MAKALE

ALMNYUM ALAIMLARI VE OTOMOTV ENDSTRSNDE KULLANIMI

Tanya Aycan Baer
Malzeme Bilimi ve Mhendislii, TOKSAN Yedek Para malat Tic. ve San. A., AR-GE Merkezi - Bursa tbaser@toksanotomotiv.com

ZET
nmzdeki yzylda artarak devam eden ekolojik kayglar, dnyadaki otomobil reticilerini yeni araylara ve aratrmalara yneltmitir. Gvenlikten dn vermeden ve konfordan vazgemeden az yakt tketen otomobiller iin hafif, fakat mukavemeti yksek alamlarn gelitirilmesi otomobil reticilerinin nemli hedefleri arasnda yer almaktadr. Alminyum, magnezyum, titanyum gibi hafif yap metalleri, otomotiv endstrisinde yakt tasarrufu iin gerekli hafif malzeme seiminde nemli potansiyel kullanm alanna sahiptirler. Ancak bu alamlar ierisinde alminyumun maliyet, ilenebilirlik, korozyon direnci ve geri dnm ynnden avantajlar, hzla gelimekte olan otomotiv endstrisinde kullanmnn her geen yl daha da artmasna neden olmutur. Alminyum alamlar bu zellikleri nedeniyle otomotiv endstrisinde yakt tasarrufu iin gerekli hafif malzeme seiminde nemli bir kullanm alanna sahiptir. Alminyumun tercih edilmesinin dier nedeni ise, ara tasarm alannda en nemli husus olan yolcu gvenliidir. arpma srasnda ortaya kan enerji yolcular tarafndan deil darbe emiciler tarafndan absorbe edilmelidir. Alminyum bu ama iin en uygun elementtir. Hem tat arln azaltma, hem de gvenlik nlemlerini iyiletirmek iin alminyum alamlar kullanm tercih nedenidir. Bu makalede, alminyum alamlarnn otomotiv sektrnde kullanmnn nemi zerinde durulmu, alminyum alamlarnn gelitirilmesi zerine bugne kadar yaplan almalar deerlendirilerek bir derleme yaplmtr. Anahtar Kelimeler: Otomotiv, alminyum alamlar, yakt tasarrufu

Aluminium Alloys and Usage in the Automobile Industry

ABSTRACT
Ecological concerns, which continue to increase in the next centuries, have led to the worlds automobile manufacturers to research and new searches. Without compromising safety and comfort, development of light but high strength alloys for low fuel consumption is an important objective of automobile manufacturers. Concerning fuel consumption lightweight metals, such as aluminum, magnesium, titanium, have significant potential for automotive industries. However, the advantages of aluminium in terms of recycling, the cost, machinability, corrosion resistance led to increase application area of these alloys in automotive industry with each passing year. Due to these characteristics of aluminum alloys, fuel-saving lightweight material selection plays an important role for automotive manufacturers. Aluminium alloys should also take into account in the field of passenger safety. The impact energy must be absorbed by the shock absorbers instead of passengers. Aluminum is the most suitable element for energy absorption based on its characteristics. In order to improve passenger safety and weight reduction, aluminum alloys are preferred. This article focuses on the importance of the use of aluminum alloys in the automotive industry. Research so far of the development of aluminum alloys was also summarized. Keywords: Automotive, aluminium alloys, fuel consumption
Geli tarihi Kabul tarihi : : 20.11.2012 15.01.2013

Baer, T. A. 2012. Alminyum Alamlar ve Otomotiv Endstrisinde Kullanm, Mhendis ve Makina, cilt 53, say 635, s. 51-58

