odrediti:
a) Maksimalnu aktivnu snagu koja se moe isporuiti potroakom podruju (prema
kriterijumu dozvoljenog pada napona), iji je tg = 0,4 (ind), ako naponi na vodu ne smeju da izau
iz opsega U
nv
10 %.
b) Koliku reaktivnu snagu treba da proizvodi sinhroni kompenzator prikljuen na sabirnice 2
da bi se do tog vora mogla preneti dvostruka prirodna snaga voda, ako je U
1
= U
max
, a
U
2
= 210 kV.

S
p
U
nv
= 220 kV
1 2
x
v
= 0,42 /km
SK
L
v
= 200 km
r
v
= 0,08 /km
b
v
= 2,65 S/km
~
tg = 0,4 (ind)


Sl. 1.16a ema i osnovni podaci za elektroenergetski sistem iz zadatka 1.16


Reenje:

Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.16a prikazana je na sl. 1.16b.


1 2
R
v
+jX
v
~
S
p
S
20
S
2
U
1
U
2
2
ot
v
B
j
2
ot
v
B
j


Sl. 1.16b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.16a


a) Parametri ekvivalentne -eme voda su:

16 =
v
R ; 84 =
v
X ; S 10 65 , 2 2 /
4
=
ot
v
B .

Potroakom podruju se isporuuje maksimalna snaga ako se na sabirnicama 1 ima
maksimalni napon, a na sabirnicama 2 minimalni napon, jer se tada ima najvei dozvoljeni pad
napona koji pravi najvea preneta snaga. Vrednosti napona na sabirnicama 1 i 2 za takav radni
reim su:


kV 242 220 1 1
1
= = = , U U
max
;

kV 198 220 9 0
2
= = = , U U
min
.

Osnovni prorauni

57
Najpre e se uraditi bilans snaga za vor 2. Poto je dat tg potroakog podruja to se
njegova reaktivna snaga moe predstaviti u funkciji aktivne snage kao:

p p p p p p p
P j P jP P jQ P S 4 , 0 tg + = + = + =
.

Kompleksna snaga koja tee otonom granom S
20
je:

( ) ( ) MVA 4 , 10 10 65 , 2 198 2 /
4 2 2
2 20
2
2 20
j j jB U Y U S
ot
v
= = = =

,

tako da je ukupna snaga koja tee du grane 1-2:


( ) 4 , 10 4 , 0
20 2
+ = + =
p p p
P j P S S S
.

Izraz za kompleksni napon u voru 1 je:


2
2 2
2
2 2
2 1
U
R Q X P
j
U
X Q R P
U U
v v v v

+
+
+ = .

Po uslovu zadatka za
max
U U =
1
i

min
U U =
2
ima se da je
max p
P P P = =
2
. Ako se te vrednosti
napona zamene u jednainu za napon U
1
, dobija se:


( ) ( )
min
max max
min
max max
min max
4 , 10 4 , 0 4 , 10 4 , 0
U
R P X P
j
U
X P R P
U U
v v v v

+
+
+ = .

Zamenom brojanih vrednosti pojedinih veliina i nalaenjem modula leve i desne strane
gornje jednaine dobija se kvadratna jednaina po nepoznatoj promenljivoj P
max
:


( ) ( )
2
max max
2
max max 2
198
4 , 10 4 , 0 16 84
198
4 , 10 4 , 0 84 16
198 242
(

+
(

+
+ =
P P P P

[ ] [ ]
2 2
84 0 392 0 6 193 25 0 , P , , P ,
max max
+ + + = ,

ija je konana forma:


0 95 97512 77 450
2
= + , P , P
max max
.

Fiziki realno reenje gornje kvadratne jednaine je:


MW 73 159, P
max
=
.


b) Prirodna snaga voda se rauna preko jednaine:

MW 57 , 121
10 65 , 2 / 42 , 0
220
/
6
2 2 2
=

= = =

v v
n
c
n
nat
b x
U
Z
U
P
.

Osnovni prorauni

58
Po uslovu zadatka aktivna snaga potroakog podruja je:

MW 14 , 243 2 = =
nat p
P P .

Reaktivna snaga potroakog podruja je tada:

MVAr 256 , 97 4 , 0 14 , 243 tg = = =
p p
P Q .

Reaktivna snaga koja tee otonom granom S
20
je:

( ) ( ) MVA 7 , 11 10 65 , 2 210 2 /
4 2 2
2 20
2
2 20
j j jB U Y U S
ot
v
= = = =

.

Kompleksna snaga koja tee granom 1-2 je sada:


( ) ( ) MVA 556 , 85 14 , 243 j 7 , 11 256 , 97 14 , 243
20 2 sk sk sk p
Q j Q j j jQ S S S + = + = + =
.

Zamenom brojanih vrednosti u jednainu za pad napona u grani 1-2 i nalaenjem modula
leve i desne strane dobija se kvadratna jednaina po nepoznatoj snazi sinhronog kompenzatora Q
sk
:


( ) ( )
2 2
2
210
556 85 16 14 243 84
210
556 85 84 14 243 16
210 242
(

+
(

+
+ =
sk sk
Q , , Q , ,

[ ] [ ]
2 2
076 , 0 74 , 90 4 , 0 75 , 262
sk sk
Q Q + + = ,

ija je konana forma:

0 58 112830 56 1184
2
= + , Q , Q
sk sk
.

Fiziki realno reenje gornje kvadratne jednaine je:

MVAr 46 104, Q
sk
= .

Osnovni prorauni

59
Zadatak 1.17

Na sl. 1.17a je dat deo radijalnog distributivnog sistema koji napaja potroako podruje
snage S
p
= (4+j7) MVA vezano na sabirnice 4.
a) Nai snagu otone kondenzatorske baterije prikljuene na sabirnicama potroaa 4, ako je
napon na primaru transformatora T
1
const kV 1 111
1
= = , U , transformator optereen snagom od
( ) MVA 15 20
1
j S + = , a zahteva se da se na sabirnicama 4 obezbedi napon kV 5 , 10
2
= U .
b) Nai napone
1
U ,
2
U za definisane pogonske reime pre i posle kompenzacije.
c) Nai gubitke aktivne snage na vodu i transformatoru T
2
pre i posle kompenzacije i snage
koje teku vodom, merene na njegovom poetku.
Sve parametre sistema svesti na napon voda. Raunati samo sa podunim padovima napona.


X
T2
% = 8 %
L
v
= 45 km
U
nv
= 35 kV
x
v
= 0,385 /km
r
v
= 0,196 /km
kW 34 =
gub
Cun
P
S
nT2
= 10 MVA
m
T2
= 35/10,5 kV/kV
Q
BK

S
p

S1

S
nT1
= 31,5 MVA
m
T1
= 110/36,75 kV/kV
R
T1
= 0
X
T1
% = 12 %
T
1

T
2

1
U
1
U
2
U
2
U
1 2
3 4


Sl. 1.17a ema i osnovni podaci za radijalni distributivni sistem iz zadatka 1.17


Reenje:

a) Vrednosti impedansi pojedinih elemenata sistema svedene na naponski nivo voda su:

145 , 5
5 , 31
75 , 36
100
12
100
%
2
1
2
1 1
1
= = =
nT
nT T
T
S
U X
X ; 0
1
=
T
R ;
82 8 45 196 0 , , L r R
v v v
= = = ;
325 17 45 385 0 , , L x X
v v v
= = = ;
42 , 0
10
35
034 , 0
2
2
2
2
2
2
2
= = =
nT
nT gub
Cun T
S
U
P R ;
8 , 9
10
35
100
8
100
%
2
2
2
2 2
2
= = =
nT
nT T
T
S
U X
X .

Svedena vrednost napona primara transformatora T
1
je:

kV 12 37
110
75 36
1 111
1
1
1 1
,
,
,
m
U U
T
sv
= = = .

Na osnovu datih podataka moe se odrediti napon
1
U preko formule:

Osnovni prorauni

60
kV 04 , 35
12 , 37
145 , 5 15 0 20
12 , 37
1
1 1 1 1
1 1
=
+
=

+
=
U
X Q R P
U U
T T
.

Za reim kompenzacije napon na sekundaru transformatora T
2
jednak je 10,5 kV, odnosno
njegova svedena vrednost je:

kV 35
5 , 10
35
5 , 10
2 2 2
= = =
T sv
m U U .

Zamenjivanjem poznatih vrednosti napona u jednainu pada napona na vodu i
transformatoru T
2
posle kompenzacije, dobija se jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina
snaga baterije kondenzatora:


( ) ( ) ( )
sv
T v BK p T v p
sv
U
X X Q Q R R P
U U
2
2 2
2 1

+ + +
+ = ,

odnosno, posle zamene raspoloivih numerikih podataka, ona postaje:


( ) ( ) ( )
35
8 , 9 325 , 17 7 42 , 0 82 , 8 4
35 04 , 35
+ + +
+ =
BK
Q
.

Iz poslednje jednaine dobija se zahtevana snaga otone kondenzatorske baterije:

MVAr 31 , 8 =
BK
Q .


b) to se tie vrednosti napona
1
U njegova vrednost je ista i za reim pre i posle
kompenzacije jer je vrednost tog napona diktirana radnim reimom transformatora T
1
.
U cilju odreivanja napona
2
U za reim pre kompenzacije potrebno je najpre odrediti napon
sv
U
2
. Njegova vrednost e se odrediti iz jednaine napona na poetku voda kada je poznato stanje
na sabirnicama sekundara transformatora T
2
:


( ) ( )
sv
T v p T v p
sv
U
X X Q R R P
U U
2
2 2
2 1

+ + +
+ = .

Zamenom odgovarajuih numerikih vrednosti u gornju jednainu i sreivanjem te
jednaine dobija se kvadratna jednaina po nepoznatom naponu
sv
U
2
:


( ) ( )
sv
sv
U
, , , ,
U ,
2
2
8 9 325 17 7 42 0 82 8 4
04 35

+ + +
+ = ,

odakle je njena konana forma:

0 835 , 226 04 , 35
2
2
2
= +
sv sv
U U .

Fiziki prihvatljivo reenje gornje kvadratne jednaine je:
Osnovni prorauni

61

kV 47 26
2
, U
sv
= .

Napon
2
U sada se dobija preko formule za pad napona na transformatoru T
2
:

kV 125 29
47 26
8 9 7 42 0 4
47 26
2
2 2
2 2
,
,
, ,
,
U
X Q R P
U U
sv
T p T p
sv
=
+
+ =

+
+ = .

Napon
2
U posle kompenzacije moe se odrediti i znatno jednostavnije, poto je poznat
napon
sv
U
2
za reim kompenzacije ( kV 35
2
=
sv
U ). Preko formule za pad napona na
transformatoru T
2
dobija se traena vrednost napona:


( )
( )
kV 68 , 34
35
8 , 9 31 , 8 7 42 , 0 4
35
2
2 2
2 2
=
+
+ =

+
+ =
sv
T BK p T p
sv
U
X Q Q R P
U U .


c) Gubici snage na vodu i trasformatoru T
2
pre kompenzacije su:

( ) [ ]
2
2
2 2
2 2
sv
p p
T v T v
gub
U
Q P
X X j R R S

+
+ + + =
( ) [ ] ( ) MVA 516 , 2 857 , 0
47 , 26
7 4
8 , 9 325 , 17 42 , 0 82 , 8
2
2 2
j j + =
+
+ + + = .

Snaga na poetku voda pre kompenzacije je:

( ) MVA 516 , 9 857 , 4 j S S S
gub
p v
+ = + = .

Gubici na vodu i transformatoru T
2
posle kompenzacije su:

( ) [ ]
( )
2
2
2 2
2 2
sv
BK p p
T v T v
gub
BK
U
Q Q P
X X j R R S

+
+ + + =
( ) [ ]
( )
( ) MVA 392 , 0 134 , 0
35
31 , 8 7 4
8 , 9 325 , 17 42 , 0 82 , 8
2
2 2
j j + =
+
+ + + = .

Snaga na poetku voda za radni reim posle kompenzacije je:

( ) MVA 918 , 0 134 , 4 j S jQ S S
gub
BK BK p vBK
= + = .

Osnovni prorauni

62
Zadatak 1.18

U elektroenergetskom sistemu predstavljenom na sl. 1.18a potroa u voru 2 ima
konstantnu snagu, a potroa u voru 3 ima konstantu impedansu. Uz pretpostavku da je napon na
sabirnicama 1 konstantan, odrediti:
a) Napon U
2
.
b) Potrebnu snagu sinhronog kompenzatora kojeg je potrebno prikljuiti otono na sabirnice
2 da bi se napon na njima poveao na 113 kV. Kolika je u ovom reimu snaga koja se sa sabirnica 1
odaje u mreu?
Napomena: U proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.

