Perspektywy Rozwoju Kluczowych Sektorów Województwa Warmińsko-Mazurskiego Raport Z Badań

Projekt wspnansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007
2013
fot. Tomasz Raczyski
gospodarka
Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego Raport z bada

www.invest.warmia.mazury.pl
1
Opracowanie: Urszula Tomczyk dr hab. Magorzata Juchniewicz, prof. UWM Dariusz led Tadeusz Toczyski Justyna Byczkowska-lzak Kierownik Projektu: dr Dariusz led Projekt dofinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 -2013.
Spis Treci:
WPROWADZENIE..........................................................................................................................5 1. METODOLOGIA BADANIA.......................................................................................................6 1.1. Koncepcja badania................................................................................................................................. 6 1.2. Cel i zakres badania............................................................................................................................... 6 1.3. Techniki gromadzenia danych.......................................................................................................... 10 1.3.1. Analiza PEST....................................................................................................................................... 10 1.3.2. Ankieta ekspercka. ......................................................................................................................... 10 1.3.3. Wywiad czciowo ustrukturyzowany (SSI). ............................................................................11 1.3.4. Syntetyczny wskanik sektorw kluczowych (SWSK) i wysokiej szansy (SWWS)..........11 1.3.5. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI)..................................................................................... 14 1.3.6. Indywidualne wywiady pogbione (IDI).................................................................................. 14 1.3.7. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI)/ankieta on-line. ................... 14 1.3.8. Analiza SWOT................................................................................................................................... 14 1.3.9. Panele ekspertw........................................................................................................................... 15 2.ANALIZA PEST......................................................................................................................16 2.1. Wstp......................................................................................................................................................16 2.2. Warunki naturalne i ocena zasobw naturalnych.........................................................................16 2.3. Uwarunkowania demograficzne....................................................................................................... 20 2.4. Spoeczne aspekty rozwoju............................................................................................................... 27 2.5. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej. ................................................................ 37 2.6. Uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne rozwoju. .................................................. 43 2.7. Podsumowanie. .................................................................................................................................... 48 3.IDENTYFIKACJA SEKTORW KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY.........................................51 4. SEKTORY KLUCZOWE I WYSOKIEJ SZANSY...........................................................................64 4.1. Sektor rolniczy: upraw rolin i hodowli zwierzt.......................................................................... 64 4.2. Sektor produkcji artykuw spoywczych...................................................................................... 68 4.3. Sektor drzewno-meblarski................................................................................................................. 75 4.4. Sektor produkcji wyrobw z gumy................................................................................................... 82 4.5. Sektor produkcji maszyn i urzdze................................................................................................ 85 4.6. Sektor budowlany................................................................................................................................ 89 4.7. Sektor handlu i napraw pojazdw samochodowych.................................................................... 95 4.8. Sektor turystyczny............................................................................................................................ 100 4.9. Perspektywy i prognozy rozwoju sektorw kluczowych.......................................................... 106 5. SEKTORY WYSOKIEJ SZANSY. .............................................................................................121 5.1. Sektor rybactwa................................................................................................................................. 121 5.2. Sektor energetyczno-ciepowniczy. ............................................................................................. 122 5.3. Sektor usug ICT................................................................................................................................. 124 5.4. Sektor usug doradztwa dla biznesu............................................................................................. 126 5.5. Sektor usug medycznych i opieki spoecznej dla osb zalenych....................................... 127 5.6. Perspektywy i prognozy rozwoju sektorw wysokiej szansy. ................................................ 128
6. NAJWIKSZE FIRMY WOJEWDZTWA WARMISKO-MAZURSKIEGO FUNKCJONUJCE W SEKTORACH KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY.................................132 7.PODSUMOWANIE I WNIOSKI..............................................................................................137 8. SOWNIK POJ.................................................................................................................140 9. BIBLIOGRAFIA....................................................................................................................158 10. SPIS TABEL I RYSUNKW..................................................................................................159 11. NARZDZIA BADAWCZE...................................................................................................161 6.1. Karta oceny brany ankieta ekspercka...................................................................................... 161 6.2. Kwestionariusz wywiadu czciowo-ustrukturyzowanego (SSI)............................................ 162 6.3. Scenariusz zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI)....................................................... 164 6.4. Scenariusz indywidualnych wywiadw pogbionych (IDI).................................................... 166 6.5. Kwestionariusz wywiadw telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI). ........... 168 6.6. Scenariusz panelu ekspertw. ....................................................................................................... 172
Wprowadzenie
ozwj gospodarki wojewdztwa, w tym tych sektorw, ktre maj najbardziej sprzyjajce warunki prowadzenia dziaalnoci, zaley nie tylko od czynnikw wewntrznych, ale i globalnych warunkw funkcjonowania rynkw. Proces integracji europejskiej, znaczne otwarcie gospodarek i postpujca globalizacja, sprawiaj, i Polska w coraz wikszym stopniu uzaleniona jest od koniunktury zewntrznej. Kryzys na wiatowych rynkach finansowych nie jest bez znaczenia dla gospodarki kraju, wic rwnie dla wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw Warmii i Mazur okreli wic mona jedynie w powizaniu z analiz sytuacji zewntrznej. Dopiero pniej moliwe jest identyfikowanie i podejmowanie dziaa w celu jak najlepszego wykorzystania istniejcych zasobw, a w rezultacie zwikszania konkurencyjnoci i rozwoju wojewdztwa. Pozytywne efekty dziaa nakierowanych na rozwj wojewdztwa powinny by widoczne nie tylko w sferze gospodarczej, ale i spoecznej. Bez tego nie mona mwi o rozwoju, a jedynie o wzrocie wartoci poszczeglnych wskanikw ekonomicznych. Wane jest wic takie inwestowanie w sektory kluczowe, ktre przyniesie wymierne efekty dla mieszkacw wojewdztwa da miejsca pracy a take zapewni odpowiedni jako infrastruktury spoecznej (w tym opieki zdrowotnej, pomocy spoecznej, edukacji, rekreacji i kultury) i technicznej. Z drugiej strony pamita naley, i istniejce zasoby gospodarcze i spoeczne, jako i zaangaowanie kapitau ludzkiego determinuj zakres i tempo realizacji dziaalnoci inwestycyjnej, a w rezultacie rozwoju obszaru. Raport jest efektem realizacji zada badawczych prowadzonych przez Instytut Bada i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego. Badania w zakresie perspektyw rozwojowych sektorw kluczowych i wysokiej szansy prowadzone s w ramach projektu dofinansowanego ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego pn. Spjny system obsugi inwestora na Warmii i Mazurach - profesjonalne oddziaywanie promocji gospodarczej. Clem badania zaprezentowanego w Raporcie bya identyfikacja sektorw kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Ponadto przeprowadzona zostaa szczegowa analiza uwarunkowa funkcjonowania w poszczeglnych sektorach oraz czynnikw budujcych ich atrakcyjno. Wskazane zostay rwnie gwne determinanty oraz bariery rozwoju tych sektorw. Badanie przeprowadzono zgodnie z zaoeniami okrelonymi w Szczegowym Opisie Przedmiotu Zamwienia, Specyfikacji Istotnych Warunkw Zamwienia oraz procedurami zaproponowanymi w Ofercie realizacji analizy sektorowej. Opracowanie stanowi bdzie narzdzie pomocnicze w podejmowaniu decyzji strategicznych i operacyjnych dla przedsibiorstw, potencjalnych inwestorw, instytucji dziaajcych na rzecz rozwoju gospodarczego regionu warmisko-mazurskiego oraz wadz regionalnych.
1. Metodologia Badania
ealizacja projektu badawczego oparta zostaa na podstawowych zasadach metodologii bada spoecznych iekonomicznych. Podstawowymi zaoeniami byo przeprowadzenie badania w sposb umoliwiajcy realizacj celw, okrelonych przez Zamawiajcego.
1.1. Koncepcja badania

Podstawowe zaoenia modelu badawczego analizy sektorowej powstay w oparciu o podstawy metodologii bada spoecznogospodarczych, ekonometrii oraz zaoenia klasycznych metod analizy sektorw ikonkurentw Michaela E. Portera. Opracowany model stanowi wniniejszym projekcie badawczym narzdzie pomiaru, niezbdne do identyfikacji sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy wgospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Przeprowadzona zostaa rwnie ocena w zakresie atrakcyjnoci inwestycyjnej kluczowych sektorw, atake prognoza kierunkw ich rozwoju. Sektory kluczowe Gwnymi obszarami analizy sektorw kluczowych jest charakterystyka rnych aspektw ich dziaalnoci oraz analiza ich atrakcyjnoci inwestycyjnej. Ponadto, na podstawie zebranego materiau przeprowadzona zostaa analiza strategiczna sektorw oraz opracowane zostay perspektywy iprognozy ich rozwoju. Szczegowe analizy, objy strukturaln analiz sektorw, czynniki analizy konkurentw oraz podstawy strategii konkurencyjnoci. Gwnym zaoeniem analiz jest odniesienie si do 5 si konkurencyjnoci Portera: 1. wejcie 2. groba substytucji 3. sia przetargowa nabywcw 4. sia przetargowa dostawcw 5. rywalizacja obecnych konkurentw Wymienione siy wyznaczaj poziom natenia konkurencji wsektorze. Siy, ktre maj najwikszy wpyw na sytuacj sektora na rynku wyznaczaj kierunki dziaania strategicznego. Podkreli wtym miejscu naley, i konkurencj sektora stanowi nie tylko firmy dostarczajce ten sam rodzaj produktu/usugi, lecz rwnie odbiorcy inabywcy. Jest to szczeglnie istotne zperspektywy przyjcia wbadaniu kryteriw klasyfikacji sektorw. Zgodnie ze stanowiskiem Portera oraz innych przedstawicieli nauk ekonomicznych, obszar dziaania dziedziny nie jest rwnoznaczny zdefinicj sektora. Okrelajc granice definicji sektora naley wzi pod uwag, i naturalnym ipodanym zjawiskiem jest konkurowanie rwnie wgrupach sektorw pokrewnych. Przeprowadzenie analizy strukturalnej sektorw, rozumianych w pierwszym etapie badania jako dziedzin dziaalnoci (PKD 2007) pozwolio na operacyjne zdefiniowanie bran kluczowych w regionie. Analiza strukturalna obja, opisan wyej, analiz 5 si konkurencyjnoci. Sektory kluczowe zidentyfikowane zostay na podstawie procedur badawczych opartych na analizie ekonometrycznej danych ze statystyki publicznej, analizie desk research
danych statystycznych, dokumentw programowych i innych rde a take w oparciu o wiedz ekspertw z zakresu gospodarki i ekonomii. Nastpnie, na podstawie materiau zebranego w badaniach terenowych okrelone zostay grupy strategiczne, awdalszej kolejnoci opracowane granice ich definicji iuwarunkowa ich dziaalnoci wregionie. Kolejnym celem analizy strukturalnej bya charakterystyka poszczeglnych sektorw, analiza ich atrakcyjnoci inwestycyjnej oraz okrelenie perspektyw iprognoz rozwoju sektorw kluczowych. Sektory wysokiej szansy Identyfikacja sektorw wysokiej szansy podlegaa podobnej procedurze, jaka zostaa zaplanowana do identyfikacji sektorw kluczowych. Woparciu osyntetyczny miernik, zbudowany zcech diagnostycznych tworzcych kapitay sektorw wytypowane zostay sektory wysokiej szansy. Wyliczenia opieraj si rwnie na zbiorze danych statystyki publicznej oraz ocenie ekspertw. Odmienny natomiast by schemat klasyfikowania sektorw do grupy wysokiej szansy. Wtej typologii istotne znaczenie maj perspektywy rozwoju, ktrego funkcja wybranych cech charakteryzuje si liniowym trendem wzrostu (w okresie od 2005 r.) oraz niewielkimi wahaniami wczasie. Ponadto, istotnym jest, aby w badaniu ankiet eksperck zauwaalny by wzrost rangi ocen przewidywanych szans wdroeniowych wodniesieniu do oceny stanu biecego. Wbadaniu zastosowano zasady weryfikacji wynikw przez grup ekspertw zaproszonych do badania. Celem analizy sektorw wysokiej szansy byo przedstawienie uwarunkowa ich dziaania w wojewdztwie warmisko-mazurskim oraz wskazanie perspektyw iprognozy rozwoju. Wcelu uzyskania jak najbardziej wiarygodnych wynikw zaplanowana zostaa triangulacja metodologiczna, polegajca na wykorzystaniu wtoku bada rnych metod, technik oraz rde pozyskiwania informacji. Zuwagi na to, i procesy gospodarcze izalenoci pomidzy nimi s bardzo zoone, zastosowano rne metody itechniki badawcze. Pojedyncze procedury badawcze obejmuj nie tylko wybrane aspekty problematyki, ale rwnie zjawiska irrelewantne, z tego te wzgldu zastosowano badania terenowe ocharakterze reaktywnym, jak rwnie metody niereaktywne, obejmujce badania rde zastanych: statystyki publicznej, strategii rozwoju, publikacji oraz opracowa naukowych.
1.2. Cel i zakres badania

Gwny cel badania Celem realizacji przedmiotu zamwienia byo przygotowanie opracowania pn. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Opracowanie ma charakter analityczny, obejmujc zakresem identyfikacj obecnego poziomu rozwoju oraz perspektywy rozwojowych sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy, posiadajcych silny potencja rozwojowy wwojewdztwie warmisko-mazurskim. Efektem prowadzonych analiz jest identyfikacja kluczowych sektorw gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego i sektorw majcych najwiksze szanse rozwojowe oraz szczegowa analiza ich atrakcyjnoci. Wskazane zostay ipoddane analizie gwne de-
Tabela 1. Powizanie metod, technik i narzdzi badawczych z zakresem problematyki badania i analiz
L.p. Zakres badania Zakres szczegowy Metody, techniki badawcze, ktre pozwol uzyska odpowied na dane pytanie
Identyfikacja i charakterystyka sektorw kluczowych, identyfikacja sektorw wysokiej szansy Dobr cech diagnostycznych na podstawie: statystyki publicznej opracowania naukowe oraz wyniki bada, dane z rejestrw WUP Olsztyn, dokumenty programowe i strategiczne wojewdztwa warmiskomazurskiego.
1.
Cechy bdce zmiennymi dla sektorw wg sekcji PKD w zakresie: relacji wynikw finansowych, inwestycji, innowacji, kapitau ludzkiego.
Analiza PEST
Znaczenie ekonomiczne, spoeczne i z perspektywy rodowiska naturalnego. 2. Ocena sektorw wg sekcji PKD 2007 w regionie Ankieta ekspercka Syntetyczny wskanik SWPR, SWWS
Potencjalne szanse rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii. Perspektywy implementacji nowoczesnych rozwiza, procesw i produktw. Wspczynnik zmiennoci - redukcja cech o duej zdolnoci dyskryminacyjnej.
3.
Wypracowanie modelu klasyfikacji sektorw kluczowych i sektorw wysokiej szansy
Standaryzacja - przeksztacenie wartoci zmiennych rnicujcych badan populacj do postaci porwnywalnej.
Ankieta ekspercka wskanik SWPR, SWWS Wywiady FGI
Test niezalenoci cech diagnostycznych Persona. Wyliczenie wskanika syntetycznego dla czstkowych kapitaw pozycji sektora w gospodarce oraz sektorw wysokiej szansy metod Perkala. Profil ekonomiczny. Charakterystyka produktw poszczeglnych sektorw. 4. Charakterystyka sektorw kluczowych Najwiksze firmy w sektorach kluczowych. Kierunki i intensywno eksportu i importu. Dostpno siy roboczej z uwzgldnieniem specyficznych kwalifikacji. Inne specyficzne zasoby. Analiza atrakcyjnoci inwestycyjnej wg sektorw i czynnikw atrakcyjnoci sektora sektory kluczowe Bariery wejcia: ekonomia skali, zrnicowanie wyrobw, potrzeby kapitaowe, dostp do kanaw dystrybucji, gorsza sytuacja kosztowa, dowiadczenie i skala dziaalnoci, polityka pastwa. Rywalizacja pomidzy konkurentami: cenowa, wojna reklamowa, wprowadzanie nowych wyrobw, zwikszenie zakresu obsugi klienta, gwarancji. Bariery wyjcia: ekonomiczne (zasoby o wysokim stopniu specjalizacji), stae koszty (przeniesienie pracownikw, utrzymanie produkcji), wspzalenoci o charakterze strategicznym (zdolno dziaania na rynku, dostp do rynkw kapitaowych, wsplne urzdzenia), emocjonalne (identyfikacja z dziedzin dziaalnoci, lojalno wobec pracownikw, obawa o wasn karier, duma), restrykcje pastwowe i spoeczne (zniechcanie do wyjcia w trosce o zachowanie miejsc pracy). Uwarunkowania: relacja koncentracji lub poziomu zakupu do wielkoci sprzeday, udzia wyrobw sprzedawanych w kosztach nabywcy, zrnicowanie wyrobw na rynku, wielko zysku (firma jako nabywca), stopie integracji nabywcw, jako produktw, dostpno do penej informacji o produkcie. Uwarunkowania: relacja koncentracji sektora i dostawcw, wspzawodnictwo z innymi wyrobami substytucyjnymi, znaczenie sektora jako klienta dla dostawcw, moliwo przechowywania nakadu lub tworzenia zapasu, zrnicowanie wyrobw albo koszty, integracja grupy dostawcw. Wyrniki grup strategicznych: - produkty o zblionym poziomie jakoci, nowoczesnoci i techniki, - wykorzystanie podobnych kanaw dystrybucji, - porwnywalny poziom cen, - odbiorcami s podobne grupy klientw, - odbiorcami s podobne grupy klientw, - usugi, serwis posprzedany jest podobny, - zblione metody i techniki kampanii reklamowych. Analiza PEST Wywiady SSI Wywiady FGI
5.
Strukturalne wyznaczniki natenia konkurencji sektora
Wywiady IDI Wywiady CATI
6.
Sia przetargowa nabywcw
7.
Sia przetargowa dostawcw
8.
Grupy strategiczne w sektorach kluczowych
Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI
Kosztowa: efektywno skali, oparta na inwestycjach w urzdzenia, - obnianie kosztw w oparciu o dowiadczenie, kontrol kosztw bezporednich i oglnych, pomijanie klientw o marginalnym znaczeniu, minimalizowanie lub cakowity brak udziau w kosztach nakadw poniesionych na B+R, obsug posprzedan lub reklam. Zrnicowanie: - wyrnienie produktu na rynku lecz nie kosztowe, - lojalno klientw, - czsto rezygnacja z masowoci sprzeday, - ponoszenie nakadw na B+R, reklam i promocj, - due znaczenie jakoci materiaw sucych do wyrobu produktw. Koncentracja zajcie niszy rynkowej: - grup nabywcw, - geograficznej (terytorium), - produktowej. Kosztowa: - opnienie technologiczne, - dezaktualizacja zasobw niematerialnych, - dua szansa wejcia konkurencji na danych obszar, - niski presti znakw firmowych firmy, - niski poziom zmian w produkcie i niedostosowanie do zmiennych oczekiwa nabywcw, - inflacja kosztw, - ograniczona moliwo utrzymania dystansu cenowego do produktu konkurencji, - niski stopie zrnicowania produktu na rynku.: Zrnicowanie: - utrata nabywcw na rzecz taszych produktw substytucyjnych, - zmniejszenie zapotrzebowania nabywcw na przedmiot zrnicowania produktu, - naladownictwo konkurencji. Koncentracja: - zwikszenie zrnicowania kosztw midzy konkurencj dziaajc na szerok skal a podmiotami skoncentrowanymi, - zmniejszanie si rnic produktu w odniesieniu do konkurencji, - wejcie konkurencji w podsegmenty danego rynku. Innowacyjno wg obszarw: - produktw, - procesw, - rozwiza marketingowych, - rozwiza organizacyjnych. Zagroenia substytutami zwizane z: - koncentracj na innych rodzajach wyrobw, - grupami odbiorcw (zrnicowani, jednorodni), - jakoci produktu. Analiza potencjalnych konkurentw: - moliwo powstania fuzji i wzmocnienia istniejcych konkurentw, 13. Zagroenie konkurencj, potencjalnie wchodzc na rynek - wykupywanie istniejcych firm, - ograniczenie rynku (produkt, cena, jako i terytorium), - synergizm firm uczestniczcych w danym sektorze, - klienci lub dostawcy mog zintegrowa si. Uwarunkowania prawdopodobiestwa wojny konkurencyjnej: - istotna przepywu informacji na danym rynku, - wykorzystanie wikszych zasobw i moliwoci do wymuszenia wyniku korzystnego dla firmy, - bariery wejcia lub wyjcia, - zmiana wielkoci popytu. Kryteria atrakcyjnoci sektora: - wielko, - wzrost rynku, - rnorodno rynku, - struktura konkurencji, - znaczenie technologiczne, - wzgldy spoeczne, - wzgldy rodowiskowe, - aspekty prawne, - czynniki ludzkie. Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI
9.
Strategie konkurencji
10.
Ryzyko wg strategii konkurencji
11.
Innowacyjno podmiotw
12.
Zagroenie substytutami produktw
14.
Niestabilno sektora
Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI
15.
Analiza atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw kluczowych
Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady FGI Wywiady IDI Wywiady CATI
Mocne strony 16. Analiza strategiczna sektorw kluczowych Sabe strony Szanse rozwoju Zagroenia w rozwoju Perspektywy i prognozy rozwoju sektorw kluczowych w regionie Budowa scenariuszy w oparciu o podstawowe procesy ewolucyjne: - dugofalowe zmiany w tempie rozwoju, - zmiany w obsugiwanych segmentach nabywcw, - zmniejszanie niepewnoci, - rozprzestrzenianie si wiedzy chronionej, - zmiana skali (rozprzestrzenianie si, kurczenie), - zmiany w kosztach nakadw i kursach walut, - innowacje procesowe, - innowacje produktowe, - innowacje organizacyjne, - innowacje marketingowe, - zmiana polityki pastwa, - bariery wejcia i wyjcia.
Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady FGI Wywiady IDI Analiza SWOT Panel ekspertw
17.
Perspektywy i prognozy rozwoju
Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady FGI Panel ekspertw
Definiowanie, identyfikacja i charakterystyka sektorw wysokiej szansy Sektory o wysokim potencjale rozwojowym: - znaczenie ekonomiczne, spoeczne i z perspektywy rodowiska naturalnego, - potencjalne szanse wykorzystania B+R oraz technologii, - perspektywy implementacji nowoczesnych rozwiza, procesw i produktw. Pkt.: 1,2,3,4 tabeli Profil ekonomiczny Charakterystyka sektorw wysokiej szansy Charakterystyka struktury lokalnego rynku: - charakterystyka produktw, - najwiksze firmy lokalnego rynku, - kierunki i intensywno eksportu i importu, - dostpno siy roboczej z uwzgldnieniem specyficznych kwalifikacji, - dostpno innych specyficznych zasobw. Uwarunkowania przewag konkurencyjnych: - kapitau wynikowego, - kapitau strukturalnego, - kapitau ludzkiego Mocne strony 22. Analiza strategiczna sektorw kluczowych Sabe strony Szanse rozwoju Zagroenia w rozwoju Perspektywy i prognozy rozwoju sektorw wysokiej szansy Budowa scenariuszy w oparciu o podstawowe procesy ewolucyjne: - dugofalowe zmiany w tempie rozwoju, - zmiany w obsugiwanych segmentach nabywcw, - zmniejszanie niepewnoci, - rozprzestrzenianie si wiedzy chronionej, - zmiana skali (rozprzestrzenianie si, kurczenie), - zmiany w kosztach nakadw i kursach walut, - innowacje procesowe, - innowacje produktowe, - innowacje organizacyjne, - innowacje marketingowe, - zmiana polityki pastwa, - bariery wejcia i wyjcia, Analiza PEST Wywiady SSI
18.
Definicja sektorw wysokiej szansy
19.
Identyfikacja sektorw o wysokim potencjale rozwojowym:
Analiza PEST Ankieta ekspercka, Syntetyczny wskanik SWPR, SWWS Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady FGI Wywiady IDI Wywiady CATI Analiza PEST Wywiady IDI Wywiady CATI Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady IDI Analiza SWOT
20.
21.
Wyrniki przewag konkurencyjnych w sektorach wysokiej szansy
23.
Perspektywy i prognozy w rozwoju
Analiza PEST Wywiady SSI Ankieta ekspercka Wywiady FGI Panel ekspertw
rdo: Opracowanie wasne na podstawie studium literatury:
terminanty oraz bariery rozwoju tych sektorw. Cele szczegowe badania: 1. Ocena uwarunkowa rozwoju gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego (analiza PEST). 2. Okrelenie kluczowych sektorw wojewdztwa warmiskomazurskiego (identyfikacja sektorw dominujcych, charakterystyka poszczeglnych sektorw, profil ekonomiczny, charakterystyka produktw poszczeglnych sektorw, najwiksze firmy dziaajce wposzczeglnych sektorach, kierunki
i intensywnoci eksportu i importu, dostpno siy roboczej z uwzgldnieniem specyficznych kwalifikacji, dostpno innych specyficznych zasobw). 3. Ocena atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw kluczowych (w podziale na poszczeglne sektory i czynniki atrakcyjnoci sektora), obejmujca m.in. takie czynniki jak: konkurencja wewntrz sektora, bariery wejcia/wyjcia, sia przetargowa nabywcw, sia przetargowa dostawcw, grupy strategiczne i ich strategie konkurencji, poziom innowacyjnoci podmio-
tw dziaajcych wsektorach kluczowych, zagroenie ze strony substytutw, zagroenie ze strony podmiotw potencjalnie wchodzcych do sektora. Analiza atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw kluczowych zawiera syntez (dla poszczeglnych sektorw) w postaci identyfikacji czynnikw dynamizujcych sektor, gwnych si napdowych zmian wsektorze oraz oceny siy ich wpywu na sytuacj wsektorze. 4. Okrelenie silnych i sabych stron sektorw kluczowych oraz szans izagroe ich rozwoju (analiza SWOT). 5. Okrelenie perspektyw iprognoz rozwoju sektorw kluczowych. 6. Okrelenie sektorw wysokiej szansy wwojewdztwie warmisko-mazurskim (definicja sektorw wysokiej szansy, tj. sektorw o wysokim potencjale rozwojowym, identyfikacja sektorw o wysokim potencjale rozwojowym, charakterystyka poszczeglnych sektorw z uwzgldnieniem m.in.: profilu ekonomicznego, charakterystyki struktury rynku lokalnego (wtym charakterystyka produktw poszczeglnych sektorw oraz najwikszych firm dziaajcych w poszczeglnych sektorach), kierunkw i intensywnoci eksportu i importu, dostpno siy roboczej zuwzgldnieniem specyficznych kwalifikacji, dostpno innych specyficznych zasobw oraz przewag konkurencyjnych istotnych dla rozwoju sektorw wysokiej szansy, zlokalizowanych na obszarze wojewdztwa warmisko-mazurskiego). 7. Okrelenie silnych i sabych stron sektorw wysokiej szansy oraz szans izagroe ich rozwoju (analiza SWOT). 8. Okrelenie perspektyw i prognoz rozwoju sektorw wysokiej szansy. Przeprowadzona analiza atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego stanowi analiz syntetyczn (dla poszczeglnych sektorw) w postaci identyfikacji czynnikw dynamizujcych sektor, gwnych si napdowych zmian w sektorze oraz oceny siy ich wpywu na sytuacj wsektorze.
Celem kolejnego etapu analizy PEST byo okrelenie wpywu poszczeglnych czynnikw otoczenia zewntrznego na sektory kluczowe i sektory wysokiej szansy w gospodarce regionu. Opracowany zosta zestaw czynnikw wg ich oddziaywania. Rezultatem kocowym omawianego etapu byo wyselekcjonowanie tych czynnikw, ktre wpywaj wsposb istotny na poszczeglne sektory, jak rwnie tych, ktre bd miay istotne znaczenie wprzyszoci. Ostatni trzeci etap skierowany zosta na wskazanie skutkw zidentyfikowanych czynnikw na rozwj gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
1.3.2. Ankieta ekspercka