Mhendis ve Makina

51 Cilt: 53635 Say:

Alminyum Alamlar ve Otomotiv Endstrisinde Kullanm

Tanya Aycan Baer

1. GR

er kabuunda en ok bulunan ikinci metal element alminyumdur. Alminyum, geri dnm emberiyle tekrar geri kazanlmaktadr. Alminyum, ham maddeden retim iin gerekli enerjinin sadece %5i kadar bir enerjiyle tekrar ergitilebilir ve yepyeni rnler iin kullanlabilir [1]. Gnmz endstrisinde elikten sonra en fazla kullanlan alminyum ve alminyum alamlar; hafif olmalar, iyi sl ve elektrik iletkenlikleri, artrlabilen mukavemet zelikleri ve korozyona kar direnleri nedeniyle mhendis ve tasarmclar iin gnmzde nemli bir malzeme konumundadr. zellikle son yllarda, enerji tasarrufuna dnk almalar, daha az yakt harcayan hafif ve ekonomik tatlarn retimini gndeme getirmi alminyum alamlar, otomobillerde, otobslerde, trenlerde, deniz tatlar yapmnda ncelikli olarak tercih edilen malzemeler olmutur [2]. Aslnda bu alamlar, uzun yllardr havaclk endstrisinde kullanlmakta olan malzemelerdir ve artrlm mukavemet ve darbe zelikleri sayesinde savunma sanayinde de kullanma girmilerdir. Alminyum, elik ve demire gre yaklak kat daha hafiftir. Otomobil toplam arlndaki her %10luk azalma %5-10 orannda yakt tasarrufu salamaktadr [1]. 1400 kg arlndaki bir tatta geni kapsamda alminyum kullanm tatn arlnda 300 kg azalmaya neden olmakta, tatn toplam arlnda %20lik bir azalma salanmaktadr [3]. Bir ara iin kullanlan her 1 kg eliin 500 gr alminyumla yer deitirmesi aracn tm kullanm mr iin toplam 10 kg daha az emisyona sebep olacaktr. elik saclarn pres operasyonunda kullanlan ekipmanlar alminyum alamlar iin benzer operasyonlarda kullanlmaktadr. Keskin ve apaksz kenarlar elde edebilmek iin kalp bak aralklarnn alminyum alamlara gereksinimlerine bal dorultularda ayarlanmasyla mevcut pres operasyonlar uygulanabilmektedir. Tm bunlara ek olarak, alminyum levha rnlerine uygulanacak imalat, montaj ve geri kazanm pratikleri elik saclar iin bugn uygulanandan farkl olmadndan, bu deiiklik otomobil reticisine ek bir yk de getirmemektedir [4]. Bu yazda, alminyumun nemini anlamak amacyla ncelikle alminyumla ilgili bilgi verilmi, otomotiv endstrisinde kullanlan malzemeler iinde nemli bir yere sahip olan alminyum alamlarnn zellikleri, bugn ve gelecekteki potansiyel kullanm alanlar derlenmi, uygulama alanlaryla ilgili rnekler verilmitir.

zelliklerinin stnl nedeniyle, amzn en ok kullanlan ikinci metalidir. Alminyumun metal olarak zellikleri birok durumda onun ideal ve ekonomik bir malzeme olmasn salamaktadr. Alminyumun; 1- Uygun mekanik zelliklerle birlikte dk arlk, 2- Korozyona kar dayanm, 3- Alamlarnn salamlk ve yumuaklk asndan son derece eitli olmas, 4- Koku ve kimyasallara kar dayanm ve hijyenik koullar, 5- Uygulanan enerjiyi barndrma yetenei, 6- Geri dnebilir olmas, 7- Yksek elektrik ve s iletkenlii, 8- Parlama ve alev almazlk, 9- Magnetik ntralite, 10- Kolay ilenebilme ve biimlendirilebilmesi, 11- ok farkl yntemlerle yzey ilemleri, zellikleri kullanmnn ok byk bir hzla yaygnlamasna neden olmu, bylelikle alminyumu 21.yzyla damgasn vuran bir metal yapmtr [5-7]. ekil 1de alminyum rnn dnyadaki blgesel dalm, rn dalm ve nihai rn olarak snflandrlmas gsterilmitir [8].
rn Dalm
AvrupaAfrikaOrta Dou %33 Gney Amerika %4 Dkm %21 ubuk Tel %7 Ekstrzyon %25

Tablo 1. Alminyum Alamlar in Temper Seri Numaralarnn Tanmlar [10]

Temper no F 0 H H1X H12 H14 H16 H18 H19 H2X H3X W T T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 mal edildii ekilde Tavlanm (Mmkn olan en yumuak artlarda) Souk ekillendirilmi

Aklama

Sadece souk ekillendirilmi ( x souk ekillendirme miktarna ve mukavemetlendirmeye iaret eder) Souk ekillendirme, 0 ve H14 temperleri arasnda, ortalarda bir ekme dayanm salar Souk ekillendirme, 0 ve H18 temperleri arasnda bir ekme dayanm salar Souk ekillendirme, H14 ve H18 temperleri arasnda ortalarda bir ekme dayanm salar Souk ekillendirme, yaklak %75 azalma salar Souk ekillendirme, H18 temperleme ile elde edilen ekme dayanmndan 2000 psi fazla dayanm salar Souk ekillendirilmi ve ksmen tavlanm Dk scaklkta yapnn yalanmasn nlemek iin souk ekillendirilmi ve dengelenmi zelti sl ilemi grm Yalandrlm malat scaklndan soutulmu ve doal olarak yalandrlm malat scaklndan soutulmu, souk ekillendirilmi ve doal yalandrlm zelti sl ilemi uygulanm, souk ilenmi ve esas olarak kararl bir duruma doal yalandrlm zelti sl ilemi uygulanm ve esas olarak kararl bir duruma doal yalandrlm Yksek scaklktaki ekillendirme ileminden ve souduktan sonra yapay yalandrlm zelti sl ilemi grm ve yapay yalandrlm zelti sl ilemi grm ve kararllatrlm zelti sl ilemi uygulanm, souk ilenmi ve yapay yalandrlm zelti sl ilemi uygulanm, yapay yalandrlm ve souk ilenmi malat scaklndan soutulmu, souk ekillendirilmi ve yapay yalandrlm

rn Dalm

Pasifik %29

Dier %4

Kuzey Amerika %34

Nihai rn
Dier %24 Paketleme %22 Elektrik %10 Tamaclk %23

naat %21

ekil 1. Alminyum rnn Dnyadaki Blgesel Dalm, rn Dalm ve Nihai rn Olarak Snflandrlmas [8]