P
p2
= 60 MW
pri U
p3
= 110 kV
1 2
Q
p2
= 30 MVAr
L
13
= 60 km
L
12
= 100 km
L
23
= 60 km
3
P
p3
= 20 MW,
x
v
= 0,4 /km
U
1
= 115 kV
Q
p3
= 0 MVAr


Sl. 1.18a ema i osnovni podaci za elektroenergetski sistem iz zadatka 1.18


Reenje:

Vrednosti impedansi pojedinih vodova su:

40
12 12
j jX Z = = ; 24
13 13
j jX Z = = ; 24
23 23
j jX Z = = .

Potroa u voru 3 modelovae se preko konstantne impedanse koja se izraunava iz zadatih
podataka:
605
3
2
3
3 3
= = =
p
p
p p
P
U
R Z .

Ekvivalentna ema datog sistema sa zamenjenim brojanim vrednostima impedansi
predstavljena je na sl. 1.18b.

2 1
j40
3
j24 j24
605
0
U
1
U
2
U
3


Sl. 1.18b Ekvivalentna ema sistema
Osnovni prorauni

63

Transfiguracijom zvezde koju ine grane 1-3, 2-3 i 0-3 u trougao dobija se ekvivalentna
ema prikazana na sl. 1.18c.


1
j40
2
(-0,952+j48)
(1210+j24)
0 0
U
1
U
2

(1210+j24)


Sl. 1.18c ema dobijena transfiguracijom eme sa sl. 1.18b


Ekvivalentovanjem dve paralelne grane dobija se konano zamenska ema prikazana na
sl. 1.18d na kojoj e se izvriti potrebni prorauni.

1 2
(-0,197+j21,82)
(1210+j24)
S
p
S
20
S
2
S
10
S
1
0 0
U
1
U
2
(1210+j24)


Sl. 1.18d ema dobijena ekvivalentovanjem paralelnih grana 1-2 eme sa sl. 1.18c


a) U cilju odreivanja napona U
2
potrebno je najpre odrediti snagu S
2o
u funkciji napona U
2
,
prema formuli:

2
2
2
20
20 2
2
2
20
20
20
2
2
20
U
Z
X
j U
Z
R
Z
U
S + = =

.

Kompleksna snaga koja tee po grani 1-2 (S
2
) moe se takoe izraziti u funkciji nepoznatog
napona U
2
:
|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+ = + =
2
2
2
20
20 2
2
2
20
20
2 2
U
Z
X
Q j U
Z
R
P S S S
p p o p
.

Prethodni izrazi za snage zamenie se u izraz za pad napona izmeu taaka 1 i 2, u formuli
za napon U
1
:
Osnovni prorauni

64

2
12
2
2
2
20
20
12
2
2
2
20
20
2 1
U
X U
Z
X
Q R U
Z
R
P
U U
p p
|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+
+ = .

U gornjem izrazu jedina nepoznata veliina je traeni napon U
2
. Grupisanjem lanova uz
napon U
2
dobija se kvadratna jednaina po naponu U
2
:

0 1
12 12 2 1
2
2
2
20
12 20
2
20
12 20
= + +
|
|

\
|
+ + X Q R P U U U
Z
X X
Z
R R
p p
.

Posle zamene zadatih vrednosti gornja jednaina postaje:


( )
( ) 0 82 21 30 197 0 60 115
24 1210
82 21 24
24 1210
197 0 1210
1
2
2
2
2 2 2 2
= + + |

\
|
+

+
+

+ , , U U
, ,
,

odnosno

0 78 , 642 115 0002 , 1
2
2
2
= + U U .

Reenje prethodne kvadratne jednaine koje ima fiziki smisao je:

kV 1 109
2
, U = .


b) Za radni reim u ovoj taki, ekvivalentna ema razlikuje se u od ekvivalentne eme u
pethodnoj taki samo u tome to je otono na sabirnice 2 dodat sinhroni kompenzator snage Q
SK
.
Poto je po uslovu zadatka poznat napon U
2
moe se odrediti vrednost snage S
20
iz formule:

( ) MVA 21 , 0 55 , 10
24 1210
113
2
20
2
2
20
j
j
Z
U
S + =

= =

.

Kompleksna snaga koja tee po grani 1-2 (S
2
) za ovaj radni reim je:

( ) ( ) MVA 21 , 30 55 , 70 21 , 0 55 , 10 30 60
20 2 SK SK SK p
Q j jQ j j jQ S S S + = + + + = + = .

Gornji izrazi za snage zamenie se u izraz za napon U
1
:

2
12 2 12 2
2 1
U
X Q R P
U U
+
+ = ,

gde je jedina nepoznata veliina traena snaga sinhronog kompenzatora. Zamenom poznatih
vrednosti u gornji izraz dobija se:

( ) ( )
113
82 , 21 21 , 30 197 , 0 55 , 70
113 115
+
+ =
SK
Q
,
Osnovni prorauni

65

odakle je snaga sinhronog kompenzatora potrebna da bi se ostvario zadati reim u taki b):

MVAr 21 , 19 =
SK
Q .

Radi odreivanja snage koja se sa sabirnica 1 odaje u mreu potrebno je koristiti relacije
bilansa snaga. Najpre e se izraunati kompleksna snaga S
2
:

( ) ( ) ( ) MVA 99 , 10 55 , 70 21 , 19 21 , 30 55 , 70 21 , 30 55 , 70
2
j j Q j S
SK
+ = + = + = .

Kompleksni gubici snage u grani 1-2 su:

( ) ( ) ( ) MVA 71 , 8 08 , 0
113
99 , 10 55 , 70
82 , 21 197 , 0
2
2 2
2
2
2
2
2
2
12 12 12
j j
U
Q P
jX R S
gub
+ =
+
+ =
+
+ = .

Vrednost snage S
10
je onda:

( ) MVA 22 , 0 93 , 10
24 1210
115
2
10
2
1
10
j
j
Z
U
S + =

= =

.

Konano, vrednost kompleksne snage S
1
koja se odaje u mreu sa sabirnica 1 je:

( ) MVA 92 , 19 4 , 81 22 , 0 93 , 10 71 , 8 08 , 0 99 , 10 55 , 70
10 12 2 1
j j j j S S S S
gub
+ = + + + + = + + = .

Osnovni prorauni

66
Zadatak 1.19

U elektroenergetskom sistemu, ija je monofazna ema data na sl. 1.19a, potroa u voru 2
ima konstantnu impedansu, a potroa u voru 3 ima konstantnu snagu potronje. Moduo napona u
voru 1 u posmatranom sistemu odrava se na konstantnoj vrednosti.
a) Odrediti napon U
1
ako je napon na sabirnicama 3: U
3
= 110 kV.
b) Kolika treba da bude snaga baterije kondenzatora koju treba otono vezati na sabirnice 3
da bi pri poveanju P
p3
i Q
p3
za 20 % napon na njima ostao isti.
c) Koliki su faktori snage gledani sa sabirnica 1, 2, 3 za radne reime definisane u takama
a) i b).

P
p3
= 70 MW
pri U
2
= 110 kV
1
2
Q
p3
= 40 MVAr
L
13
= 60 km
L
12
= 25 km L
23
= 40 km
3
P
p2
= 25 MW
Q
p2
= 15 MVA
r
x
v
= 0,4 /km


Sl. 1.19a ema i osnovni podaci za elektroenergetski sistem iz zadatka 1.19


Reenje:

Vrednosti impedansi pojedinih vodova sistema su:

10
12 12
j jX Z = = ; 24
13 13
j jX Z = = ; 16
23 23
j jX Z = = .

Potroa u voru 2 modelovae se preko konstantne impedanse koja se izraunava iz datih
podataka:
( ) 53 213 88 355
2 2
2
2
2
2
2
2
, j ,
jQ P
U
S
U
Z
p p
p
p
+ =

= =

.

Ekvivalentna ema datog sistema sa upisanim brojanim vrednostima impedansi data je na
sl. 1.19b.
2
1
Z
13
=j24
3
Z
12
=j10
Z
20
=(355,88+j213,53)
0
Z
23
=j16


Sl. 1.19b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.19a
Osnovni prorauni

67
Transfiguracijom zvezde koju ine grane 1-2, 3-2 i 0-2 u trougao dobija se ekvivalentna
ema prikazana na sl. 1.19c.

1
j24
3
(925,29+j571,76)
(-0,33+j26,198)
(578,309+j356,985)
0 0


Sl. 1.19c ema dobijena transfiguracijom eme sa sl. 1.19b


Ekvivalentovanjem dve paralelne grane 1-3 dobija se konano zamenska ema prikazana na
sl. 1.19d na kojoj e se izvriti potrebni prorauni.

1 3
(925,29+j571,76)
(-0,0756+j12,53)
(578,309+j356,985)
S
p3
S
30
S
3
S
10
S
1
0 0


Sl. 1.19d ema dobijena ekvivalentovanjem paralelnih grana 1-3 eme sa sl. 1.19c


a) Da bi se odredio napon U
1
, koristi se jednaina bilansa snaga. Najpre e se izraunati
kompleksna snaga S
30
:

( ) MVA 85 , 5 46 , 9
76 , 571 29 , 925
110
2
30
2
3
30
j
j
Z
U
S + =

= =

,

a zatim snaga na kraju grane 1-3, kao:

( ) MVA 85 , 45 46 , 79
30 3 3
j S S S
p
+ = + = .

Izraz za proraun kompleksnog napona U
1
daje:


3
13 3 13 3
3
13 3 13 3
3 1
U
R Q X P
j
U
X Q R P
U U

+
+
+ =

( ) ( )
110
0756 , 0 85 , 45 53 , 12 46 , 79
110
53 , 12 85 , 45 0756 , 0 46 , 79
110

+
+
+ = j
= + = 51 , 4 / 52 , 115 08 , 9 168 , 115 j
Osnovni prorauni

68

b) Kada se snage potroakog podruja poveaju za 20 %, njihove nove vrednosti su:

MW 84 70 2 1
3
= = , P
p
;
MW 48 40 2 1
3
= = , Q
p
.

Nova kompleksna snaga na kraju grane 1-3 je funkcija nepoznate snage baterije
kondenzatora i data je izrazom:

( )
BK BK p
Q j jQ S S S + = + = 85 , 53 46 , 93
30 3 3
.

Zamenom gornjeg izraza i ostalih brojanih vrednosti u izraz za napon na sabirnicama 1, i
imajui u vidu da je moduo napona na sabirnicama 1 konstantan dobija se:


( ) ( )
( ) ( )
.
110
0756 , 0 85 , 53 53 , 12 46 , 93
110
53 , 12 85 , 53 0756 , 0 46 , 93
110 52 , 115
2
2
2
(

+
(

+
+ =
BK
BK
Q
Q


Sreivanjem gornjeg izraza dobija se kvadratna jednaina po nepoznatoj Q
BK
.

0 98 , 18609 74 , 2038
2
= +
BK BK
Q Q ,

ije reenje daje za vrednost snage baterije otonih kondezatora:

MVAr 169 , 9 =
BK
Q .

c) Za reim definisan u taki a) zadatka, gubici u grani 1-3 su:

( ) ( ) ( ) MVA 72 , 8 05 , 0
110
85 , 45 46 , 79
53 , 12 0756 , 0
2
2 2
2
3
2
3
2
3
13 13 13
j j
U
Q P
jX R S
gub
+ =
+
+ =
+
+ = .

Kompleksna snaga koja tee po grani 1-0 je:

( ) MVA 31 , 10 71 , 16
98 , 356 31 , 578
52 , 115
2
10 10
2
1
10
j
j jX R
U
S + =

= .

Ukupna kompleksna snaga koja utie u sistem, preko sabirnica 1 je:

( ) MVA 61 , 64 12 , 96 31 , 10 71 , 16 72 , 8 05 , 0 85 , 45 46 , 79
10 13 3 1
j j j j S S S S
gub
+ = + + + + = + + =


Konano, faktor snage gledan sa sabirnica 1 je:

Osnovni prorauni

69
83 , 0
61 , 64 12 , 96
12 , 96
cos
2 2 2
1
2
1
1
1
=
+
=
+
=
Q P
P
.