Technika ankiety eksperckiej przeprowadzona zostaa w sposb zbliony woglnych zaoeniach do metody Delhi. Zuwagi na bardzo krtki czas realizacji projektu technika ta polegaa na jednokrotnym przesaniu ekspertom ankiety, w ktrej dokonana zostaa ocena sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Kolejnym etapem, majcym na celu wypracowanie wsplnego stanowiska ekspertw na temat sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy byo przeprowadzenie zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI). Do badania wrd ekspertw zaproszone zostay 64 osoby. Zuwagi na realizacj badania wokresie urlopowym, liczna grupa zaproszonych zuwagi na plany wyjazdowe lub nadmiar obowizkw zwizanych z zastpowaniem nieobecnych wsppracownikw odmwia wzicia udziau wbadaniu. Ankieta ekspercka zrealizowana zostaa wrd siedemnastu osb, reprezentujcych: Warmisko-Mazurski Orodek Bada Regionalnych Urzdu Statystycznego, Uniwersytet Warmisko-Mazurski Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedr Agrobiznesu iEkonomii rodowiska Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego Wydzia Nauk Ekonomicznych, Warmisko-Mazursk Agencj Rozwoju Regionalnego wOlsztynie, Warmisko-Mazursk Rada Federacj Stowarzysze Naukowo Technicznych NOT w Olsztynie,Fundacj Wspierania Przedsibiorczoci Regionalnej, Suwalsk Specjaln Podstref Ekonomiczn S.A., Departament Rozwoju Obszarw Wiejskich iRolnictwa Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego, Mazurskie Centrum Kongresowo-Wypoczynkowe Zamek - Ryn Sp. zo.o. Ankieta ekspercka stanowia procedur badawcz, ktra pozwolia woparciu owiedz idowiadczenie ekspertw wyoni sektory kluczowe oraz sektory wysokiej szansy wgospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Dobr prby mia charakter celowy. Do badania zostali zaproszeni eksperci, posiadajcy wiedz merytoryczn oraz dowiadczenie zawodowe. Uczestnicy s specjalistami branowymi reprezentujcymi sektory: rolniczy, przemys ibudownictwo, usugi. Ankiety, po wypenieniu przez ekspertw, przekazane zostay do analizy, a ich wstpnie opracowane wyniki poddane zostay
1.3. Techniki gromadzenia danych 1.3.1.Analiza PEST

Analiza PEST stanowi technik badania materiaw wtrnych, jednake zuwagi na odrbno jej procedur zostaa potraktowana jako odrbna technika badania. Pierwszym etapem realizacji analizy PEST byo uwypuklenie kluczowych czynnikw poszczeglnych segmentw gospodarki w wojewdztwie warmiskomazurskim. Czynniki zewntrzne, stanowice potencja otoczenia pogrupowane zostay wg poniszych obszarw tematycznych: 1. Warunki naturalne iocena zasobw naturalnych. 2. Uwarunkowania demograficzne ispoeczne. 3. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej. 4. Uwarunkowania technologiczne iinfrastrukturalne rozwoju. Perspektywa czasowa analizy danych obejmuje okres od 2005 r. Przyjcie tego okresu warunkowane jest zmianami wklasyfikacji dziaalnoci gospodarczej PKD. Obecnie obowizujca klasyfikacja PKD 2007 w sposb istotny zmienia struktur podmiotow gospodarki narodowej, utrudniajc porwnanie danych zwczeniej obowizujc klasyfikacj PKD 2004. Do chwili obecnej GUS dokonuje przeliczenia posiadanych zbiorw, jednake nie wszystkie cechy charakteryzujce podmioty gospodarki narodowej zostay dostosowane do obowizujcych kryteriw ich podziau.
10
dyskusji w toku zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI). Ponadto, woparciu ouzyskane dane, utworzona zostaa macierz wynikw, wczona do badanych cech miernika syntetycznego sektorw kluczowych (SWSK) oraz syntetycznego wskanika sektorw wysokiej szansy (SWWS). Narzdziem badawczym bya karta oceny brany kadego sektora wg sekcji PKD 2007 (wformie kwestionariusza ankiety). Do kadej karty zaczony zosta schemat klasyfikacji dziaalnoci PKD 2007. Karta oceny brany zbudowana zostaa ztrzech czci: 1. Metryczka dane ankietowanego 2. Karta oceny wobszarach: znaczenia dla ksztatowania sytuacji spoecznej, ekonomicznej irodowiska naturalnego, rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii, szans wdroeniowych 3. Uzasadnienia oceny poszczeglnych obszarw. Struktura kwestionariusza zostaa zaplanowana wsposb umoliwiajcy identyfikacj dwch grup sektorw: kluczowych iwysokiej szansy.
1.3.4. Syntetyczny wskanik sektorw kluczowych (SWSK) i wysokiej szansy (SWWS)1

Syntetyczny wskanik sektorw kluczowych (SWSK) oraz syntetyczny wskanik sektorw wysokiej szansy (SWWS) wwojewdztwie warmisko-mazurskim zbudowany zosta woparciu ogrup 3 gwnych determinant pozycji sektora na rynku: kapita wynikowy, kapita ludzki ikapita strukturalny. Wprowadzenie do badania modelu klasyfikacji woparciu osyntetyczny miernik zoptymalizowao obiektywno oceny czynnikw budujcych pozycj sektorw na regionalnym rynku. Jednoczenie, wprowadzenie do modelu danych uzyskanych w ramach bada danych zastanych oraz wrd ekspertw pozwolio na poczenie systematycznie gromadzonych miernikw statystycznych zwiedz idowiadczeniem osb zaangaowanych wproces rozwoju gospodarki. Model doboru cech diagnostycznych Czynniki tworzce strukturalne uwarunkowania sektorw w gospodarce regionu zostay zidentyfikowane woparciu oprocedury weryfikacji danych pochodzcych ze rde wtrnych oraz pierwotnych. rdami pierwotnymi byy wyniki zgromadzone wtrakcie realizacji ankiety eksperckiej, natomiast wtrne pochodziy ze statystyki GUS. Charakteryzuj one dziaalno przedsibiorstw wg sekcji PKD 2007: A - rolnictwo, owiectwo, lenictwo B - grnictwo iwydobywanie C - przetwrstwo przemysowe D -wytwarzanie izaopatrywanie wenergi elektryczn, gaz, par wodn, gorc wod ipowietrze do ukadw klimatyzacyjnych E - dostawa wody; gospodarowanie ciekami iodpadami oraz dziaalno zwizana zrekultywacj F - budownictwo G - handel hurtowy idetaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle H - transport igospodarka magazynowa I - dziaalno zwizana zzakwaterowaniem iusugami gastro-
1.3.3. Wywiad czciowo ustrukturyzowany (SSI)

Zastosowanie wywiadw czciowo ustrukturyzowanych pozwolio zebra dane ocharakterze pogbionym oraz ilociowym, umoliwiajce analiz jakociow iokrelenie skali uwarunkowa dziaania poszczeglnych sektorw wwojewdztwie warmiskomazurskim. Zastosowanie wywiadu o charakterze ilociowym zelementami jakociowego ujcia zagadnie pozwolio na zebranie wysokiej jakoci danych na temat atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw wregionie. Wywiady czciowo ustrukturyzowane przeprowadzone zostay z przedstawicielami jednostek samorzdu terytorialnego. Dobr prby mia charakter celowy. Do udziau w badaniu zaproszeni zostali przedstawiciele wszystkich powiatowych jednostek samorzdu terytorialnego. Wszyscy starostowie wyrazili zgod na udzia wbadaniu iosobicie udzielili wywiadu lub wytypowali osoby upowanione, zktrymi przeprowadzone zostay rozmowy (N=21).
1 Skonstruowany model syntetycznego wskanika sektorw kluczowych i wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim, opracowany zosta w oparciu o studia literatury przedmiotu (Z. Brodziski, 2011; M.J. Stankiewicz (red.), 2006; M.W. Staniewski, 2008; S. Galata 2004; K. Wierzbicki, 1999; A. Sopiska, 2010; T. Dudycz, 2005; G. Kobyko, 2006).
11
Tabela 2. Lista cech ze statystyki publicznej wg kapitau czstkowego miernika syntetycznego.

Cecha kapita ludzki Osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz Przecitne wynagrodzenia brutto Przecitne zatrudnienie wg sektorw ekonomicznych iPKD 2007 (osoba) Pracujcy wg wymiaru czasu pracy - peny Pracujcy wg wymiaru czasu pracy - niepeny Liczba przedsibiorstw kapita strukturalny Wspczynnik przyj w% Wspczynnik zwolnie w% Warto brutto rodkw trwaych wprzedsibiorstwach (ceny biece ewidencyjne) wmln z Warto nakadw inwestycyjnych wgospodarce narodowej wg sekcji PKD 2007 - sektor prywatny Warto nakadw inwestycyjnych wgospodarce narodowej wg sekcji PKD 2007 - sektor publiczny Nakady wewntrzne faktycznie poniesione na innowacje wg sekcji PKD 2007 Podmioty zkapitaem zagranicznym (spki prawa handlowego) Koszty zwizane zzatrudnieniem Warto dodana brutto ( PKB ceny biece) Przychody zcaoksztatu dziaalnoci Koszty uzyskania przychodw zcaoksztatu dziaalnoci kapita wynikowy Zysk brutto Strata brutto Obowizkowe obcienia wyniku finansowego brutto Obowizkowe obcienia wyniku finansowego brutto - podatek dochodowy Zwynikiem finansowym netto dodatnim zysk Zwynikiem finansowym netto ujemnym strata lub zerowym Wskanik rentownoci obrotu brutto Wskanik rentownoci obrotu netto Wskanik pynnoci finansowej - Istopnia Wskanik pynnoci finansowej - II stopnia Wskanik pynnoci finansowej - III stopnia Zobowizania dugoterminowe Zobowizania krtkoterminowe Koszty uzyskania przychodw zcaoksztatu dziaalnoci Koszt wasny sprzedanych produktw Warto sprzedanych towarw imateriaw Koszt wasny sprzedanych produktw Przychody zcaoksztatu dziaalnoci Przychody ze sprzeday produktw imateriaw razem Przychody ze sprzeday produktw imateriaw na eksport
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
nomicznymi J - informacja ikomunikacja K - dziaalno finansowa iubezpieczeniowa L - dziaalno zwizana zobsug rynku nieruchomoci M -dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna N - dziaalno w zakresie usug administrowania i dziaalno wspierajca P - edukacja Q - opieka zdrowotna ipomoc spoeczna R - dziaalno zwizana zkultur, rozrywk irekreacj S - pozostaa dziaalno usugowa
Procedura konstruowania syntetycznego wskanika sektorw kluczowych (SWSK) oraz syntetycznego wskanika sektorw wysokiej szansy (SWWS) podzielona zostaa na 2 etapy: Etap I W pierwszym etapie budowy miernika syntetycznego, w oparciu o zbiory danych ze statystyki publicznej wyselekcjonowane zostay cechy, ktre zostay pogrupowane w3 kategorie kapitau sektorw (tab. 2): kapita wynikowy, kapita strukturalny, kapita ludzki.
12
Rezultatem realizacji etapu Ibyo skonstruowanie matrycy wstpnych cech diagnostycznych. Etap II Utworzona, jako rezultat realizacji etapu I matryca danych, stanowicych wstpn list cech diagnostycznych poddana zostaa procesowi weryfikacji przy zastosowaniu testw metodami ekonometrycznymi, amianowicie: statystycznego doboru cech diagnostycznych, standaryzacji wartoci cech diagnostycznych. Statystyczny dobr cech diagnostycznych Pierwszym zaoeniem byo przyjcie zasady, e tylko te cechy, ktrych warto rnicuje wsposb statystycznie istotny poszczeglne sektory wg sekcji PKD pozwalaj okreli ich pozycj oraz szanse rozwoju na regionalnym rynku. Zgodnie zt zasad przeprowadzona zostaa redukcja cech oduej zdolnoci dyskryminacyjnej. Okrelenie stopnia dywersyfikacji przeprowadzono przy zastosowaniu testu wspczynnika zmiennoci (Vi). Na podstawie przyjtej wartoci krytycznej wspczynnika zmiennoci (Vi0,15) odrzucono cechy, ktrych warto nie rnicuje badanej populacji, czyli ksztatowaa si na zblionym poziomie we wszystkich sektorach wg sekcji PKD. Standaryzacja wartoci cech diagnostycznych Nastpnie, zuwagi na to, i wybrane cechy diagnostyczne wyraone wrnych jednostkach obliczeniowych nie pozwalaj na porwnanie, przeprowadzono standaryzacj ich wartoci wg wzoru:
m liczba zmiennych, n liczba obiektw. Macierz wspczynnikw korelacji Kolejnym etapem byo utworzenie macierzy korelacji zestandaryzowanych wartoci cech, ktrych wspczynnik zmiennoci wsektorach wynis Vi>0,15. Ostateczny zbir cech zosta dobrany tak, aby byy one sabo skorelowane pomidzy sob ajednoczenie silnie zpozostaymi cechami. Ide przeprowadzenia testu Persona byo poszukiwanie zalenoci istotnych statystycznie pomidzy badanymi zmiennymi. Moliwe byo wnioskowanie i okrelenie, jakie czynniki determinuj sytuacj imiejsce wstrukturze gospodarki regionu. Obliczenie wskanika syntetycznego iocena pozycji sektora wgospodarce Technik wyliczenia wskanika syntetycznego dla czstkowych kapitaw sektorw kluczowych isektorw wysokiej szansy bya metoda Perkala wg wzoru:
Pi =
1 m
m j=1
tij =
1 m
m j=1
xij - xj Sj
tij =
xij - xj Sj
gdzie: Pi wskanik pozycji sektora wstrukturze gospodarki regionu, tij warto zestandaryzowana cechy dla sekcji PKD, m liczba cech wchodzcych wskad wskanika syntetycznego, j numer cechy wi-tej brany. Ocena poziomu wskanikw syntetycznych pozycji rynkowej sektorw kluczowych wgospodarce oraz sektorw wysokiej szansy rozwojowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego zostaa przeprowadzona metod sum standaryzowanych (Pi) odrbnie dla
gdzie: tij warto zestandaryzowana cechy j dla brany i, xij warto cechy j wbrany i, xj rednia arytmetyczne cechy j, Sj odchylenie standardowe cechy j, m liczba zmiennych, n liczba obiektw. Standaryzacja wartoci cech polegaa na przeksztaceniu wartoci zmiennych rnicujcych badan populacj do postaci porwnywalnej. Przeprowadzenie standaryzacji jest niezbdne do przygotowania danych do analizy porwnawczej iinterpretacji wpywu cech na zaklasyfikowanie sektorw do kluczowych oraz wysokiej szansy. Ponadto, zestandaryzowane cechy pozwalaj ujednolici charakter zmiennych do stymulant idestymulant. Wartoci standaryzowane destymulant wyliczone zostay wg wzoru:
SYNTETYCZNY WSKANIK SEKTORW KLUCZOWYCH (SWSK): KW + KL + KS = SWSK
SYNTETYCZNY WSKANIK SEKTORW WYSOKIEJ SZANSY (SWWS) KW + KL + KS = SWWS
tij = -
xij - xj Sj
gdzie: tij warto zestandaryzowana cechy j dla brany i, xij warto cechy j wbrany i, xj rednia arytmetyczne cechy j, Sj odchylenie standardowe cechy j,
poszczeglnych kapitaw czstkowych: wynikowego, strukturalnego iludzkiego. Nastpnie obliczona zostaa rednia arytmetyczna, ktrej warto okrela poziom syntetycznego wskanika. Klasyfikacj sektorw kluczowych przeprowadzono woparciu odychotomiczn typologi, tworzc dwie grupy: sektory okluczowym znaczeniu wgospodarce regionu [WiWp+Sw],
13
pozostae sektory [Wi<Wp+Sw], gdzie: Wp warto przecitna, Sw odchylenie standardowe. Klasyfikacja sektorw wysokiej szansy przeprowadzona zostaa woparciu odychotomiczn typologi, tworzc dwie grupy: sektory wysokiej szansy w gospodarce regionu [(Wi sektory kluczowe) oraz wykazuje tendencje wzrostu wartoci kapitau wynikowego iszansy wdroeniowej wokresie od 2005 roku], pozostae sektory.
zidentyfikowane na podstawie procesu identyfikacji. Dobr prby do badania ilociowego sektorw kluczowych iwysokiej szansy mia charakter reprezentatywny, ktry zosta zapewniony dziki obliczeniu dokadnej liczebnoci reprezentatywnej prby losowej wg frakcji sektor. Przy wyliczaniu minimalnej wielkoci prby przyjty zosta wspczynnik ufnoci na poziomie 0,9 imaksymalny bd szacunku frakcji 5%. W grupach sektorw, w ktrych wielko prby bya nisza ni N=30, liczba wywiadw zostaa zwikszona. Wsektorach: rybackim, produkcji tworzyw sztucznych oraz energetyczno-ciepownicznym zuwagi na nieliczn populacj, wysoki stopie nieaktualnoci bazy REGON oraz brak moliwoci uzupenienia danych teleadresowych nie zostaa zgromadzona dostateczna liczba wywiadw, aby przeprowadzi analiz statystyczn. Minimalna prba, jak mona przyj do analizy maych populacji na akceptowalnym poziomie wynosi N=30. Wyniki przedstawione dla wskazanych sektorw maj charakter studium przypadku. Z uwagi na to, i kady z sektorw uznany zosta za sektor wysokiej szansy, losowanie prby wramach poszczeglnych frakcji przeprowadzone zostao woparciu owielkoci okrelone dla caej populacji.
1.3.5. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI)

Kluczowym zamierzeniem realizacji wywiadw FGI byo poddanie dyskusji iocenie wynikw realizacji ankiety eksperckiej, danych uzyskanych wbadaniu wrd przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego, wynikw syntetycznego wskanika sektorw kluczowych i wysokiej szansy oraz materiau zgromadzonego w trakcie analizy PEST. Badanie miao charakter panelowy. Uczestnikom ankiety eksperckiej przedstawione zostay wstpne wyniki zbadania, ktre zostay omwione oraz poddane ocenie iweryfikacji. Dobr prby mia charakter celowy. Do badania zostali zaproszeni uczestnicy ankiety eksperckiej atake przedstawiciele przedsibiorcw, reprezentujcy: usugi turystyczne, doradztwa ikonsultungu oraz handel i budownictwo. Zrealizowane zostay 3 spotkania grupowe, wktrych udzia wzio dwadziecia osb. Rezultatem spotka byo wyonienie sektorw kluczowych i wysokiej szansy wgospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
1.3.6. Indywidualne wywiady pogbione (IDI)

Celem realizacji wywiadw IDI byo zebranie danych jakociowych ipogbionych na temat czynnikw iuwarunkowa ksztatujcych pozycj wstrukturze gospodarki oraz szanse rozwojowe sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy wgospodarce regionu. Dobr prby mia charakter celowy. Do badania zostali zaproszeni: przedstawiciele sektorw kluczowych (N=8), przedstawiciele sektorw wysokiej szansy (N=6). Dobr prby pozwoli przeprowadzi wywiady zosobami, ktrych wiedza idowiadczenie zawodowe wniosy do badania informacje pozwalajce pozna oraz pogbi posiadan wiedz na temat uwarunkowa prowadzenia dziaalnoci wsektorach kluczowych oraz wysokiej szansy.
TABELA 3. WIELKO PRBY DO BADaNIA CATI WRD PRZEDSTAWICIELI PRZEDSIBIORSTW REPREZENTUJCYCH SEKTORY KLUCZOWE I WYSOKIEJ SZANSY.
Sektor Sektor rolniczy: upraw rolin ihodowli zwierzt Sektor rybactwa Sektor produkcji artykuw spoywczych Sektor drzewno-meblarski Sektor produkcji wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych Sektor produkcji maszyn iurzdze Sektor energetyczno-ciepowniczy Sektor budowlany Sektor handlu i napraw pojazdw samochodowych Sektor usug ICT Sektor usug doradztwa dla biznesu Sektor usug medycznych oraz pomocy spoecznej dla osb zalenych Sektor turystyczny Po p u l a cja 3 402 97 775 2 614 28 192 191 13 860 27 786 1 274 694 7 348 5 931 64 192 rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. Prba 54 12 43 69 12 40 15 181 263 32 40 109 90 960
1.3.7. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) / ankieta on-line

Celem realizacji badania byo zebranie danych ilociowych, ktre pozwalaj szczegowo scharakteryzowa uwarunkowania, determinanty iznaczenie pozycji sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy wwojewdztwie warmisko-mazurskim. Badanie przeprowadzono zzastosowaniem techniki wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) oraz, wzalenoci od preferowanej przez respondentw techniki udziau wbadaniu, przy uyciu ankiety internetowej on-line. Badan populacj stanowiy: podmioty gospodarki narodowej, zaliczone na podstawie procesu identyfikacji sektorw kluczowych do sektorw kluczowych (SWSK), podmioty gospodarki narodowej dziaajce w kategorii sektorw wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego,
Podstaw wyliczenia wielkoci prby stanowiy dane opodmiotach gospodarki narodowej zarejestrowanych wREGON.
1.3.8.Analiza SWOT
Celem analizy SWOT bya rozszerzona analiza mocnych punktw i sabych stron oraz szans i zagroe w rozwoju sektorw. Prze-
14
prowadzona zostaa woparciu owyniki analiz danych wtrnych oraz pierwotnych, uzyskanych wtoku jakociowych iilociowych bada terenowych. Wyniki analizy SWOT pozwoliy wyznaczy opcje strategicznego dziaania w zakresie wspierania sektorw kluczowych dla rozwoju wojewdztwa warmisko-mazurskiego oraz tych, ktre uznane zostay za sektory wysokiej szansy. Okrelono rwnie kierunki dziaania wzmacniajce mocne strony, wykorzystujc szanse i jednoczenie likwidujce/minimalizujce sabe strony. Badaniu poddano z jednej strony zasoby inarzdzia dziaania sektorw kluczowych oraz wysokiej szansy, z drugiej za wpyw otoczenia. W efekcie takiego postpowania analiza pomoga wskaza szanse rozwojowe sektorw kluczowych isektorw wysokiej szansy, w oparciu o kluczowe zasoby jak rwnie okreli zagroenia na jakie naraony jest ten proces. Jej wyniki posuyy do oceny gwnych uwarunkowa wpywajcych na rozwj gospodarki regionu oraz do opracowania kocowych rekomendacji, dajcych podstawy do podjcia dziaa likwidujcych zdiagnozowane sabe strony iminimalizujcych zagroenia.
1.3.9. Panele ekspertw

Spotkania panelowe zostay utworzone wkocowym etapie realizacji projektu badawczego, na etapie opracowania wstpnego raportu kocowego z bada. Celem gwnym realizacji paneli dyskusyjnych byo przedstawienie grupie ekspertw wynikw bada oraz wstpnych wnioskw. Wramach 3 paneli tematycznych udzia wzio szesnastu ekspertw. Na podstawie zebranego materiau okrelone zostay perspektywy rozwoju oraz omwione zostay podstawowe zagadnienia suce budowie scenariuszy rozwoju kluczowych sektorw oraz sektorw wysokiej szansy wregionie wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Dobr prby mia charakter celowy. Do 3 spotka panelowych zostay powoane osoby posiadajce wiedz merytoryczn oraz dowiadczenie zawodowe wzakresie rozwoju gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Uczestnicy spotka reprezentowali: jednostki samorzdu terytorialnego, organizacje pozarzdowe, instytucje badawczo-rozwojowe, przedsibiorcw najwikszych firm zaliczonych do sektorw kluczowych iwysokiej, sfer nauki. Celem gwnym byo opracowanie przez grup specjalistw podstawowych uwarunkowa rozwoju sektorw kluczowych i wysokiej szansy, bdcych podstaw budowy scenariuszy rozwoju sektorw kluczowych oraz sektorw wysokiej szansy wwojewdztwie warmisko-mazurskim. Zgromadzony materia zbada jakociowych iilociowych poddany zosta ocenie ianalizie krytycznej.
15
2.Analiza PEST
2.1. Wstp
naliza sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztwa pozwolia na zidentyfikowanie czynnikw kreujcych stan ikierunki zmian rozwoju poszczeglnych sektorw wregionie. Okrelone zostay te czynniki wewntrzne izewntrzne wpywajce na struktur podmiotow sektorw kluczowych oraz wysokiej szansy wgospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego, pogrupowane wedug nastpujcych grup tematycznych: 1. warunki naturalne iocena zasobw naturalnych, 2. uwarunkowania demograficzne, 3. poeczne aspekty rozwoju, 4. ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej, 5. uwarunkowania technologiczne iinfrastrukturalne rozwoju. Zebrany wtoku badania materia stanowi rwnie punkt wyjcia do konstrukcji syntetycznego wskanika sektorw kluczowych (SWSK) oraz syntetycznego wskanika sektorw wysokiej szansy (SWWS), ktre byy przedmiotem zainteresowania wdalszych czciach realizowanego projektu.
skiej. Pooenie wojewdztwa wEuropie rodkowej na osi wschd-zachd, w regionie Batyku (poczenie przez Zalew Wilany) oraz bezporednim ssiedztwie z Obwodem Kaliningradzkim sprawia, e wojewdztwo jest wanym obszarem weuropejskich powizaniach komunikacyjnych2. Jednak infrastruktura komunikacyjna wojewdztwa nie pozwala na pene wykorzystanie tego pooenia jako czynnika rozwoju, wpywajc niekorzystnie na dostpno komunikacyjn i atrakcyjno inwestycyjn regionu. Priorytetowym zagadnieniem wtym zakresie wydaje si by poprawa dostpnoci komunikacyjnej imidzynarodowej regionu, aprzede wszystkim rozbudowa infrastruktury drogowej. czna dugo granic wojewdztwa warmisko-mazurskiego w2010 r. wynosia 980 km. Rozkad linii granicznej zposzczeglnymi ssiadami ksztatowa si nastpujco: 208 km (21,2%) stanowia granica zObwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, 196 km (20,0%) zwojewdztwem pomorskim, 133 km (13,6%) zwojewdztwem kujawsko-pomorskim, 218 km (22,2%) zwojewdztwem mazowieckim, 225 km (23,0%) zwojewdztwem podlaskim. Na terenie wojewdztwa znajduje si 8 midzynarodowych przej granicznych, tj. 4 drogowe (Bezledy, Godap, Gronowo, Grzechotki), 2 kolejowe (Braniewo, Skandawa) i2 morskie (Elblg, Frombork). Oglna powierzchnia wojewdztwa warmisko-mazurskiego w 2010 r. wynosia 24173 km2, co stanowio 7,7% powierzchni kraju i pod tym wzgldem uplasowao je na czwartym miejscu
2.2. Warunki naturalne i ocena zasobw naturalnych

Podzia terytorialny Wojewdztwo warmisko-mazurskie usytuowane jest w pnocno-wschodniej czci kraju. Skada si z historycznych krain Warmii, Mazur iPowila. Od poudnia graniczy zwojewdztwem mazowieckim, od zachodu zwojewdztwami: kujawsko-pomorskim ipomorskim, od wschodu zwojewdztwem podlaskim, od pnocy za zObwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, stanowic jednoczenie zewntrzn granic Polski oraz Unii Europej-
RYSUNEK 3. PODZIA ADMINISTRACYJNY WOJEWDZTWA WARMISKO-MAZURSKIEGO

Braniewo Bartoszyce Lidzbark Warmiski Elblg Giycko Olecko Ktrzyn Wgorzewo
Godap
OLSZTYN
Ostrda
Iawa
Mrgowo Pisz
Ek
Nowe Miasto Lubawskie Dziadowo
Szczytno
Nidzica
rdo: Opracowanie wasne.