2.2 Alminyum Alamlarnn Gruplandrlmas

Alminyum alamlar retim metotlar esas alnarak dvme ve dkm olmak zere iki ana alt gruba ayrlmaktadr. Bu da imal usullerinin farkl ihtiyalar olduunu gstermektedir. Plastik deformasyonla ekillendirilen dvme alamlar, dkm alamlardan olduka farkl mikroyap ve kimyasal bileime sahiptirler. Her iki ana grup iindeki alamlar, sl ilem uygulanabilen ve uygulanamayan alamlar olmak zere, iki alt gruba ayrlmaktadr. Isl ilem uygulanabilir alminyum

alamlarnda; baz sl ilemle kelme sertlemesi elde edilmektedir. Bahsedilen sl ilem, alminyum alamlarda istenilen dayanm elde etmek iin uygulanan bir prosestir. Isl ilem uygulanabilir alminyum alamlarnn 2XXX, 6XXX ve 7XXX serileri olmak zere ana grubu bulunmaktadr. Isl ilem uygulanamayan alminyum alamlar ise kelmeyle sertletirilemez, dayanmlarnn arttrlabilmesi sadece souk ilenmeyle mmkndr. Kat eriyik mukavemetlendirmesi, pekleme ve dalm mukavemetlendirmesiyle mukavemetlendirilirler. Isl ilem uygulanamayan alminyum alamlarnn ise 1XXX, 3XXX ve 5XXX serileriyle ana grubu bulunmaktadr [9]. Mukavemetlendirme derecesi, alamn sl ilem grebilir veya pekletirilebilir olmasna gre temper tanmlamas T ve H ile gsterilmektedir (Tablo 1). Dier tanmlamalar alamn tavlandn (O), zndrme uygulandn (W) veya retildii ekilde kullanldn (F) gstermektedir. T ve

H yi takip eden numaralar pekleme miktarn, gerek sl ilem tipini veya alamn dier zel retim ilem durumunu gstermektedir [10].

3. ALMNYUM ALAIMLARININ OTOMOTV ENDSTRSNDE KULLANIMI

3.1 Otomotiv Endstrisinde Alminyum ve Avantajlar
Ekolojik dengeyi bozan atk gazlarn miktarn azaltmak iin, daha dk yakt tketimi salayacak teknolojileri reterek ve gelitirerek yakt minimum ekilde kullanabilme yoluna gidilmektedir. Otomotiv reticileri ekolojik dengenin korunmasn salayarak rettikleri malzemelerin maliyetlerinin dk olmasn istemektedirler. Grafik 2de yakt tasarrufu ve maliyetin, teknolojik geliim basamaklarn da gz nnde