Za reim u taki b) kompleksna snaga na kraju grane 1-3 je:

( ) MVA 68 , 44 46 , 93
30 3 3
j jQ S S S
BK p
+ = + = ,

pa su kompleksni gubici snage u vodu 1-3:

( ) ( ) ( ) MVA 11 , 11 07 , 0
110
68 , 44 46 , 93
53 , 12 0756 , 0
2
2 2
2
3
2
3
2
3
13 13 13
j j
U
Q P
jX R S
gub
+ =
+
+ =
+
+ =

Kompleksna snaga koja tee po grani 1-0 je ista kao i za reim zadat u taki a) i iznosi:

( ) MVA 31 , 10 j 71 , 16
10
+ = S .

Ukupna kompleksna snaga koja utie u sistem, preko sabirnica 1 je onda:

( ) MVA 1 , 66 1 , 110 31 , 10 71 , 16 11 , 11 07 , 0 68 , 44 46 , 93
10 13 3 1
j j j j S S S S
gub
+ = + + + + = + + = ,

pa je faktor snage gledan sa sabirnica 1:

857 , 0
1 , 66 1 , 110
1 , 110
cos
2 2 2
1
2
1
1
1
=
+
=
+
=
Q P
P
.

Faktor snage gledan sa sabirnica 2 je isti za oba reima jer je potroa modelovan preko
modela konstantne impedanse i iznosi:

857 , 0
15 25
25
cos
2 2 2
2
2
2
2
2
=
+
=
+
=
p p
p
Q P
P
.

Faktor snage gledan sa sabirnica 3 za radni reim zadat u taki a) zadatka je:

868 , 0
40 70
70
cos
2 2 2
3
2
3
3
3
=
+
=
+
=
p p
p
Q P
P
.

Za radni reim zadat u taki b) zadatka, faktor snage je jednak:


( ) ( )
9077 , 0
169 , 9 48 84
84
cos
2 2 2
3
2
3
3
3
=
+
=
+

=
BK p p
p
Q Q P
P
.

Osnovni prorauni

70
Zadatak 1.20

Transformatorska stanica u kojoj se nalaze dva regulaciona transformatora, napaja se preko
dalekovoda 110 kV (sl. 1.20a). Regulacioni transformatori u transformatorskoj stanici su identini.
Nominalna snaga svakog od njih je 31,5 MVA, pri emu je prenosni odnos transformatora
11042,5 % / 11 kV/kV. Moduo napona na sabirnicama 1 odrava se konstantnim i iznosi
U
1
= 110 kV. Poetna snaga potroakog podruja vezanog na sabirnice 3 je P
po
= 30 MW i
Q
po
= 15 MVAr, i raste po godinjoj stopi od p = 7 %. Odrediti:
a) U kojoj godini je potrebno izvriti otonu kompenzaciju na sabirnicama 3 imajui u vidu
da se ne smeju naruiti kriterijumi:
1) Napon na sabirnicama 3 ne sme biti manji od 10 kV;
2) Ne sme se dozvoliti preoptereenje transformatorske stanice.
b) Isto kao i pod a) ali pretpostaviti da transformatori nisu regulacioni.
Napomena: U proraunima zanemariti poprenu komponentu pada napona.

u
kT
= 8 %
1
2
L
v
= 50 km
3
U
nv
= 110 kV
U
1
= const
x
v
= 0,4 /km
r
v
= 0,123 /km
potroako
podruje
kW 180 =
gub
CunT
P


Sl. 1.20a Elektroenergetski sistem i podaci za proraune iz zadatka 1.20


Reenje:

Impedansa voda 1-2 na naponskom nivou 110 kV iznosi:

( ) 20 15 , 6 j Z
v
+ = .

Moduo impedanse jednog transformatora sveden na naponski nivo 110 kV iznosi:

73 30
5 31
110
100
8
100
2 2
,
, S
U % u
Z
nT
nT kT
T
= = = .

Aktivna otpornost transformatora svedena na naponski nivo 110 kV iznosi:

195 , 2
5 , 31
110 18 , 0
2
2 2
=

= =
nT
nT
nT
gub
CunT
T
S
U
S
P
R .

Na osnovu prethodna dva podatka moe se izraunati i induktivna reaktansa transformatora:

65 30
2 2
, R Z X
T T T
= = .

Osnovni prorauni

71
Poto dva transformatora rade paralelno ekvivalentne vrednosti aktivne otpornosti i
reaktanse su:

1 1, R
Te
= ; 33 15, X
Te
= .

Sa stanovita naponskih prilika potrebno je izabrati prenosni odnos regulacionog
transformatora takav da obezbeuje najvei napon na sabirnicama 3. Taj prenosni odnos se dobije
ako je poloaj otcepa 4 = n . Tada je nenominalni prenosni odnos transformatora:

9 , 0 1 = + = t n t .

Deo zadatka pod a) reie se na dva naina. Prvi nain je preko ekvivalentne -eme
regulacionog transformatora, a drugi preko stvarnog prenosnog odnosa transformatora.


a) I nain

Ekvivalentna ema datog sistema prikazana je na sl. 1.20b.

1 3
Z
v
2
Z
20
Z
12
Z
30
S
p
0
0
U
1
U
3


Sl. 1.20b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.20a


Elementi ekvivalentne -eme regulacionog transformatora su:

( ) ( ) 17 , 124 91 , 8 33 , 15 1 , 1
9 , 0 1
9 , 0
1
2 2
20
j j Z
t
t
Z
Te
+ = +

= ;
( ) ( ) 797 , 13 99 , 0 33 , 15 1 , 1 9 , 0
12
j j Z t Z
Te
+ = + = = ;
( ) ( ) 97 , 137 9 , 9 33 , 15 1 , 1
1 9 , 0
9 , 0
1
30
j j Z
t
t
Z
Te
+ = +

= .

Transfiguracijom zvezde koju ine grane 1-2, 3-2 i 2-0 u trougao i ekvivalentovanjem dve
paralelne grane izmeu referentnog vora i zemlje dobija se zamenska ema sistema prikazana na
sl. 1.20c. Vrednosti impedansi sa ekvivalentne eme sa sl. 1.20c iznose:

( ) 02 , 36 82 , 7
13
j Z + = ;
( ) 2 , 360 237 , 78
30
j Z
ek
= .

Impedansa Z
10
nije od interesa za traene proraune, pa nema potrebe da se izraunava njena
vrednost.
Osnovni prorauni

72

1 3
Z
10

Z
13

ek
Z
30
S
p

S
30

0
0
S
3



Sl. 1.20c Ekvivalentna ema sistema dobijena transfiguracijom eme sa sl. 1.20b


Sada je potrebno uraditi bilans snaga u ovoj mrei. Imajui u vidu da se snaga potroakog
podruja menja po odreenoj godinjoj stopi porasta, aktivna i reaktivna snaga potroakog
podruja u godini n mogu se predstaviti izrazima:

( )
po po
n
pn
P K P p P
1
1
1 = + = ; ( )
po po
n
pn
Q K Q p Q
1
1
1 = + = .

Pretpostavie se da je napon na sabirnicama 3 jednak U
3
= 10 kV, jer je cilj da se nae
godina u kojoj napon pada na vrednost od 10 kV. Svedena vrednost ovog napona na naponski nivo
110 kV je:
kV 100 10
11
110
3 3
= = = U m U
nT sv
.

Dalje se moe izraunati snaga S
30
kao:

( ) MVA 51 , 26 76 , 5
2 , 360 237 , 78
100
2
30
2
3
30
j
j
Z
U
S
sv
=
+
= =

.

Kada se uradi bilans snaga na sabirnicama 3 za kompleksnu snagu S
3
se dobija:

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) MVA 51 , 26 15 76 , 5 30
1 1 30 1 30 1 3
+ = + + + = K j K Q Q K j P P K S
po po
.

Ako se gornji izraz uvrsti u izraz za napon U
1
dobija se jednaina u kojoj je jedina
nepoznata veliina K
1
:


3
13 3 13 3
3 1
U
X Q R P
U U
+
+ = ,
odnosno:


( ) ( )
100
02 , 36 51 , 26 15 82 , 7 76 , 5 30
100 110
1 1
+
+ =
K K
.

Iz poslednje jednaine dobija se vrednost za K
1
:

( ) 58 2 1
1
1
, p K
n
= + = ,

Osnovni prorauni

73
odnosno godina u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju je:


( )
godina 14
07 , 1 log
58 , 2 log
1 log
log
1
1
= =
+
=
p
K
n .


a) II nain

Kao to je ranije reeno deo zadatka pod a) moe se reiti i proraunom preko stvarnog
prenosnog odnosa transformatora. Ekvivalentna ema za taj sluaj prikazana je na sl. 1.20d.

1 3
Z
v
2
t
2
Z
Te
S
p
U
1
U
3


Sl. 1.20d Ekvivalentna ema zadatog sistema iz ta. a


Impedansa izmeu taaka 2 i 3 na sl. 1.20d je svedena preko stvarnog prenosnog odnosa
transformatora i njena vrednost zavisi od nenominalnog prenosnog odnosa t. Ukupna vrednost
impedanse izmeu taaka 1 i 3 je onda:

( ) ( ) ( ) 4173 , 32 041 , 7 33 , 15 1 , 1 9 , 0 20 15 , 6
2 2
13
j j j Z t Z Z
Te v
+ = + + + = + = .

Takoe svedena vrednost napona na sabirnicama 3 zavisi od nenominlanog prenosnog
odnosa a pa je taj napon:

kV 90 10
11
110
9 , 0
3 3
= = = U tm U
nT sv
.

Ako se usvoje isti izrazi za promenu aktivne i reaktivne snage potroakog podruja sa
vremenom kao kod prvog naina, odnosno

( )
po po
n
pn
P K P p P
1
1
1 = + = ; ( )
po po
n
pn
Q K Q p Q
1
1
1 = + = ,

i ako se ti izrazi uvrste u jednainu za napon U
1
, dobija se ponovo jednaina u kojoj je jedina
nepoznata K
1
:


3
13 13
3 1
U
X Q R P
U U
pn pn
+
+ = ,
odnosno:


90
4173 32 15 041 7 30
90 110
1 1
, K , K +
+ = .

Iz prethodne jednaine za K
1
, odnosno za n
1
, dobijaju se iste vrednosti kao i kod korienja
prvog naina:
Osnovni prorauni

74

( ) 58 2 1
1
1
, p K
n
= + = ; godina 14
1
= n .

to se tie kriterijuma preoptereenja moe se napisati da je granini uslov:


doz T T T
S Q P S = + =
2 2
.

Ako se u razmatranje uzme snaga transformatora na sekundarnoj strani onda je ta snaga
ujedno i snaga potroakog podruja pa se ima:

( )
po po
n
pn T
P K P p P P
2
2
1 = + = = ; ( )
po po
n
pn T
Q K Q p Q Q
2
2
1 = + = = .

Zamenom poslednjih jednaina u izraz koji definie kriterijum preoptereenja, dobija se:

( ) ( )
doz po po
S Q K P K = +
2
2
2
2
.

Iz poslednje jednaine moe se izraunati vrednost za K
2
:

878 1
15 30
63
2 2 2 2
2
,
Q P
S
K
po po
doz
=
+
=
+
= ,

odnosno vrednost za godinu u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju:


( )
godina 32 , 9
07 , 1 log
878 , 1 log
1 log
log
2
2
= =
+
=
p
K
n .

Konano godina u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju dobija se kao:

{ } { } godina 9 , min int
2 1
= = n n n
kom
.

b) Za sluaj kada transformator nije regulacioni proraun je znatno jednostavniji.
Ekvivalentna ema u tom sluaju predstavljena je na sl. 1.20e.


1 3
Z
v
2
Z
Te
S
p
U
1
U
3


Sl. 1.20e Ekvivalentna ema zadatog sistema iz ta. b


Ekvivalentna impedansa izmeu taaka 1 i 3 je:

( ) ( ) ( ) 33 , 35 25 , 7 33 , 15 1 , 1 20 15 , 6
13
j j j Z Z Z
Te v
+ = + + + = + = .

Svedena vrednost napona u voru 3 je kV 100
3
=
sv
U .
Osnovni prorauni

75
Analogno prethodnoj taki, izrazi za snage potroakog podruja mogu se napisati u formi:

( )
po po
n
pn
P K P p P
3
3
1 = + = ; ( )
po po
n
pn
Q K Q p Q
3
3
1 = + = .

Ako se ovi izrazi uvrste u jednainu za napon u voru 1 dobija se jednaina iz koje se moe
izraunati veliina K
3
, odnosno godina u kojoj je potrebno izvriti kompenzaciju:


3
13 13
3 1
U
X Q R P
U U
pn pn
+
+ = .