2 Polska rozwj regionw prezentacja regionw wojewdztwo warmisko-mazurskie. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego. Olsztyn 2008 r., s. 200.
16
w Polsce. W podziale administracyjnym na jednostki terytorialne, zgodnie zwymogami statystyki regionalnej Unii Europejskiej, wwojewdztwie wydzielono: 3 podregiony: elblski, ecki oraz olsztyski; 19 powiatw: bartoszycki, braniewski, dziadowski, elblski, ecki, giycki, godapski, iawski, ktrzyski, lidzbarski, mrgowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyski, ostrdzki, piski, szczycieski oraz wgorzewski; 2 miasta na prawach powiatu: Elblg iOlsztyn; 116 gmin, wtym: 16 gmin miejskich, 33 gminy miejsko-wiejskie oraz 67 gmin wiejskich. Podregion elblski pooony jest wzachodniej czci wojewdztwa izajmuje 31,0% jego powierzchni. Obejmuje on powiaty: braniewski, dziadowski, elblski, iawski, nowomiejski, ostrdzki oraz powiat m. Elblg. Obszar podregionu eckiego obejmuje powierzchni 6347 km2, co stanowi 26,3% powierzchni wojewdztwa. Pooony on jest we wschodniej czci wojewdztwa warmisko-mazurskiego, awjego skad wchodz powiaty: ecki, giycki, godapski, olecki, piski iwgorzewski. Ostatni zpodregionw, pooony wcentralnej czci analizowanego obszaru, podregion olsztyski jest powierzchniowo najwikszym podregionem w wojewdztwie (42,7%). Swym zasigiem obejmuje on powiaty: bartoszycki, ktrzyski, lidzbarski, mrgowski, nidzicki, olsztyski, szczycieski oraz powiat m. Olsztyn. Funkcjonujce na terenie wojewdztwa powiaty charakteryzuj si znacznym zrnicowaniem powierzchniowym. Wrd ogu powiatw, najmniejsze obszarowo s miasta na prawach powiatu, ktrych czna powierzchnia stanowi zaledwie 0,7% powierzchni wojewdztwa. Natomiast najwikszy obszar zajmuje powiat olsztyski, ktry zajmuje 11,7% wojewdztwa. Dla zrwnowaonego rozwoju regionu niezwykle istotne znaczenie ma sie irozmieszczenie miast. Sie osadnicza wojewdztwa warmisko-mazurskiego z centralnie pooonym orodkiem regionalnym Olsztynem idwoma duymi orodkami Elblgiem na zachodzie iEkiem na wschodzie oraz rwnomiernie rozmieszczonymi miastami powiatowymi uzupenionymi sieci maych orodkw pozwala na prawidowe zarzdzanie obszarem isprawn obsug ludnoci3. Sie ta wykazuje cechy trwaoci, a rysujce si tendencje spoeczno-gospodarcze i prognozy demograficzne nie przewiduj znaczcych zmian wtym obszarze4. Miasta wojewdztwa maj istotne znaczenie dla otaczajcych je ukadw lokalnych i dysponuj w wikszoci wysokimi walorami turystycznymi. Wymagaj one jednak wsparcia rozwoju infrastruktury komunalnej, przedsibiorczoci oraz rewitalizacji, zwaszcza terenw powojskowych ipoprzemysowych.5 Wwojewdztwie warmisko-mazurskim w2010 r. funkcjonowao 49 miast i 3903 miejscowoci wiejskie. Na jedno miasto przypaday tutaj rednio 493 km2 powierzchni wojewdztwa (wPolsce 346 km2). Ludno miejska wojewdztwa skoncentrowana jest w3 najwikszych orodkach Olsztynie, Elblgu iEku, ztego tylko w2 miastach Olsztynie iElblgu liczba ludnoci przekracza 100 tys. mieszkacw. Olsztyn, bdcy stolic wojewdztwa, jest
4 Tame, s. 8. 5 Tame, s. 9.
najwikszym orodkiem miejskim na pnocno-wschodnim obszarze Polski pomidzy Gdaskiem aBiaymstokiem. Miasta wojewdztwa warmisko-mazurskiego cechuje znaczna rozpito wielkoci, zprzewag miast maych inajmniejszych. Wstrukturze miast pod wzgldem liczby mieszkacw prawie 78% oglnej ich liczby stanowi miasta oliczbie ludnoci do 20 tys. Wwojewdztwie brak jest miast oliczbie ludnoci powyej 200 tys., podczas gdy wkraju stanowi one 1,9%. Struktura uytkowania gruntw wwojewdztwie warmisko-mazurskim w2010 r. rozkadaa si nastpujco: uytki rolne stanowiy 54,7% powierzchni wojewdztwa (wPolsce 60,3%), grunty lene oraz zadrzewione izakrzewione 32,4% (wPolsce 30,6%), grunty pod wodami 5,7% (wPolsce 2,1%), grunty zabudowane izurbanizowane 3,6% (wPolsce 5,0%), pozostae grunty (tj. uytki ekologiczne, nieuytki oraz tereny rne) 3,5% (wPolsce 2,0%). Warunki klimatyczno-glebowe Wojewdztwo warmisko-mazurskie to jeden z najatrakcyjniejszych obszarw Polski, zarwno pod wzgldem krajobrazowym, jak i turystycznym. Walorami rodowiska naturalnego tego obszaru s: zrnicowane uksztatowanie powierzchni, rnorodna budowa geologiczna, obfito wd powierzchniowych, due kompleksy lene, bogata fauna iflora zunikalnymi wskali europejskiej gatunkami rolin i zwierzt oraz liczne obszary chronionej przyrody. Tereny te nale do jednych zostatnich wEuropie obszarw o dominujcym udziale naturalnych cech przyrodniczych, krajobrazowych ikulturowych. Wyjtkowe walory rodowiska przyrodniczego Warmii iMazur sprawiy, e tereny te znalazy si w granicach funkcjonalnego obszaru Zielone Puca Polski. Ponadto znaczna cz terenw wojewdztwa warmisko-mazurskiego objta zosta sieci NATURA 2000. Zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra rodowiska zdnia 21 lipca 2004 r. wsprawie Obszarw Specjalnej Ochrony Ptakw Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313 zpn. zm.) na terenie wojewdztwa do sieci NATURA 2000 w2009 r. zakwalifikowanych zostao 16 obszarw specjalnej ochrony ptakw (OSO) opowierzchni 574,1 tys. ha oraz 44 specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) opowierzchni 258,2 tys. ha, co stanowio cznie 34,4% powierzchni wojewdztwa warmiskomazurskiego (wPolsce 29,8%). Uksztatowanie terenu wojewdztwa jest typowe dla obszarw modoglacjalnych zurozmaicon rzeb terenu idu rnorodnoci form morfologicznych (wtym wystpowaniem duej liczby jezior). Na obszarze wojewdztwa wyrni mona trzy zasadnicze krainy (prowincje) fizycznogeograficzne orwnolenikowej rozcigoci: Pobrzee Batyckie na pnocnym-zachodzie, gdzie przewaaj obszary rwninne ozwizych urodzajnych glebach iniskiej lesistoci urozmaicone krainami odynamicznej rzebie; Pojezierze Batyckie wpasie rodkowym, zajmujce najwiksz cz powierzchni wojewdztwa, wyniesione w stosunku do przylegych od pnocy ipoudnia prowincji, charakteryzujce si du liczb jezior, pagrkowat i falist rzeb terenu oraz mozaikowatoci krajobrazw; Niziny iWysoczyzny Staroglacjalne na fragmentach poudnio-
3 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjty przez Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego w dniu 14 listopada 2007 r. Olsztyn 2007 r., s. 32.
17
nych na nizinie spopolskiej i mad w okolicach Elblga do lekkich piaszczystych na poudniu wojewdztwa. Dua zmienno gleb iurozmaicona rzeba terenu szczeglnie wrodkowym pasie wojewdztwa znaczco obniaj warto rolnicz gleb8. Ponadto stawiaj przed rolnictwem wojewdztwa wymg wysokiego poziomu uzbrojenia technicznego powodujc, e jednostkowe koszty produkcji rolniczej s wysze, adochodowo mniejsza ni winnych regionach kraju. Rozpatrywanie poszczeglnych czynnikw rodowiska osobno nie pozwala na dokonywanie porwna zdolnoci produkcyjnej poszczeglnych regionw czy jednostek administracyjnych. Ztego wzgldu istnieje potrzeba syntetycznego wyraenia oceny przyrodniczych warunkw produkcji rolnej przy pomocy umownie przyjtej bonitacji punktowej. Przy okrelaniu wskanika bonitacji uwzgldnia si: jako iprzydatno rolnicz gleb, agroklimat, rzeb terenu iwarunki wodne. Oglny wskanik jakoci rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla wojewdztwa warmisko-mazurskiego wynosi 66,0 pkt. (10 miejsce w kraju) przy wartociach rednich dla Polski na poziomie 66,6 pkt. Wskanik ten wykazuje due zrnicowanie powiatowe, wartoci nisze od przecitnej wojewdzkiej osiga on w12 powiatach, tj: dziadowskim, eckim, giyckim, godapskim, m. Olsztyn, mrgowskim, nidzickim, nowomiejskim, oleckim, olsztyskim, piskim iszczycieskim. Zasoby naturalne regionu s bardzo skromne. Kopaliny oznaczeniu gospodarczym, wystpujce na obszarze wojewdztwa zalegaj gwnie w przypowierzchniowej warstwie osadw czwartorzdowych. Udokumentowane zoa surowcw naturalnych w wojewdztwie s nieregularne, rodkowa i poudniowa cz regionu bogatsza jest w zoa kopalin budowlanych, natomiast pnocna obfituje w zoa kopalin wykorzystywanych leczniczo. Wrd bogactw naturalnych o charakterze kopalnym, wystpujcych na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego mona wymieni: torf, glin, wapno kowe, kred jeziorn oraz kruszywo naturalne, piaski kwarcowe i surowce ilaste. Zasobno tych surowcw nie jest jednak na tyle wielka by uzasadniaa eksploatacj na wiksza skal9. Grunty pod wodami Tereny wojewdztwa warmisko-mazurskiego nale do najzasobniejszych w wody powierzchniowe obszarw w kraju. Sie wd powierzchniowych wojewdztwa skada si z licznych jezior, oczek wodnych, rzek, kanaw oraz czci Zalewu Wilanego. Udzia gruntw pod wodami woglnej powierzchni wojewdztwa w2010 r. by ponad dwukrotnie wyszy ni rednia dla kraju. czna powierzchnia gruntw Warmii iMazur pod wodami wynosia 138,6 tys. ha, ztego 17,5 tys. ha stanowiy grunty pod wodami morskimi wewntrznymi (22,0% ogu gruntw pod wodami morskimi wewntrznymi wkraju), 117,5 tys. ha grunty pod wodami powierzchniowymi pyncymi (23,3% ogu gruntw pod wodami powierzchniowymi pyncymi wkraju) oraz 3,6 tys. ha grunty pod wodami powierzchniowymi stojcymi (5,8% ogu gruntw pod wodami powierzchniowymi stojcymi w kraju). Wody powierzchniowe wojewdztwa nale do czterech zlewni: Wisy, Pregoy, Niemna oraz rzek Przymorza. Sie rzeczna wojewdztwa jest dobrze rozwinita, lecz rozdrobniona. Wwikszoci skada si ona zkrtkich rzek oniewielkich dorzeczach. Najwiksze zasoby wody maj rzeki: yna, Drwca, Pisa iPaska10. Na terenie woje-
fot. Wojciech Wjcik/fotowojcik.pl
wej czci o mao urozmaiconej rzebie terenu, braku jezior iglebach na og niskiej iredniej urodzajnoci6. Na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego panuj specyficzne warunki klimatyczne, determinowane wystpowaniem licznych zbiornikw wodnych. Wojewdztwo naley do najzimniejszych obszarw w Polsce, gdzie obserwuje si stae cieranie si mas powietrza atlantyckiego ikontynentalnego. Klimat zachodniej czci wojewdztwa jest ksztatowany wpywami Batyku, natomiast we wschodniej wystpuje wyrane oddziaywanie kontynentalne. Wpywa to na zrnicowanie rednich temperatur idugoci okresu wegetacji, ktry na wschodzie wojewdztwa jest ook. 10 dni krtszy ni na zachodzie. Krtszy ni winnych czciach kraju okres wegetacji iwypasu zwierzt rzutuje wduej mierze na efekty ekonomiczne gospodarowania. rednia roczna temperatura wwojewdztwie naley do najniszych wPolsce ijest zrnicowana terytorialnie. Przecitne roczne opady na terenie wojewdztwa wahaj si od 540 mm wrejonie Rynu iSpopola do prawie 700 mm wokolicach Elblga iGrowa Iaweckiego. Jednoczenie wostatnich latach jest obserwowany wzrost liczby dni, kiedy napywa powietrze podzwrotnikowe, std te pojawiaj si zimy zarwno mrone isoneczne, jak rwnie ciepe ideszczowe, alata suche igorce nastpuj przemiennie zchodnymi iwilgotnymi7. Gleby Warmii i Mazur s mocno zrnicowane. Od zwizych i zlewnych czarnych ziem w rejonie Ktrzyna oraz gleb brunat-
18
6 Program ochrony rodowiska wojewdztwa warmisko-mazurskiego na lata 2007-2010 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2011-2014. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego. Olsztyn 2007 r., s. 10. 7 Strategia Zintegrowanego Rozwoju Gmin Pnocnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich, s. 22. 8 Strategia Rozwoju Spoeczno-Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego do roku 2020. Olsztyn 2005 r., s. 20. 9 Strategia Zintegrowanego Rozwoju Gmin , op. cit., s. 24. 10 Program ochrony rodowiska , op. cit., s. 47.
wdztwa pooonych jest ok. 2600 jezior, wtym najwiksze jeziora wPolsce niardwy (113,4 km2) iMamry11 (102,8 km2). Dziki temu, e na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego znajduje si tak wiele stosunkowo duych zbiornikw wodnych, mona uczyni z tego zasobu jedn z si rozwojowych regionu. Moe to sprzyja powstaniu nowych miejsc pracy w sektorze obsugujcym ruch turystyczny (szczeglnie wmaych przedsibiorstw gastronomicznych, pensjonatach czy gospodarstwach agroturystycznych). Naley jednak zauway, e znaczn cz wojewdztwa, zajmuj obszary popegeerowskie, na ktrych to zamieszkujca je ludno cechuje si biernoci zawodow iprezentuje postawy roszczeniowe. Poczenie walorw przyrodniczych zuaktywnieniem spoecznoci lokalnych moe przyczyni si do rozwoju lokalnego rynku pracy, szczeglnie na obszarach wiejskich. Lenictwo Jedn zwaniejszych atrakcji przyrodniczych atake turystycznych wojewdztwa warmisko-mazurskiego s tereny lene. Powierzchnia gruntw lenych wwojewdztwie na koniec 2010 r. wynosia 761,4 tys. ha, wtym 740,8 tys. ha zajmoway lasy. Wporwnaniu do 2005 r. powierzchnia gruntw lenych zwikszya si o15,8 tys. ha (o2,1%). Wgranicach wojewdztwa znajdowao si 8,1% lasw Polski (4 miejsce wkraju za wojewdztwami: zachodniopomorskim 8,9%, mazowieckim 8,8% iwielkopolskim 8,4%). Lesisto wwarmisko-mazurskim wyniosa 30,6% (wPolsce 29,2%), co uplasowao wojewdztwo na 6 miejscu wkraju. Rozmieszczenie lasw wregionie jest nierwnomierne. Najwiksze kompleksy lene to Puszcza Borecka, Lasy Iawskie, Lasy Napiwodzko-Romuckie, Puszcza Piska i Lasy Taborskie12. Najwyszy wskanik lesistoci wystpuje na terenach powiatw: szczycieskiego (49,5%) i piskiego (48,6%). Ponadto w powiatach: nidzickim (38,6%), olsztyskim (37,7%), godapskim (31,8%) imrgowskim (31,5%) wskanik lesistoci utrzymuje si na poziomie wyszym od redniej wwojewdztwie. Wwojewdztwie, podobnie jak wkraju, skad gatunkowy drzewostanw lenych zpunktu widzenia rnorodnoci biologicznej jest mao zrnicowany. Wstrukturze gatunkowej drzew w2010 r. dominoway sosny ibrzozy, ktre zajmoway ponad 60% powierzchni lasw13. Najwikszy odsetek wdrzewostanie lenym stanowiy drzewa wwieku 40-60 lat. Struktura wiekowa drzewostanw jest wic niezbyt korzystna. Odnowienia i zalesienia gruntw (bez dolesie luk w drzewostanach i wprowadzania II pitra) objy w 2010 r. powierzchni 4375,0 ha (o2154,8 ha mniej ni w2005 r., tj. o33,0%). Zalesienia gruntw nielenych przeprowadzono na 1136,1 ha, tj. o49,7% powierzchni mniejszej ni w2005 r. W2010 r. pozyskano 3437,0 tys. m3 drewna (bez pozyskania drewna z zadrzewie). W porwnaniu do 2005 r. pozyskano go wicej o371,6 tys. m3 (o12,1%). 96,3% pozyskanego drewna stanowia grubizna. Pod wzgldem pozyskania grubizny ogem, wojewdztwo warmisko-mazurskie uplasowao si na 2 miejscu wPolsce, awprzypadku grubizny liciastej na 1 miejscu. Wprze11 System wodny jeziora Mamry: Mamry, wicajty, Kirsajty, Dargin, Dobskie, Kisajno. 12 Program ochrony rodowiska , op. cit., s. 16. 13 Lenictwo. Urzd Statystyczny w Olsztynie. Olsztyn 2011 r.
liczeniu na 100 ha powierzchni lasw pozyskano 446,7 m3 grubizny (wPolsce 368,0 m3).
Tabela 4. Gospodarka lena w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010

WYSZCZEGLNIENIE Powierzchnia gruntw lenych wha wtym lasy grunty lene publiczne grunty lene prywatne Odnowienia izalesienia wha Zalesienia gruntw nielenych wha Lesisto w% Pozyskanie drewna ogem wm3 wtym grubizna ogem grubizna liciasta grubizna iglasta Pozyskanie drewna (grubizny) na 100 ha powierzchni lasw wm3 lasy publiczne lasy prywatne 2 953 055 905 941 2 047 112 3 899 737 984 424 2 915 313 3 190 335 1 032 032 2 158 299 3 308 653 1 023 375 2 285 280 112,0 113,0 111,6 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
745 607,5
751 838,7
756 034,6
761 394,1
102,1
725 271,0 708 382,9
731 006,9 711 171,9
735 366,4 711 984,5
740 765,5 711 967,1
102,1 100,5
37 224,6
40 666,8
44 050,1
49 427,0
132,8
6529,8
7200,5
4924,3
4375,0
67,0
2257,3
3267,6
1176
1136,1
50,3
30,0
30,2
30,4
30,6
3 065 423
4 008 338
3 313 764
3 437 027
112,1
407,2
533,5
433,8
446,7
422,8 117,5
556,0 151,0
456,3 80,8
472,3 88,2
Obszary przyrody prawnie chronionej Prawie poowa wojewdztwa warmisko-mazurskiego (46,6%) to powierzchnia o szczeglnych walorach przyrodniczych - prawnie chroniona (w Polsce 32,4%). Tylko dwa wojewdztwa, tj. witokrzyskie (64,5%) i maopolskie (52,0%) posiaday wikszy udzia powierzchni obszarw prawnie chronionych. W porwnaniu do 2005 r. na terenie Warmii iMazur powierzchnia ta ulega zwikszeniu o7,4 tys. ha (o0,7%). Wgranicach wojewdztwa znajdowao si 11,1% obszarw prawnie chronionych Polski, tym samym plasujc wojewdztwo na 1 miejscu wkraju. Take na 1 mieszkaca woje-
19
Tabela 5. Obszary przyrody prawnie chronionej w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Powierzchnia obszarw przyrody prawnie chronionej w ha parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe w tym rezerwaty i pozostae formy ochrony przyrody w parkach krajobrazowych obszary chronionego krajobrazu w tym rezerwaty i pozostae formy ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu stanowiska dokumentacyjne uytki ekologiczne zespoy przyrodniczo-krajobrazowe Powierzchnia obszarw prawnie chronionych w oglnej powierzchni wojewdztwa w % Powierzchnia obszarw prawnie chronionych przypadajca na 1 mieszkaca w m2 rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS. 2005 1 118 802,0 29 817,3 140 089,0 5336,4 925 562,7 24 000,5 2,0 3047,9 20 283,1 46,2 7831,5 2007 1 118 968,0 30 013,3 139 399,0 5532,4 925 532,7 24 034,5 2,0 3077,9 20 943,1 46,3 7846,0 2009 1 123 370,5 30 764,3 139 399,0 5532,4 927 770,8 24 118,9 2,0 4491,3 20 943,1 46,5 7871,6 2010 ogem 1 126 155,3 31 229,4 139 399,0 5532,4 929 281,8 24 .118,9 2,0 4855,0 21388,1 46,6 7890,4 2005=100 100,7 104,7 99,5 103,7 100,4 100,5 100,0 159,3 105,4 -
wdztwa przypadaa najwiksza w kraju powierzchnia obszarw prawnie chronionych. W2010 r. na 1 mieszkaca przypadao 7890,4 m2 ibyo to prawie trzykrotnie wicej ni rednio wkraju (2655,3 m2). Wporwnaniu do 2005 r. powierzchnia ta wzrosa o59,0 m2. Najwikszy udzia obszarw oszczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w 2010 r. wystpi w powiecie godapskim, wktrym stanowiy one 78,5% jego obszaru iznacznie przekroczyy redni dla wojewdztwa. Ponadto duym udziaem obszarw prawnie chronionych charakteryzoway si powiaty: giycki (66,6%), wgorzewski (65,3%) imrgowski (60,5%). Najniszy udzia tych obszarw wystpi w powiatach: m. Olsztyn (5,7%), braniewskim (21,4%), ktrzyskim (21,8%), lidzbarskim (24,2%) ibartoszyckim (27,8%). Na uwag zasuguje fakt, i wpowiecie m. Elblg obszary oszczeglnych walorach przyrodniczych stanowiy 44,8% jego powierzchni. Wwojewdztwie wystpuj wszystkie formy ochrony przewidziane ustaw oochronie przyrody, oprcz najwyszej rang czyli parku narodowego. Wedug stanu na 31.12.2009 r. wwojewdztwie istniao: 107 rezerwatw przyrody o cznej powierzchni 30,8 tys. ha, co stanowio 1,3% powierzchni wojewdztwa (Polska 0,5%) iuplasowao Warmi iMazury na 1 miejscu wkraju; 8 parkw krajobrazowych (Mazurski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Pojezierza Iawskiego, Park Krajobrazowy Wzgrz Dylewskich, Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elblskiej, Welski Park Krajobrazowy, Brodnicki Park Krajobrazowy, Grzniesko-Lidzbarski Park Krajobrazowy) zajmujcych cznie powierzchni 144,9 tys. ha (razem zrezerwatami ipozostaymi formami ochrony przyrody wparkach krajobrazowych), tj. 6,0% wojewdztwa (Polska 8,3%); 66 obszarw chronionego krajobrazu o powierzchni 951,9 ha (cznie zrezerwatami ipozostaymi formami ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu) stanowicych 39,4% wojewdztwa (Polska 22,6%);
1 stanowisko dokumentacyjne opowierzchni 2,0 ha; 291 uytkw ekologicznych opowierzchni 4,5 tys. ha (0,2% powierzchni wojewdztwa, Polska 0,2%); 17 zespow przyrodniczo-krajobrazowych opowierzchni 20,9 tys. ha (0,9% powierzchni wojewdztwa, Polska 0,3%); 2556 pomnikw przyrody. Przyrodnicza charakterystyka wojewdztwa warmisko-mazurskiego uwzgldniajca tylko trzy wskaniki, tj.: powierzchni zbiornikw wodnych, stopie lesistoci oraz powierzchni obszarw prawnie chronionych jest charakterystyk niepen. Ukazanie potencjau tkwicego wwalorach naturalnych regionu ijak moe by on zaktywizowany jest jednak niezbdne, jeeli chce si wpeni wykorzysta szanse na tworzenie nowych miejsc pracy wynikajcych z tych uwarunkowa. Tym bardziej, e w wiadomoci mieszkacw innych wojewdztw oraz nierzadko innych krajw, wojewdztwo warmisko-mazurskie jest postrzegane jako region onieskaonej przyrodzie. Stwarza to szanse do rozwoju turystyki, rolnictwa oraz przemysu czystych technologii atym samym sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy wtych sektorach.
2.3. Uwarunkowania demograficzne