2. GENEL BLGLER
2.1 Alminyum ve Alminyum Alamlar
Alminyum, demir-elik malzemelerden sonra, mekanik

Cilt: 53 Say: 635

52 Mhendis ve Makina

Mhendis ve Makina

53 Cilt: 53635 Say:

Alminyum Alamlar ve Otomotiv Endstrisinde Kullanm

Tanya Aycan Baer

zanlabilmesi hem ekonomik hem de ekolojik ynden nem tamaktadr. Geri dnm dikkate alndnda alminyum dier tm malzemelerden daha verimlidir. Yksek hurda deeri, geri dnm ve tekrar kullanmn garanti etmektedir. Alminyum bir otomobilde hareket sistemi, motor ve viteslerde kullanlr. Bunun dnda yass rn olarak kasa ve soutma sistemleri de alminyum alamdr. Bir otomobilde kullanlan paralarn tamam geri kazanlabilmektedir. Geri kazanma pay %90n zerindedir. Geri kazanm ham madde ve enerji kaynaklarnn korunmas iin ok nemli teknolojik bir parametredir [12]. Otomobillerdeki yapnn kinetik enerjiyi absorbe etme kapasitesi, kullanlan malzemenin mekanik karakteristikleri, tasarm ve montaj ekilleriyle belirlenmektedir. Yaplan ok sayda arpma testi, enerji absorbe etme karakteristiklerinin alminyum kullanmyla iyiletirilebildiini gstermektedir. Bu sebeple alminyum n darbe sistemlerinde kullanm iin idealdir. Tasarmla ilgili olarak uygun yerlerde ekstrzyon yntemiyle retilmi alminyum paralar kullanlarak montaj ilemlerinden kanmak ve yapy daha gl hle getirmek mmkndr. Bylece hem %50 daha hafif hem de sertlii (rijitlii) artm bir yap salamak mmkn olabilmektedir [1]. Alminyumun youn olarak kullanld tatlarn sahip olduu avantajlardan biri de alminyumun doasndan gelen ve araca kazandrd yapsal stabilitedir. Aracn ani yn deitirmesi esnasnda etkiyen kuvvetler, aracn makro boyutlu burkulmalara maruz kalmasna sebep olacaktr. ayet ara daha hafif ve stabil bir yapya sahip ise aracn ynn dzeltme ihtiyac azalacaktr [13-15]. Yukarda bahsedilen zelliklerinin yannda alminyum malzeme, boyasz veya kaplamasz olsa bile sudan ve yol tuzlarndan kaynaklanan korozyona kar dayankldr. Grsel olmayan paralarda elik iin gerekli olan ve ilave maliyet getiren galvanizleme, kaplama veya boyama alminyum iin gerekli olmayabilir. Alminyum, boyann izilmesi veya kalkmas durumunda elik gibi paslanmaz, korozyona direnlidir. Baz plastik malzemeler gibi l sca, kuzey souu veya UV nlarnn etkisi sonucunda zellikleri zayflayarak krlganlamaz [16] .

Tablo 2. Tatlarda Kullanlan Alminyum Esasl Baz Paralarn ekillendirme Yntemleri ve Arlklar [1]

Para ekillendirme Kasa Gvde paneli yzey levhalar Motor blou ve silindir kapa Egzoz manifoldu Transmisyon kutusu Diferansiyel kutusu Jantlar Fren paralar Sspansiyon paralar Yakt tank Radyatr A/C Kondenser

Yntemi Dkm, ekstrzyon, hidroform, levha Levha Levha Dkm Dkm Dkm Dkm Dkm Dkm Dkm, ekstrzyon, hidroform levha Ekstrzyon, Levha Ekstrzyon, Levha

Arlk (kg) 130-180 50-70 50-70 60-80 10 2-5 2 5-8 1 30-50 5 10-20 5

rn retiminde kullanlrken, dkm alamlar dnda levha, profil gibi deiik retim teknikleriyle retilmi paralar, kasa ve soutma sistemi gibi aksamlarda kullanlmaktadr. AUD AGnin yapt hesaplarda primer alminyum retmek iin gerekli enerji, bir otomobilin 55.000-79.000 kmde salanacak toplam yakt tasarrufuyla amorti edilmektedir. Geri dnen alminyumun katksyla amortisman sresi daha da ksalmaktadr. yle ki, daha ilk kilometrelerde enerji bilanosu geleneksel elik malzemelere gre ok daha ekonomik olmaktadr [1]. Arlkl olarak alminyum paralarn kullanld Audi A8 modelindeki alminyum paralar ve retim yntemleri ekil 4ada gsterilmektedir. Levha alamlarnn nemli olduu kadar dkm ve ekstrzyon alamlarnn da nemli olduu grlmektedir [19]. Mercedes S serisinde de ounlukla alminyum para retimine arlk verildii ekil 4bde gsterilmektedir [20]. Otomobillerde kullanlan dkm alminyum alaml paralara deiik kutular (transmisyon kutusu, diferansiyel kutusu, vb.), motor sistemi, ereve ve balant elemanlar, fren sistemi, pistonlar, enjeksiyon sistemi ve egzoz manifoldu rnek gsterilebilir. Motor, otomobillerdeki en ar nitelerden birisidir. Bu sebeple alminyum kullanmyla ok byk miktarlarda arlk tasarrufu potansiyeline sahiptir. Birok motor alminyum motor kapana sahiptir ve bazlarnn motor bloklar da alminyumdur (ekil 5a). Motor paralar genellikle basnl dkmle retilmektedir. Bu paralar kutulara gre daha yksek mukavemet gerektirmektedirler. Dizel motorlarda alminyum kullanm daha azdr. nk bu motorlar benzin motorlarna gre daha yksek mukavemetli olmaldrlar. Ancak BMW 320 D modelinde alminyum dizel motor blou kullanlmaktadr (ekil 5b). Alminyum motorlarda silindir bal dnda silindir krank karteri de hafif metal alamlarndan retilmektedir. BMW 6 silindirli motorlar 158 kg civarndadr.