Posle zamene raspoloivih numerikih vrednosti, dobija se linearna jednaina po K
3
:


100
33 35 15 25 7 30
100 110
3 3
, K , K +
+ = .

Iz poslednje jednaine dobija se da je reenje 338 , 1
3
= K , odnosno godine 3 , 4
3
= n .
Uslov preoptereenja transformatora je identian kao i u prethodnoj taki pa je godina u
kojoj je potrebo izvriti kompenzaciju:

{ } { } godine 4 , min int
3 2
= = n n n
kom
.


Osnovni prorauni

76
Zadatak 1.21

U elektroenergetskom sistemu prikazanom na sl. 1.21a, kompenzacija reaktivne snage vri
se prikljuivanjem baterije otonih kondenzatora na tercijer tronamotajnog transformatora. Ako je u
reimu pre kompenzacije (tercijer neoptereen) napon na sabirnicama 2: U
2
= 33 kV, odrediti
potrebnu susceptansu, odnosno snagu baterije kondenzatora koju treba prikljuiti na tercijer
transformatora da bi se napon na sabirnicama 2 podigao na eljenu vrednost od 36,75 kV, pod
pretpostavkom da se napon na sabirnicama 0 odrava na konstantnoj vrednosti.
Napomena: Reaktanse transformatora su date prema odgovarajuim prolaznim snagama. U
proraunima zanemariti poprenu komponentu pada napona.
P
p
= 45 MW
U
nv
= 110 kV
X
12
% = 7 %
m
T
= 110/36,75/10 kV/kV/kV
1 2 0
1
x
v
= 0,38 /km
jB
c
S
n2
= 60 MVA
S
n3
= 35 MVA
X
13
% = 21 %
X
23
% = 15 %
Q
p
= 25 MVAr
2
3
L
v
= 80 km
S
n1
= 60 MVA


Sl. 1.21a ema i osnovni podaci za elektroenergetski sistem iz zadatka 1.21


Reenje:

Impedansa voda na naponskom nivou 110 kV iznosi:

4 , 30 j L jx Z
v v v
= = .

Impedanse tronamotajnog transformatora izmeu pojedinih krajeva proraunate za prolazne
snage i svedene na naponski nivo 110 kV su:

117 , 14
60
110
100
7
100
%
2
1
2
12
12 12
j j
S
U X
j jX Z
n
nT
= = = = ;
6 , 72
35
110
100
21
100
%
2
3
2
13
13 13
j j
S
U X
j jX Z
n
nT
= = = = ;
857 , 51
35
110
100
15
100
%
2
3
2
23
23 23
j j
S
U X
j jX Z
n
nT
= = = = .

Impedanse grana Y-ekvivalenta tronamotajnog transformatora svedene na naponski nivo
110 kV su:
( ) 43 , 17
2
1
23 13 12 1 1
j X X X j jX Z = + = = ;
( ) 313 , 3
2
1
13 23 12 2 2
j X X X j jX Z = + = = ;
( ) 17 , 55
2
1
12 23 13 3 3
j X X X j jX Z = + = = .
Osnovni prorauni

77
Na sl. 1.21b predstavljena je ekvivalentna ema sistema za sluaj pre kompenzacije.


2 0 P
p
+jQ
p
jX
v
jX
12


Sl. 1.21b Ekvivalentna ema za sluaj pre kompenzacije


Za pretpostavljeni radni reim napon na sabirnicama 3 je prema uslovu zadatka iznosio
33 kV, odnosno njegova svedena vrednost na naponski nivo 110 kV je kV 776 98
2
, U = .
Napon na sabirnicama 0 moe se odrediti preko sledee formule:


( )
( )
kV 043 110
776 98
117 14 4 30 25
776 98
2
12
2
,
,
, ,
,
U
X X Q
U U
v p
o
=
+
+ =

+
+ = .

Za reim sa ukljuenom baterijom kondenzatora ekvivalentna ema sistema prikazana je na
sl. 1.21c.



2 0 P
p
+jQ
p
jX
v
jX
1
jX
2

jX
3

-jX
BK

Z
kV 110
2
= U


Sl. 1.21c Ekvivalentna ema sa ukljuenom baterijom kondenzatora


Za ovaj reim vrednost napona na sabirnicama 2 je 36,75 kV odnosno njegova svedena
vrednost je kV 110
2
= U .
Da bi mogla da se odredi vrednost susceptanse baterije otonih kondenzatora, potrebno je da
se zadovolji jednaina bilansa snaga do sabirnica 0.
Napon u taki Z dobija se preko jednaine:


( )
kV 247 109
110
313 3 25
110
2
2
2
,
,
U
X Q
U U
p
Z
=

+ =

+ = .

Reaktivni gubici u grani Z-2 su:

MVAr 726 , 0
110
25 45
313 , 3
2
2 2
2
2
2 2
2 2
=
+
=

+
=
U
Q P
X Q
p p
gub
Z
,

pa je kompleksna snaga na poetku grane Z-2:

Osnovni prorauni

78
( ) ( ) MVA 274 , 24 45
2
j Q Q j P jQ P S
gub
Z p p Z Z Z
+ = + + = + = .

Reaktivna snaga otone grane moe se izraziti u funkciji nepoznate kapacitivne reaktanse
baterije X
BK
, kao:

BK
Z
BK
X X
U
Q

=
3
2
3
,

pa je kompleksna snaga na kraju grane 0-Z:


|
|

\
|

+ + = + =
BK
Z
Z Z Z Z Z
X X
U
Q j P jQ P S
3
2
0 0 0
.

Jednaina za proraun napona u taki 0 u optem sluaju ima formu:


( )
Z
v
BK
Z
Z
Z
U
X X
X X
U
Q
U U
1
3
2
0
+
|
|

\
|

+
+ = ,

u kojoj je jedina nepoznata reaktansa baterije kondenzatroa X
BK
. Eksplicitni izraz za tu reaktansu je:


Z
v
Z Z
Z
BK
Q
X X
U U U
U
X X

=
1
2
0
2
3
,

odakle se, posle zamene brojanih vrednosti pojedinih veliina dobija:

65 , 586
274 , 24
43 , 17 4 , 30
247 , 109 247 , 109 043 , 110
247 , 109
17 , 55
2
2
=

+

=
BK
X .

Traena susceptansa baterije kondenzatora svedena na naponski nivo 110 kV je:

mS 7 , 1
1
= =
BK
BK
X
B .

Napon na bateriji kondenzatora (sveden na naponski nivo voda) je onda:

kV 58 , 120
3
=

=
BK
BK
Z BK
X X
X
U U ,

pa je konano, snaga baterije kondezatora:

MVAr 787 , 24
2
= =
BK BK BK
B U Q .

Osnovni prorauni

79
Zadatak 1.22

U radijalnom delu distributivnog sistema prikazanom na sl. 1.22a napon na sabirnicama 1 se
odrava na konstantnoj vrednosti, nezavisnoj od promene potronje na sabirnicama 3. Pri naponu na
sabirnicama 3 od 10 kV snaga potronje je S
p
= (3 + j5) MVA, dok se sa promenom napona menja
sa statikim koeficijentima osetljivosti k
PU
= 1,6 i k
QU
= 1,8.
a) Odrediti snagu kondenzatorske baterije koju treba prikljuiti otono na sabirnice 3 da bi
napon na tim sabirnicama bio 10,5 kV, pri
a1) uvaavanju poprene komponente pada napona,
a2) zanemarenju poprene komponente pada napona.
Kolika se greka ini pri zanemarenju poprene komponente pada napona u proraunu
kondenzatorske baterije?
b) Odrediti snagu potroakog podruja i napon na sabirnicama 3 ako se na njih prikljui
otona kondenzatorska baterija nominalne snage Q
BK
= 3 MVAr (pri U
n
= 10 kV). U ovom
proraunu zanemariti poprenu komponentu pada napona.

X
T
% = 8 %
1
3
L
v
= 40 km
U
nv
= 35 kV
S
p
x
v
= 0,385 /km
r
v
= 0,196 /km
kW 34 =
gub
Cun
P
S
nT
= 10 MVA
m
T
= 35/10,5 kV/kV
Q
BK
2


Sl. 1.22a ema i osnovni podaci za sistem iz zadatka 1.22

Reenje:

Impedansa voda svedena na naponski nivo 35 kV je:

( ) ( ) ( ) 4 , 15 84 , 7 40 385 , 0 196 , 0 j j L jx r Z
v v v v
+ = + = + = .

Impedansa transformatora svedena na naponski nivo 35 kV je:

( ) 8 , 9 42 , 0
10
35
100
8
10
35
10
034 , 0
100
%
2 2 2 2
j j
S
U X
j
S
U
S
P
Z
nT
nT T
nT
nT
nT
gub
Cun
T
+ =
|
|

\
|
+ =
|
|

\
|
+ = .

Ukupna impedansa izmeu taaka 1 i 3 je:

( ) 2 , 25 26 , 8 j Z Z jX R Z
T v
+ = + = + = .

Na osnovu zadatih vrednosti napona i snage (U
3
= 10 kV, P
p
= 3 MW i Q
p
= 5 MVAr) koje
karakteriu radni reim bez kompenzacije, moe se odrediti napon na sabirnicama 1 iji se moduo u
posmatranom sistemu odrava na konstantnoj vrednosti. Najpre treba odrediti vrednost napona na
sabirnicama 3, svedenu na naponski nivo 35 kV:

kV 33 , 33
5 , 10
35
10
3 3
= = =
T sv
m U U .
Osnovni prorauni

80

Napon na sabirnicama 1 dobija se iz izraza:


sv
p p
sv
p p
sv
U
R Q X P
j
U
X Q R P
U U
3 3
3 1

+
+
+ =
( ) const j j = = + =

+
+
+ = kV 86 , 37 kV 03 , 1 85 , 37
33 , 33
26 , 8 5 2 , 25 3
33 , 33
2 , 25 5 26 , 8 3
33 , 33 .


a) U sluaju prikljuenja baterije otonih kondenzatora na sabirnice 3, napon na sabirnicama
3 iznosi 10,5 kV, odnosno njegova vrednost svedena na nivo 35 kV je:

kV 35
5 , 10
35
5 , 10
3 3
= = =
T sv
m U U .

Usled promene napona na sabirnicama 3 menjaju se i snage potroakog podruja prema
statikim karakteristikama i iznose:

MW 24 , 3
10
10 5 , 10
6 , 1 3 3
3
3
=

+ = + =
o
PU po po p
U
U
k P P P

;
MVAr 45 , 5
10
10 5 , 10
8 , 1 5 5
3
3
=

+ = + =
o
QU po po p
U
U
k Q Q Q

.


a1) Pri uvaavanju poprene komponente pada napona, napon U
1
se proraunava prema
formuli:


( ) ( )
sv
BK p p
sv
BK p p
sv
U
R Q Q X P
j
U
X Q Q R P
U U
3 3
3 1

+
+
+ = .

Uvrtavanjem odgovarajuih vrednosti za napon i snage dobija se kvadratna jednaina u
kojoj je jedina nepoznata veliina traena vrednost snage baterije kondenzatora:


( ) ( )
2 2
2
35
26 , 8 45 , 5 2 , 25 24 , 3
35
2 , 25 45 , 5 26 , 8 24 , 3
35 86 , 37
(

+
(

+
+ =
BK BK
Q Q
,

odnosno, posle sreivanja:

[ ] [ ]
2 2 2
236 , 0 047 , 1 72 , 0 69 , 39 86 , 37
BK BK
Q Q + + = ,

odakle je njena konana forma:

0 11 , 249 69 , 98
2
= +
BK BK
Q Q .

Fiziki ostvarivo reenje gornje kvadratne jednaine je:

Osnovni prorauni

81
MVAr 59 , 2 =
BK
Q .


a2) Pri zanemarenju poprene komponente pada napona, izraz za napon U
1
se svodi na:


( )
sv
BK p p
sv
U
X Q Q R P
U U
3
3 1
+
+ = .

Zamenom brojanih vrednosti u prethodnu jednainu dobija se linearna jednaina po
nepoznatoj snazi baterije kondenzatora:


( )
35
2 , 25 45 , 5 26 , 8 24 , 3
35 86 , 37
+
+ =
BK
Q
,

odakle je:

MVAr 54 , 2 =
BK
Q .