Stan istruktura ludnoci Jednym z podstawowych, a zarazem jednym z najwaniejszych uwarunkowa rozwoju danego obszaru jest stan ludnoci ijego zmiany. Procesy demograficzne maj bowiem bardzo istotny wpyw na gospodark izjawiska spoeczne zachodzce na danym terenie. Zpunktu widzenia poday zasobw pracy to wanie sytuacja ludnociowa danego regionu, adokadniej wielko istruktura populacji ludnoci, a zwaszcza dynamika jej zmian kreuj sytuacj na lokalnym rynku pracy. Ponadto rozmieszczenie ludnoci, jej struktura, zmiany izachowania oraz migracje, wznacznym stopniu pomagaj wopracowywaniu prognoz iplanowaniu rozwoju gospodarki danego regionu. Dziki takim badaniom mona przewidywa lub nawet ksztatowa rozwj zarwno owiaty ikierunkw ksztacenia zawodowego, jak irozwj budownictwa
20
Tabela 6. Wybrane cechy demograficzne w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Ludno wedug pci mczyni kobiety Kobiety na 100 mczyzn Ludno wedug miejsca zamieszkania miasto wie Wskanik urbanizacji demograficznej Wskanik ruralizacji demograficznej Ludno na 1 km2 Mediana wieku mczyni kobiety Przecitne dalsze trwanie ycia mczyni kobiety rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS. 70,0 79,4 70,0 79,7 70,7 79,8 71,3 80,4 33,1 36,9 33,7 37,5 35,9 39,8 34,7 38,5 857 850 570 751 60,0 40,0 59 855 183 570 972 60,0 40,0 59 854 339 572 779 59,9 40,1 59 852 651 574 590 59,7 40,3 59 99,4 100,7 2005 1 428 601 697 318 731 283 105 2007 1 426 155 695 039 731 116 105 2009 1 427 118 695 542 731 576 105 2010 ogem 1 427 241 695 631 731 610 105 2005=100 99,9 99,8 100,0 -
mieszkaniowego oraz rozwj imodernizacj rnych gazi przemysu. Wnikliwe analizy przestrzennych zalenoci midzy tymi zagadnieniami s bardzo istotne wdziaaniach na rzecz koncentracji inwestycji iwzrostu gospodarczego. Wedug stanu na 31 XII 2010 r. wojewdztwo warmisko-mazurskie zamieszkiwao ponad 1,4 mln osb, co stanowio 3,7% ludnoci Polski (12 miejsce wkraju). Wlatach 2005, 2007, 2009 i2010 populacja ludnoci na tym terenie utrzymywaa si na zblionym poziomie. Wedug prognoz demograficznych Gwnego Urzdu Statystycznego do 2035 r. liczba ludnoci wojewdztwa bdzie stopniowo malaa. Szacuje si, e do tego czasu, wporwnaniu do 2010 r., liczba ludnoci zmniejszy si o8,3% iw2035 r. wyniesie 1,3 mln osb. Bezporedni przyczyn tego zjawiska, obserwowan ju od kilku lat, jest malejcy zroku na rok przyrost naturalny spowodowany przewag liczebn zgonw nad urodzeniami. Dodatkowym czynnikiem obniajcym dynamik liczebnoci populacji jest ujemne saldo migracji, ktre w znaczny sposb pomniejsza wielko zasobw pracy, atake potencja rozrodczy ludnoci. Ludno wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest stosunkowo moda. W 2010 r. przecitny mczyzna mia 34,7 lat (Polska 36,2), akobieta 38,5 (Polska 40,0). Dugo ycia ludnoci regionu stopniowo wydua si. Kobiety na tym terenie yj rednio o9 lat duej ni mczyni, adugo ich ycia wynosi 80,4 lata. Naley jednak podkreli, e wporwnaniu do 2005 r. zanotowano wzrost przecitnego trwania ycia zarwno mczyzn (o 1,3 roku), jak ikobiet (o1,0 rok). Wojewdztwo warmisko-mazurskie jest najsabiej zaludnionym regionem wPolsce, redni wskanik zaludnienia w2010 r. wynosi 59 osb na km2 (Polska 122) i od 2005 r. utrzymuje si on na identycznym poziomie. Na nisk warto tego wskanika ma wpyw mae zaludnienie obszarw wiejskich, gdzie na 1 km2
w2010 r. przypaday zaledwie 24 osoby (Polska 51) iobok wojewdztwa podlaskiego bya to najnisza warto wkraju. W miastach wojewdztwa warmisko-mazurskiego w 2010 r. mieszkao 852,7 tys. osb, co przeoyo si na warto wskanika urbanizacji demograficznej, ktry wynis 59,7% (Polska 60,9%) iuplasowa wojewdztwo na 10 miejscu wkraju. Wwietle przytoczonych danych wojewdztwo warmisko-mazurskie jawi si jako region sabo demograficznie zurbanizowany. Warto tutaj take zwrci uwag na relacje liczbowe pomidzy zbiorowoci mczyzn ikobiet, warunkuj one bowiem przysze procesy demograficzne, a take odgrywaj wan rol w spoeczno-gospodarczym rozwoju regionu. Dobrym miernikiem opisujcym relacj liczby mczyzn do liczby kobiet jest wskanik feminizacji. W strukturze ludnoci wojewdztwa warmiskomazurskiego przewaaj kobiety, ktrych udzia w2010 r. wynosi 51,3% (Polska 51,7%). Przeoyo si to na warto wskanika feminizacji. W2010 r., identycznie jak wpozostaych latach, na 100 mczyzn przypadao 105 kobiet (Polska 107). We wszystkich powiatach wojewdztwa populacja kobiet przewyszaa liczebnie populacj mczyzn. W2 powiatach, tj. m. Olsztyn (115) im. Elblg (109) warto tego wskanika przekroczya redni wojewdzk. Biorc pod uwag fakt, e kobiety yj duej, naley spodziewa si, e tendencja taka bdzie utrzymywaa si rwnie wnajbliszych latach. Rozmieszczenie ludnoci w wojewdztwie warmisko-mazurskim jest zrnicowane terytorialnie. Najwikszy odsetek populacji Warmii i Mazur mieszka w powiatach: m. Olsztyn i m. Elblg. cznie na tym terenie mieszkao 21,2% ludnoci wojewdztwa. Poza powiatami miejskimi, najwiksza liczba ludnoci wystpia wpowiatach olsztyskim iostrdzkim, wkadym ztych powiatw liczba ludnoci przekroczya 100 tys. icznie stanowia 15,6%
21
ogu ludnoci wojewdztwa. Najmniej osb mieszkao wpowiatach: wgorzewskim (1,6%), godapskim (1,9%), nidzickim (2,3%) oraz oleckim (2,4%). Wskanik gstoci zaludnienia jest znacznie zrnicowany przestrzennie. Jego wielko, poza powiatami miejskimi, wahaa si od 32 osb na km2 w powiecie piskim do 78 osb na km2 wpowiecie eckim. Ludno wedug biologicznych grup wieku Kolejnym wanym podziaem populacji jest struktura ludnoci wedug grup wieku. Wyodrbniajc okrelone grupy wiekowe mona kierowa si waciwociami biologicznymi danej populacji istosowa podzia ludnoci wedug biologicznych grup wieku, bd te cechami ekonomicznymi i stosowa podzia ludnoci wedug ekonomicznych grup wieku. W przypadku pierwszego podziau wyodrbnia si nastpujce grupy: 0-14 lat, 15-64 lata oraz 65 lat iwicej. Podzia ten pozwala okreli, jaki odsetek ogu ludnoci stanowi dzieci, jaki ludno dorosa, ajaki ludzie starzy, iwkonsekwencji wskaza stopie zaawansowania demograficznej staroci ludnoci danego kraju lub regionu. Wbadanym okresie wwojewdztwie warmisko-mazurskim dokonyway si stopniowe przeobraenia w strukturze ludnoci wedug biologicznych grup wieku. Przede wszystkim obserwuje si spadek liczby dzieci wwieku 0-14 lat. Wanalizowanych latach zbiorowo dzieci zmniejszya si o23,2 tys., ajej udzia woglnej liczbie ludnoci zmniejszy si z17,7% w2005 r. do 16,1% w2010 r. (Polska 15,1%). W kolejnej grupie ludnoci, tj. w wieku 15-64 lata, nastpi wzrost liczby ludnoci z1010,7 tys. do 1029,3 tys. Natomiast udzia tej grupy wzrs z70,7% w2005 r. do 72,1% w2010 r. (Polska 71,4%). Zjawisko takie obserwowane jest powszechnie wcaym kraju. Liczebno populacji ostatniej grupy, czyli wwieku 65 lat iwicej, zwikszya si z165,2 tys. do 168,3 tys. tj. o1,9%, natomiast jej udzia wzrs z11,6% do 11,8% (Polska 13,6%). Zmiany te spowodowane s oglnie obserwowanym spadkiem urodze, jak rwnie wyduaniem si przecitnego trwania ycia ludnoci. Wystpujcy wzrost liczby ludnoci wwieku 65 lat iwicej oraz stae zwikszanie si jej udziau wiadcz onasilaniu si procesu starzenia demograficznego ludnoci. Ludno wedug ekonomicznych grup wieku Kolejnym wanym podziaem ludnoci jest struktura populacji wedug ekonomicznych grup wieku wwieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (mczyni 18-64 lata; kobiety 1859 lat) ipoprodukcyjnym (mczyni 65 lat iwicej; kobiety 60 lat iwicej). Zmiany wstrukturze ludnoci dokonujce si wedug takiego ujcia s cile zwizane zwnioskami dla procesw podaowych rynku pracy. Wwojewdztwie warmisko-mazurskim w2010 r. odsetek ludnoci wwieku przedprodukcyjnym wynosi 20,0% (Polska 18,7%), wwieku produkcyjnym 65,2% (Polska 64,4%), awwieku poprodukcyjnym 14,8% (Polska 16,9%). Wporwnaniu do 2005 r. nastpi stopniowy wzrost udziau ludnoci wwieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, przy jednoczesnym zmniejszaniu si udziau ludnoci w wieku przedprodukcyjnym. Spadek udziau ludnoci wostatniej zomawianych grup wynis 2,5 pp., co jest zwizane zcoraz mniejsz liczb urodze oraz stopniowym wchodzeniem wwiek penoletnoci rocznikw urodzonych wlatach 90-tych. Wanym czynnikiem determinujcym rozwj spoeczno-gospodarczy obszarw jest udzia ludnoci w wieku produkcyjnym.
Zjawiska demograficzne najsilniej oddziauj na gospodark wanie przez liczb istruktur ludnoci wtym wieku. Zbiorowo ta okrela wielko potencjalnych zasobw pracy, te za zkolei rozmiary zatrudnienia. Tak wic ludno wwieku produkcyjnym jest istotnym elementem siy produkcyjnej spoeczestwa. Udzia tej grupy wwojewdztwie warmisko-mazurskim wanalizowanych latach wzrs z64,1% w2005 r. do 65,2% w2010 r. Natomiast odsetek ludnoci wwieku poprodukcyjnym zwikszy si o1,4 pp. Analiza ekonomicznych grup wieku ludnoci wskazuje na istotne rnice pomidzy pciami. Na podkrelenie zasuguje duy udzia kobiet w wieku poprodukcyjnym. Zwizane jest to ze znacznie duszym przecitnym trwaniem ycia kobiet. Udzia kobiet w oglnej liczbie ludnoci w wieku poprodukcyjnym w 2010 r. w wojewdztwie by ponad dwukrotnie wikszy ni mczyzn iwynosi 70,7% (Polska 69,7%). Tendencja taka utrzymuje si ju od wielu lat.
Tabela 7. Ludno wojewdztwa warmisko-mazurskiego wedug ekonomicznych grup wieku i pci. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Ludno ogem wiek przedprodukcyjny mczyni kobiety wiek produkcyjny mczyni kobiety wiek poprodukcyjny mczyni kobiety Ludno wwieku nieprodukcyjnym na 100 osb wwieku produkcyjnym 2010 2005 2007 2009 ogem 1 427 241 2005=100 99,9
1 428 601
1 426 155
1 427 118
322 093 164 942 157 151 915 235 470 953 444 282 191 273 61 423 129 850
304 286 155 804 148 482 924 185 477 249 446 936 197 684 61 986 135 698
291 183 149 268 141 915 929 899 484 437 445 462 206 036 61 837 144 199
285 743 146 529 139 214 930 282 487 133 443 149 211 216 61 969 149 247
88,7 88,8 88,6 101,6 103,4 99,7 110,4 100,9 114,9
56,1
54,3
53,5
53,4
Ze spoeczno-ekonomicznego, atake demograficznego punktu widzenia istotna jest relacja ludnoci w wieku nieprodukcyjnym (przed- i poprodukcyjnym) do ludnoci w wieku produkcyjnym. Miernik ten informuje ostopniu ekonomicznego obcienia ludnoci wwieku produkcyjnym ludnoci pozosta. Na kade 100 osb w wieku produkcyjnym w 2010 r. przypaday 53,4 osoby wwieku nieprodukcyjnym (Polska 55,2). Wporwnaniu do 2005 r. wielko wskanika obcienia demograficznego obniya si,
22
na co wpyw mia wzrost liczby ludnoci wwieku produkcyjnym ispadek liczby ludnoci wwieku przedprodukcyjnym. Ruch naturalny ludnoci Liczba urodze jest wielkoci zalen od wielu czynnikw, ktre mona podzieli na dwie grupy: czynniki demograficzne m.in. liczba istruktura kobiet wwieku rozrodczym oraz liczba zawieranych maestw; czynniki pozademograficzne tj. ekonomiczne, socjologiczne, psychologiczne, prawno-administracyjne itp. W 2010 r. w wojewdztwie warmisko-mazurskim urodzio si 15,8 tys. dzieci, tj. o 6,7% wicej ni w 2005 r. Dane GUS za lata 2003-2010 wskazuj, e rok 2003 by rokiem najniszych wpowojennej historii liczby urodze, a poczwszy od 2004 r. obserwowany jest powolny ich wzrost. Spadek liczby urodze wostatnich latach by spowodowany przede wszystkim zmniejszeniem si liczby zawieranych maestw, wzrostem wieku osb wstpujcych wzwizek maeski oraz opnianiem czasu przychodzenia na wiat pierwszego dziecka. Zkolei na wzrost liczby urodze od 2004 r. wpyw miao wejcie w wiek rozrodczy rocznikw wyu demograficznego. Na 1000 ludnoci w2010 r. przypadao 11,0 urodze ywych (Polska 10,8), podczas gdy w2005 r. byo to 10,3. We wszystkich analizowanych latach wrd ogu urodze w wojewdztwie przewaali chopcy. Rozpatrujc przestrzenne natenie liczby urodze zaobserwowano, e w 2010 r. najwicej dzieci urodzio si wOlsztynie iotaczajcym go powiecie olsztyskim. Jednym zczynnikw ksztatujcych liczb urodze jest stan istruktura kobiet bdcych wwieku rozrodczym, tj. wwieku 15-49 lat. W2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim wwieku rozrodczym bya co druga kobieta. Jednak liczba kobiet wwieku najwikszej podnoci wporwnaniu do 2005 r. zmniejszya si o5,0%.
Tabela 8. Ruch naturalny ludnoci wojewdztwa warmisko-mazurskiego

WYSZCZEGLNIENIE Urodzenia ywe mczyni kobiety Zgony ogem mczyni kobiety Zgony niemowlt mczyni kobiety Przyrost naturalny mczyni kobiety Urodzenia ywe na 1000 ludnoci Zgony ogem na 1000 ludnoci Zgony niemowlt na 1000 urodze ywych Przyrost naturalny na 1000 ludnoci 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
14 776 7628 7148 12 421 6999 5422 94 55 39 2355 629 1726
15 616 8073 7543 12 920 7317 5603 84 43 41 2696 756 1940
16 538 8593 7945 13 187 7241 5946 83 47 36 3351 1352 1999
15 771 8096 7675 12 942 7088 5854 75 44 31 2829 1008 1821
106,7 106,1 107,4 104,2 101,3 108,0 79,8 80,0 79,5 120,1 160,3 105,5
10,3
10,9
11,6
11,0
8,7
9,0
9,2
9,0
6,4
5,4
5,0
4,8
1,6
1,9
2,3
2,0
23
Kolejnym wanym czynnikiem wpywajcym na przysze procesy demograficzne jest liczba zgonw na danym terenie. W2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim zmaro 12,9 tys. osb, tj. o4,2% wicej wporwnaniu do 2005 r. Wzrost liczby zgonw w duej mierze jest zwizany ze wzrostem liczebnym populacji osb w wieku powyej 65 lat. Wskanik liczby zgonw na 1000 ludnoci wynosi 9,0 (Polska 9,9) wobec 8,7 w2005 r. Jego warto wzrosa rwnie wwikszoci powiatw. Powszechnie obserwowanym zjawiskiem s czstsze zgony mczyzn ni kobiet. Wskanikiem syntetycznym, najlepiej oddajcym przemiany umieralnoci wedug pci jest dugo przecitnego dalszego trwania ycia, wiadomo bowiem, e mczyni yj krcej ni kobiety. Nadumieralno mczyzn uzasadniana jest m.in. rnicami biologicznymi, wikszym obcieniem prac czy te niehigienicznym trybem ycia. To sprawia, e najwaniejsze przyczyny zgonw oddziauj na mczyzn ze znacznie wikszym nateniem ni na kobiety. Odsetek zgonw mczyzn wwojewdztwie warmisko-mazurskim we wszystkich analizowanych latach przekracza 50%. Od wielu ju lat najwaniejszymi przyczynami zgonw s tzw. choroby cywilizacyjne, do ktrych zalicza si choroby ukadu krenia oraz nowotwory. Udzia pierwszej zomawianych grup wrd ogu zgonw wwojewdztwie warmisko-mazurskim jest najwikszy iw2009 r. wynosi 41,6% (Polska 46,2%), adrugiej 26,5% (Polska 25,0%). W porwnaniu do 2005 r. liczba zgonw wywoanych chorobami ukadu krenia wzrosa o13,3%, aspowodowanych nowotworami o6,4%. W2010 r. wskanik umieralnoci niemowlt na 1000 urodze ywych ksztatowa si na poziomie 4,8 (Polska 5,0) iby niszy wporwnaniu do 2005 r. Przyrost naturalny wwojewdztwie w2010 r. wynis 2,8 tys. osb iby wyszy wporwnaniu do 2005 r. o0,5 tys. osb. Wprzeliczeniu na 1000 ludnoci, jego warto w2010 r. ksztatowaa si na poziomie 2,0 (Polska 0,9), aw2005 r. 1,6. Analizujc liczb urodze izgonw nie mona zapomnie owanym wspczynniku, jakim jest wspczynnik dynamiki demograficznej. Wyraa on stosunek liczby urodze ywych, zarejestrowanych wbadanym okresie (najczciej roku) na danym terytorium do liczby zgonw wtym samym czasie. Wodrnieniu od przyrostu naturalnego, ktry wskazuje tylko rnic midzy liczb urodze azgonw, wskanik ten odzwierciedla wzajemne proporcje midzy tymi dwoma zjawiskami. Gdy roczna liczba urodze nie kompensuje rocznej liczby zgonw, oznacza to, e liczba ludnoci maleje, gdy rwnoway liczba ludnoci nie ulega zmianie, natomiast gdy liczba urodze nie tylko kompensuje liczb zgonw, lecz take daje nadwyk urodze, oznacza to, e liczba ludnoci wzrasta. W2010 r. wspczynnik ten wwojewdztwie warmisko-mazurskim ksztatowa si na poziomie 1,219 (Polska 1,092), co oznacza, e liczba ludnoci wwojewdztwie stopniowo wzrasta. Warto tego wskanika w2010 r. bya wysza wporwnaniu do 2005 r., kiedy to wynosia 1,190. Do kolejnych wspczynnikw, ktre wsposb syntetyczny charakteryzuj procesy demograficzne zalicza si wspczynnik dzietnoci iwspczynnik reprodukcji brutto. Wspczynnik dzietnoci pozwala oceni stopie zastpowalnoci pokole iuzyska odpowied na pytanie, czy yjce wspczenie generacje zostan zastpione przez przysze pokolenia. Najkorzystniejsz sytuacj de-
mograficzn okrela wspczynnik dzietnoci ksztatujcy si na poziomie 2,1-2,15. Wskanik dzietnoci na tym poziomie oznacza wic sytuacj, wktrej kade 100 kobiet wcaym okresie swojej podnoci urodzioby przecitnie 210-215 dzieci, zapewniajc tym samym odtworzenie populacji14. W2010 r. wspczynnik ten w wojewdztwie warmisko-mazurskim wynis 1,406 (Polska 1,382). Wynika ztego, e obecnie odlego, ktra dzieli wojewdztwo od prostej zastpowalnoci pokole, jest do dua inie jest wstanie do niej powrci przez najblisze lata. Wedug prognoz jeeli przez duszy czas przecitny wspczynnik dzietnoci utrzyma si na poziomie zblionym do 1,24, to kada kolejna generacja bdzie o40% mniej liczna od generacji swoich rodzicw. Wspczynnik reprodukcji brutto stanowi modyfikacj wspczynnika dzietnoci. Rnica polega na tym, e jest on obliczany jedynie w linii eskiej. Wspczynnik reprodukcji brutto okrela redni liczb ywo urodzonych dzieci pci eskiej przypadajc na jedn kobiet bdc wwieku rozrodczym. Wspczynnik reprodukcji brutto w2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim ksztatowa si na poziomie 0,684 (Polska 0,665). Dla zachowania zastpowalnoci prostej konieczne jest, aby kada kobieta pozostawia po sobie przynajmniej jedn crk, ktra wprzyszoci podejmie rol matki. Tymczasem poziom wspczynnika wskazuje, e wobecnej sytuacji wojewdztwa pokolenie dzieci zastpi wprzyszoci jedynie w68% liczebno swoich rodzicw. Do kolejnych cech charakteryzujcych ruch naturalny ludnoci iwpywajcych na trendy podstawowych procesw demograficznych zalicza si maestwa irozwody. Liczba zawieranych maestw jest zalena zarwno od struktury wieku ludnoci, jak i uwarunkowa spoeczno-gospodarczych. Na czsto zawierania maestw mog mie wpyw czynniki pozademograficzne, do ktrych zaliczamy m.in. utrudniajce usamodzielnianie si modych ludzi zwizane zkopotami zuzyskaniem mieszkania oraz ze znalezieniem odpowiedniej, zgodnej zkwalifikacjami oraz preferencjami pracy. W2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim zawarto 8,4 tys. maestw, to jest o7,2% wicej ni w2005 r. Wspczynnik obrazujcy liczb nowo zawartych zwizkw maeskich na 1000 ludnoci w2010 r. wynosi 5,9 (Polska 6,0), awposzczeglnych powiatach waha si od 5,3 wpowiecie olsztyskim do 6,6 wpowiatach nidzickim i piskim. W strukturze zawieranych na Warmii iMazurach maestw przewaay zwizki wyznaniowe, ich odsetek w2005 r. wynosi 68,6%, awkolejnych latach zmniejsza si na rzecz zwizkw cywilnych iw2010 r. wynis 63,8%. Podobna tendencja miaa miejsce wPolsce, jednake spadek udziau zwizkw wyznaniowych by wolniejszy. Zauwaaln tendencj (zarwno w wojewdztwie, jak i w kraju) jest przesuwanie wczasie decyzji ozawarciu maestwa. Pozytywnym zjawiskiem jest znaczny spadek natenia liczby maestw osb najmodszych (do 19 roku ycia). W2010 r. najwicej nowoecw miao 25-29 lat (w2005 r. dominowali 20-24-latkowie). Zanotowano take wzrost liczby maonkw 30-34 letnich. Z kolei w grupach wiekowych powyej 45 roku ycia intensywno zawierania zwizkw maeskich ulega zmniejszeniu15. Obok maestw decydujcy wpyw w zakresie rozrodczoci ludnoci maj rozwody. Zjawisko rozwodw stanowi istotny problem
24
14 Ludno, ruch naturalny i migracje w wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. Urzd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2011 r., s. 19. 15 Tame, s. 19.
w sensie demograficznym, jako czynnik zmniejszajcy reprodukcj ludnoci ijednoczenie jako jeden zwaniejszych problemw spoecznych. W 2010 r. w wojewdztwie warmisko-mazurskim prawomocnie orzeczono 2,9 tys. rozwodw ibyo to o5,2% mniej w stosunku do 2005 r. Wspczynnik rozwodw, wyraony liczb rozwodw wprzeliczeniu na 1000 ludnoci, w2010 r. wynosi 2,0 (Polska 1,6) i obok wojewdztw dolnolskiego i zachodniopomorskiego by najwyszy w kraju. Natomiast na 1000 zawartych maestw rednio przypadao 346,4 rozwody (Polska 268,5). Pod tym wzgldem wojewdztwo warmisko-mazurskie uplasowao si na 3 miejscu wkraju, za wojewdztwami: dolnolskim izachodniopomorskim. Wostatnich trzech latach przyrost tego wskanika na terenie Warmii iMazur by wikszy ni winnych regionach kraju. Analiza liczby rozwodw wedug wieku wykazaa, e wczesny wiek zawierania maestwa nie sprzyja ich trwaoci, bowiem najwikszy udzia wrd rozwodzcych si miay osoby, ktre zawary zwizek maeski wwieku 20-24 lat16. Migracje Struktury demograficzne i spoeczne oraz stosunki ludnociowe ulegaj do zasadniczym zmianom wnastpstwie ruchu migracyjnego ludnoci. Charakterystyczn cech migracji jest bowiem bezporednio iszybko oddziaywania na skady strukturalne irozmieszczenie przestrzenne ludnoci, czego nie mona powiedzie ourodzeniach izgonach, ktre maj biologiczne uwarunkowania, ajednoczenie s mniejsze wswych rozmiarach ilociowych17. Wmiar pena obserwacja zjawiska migracji ludnoci, zarwno wewntrznych, jak izagranicznych, jest bardzo utrudniona (wrcz niemoliwa) poniewa oficjalna statystyka jest wstanie uchwyci tylko zarejestrowane formalnie przemieszczenia ludnoci wewntrz kraju iza granic. Mona zatem sdzi, e te statystycznie uchwytne migracje ludnoci s tylko niewielk czci rzeczywistych przemieszcze migracyjnych ludnoci Polski. Dlatego te, analizujc dane dotyczce migracji mona wskaza tylko na pewne kierunki przemieszcze ludnoci. Nie mona natomiast na podstawie takich rejestrowanych migracji oceni ilociowej skali badanego zjawiska.
Tabela 9. Ruch migracyjny ludnoci na pobyt stay w wojewdztwie warmisko-mazurskim (liczba osb)
WYSZCZEGLNIENIE 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
Migracje wewntrzne na pobyt stay napyw odpyw saldo na 1000 ludnoci 17 055 19 316 -2261 -1,6 20 417 23 158 -2741 -1,9 15 491 18 205 -2714 -1,9 16 772 19 493 -2721 -1,9 98,3 100,9 -
Migracje zagraniczne na pobyt stay imigracja emigracja saldo na 1000 ludnoci Saldo migracji wewntrznych izagranicznych na pobyt stay na 1000 ludnoci 293 1130 -837 -0,6 621 1672 -1051 -0,7 674 744 -70 0,0 755 740 15 0,0 257,7 65,5 -
-3098
-3792
-2784
-2706
-2,2
-2,7
-1,9
-1,9
W wojewdztwie warmisko-mazurskim we wszystkich analizowanych latach notowano ujemne saldo migracji staej, tzn. e liczba wymeldowa zpobytu staego przewyszaa liczb nowych zameldowa. Przewag odpywu ludnoci nad napywem rejestrowano zarwno wruchu midzywojewdzkim, jak izagranicznym. W2010 r. oglne saldo migracji wwojewdztwie warmisko-mazurskim przyjo warto ujemn i wynioso -2706 osb. Ujemn warto osigno take saldo migracji wewntrznych (-2721). Ointensywnoci ruchu wdrwkowego ludnoci mwi saldo mi-
16 Tame, s. 21. 17 Prognoza liczby ludnoci na lata 2008-2035 opracowana przez Gwny Urzd Statystyczny. Warszawa 2008 r., s. 70.
25
Tabela 10. Prognoza liczby ludnoci wojewdztwa warmisko-mazurskiego do 2035 r.

WYSZCZEGLNIENIE Ludno ogem wtys. mczyni kobiety miasta wie Liczba kobiet wwieku 15-49 lat Urodzenia ywe ogem na 1000 ludnoci Zgony ogem na 1000 ludnoci Przyrost naturalny ogem na 1000 ludnoci 2010 1427,2 695,6 731,6 852,7 574,6 358,5 15 771 11,0 12 942 9,0 2829 2,0 2015 1413,3 687,1 726,1 842,2 571,1 338,6 16 091 11,4 14 302 10,1 1789 1,3 2020 1400,6 680,6 720,0 835,1 565,5 322,4 14 325 10,2 14 715 10,5 -390 -0,3 2025 1379,7 670,2 709,5 824,2 555,5 307,5 12 194 8,8 14 988 10,9 -2794 -2,0 2030 1348,0 654,4 693,5 806,9 541,0 289,8 10 679 7,9 15 386 11,4 -4707 -3,5 2035 ogem 1309,4 635,9 673,5 785,6 523,8 263,8 10 254 7,8 15 981 12,2 -5727 -4,4 2010=100 91,7 91,4 92,1 92,1 91,2 73,6 65,0 123,5 -
gracji staej liczone na 1000 mieszkacw, ktre ksztatowao si na poziomie od -2,2 w2005 r. do -1,9 w2010 r. Zjawisko migracji na Warmii iMazurach jest przestrzennie zrnicowane. Wwikszo powiatw w2010 r. odnotowano ujemne saldo migracji na pobyt stay. Przyrostem liczby ludnoci (wwyniku migracji) wyrniay si jedynie powiaty pooone wssiedztwie Olsztyna powiat olsztyski iElblga powiat elblski atake powiat ecki. Ruch migracyjny w obrbie wojewdztwa nie powoduje zmian w liczbie mieszkacw regionu, ale decyduje o przestrzennym rozmieszczeniu ludnoci na jego terenie. Zkolei ruch wdrwkowy midzywojewdzki obejmuje przemieszczenia ludnoci zwojewdztwa do innych wojewdztw iodwrotnie. Mieszkacy Warmii iMazur najczciej migrowali do wojewdztw ssiednich, tj.: kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego, pomorskiego i podlaskiego. Ludno napywajca na Warmi iMazury rwnie pochodzia gwnie ztych wojewdztw18. Rozmiary imigracji rejestrowanej (na pobyt stay) wwojewdztwie warmisko-mazurskim wanalizowanych latach byy mniejsze ni rozmiary emigracji, oczym wiadczy ujemne saldo migracji zagranicznych. W2010 r., po raz pierwszy, napyw ludnoci zzagranicy by wikszy ni odpyw za granic (o15 osb). Liczba mieszkacw opuszczajcych wojewdztwo, wcelu osiedlenia si na stae za granic, zmieniaa si wkolejnych latach. Po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej zjawisko emigracji wzroso, tak wic na pocztku omawianego okresu liczba emigrantw wzrosa z1,1 tys. w2005 r. do 1,7 tys. w2007 r. Po 2007 r. liczba wyjazdw za granic zkraju, zroku na rok zmniejszaa si. Wtym samym czasie liczba osb przybywajcych z zagranicy do wojewdztwa warmiskomazurskiego (imigracja) wzrastaa od 0,3 tys. w2005 r. do 0,8 tys. w2010 r. Wlatach 2009-2010 rozmiary emigracji iimigracji ksztatoway si na zblionym poziomie. Podsumowujc naley zauway, e zmiany wstrukturze ludnoci ksztatowane s przez trzy czynniki: liczb urodze, liczb zgonw iliczebno
migrantw. Ten ostatni czynnik moe powodowa zarwno starzenie si, jak i odmadzanie spoeczestwa w zalenoci od tego, w jakim wieku jest migrujca ludno. Wmigracjach jednak czciej uczestniczy ludno modsza, dlatego te migracje wpywaj na odmodzenie si spoeczestw tych terenw, na ktre przybywaj migranci i starzenie si ludnoci obszarw, zktrych migranci odchodz. Wprzypadku zgonw, to ich wpyw na odmadzanie czy te starzenie ludnoci sprowadza si do problemu, wjakich grupach wieku nastpuje spadek poziomu umieralnoci, aprzy yciu pozostaje wicej osb. Gwnym czynnikiem powodujcym zmiany wstrukturze ludnoci s urodzenia, gdy dziki wysokiej czstoci urodze szybko ronie liczba dzieci izwiksza si ich udzia procentowy woglnej liczbie ludnoci iodwrotnie. Spadek poziomu urodze zmniejsza natomiast liczb dzieci, atym samym powiksza wzgldny udzia populacji wstarszym wieku. Prognozy demograficzne Prognozy liczby ludnoci zarwno dla Polski, jak i wojewdztwa warmisko-mazurskiego nie s optymistyczne. Populacja wojewdztwa warmisko-mazurskiego na przestrzeni lat 2010-2035 zmniejszy si o117,8 tys. osb, przy czym wstrukturze wedug pci zmiany te bd stosunkowo niewielkie. Spowodowane to bdzie spadkiem liczby urodze oraz wzrostem liczby zgonw. Zprzeprowadzonych prognoz wynika, e liczba urodze wlatach 2010-2035 w wojewdztwie zmniejszy si o 35,0% (Polska 34,1%), a liczba zgonw wzronie o 23,5% (Polska 19,1%). Na 1000 ludnoci w2035 r. bdzie przypadao 7,8 urodze (Polska 7,6) i12,2 zgonw (Polska 12,5). Na spadek liczby urodze podstawowy wpyw nadal bdzie miao przeksztacanie wzorca podnoci wedug wieku, polegajce na przesuwaniu wieku najwikszego natenia urodze do starszych grup, co oznacza odkadanie urodze wczasie. Zuwagi na fakt, e rodz ibd rodzi kobiety wcoraz pniejszym wieku, nie mona oczekiwa penej rekompensaty urodze odoonych wczasie przez roczniki zostatniego wyu demograficznego. Na zmian podejcia modych osb do posiadania dzieci oraz czenia ksztacenia, pracy zawodowej z tworzeniem rodziny oraz prokreacj wpyw moe mie rozwj gospodarczy, poprawa sytuacji materialnej rodzin, rozwj usug spoecznych oraz korzystna, dobrze przemylana polityka rodzinna19.
18 Prognoza liczby ludnoci na lata 2008-2035 opracowana przez Gwny Urzd Statystyczny. Warszawa 2008 r., s. 70.
26
19 Tame, s. 41.
Wkolejnych latach dugo przecitnego trwanie ycia mczyzn ikobiet wwojewdztwie nadal bdzie wzrasta, nastpi wic dalsze pogbianie si procesu starzenia si ludnoci20. Tym bardziej, e wedug prognoz demograficznych dalej bdzie pogbia si spadek liczby ludnoci wwieku do 14 lat, awzrasta udzia ludnoci wgrupie powyej 65 roku ycia. Udzia pierwszej zomawianych grup zmniejszy si o25,8%, audzia ludnoci wwieku poprodukcyjnym wzronie o78,4%. Wpyw na to bdzie mie upowszechnienie si pro-zdrowotnego stylu ycia, zmiany struktury wyksztacenia ludnoci, zwikszenie dostpnoci usug medycznych iopiekuczych oraz podnoszenie jakoci tych usug. Pod wzgldem demograficznym okres ten bdzie mniej wymagajcy dla gospodarki, gdy presja na tworzenie nowych miejsc pracy ztytuu przyrostu poday siy roboczej bdzie znacznie mniejsza. W wyniku powyszych procesw demograficznych nastpi rwnie zmiana w strukturze ludnoci wedug ekonomicznych grup wieku. W2010 r. udzia osb wwieku przedprodukcyjnym wwojewdztwie wynosi 20,0%, aw2035 r. bdzie wynosi 16,3% (Polska 15,6%). Zmniejszy si take udzia ludnoci wwieku produkcyjnym z65,2% w2010 r. do 57,5% w2035 r. (Polska 57,6%). Natomiast zwikszy si odsetek ludnoci w wieku poprodukcyjnym. Jej udzia wpopulacji wzronie z14,8% w2010 r. do 26,3% w 2035 r. (Polska 26,7%) Zmiany te bd miay negatywny wpyw na warto wspczynnika obcienia demograficznego, ktry w2035 r. wyniesie 74,0 (Polska 73,6), podczas gdy w2010 r. wynosi 53,4. Zmiany w liczbie i strukturze wieku ludnoci bd miay istotny wpyw na wielko zasobw pracy wperspektywie najbliszych 2025 lat. Te prawidowoci mog zmieni jedynie nowe trendy wzakresie migracji wewntrznych izagranicznych. Jednak jak wskazuj prognozy na lata 2010-2035 saldo migracji wwojewdztwie warmisko-mazurskim bdzie przyjmowao nadal wartoci ujemne.
na zmiany jakoci ycia oraz moliwoci przeksztace gospodarki wpodanym kierunku. Dostpne informacje oliczbie osb pracujcych pochodz zrnych rde, co wpewnym stopniu utrudnia analiz rynku pracy. Najpeniejsze dane uzyska mona z narodowych spisw powszechnych. Poniewa s one przeprowadzane na og co dziesi lat, istnieje potrzeba wykorzystania w analizie rynku pracy biecej sprawozdawczoci, mimo e nie obejmuje ona wszystkich kategorii pracujcych i uwzgldnia rne grupowania wewntrz populacji. Badaniem, ktre caociowo obejmuje poda pracy na poziomie wojewdzkim jest Badanie Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci (BAEL), przeprowadzane kwartalnie przez Gwny Urzd Statystyczny. Pozwala ono midzy innymi na okrelenie liczby osb zdolnych do wykonywania zaj zarobkowych (aktywnych zawodowo), atake tych, ktrzy nie pracowali, nie mieli pracy ijej nie poszukiwali (biernych zawodowo). Wane jest, i aktywni zawodowo to grupa osb reprezentujcych realne zasoby pracy, bowiem do tej kategorii zaliczane s osoby, ktre albo pracoway wmomencie badania (lub miay prac) albo tej pracy aktywnie poszukiway ibyy gotowe j podj zaraz po znalezieniu21. W wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. aktywnych byo 627 tys. osb ook. 3,3% wicej ni 2005 r. Nie tylko zwiksza si liczba ludnoci wwieku 15 lat iwicej, ale rwnie udzia osb aktywnych zawodowo. Wspczynnik aktywnoci zawodowej mieszkacw Warmii i Mazur w 2010 r. wynis 53,5% i od 2005 r. wzrs zarwno w przypadku mczyzn, jak i kobiet. Mczyni wykazywali si jednak wiksz aktywnoci zawodow (wspczynnik rwny 61,7%). Wspczynnik aktywnoci mieszkacw miast przewysza ten zanotowany dla zamieszkujcych wsie. Poniewa podstawow si rynku pracy s osoby wwieku produkcyjnym, niezwykle wany staje si stopie ich aktywnoci na rynku pracy. Wspczynnik aktywnoci zawodowej w2010 r. wynis 68,1% (dla mczyzn 72,6%, adla kobiet 63,1%). Wskanik zatrudnienia caej populacji wojewdztwa od 2005 r. stale ronie iw2010 r. osign poziom 48,3%. Tak samo jak wprzypadku wspczynnika aktywnoci, wysz warto przyj dla mczyzn imieszkacw miast. Najwyszy wskanik zatrudnienia zanotowano dla mczyzn wwieku 30-39 lat (83,5%). Wskanik zatrudnienia dla osb wwieku produkcyjnym wynis 61,5% (66,3% dla mczyzn i56,2% dla kobiet). Warmisko-mazurskie charakteryzowao si jednym zniszych wskanikw zatrudnienia wkraju (czternasta lokata, przed lskim izachodniopomorskim). Osoby pozostajce poza si robocz zakwalifikowane zostay do grupy biernych zawodowo. W 2010 r. takich osb byo w wojewdztwie 546 tys. istanowiy one 45,6% ludnoci obszaru. Ich odsetek wostatnich latach zmniejsza si. Poow nieaktywnych na rynku pracy stanowiy osoby z wyksztaceniem gimnazjalnym, podstawowym iniszym. Analiza sprawozdawczoci statystycznej wskazuje, i w 2009 r. wgospodarce narodowej pracowao na Warmii iMazurach 412,0
2.4. Spoeczne aspekty rozwoju