ekil 2. Yakt Tasarrufu ve Bunu Temin Eden Teknolojik Gelimeler Arasndaki liki [11]

bulundurarak, ilikisi gsterilmitir. Tat konforunun artmas ve yolcu gvenliinin nemsenmesiyle yeni aksamlar eklenmekte ve bu da tat arlnda arta neden olmaktadr. Tatlarn temel bileenlerinin arl azaltlmaktadr. Ancak, bahsedilen sebepler nedeniyle toplam arlk ayn kalmaktadr. Yksek yakt tasarrufu iin zm tattaki alminyum para miktarn arttrmaktr [6, 11]. Yakt tketimini azaltmak iin dier bir yntem de hava direncinin azaltlmasdr. Ancak bu yntem otomobil boyutlaryla ilgili snrlamalar getirdii iin ok pratik olmamaktadr. evre artlarnn iyiletirilmesine ynelik almalarda hava kirliliinin azaltlmasnda, motorlu aralarda direkt pskrtmeli dizel motorlar ve hafif tat retimi nemli bir zm olarak grlmektedir. Gvenlikten dn vermeden ve konfordan vazgemeden az yakt tketen otomobiller iin hafif, fakat mukavemeti yksek alamlarn gelitirilmesi, otomobil reticilerinin nemli hedefleri arasnda yer almaktadr [1] Hzla gelimekte olan otomotiv endstrisinde alminyum alamlarnn kullanm alanlar her geen yl artmaktadr. Bu artn en nemli nedenleri; alminyumun hafiflii yannda yksek mukavemete sahip olmas, ekil verilebilirliinin ve korozyon direncinin yksek olmasdr. Alminyum alamlar, otomotiv endstrisinde yakt tasarrufu iin gerekli hafif malzeme seiminde nemli bir kullanm alanna sahiptir. Alminyum elik ve demire gre yaklak kat daha hafiftir ve daha az yakt tketecek, evre-dostu bir otomobil daha hafif olmaldr. Tasarm deiiklikleri dnda bunu salayabilecek tek yntem otomobil imalatnda daha hafif malzeme kullanmaktr [3]. Kaliteden dn vermeksizin alminyum tekrar tekrar geri ka-

Maliyet

mektedir [1,17]. Daha az yakt tketimi ayn zamanda daha dk egzoz emisyon deeri ve alma maliyeti demektir. Alminyum emniyet, konfor ve gvenilirlikten dn vermeden arlk azalm iin anahtar bir malzemedir. Dk zgl arl ve yksek mukavemeti sayesinde, alminyumun yaygn olarak kullanm orta snf bir otomobilde yaklak 300 kg arlk azalt salayabilir. Bu oran, aracn toplam arlnn %30una denk gelmektedir. Baz paralar iin alminyum, ayn kalnlktaki eliin yerini alabilmektedir. Bylece %65lik bir arlk tasarrufu dahi salanabilmektedir. Ancak eliin yerini alan ou alminyum parada kalnlk arttrlmak suretiyle elikle ayn mukavemet salanabilmektedir. Yapsal uygulamalarda en ok karlalan oran 1,5 tur. rnein 0,8 mm kalnlndaki elik para yerine 1,2 mm kalnlnda alminyum kullanlabilmektedir. Bu durumda arlk tasarrufu %50 olmaktadr [15, 18]. Tat aralarnda kullanlan baz alminyum paralar ve bunlarn ekillendirme yntemleri Tablo 2de zetlenmitir [1]. Otomotiv endstrisinde retim tekniine gre alminyum alamlarnn snflandrlmas ekil 3te gsterilmektedir. ekil 4e gre otomotiv sektrnde de dkm yntemiyle retilmi alminyum kullanm daha fazladr. Dkm alminyum alamlarnn kullanm tm kullanlan alminyumun %80i kadardr. Dkm alamlar iinde en popler olanlar A380, A319, A350 alamlardr [20]. Alminyum ve alamlar, otomobillerde genellikle dkm alam olarak hareket sistemi, motor ve vites gibi parala-

3.2 Tatlarda Kullanlan Alminyum Esasl Paralarn ekillendirme Yntemine Gre Deerlendirilmesi
Gnmzde ortalama bir otomobil ok eitli alminyum paralar iermektedir. Bunlarn banda dkm yntemiyle retilen silindir kafalar, dili kutular, jantlar; levha ve ekstrzyon yntemiyle imal edilen radyatrler, tamponlar, koltuk raylar, yan arpma ubuklar vs. gelmektedir. Bu paralarn bir arataki ortalama arl 100 kg civarndadr. Bu deer toplam arln %10una tekabl etmektedir. Her 100 kg arlk azaltnda 100 kmde 0,6 litre daha az yakt tketil-

Ekstrzyon %6 Levha %8 Kum Dkm %4

Dvme %2

SM Presleme %2 DER

Basnl Dkm %38

Dk Basnl Dkm %34

ekil 3. Otomotiv Endstrisinde retim Tekniine Gre Alminyum Alamlarnn Snflandrlmas [20]