Greka koja se ini zanemarenjem poprene komponente pada napona u proraunu vrednosti
snage baterije kondenzatora je:

% 93 , 1 100
59 , 2
54 , 2 59 , 2
100 %
1
2 1
=

=
a
BK
a
BK
a
BK
Q
Q Q
.


b) Poto je zadata snaga baterije kondenzatora od 3 MVAr definisana za nominalnu vrednost
napona (U
n
= 10 kV, odnosno U
nsv
= 33,33 kV), vrednost snage baterije kondenzatora za neku
proizvoljnu vrednost napona na sabirnicama 3 je:


2
3
2
2
3
2
2
3
0027 , 0
33 , 33
3
sv
sv
n
sv
BKn BK
U
U
U
U
Q Q = = = . (1)

Zavisnosti snaga potroakog podruja u funkciji od napona na sabirnicama 3 date su
sledeim izrazima:

8 , 1 144 , 0
33 , 33
33 , 33
6 , 1 3 3
3
3
3
3
=

+ =

+ =
sv
sv
osv
sv
PU po po p
U
U
U
U
k P P P ; (2)
4 27 , 0
33 , 33
33 , 33
8 , 1 5 5
3
3
3
3
=

+ =

+ =
sv
sv
osv
sv
QU po po p
U
U
U
U
k Q Q Q (3)

Ako se tri prethodna izraza za Q
BK
, P
p
i Q
p
uvrste u jednainu za pad napona izmeu
vorova 1 i 3, posle sreivanja dobija se kvadratna jednaina po nepoznatom naponu U
3sv
:


( )
sv
BK p p
sv
U
X Q Q R P
U U
3
3 1
+
+ = ,

Osnovni prorauni

82
odnosno


( ) ( ) [ ]
sv
sv sv sv
sv
U
U U U
U
3
2
3 3 3
3
2 , 25 0027 , 0 4 27 , 0 26 , 8 8 , 1 144 , 0
86 , 37
+
+ = ,
odakle se posle sreivanja dobija jednaina:

0 11 , 124 05 , 32
3
2
3
=
sv sv
U U .

Fiziki prihvatljivo reenje gornje kvadratne jednaine je:

kV 54 , 35
3
=
sv
U .

Ako se izraunata vrednost napona na sabirnicama 3 uvrsti u jednaine (2) i (3) dobijaju se
traene vrednosti snaga potroakog podruja:

MW 32 3, P
p
= i MVAr 6 5, Q
p
= .

Osnovni prorauni

83
Zadatak 1.23

Na sl. 1.23a prikazana je jednostavna distributivna mrea. Napon na sabirnicama 1 odrava
se konstantnim pomou regulacionog transformatora. Linijski napon na sabirnicama 2 iznosi
U
2
= 9,8 kV pri snagama potronje P
p2
= 3 MW i Q
p2
= 2 MVAr i konstantnoj, odnosno nezavisnoj
od napona, impedansi potronje na sabirnicama 3 koja se moe izraunati pri nominalnom naponu
U
3
= 10 kV i snazi P
p3
= 2 MW, uz cos
3
= 1,0.
Koliku snagu trofazne baterije kondenzatora treba prikljuiti otono na sabirnice 2 da bi se
napon U
2
podigao na 10,1 kV ako se snaga potronje na tim sabirnicama menja po statikim
naponskim karakteristikama iji su koeficijenti osetljivosti k
PU2
= 1,7 i k
QU2
= 1,3. Kolika je u tom
sluaju snaga koju regulacioni transformator RTR daje u mreu.
Napomena: U proraunima zanemariti poprenu komponentu pada napona.


1 2
3
U
nv
= 10 kV
RTR
r
v
= 0,07 /km
x
v
= 0,4 /km
L
12
= 10 km
L
13
= 8 km L
23
= 5 km
P
p2
= 3 MW
Q
p2
= 2 Mvar
P
p3
= 2 MW
pri U
3
= 10 kV
Q
p3
= 0 MVAr


Sl. 1.23a ema distributivne mree iz zadatka 1.23


Reenje:

Vrednosti impedansi pojedinih vodova su:

( ) 4 7 , 0
12
j Z + = ;
( ) 2 , 3 56 , 0
13
j Z + = ;
( ) 2 35 , 0
23
j Z + = .

Na osnovu podataka o voru 3 konstatuje se da se troi samo aktivna snaga pa se
potronja u voru 3 moe modelovati preko aktivne otpornosti:

50
2
10
2
3
2
3
= = =
P
U
R .

Ekvivalentna ema za dati sistem prikazana je na sl. 1.23b.

Transfiguracijom zvezde koju ine grane izmeu vorova 1-3, 2-3 i 3-0 u trougao i
saimanjem paralelnih grana izmeu vorova 1 i 2, dobija se ekvivalentna ema prikazana na sl.
1.23c.

Osnovni prorauni

84

1
3
Z
13

2
Z
23

Z
12

S
p2

R
3

0


Sl. 1.23b Ekvivalentna ema sistema, sa sl. 1.23a



1 2
Z
10

Z
12e

Z
20

S
p

S
20

S
2



Sl. 1.23c ema dobijena transfiguracijom zvezde sa sl. 1.23b


Vrednosti elemenata ekvivalentne eme sa sl. 1.23c su:

( ) 2697 , 2 3724 , 0
12
j Z
e
+ = ;
( ) 2 , 3 56 , 130
10
j Z + = ;
( ) 2 6 , 81
2
j Z
o
+ = .

Radi odreivanja napona na sabirnicama 1 uradie se bilans snaga. Najpre e se odrediti
snaga S
20
:
( ) MVA 029 , 0 176 , 1
2 6 , 81
8 , 9
2
20
2
2
20
j
j
Z
U
S + =

= =

.

Snaga koja utie u vor 2, preko grane 1-2 (S
2
) je onda:

( ) ( ) ( ) MVA 029 , 2 176 , 4 029 , 0 176 , 1 2 3
20 2 2
j j j S S S
p
+ = + + + = + = .

Napon u voru 1, proraunava se preko izraza:

kV 43 10
8 9
269 2 029 2 3724 0 176 4
8 9
2
12 2 12 2
2 1
,
,
, , , ,
,
U
X Q R P
U U
e e
=
+
+ =
+
+ = .

Posle kompenzacije napon U
2
na sabirnicama 2 podie se na vrednost 10,1 kV, odnosno
promena napona na sabirnicama 2 je U
2
= 0,3 kV. Usled promene napona dolazi do promene
vrednosti snaga potroakog podruja vezanog na sabirnice 2:
Osnovni prorauni

85

MW 156 , 3
8 , 9
3 , 0
7 , 1 3 3
2
2
2 2 2 2
= + =

+ =
U
U
k P P P
PU p p
k
p
;
MVAr 079 , 2
8 , 9
3 , 0
3 , 1 2 2
2
2
2 2 2 2
= + =

+ =
U
U
k Q Q Q
QU p p
k
p
.

Nova vrednost snage S
20
, za sluaj kompenzacije, je onda:

( ) MVA 031 , 0 249 , 1
2 6 , 81
1 , 10
2
20
2
2
20
j
j
Z
U
S + =

= =

.

Vrednost snage S
2
za sluaj otone kompenzacije na sabirnicama 2 sada je:

( ) ( ) ( )
BK BK p
Q j j j jQ S S S + = + + + = + = 11 , 2 405 , 4 031 , 0 249 , 1 079 , 2 156 , 3
20 2 2
.

Uvrtavanjem prethodnog izraza u jednainu za napon u voru 1, dobija se izraz u kojem je
jedina nepoznata veliina traena vrednost snage otone baterije kondenzatora:


2
12 2 12 2
2 1
U
X Q R P
U U
e e
+
+ = ,
gde je ( ) MVAr 11 , 2
2 BK
Q Q =

Posle zamene poznatih numerikih vrednosti, dobija se jednaina:

( )
1 , 10
2697 , 2 11 , 2 3724 , 0 405 , 4
1 , 10 43 , 10
+
+ =
BK
Q
.

Iz gornje jednaine nalazi se snaga kondenzatorske baterije:

MVAr 36 , 1 =
BK
Q .

Radi odreivanja snage regulacionog transformatora potrebno je odrediti bilans snaga u
mrei. Na osnovu izraunate vrednosti snage otone baterije kondenzatora, kompleksna snaga S
2
je:

( ) ( ) ( ) MVA 7457 , 0 405 , 4 36 , 1 11 , 2 405 , 4 11 , 2 405 , 4
2
j j Q j S
BK
+ = + = + = .

Kompleksni gubici snage na grani izmeu vorova 1 i 2 su:

( )
2
2
2
2
2
2
12 12 12
U
Q P
jX R S
e e
gub
+
+ =
( ) ( ) MVA 444 , 0 073 , 0
1 , 10
7457 , 0 405 , 4
2697 , 2 3724 , 0
2
2 2
j j + =
+
+ = .

Vrednost kompleksne snage S
10
koja tee kroz impedansu Z
10
je:

Osnovni prorauni

86
( ) MVA 02 , 0 833 , 0
2 , 3 56 , 130
43 , 10
2
10
2
1
10
j
j
Z
U
S + =

= =

.

Konano snaga na izlazu iz regulacionog transformatora RTR je:

10 12 2
S S S S
gub
RTR
+ + =
( ) ( ) ( ) ( ) MVA 2097 , 1 311 , 5 02 , 0 833 , 0 444 , 0 073 , 0 7457 , 0 405 , 4 j j j j + = + + + + + = .

Osnovni prorauni

87
Zadatak 1.24

Za elektroenergetski sistem prikazan na sl. 1.24a, odrediti:
a) Napon na sabirnicama 1 i snagu potroakog podruja 2, ako je napon na sabirnicama 4
U
4
= 35 kV.
b) Snagu potroakog podruja 4 ako je posle ukljuenja otone kondenzatorske baterije
snage Q
BK
= 15 MVAr na sabirnice 4, izmeren napon na sabirnicama 2 za 5 % vei nego u radnom
reimu definisanom u taki a.
Napomena: Zanemariti poprenu komponentu pada napona.

z
v
= (0,15 + j0,4) /km
S
p2o
= (15+j10) MVA
L
12
= 25 km L
23
= 40 km
k
PU2
= 1,4
U
nv
= 110 kV
k
QU2
= 1,8
U
2o
= 110 kV
S
nT
= 63 MVA
X
T
% = 11 %
m
T
= 110/36,75 kV/kV
Q
BK
1
2
3
4
k
PU4
= 1,5
k
QU4
= 1,7
U
4o
= 35 kV
S
p4o
= (35 + j20) MVA


Sl. 1.24a Elektroenergetski sistem i osnovni podaci iz zadataka 1.24


Reenje:

a) Impedansa transformatora u grani 3-4 svedena na naponski nivo 110 kV je:

127 , 21
63
110
100
11
100
%
2 2
j j
S
U X
j Z
nT
nT T
T
= = = .

Impedanse pojednih vodova na naponskom nivou 110 kV su:

( ) ( ) 10 75 , 3 25 4 , 0 15 , 0
12 12
j j L z Z
v
+ = + = = ,
( ) ( ) 16 6 40 4 , 0 15 , 0
23 23
j j L z Z
v
+ = + = = .

Prema tome ukupna impedansa izmedju vorova 2 i 4 je:

( ) 127 , 37 6
23 24
j Z Z Z
T
+ = + = .

Svedena vrednost napona na sabirnicama 4 je:

kV 76 , 104 35
75 , 36
110
4 4
= = = U m U
T sv
.

Poto se zadata vrednost napona na sabirnicama 4 (U
4
= 35 kV) poklapa sa vrednou
napona u polaznoj radnoj taki (U
4o
= 35 kV), to je snaga potroakog podruja jednaka zadatoj
snazi:

Osnovni prorauni

88
( ) MVA 20 j 35
o 4 4
+ = =
p p
S S .

Na osnovu napred izraunatih i zadatih vrednosti pojedinih veliina moe se odrediti
vrednost napona na sabirnicama 2, koja iznosi:

kV 85 , 113
76 , 104
127 , 37 20 6 35
76 , 104
4
24 4 24 4
4 2
=
+
+ =
+
+ =
sv
p p
sv
U
X Q R P
U U .

Za napred izraunatu vrednost napona na sabirnicama 2 mogu se odrediti vrednosti aktivne i
reaktivne snage potroakog podruja vezanog na sabirnice 2 za ovaj radni reim, kao:

MW 735 , 15
110
110 85 , 113
4 , 1 15 15
o 2
2
2 o 2 o 2 2
=

+ =

+ =
U
U
k P P P
PU p p p
;
MVAr 63 , 10
110
110 85 , 113
8 , 1 10 10
o 2
2
2 o 2 o 2 2
=

+ =

+ =
U
U
k Q Q Q
QU p p p
.