Z punktu widzenia spoeczestwa rozwj kluczowych sektorw wojewdztwa oznacza powinien popraw sytuacji na rynku pracy, edukowanie wkierunkach, ktre s potrzebne na tym rynku, atake stworzenie sprzyjajcych warunkw do ycia wregionie. Jednoczenie zakres dostpnoci infrastruktury spoecznej ijej cechy jakociowe s jednym zelementw warunkujcych moliwoci rozwoju regionw, porednio rwnie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej iaktywnoci spoeczno-ekonomicznej ludnoci. Wyposaenie winfrastruktur spoeczn wprzedszkola iszkoy rnych szczebli edukacji, mieszkania, obiekty ochrony zdrowia ipomocy spoecznej zjednej strony wiadczy opoziomie rozwoju, zdrugiej za stymuluje ten rozwj. Moe by elementem przycigajcym inwestorw do regionu, zachcajcym do osiedlenia si przez nowych mieszkacw, atake wyznacznikiem jakoci ycia. Rynek pracy Dziaajce wwojewdztwie przedsibiorstwa postrzegane s jako strategiczny partner rynku pracy gwnie ze wzgldu na moliwoci tworzenia nowych miejsc pracy, co przy istniejcym poziomie bezrobocia nie pozostaje bez znaczenia. Praca jest rwnie tym aspektem aktywnoci spoeczestwa, ktry najsilniej wpywa
20 Tame, s. 53.
21 Reprezentacyjnym badaniem BAEL objte s osoby w wieku 15 lat i wicej, bdce czonkami wylosowanych gospodarstw domowych. BAEL jest jedynym badaniem, ktre pozwala na szerok charakterystyk demograficzno-spoeczn populacji pracujcych, bezrobotnych i biernych zawodowo. Sprawozdawczo bieca GUS z zakresu rynku pracy obejmuje natomiast seri bada prowadzonych poprzez przedsibiorstwa i jednostki sfery budetowej oraz badanie bezrobocia rejestrowanego, obejmujce sprawozdawczo Powiatowych Urzdw Pracy.
27
tys. osb, wtym 54,1% wsektorze usugowym, 29,6% wprzemysowym i16,2% wrolniczym. Od pocztku analizowanego okresu zanotowano wzrost liczby pracujcych o3,8%. Wporwnaniu z2005 r. zauway mona nieznaczne zmiany sektorowej struktury zatrudnienia zmniejszenie si udziau pracujcych w rolnictwie na rzecz usug.
Wwojewdztwie warmisko-mazurskim problem bezrobocia na rynku pracy jest powanym zjawiskiem spoecznym oraz ekonomicznym. W2010 r. pracy nie miao 105,9 tys. osb (wtym 53,0% to kobiety). Od pocztku badanego okresu liczba bezrobotnych spada o29,8% iby to podobny spadek dla obu pci.
Tabela 11. Aktywno ekonomiczna ludnoci wedug BAEL (przecitna w roku)

WYSZCZEGLNIENIE Ludno wwieku 15 lat iwicej wtys. mczyni kobiety Aktywni zawodowo wtys. mczyni kobiety Bierni zawodowo wtys. mczyni kobiety 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
Tabela 12. Bezrobotni zarejestrowani wedug pci i typu (liczba osb)

WYSZCZEGLNIENIE Ogem mczyni kobiety 2010 2005 2007 2009 ogem 105 942 49 814 56 128 52 272 24 125 28 147 84 233 38 520 45 713 2005=100 70,2 70,6 69,8 69,2 67,8 70,4 68,5 71,9 65,9
150 910 70 510 80 400 75 577 35 581 39 996 123 004 53 607 69 397
98 995 40 600 58 395 51 416 20 561 30 855 79 893 30 373 49 520
109 181 52 847 56 334 53 860 25 639 28 221 82 755 37 949 44 806
1175,9
1187,3
1195,1
1197,7
101,9
Zamieszkali na wsi mczyni
567,8 608,0 607,0 333,0 274,0 553,0 218,0 336,0
572,7 614,5 602,0 330,0 272,0 568,0 226,0 342,0
576,5 618,6 615,0 342,0 273,0 558,0 221,0 337,0
577,7 620,0 627,0 349,0 278,0 546,0 217,0 329,0
101,7 102,0 103,3 104,8 101,5 98,7 99,5 97,9
kobiety Bez prawa do zasiku mczyni kobiety
Sekcjami, wktrych w2009 r. pracowaa najwiksza liczba osb byo przetwrstwo przemysowe (C), rolnictwo, lenictwo, owiectwo irybactwo (A) oraz handel; naprawa pojazdw samochodowych (G). W porwnaniu z 2005 r. znaczcy przyrost liczby pracujcych zanotowano w sekcjach: administrowanie i dziaalno wspierajca (N), budownictwo (F) oraz informacja ikomunikacja (J), natomiast spadek w sekcjach: dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna (M), transport igospodarka magazynowa (H) oraz przetwrstwo przemysowe (C). Podmioty sektora publicznego skupiay wwojewdztwie 27,1% pracujcych. Wsektorze prywatnym znalazo si 72,9% posiadajcych prac. Przecitne zatrudnienie w warmisko-mazurskim w 2009 r. (bez podmiotw gospodarczych oliczbie pracujcych do 9 osb ibez zatrudnionych poza granicami kraju) wynioso 272,4 tys. etatw. Przetwrstwo przemysowe skupio 75,5 tys. zatrudnionych, edukacja 37,4 tys., ahandel; naprawa pojazdw samochodowych 35,4 tys. osb. Przyrostowi liczby pracujcych do 2008 r. towarzyszy wwarmisko-mazurskim spadek stopy bezrobocia, wostatnich dwch latach zanotowano jednak wyszy poziom wskanika ni w2008 r. Podobna tendencja zmian miaa miejsce wkraju, zt rnic, i w2010 r. wwojewdztwie zanotowano niszy poziom bezrobocia ni przed rokiem, a w Polsce wyszy. Stopa bezrobocia rejestrowanego na Warmii iMazurach w2010 r. wyniosa 20,0% (przy redniej krajowej rwnej 12,3%) ibya najwysza wPolsce.
Na wsi zamieszkiwao 49,3% bezrobotnych izauway mona nieznaczne zmniejszanie si bezrobocia na wsi odsetek osb nie posiadajcych pracy zamieszkujcych tereny wiejskie by nieco niszy ni w 2005 r. Niepokojco wysoki jest odsetek osb pozostajcych bez prawa do zasiku. W2010 r. wynis 79,5%. Byo to nieco mniej ni na pocztku analizowanego okresu, jednake wostatnich latach zaobserwowa mona jego przyrost. Wporwnaniu z2005 r. wzrs odsetek bezrobotnych poprzednio pracujcych (o3,2 pp.). Na rynku pracy wwojewdztwie warmisko-mazurskim zauway mona do duy udzia bezrobotnych modych, do 24 roku ycia (21,7%). Dominujc grup bezrobotnych w2010 r. stanowiy osoby wwieku 25-34 lata (28,6%). Kobiety stanowiy 57,8% tej grupy wiekowej. Bezrobotni pozostawali bez pracy do krtko wok. 72% przypadkw poniej roku (poniej 3 miesicy 35,6%, 3-6 miesicy 18,3%, 6-12 miesicy 18,0%). Osoby zarejestrowane wpowiatowych urzdach pracy, ktre nie znalazy zatrudnienia ponad 2 lata, stanowiy 11,5%. Wanym czynnikiem eliminujcym osoby zrynku pracy by sta pracy najczciej pracy nie miay osoby, ktre nigdy nie pracoway bd te, ktre przepracoway do 5 lat. Rynek pracy w wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. najmniej korzystny by dla osb z wyksztaceniem gimnazjalnym iniszym oraz zasadniczym zawodowym. Grupy te stanowiy cznie ponad 60% caej populacji bezrobotnych. Wporwnaniu z2005 r. udzia obu grup wliczbie osb pozostajcych bez pracy zmniejszy si, co jest pozytywnym zjawiskiem. Zaobserwowano natomiast wyszy odsetek bezrobotnych zwyksztaceniem wyszym irednim oglnoksztaccym. Analiza bezrobotnych wedug wyksztacenia i pci wskazuje na trudn sytuacj kobiet na rynku pracy lepsze wyksztacenie nie
28
uchronio ich przed bezrobociem. Przyczyn tego moe by fakt, i wwarunkach niskiego popytu na prac kobiety maj nierwne szanse wdostpie do pracy. Nie jest to jedynie specyfika Warmii iMazur zjawisko takie ma miejsce wcaym kraju. Podobnie jak wPolsce, wwojewdztwie wcoraz wikszej skali wystpuje te zjawisko bezrobocia wrd osb zwyksztaceniem wyszym. Jego przyczyny le zarwno po stronie popytowej (wynika to z maych zdolnoci gospodarki do tworzenia miejsc pracy dla specjalistw), jak ipodaowej (skonnoci do podnoszenia poziomu wyksztacenia, ktrych wynikiem jest zwikszenie poday kadr wysoko wyspecjalizowanych, jednak wwielu wypadkach nie wtych kierunkach, ktre s podane przez rynek).
(m.in. owietlenie, haas, mikroklimat), chemiczne (np. substancje chemiczne) oraz biologiczne (np. bakterie) wystpujce na obszarze miejsca pracy (whali fabrycznej, na stanowisku pracy), jak ina obszarze otaczajcym zakad pracy. Czynniki obniajce jako pracy badane s w trzech gwnych grupach: szkodliwe czynniki rodowiska pracy (wystpujce w procesie pracy, ktrych stenie lub natenie przekracza obowizujce normy), czynniki zwizane z uciliwoci pracy (czynnoci robocze wykonywane np. wwymuszonej pozycji ciaa, w warunkach cikiego wysiku fizycznego lub w warunkach szczeglnej uciliwoci) i czynniki zwizane z obsug maszyn szczeglnie niebezpiecznych. Badania zatrudnienia wwarunkach zagroenia dotycz podmiotw, w ktrych pracuje 10 i wicej osb. W wojewdztwie warmisko-mazurskim w2010 r. wtakich podmiotach wwarunkach zagroenia zatrudnionych byo ok. 12,9 tys. osb, wtym na zagroenia zwizane ze rodowiskiem pracy naraonych byo 7,9 tys. osb, na zagroenia zwizane zuciliwoci pracy 2,4 tys. osb, a na zagroenia zwizane z czynnikami mechanicznymi 2,7 tys. osb. Kolejnym czynnikiem oddziaujcym negatywnie na jako warunkw pracy s wypadki przy pracy. Badania dotyczce wypadkw przy pracy przeprowadzane s przez statystyk publiczn we wszystkich podmiotach gospodarczych, za pomoc statystycznej karty wypadku. Na ich podstawie wiadomo, i 2009 r. wydarzyo si na Warmii i Mazurach 3414 wypadkw przy pracy, w tym 2332 wypadkom ulegli mczyni. Wporwnaniu z2005 r. liczba osb poszkodowanych w wypadkach zmniejszya si, w wikszym stopniu wprzypadku mczyzn. Na 1000 osb pracujcych w 2009 r. wypadkom ulego 9 osb (w 2005 r. 11). Zmniejszy si take wskanik liczby poszkodowanych wwypadkach miertelnych na 100 tys. pracujcych z4,5 do 3,3. W2010 r. stwierdzono wwojewdztwie 82 choroby zawodowe, w tym gwnie choroby zakane lub pasoytnicze albo ich nastpstwa ipylice puc. Wkontekcie moliwoci poprawy sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztwa niezwykle wany jest rwnie taki aspekt rynku pracy, jak stopie wykorzystania istniejcych miejsc pracy (ktry wskazuje na poziom niedopasowania popytu ipoday na prac). Zbadania popytu na prac przeprowadzanego przez GUS wynika, i w2010 r. w wojewdztwie warmisko-mazurskim utworzono 17,9 tys. nowych miejsc pracy. Na koniec roku zanotowano 1,9 tys. wolnych miejsc pracy. Wskanik wykorzystania wolnych miejsc pracy (przecitny roczny) wynis 0,57, przy redniej krajowej rwnej 0,63. Cen za wykonywan przez zatrudnionych prac jest wynagrodzenie. Mechanizm rynkowy reguluje je midzy innymi wzalenoci od dostpnoci produktu tu od dostpnoci pracy. Jeeli okrelony region charakteryzuje si duym bezrobociem, wynagrodzenie oferowane przez podmioty bdzie nisze. Wprzypadku, gdy poda pracy jest ograniczona tzn. notowany jest brak odpowiednich specjalistw wdanych dziedzinach lub mao jest osb chtnych do pracy, pacone wynagrodzenie bdzie wysze.
Tabela 13. Bezrobotni zarejestrowani wedug poziomu wyksztacenia i pci (liczba osb)
WYSZCZEGLNIENIE Ogem Wysze Policealne, rednie zawodowe rednie oglnoksztacce Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne inisze 2010 2005 2007 2009 ogem 105 942 7788 20 386 2005=100 70,2 136,7 69,2
150 910 5697 29 451
98 995 4680 19 334
109 181 7304 21 137
10 931
8476
11 145
11 299
103,4
47 558
28 415
31 710
30 326
63,8
57 273
38 090
37 885
36 143
63,1
WRegionalnym Planie Dziaa na rzecz Zatrudnienia Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego co roku okrela si podstawowe priorytety icele, ktrych wykonanie ma przyczyni si do poprawy polityki rynku pracy, awrezultacie isytuacji na rynku pracy22. W planie na 2011 rok okrelono trzy gwne priorytety polityki rynku pracy: wzrost aktywnoci zawodowej iedukacyjnej mieszkacw wojewdztwa warmisko-mazurskiego, efektywny rynek pracy oraz doskonalenie aktywnej polityki rynku pracy. Realizacji priorytetw towarzyszy ma wykonanie trzech strategicznych celw zwizanych zpolityk rynku pracy23: 1. utrzymanie poziomu bezrobocia na prognozowanym poziomie ok. 109,0-119,5 tys. osb, 2. zmniejszenie wskanika procentowego udziau: modziey do 25 roku ycia w oglnej liczbie bezrobotnych poniej 22,5%, aosb wwieku powyej 45/50 lat poniej 21,5%, 3. osignicie wskanika efektywnoci programw rynku pracy finansowanych zFunduszu Pracy oraz Europejskiego Funduszu Spoecznego na poziomie wyszym ni 40%. Jako regionalnego rynku pracy ijego moliwoci przycigania nowych pracownikw zale rwnie od warunkw pracy zapewnionych im przez pracodawcw. Warunki pracy rozumiane s tu jako zesp czynnikw wystpujcych wrodowisku pracy, wynikajcych zprocesu pracy oraz czynnikw zwizanych zwykonywaniem pracy. Na rodowisko pracy skadaj si czynniki fizyczne
23 Tame, s. 21.
22 Regionalny Plan Dziaa na rzecz Zatrudnienia na 2011 rok w Wojewdztwie Warmisko-Mazurskim. Olsztyn 2011 r., s. 22.
29
wojewdztwa. Fakt ten moe znaczco wpywa na niech modych ludzi do podejmowania dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek bd poszukiwania moliwoci zatrudnienia wsektorze prywatnym. Pozapacowym rdem dochodw ludnoci s emerytury irenty. Przecitna miesiczna emerytura brutto z pozarolniczego systemu ubezpiecze spoecznych wwojewdztwie wyniosa w2010 r. 1428,63 z (renta ztytuu niezdolnoci do pracy 1139,00 z, arenta rodzinna 1294,63 z). Przecitne przychody pozapacowe rolnikw indywidualnych wynosiy 955,05 z. rednio przychody zpozarolniczego systemu ubezpiecze spoecznych byy wysze o415 z od tych z2005 r., arolnikw indywidualnych o199 z (przy wzrocie wynagrodze o776 z wtym samym czasie). Edukacja Dostp do infrastruktury edukacyjnej i jej jako, zwaszcza na wyszych poziomach ksztacenia, wpywa zarwno na tempo zmian, jak iksztat przyszego rynku pracy. Potrzeba inwestowania w wiedz i w jako kapitau ludzkiego podkrelana jest w kadym dokumencie dotyczcym rozwoju kraju, atworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy uznawane jest za gwny cel strategiczny dokonywanych zmian. System edukacji w Polsce, po reformie ustroju szkolnego zapocztkowanej 1 IX 1999 r., obejmuje: przedszkola, szkoy podstawowe, gimnazja, szkoy ponadgimnazjalne (specjalne szkoy przysposabiajce do pracy, zasadnicze szkoy zawodowe, licea oglnoksztacce, licea profilowane, technika i szkoy artystyczne), uzupeniajce licea oglnoksztacce itechnika uzupeniajce (dla absolwentw zasadniczych szk zawodowych, dajce moliwo uzyskania wyksztacenia redniego oraz uzyskania wiadectwa dojrzaoci i kontynuacji nauki w szkoach policealnych i wyszych), szkoy policealne (dla absolwentw, ktrzy uzyskali rednie wyksztacenie) oraz szkoy wysze (dla absolwentw szk rednich, ktrzy uzyskali wiadectwo dojrzaoci). Do roku szkolnego 2004/2005, a w przypadku technikw do roku szkolnego 2005/2006, dziaay rwnie szkoy ponadpodstawowe (dla absolwentw 8-letniej szkoy podstawowej) dla modziey oraz ich oddziay bdce obecnie wstrukturze szk ponadgimnazjalnych. Do zakoczenia cyklu ksztacenia dziaaj nadal szkoy ponadpodstawowe dla dorosych. Wwojewdztwie warmisko-mazurskim, podobnie jak winnych regionach wPolsce, wnastpstwie reformy edukacji nastpia decentralizacja systemu ksztacenia. Zadania wzakresie owiaty iwychowania podzielone s pomidzy samorzdy gminne i samorzd powiatowy. Wgestii gmin ley cao zagadnie zwizanych zutrzymaniem szk podstawowych igimnazjw (oprcz specjalnych), natomiast powiat w ramach zada wasnych odpowiada za szkolnictwo ponadgimnazjalne oraz podstawowe igimnazjalne specjalne. Pocztkiem drogi edukacyjnej dzieci jest wychowanie przedszkolne. W2010 r. funkcjonoway na Warmii iMazurach 262 przedszkola i395 oddziaw przedszkolnych przy szkoach podstawowych. Wporwnaniu z2005 r. liczba placwek nieznacznie wzrosa, natomiast liczba uczszczajcych do nich dzieci zwikszya si a o21,7%. Mniej dzieci chodzio natomiast do szk podstawowych igimnazjw.
Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto24 wwojewdztwie w2010 r. wynioso 2879,97 z ibyo o776 z wysze ni w2005 r. Wysoko wynagrodzenia plasowaa wojewdztwo na 15 miejscu w Polsce (przed podkarpackim). Poziom przecitnych wynagrodze wypacanych w wybranych sekcjach PKD daje dodatkowo obraz sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsibiorstw (im wysze firma osiga zyski, tym wysze wynagrodzenia moe wypaca zatrudnionym pracownikom za wyjtkiem pac wsferze budetowej, gdzie s one ksztatowane na podstawie ustawodawstwa). Odnotowano, i w2009 r. na Warmii iMazurach duo wysze wynagrodzenie od redniego wwojewdztwie wypacano pracownikom zatrudnionym wpodmiotach sekcji: dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa, administracja publiczna i obrona narodowa, grnictwo i wydobywanie oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn. Najnisze pace otrzymywali zatrudnieni wpodmiotach zajmujcych si administrowaniem idziaalnoci wspierajc oraz handlem inapraw pojazdw samochodowych. Przecitne pace wsektorze publicznym wyniosy 3183,19 z ibyy o761 z wysze ni wsektorze prywatnym. Mona zaryzykowa stwierdzenie, e poziom wynagrodze w sektorze publicznym, ktry znacznie przewysza poziom pac wsektorze prywatnym, moe stanowi czynnik niesprzyjajcy rozwojowi gospodarczemu
30
24 Dane nie obejmuj podmiotw gospodarczych o liczbie pracujcych do 9 osb.
W 2010 r. nauk prowadzono w 548 szkoach podstawowych (od 2005 r. ubyo 25), do ktrych chodzio ok. 87,3 tys. uczniw (o18,6% mniej ni w2005 r.). Od 2005 r. utworzono 16 nowych gimnazjw iw2010 r. do 282 placwek uczszczao ok. 51,4 tys. uczniw (o22,6% mniej ni na pocztku badanego okresu).
szk zawodowych spada o25,2%, aartystycznych o9,9%. Wporwnaniu pocztkiem badanego okresu byo a o113 rednich szk zawodowych mniej, artystycznych o12 wicej.
Tabela 14. Przedszkola i szkolnictwo obowizkowe

WYSZCZEGLNIENIE Przedszkola liczba miejsc liczba dzieci Oddziay przedszkolne przy szkoach podstawowych liczba dzieci Szkoy podstawowe liczba uczniw liczba absolwentw Gimnazja dla dzieci imodziey liczba uczniw liczba absolwentw 2010 2005 2007 2009 ogem 262 27 043 26 784 2005=100 113,4 122,8 126,3
Tabela 15. Szkolnictwo na poziomach wyszych ni podstawowe