Cilt: 53 Say: 635

54 Mhendis ve Makina

Mhendis ve Makina

55 Cilt: 53635 Say:

Alminyum Alamlar ve Otomotiv Endstrisinde Kullanm

Tanya Aycan Baer

Audi A8 yeil mavi krmz

Model otomobilin alminyum paralar : alminyum sac malzeme : alminyum ekstrzyon paralar : dokm paralar

ekil 5. Benzin (a), Dizel (b) Alminyum Motor Bloklar [19]

ase ve tampon arasna yerletirilen arpma kutusunda, tampon ve kaplarda dolgu malzemesi olarak da kullanlmaktadr. Dier nemli bir sahas da rijitlik/younluk orannn nemli olduu havaclk sektrdr. Alminyum kpkten retilmi plaka ve sandvi paneller, zellikle ok pahal olan bal petei yapl kompozit malzemelere alternatif olarak kullanlabilmektedir. ekil 7de AlMgCu metalik kpn mikroskop grnts verilmektedir [25]. Tatlarda i ve d paneller, alminyum levha uygulamalaryla nemli hafifleme salayan ve tat arlk azaltma almalarna byk katklar olan paralardr. Bugn Kuzey Amerikada General Motorsun Precept, Fordun Prodigy ve Daimler-Chryslern ESX3 modelleri, Avrupada ise Audinin A8 ve A2 modelleri tamamen alminyum gvdeli olarak retilmektedir [26]. Alminyum levha reticileri tarafndan, bu uygulamalar iin kritik zellikler olan; Geri kazanlabilirlik, Dk malzeme retim ve uygulama maliyetleri, Yapsal kararllk ve dayankllk, vuruk ve darbe direnci, arpma dayankll iin yeterli mukavemet, Gerdirme, bkme ve derin ekme operasyonlar iin yeterli ekil verilebilirlik, Kaynak, lehim ve yaptrma gibi birletirme tekniklerine uygunluk,

ekil 8. Audi A3 Levhadan retilmi n Blm [6]

(ekil 8). Otomobil retiminde gnmzde en nemli ama arlk artna neden olan paralarn deitirilmesidir. Burada en ne kan malzeme elik ince sac St12, St13, St14 malzeme yerine alminyum levha kullanmdr. elik yerine alminyum levha kullanmyla kasa yapmnda arlktan 150 kg kadar tasarruf salanabilir. 100 kg arlk azaltlmas 0.6-0.7 litre/100 km yakt tasarrufu salamaktadr [6, 17].

ekil 4. Audi A8 Modelindeki Alminyum Paralar ve retim Yntemleri (a), Mercedes S Serisinde Kullanlan Alminyum Paralar (b)

Her bir tatta dkm, ekstrzyon ve levha rn alminyum alamlarnn 2050 ylna kadar 250 kga ulamas beklenmektedir. Gemite ve 2050 ylna kadar olan srete dkm paralarnn oran azalrken toplam alminyum miktarnn artmas ngrlmtr. Bu da levha ve ektrzyon paralarnn miktarnn artmas anlamna gelmektedir [6]. Alminyumun otomobilde dkmden sonra en yaygn kullanm alminyum ekstrzyon profilleridir. Ekstrzyon yntemi karmak yapya sahip paralarn retimini mmkn klmaktadr. Alminyum ekstrzyon profilleri asi paralar, uzay kafes, tampon ve enerji snmlendirici arpma kutularnda kullanlmaktadr [21]. Alminyum ekstrzyon gvde profilleri iin iki tip alam nerilmektedir. Bunlar; 6xxx (Al-MgSi) ve 7xxx (Al-Zn-Mg) serileridir. Bunlarn dndaki birok alminyum alamlarna da ekstrzyon yaplabilmektedir; fakat retilebilirlik ve performans zellikleri bakmndan en iyi sonular, bu iki alam grubu vermektedir [9]. Yolcular korumak iin aralarn birounda yer alan ve yolcu blmn evreleyen gvenlik kafesi, darbeyle ieri doru kmemeli, krlmamal ve yapsn olabildiince korumaldr. Bunu salamak iin kullanlan yntemlerden bir tanesi aracn n ve arkasnda deforme olabilen ve enerjiyi absorbe edebilen paralarn oluturulmasdr (ekil 6). arpma srasnda ortaya kan enerji yolcular tarafndan deil bu sistemler tarafndan absorbe edilmelidir. Alminyumun uygulanan enerjiyi barndrma yetenei (akma mukavemetine kadar mu-