Dalje, kompleksni gubici snage u grani izmeu vorova 2 i 4 su:

( )
( )
( ) ( ) MVA 497 , 5 888 , 0
76 , 104
20 35
127 , 37 6
2
2 2
2
4
2
4
2
4
24 24 24
j j
U
Q P
jX R S
sv
p p gub
+ =
+
+ =
+
+ = .

Kompleksna snaga koja tee po vodu 1-2 kod sabirnica 2 dobija se iz jednaine bilansa
snaga:

2 24 4 12 p
gub
p
S S S S + + =
( ) MVA 127 , 36 623 , 51 63 , 10 735 , 15 497 , 5 888 , 0 20 35 j j j j + = + + + + + = .

Sada se konano moe odrediti napon na sabirnicama 1, preko formule:

kV 724 , 118
85 , 113
10 127 , 36 75 , 3 623 , 51
85 , 113
2
12 12 12 12
2 1
=
+
+ =
+
+ =
U
X Q R P
U U .


b) Poto se dodavanjem baterije kondenzatora otono na sabirnice 4 napon na sabirnicama 2
poveava za 5 % nova vrednost tog napona je:

kV 54 119 85 113 05 1
2
, , , U = = .

Dodavanjem baterije kondenzatora menja se i napon na sabirnicama 4, a samim tim i snage
potroakog podruja vezanog na sabirnice 4. Zavisnost aktivne i reaktivne snage potroakog
podruja vezanog na sabirnice 4 od napona na tim sabirnicama, data je narednim jednainama:

( ) MW 5 , 17 501 , 0
76 , 104
76 , 104
5 , 1 35 35
4
4
4
4
4 o 4 o 4 4
=

+ =

+ =
sv
sv
osv
sv
PU p p p
U
U
U
U
k P P P ;
( ) MVAr 14 326 , 0
76 , 104
76 , 104
7 , 1 20 20
4
4
4
4
4 o 4 o 4 4
=

+ =

+ =
sv
sv
osv
sv
QU p p p
U
U
U
U
k Q Q Q .
Osnovni prorauni

89

Zamenom gornjih izraza u jednainu za pad napona izmeu taaka 2 i 4 dobija se kvadratna
jednaina u kojoj je jedina nepoznata veliina svedena vrednost napona na sabirnicama 4:

( )
sv
BK
sv
U
X Q Q R P
U U
4
24 24 24 24
4 2
+
+ = ,
odakle je:

( ) ( )
sv
sv sv
sv
U
U U
U
4
4 4
4
127 , 37 29 326 , 0 6 5 , 17 501 , 0
54 , 119
+
+ = ,

odnosno, posle sreivanja:

0 683 , 1181 434 , 104
4
2
4
= U U .

Fiziki ostvarljivo reenje gornje jednaine je:

kV 73 114
4
, U
sv
= .

Na osnovu ove vrednosti napona dobijaju se i vrednosti snaga potroakog podruja
vezanog na sabirnice 4:

MW 40 5 , 17 73 , 114 501 , 0 5 , 17 501 , 0
4 4
= = =
sv
U P ;
MVAr 24 , 23 14 73 , 114 326 , 0 14 326 , 0
4 4
= = =
sv
U Q .


Osnovni prorauni

90
Zadatak 1.25

a) Do koje duine visokonaponski vod uestanosti 50 Hz, prikazan na sl. 1.25a, moe da
bude nekompenzovan u praznom hodu, ako mu se na napojnom kraju odrava napon 5 % vii od
nominalnog, a maksimalni napon na vodu u stacionarnom stanju ne sme da bude vei od 1,1U
nv
.
Raunati sa idealizovanom emom voda sa raspodeljenim parametrima.
b) Koju snagu treba da ima trofazna otona prigunica na kraju trofaznog voda 400 kV
raunajui njenu snagu pri nominalnom naponu 400 kV, ako se mora zadovoljiti uslov pod a) pri
L
v
= 500 km (Z
c
= 320 ).
U
1
=1,05U
nv
Z
c
= 320
L
v
= ?
U
2
=1,1U
nv
1 2
U
1
U
2


Sl. 1.25a Idealizovana ema voda sa raspodeljenim parametrima, iz zadatka 1.25


Reenje:

a) Veza izmeu raunskih veliina napona i struja na ulazu i izlazu idealizovanog voda data
preko parametara ekvivalentnog etvorokrajnika je:


(

(
(

=
(

=
(

2
2
2
2
1
1
cos sin
1
sin cos
I
U
Z
j
jZ
I
U
D C
B A
I
U
c
c
, (1)

Iz sistema jednaina (1) za I
2
= 0 prva jednaina postaje:

= = = cos cos
2
1
2 2 1
U
U
U U A U .

Prema uslovu zadatka dalje je:

= = = 34 , 17
1 , 1
05 , 1
cos cos
1 , 1
05 , 1
nv
nv
U
U
;
( ) ( ) km 289
/ 06 , 0
34 , 17
/ 06 , 0 =

= = =
km
L km L km L
v v v
.


b) U delu zadatka pod b) ponovo se koristi prva iz sistema jednaina (1):

.
2 2 1
I B U A U + =

Ako se u ovu jednainu smeni:

Osnovni prorauni

91

p
nv
p
c
jX
U
jX
U
I i jZ B A
1 , 1
sin , cos
2
2
= = = = ,
dobija se:


p
nv
c nv nv
jX
U
jZ U U
1 , 1
sin 1 , 1 cos 05 , 1 + = .
I
1
X
p
I
2
U
2
=1,1U
nv
1 2
U
2
U
1
=1,05U
nv
U
1


Sl. 1.25b ema idealizovanog voda pri uslovima iz ta. b zadatka 1.25


Iz poslednje relacije nalazi se reaktansa prigunice (po fazi):

=
cos
1 , 1
05 , 1
sin
c
p
Z
X ,

pri emu je elektrina ugaona duina voda:

, 30 500 06 , 0 = = =
v
L

tako da je veliina reaktanse prigunice:

5 , 1807
30 cos
1 , 1
05 , 1
30 sin 320
=


=
p
X .

Snaga trofazne prigunice na kraju voda (raunata za nominalni napon od 400 kV) je onda:

. MVAr 5 , 88
5 , 1807
400
2 2
= = =
p
n
p
X
U
Q

Primedba: S obzirom da u petljastoj mrei, bilo koji kraj moe da ostane u praznom hodu, bilo bi
potrebno staviti ovakvu prigunicu na oba kraja voda.

Osnovni prorauni

92
Zadatak 1.26

Napon U
1
na sabirnicama 1 nieg napona regulacionog transformatora odrava se
konstantan (sl. 1.26a). Napon na sabirnicama 2 iznosi U
2
= 9,7 kV pri godinjim vrnim snagama
potronje P
p
= 7 MW i Q
p
= 4 MVAr, koje se za ovo preteno industrijsko potroako podruje
godinama praktino ne menjaju. Koliku snagu baterije kondenzatora Q
BK
treba otono prikljuiti na
sabirnice 2 da se podigne napon U
2
na 10,3 kV, ako se snage potronje menjaju po statikim
naponskim karakteristikama, pri emu je k
PU
= 1,1 i k
QU
= 1,6.
Za koje vreme bi se otplatila baterija utedama na gubicima aktivne energije, ako se moe
priblino uzeti da je ekvivalentno godinje trajanje maksimalnih gubitaka pri iskljuivanju baterije u
nonom pogonu
e
= 2500 h/god., i ako je prosena cena gubitaka na ovom nivou 0,05 NJ/kWh, a
cena baterije [ ]
BKn BK
Q C 10 000 15 NJ + = , gde je Q
BKn
nominalna snaga baterije u [kVAr]?
Napomena: U proraunima zanemariti poprenu komponentu pada napona.

X
T
% = 7 %
1
2
L
v
= 30 km
U
nv
= 35 kV
P
p
x
v
= 0,38 /km
r
v
= 0,32 /km
% 6 , 0 % =
gub
Cun
P
S
nT
= 8 MW
m
T
= 35/10,5 kV/kV
Q
p
Q
BK
U
1
= const


Sl. 1.26a ema elektroenergetskog sistema iz zadatka 1.26


Reenje:

Sve veliine e biti svedene na stranu mree 10 kV. Onda je:

864 , 0
35
5 , 10
30 32 , 0
2
2
=
|

\
|
= =
T v v v
m L r R ;
08268 , 0
8
5 , 10
100
6 , 0
100
%
2 2
= = =
nT
nT
gub
Cun
T
S
U P
R ,

jer je %. %
T
gub
Cun
R P

9467 0 08268 0 864 0 , , , R R R
T v
= + = + = ;
026 , 1
35
5 , 10
30 38 , 0
2
2
=
|

\
|
= =
T v v v
m L x X ;
9646 , 0
8
5 , 10
100
7
100
%
2 2
= = =
nT
nT T
T
S
U X
X ;
9906 1 9646 0 026 1 , , , X X X
T v
= + = + = .

Pre prikljuenja baterije kondenzatora moe se iz zadatih uslova na kraju 2 izraunati
(svedeni) napon na poetku voda, prema formuli:
Osnovni prorauni

93


2
2 1
U
X Q R P
U U
p p
+
+ = . (1)

Analogni postupak vai i posle prikljuenja baterije kondenzatora uz uvaavanje promene
snaga potronje sa promenom napona:


( ) ( )
2 2
2 2 1
U U
X Q Q Q R P P
U U U
BK p p p p

+
+ + +
+ + = . (2)

Kako se prema uslovima zadatka napon U
1
odrava konstantan pri svim reimima rada, U
1

bie konstantan u oba sluaja, pa poto nije od interesa (mogao bi se izraunati iz (1)), bie
eliminisan, npr. oduzimanjem (2) od (1) ili izjednaavanjem levih strana (1) i (2):


2 2
2
2
2
2
2
2
U U
X Q
U
U
Q k Q R
U
U
P k P
U
U
X Q R P
BK p QU p p PU p
p p
+
|
|

\
|

+ +
|
|

\
|
+
+ =
+
.

Posle uvrtenja brojanih vrednosti pojedinih veliina, gornji izraz za pad napona postaje:


3 10
9906 1
7 9
6 0
4 6 1 4 9467 0
7 9
6 0
7 1 1 7
6 0
7 9
9906 1 4 9467 0 7
,
, Q
,
,
, ,
,
,
,
,
,
, ,
BK
|

\
|
+ + |

\
|
+
+ =
+
,

odakle se dobija linearna jednaina po nepoznatoj Q
BK
, ije je reenje:

MVAr 2738 3, Q
BK
= .

Snaga baterije, za jednu te istu kapacitivnost, srazmerna je sa kvadratom napona
(Q
BK
= C U
2
), pa za nominalni napon U
n
iznosi:

MVAr 086 , 3
3 , 10
10
2738 , 3
2 2
= |

\
|
= |

\
|
=
U
U
Q Q
n
BK BKn
.

U optem sluaju nominalna snaga baterije bira se kao najblia standardna vrednost iz niza
Q
BKn
. Kako nisu date standardne vrednosti za nominalnu vrednost baterije uzee se proraunata
vrednost MVAr. 086 3, Q
BKn
= Pomou ove vrednosti dobije se za cenu baterije (na 10 kV zajedno
sa opremom):

[ ] [ ] NJ 860 45 3086 10 000 15 kVAr 10 000 15 NJ = + = + =
BKn BKn
Q C .

Razlika maksimalnih (snaga) gubitaka, koji se imaju pri vrnim snagama potronje bez
baterije i sa njom je:

Osnovni prorauni

94

( ) ( )
( )
2
2 2
2 2
2
2
2 2
U U
Q Q Q P P
U
Q P
R P P P
BK p p p p p p gub
BK sa ax m
gub
ax m
gub
ax m
+
+ + +

+
= =
kW 964 143
3 10
2738 3
7 9
6 0
4 6 1 4
7 9
6 0
7 1 1 7
7 9
4 7
9467 0
2
2 2
2
2 2
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
, =
|

\
|
+ + |

\
|
+

+
= .

Prema tome gubici elektrine energije koji odgovaraju ovoj razlici snaga gubitaka, tj. uteda
u godinjim gubicima aktivne energije bie:

[ ] [ ] [ ] kWh/god. 910 399 2500 964 , 143 h/god kW kWh/god
gub
max
= = =
e
gub
P W

Vreme u kome bi se isplatila baterija iz uteda na gubicima elektrine energije je:


[ ]
[ ]
[ ]
[ ] [ ]
god 29 , 2
05 , 0 910 399
45860
NJ/kWh kWh/god
NJ
NJ/god
NJ
=

=

=

=
e
gub
BKn
g
BKn
C W
C
C
C
T .