WYSZCZEGLNIENIE Szkoy zasadnicze zawodowe dla modziey liczba uczniw liczba absolwentw Szkoy rednie zawodowe iartystyczne dla modziey liczba uczniw liczba absolwentw szkoy rednie zawodowe liczba uczniw liczba absolwentw szkoy artystyczne liczba uczniw liczba absolwentw Licea oglnoksztacce liczba uczniw liczba absolwentw Szkoy policealne liczba uczniw liczba absolwentw 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
98
102
105
101
103,1
231 22 020 21 208
228 22 244 22 901
247 24 857 25 399
10 425
11 031
11 025
10 378
99,5
3145
3124
3250
3617
115,0
423
408
390
395
93,4
251
201
158
150
59,8
8502
7930
8539
9379
110,3
33 292
29 167
25 990
25 202
75,7
573
558
551
548
95,6
10 251
7387
6021
5412
52,8
107 259
96 791
89 821
87 302
81,4
234
179
132
121
51,7
20 615
18 826
16 657
15 918
77,2
31 308
27 664
24 392
23 415
74,8
266
270
281
282
106,0
9945
7160
5838
5210
52,4
66 350
60 179
54 146
51 379
77,4
17 1984
22 1503
26 1598
29 1787
170,6 90,1
21 569
20 743
18 538
17 438
80,8
306
227
183
202
66,0
Zauwaalnym zjawiskiem jest te to, e istniejce szkoy podstawowe igimnazja s coraz mniejsze. W2010 r. na szko podstawow przypadao 159 uczniw (podczas gdy 2005 r. 187), ana gimnazjum 182 (w2005 r. 249 osb). Zainteresowanie nauk w szkoach ponadgimnazjalnych (mierzone liczb osb do nich uczszczajcych) na Warmii iMazurach spado ito we wszystkich typach szk. Wynika to moe przede wszystkim zduo mniejszej liczby ludnoci wwieku edukacyjnym na poszczeglnych etapach ksztacenia. W roku szkolnym 2009/2010 funkcjonowao: 101 zasadniczych szk zawodowych, 121 rednich szk zawodowych i29 artystycznych, 86 licew oglnoksztaccych oraz 13 szk policealnych ipomaturalnych. Do szk zasadniczych zawodowych uczszczao ok. 10,4 tys. uczniw (nieznacznie mniej ni w2005 r.). rednie szkoy zawodowe i artystyczne (ze specjalnymi) skupiay cznie 25,2 tys. uczniw. Od 2005 r. liczba uczszczajcych do rednich
104
84
84
86
82,7
27 171
25 420
23787
23 034
84,8
9038
8407
7834
7732
85,5
38 3017
21 831
11 1216
13 1278
34,2 42,4
1071
635
430
424
39,6
Do licew oglnoksztaccych uczszczao 23,0 tys. modziey o4,1 tys. osb mniej ni w2005 r. Szkoy policealne wroku szkolnym 2009/2010 prowadziy nauk dla 1,3 tys. modych uczniw (o1,7 tys. mniej ni na pocztek badanego okresu).
31
Miar powszechnoci nauczania s wyraane procentowo wspczynniki skolaryzacji. Wspczynnik skolaryzacji brutto jest to relacja liczby osb uczcych si (stan na pocztku roku szkolnego) na danym poziomie ksztacenia (niezalenie od wieku) do liczby ludnoci (stan wdniu 31 XII) wgrupie wieku okrelonej jako odpowiadajca temu poziomowi nauczania. Wspczynnik skolaryzacji netto jest to relacja liczby osb (wdanej grupie wieku) uczcych si (stan na pocztku roku szkolnego) na danym poziomie ksztacenia do liczby ludnoci (stan wdniu 31 XII) wgrupie wieku okrelonej jako odpowiadajca temu poziomowi nauczania. Wspczynnik brutto liczony dla szk podstawowych w 2010 r. wynis wojewdztwie 98,65% iby niszy ni w2005 r. Wspczynnik dla gimnazjw by rwnie niszy i osign warto 101,54%. Dla zasadniczych szk zawodowych wynis 17,33% (wicej ni przed laty), dla rednich szk zawodowych ioglnozawodowych 42,86% (spad), apolicealnych 17,65 (wzrs). Wartoci wspczynnikw wskazuj na wiksz powszechno nauczania w zasadniczych szkoach zawodowych ipolicealnych wbadanym okresie. Zmniejszya si natomiast powszechno nauczania na pozostaych poziomach nauczania wszkoach ponadgimnazjalnych. Na jako edukacji, oprcz dostpnoci szk, skada si rwnie stopie ich informatyzacji. Wwojewdztwie w2010 r. szkoy (podstawowe, gimnazja i ponadgimnazjalne cznie) posiaday 26,5 tys. komputerw, zktrych 91,5% podczonych byo do Internetu. Komputery przeznaczone do uytku uczniw posiadao 95,9% szk podstawowych, 84,7% gimnazjw oraz 74,2% licew oglnoksztaccych, 64,0% licew profilowanych, 63,5% technikw, 41,7% szk policealnych oraz 40,0% zasadniczych szk zawodowych. Wporwnaniu z2005 r. stopie komputeryzacji wszystkich typw szk znaczco wzrs. Szkolnictwo wysze Wgospodarce opartej na wiedzy, do ktrej zmierza Polska, podstawowe znaczenie ma jako ksztacenia na poziomie wyszym oraz dostp do tego ksztacenia. Zadania edukacyjne na poziomie wyszym w2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim realizoway takie szkoy wysze, jak: Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyska Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania
im. prof. Tadeusza Kotarbiskiego, Wysza Szkoa Informatyki iEkonomii Towarzystwa Wiedzy Powszechnej wOlsztynie, Wszechnica Mazurska wOlecku, Olsztyska Szkoa Wysza im. Jzefa Rusieckiego, Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa wElblgu, Prywatna Wysza Szkoa Zawodowa wGiycku, Elblska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, Wszechnica Warmiska wLidzbarku Warmiskim oraz Wysza Szkoa Policji wSzczytnie. Wwojewdztwie funkcjonuj rwnie wydziay zamiejscowe czy filie uczelni wyszych, majcych swoje siedziby w innych wojewdztwach. S to m.in.: Szkoa Wysza im. Pawa Wodkowica wPocku Filia wIawie oraz Wysza Szkoa Finansw iZarzdzania wBiaymstoku Filia wEku, Szkoa Wysza im. Bogdana Jaskiego wWarszawie Wydzia Zamiejscowy w Elblgu, Wysza Szkoa Gospodarki wBydgoszczy Zamiejscowy Orodek Dydaktyczny wEku, Gdaska Wysza Szkoa Administracji Zamiejscowa Podstawowa Jednostka Organizacyjna wOlsztynie, Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna wodzi Zamiejscowy Orodek Dydaktyczny wLidzbarku Warmiskim. Do szk wyszych25 wwojewdztwie uczszczao w2010 r. (wg stanu na 30 XI) ok. 50,0 tys. osb (wtym 60,5% to kobiety). Wporwnaniu z2005 r. ubyo 18,7% chtnych do nauki na poziomie wyszym. Szkoy publiczne skupiay 69,5% studentw. Zarwno wwojewdztwie, jak iwPolsce zauwaalna jest tendencja stale malejcej liczby studentw przypadajcej na 10 tys. mieszkacw. W 2010 r. studenci publicznych szk wyszych Warmii i Mazur mieli do wyboru 18 kierunkw nauczania. Najwikszym zainteresowaniem cieszyy si ekonomia iadministracja, kierunki spoeczne oraz pedagogiczne (na pocztku okresu objtego badaniem najchtniej studiowano ekonomi iadministracj, kierunki pedagogiczne ihumanistyczne). Na uczelniach niepastwowych zanotowano najwicej studentw na kierunkach pedagogicznych oraz ekonomii iadministracji (podobnie jak w2005 r.). Jak wida zarwno na uczelniach publicznych, jak iprywatnych zainteresowaniem studentw cieszyy si podobne kierunki. Struktura ksztacenia na wybranych kierunkach wbadanym okresie ulega znacznym zmianom zanotowano wzrost odsetka studentw kierunkw spoecznych, architektury budownictwa ibio-
25 Dane nie obejmuj szkoy resortu MSWiA, czyli Wyszej Szkoy Policji w Szczytnie; wczono informacje o orodkach zamiejscowych i filiach.
32
logicznych w szkoach publicznych oraz pedagogicznych i medycznych wszkoach niepublicznych. Wystpi natomiast spadek udziau osb studiujcych na kierunkach: ekonomia iadministracja, ochrona rodowiska i inynieryjno-technicznych (szkoy publiczne) oraz informatycznych, humanistycznych, ekonomii i administracji (szkoy niepubliczne). Gospodarka mieszkaniowa Jednym zwyznacznikw warunkw ijakoci ycia moe by liczba idostpno infrastruktury mieszkaniowej. Wwojewdztwie warmisko-mazurskim wzasobach mieszkaniowych dostpnych byo 478,7 tys. mieszka oprzecitnej powierzchni uytkowej ok. 65,9 m2. Od 2005 r. przybyo 20,8 tys. mieszka. Mieszkania zrnicowane byy pod wzgldem wyposaenia wpodstawowe instalacje sanitarno-techniczne. Z478,7 tys. mieszka wwojewdztwie 96,6% posiadao podczenie do wodocigu, jednake ustpu spukiwanego nie posiadao 10,1% mieszka, aazienki 11,6%. Brak centralnego ogrzewania igazu sieciowego wwielu wypadkach mg wynika zwykorzystania innych rde ciepa. Midzy miastami iterenami wiejskimi widoczna bya rnica wwyposaeniu winstalacje techniczno-sanitarne. Wmiastach wwodocig wyposaonych byo 99,8% mieszka (na wsi 90,6%). azienk posiadao 95,0% mieszka miejskich itylko 76,3% wiejskich. Z centralnego ogrzewania korzystano w 88,6% mieszka wmiastach na wsi w61,8%. Jedn zform pomocy rodzinom znajdujcym si wtrudnej sytuacji materialnej iyciowej, realizowan przez gmin, s dodatki mieszkaniowe. Wysoko wypaconych dodatkw mieszkaniowych bya rna dla poszczeglnych rodzajw zasobw mieszkaniowych. Najwysze przyznawano uytkownikom mieszka Towarzystwa Budownictwa Spoecznego (173,69 z) igminnych (164,36 z), anajnisze mieszkacom budownictwa prywatnego (113,09 z). Tempo przyrostu zasobw mieszkaniowych mona okreli midzy innymi na podstawie analizy rzeczowych wynikw budownictwa liczby mieszka oddanych do uytkowania.
Tabela 17. Mieszkania oddane do uytkowania

WYSZCZEGLNIENIE Ogem spdzielcze zakadowe komunalne spoeczne czynszowe przeznaczone na sprzeda lub wynajem indywidualne Powierzchnia uytkowa mieszka wm2 Przecitna powierzchnia uytkowa 1 mieszkania wm2 2010 2005 2007 2009 ogem 4757 158 92 155 24 2005=100 106,9 34,3 262,9 48,9 13,0
4451 461 35 317 184
5833 781 117 71 175
4853 564 100 210 212
657
2054
1273
1801
274,1
2797
2635
2494
2527
90,3
417 332
490 333
461 606
457 426
109,6
93,8
84,1
95,1
96,2
102,6
W 2010 w wojewdztwie oddano do uytkowania 4757 mieszka oprzecitnej powierzchni uytkowej 96,2 m2. Byo to o306 mieszka wicej ni w2005 r., jednake mniej ni wroku poprzednim. Zauway mona natomiast wzrost przecitnej powierzchni mieszkania wbadanym okresie. Najwicej mieszka przekazali inwestorzy indywidualni (ponad poow), a nastpnie osoby przeznaczajce obiekty mieszkaniowe na sprzeda lub wynajem oraz spdzielnie mieszkaniowe. Wstrukturze oddawanych do uytkowania mieszka wedug rodzajw wasnoci wporwnaniu z2005 r. zauway mona znaczny przyrost budownictwa przeznaczonego na sprzeda bd wynajem, aspadek spoecznego czynszowego, spdzielczego oraz wmniejszym stopniu indywidualnego. Wojewdztwo warmisko-mazurskie charakteryzowao si raczej redni liczb zasobw mieszkaniowych na 1000 mieszkacw (dziewita lokata wkraju) ibyy to obiekty ostosunkowo mniejszej powierzchni uytkowej. Przecitna powierzchnia uytkowa mieszkania wyniosa 96,2 m2, co ulokowao wojewdztwo na pitnastym miejscu wkraju (przed dolnolskim). Liczba mieszka oddanych do uytkowania na 1000 zawartych maestw plasowaa si niej ni przecitna wkraju, co wiadczy moe omniejszym tempie rozwoju budownictwa mieszkaniowego w wojewdztwie, bd mniejszych moliwociach zakupu mieszka. Ochrona zdrowia iopieka spoeczna Podobnie jak w przypadku edukacji, zadania z zakresu ochrony
Tabela 16. Zasoby mieszkaniowe

WYSZCZEGLNIENIE Ogem wmiastach na wsi Powierzchnia uytkowa mieszka wm2 Przecitna powierzchnia uytkowa 1 mieszkania wm2 Przecitna powierzchnia uytkowa mieszkania na 1 osob wm2 2005 457 870 294 990 162 880 2007 467 179 302 154 165 025 2009 ogem 478 680 310 084 168 596 2005=100 104,5 105,1 103,5
29 712 806
30 497 594
31 563 506
106,2
64,9
65,3
65,9
101,5
20,8
21,4
22,1
106,3
33
zdrowia znajduj si zarwno w gestii gmin (opieka podstawowa), jak ipowiatw (opieka ponadpodstawowa szpitalna ispecjalistyczna). Poszczeglne gminy realizuj swoje zadania poprzez Samodzielne Niepubliczne Zakady Opieki Zdrowotnej, ktrych koszty dziaalnoci s finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Ambulatoryjne usugi medyczne wykonywane s gwnie przez niepubliczne zakady opieki zdrowotnej, indywidualne lub specjalistyczne praktyki lekarskie oraz poradnie przyszpitalne. W warmisko-mazurskim w 2010 r. w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej funkcjonowao 710 zakadw opieki zdrowotnej, wtym 638 niepublicznych i72 publiczne.
wcieklizn, zanotowano te wiele przypadkw zachorowania na szkarlatyn isalmonellozy. Wporwnaniu z2005 r. wnajwikszym stopniu wzrosa zachorowalno na gryp. Zgodnie zustaw oPastwowym Ratownictwie Medycznym zdn. 8 wrzenia 2006 r., od 1 stycznia 2007 r. kompetencje, zakres dziaania, zasady tworzenia, organizacji ifunkcjonowania, jak ifinansowania systemu ratownictwa medycznego przypisane zostay wojewodzie. Jednostkami systemu ratownictwa medycznego wwarmisko-mazurskim w2010 r. byo 71 zespow wyjazdowych ratownictwa medycznego, 10 izb przyj, 9 szpitalnych oddziaw ratunkowych i1 lotnicze pogotowie ratunkowe. Wramach ratownictwa medycznego udzielono pomocy 110,7 tys. osb, w tym 10,0 tys. to dzieci imodzie do 18 roku ycia. Jednostki systemu ratownictwa medycznego interwenioway w180,0 tys. przypadkw. Prace zwizane zpomoc spoeczn kierowane s do osb irodzin potrzebujcych, wcelu wzmocnienia iodzyskania zdolnoci do funkcjonowania wspoeczestwie. W2010 r. realizowane byy za porednictwem 67 placwek pomocy spoecznej. Wdomach izakadach pomocy spoecznej przebywao 4416 osb (przyrost o12,4% wporwnaniu z2005 r.). Wramach pomocy spoecznej opiek nad dziemi imodzie pozbawion cakowicie lub czciowo opieki ze strony rodziny naturalnej sprawowao 12 placwek socjalizacyjnych i11 rodzinnych oraz 2021 rodzin zastpczych. W2009 r. na 10 tys. ludnoci wiadczenia pomocy spoecznej otrzymywao 927 osb. Kultura Infrastruktur kultury w wojewdztwie warmisko-mazurskim w2010 r. tworzyo 21 kin staych, 27 muzew (cznie zoddziaami), 5 teatrw iinstytucji muzycznych, 13 obiektw dziaalnoci wystawienniczej oraz 316 bibliotek iich filii. Placwki biblioteczne, dysponujce 5094,5 tys. woluminw ksiek, zanotoway 4222,0 tys. wypoycze ksigozbioru na zewntrz. Od 2005 r. zauwaono spadek liczby bibliotek, zmniejszenie si ksigozbioru, atake zmniejszenie zainteresowania t form uczestnictwa w kulturze liczba czytelnikw i wypoycze zroku na rok spadaa. Na 1 placwk biblioteczn w2010 r. przypadao 3244 mieszkacw, podczas gdy w 2005 r. 2898, czyli na pocztku badanego okresu dostpno bibliotek bya wiksza. Najbardziej znaczcy wzrost zainteresowania odbiorcw kultury dotyczy kin od pocztku badanego okresu liczba kin co prawda spada (zwizane jest to gwnie ztym, e nowopowstajce kompleksy kinowe s wiksze), ale seanse obejrzao a o161,0% osb wicej. Stopie zainteresowania dziaalnoci kin, wyraony liczb widzw na 1000 mieszkacw wwojewdztwie, by ojedn trzeci niszy ni wPolsce. Wicej zwiedzajcych ni na pocztku badanego okresu zanotowano te wobiektach dziaalnoci wystawienniczej (o244%). Wystawy obejrzao w2010 r. 218,4 tys. osb (w2005 r. 63,4 tys.). Zauwaalny by take nieznacznie wikszy popyt na koncerty isztuki wystawiane wteatrach iinstytucjach muzycznych (zanotowano o2,3% uczestnikw wicej). Muzea odwiedzio 540,5 tys. osb (o24,0% wicej ni w2005 r.). Wjednostkach tych odbyy si 3683 imprezy owiatowe (niewiele wicej ni przed laty).
Tabela 18. Podstawowe elementy ochrony zdrowia

WYSZCZEGLNIENIE Szpitale (bez oddziaw ifilii) publiczne niepubliczne ka wszpitalach ifiliach Leczeni wszpitalach Liczba ludnoci na ko wszpitalach oglnych Zakady opieki zdrowotnej publiczne niepubliczne Porady oglnodostpne Apteki ipunkty apteczne 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
38
34
37
25 13
25 9
26 11
6034
5873
6056
261 195
258 514
249 707
237
243
236
427
470
689
710
166,3
68 359
63 407
76 613
72 638
105,9 177,7
4 790 430
5 756 967
5 820 536
5 797 659
121,0
343
351
353
366
106,7
Prowadzono ponadto 420 praktyk lekarskich (wtym 61 na wsiach). Wramach podstawowej opieki zdrowotnej udzielono 5797,7 tys. porad oglnodostpnych. Opieka ponadpodstawowa w2009 r. prowadzona bya przez 37 szpitali, dysponujcych 6056 kami. Ponadto mieszkacy wojewdztwa skorzysta mogli z366 aptek ipunktw aptecznych oraz 18 obkw ioddziaw obkowych. W porwnaniu do 2005 r. zwikszya si dostpno aptek (wyraona liczb ludnoci przypadajc na 1 aptek), na podobnym poziomie utrzymaa si dostpno miejsc w szpitalach (liczona liczb osb przypadajc na 1 ko). Mieszkacy Warmii iMazur w2009 r. najczciej chorowali na gryp, atake szczepieni byli na
34
Tabela 19. Instytucje kultury i ich wykorzystanie

WYSZCZEGLNIENIE Biblioteki ifilie ksigozbir czytelnicy wcigu roku wypoyczenia ksigozbioru na zewntrz Kina stae miejsca na widowni seanse widzowie Muzea zwiedzajcy imprezy owiatowe wmuzeach Teatry iinstytucje muzyczne miejsca na widowni wstaej sali przedstawienia ikoncerty (wg siedziby) widzowie\ suchacze (wg siedziby) Obiekty dziaalnoci wystawienniczej wystawy zwiedzajcy 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
348 5 477 241
333 5 402 065
319 5 213 243
316 5 094 514
90,8 93,0
Turystyka, sport, rekreacja Pooenie Warmii iMazur przy pnocnej granicy kraju, wrd lasw, jezior i terenw bogatych przyrodniczo, a take dostp do kultury isztuki oraz odbywajce si koncerty iimprezy rekreacyjno-sportowe tworz dogodny klimat do utrwalania i rozwoju funkcji turystycznych wojewdztwa. Warunkiem rozwoju jest jednak stae powikszanie imodernizowanie dostpnej infrastruktury zarwno obiektw zbiorowego, jak iindywidualnego zakwaterowania. W2010 r., wedug danych GUS, wwojewdztwie funkcjonowao 387 obiektw noclegowych zbiorowego zakwaterowania, wtym 234 miay moliwo obsugi turystw przez cay rok. Wrd obiektw wyrni mona 95 hoteli, 4 motele, 26 pensjonatw, 43 inne obiekty hotelowe, 2 domy wycieczkowe, 4 schroniska modzieowe, 17 szkolnych schronisk modzieowych, hostel, dom pracy twrczej, 55 orodkw wczasowych, 7 kolonijnych, 26 szkoleniowo-wypoczynkowych, 31 zespow oglnodostpnych domkw turystycznych, 13 kempingw, 20 pl biwakowych, 2 zakady uzdrowiskowe i40 innych obiektw. Obiekty te dysponoway 37,7 tys. miejsc noclegowych, ktre wynajmowao przez cay rok 898,8 tys. odwiedzajcych (w tym jedynie 16,1% to obcokrajowcy). Wporwnaniu z2005 r. zainteresowanie regionem, wyraone liczb turystw korzystajcych znoclegw, wzroso o18,6%. Wtym czasie liczba obiektw noclegowych wzrosa o34 jednostki, natomiast liczba miejsc noclegowych o314. Gsto sieci turystycznej, mierzona liczb miejsc noclegowych na 1000 ludnoci, wbadanym okresie wwojewdztwie bya niemale dwukrotnie wysza ni w Polsce. O ile jednak w kraju zanotowano minimalny wzrost wskanika, w wojewdztwie od 2008 r. widoczny jest nieznaczny jego spadek. WPolsce od 2008 r. zauwaalne jest minimalne skrcenie dugoci pobytu turystw wobiektach noclegowych, wwojewdztwie utrzymuje si na podobnym poziomie. W2010 r. liczba noclegw udzielonych jednemu korzystajcemu wyniosa 2,7. Turyci zagraniczni spdzili rednio 2,5 dnia. Stopie wykorzystania miejsc noclegowych, stanowicy swoisty wskanik wykorzystania infrastruktury turystycznej by w 2010 r. niszy ni redni dla Polski iwynis 28,24% (wkraju 34,27%). Najlepiej wykorzystane byy zakady uzdrowiskowe (wskanik wynis a 71,81%), orodki wczasowe (33,61%) ikolonijne (33,52%). Wobiektach noclegowych zbiorowego zakwaterowania przebywao 144,7 tys. cudzoziemcw. Turyci przyjedali gwnie zNiemiec (58,2%), Rosji (11,7%), Litwy (4,9%), Francji (2,7%), Estonii (2,2%) czy Woch (1,6%). Wporwnaniu z2005 r. wwojewdztwie nocowao znacznie wicej osb zLitwy, Estonii, Finlandii iotwy, przyrost zanotowano te wprzypadku mieszkacw Woch, Irlandii, Kanady i Grecji. Przyjedajcych z pozostaych krajw byo mniej (Niemcw a o 72,2 tys., Rosjan o 3,5 tys. a mieszkacw USA o2,6 tys.). Informacja oobiektach zbiorowego zakwaterowania nie przynosi wyczerpujcych danych na temat moliwoci przyjmowania turystw wwojewdztwie, bowiem wiadomo, i na Warmii iMazu-
274 301
245 777
231 736
229 071
83,5
4 987 425
4 419 504
4 243 042
4 222 044
84,7
28 8296 11 214 359 668 23 435 954
23 6397 16 064 640 583 23 468 328
23 7586 31 858 948 077 25 469 287
21 7258 34 669 938 625 27 540 454
75,0 87,5 309,2 261,0 117,4 124,0
3671
4622
3586
3683
100,3
125,0
1744
1771
1838
1828
104,8
2015
2061
2179
2182
108,3
286 857
281 527
287 432
293 548
102,3
14
13
260,0
77 63 389
132 309 873
169 254 126
116 218 391
150,6 344,5
Od 2005 r. wzrosa liczba domw i orodkw kultury, klubw iwietlic (o13 placwek) iw2009 r. byo ich 146. Wzrosa rwnie liczba organizowanych imprez, lecz zainteresowanie nimi spado. Mniej czonkw zrzeszay zespoy artystyczne, wzrosa natomiast liczba klubw (k) zainteresowa (do 449; o 14,0%), prowadzonych wanalizowanych instytucjach, zanotowano te przyrost liczby osb do nich uczszczajcych (o12,3%).
35
rach funkcjonuje rwnie szereg kwater agroturystycznych ipokoi gocinnych. Niestety rne rda wskazuj odmienn liczb tych obiektw.
stao wcigu roku 11,6 tys. turystw. rednia dugo pobytu wyniosa 3,5 dnia, czyli prawie odzie wicej ni wobiektach zbiorowego zakwaterowania27. Dziaalno rekreacyjna i sportowa w wojewdztwie w 2010 r. realizowana bya przez 545 klubw sportowych, zrzeszajcych 34,8 tys. czonkw. wiczyo wnich 33,7 tys. osb (jedynie 27,2% to kobiety). Trzy czwarte wiczcych wklubach stanowiy dzieci imodzie wwieku do 18 roku ycia. Dla zwolennikw jazdy rowerowej przygotowanych byo 909,4 km cieek rowerowych. Mionicy sportw zimowych skorzysta mogli z1,6 km narciarskich tras zjazdowych i2,5 km narciarskich tras biegowych. Bezpieczestwo publiczne Przygraniczne pooenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego na pnocno-wschodniej granicy zFederacj Rosyjsk (Obwodem Kaliningradzkim), szeroki margines ubstwa, wysoka przestpczo oraz bezrobocie, to niektre zczynnikw determinujcych poziom bezpieczestwa spoecznoci regionu. W momencie przystpienia Polski do Unii Europejskiej, pnocna granica regionu staa si zewntrzn granic UE. Polska jest do atrakcyjnym krajem tranzytowym bd docelowym dla nielegalnych emigrantw, przemytu czy innych form przestpczoci transgranicznej. Niekontrolowany przerzut ludzi stanowi powane zagroenie, co wie si ztym, e szlakami tymi mog nastpowa przerzuty narkotykw, broni, towarw bezakcyzowych, atake pojawiaj si zagroenia zwizane zmidzynarodowym terroryzmem. Granic Polski zFederacj Rosyjsk ochrania Warmisko-Mazurski Oddzia Stray Granicznej (WMOSG). Ustawowe zadania zwizane zochron granicy oddzia realizuje siami irodkami 5 placwek Stray Granicznej (w Braniewie, Bezledach, Barcianach, Godapi iGrzechotkach). Stra Graniczna realizuje zadania woparciu oczteropoziomowy system zintegrowanego zarzdzania granic pastwow, ktrego filary stanowi: dziaania wewntrz kraju, zarzdzanie granic, wsppraca ze subami granicznymi pastw ssiednich oraz wsppraca z placwkami dyplomatycznymi ikonsularnymi oraz oficerami cznikowymi. W ramach dziaa wewntrz kraju Warmisko-Mazurski Oddzia Stray Granicznej wsppracuje z: Policj, Sub Celn, Inspekcj Transportu Drogowego, Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego, Centralnym Biurem ledczym, andarmeri Wojskow, Urzdem Wojewdzkim, Sub Ochrony Kolei. Wsppraca na szczeblu midzynarodowym jest oparta wgwnej mierze na kooperacji ze subami granicznymi Federacji Rosyjskiej, opartej na umowie midzy Rzdem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rzdem Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich ostosunkach prawnych na polsko-radzieckiej granicy pastwowej oraz wsppracy iwzajemnej pomocy wsprawach granicznych, podpisanej wMoskwie dnia 15 lutego 1961 r. Przedmiotem wsppracy jest: wymiana biecych informacji osytuacji na ochranianym odcinku, wyjanianie zdarze granicznych, w tym zabezpieczania ladw tych zdarze, uzgadnianie przedsiwzi w zakresie administracji granicy pastwowej oraz wymiana informacji statystycznych o ruchu granicznym, zawr-
Tabela 20. Obiekty zbiorowego zakwaterowania

WYSZCZEGLNIENIE Obiekty wtym caoroczne Miejsca noclegowe wtym caoroczne Korzystajcy zobiektw wtym turyci zagraniczni Udzielone noclegi wtym turystom zagranicznym Dugo pobytu wtym turystw zagranicznych Miejsca noclegowe na 1000 ludnoci Stopie wykorzystania miejsc noclegowych w% 2010 2005 2007 2009 ogem 387 234 2005=100 109,6 125,8
353 186
371 198
390 215
37 408
38 231
38 366
37 722
100,8
18 297
19 101
19 508
19 213
105,0
758 021
869 005
850 165
898 771
118,6
219 186
180 856
149 429
144 700
66,0
2 014 893
2 407 709
2 372 186
2 407 502
119,5
503 384
457 944
380 775
361 077
71,7
2,7
2,8
2,8
2,7
2,3
2,5
2,5
2,5
26,19
26,80
26,87
26,42
30,09
31,26
29,59
28,24
Wedug badania przeprowadzonego ostatnio w2007 r. przez Instytut Turystyki wwojewdztwie przygotowanych byo 869 kwater agroturystycznych (w tym 597, ktre miay moliwo przyjmowania turystw przez cay rok), dysponujcych 8164 miejscami noclegowymi. Wprywatnych domach turyci mogli skorzysta z6129 miejsc noclegowych w649 pokojach gocinnych26. Gwny Urzd Statystyczny w 2010 r., na podstawie informacji przekazanych przez urzdy miast i gmin, stworzy wstpn kartotek do badania obiektw indywidualnego zakwaterowania posiadajcych 10 i wicej miejsc noclegowych. Zarejestrowana wkocu 2010 r. baza obiektw noclegowych indywidualnego zakwaterowania liczya 487 podmiotw 271 kwater agroturystycznych, dysponujcych 608 miejscami oraz 216 pokoi gocinnych, posiadajcych 479 miejsc noclegowych. Zobiektw tych skorzy-
36
26 Obiekty prywatnej bazy noclegowej, Instytut Turystyki w Warszawie: www.intur.com.pl/baza.htm. 27 Turystyka w wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. Urzd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 31.05.2011 r., s. 7. www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/olsz/ASSETS_sygnalna_turystyka_2010.pdf
ceniach osb, iloci ujawnionego przemytu, itp. Ponadto WMOSG wsppracuje z Oficerami cznikowymi Stray Granicznej przy Ambasadach RP, zprzedstawicielami urzdw konsularnych iszeciu punktw kontaktowych oraz Europejsk Agencj Zarzdzania Wspprac Operacyjn na Zewntrznych Granicach Pastw Czonkowskich UE (FRONTEX)28.
Spoeczne poczucie zagroenia, a przede wszystkim zaniepokojenie spoeczestwa wzrostem przestpczoci jest podstaw do podejmowania przez policj wzmoonych dziaa ocharakterze profilaktycznym, zmierzajcych do likwidacji rde zjawisk patologicznych, poprawy bezpieczestwa ruchu drogowego iintensyfikacji dziaa wychowawczych wszkoach iplacwkach owiatowych, poprzez organizacj rnego rodzaju programw. W2010 r. na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego odnotowano cznie 37,7 tys. przestpstw stwierdzonych, tj. ojedn czwart mniej ni w2005 r. Najwicej przestpstw miao charakter kryminalny. Wporwnaniu zlatami poprzednimi, zanotowano duy spadek liczby przestpstw gospodarczych idrogowych. Ponad poowa czynw dokonana bya przeciwko mieniu (odsetek tych przestpstw wporwnaniu z2005 r. wzrs). Skuteczno dziaa policji moe by porednio mierzona poprzez analiz wskanika wykrywalnoci sprawcw przestpstw. W 2010 r. wskanik ten wynis 71,6% iby nieco wyszy ni w2005 r. Najwyszy poziom wskanika zanotowano wprzypadku wykrywalnoci przestpstw drogowych (99,4%), anajniszy tych ocharakterze kryminalnym (61,1%). Wykrywalno sprawcw przestpstw przeciwko rodzinie i opiece wyniosa 100,0%, przeciwko wolnoci, wolnoci sumienia iwyznania 95,5%, przeciwko wolnoci seksualnej iobyczajnoci 91,5%, przeciwko yciu izdrowiu 89,1%, podczas gdy przeciwko mieniu jedynie 52,0% (kradzie rzeczy 41,2%, akradzie zwamaniem 42,9%). Wporwnaniu z2005 r. wnajwikszym stopniu wzrosa wykrywalno sprawcw przestpstw przeciwko mieniu.
Tabela 21. Przestpstwa stwierdzone w zakoczonych postpowaniach przygotowawczych