ekil 6. i bo ve alminyum kpkle dolu olan arpma kutularnn gsterimi [22, 23]. kavemet-uzama erisi altnda kalan alan) elikten 3 kat daha fazladr. Alminyum arpma kutular ii bo profiller olarak kullanld gibi, ilerine alminyum kpk yerletirilerek de kullanlmaktadr (ekil 6). Alminyum kpk metaller, ok iyi derecedeki mekanik, akustik, termal, elektriksel ve kimyasal zelliklerinden dolay, yapsal ve fonksiyonel rnlerde geni bir oranda artan uygulama alan bulmutur [22, 23]. zellikle ara sanayindeki uygulamalar gibi, pek ok yapsal uygulamada kpk metal yaps, kapal hcreli olarak adlandrlr. zellikle alminyum kpklerin yksek enerji snmleme yetenekleri ve greceli uygun maliyetlerle otomotiv sektrnde uygulama alan bulabilecek malzemelerin banda olduu sylenebilir. Bu yntemle karmak kpk yaplar hassas bir ekilde retilebilmektedir [24].
Aralarn motor ksmnda alminyum kpk malzemeler, s ve ses yaltkanl zellikleri nedeniyle tercih edilmektedir. Yine otomobillerde ve trenlerde gvenlii artrmak amacyla

ekil 6. i Bo ve Alminyum Kpkle Dolu Olan arpma Kutularnn Gsterimi [22, 23]

4. SONULAR
Gnmzde gerek artan kresel rekabet gerekse ekolojik dengenin korunmas, otomobil reticilerini yeni araylara itmitir. retimde verimlilii korurken, ayn zamanda maliyetlerini de makul seviyelerde tutmaya alan bir retim anlayyla daha az yakt sarfiyat yapan, malzeme geri dnmnn ok daha kolay olduu, emniyetten dn vermeden konforu da bulunduran tatlar retilmektedir. zellikle otomobillerde hafif metal kullanmnn artmasyla yksek mhendislik zellikleri tayan alminyum alamlar otomotiv endstrisinde vazgeilemez bir malzeme olmutur. arpma srasnda ortaya kan enerji yolcular tarafndan deil, tattaki enerji snmlendirici sistemler tarafndan absorbe edilmelidir. Bunu salamak iin kullanlan yntemlerden bir tanesi aracn n ve arkasnda deforme olabilen ve enerjiyi absorbe edebilen paralarn oluturulmasdr. Alminyumun uygulanan enerjiyi barndrma yetenei (akma mukavemetine kadar mukavemetuzama erisi altnda kalan alan) elikten 3 kat daha fazladr. Hem tat arln azaltmak, hem de gvenlik nlemlerini iyiletirmek iin alminyum alamlarnn kullanm giderek artmaktadr. Alminyum ve alamlar otomobillerde genellikle dkm alam olarak, hareket sistemi, motor ve vites gibi paralarn retiminde kullanlmaktadr. Alminyumun otomobilde dkm sonras en yaygn kullanm alminyum ekstrzyon profilleridir. Ekstrzyon yntemi karmak yapya sahip paralarn retimini mmkn klmaktadr. Alminyum ekstrzyon profilleri asi paralar, uzay kafes, tampon ve enerji snmlendirici arpma kutularnda kullanlmaktadr. Tatlarda i ve d paneller, alminyum levha uygulamalaryla nemli hafifleme salayan ve tat arlk azaltma almalarna byk katklar olan paralardr. Levha rn

koullarn salayacak alminyum alaml levha retimi ve uygulamas iin, ok kapsaml aratrma ve gelitirme almalar yaplmaktadr [27]. Alminyum levha alamlarnn otomotiv uygulamalarndaki kullanm alanlar olduka genitir. Araba gvde panellerinde AA6016 ve AA6111 alamlar tercih edilmektedir. AA6016 alamlar Avrupada araba gvde panellerinde, AA6111 alamlar ise genellikle Kuzey Amerikada tercih edilmektedir [28]. AA6111 alam AA6016 alamna gre daha fazla Cu ilavesi iermektedir. Deformasyon sertlemesi ve yalanma karakterini olumlu etkileyen Cu ilavesi ile zellikler daha da iyiletirilebilir. Ancak Cunun korozyon dayankll zerindeki olumsuz etkisi vardr [29]. Levha retimi asndan alminyumun en iyi yan, fiyatnn dk ve sabit oluudur [17]. Alminyum endstrisi, otomotiv sektrnn gelecekteki geliimini hedef almtr. Otomobil iskeletlerinde elik yerine alminyum kullanlarak arlk %50 orannda azaltlabilmektedir. zellikle levha rn malzemelerin kullanlarak karmak geometrilere sahip paralarn, pres operasyonlaryla imalatnda, alminyumun dk akma mukavemetinden yararlanlarak para imalat daha az enerji harcanarak yaplabilmektedir. Audi A3 rneinde olduu gibi aracn motor blounu barndran n taraf bu tip bir imalat metodunun rndr

ekil 7. AlMgCu Metalik Kpn Mikroskop Grnts [25]

Cilt: 53 Say: 635

56 Mhendis ve Makina

Mhendis ve Makina

57 Cilt: 53635 Say:

Alminyum Alamlar ve Otomotiv Endstrisinde Kullanm

malzemelerin kullanlarak da karmak geometrilere sahip paralarn pres operasyonlaryla imalatnda, alminyumun dk akma mukavemetinden yararlanarak para imalat daha az enerji harcanarak yaplabilmektedir.