Osnovni prorauni

95
Zadatak 1.27

Dva identina trofazna prenosna voda izgraena su na zajednikim stubovima. Provodnici
svakog od vodova su postavljeni u vertikalnim ravnima na meusobnom rastojanju od 4 m, sa
redosledom faza a, b, c, od vrha, prema podnoju stuba. Vertikalno rastojanje izmeu provodnika
pojedinih faza je 2 m, kako je to pokazano na sl. 1.27a. Oba voda su bez transpozicije faza. Na njih
je prikljuen simetrian trofazni napon, i svaki provodnik je optereen efektivnom strujom od
500 A. Vodovi se tako paralelno vode 30 km. Nominalna uestanost je 50 Hz.
Izraunati vrednosti napona koji se indukuju u svakoj od faza oba paralelna voda, usled
njihove geometrijske nesimetrije. ta e se dogoditi ako se sprovede transpozicija faza na svakih
10 km?


Reenje:

Meusobni poloaj provodnika oba paralelna voda prikazan je na sl. 1.27a.


a1 a2
b1
c1
b2
c2
4,472 m
4 m
5,657 m
2 m
2 m
Vod 2 Vod 1


Sl. 1.27a Meusobni poloaj provodnika oba paralelna voda, iz zadatka 1.27


Fazori faznih struja tri faze svakog od vodova su:

= 0 500 / I
a
;
= 120 500 / I
b
;
= 120 500 / I
c
.

Indukovani napon po dunom metru faze a voda 1, sa tri struje voda 2, izraunava se po
formuli:
|

\
|
+ +

=
657 , 5
1
ln
472 , 4
1
ln
4
1
ln
2
1 c b a n
o
a
I I I j U ,

tako da je:

Osnovni prorauni

96
[ ] V/m 120 /
657 , 5
1
ln 500 120 /
472 , 4
1
ln 500
4
1
ln 500 50 2
2
10 4
7
1
|

\
|
+ +

j U
a
,
odnosno

( ) ( ) ( ) [ ] V/m 866 , 0 5 , 0 45 , 866 866 , 0 5 , 0 92 , 748 14 , 693 50 10 4
7
1
j j j U
a
+ + + =


( ) [ ] V/m 78 , 101 55 , 114 10 32 , 628
7
j j + =

,

odakle je

[ ] V/m 10 963 , 0 24 , 153 10 32 , 628
2 7
1

= =
a
U .

Na duini od 30 km, taj indukovani napon je:

V 9 , 288 10 30 10 963 , 0
3 2
= =

a
U .

Na slian nain se proraunavaju i indukovani naponi u preostale dve faze:

[ ] V/m 120 /
472 , 4
1
ln 500 120 /
472 , 4
1
ln 500
4
1
ln 500 50 10 4
7
1
|

\
|
+ + =

j U
b

( ) ( ) ( ) [ ] V/m 866 , 0 5 , 0 92 , 748 866 , 0 5 , 0 92 , 748 14 , 693 10 32 , 628
7
j j j + + + =


( ) [ ] V/m 78 , 55 10 32 , 628 92 , 748 14 , 693 10 32 , 628
7 7
= =

j j ,

tako da je

[ ] V/m 10 351 , 0
2
1

=
b
U ;
V 3 , 105 10 30 10 351 , 0
3 2
= =

b
U .

Indukovani napon u fazi c, zbog geometrijske simetrije isti je kao indukovani napon u fazi a
tj.:

V 9 , 288 = =
a c
U U .

Indukovani naponi u istoimenim fazama, oba paralelna voda su takoe isti.

Ako se sprovede striktna transpozicija oba voda, na svakih 10 km, nee postojati ovi
indukovani naponi.


Osnovni prorauni

97
Zadatak 1.28

U napojnoj transformatorskoj stanici 110/10 kV/kV (sl. 1.28a) ugraena su dva fiziki ista
regulaciona transformatora, identinih parametara. Jedan je optereen sa P
r
= 36 MW i
Q
r
= 12 MVAr (ind), a drugi sa 80 % optereenja prvog kako aktivnom, tako i reaktivnom snagom.
Napon na sabirnicama 10 kV odrava se konstantan i jednak na obe razdvojene sekcije
sabirnica 10 kV. Radni napon na zajednikim sabirnicama 110 kV je U
r
= 115 kV. Od radijalno
napajane kablovske mree 10 kV dva naznaena kabla (K) su identina po parametrima i
dozvoljenom optereenju.
Izraunati metodom superpozicije stacionarnu fiktivnu struju izjednaenja (po modulu),
usled poprene komponente pada napona na strani 10 kV, ako se zatvori rastavlja snage RS.
Napomena: Raunati priblino sa nominalnim odnosom transformacije m
T
= m
Tn
, na oba
transformatora.


1
L
K
= 1,6 km
x
K
= 0,1 /km
U
r
= 115 kV
K
RS
T
T
S
nT
= 40 MVA
m
T
= 110/10,5 kV/kV
R
T
% = 0,5%, X
T
% = 20%
r
K
= 0,25 /km
Cu 395 mm
2
L
K


Sl. 1.28a ema i osnovni podaci za mreu iz zadatka 1.28


Reenje:

Linijska vrednost poprene komponente pada napona na transformatoru na strani 10 kV,
usled koje se ima fiktivna struja izjednaenja (superponirana na radnu struju) po zatvaranju
rastavljaa snage RS je:


r
T T
r
T T
U
QR , PX ,
U
QR PX
U U U
8 0 8 0
2 1

= =

r
T T
U
QR PX
= 2 , 0 ,
gde je:
55 , 0
40
5 , 10
100
20
100
%
2 2
= = =
nT
n T
T
S
U X
X ;
0138 , 0
40
5 , 10
100
5 , 0
100
%
2 2
= = =
nT
n T
T
S
U R
R ;
kV 997 10
110
5 10
115 ,
,
U
r
= = .

Dalje je:

Osnovni prorauni

98
V 4 331 10
997 10
0138 0 12 55 0 36
2 0
3
,
,
, ,
, U =

= .

Impedansa kola cirkulacije je:


K T
Z Z Z 2 2 + = ,

odnosno:

( ) [ ] ( ) [ ]
2 2
2 2
K T K T
X X R R Z + + + = ,

gde je:

16 0 6 1 1 0 , , , L x X
K K K
= = = ;
4 , 0 6 , 1 25 , 0 = = =
K K K
L r R .

Moduo impedanse petlje, po kojoj se zatvara fiktivna struja izjednaenja je:

( ) [ ] ( ) [ ] 645 , 1 16 , 0 55 , 0 2 4 , 0 0138 , 0 2
2 2
= + + + = Z .

Konano, fiktivna struja izjednaenja (po fazi) je:

A 5 148
645 1 3
4 331
3
,
,
,
Z
U
I
C
=

= =

.

Osnovni prorauni

99
Zadatak 1.29

Da li zatvaranje rastavljaa snage 10 kV u TS 4, odnosa transformacije 10/0,4 kV/kV (sl.
1.29a), gde se pre toga imala razlika faznih napona U
f
= 5 % U
nf
moe dovesti do reagovanja
zatite od preoptereenja, podeene na I
reag
1,2I
nK10
sa trajanjem t 1 s, na ulazu kablovske mree
10 kV i iskljuenja prekidaa, ako je fiktivna struja izjednaenja jednaka koliniku fazne razlike
napona na otvorenom rastavljau snage i zbirne svedene impedanse (kao vektora) kola cirkulacije,
dok jednosmerna komponenta opada sa vremenskom konstantnom LR-kola cirkulacije.
Napomena: Svi naponi mree 10 kV su praktino istofazni.

L
K2
= 4 km
110 kV
TS 4
1
X
T2
% = 11%
U
f
= 5%U
nf
kablovska mrea 10 kV
r
K1
= 0,2 /km, x
K1
= 0,1 /km
TS 10/0,4
kabl 35 kV
r
K2
= 0,2 /km
,x
K2
= 0,135 /km
2
3
L
K1
= 1 km
I
r
I
r
S
nT2
= 63 MVA
m
T3
= 35/10,5 kV/kV
X
T1
% = 20%
S
nT1
= 40 MVA
m
T1
= 110/10,5 kV/kV
X
T3
% = 7,5%
S
nT3
= 12,5 MVA
m
T2
= 110/36,75 kV/kV
I
r
= 0,6I
nK10
cos
r
= 0,9
I
nK10
= 250 A
L
K1
= 1 km


Sl. 1.29a ema mree i osnovni podaci iz zadataka 1.29


Reenje:

Ekvivalentna ema za sraunavanje sumarne svedene impedanse kola cirkulacije
predstavljena je na sl. 1.29b.

jX
T1
jX
K1
R
K1
jX
T2
jX
K2
R
K2
R
K1
jX
T3
jX
K1
U
f
= 0,05U
nf


Sl. 1.29b Ekvivalentna ema sistema sa sl. 1.29a


Osnovni prorauni

100
Reaktanse svedene na naponski nivo 10 kV su:

55 , 0
40
5 , 10
100
20
100
%
2
1
2
1 1
1
= = =
nT
nT T
T
S
U X
X ;
1 , 0 1 1 , 0
1 1 1
= = =
K K K
L x X ;
2 , 0 1 2 , 0
1 1 1
= = =
K K K
L r R ;
21 , 0
35
5 , 10
63
75 , 36
100
11 1
100
%
2
2
2
3 2
2
2 2
2
= |

\
|
= =
T nT
nT T
T
m S
U X
X ;
66 , 0
5 , 12
5 , 10
100
5 , 7
100
%
2
3
2
3 3
3
= = =
nT
nT T
T
S
U X
X ;
05 , 0 0486 , 0
35
10,5
4 135 , 0
1
2
2
3
2 2 2
= |

\
|
= =
T
K K K
m
L x X ;
07 , 0 072 , 0
35
10,5
4 2 , 0
1
2
2
3
2 2 2
= |

\
|
= =
T
K K K
m
L r R .

Ekvivalentna reaktansa kola cirkulacije je:

67 , 1 21 , 0 05 , 0 66 , 0 1 , 0 1 , 0 55 , 0
2 2 3 1 1 1
= + + + + + = + + + + + =
T K T K K T
X X X X X X X .

Ekvivalentna otpornost istog kola je:

47 0 07 0 2 0 2 0
2 1 1
, , , , R R R R
K K K
= + + = + + = .

Prema tome, ekvivalentna impedansa kola cirkulacije je:

( ) 67 , 1 47 , 0

j Z + = .

Ako se usvoji da je:

= = 0 0 / U U / U U
f f f f
,

to e fiktivna struja izjednaenja biti:

( ) A 4 , 160 13 , 45
67 , 1 47 , 0
3 10000 05 , 0

j
j Z
U
I
f
iz
=
+

= .

Pre zatvaranja rastavljaa snage, kroz pojedine grane je tekla struja:

A 150 250 6 , 0 6 , 0
10
= = =
nK r
I I ;
( ) ( ) ( ) A 4 , 65 135 436 , 0 9 , 0 250 6 , 0 sin cos 6 , 0
10
j j j I I
r r nK r
= = = .

Osnovni prorauni

101
Poto je struja I
r
po prirodi induktivna, kako je to ilustrovano na fazorskom dijagramu
prikaznom na sl. 1.29c, to po zatvaranju rastavljaa snage kroz jednu od grana kola cirkulacije tee
struja:

( ) A 8 , 225 13 , 180 4 , 160 13 , 45 4 , 65 135
iz r
j j j I I I = + = + =
A 84 288

, I =
Re
Im

r
I
r
U=U
nf
/0
Ref. osa


Sl. 1.29c Fazorski dijagram struja kola sa sl. 1.29b


Kroz drugu granu tee razlika struja:

( ) A 95 87 , 89 4 , 160 13 , 45 4 , 65 135
iz r
j j j I I I
razl
+ = + = = .

Kako je:

A 84 , 288 A 8 , 130 = < =

I I
razl
,

to je sa stanovita reagovanja zatite od preoptereenja merodavan moduo struje

I .

Vremenska konstanta jednosmerne komponente je:

s 013 , 0
47 , 0 314
67 , 1

=
R
X
T ,

pa se zakljuuje da se jednosmerna komponenta u celosti prigui u toku 1 s i ne utie na reagovanje
zatite podeene na vrednost:

A 300 250 2 , 1 2 , 1
10
= = =
nK reag
I I .

Prema tome, poto je

A 300 I A 84 288
reag
= < = , I ,

nee doi do reagovanja zatite.