WYSZCZEGLNIENIE Przestpstwa stwierdzone ocharakterze kryminalnym ocharakterze gospodarczym drogowe inne Wtym Przeciwko yciu izdrowiu wtym zabjstwo uszczerbek na zdrowiu udzia wbjce lub pobiciu Przeciwko wolnoci, wolnoci sumienia iwyznania Przeciwko wolnoci seksualnej iobyczajnoci Przeciwko rodzinie iopiece Przeciwko mieniu wtym kradzie rzeczy kradzie zwamaniem 9280 7221 6528 7152 77,1 41 831 27 746 40 694 25 767 61,0 92,3 1718 1573 1506 1415 82,4 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
50 234
44 876
38 841
37 666
75,0
27 183
25 482
26 275
7516
4943
3799
9177 -
7968 2209
6575 1841
5894 1698
64,2 -
2.5. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej

Makroekonomiczne wyznaczniki sytuacji gospodarczej wojewdztwa Zakres informacji, ktre mog posuy do analizy czynnikw wpywajcych na zmiany w gospodarce, tzn. na jej rozwj, charakter i struktur, jest bardzo szeroki. Wyniki bada spoecznych i ekonomicznych ujmuj zarwno syntetyczne wskaniki w ramach szacunkw rachunkw narodowych, jak idane dotyczce wielkoci oraz dynamiki dziaalnoci przemysowej, budowlanej, rolniczej i lenej, wielu dziedzin usug, infrastruktury spoecznej ikomunalnej, wynikw finansowych podmiotw, dziaalnoci inwestycyjnej iinnowacyjnej, badawczej itp. Kocowy rezultat dziaalnoci wszystkich podmiotw gospodarki narodowej obrazuje produkt krajowy brutto (PKB). W 2008 r. jego warto dla wojewdztwa warmisko-mazurskiego wyniosa 35394 mln z ibya wiksza ni w2005 r. o25,7%. Warto PKB per capita wyniosa 24814 z, co stanowio jedynie 74,2% wielkoci tego wskanika dla Polski. Wysoko PKB na 1 mieszkaca uplasowaa wojewdztwo na trzynastym miejscu wkraju, przed podkarpackim, lubelskim ipodlaskim. Rosncy wskanik PKB przypadajcy na 1 mieszkaca potwierdza systematyczny rozwj gospodarki wojewdztwa, jednake rozwj ten jest wolniejszy ni wPolsce. Nowowytworzona warto dodana brutto w2008 r. wynosia 30983 mln z iwzrosa wporwnaniu z2005 r. o24,9%. Najwiksz warto dodan generoway usugi tj.: handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa iczno.
784
722
618
536
68,4
1677
1291
1247
250
257
207
246
98,4
1739
1671
1805
1503
86,4
24 701
20 053
19 794
20 114
81,4
7023
4760
4633
5163
73,5
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych KW Policji wOlsztynie.
28 www.wm.strazgraniczna.pl
37
Tabela 22. Produkt krajowy brutto i warto dodana brutto

WYSZCZEGLNIENIE Produkt krajowy brutto wmln z na 1 mieszkaca wz na 1 mieszkaca, Polska=100 Warto dodana brutto wmln z (wg PKD 2004) rolnictwo, owiectwo ilenictwo; rybactwo przemys wtym przetwrstwo przemysowe budownictwo handel inaprawy; hotele irestauracje; transport, gospodarka magazynowa iczno porednictwo finansowe, obsuga nieruchomoci ifirm pozostaa dziaalno usugowa 2005 2007 2008 ogem 35 394 2005=100 125,7
Tabela 23. Rachunki regionalne

WYSZCZEGLNIENIE Produkcja globalna wmln z Zuycie porednie wmln Koszty zwizane zzatrudnieniem wmln z Nadwyka operacyjna brutto wmln z Dochody pierwotne brutto wsektorze gospodarstw domowych wmln z na 1 mieszkaca wz na 1 mieszkaca, Polska=100 Dochody do dyspozycji brutto wsektorze gospodarstw domowych wmln z na 1 mieszkaca wz na 1 mieszkaca, Polska=100 2005 2007 2008 ogem 72 953 2005=100 132,9
54 913
66 537
28 153
32 756
19 709
22 961
24 814
125,9
30 109
37 881
41 970
139,4
76,5
74,4
74,2
10 055
11 572
13 194
131,2
24 804
28 656
30 983
124,9
14 732
17 155
17 865
121,3
2115
2238
2045
96,7
5449
6612
6864
126,0
20 255
22 883
24 818
122,5
5985
6123
1321
1876
2332
176,5
14 179
16 040
17 399
122,7
6178
6876
7645
123,7
81,3
79,5
79,6
20 943
23 374
25 270
120,7
4043
4530
4980
123,2
5698
6523
7118
124,9
14 661
16 385
17 716
120,8
Warto dodana brutto wedug sektorw instytucjonalnych wmln z sektor przedsibiorstw sektor instytucji rzdowych isamorzdowych sektor gospodarstw domowych Warto dodana brutto na 1 pracujcego wz rolnictwo, owiectwo ilenictwo; rybactwo przemys wtym przetwrstwo przemysowe budownictwo usugi ogem usugi rynkowe 9640 11566 12650 131,2
85,4
84,1
84,1
4810
5368
5866
122,0
9365
10 484
11 133
118,9
61 440
67 676
70 393
114,6
30 501
32 162
29 359
96,3
57 294
64 391
66 072
115,3
Do tworzenia wartoci dodanej brutto przyczyni si w najwikszym stopniu sektor przedsibiorstw, nastpnie sektor gospodarstw domowych oraz instytucji rzdowych i samorzdowych. Podobna sytuacja miaa miejsce od pocztku badanego okresu. Wydajno pracy, mierzona wielkoci wartoci dodanej brutto przypadajcej na jednego pracujcego w2008 r. wyniosa 70393 z i rwnie zanotowano jej wzrost. Najwysz wydajno zanotowano wusugach rynkowych iwbudownictwie, anajnisz wsektorze rolniczym. Wporwnaniu z2005 r. znaczcym przyrostem wydajnoci pracy wykazao si budownictwo, natomiast wydajno pracy wrolnictwie zmniejszya si. Od 2005 r. zauway mona znaczce wzrostowe zmiany wwielkociach charakteryzujcych stan rachunkw regionalnych wwojewdztwie, m. in. produkcji globalnej (o32,9%), stanowicej przychody rachunku produkcji, obejmujcego transakcje zwizane z dziaalnoci produkcyjn oraz wzrost zuycia poredniego (o39,4%), czyli rozchodw rachunku produkcji. Wolniej ni produkcja globalna rosy koszty zwizane zzatrudnieniem inominalne dochody w sektorze gospodarstw domowych. Dochody pierwotne brutto wzrosy o22,5%, natomiast dochody do dyspozycji o20,7%.
56 115
63 199
63 855
113,8
71 563 72 098 82 022
80 580 78 682 89 358
86 243 82 405 92 867
120,5 114,3 113,2
38
Tabela 25. Budety jednostek samorzdu terytorialnego

WYSZCZEGLNIENIE Dochody budetw gmin wz na 1 mieszkaca Wydatki budetw gmin wz na 1 mieszkaca Dochody budetw powiatw wz na 1 mieszkaca Wydatki budetw powiatw wz na 1 mieszkaca Dochody budetw miast na prawach powiatw wz na 1 mieszkaca Wydatki budetw miast na prawach powiatw wz na 1 mieszkaca Dochody budetu wojewdztwa wz na 1 mieszkaca Wydatki budetu wojewdztwa wz na 1 mieszkaca rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS. 2005 2 122 542 694 1883 2 911 847 496 2038 742 990 867 659 765 253 018 679 789 721 652 2622 791 244 117 2627 231 258 762 162 291 069 608 204 2007 2 644 397 453 2351 3 559 940 332 2495 864 098 364 768 8 56 862 115 762 994 972 496 3295 949 217 893 3143 435 838 769 306 440 382 704 309 2009 2 963 566 845 2635 4 367 931 132 3059 1 093 463 310 972 1 139 137 070 1013 1 067 955 558 3527 1 155 728 257 3817 785 243 024 550 811 125 580 568 2010 ogem 3 329 021 863 2960 5 123 180 543 3589 1 209 501 081 1075 1 258 629 352 1119 1 152 954 878 3806 1 314 791 668 4341 520 383 012 231 541 412 170 481 2005=100 156,8 157,2 175,9 176,1 162,8 163,2 164,5 164,8 146,0 145,2 166,2 165,2 225,0 142,9 186,0 236,3
W porwnaniu z 2005 r. wzrosa warto sprzeday detalicznej (o4,2%) ihurtowej (o6,9%). Wstrukturze sprzeday detalicznej przewaaa w2009 r. sprzeda towarw nieywnociowych, stanowica ponad trzy czwarte jej wartoci. Sprzeda hurtowa przewyszaa detaliczn jedynie o 2,1%. W jej strukturze rwnie dominowaa sprzeda towarw nieywnociowych (74,3%). Warto produkcji sprzedanej przemysu w 2009 r. wyniosa 20321,7 mln z ibya o28,1% wysza ni w2005 r. Produkcja sprzedana przemysu na 1 mieszkaca bya rwna 14234 z, co ulokowao wojewdztwo na trzynastym miejscu wPolsce (przed podlaskim, podkarpackim ilubelskim). Rwnie t sam lokat otrzymao wojewdztwo ze wzgldu na warto sprzeday produkcji budowlano-montaowej na 1 mieszkaca, rwnej 2725 z. Wyznacznikiem tempa izmian gospodarczych moe by po czci dynamika wskanikw cen towarw iusug konsumpcyjnych. W2010 r. stopa inflacji wwojewdztwie wyniosa 3,1% ibya wysza od krajowej. Wporwnaniu z2005 r. ceny wwojewdztwie, jak iwcaej Polsce, rosy szybciej. Moliwoci dofinansowywania dziaa wregionie mog by okrelone poprzez analiz wielkoci dochodw, azwaszcza wydatkw budetw jednostek samorzdu terytorialnego. W2010 r. budety gmin w wojewdztwie otrzymay na realizacj swoich zada 3329,0 mln z (o56,8% wicej ni na pocztku badanego okresu), budety powiatw 1209,5 mln z (o62,8% wicej), miast na prawach powiatu 1153,0 mln z (o46,0% wicej), a budet wojewdztwa 520,4 mln z (co przewyszao kwot z2005 r. o125,0%). Wydatki budetw na 1 mieszkaca najwysze byy w 2010 r. wprzypadku budetw miast na prawach powiatw (4341 z) kwotowo one te wzrosy wnajwikszym stopniu. Najnisze byy wydatki budetu wojewdztwa przypadajce na 1 mieszkaca.
Tabela 24. Sprzeda detaliczna i hurtowa

WYSZCZEGLNIENIE Sprzeda detaliczna ogem wtys. z ywno inapoje bezalkoholowe napoje alkoholowe towary nieywnociowe na 1 mieszkaca wz Sprzeda hurtowa ogem wtys. z (wg PKD 2007) ywno napoje alkoholowe towary nieywnociowe 2005 2007 2009 ogem 2005=100
4 988 951,9
5 594 300,4
5 198 752,0
104,2
1 376 685,7
1 583 090,5
1 026 742,9
74,6
291 388,4
261 440,6
227 856,5
78,2
3 320 877,8
3 749 769,3
3 944 152,6
118,8
7920
8635
8211
103,7
4 963 832,9
6 304 081,5
5 306 168,0
106,9
674 276,6 996 072,6
954 249,9 1 675 304,4
1 050 035,8 312 379,5
155,7 31,4
3 293 483,7
3 674 527,2
3 943 752,7
119,7
Na podstawie charakterystyki powyszych wskanikw: PKB, wartoci dodanej brutto, rachunku produkcji czy produkcji sprzedanej przemysu zauwaalny jest stay wzrost wynikw dziaalnoci wwojewdztwie, jednake na tle Polski wzrost ten nie jest a tak imponujcy. Dysproporcje wporwnaniu do kraju pogbiaj si, poniewa dynamika zmian w Polsce jest wiksza. Przedsibiorstwa w wojewdztwie maj stosunkowo trudniejsze makroekonomiczne podstawy funkcjonowania, dlatego te naley na nie
39
zwrci szczegln uwag wzmieniajcej si obecnie sytuacji na rynkach finansowych oglnowiatowej gospodarki. Stan istruktura podmiotowa gospodarki Lokalizacja wojewdztwa warmisko-mazurskiego w jednym z najczystszych ekologicznie regionw Polski, wrd duych kompleksw lenych ijezior, stanowio podstawowy atut na rzecz rozwoju na tym terenie produkcji zdrowej ywnoci, przemysu drzewnego, proekologicznej gospodarki lenej oraz (agro)turystyki. Istotne znaczenie dla regionu ma take produkcja opon, maszyn iurzdze do obrbki plastycznej metali, tarcicy iglastej oraz liciastej. Ponadto pooenie wojewdztwa przy granicy zObwodem Kaliningradzkim powinno sprzyja podejmowaniu rnych inicjatyw gospodarczych. Uznawany przez wadze za wizytwk regionu jest przemys drzewny, gwnie meblarski. Wojewdztwo warmisko-mazurskie posiada bowiem niezwykle dogodne warunki do funkcjonowania przedsibiorstw zbrany drzewnej, tj. odpowiedni klimat, baz surowcw wasnych oraz ssiedztwo wojewdztw zduymi kompleksami lenymi pozwalajce na wspprac producentw ikooperantw, ponadto rozwinit infrastruktur techniczn oraz kilkudziesicioletnie tradycje. Terytorialnie najwiksze skupiska firm przemysu meblarskiego koncentruj si wpowiatach: iawskim, dziadowskim, piskim, elblskim iolsztyskim29. Wwojewdztwie due znaczenie posiada rwnie produkcja artykuw ywnociowych inapojw. Wskali kraju region dominuje wprodukcji misa drobiowego (przede wszystkim indyczego), woowego iwieprzowego, wdlin, masa oraz piwa. Wwojewdztwie produkowane s take soki owocowe iwarzywne, mroonki, kasze, mki, przetwory mleczne, rybne oraz mid30. Wedug stanu na 31 XII 2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim do rejestru REGON wpisanych byo 119,0 tys. podmiotw gospodarki narodowej, co stanowio 3,0% ogu podmiotw gospodarczych wPolsce. Wporwnaniu do 2005 r. tempo wzrostu liczby podmiotw gospodarczych wynioso 8,1% iuksztatowao si na poziomie redniej krajowej. Spord ogu podmiotw gospodarczych funkcjonujcych wwojewdztwie w2010 r. ponad 95% naleao do sektora prywatnego (Polska 96,9%). Wsektorze publicznym, do ktrego zalicza si m.in. jednostki funkcjonujce wobrbie administracji publicznej, edukacji oraz ochrony zdrowia, dziaao 4,6% jednostek (Polska 3,1%). Biorc pod uwag dynamik rozwoju obu sektorw odnotowano, i wporwnaniu do 2005 r. nastpi spadek liczby podmiotw wsektorze publicznym (o17,5%), awzrost liczby podmiotw wsektorze prywatnym (o9,8%). Rozpatrujc konkurencyjno wojewdztwa pod wzgldem nasycenia przedsibiorczoci, mona zauway, e plasuje si ono dopiero na 13 miejscu wkraju. rednio na 1000 mieszkacw przypaday na tym terenie 83 podmioty, podczas gdy wPolsce 102. Mona wic stwierdzi, e wojewdztwo warmisko-mazurskie jest i nadal bdzie pozostawao regionem sabo rozwinitym pod wzgldem przedsibiorczoci iwnajbliszych latach nie wyrwna rnicy wstosunku do redniej krajowej wtym zakresie.
Tabela 26. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Podmioty ogem na 1000 ludnoci 2010 2005 2007 2009 ogem 119 028 83 2005=100 108,1 -
110 087 77
113 058 79
114 821 80
wedug sektorw wasnoci sektor publiczny sektor prywatny 6684 103 403 6605 106 453 5459 109 362 5514 113 514 82,5 109,8
wedug wybranych form prawnych przedsibiorstwa pastwowe osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz spki handlowe wtym spki handlowe zudziaem kapitau zagranicznego spki cywilne spdzielnie fundacje stowarzyszenia iorganizacje spoeczne
25
17
16,0
82 447
83 747
84 617
87 743
106,4
5080
5427
5749
6043
119,0
851
908
939
945
111,0
6872 735 174
6822 733 202
6491 695 231
6532 695 263
95,1 94,6 151,1
3060
3481
3864
4072
133,1
Przestrzenne rozmieszczenie podmiotw gospodarczych w wojewdztwie warmisko-mazurskim jest nierwnomierne. Gwne skupiska podmiotw znajduj si wmiastach na prawach powiatu. cznie wOlsztynie iElblgu w2010 r. zlokalizowanych byo prawie 30% ogu podmiotw wojewdztwa. Wpowiatach tych odnotowano take najwiksze zagszczenie podmiotw na 1000 ludnoci. Wpowiecie m. Olsztyn wynosio ono 125 firm, awpowiecie m. Elblg 101. Natomiast wrd powiatw ziemskich udzia podmiotw funkcjonujcych na ich terenie waha si od 1,4% wpowiecie wgorzewskim do 8,1% wpowiecie olsztyskim. Zkolei najwysze wartoci wskanika przedsibiorczoci na 1000 ludnoci zanotowano wpowiatach: mrgowskim (93) igiyckim (92), co wgwnej mierze wynika zrozwinitych funkcji turystyki na tych obszarach.
29 Polska rozwj regionw prezentacja regionw wojewdztwo warmisko-mazurskie. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego. Olsztyn 2008 r., s. 206.
40
30 Tame, s. 206.
Przeprowadzona analiza struktury podmiotw wpisanych do rejestru REGON wedug liczby pracujcych wskazuje na dominacj podmiotw oliczbie pracujcych do 9 osb, ktre w2010 r. stanowiy ponad 94% ogu jednostek funkcjonujcych na terenie wojewdztwa (Polska 95,0%). Ich liczba w porwnaniu do 2005 r. wzrosa o8,2%. Wikszo znich zajmowaa si handlem inaprawami, obsug nieruchomoci ifirm oraz budownictwem. Podmioty oliczbie pracujcych od 10 do 49 osb stanowiy 4,6% (Polska 4,1%), agwn domen ich dziaalnoci bya edukacja oraz handel inaprawy. Udzia podmiotw oliczbie pracujcych od 50 do 249 osb wynosi 0,9% (Polska 0,8%), apodmiotw oliczbie pracujcych powyej 250 osb 0,1% (Polska 0,1%). Podmioty te zajmoway si przede wszystkim dziaalnoci przemysow iedukacj. Analizujc podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wedug wybranych form prawnych wzito pod uwag 7 najwaniejszych grup. W2010 r. wstrukturze podmiotw gospodarczych funkcjonujcych na terenie wojewdztwa warmiskomazurskiego najliczniejsz grup reprezentoway osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, ktre stanowiy 73,7% (spadek o1,2 pp. wporwnaniu do 2005 r.), wnastpnej kolejnoci znalazy si: spki cywilne 5,5% (spadek o0,8 pp.), spki handlowe 5,1% (wzrost o0,5 pp.), stowarzyszenia iorganizacje spoeczne 3,4% (wzrost o0,6 pp.), spdzielnie 0,6% (spadek o0,1 pp.), fundacje 0,2% (ich udzia wobu latach pozostawa na identycznym poziomie). Biorc pod uwag zmiany liczby podmiotw wedug wybranych form prawnych w2010 r. wporwnaniu do 2005 r. zanotowano wzrost liczby fundacji (o 51,1%), stowarzysze i organizacji spoecznych (o33,1%), spek handlowych (o19,0%) oraz osb fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz (o 6,4%). Zmalaa natomiast liczba przedsibiorstw pastwowych (o 84,0%), spdzielni (o5,4%) oraz spek cywilnych (o4,9%). Pozytywnym zjawiskiem, zpunktu widzenia rozwoju gospodarczego danego regionu, obserwowanym na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest wzrost liczby spek handlowych, ktre posiadaj form organizacyjno-prawn najbardziej dostosowan do prowadzenia dziaalnoci na wiksz skal, awskanik nasycenia tymi spkami na 10 tys. mieszkacw odzwierciedla poziom stabilnoci gospodarczej danego regionu. W2010 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim na 10 tys. ludnoci przypaday 42 spki handlowe (Polska 79) ibyo to o7 wicej ni w2005 r. Obszarami onajwikszej wartoci tego wskanika byy miasta na prawach powiatu, aponadto powiaty: mrgowski (44) iolsztyski (39). Najmniejsz warto osign on wpowiatach: ktrzyskim (17) ipiskim (18). Z kolei poziom nasycenia obszaru spkami prawa handlowego z udziaem kapitau zagranicznego wiadczy o korzystnym lub niekorzystnym klimacie dla inwestorw i warunkach inwestowania. Spki z kapitaem zagranicznym speniaj bowiem rol modernizacyjn dla gospodarki. Wedug stanu na 31.12.2010 r. na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego funkcjonowao 945 takich spek, co w przeliczeniu na 10 tys. mieszkacw dao 7 jednostek (Polska 18). Wporwnaniu do 2005 r. ich liczba
wzrosa o11,0%. Spki zudziaem kapitau zagranicznego w2010 r. funkcjonoway we wszystkich powiatach wojewdztwa, a najwicej na terenie powiatu m. Olsztyn, gdzie ich liczba stanowia 25,7% ogu tych spek wwojewdztwie. Analizujc struktur podmiotw gospodarki narodowej wedug rodzajw dziaalnoci zaobserwowano, e w 2010 r. w wojewdztwie warmisko-mazurskim najwicej jednostek prowadzio dziaalno usugow, tj. 89,3 tys., co stanowio 75,0% wszystkich podmiotw gospodarczych na tym terenie (Polska 76,0%). Tak duy udzia podmiotw zajmujcych si dziaalnoci usugow jest cech charakterystyczn dla caego kraju, bowiem sektor ten uznawany jest za gwn sfer wspczesnej gospodarki. Udzia podmiotw zajmujcych si przemysem ibudownictwem wynis 20,6% (Polska 21,7%). Wojewdztwo warmisko-mazurskie zaliczane jest do regionw sabo uprzemysowionych, co jest zjawiskiem niekorzystnym bowiem firmy zajmujce si dziaalnoci produkcyjn zatrudniaj rednio znacznie wicej osb ni firmy winnych sektorach. Praktyka gospodarcza ponadto wskazuje, e jedno miejsce wsferze produkcji uruchamia kolejne miejsca pracy whandlu iusugach. Poniewa rolnictwo na obszarze objtym diagnoz ma tak due znaczenie, szansy rozwoju tego sektora naley upatrywa wbrany przetwrstwa produktw rolnych, jak rwnie wgaziach zajmujcych si przetwrstwem kopalin naturalnych wystpujcych na tym terenie. W 2010 r. rolnictwem, lenictwem, owiectwem irybactwem zajmowao si 4,4% ogu podmiotw wwojewdztwie warmisko-mazurskim (Polska 2,4%). Biorc pod uwag liczb podmiotw wedug wybranych sekcji Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD 2007) naley stwierdzi, e ponad 50% jednostek funkcjonujcych na omawianym terenie w2010 r. naleao do czterech sekcji: handel hurtowy idetaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle (29,1 tys.), budownictwo (14,1 tys.), dziaalno zwizana zobsug rynku nieruchomoci (10,0 tys.) oraz przetwrstwo przemysowe (9,8 tys.). Dane statystyczne obrazujce dynamik powstawania izamykania ju istniejcych firm czsto s uznawane, oprcz dynamiki wzrostu PKB, jako gwne informacje o kondycji gospodarki kraju. Jest to bardzo dobry wskanik, uwzgldnia bowiem nie tylko twarde czynniki wzrostu gospodarczego, ale take te niemierzalne, zwizane z nastrojami inwestorw i ich przewidywaniami, co do moliwoci prowadzenia przedsibiorstwa. Wskanik dynamiki liczby nowych podmiotw zarejestrowanych wkolejnych latach traktuje si czsto jako swego rodzaju barometr charakteryzujcy stan koniunktury gospodarczej. Szybkie tempo wzrostu liczby zarejestrowanych nowych podmiotw wiadczy wic opoprawie koniunktury gospodarczej, aspadek liczby nowo utworzonych jednostek opogorszeniu oglnego klimatu rozwoju przedsibiorczoci31. Statystyka ostatnich lat potwierdza te zalenoci. W przypadku wojewdztwa warmisko-mazurskiego wymiar tego zjawiska jest jednak nadal zbyt may. W2010 r. na terenie wojewdztwa do rejestru REGON wpisano 13,7 tys. nowych podmiotw, co dao 10 jednostek nowo zarejestrowanych na 1000 ludnoci (Polska 11). Wrd ogu podmiotw nowo zarejestrowanych do-
31 Raport o stanie sektora maych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2006-2007. Opracowanie przygotowane przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci. Warszawa 2007 r., s. 19.
41
minujc grup stanowiy osoby fizyczne prowadzce dziaalno usugow. Tak jak co roku do rejestru wpisuj si kolejne podmioty, tak ico roku zrejestru wyrejestrowywane s kolejne jednostki. W2010 r. zrejestru REGON wyrejestrowano wwojewdztwie warmisko-mazurskim 9,4 tys. firm ibyo to o10,2% wicej w porwnaniu do 2005 r. Na 1000 osb wynosio to 7 jednostek (Polska 6). Porwnujc liczb jednostek zarejestrowanych do wyrejestrowanych wanalizowanych latach naley zauway, e wokresie tym wicej jednostek rejestrowao si do rejestru REGON ni wypisywao. Warto tutaj jednak podkreli, e wposzczeglnych latach zrejestru REGON wykrelane s czsto rwnie te podmioty, ktre swoj dziaalno zakoczyy duo wczeniej. Wlatach 2005, 2007, 2009 i 2010 na omawianym terenie cznie zarejestrowano 46,8 tys. podmiotw, podczas gdy wyrejestrowano 40,0 tys. W2010 r. do rejestru REGON najwicej podmiotw zarejestrowao si wpowiecie m. Olsztyn, tj. 16,2% ogu podmiotw wpisanych do rejestru wwojewdztwie. Jednoczenie wpowiecie tym wyrejestrowao si najwicej jednostek, tj. 14,3%. Natomiast wrd powiatw ziemskich najwicej firm zarejestrowao si w powiatach: olsztyskim (8,6%), ostrdzkim (7,0%) i iawskim (6,8%), a wyrejestrowao w powiatach: eckim (9,0%), ostrdzkim (7,5%) iolsztyskim (7,4%). Wszeciu powiatach, tj. iawskim, m. Elblg, m. Olsztyn, mrgowskim, oleckim oraz olsztyskim, liczba nowo zarejestrowanych podmiotw na 1000 mieszkacw utrzymywaa si na poziomie redniej wojewdzkiej lub j przekroczya. Wrd powiatw ziemskich na pierwszym miejscu pod wzgldem wielkoci omawianego wskanika znalaz si powiat mrgowski z11 nowo zarejestrowanymi podmiotami na 1000 mieszkacw. Natomiast wpowiatach: braniewskim (7), elblskim (7) oraz szczycieskim (7) przedsibiorczo mieszkacw bya mniej intensywna ni winnych czciach wojewdztwa. Generalnie naley zauway, e pomimo obserwowanego wostatnich latach wzrostu rnego rodzaju ulg izacht inwestycyjnych skala rozwoju przedsibiorczoci w wojewdztwie warmisko-mazurskim jest cigle zbyt maa idlatego tempo rozwoju gospodarczego Warmii i Mazur jest niezadowalajce. Wpyw na to ma gwnie ksztatowany przez lata charakter rolniczy wojewdztwa. Warto tutaj jednak podkreli, i podmioty stopniowo dostosowuj swj profil irozmiary do potrzeb dyktowanych przez gospodark rynkow. Czonkostwo Polski wUnii Europejskiej stwarza dodatkowe moliwoci rozwoju tego regionu. Po pierwsze, daje to sposobno do skorzystania zlicznych funduszy pomocowych. Po drugie, pooenie regionu na wschodniej granicy UE daje regionowi szanse na wspieranie dodatkowymi rodkami pomocowymi. Racjonalne wykorzystanie tych rodkw moe pozytywnie wpyn na dalszy wszechstronny rozwj wojewdztwa, atym samym na wzrost atrakcyjnoci konkurencyjnej iinwestycyjnej. Inwestycje Dystans dzielcy Polsk pod wzgldem efektywnoci i stopnia rozwoju przedsibiorczoci od innych pastw Unii Europejskiej jest znaczny. Warunkiem szybkiego rozwoju gospodarczego jest zwikszenie konkurencyjnoci gospodarki polskiej wstosunku do
europejskiej m.in. przez podjcie przedsiwzi inwestycyjnych zapewniajcych szybki rozwj nowoczesnych gazi przemysu, bdcych nonikami postpu technicznego. Regiony ubiegajce si o pozyskanie inwestycji konkuruj wic midzy sob, oferujc inwestorom rnego rodzaju zachty oraz podejmujc dziaania majce na celu zwikszenie atrakcyjnoci inwestycyjnej, ktra wPolsce jest bardzo zrnicowana regionalnie. Dany obszar jest postrzegany jako przyjazny inwestorom, jeeli oferuje kompleksow pomoc nie tylko przy zakadaniu firmy, lecz rwnie wtrakcie jej funkcjonowania32. Wojewdztwo warmisko-mazurskie jest regionem otwartym na krajowych i zagranicznych inwestorw. Wcelu przyspieszenia rozwoju gospodarczego regionu wadze lokalne stosuj system wsparcia iulg inwestycyjnych, co stanowi du zacht dla inwestorw. Wadze lokalne oferuj przedsibiorcom atrakcyjne tereny inwestycyjne (m.in. na terenie wojewdztwa funkcjonuj dwie Specjalne Strefy Ekonomiczne, tj. Warmisko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna oraz Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna), pomoc publiczn oraz proinwestycyjn polityk. Przedsibiorcy dziaajcy na terenie wojewdztwa mog take liczy na wsparcie zwizane z tworzeniem nowych miejsc pracy ze strony urzdw pracy oraz mog ubiega si owsparcie wramach funduszy strukturalnych33. Skala inwestycji podmiotw zaley wduej mierze od wielkoci dochodw osiganych przez przedsibiorstwa, poniewa przewaajca cz nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw finansowana jest ze rodkw wasnych. Warto nakadw inwestycyjnych w gospodarce narodowej w wojewdztwie warmisko-mazurskim w2009 r. wyniosa 5854,5 mln z ibyo to zaledwie 2,7% ogu nakadw inwestycyjnych w Polsce. Warmia iMazury nale wic do grupy wojewdztw onajniszym poziomie nakadw inwestycyjnych wkraju. Nisze wartoci nakadw wystpiy jedynie wwojewdztwach: opolskim (2,0%), podlaskim (2,0%) i lubuskim (2,1%). W porwnaniu do 2005 r. poziom nakadw inwestycyjnych w wojewdztwie wzrs o49,9%. Rozpatrujc ich wielko wedug sektorw wasnoci zanotowano, i udzia nakadw wsektorze publicznym i prywatnym utrzymywa si na zblionym poziomie. Warto nakadw w sektorze publicznym stanowia 47,4% ogu poniesionych nakadw inwestycyjnych w wojewdztwie warmisko-mazurskim (Polska 40,4%), podczas gdy w sektorze prywatnym 52,6% (Polska 59,6%). W2009 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim ponad 65% nakadw inwestycyjnych wgospodarce narodowej koncentrowao si w6 sekcjach PKD, amianowicie wsekcjach: grnictwo iwydobywanie (B), przetwrstwo przemysowe (C), wytwarzanie izaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn, gorc wod ipowietrze do ukadw klimatyzacyjnych (D), dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dziaalno zwizana zrekultywacj (E), transport i gospodarka magazynowa (H) oraz dziaalno zwizana zobsug rynku nieruchomoci (L). Nakady inwestycyjne poniesione wsekcjach B, C, D iE stanowiy cznie 32,3% ogu nakadw poniesionych wwojewdztwie (Polska 33,0%), wsekcji H 19,1% (Polska 17,2%), awsekcji L 14,2% (Polska 13,0%). Nakady inwestycyjne wprzedsibiorstwach (zatrudniajcych powyej 9 osb) wwojewdztwie w2009 r. wyniosy cznie 2544,8
32 W. Liziska, J. Nazarczuk. 2007: Dziaania wadz lokalnych gmin wojewdztwa warmisko-mazurskiego w aspekcie przycigania inwestorw zewntrznych. Stowarzyszenie eko-
42
nomistw rolnictwa i agrobiznesu. Roczniki Naukowe, tom X, zeszyt 3, s: 148-153. 33 Szczegowe informacje dotyczce ulg inwestycyjnych oraz wsparcia dziaalnoci gospodarczej przedstawione zostay w publikacjach: Moliwoci prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w wojewdztwie warmisko-mazurskim oraz Ilgi i zwolnienia dla inwestorw w wojewdztwie warmisko-mazurskim w podziale na gminy i specjalne strefy ekonomiczne, www.invest.warmia.mazury.pl/publikacje.
mln z, co stanowio 2,1% cznej wielkoci tych nakadw wPolsce. Spord ogu nakadw inwestycyjnych ponad 66% poniesionych zostao w przemyle i budownictwie (Polska 57,9%). Udzia nakadw wedug pozostaych rodzajw prowadzonej dziaalnoci ksztatowa si nastpujco: handel; naprawa pojazdw samochodowych; transport igospodarka magazynowa; zakwaterowanie igastronomia; informacja ikomunikacja 17,7% (Polska 26,7%), pozostae usugi 8,0% (Polska 8,6%), dziaalno finansowa iubezpieczeniowa; obsuga rynku nieruchomoci 6,0% (Polska 6,1%), rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo 2,1% (Polska 0,7%). Wysokoci nakadw inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkaca w wojewdztwie warmisko-mazurskim wynosia 1782 z i tym samym uplasowaa wojewdztwo na 13 miejscu w kraju (Polska 3122 z). W2009 r. najwicej nakadw inwestycyjnych poniesionych zostao wpowiecie m. Olsztyn (23,0% ogu nakadw wwojewdztwie) oraz wpowiecie bartoszyckim (15,7%).
2.6. Uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne rozwoju