15. 16. 17.

European Aluminium Association, Aluminium in Automotive Industry, www.eaa.net, son eriim tarihi: Kasm 2012. Perryman, J. 2007. Automotive Materials, CMI Technical White Paper. Miller, W.S., Zhuang, L., Bottema, J. 1994. Recent Trends in Sheet Metals and Their Formability in Manufacturing Automotive Panels, Journal of Materials Processing Technology, vol.46, p.455. FKA, Forschungsgesellschaft Kraftfahrwesen mbH Aachen, Lightweight Potential of an Aluminium Intensive Vehicle, 2004. Hirsch, J. 2004. Automotive Trends in Aluminium - The European Perspective, Materials Forum, vol.28, p.288. zcmert, M. 2006. Otomotiv Endstrisinde Alminyum, Yksek Lisans Tezi, stanbul Ticaret Odas. The Aluminium Extruders Council, www.aec.org, son eriim tarihi: Kasm 2012. Cymat Technologies Ltd., Aluminum Foam Technology Applied to Automotive Design,http://www.cymat.com/PDFs/ Cymat%20SAF%20Automotive%20Applications.pdf, son eriim tarihi: Ekim 2012. Langseth, M. 2000. Crashworthiness of Aluminium Structures, Odd Sture Hopperstad and Tore Brvik, SINTEF. Friedrich, B., Jessen, K., Rombach, G. 2003. Aluminium Foam Production, Properties and Recycling Possibilities, Erzmetall, vol. 56 Nr. 11. Gven, .Y. 2011. Toz Metalurjisi ve Metalik Kpkler, SDU Teknik Bilimler Dergisi, cilt. 1, s. 22. Brown, K.R., Venie, M.S., Woods, R. A. 1995. The Increasing Use of Aluminum in Automotive Applications, Journal of Metals, p.20. Green, J. 1999. Recent Metalurgical Advances in Light Metal Industries, Journal of Metals, p.2. Miller, W.S., Zhuang, L. 2000. Recent Development in Aluminium Alloys for the Automotive Industry, Materials Science and Engineering A280, p. 37. Uchida, H., Yoshida, H. 1996. Aluminum and Magnesium for Automotive Applications, The Menerals, Metals&Materials Society, p.97.

KAYNAKA
1. Zeytin, H. 2000. Alminyum Alamlar Otomotiv Endstrisinde Uygulamalar ve Gelecei, MAM MKTAE Proje No: 50H5602. http://www.alueurope.eu, son eriim tarihi: Kasm 2012. Hirsch, J. 1999. Light Metal World, Light Metal Age, p.124. IAI-International Aluminum Institute, http://www.worldaluminium.org/, son eriim tarihi: Kasm 2012. http://aluminium.matter.org.uk/aluselect/, Kasm 2012. Dndar, M., Gngr. G. 2002. Otomotiv Sektrnde Alminyum Uygulamalar ve Srekli Dkm Teknii ile retilmi Alminyum Levha Alamlar, http://www.assan.com. tr/DC/Image/P3.pdf, son eriim tarihi: Kasm 2012. Matsuda, K., Tada, S., Susuma, I. 1991. Aluminium Alloys, Science and Engineering of Light Metals, Proc. Congress91, p. 899. zer, B., Gven, V., Mustafaolu, M. 2002. Dnyada ve Trkiyede Alminyum Pazar ve Ticareti, Assan Alminyum, Seydiehir 2. Alminyum Sempozyumu, stanbul. Smith, W. F. 2001. Material Science& Engineering, University of Central Florida, USA. Kvande, H. 1999. Environmental Improvements in Aluminum Production Technology, Light Metal Age, p.44. Hagen, E. 2001. The Aluminum Market at the Beginning of a New Century, 6th International Secondary Aluminum Congress of the OEA. Schultz, R., Hauptrich, A. 1998. Trends in Aluminum Use for Passenger Cars and Light Trucks in North America, Light Metal Age, p.108. Bellora, V.A., Krauss, R., Poolen, L. 2001. Meeting Interior Head Impact Requirements, SAE Technical Paper. Automotive Aluminum Crash Energy Management Manual 1999, The Aluminum Association.

18.

2. 3. 4. 5. 6.

19. 20. 21. 22.

7.

8.

23. 24.

9. 10. 11.

25. 26.

12.

27. 28.

13. 14.

29.

Cilt: 53 Say: 635

58 Mhendis ve Makina