Osnovni prorauni

102
Zadatak 1.30

Za Al/e ue poprenog preseka 240/40 mm
2
, aproksimativnim i egzaktnim proraunom
odrediti dozvoljenu termiku struju kojom se moe opteretiti ovo ue ako su dati sledei podaci:
- prenik ueta d = 21,910
-3
m,
- popreni presek aluminijuma s
Al
= 24010
-6
m
2
,
- maksimalna dozvoljena temperatura provodnika
max
= 80C,
- temperatura ambijenta
a
= -10C,
- brzina vetra v = 2 m/s,
- napadni ugao vetra
v
= 20,
- ugao izmeu prirodne i prinudne konvekcije
v
= 90,
- koeficijent apsorpcije provodnika
s
= 0,6,
- koeficijent emisije toplotnog zraenja = 0,3,
- specifina elektrina otpornost provodnika na temperaturi od 20C
20
= 2,6310
-8
m,
- poduna otpornost provodnika na temperaturi od 20C R
20
= 0,0001187 /m,
- temperaturni koeficijent promene elektrine otpornosti = 0,00403 1/C.


Reenje:

Najpre e se aproksimativnim postupkom odrediti termiki dozvoljena struja. Prvo e se
izraunati snaga apsorpcije toplote usled sunevog zraenja prema relaciji:


) (
10 1
bX a
S S S S
K
d dI Q
+
+
= = ,

gde je:
I
S
povrinska gustina snage zraenja usled sunevog zraenja,
X = (
a
+ 20)/5 (C),
K, a, b - konstante korelacione zavisnosti dobijene iz ispitivanog uzorka podataka o snazi
sunevog zraenja u funkciji od temperature ambijenta.
K = 1000; a = 0,9334; b = -0,2111.

S
koeficijent apsorpcije provodnika,
d spoljni prenik provodnika (m).

Za prethodne numerike vrednosti, snaga apsorpcije sunevog zraenja se dobija u W.

Zamenom brojanih vrednosti dobija se:

C) ( 2 5 / ) 20 10 ( = + = X ;
W 095486 , 3
10 1
1000
10 9 , 21 6 , 0
) 2 2111 , 0 9334 , 0 (
3
=
+
=

S
Q .

Poduna specifina toplotna snaga konvekcije za brzine vetra iznad 0,4 m/s rauna se prema
jednaini:
( )[ ]
485 , 0
8 5
08 , 1 5 2
10 5 , 9 10 32 , 1
) (sin 68 , 0 42 , 0 10 7 10 42 , 2 57 , 0
|
|

\
|
+
+ + =


vd
q
v cs
,
Osnovni prorauni

103

gde je:
v brzina vetra (m/s);

v
napadni ugao vetra ();
C) ( ) ( 5 , 0 5 , 0
max
+ = + =
a a a
.

Za numerike vrednosti navedene u prethodnoj formuli poduna specifina toplotna snaga
konvekcije se dobija u W/m,C.

Zamenom brojanih vrednosti dobija se:

C 35 ) 10 80 ( 5 , 0 10 5 , 0 10 = + + = + = ;
( )[ ] =
|
|

\
|
+

+ + =

485 , 0
8 5
3
08 , 1 5 2
35 10 5 , 9 10 32 , 1
10 9 , 21 2
) 20 (sin 68 , 0 42 , 0 35 10 7 10 42 , 2 57 , 0
cs
q
C W/m, 38276 , 1 = .

Poduna specifina toplotna snaga radijacije rauna se prema jednaini:

( )( )
a p a p rs
T T T T d q + + =
2 2 8
10 8 , 17 ,

gde je:
- koeficijent emisije toplotnog zraenja,
T
p
temperatura provodnika (K), 273 + =
p p
T ;
T
a
temperatura ambijenta (K), 273 + =
a a
T .

Za numerike vrednosti navedene u prethodnoj formuli poduna specifina toplotna snaga
konvekcije se dobija u W/m,C.

Zamenom brojanih vrednosti dobija se:

K 353 273 80 = + =
p
T ;
K 263 273 10 = + =
a
T ;
( )( ) C W/m, 139595 , 0 263 353 263 353 10 9 , 21 3 , 0 10 8 , 17
2 2 3 8
= + + =

rs
q

Sada se konano moe izraunati termiki trajno dozvoljena struja provodnika prema
relaciji:


[ ] ) 20 ( 1
) )( (
20
+
+
=
x a m
S a x a m rs cs
td
R
Q q q
I ,

gde je:
R
20
poduna elektrina otpornost provodnika na 20 C,
- temperaturni koeficijent promene elektrine otpornosti.

Osnovni prorauni

104
Zamenom brojanih vrednosti dobija se:


[ ]
A 16 , 953
) 20 80 ( 00403 , 0 1 0001187 , 0
095486 , 3 ) 10 80 )( 139595 , 0 38276 , 1 (
=
+
+ +
=
td
I .


Kod egzaktnog prorauna najpre e biti izraunata ekvivalentna brzina vetra koja uvaava
efekat prirodne konvekcije prema formuli:


d
G P
C
A
v
n m
r
n
m
r eq

\
|
=
/
/ 1
, (1)

gde je:
P
r
- Prandtlov broj,
G
r
- Grashoffov broj,
- kinematska viskoznost fluida,
d - prenik provodnika,
A,m - konstante koje se odreuju na osnovu Prandtlovog i Grashoffovog broja,
C,n - konstante koje se odreuju na osnovu Reynoldsovog broja.

Prandtlov broj se rauna prema formuli:


f r
P =
4
10 5 , 2 715 , 0 ,

gde je
f
temperatura tankog filma na povrini provodnika koja se rauna prema izrazu:

C 35
2
) 10 ( 80
2
=
+
=
+
= =
a x a m
sr f
.

Na osnovu prethodno izraunate vrednosti za
f
za Prandtlov broj se dobija:

7062 , 0 35 10 5 , 2 715 , 0
4
= =

r
P .

Grashoffov broj se rauna prema izrazu:

=
3
d g
G
r
,

gde je:
g ubrzanje zemljine tee (g = 9,81 m/s
2
),
- zapreminski koeficijent irenja fluida (
1
) 273 (

+ =
sr
),
- nadtemperatura provodnika (
a x a m
= ),
- kinematska viskoznost fluida (
f
+ =
8 5
10 5 , 9 10 32 , 1 ).

Na osnovu datih podataka za prethodno definisane veliine dobijaju se sledee vrednosti:

Osnovni prorauni

105

-1 1
C 0032 , 0 ) 35 273 ( = + =

,
C 90 ) 10 ( 80 = = ,

5 8 5
10 65 , 1 35 10 5 , 9 10 32 , 1

= + = .

Konano, za Grashoffov broj dobija se vrednost:


5
5
3
10 1026 , 1
10 65 , 1
0219 , 0 90 0032 , 0 81 , 9

=
r
G .

Treba ukazati da su Prandtlov, Grashoffov i Reynoldsov broj bezdimenzione veliine.

Konstante A i m odreuju se na osnovu proizvoda Prandtlovog i Grashoffovog broja koji
iznosi:

4 5
10 787 , 7 7062 , 0 10 1026 , 1 = =

r r
P G .

Poto se ovaj proizvod nalazi u opsegu ) 10 10 (
7 4

r r
P G to se za koeficijente A i m
dobijaju vrednosti: A = 0,48 i m = 0,25.

Konstante C i n u izrazu (1) zavise od Reynoldsovog broja koji se rauna prema izrazu:


3
5
10 6505 , 2
10 6525 , 1
0219 , 0 2
=

vd
R
e


Poto se Reynoldsov broj nalazi u opsegu ) 000 5 35 (
e
R to se za koeficijente C i n
dobijaju vrednosti: C = 0,583 i n = 0,188.

Sada se konano moe odrediti ekvivalentna brzina:

m/s 1971 , 0
0219 , 0
10 6525 , 1
) 10 1026 , 1 ( 7062 , 0
583 , 0
48 , 0
5
188 , 0 / 25 , 0 5
188 , 0 / 1
25 , 0
=

\
|
=

eq
v .

Efektivna brzina je sada:

m/s 0097 , 2 1971 , 0 90 cos 1971 , 0 2 2 2 cos 2
2 2 2 2
= + + = + + =
eq v eq ef
v vv v v .

Reynoldsov broj za sluaj efektivne brzine je sada jednak:


3
5
10 6634 , 2
10 6525 , 1
0219 , 0 0097 , 2
=

d v
R
ef
e
.

Na osnovu ove vrednosti za Reynoldsov broj odreuju se konstante n C i koje su potrebne
za proraun Nusseltovog broja. Poto se Reynoldsov broj nalazi u opsegu ) 0000 5 2650 (
e
R to
se za koeficijente n C i dobijaju vrednosti 178 , 0 = C i 633 , 0 = n . Takoe, poto se napadni
ugao vetra nalazi u opsegu ) 24 0 (
v
to se za konstante G, E i p, potrebne za proraun
Osnovni prorauni

106
Nusseltovog broja, dobijaju vrednosti: G = 0,42, E = 0,68 i p = 1,08. Konano za Nusseltov broj
dobija se vrednost:
[ ]= + =
p
v
n
e u
E G R C N ) (sin ) (
[ ] 6122 , 16 ) 20 (sin 68 , 0 42 , 0 ) 10 6634 , 2 ( 178 , 0
08 , 1 633 , 0 3
= + = .

Sada se moe izraunati i koeficijent odvoenja toplote konvekcijom (k
tk
):


d
N k
u tk

= ,

gde je toplotna provodljivost fluida na povrini provodnika koja se sraunava iz formule:

0267 , 0 35 10 2 , 7 10 42 , 2 10 2 , 7 10 42 , 2
5 2 5 2
= + = + =

f
.

Prema tome, koeficijent odvoenja toplote konvekcijom je:

. 2684 , 20
0219 , 0
0267 , 0
6122 , 16 = =
tk
k

Koeficijent odvoenja toplote zraenjem (k
tz
) odreuje se preko sledee relacije:

=

+ +
=

a x a m
a x a m
tz
k
4 4
8
) 273 ( ) 273 (
10 67 , 5
0304 , 2
) 10 ( 80
)) 10 ( 273 ( ) 80 273 (
3 , 0 10 67 , 5
4 4
8
=

+ +
=

.

Vidi se da je k
tk
oko 10 puta vee od k
tz
. Bez vetra k
tk
je samo dvostruko vee od k
tz
.

Sada se moe izraunati ukupni koeficijent odvoenja toplote (k
t
) koji je jednak zbiru
koeficijenata odvoenja toplote zraenjem i konvekcijom:

2988 , 22 2684 , 20 0304 , 2 = + = + =
tk tz t
k k k .

Za proraun termiki dozvoljene struje potrebno je jo izraunati povrinsku gustinu snage
zraenja usled sunevog zraenja (I
S
) prema jednaini:


2
) 10 ( 04222 , 0 089 , 0 04222 , 0 089 , 0
W/m 5774 , 235
10 1
1000
10 1
1000
=
+
=
+
=

a
S
I .

Konano termiki dozvoljena struja dobija se preko izraza:


[ ]
[ ]
=
+

=
) 20 ( 1
) (
20 x a m
s s a x a m t Al
td
I k d s
I

Osnovni prorauni

107

[ ]
[ ]
A 95 , 995
) 20 80 ( 00403 , 0 1 10 63 , 2
5774 , 235 6 , 0 )) 10 ( 80 ( 2988 , 22 0219 , 0 10 240
8
6
=
+

=

.

Uporeivanjem dobijenih vrednosti za termiki trajno dozvoljenu struju kod aproksimativne
(953,16 A) i egzaktne metode (995,95 A), moe se zakljuiti da se kod aproksimativne metode
dobija neto konzervativniji rezultat (oko 4 %), pa se otuda vidi da za granine situacije, gde se
zahteva maksimalno korienje kapaciteta, egzaktna metoda ima puni smisao.
Radi ilustracije tablina vrednost za termiki dozvoljenu struju provodnika data za
temperaturu ambijenta od 20C i brzinu vetra od 0,6 m/s iznosi 645 A. Poslednji podatak je preuzet
iz Konarevog prirunika. Poreenjem rezultata se uoava da ambijentni uslovi imaju izrazit uticaj
na konane rezultate. Naime, u tablinim uslovima temperatura ambijenta je 20C, a u zadatku je
specifikovana na -10C, a brzina vetra je u tablinim uslovima 0,6 m/s, dok je u zadatku
specifikovana na 2 m/s. Ovo je rezultiralo u poveanju trajno dozvoljene struje za oko 54 %.