Kolejnym miernikiem, istotnym z punktu widzenia rozwoju gospodarczego danego regionu, jest poziom rozwoju infrastruktury technicznej. Zwizane jest to przede wszystkim zzapewnieniem moliwoci swobodnego przemieszczania si ludnoci, zaopatrzenia mieszkacw wwod, gaz oraz kanalizacj. Infrastruktura ta umoliwia bowiem poprawne funkcjonowanie wielu dziedzin ycia. Sie wodocigowa Jednym zpodstawowych elementw infrastruktury technicznej, wyznaczajcym standard zamieszkania na danym terenie, jest dostpno wody biecej z sieci wodocigowej. czna dugo rozdzielczej sieci wodocigowej wwojewdztwie warmisko-mazurskim w2010 r. wynosia 13951,7 km iwporwnaniu do 2005 r. wzrosa o1821,5 km (o15,0%). Sie wodocigowa przebiegajca przez wojewdztwo stanowia zaledwie 5,1% ogu jej dugoci wPolsce. Na 100 km2 powierzchni wojewdztwa przypadao 57,7 km sieci wodocigowej (Polska 87,3). Sie wodocigowa przebiegajca przez tereny wiejskie bya ponad piciokrotnie dusza ni w miastach. Z sieci tej w2009 r. na terenie Warmii iMazur korzystao 1266,4 tys. osb, co stanowio 88,7% ogu ludnoci wojewdztwa (Polska 87,2%). Pod wzgldem gstoci sieci wodocigowej wojewdztwo plasowao si na 14 miejscu wPolsce, apod wzgldem odsetka ludnoci zniej korzystajcej na 10. Na wsi jedynie 75,7% osb korzystao z wodocigw (Polska 74,7%), podczas gdy wmiecie byo to 97,5% (Polska 95,2%). Wstosunku do 2005 r. dostpno ludnoci do sieci wodocigowej wzrosa zarwno wmiecie, jak ina wsi. Zuycie wody wgospodarstwach domowych na 1 mieszkaca w analizowanym okresie wzroso, na co wpyw mia przede wszystkim wzrost zuycia wody na wsi. W ukadzie terytorialnym najwiksze zagszczenie sieci wodocigowej w 2010 r. wystpio w powiatach: m. Olsztyn (279,2
km/100km2), m. Elblg (265,6 km/100km2) inowomiejskim (134,7 km/100km2). Natomiast najwicej ludnoci miao dostp do sieci wodocigowej wpowiatach: m. Elblg (98,8%), m. Olsztyn (95,7%), iawskim (92,7%), ktrzyskim (91,7%) oraz ostrdzkim (91,3%). Sie kanalizacyjna Wzrost zwodocigowania danego terenu oprcz korzyci, niesie rwnie pewne negatywne konsekwencje. Najczstsz, cho rzadko dostrzegan, jest gwatowne zwikszenie zuycia wody, atym samym wzrost wytwarzania ciekw. Rozwizaniem problemw, ktre wzwizku ztym mog si pojawi, jest budowa sieci kanalizacyjnej. Jednake budowa sieci kanalizacyjnej jest przedsiwziciem znacznie droszym ni budowa wodocigw, aczkolwiek stan skanalizowania danego obszaru oraz stopie oczyszczania ciekw wpywa na standard ycia mieszkacw oraz wskazuje na stan rodowiska naturalnego. Uwarunkowania te wyznaczaj pozycj irang regionu, jako miejsca korzystnego do zamieszkania, inwestycji lub wypoczynku. Poziom skanalizowania wojewdztwa warmisko-mazurskiego w2010 r. wprzeciwiestwie do poziomu zwodocigowania by bardzo niski. Na 100 km2 powierzchni przypadao tu jedynie 19,8 km sieci kanalizacyjnej, co uplasowao wojewdztwo warmisko-
43
mazurskie na 13 miejscu wPolsce (Polska 34,4). czna dugo sieci kanalizacyjnej na koniec 2010 r. wynosia 4794,6 km, co stanowio 34,4% dugoci sieci wodocigowej. Zsieci kanalizacyjnej w2009 r. korzystao 937,4 tys. osb ibyo to 65,7% ogu mieszkacw wojewdztwa (Polska 61,5%). Pod tym wzgldem region uplasowa si na 5 miejscu wkraju. Wstosunku do 2005 r. zanotowano wzrost zarwno dugoci sieci kanalizacyjnej (o19,3%), jak iodsetka korzystajcej zniej ludnoci (o1,3 pp.).
ostrdzkim (29,1 km/100 km2), iawskim (27,2 km/100 km2), dziadowskim (24,2 km/100 km2), olsztyskim (24,0 km/100 km2) i giyckim (23,4 km/100 km2). Natomiast najwikszy odsetek ludnoci korzysta zniej wpowiatach: eckim (72,0%) igiyckim (71,3%).
Tabela 28. Sie kanalizacyjna rozdzielcza w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Sie kanalizacyjna rozdzielcza wkm na 100 km2 Ludno korzystajca zsieci kanalizacyjnej ogem cieki odprowadzane wdam3 rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS. 48 138,8 46 927,4 46 512,1 x 96,6 919 517 927 268 937 390 x 101,9 4017,9 4229,3 4540,0 4794,6 119,3 2005 2007 2009 ogem 2010 2005=100
Tabela 27. Sie wodocigowa rozdzielcza w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Sie wodocigowa rozdzielcza wkm na 100 km2 Ludno korzystajca zsieci wodocigowej ogem Woda dostarczona gospodarstwom domowym wdam3 Zuycie wody wgospodarstwach domowych na 1 mieszkaca wm3 2010 2005 2007 2009 ogem 2005=100
12 130,2
12 893,3
13 508,7
13 951,7
115,0
16,6
17,5
18,8
19,8
50,1
53,3
55,9
57,7
1 255 308
1 259 069
1 266 353
100,9
44 399,2
44 077,4
44 172,9
44 834,5
101,0
31,1
30,9
30,9
31,4
Stan skanalizowania miast regionu jest znacznie lepszy ni obszarw wiejskich. Problemem gmin wiejskich jest bowiem brak rodkw finansowych na modernizacj wysoko kapitaochonnych sieci kanalizacyjnych. Pomimo tego, gminy rozbudowyway wostatnich latach sie kanalizacyjn dc do rozwizania problemu zrzutw nieczystoci ciekych do rzek, jezior czy lasw iwyeliminowania zanieczyszczenia wd podziemnych i powierzchniowych. wiadczy otym fakt, e od 2005 r. na obszarach wiejskich dugo sieci kanalizacyjnej wzrosa oprawie 33%. Pomimo wzrostu dugoci sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich, rednia jej gsto nadal bya bardzo niska iwynosia 11,5 km/100km2 (Polska 19,1) ibya ponad 30 razy mniejsza od gstoci sieci kanalizacyjnych wmiecie. Natomiast wskanik udziau osb korzystajcych zsieci wodocigowej wynosi 25,8% (Polska 23,5%) iby ponad trzykrotnie niszy ni wmiecie. Analizujc przestrzenne rozmieszczenie sieci kanalizacyjnej w wojewdztwie odnotowano, e jej najwiksze zagszczenie, poza miastami na prawach powiatu, wystpio w powiatach:
Sie gazowa W stosunku do redniej krajowej wojewdztwo warmisko-mazurskie odznacza si niskim poziomem gazyfikacji. Wregionie tym w2009 r. gsto sieci gazowej wynosia 7,3 km na 100 km2 (Polska 35,9), audzia ludnoci korzystajcej zsieci gazowej wynosi 44,0% (Polska 52,6%). W2009 r. zuyto cznie 86469,7 tys. m3 gazu, gwnie na ogrzewanie mieszka (61,0% ogu zuytego gazu), co wprzeliczeniu na 1 mieszkaca dao 60,6 m3 (Polska 101,5 m3) Na wsi gsto sieci gazowej wynosia 1,9 km na 100 km2, (Polska 21,0) podczas gdy w miecie 219,5 km na 100 km2 (Polska 239,5). Zkolei udzia ludnoci korzystajcej zsieci gazowej na obszarach wiejskich by ponad 20-krotnie mniejszy ni wmiecie, wwyniku czego zuycie gazu byo ponad 15-krotnie mniejsze. Wanym czynnikiem utrudniajcym rozwj gazownictwa na wsi s wysokie istale rosnce ceny jednostkowe gazu. Sytuacj t pogarsza stale rosncy poziom ubstwa zwaszcza na terenach przygranicznych, oraz obowizujce kryterium opacalnoci realizacji nowych sieci. Wanalizowanych latach wzrosa dugo sieci gazowej (o6,4%), zmala natomiast odsetek ludnoci korzystajcej zniej (o0,8 pp.). Porwnujc wojewdztwo warmisko-mazurskie do Polski, mona zauway, e pod wzgldem gstoci sieci gazowej uplasowao si ono na 15 miejscu wkraju, natomiast pod wzgldem jej dostpnoci dla ludnoci na 11. Dostp do sieci gazowej wwielu powiatach wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest bardzo ograniczony. W2009 r., w6 powiatach, tj.: braniewskim, eckim, godapskim, nowomiejskim,
44
oleckim ipiskim nie byo sieci gazowej. Spord pozostaych powiatw najwiksz gstoci sieci gazowej charakteryzoway si powiaty: m. Olsztyn (327,6 km/100 km2) oraz m. Elblg (238,5 km/100 km2). Natomiast dostpno ludnoci do sieci gazowej wahaa si od 1,6% w powiecie elblskim do 91,4% w powiecie m. Elblg.
Tabela 29. Sie gazowa rozdzielcza w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Sie gazowa rozdzielcza wkm na 100 km2 Odbiorcy gazu Ludno korzystajca zsieci gazowej Zuycie gazu wgospodarstwach domowych na 1 mieszkaca wm3 2005 2007 2009 ogem 1759,0 7,3 177 066 2005=100 106,4 97,7
km, co stanowio zaledwie 3,4% oglnej dugoci sieci przesyowej wPolsce iulokowao wojewdztwo na 12 miejscu wkraju. Wedug danych statystycznych w2009 r. sprzedano 6,8 mln GJ energii cieplnej, z tego a 87,3% do budynkw mieszkalnych (Polska 85,4%), apozostae 12,7% do urzdw iinstytucji (Polska 14,6%). czna kubatura budynkw ogrzewanych centralnie wynosia 65,6 tys. dam3, zczego najwikszy udzia posiaday budynki mieszkalne (67,1% ogu ogrzewanych budynkw; Polska 63,5%). Wporwnaniu do 2005 r. wzrosa dugo sieci cieplnej (o4,7%), jak ikubatura budynkw ogrzewanych centralnie (o12,2%), zmalaa natomiast sprzeda energii cieplnej wcigu roku (o14,8%). Wzrosa take liczba kotowni z589 w2005 r. do 714 w2009 r. Gwn barier rozwoju ciepownictwa opartego ocentralne rdo ciepa jest fakt, e stanowi ono obecnie najdroszy nonik energii, ze wzgldu na najwiksze straty przesyu, due koszty corocznych remontw ciepowni i przestarzaych wymiennikowni oraz praktyki monopolistyczne wustalaniu opat dla odbiorcw. Drogi publiczne Wduej mierze oatrakcyjnoci danego terenu, jako miejsca lokowania przedsiwzi gospodarczych, decyduje gsto drg. Sprawnie funkcjonujcy system transportowy aktywizuje gospodark, natomiast powane zaniedbania wtej dziedzinie istotnie ograniczaj moliwo jej dalszego rozwoju. Warto zasygnalizowa tutaj fakt, e gsto drg, podobnie jak innych elementw infrastruktury sieciowej, czsto jest ograniczona moliwociami zagospodarowania obszaru, wtym warunkami przyrodniczymi. Uwarunkowania te maj ogromny wpyw na stopie koncentracji podmiotw gospodarczych na danym terenie, bowiem im lepiej skomunikowana jest dana jednostka podziau terytorialnego, tym liczba podmiotw gospodarczych funkcjonujcych na tym terenie wzrasta. Wojewdztwo warmisko-mazurskie, z uwagi na swoje pooenie jest wanym obszarem weuropejskich powizaniach komunikacyjnych. Jednak ukad korytarzy transportowych przebiega po obrzeach wojewdztwa lub poza jego obszarem. Jest ono wic pooone peryferyjnie w stosunku do europejskich i krajowych centrw aktywnoci, awskali europejskiej naley do grupy regionw onajsabszej dostpnoci komunikacyjnej iniskim potencjale wynikajcym z posiadanej infrastruktury komunikacyjnej (wedug raportw ESPON)34. Szans na popraw tego stanu jest planowany przebieg przez teren wojewdztwa, a konkretnie przez Ek, drogi ekspresowej S61 (tzw. trasy Via Baltica). Trasa Via Baltica peni rol najwaniejszego poczenia drogowego pomidzy krajami batyckimi wiodcego zFinlandii poprzez Litw, otw iEstoni do Warszawy. Przez obszar Warmii iMazur przebiegaj nastpujce korytarze transportowe (TEN-T): 1. Korytarz VI Gdask Katowice ilina, wktrym znajduj si: droga ekspresowa S7 Gdask Olsztynek Warszawa Krakw Budapeszt; linia kolejowa magistralna Gdynia Iawa Warszawa Zebrzydowice ilina. 2. Korytarz IA Ryga Kaliningrad Elblg Gdask, ktry jest odgazieniem korytarza I. Wkorytarzu IA znajduj si: droga ekspresowa S 22 Elblg Grzechotki (Kaliningrad); linia kolejowa I-rzdna Malbork Braniewo (Kaliningrad-Ryga); trasa wodna rdldowa (Berlin) Bydgoszcz Elblg (Kaliningrad).
1653,2 6,8 181 319
1761,3 7,3 160 470
639 619
630 306
628 200
98,2
67
63,1
60,6
Infrastruktura ciepownicza
Tabela 30. Ciepownictwo w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010

WYSZCZEGLNIENIE Sprzeda energii cieplnej wcigu roku wGJ budynki mieszkalne urzdy iinstytucje Dugo sieci cieplnej przesyowej wkm Liczba kotowni Kubatura budynkw ogrzewanych centralnie wdm3 wtym budynki mieszkalne ogem 2005 2007 2009 ogem 2005=100
7 998 263,4
7 065 154,9
6 813 249,4
85,2
7 158 583,2 839 680,2
6 277 832,5 787 322,4
5 947 832,0 865 417,4
83,1 103,1
502,9
514,7
526,4
104,7
589
565
714
121,2
58 429,8
58 067,0
65 579,8
112,2
40 291,7
39 180,0
44 006,3
109,2
Na koniec grudnia 2009 r. czna dugo sieci ciepowniczej przesyowej w wojewdztwie warmisko-mazurskim wynosia 526,4
tyn 2007 r., s. 29.
34 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjty przez Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego w dniu 14 listopada 2007 r. Olsz-
45
Wbezporednim ssiedztwie wojewdztwa znajduj si: 1. Korytarz I Helsinki Ryga Kowno Warszawa (Via Baltica), wktrym przebiegaj : droga ekspresowa S8 Warszawa Biaystok Helsinki; linia kolejowa magistralna Warszawa Biaystok Trakiszki (Ryga Tallin Helsinki). 2. Korytarz VI Gdask Katowice ilina, wktrym znajduje si projektowana autostrada A-1 Gdask-ilina. Powizania midzynarodowe stanowi rwnie: midzynarodowy port lotniczy wSzymanach k. Szczytna, midzynarodowy port morski wElblgu, midzynarodowe przejcia graniczne (drogowe w Bezledach, Godapi, Gronowie iGrzechotkach, kolejowe wBraniewie iSkandawie, morskie wElblgu iFromborku, lotnicze wSzymanach)35. Wobec braku autostrad idrg ekspresowych, drogi krajowe maj najwiksze znaczenie dla transportu midzynarodowego ikrajowego wic wojewdztwo zkrajowym ieuropejskim systemem komunikacyjnym. Do najwaniejszych drg krajowych przebiegajcych przez teren wojewdztwa nale: Nr 7 relacji Gdask Olsztynek Nidzica Warszawa a do granicy ze Sowacj wChynem; Nr 16 relacji Olsztynek Olsztyn Ek do przejcia granicznego zLitw wOgrodnikach; Nr 51 Olsztynek Olsztyn Bartoszyce do granicy zObwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej wBezledach; Nr 65 od granicy pastwa zFederacj Rosyjsk przez Godap Olecko Ek Biaystok do granicy zBiaorusi. czna dugo drg przebiegajcych przez teren wojewdztwa warmisko-mazurskiego w2010 r. wynosia 22569,0 km, co stanowio 5,6% ogu drg publicznych wPolsce. Woglnej dugoci drg publicznych w wojewdztwie warmisko-mazurskim, drogi onawierzchni twardej stanowiy 56,0% (Polska 67,4%). Wikszo drg twardych posiadao nawierzchni ulepszon. Gsto drg publicznych twardych w 2010 r. wynosia 52,3 km na 100 km2 i bya wyranie nisza od redniej krajowej (87,6), bowiem uplasowaa wojewdztwo warmisko-mazurskie na ostatnim
35 Tame, s. 29.
miejscu wPolsce. Natomiast gsto drg onawierzchni ulepszonej wynosia 48,5 km na 100 km2 (Polska 79,9) i rwnie upla sowaa wojewdztwo warmisko-mazurskie na ostatnim miejscu wkraju. Wbadanym okresie wwojewdztwie zanotowano wzrost gstoci zarwno drg onawierzchni twardej, jak iulepszonej. Struktura drg publicznych onawierzchni twardej wwojewdztwie warmisko-mazurskim ksztatowaa si nastpujco: drogi krajowe stanowiy 10,5% (Polska 6,8%), drogi wojewdzkie 15,1% (Polska 10,4%), drogi powiatowe 55,2% (Polska 41,8%), drogi gminne 19,2% (Polska 41,0%). Przeoyo si to na warto wskanika gstoci drg, bowiem najwiksze ich zagszczenie wystpio wprzypadku drg powiatowych, gdzie na 100 km2 przypadao 28,8 km. Nasycenie pozostaych drg wynosio odpowiednio: krajowych 5,5 km na 100 km2, wojewdzkich 7,9 km, agminnych 9,3 km. Problem sieci drogowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest zy stan techniczny drg, brak obwodnic miejscowoci idua liczba obiektw nienormatywnych (mostw, wiaduktw) w cigach drg. Ponadto drogi Warmii i Mazur s w wikszoci krte iwskie, zdrzewami wskrajni, bez utwardzonych poboczy, ze zdewastowan nawierzchni36. Stan bezpieczestwa na drogach jest konsekwencj zego stanu nawierzchni drg oraz dynamicznego rozwoju motoryzacji. W wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. miao miejsce 1,7 tys. wypadkw drogowych (4,4% ogu wypadkw drogowych wkraju). Co prawda zanotowano spadek liczby wypadkw (wporwnaniu z2005 r. o10,9%), ale nadal wskanik zabitych wwypadkach drogowych na 100 tys. mieszkacw by wysoki iwynosi 11,8 (Polska 10,2). Wwojewdztwie nastpi natomiast wyrany spadek liczby ofiar miertelnych z279 w2005 r. do 168 w 2010 r. Miejscami koncentracji wypadkw s odcinki najwaniejszych drg regionu, zwykle onajwikszym nateniu ruchu, gdzie krzyuj si gwne trasy komunikacyjne.
46
36 Tame, s. 30.
Tabela 31. Drogi publiczne w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010
WYSZCZEGLNIENIE Dugo drg publicznych wkm Dugo drg publicznych onawierzchni twardej wkm krajowe wojewdzkie powiatowe gminne Dugo drg publicznych onawierzchni twardej ulepszonej wkm krajowe wojewdzkie powiatowe gminne Dugo drg ekspresowych wkm miejskie zamiejskie 2005 2007 2009 ogem 21 328,3 2005=100 22 569,0
21 649,7
21 646,4
Komunikacja kolejowa Wojewdztwo warmisko-mazurskie naley do regionw sabo wyposaonych w infrastruktur transportu kolejowego. W 2010 r. przez obszar wojewdztwa przebiegao 1207 km linii kolejowych, co stanowio 6,0% oglnej dugoci linii kolejowych wkraju. Wskanik gstoci linii kolejowych ogem wwojewdztwie wynosi 5,0 km/100 km2 (Polska 6,5). Tak saba gsto sieci kolejowej ulokowaa wojewdztwo na 13 miejscu wPolsce. Wstosunku do 2005 r. nastpi niewielki wzrost dugoci linii o0,5%. Wszystkie linie kolejowe wwojewdztwie s to linie kolejowe normalnotorowe. Linie zelektryfikowane stanowiy 40,5%, podczas gdy w kraju 58,9%. Zy stan techniczny obiektw inynierskich, dugoletnie zalegoci w naprawach gwnych podtorza, brak nowoczesnych urzdze sterowania ruchem, brak zabezpiecze na przejazdach kolejowych w poziomie szyn, wpywa na jako wiadczonych usug przewozowych ibezpieczestwo wprzewozach pasaerw. Pocigi kursuj z nisk prdkoci, co wydua czas podry iprzewozu towarw. Najgorsza sytuacja odnosi si do pocze komunikacyjnych wschodniej czci wojewdztwa zOlsztynem. Funkcjonujce linie kolejowe midzy Ekiem iOlsztynem nie s zelektryfikowane iwzym stanie technicznym, aczas przejazdu na tych liniach jest bardzo niekonkurencyjny wstosunku do transportu drogowego37. Komunikacja wodna Oglna dugo drg wodnych rdldowych w wojewdztwie warmisko-mazurskim wynosi 352 km. Do najwaniejszych drg rdldowych wojewdztwa zalicza si: Kana Elblski, jezioro Jeziorak oraz Miomyn Szelg, rzek Pis oraz szlak Wielkich Jezior Mazurskich. Wewntrzne drogi morskie wojewdztwa znajdujce si na Zalewie Wilanym posiadaj poczenie zMorzem Batyckim oraz portami morskimi nad Zatok Gdask Gdaskiem iGdyni. Wze drg wodnych morskich irdldowych stanowi Elblg posiadajcy dobr infrastruktur portow. Ruch statkw na Zalewie odbywa si wyznaczonymi torami wodnymi. Gwny tor wodny prowadzi przez rodek Zalewu zElblga do granicy zRosj, aod niego prowadz odgazienia do portw iprzystani. Tory wodne wymagaj jednak pogbienia. Dotyczy to zarwno toru gwnego jak itorw doprowadzajcych statki do portw iprzystani.
12 352,3
12 331,0
12 447,3
12 644,0
1323,7 1913,5 7122,5 1992,6
1324,3 1911,6 7021,3 2073,8
1326,3 1912,3 6964,8 2243,9
1327,2 1911,8 6979,8 2425,2
11 488,6
11 503,7
11 645,9
11 730,8
1323,7 1911,6 6587,0 1666,3 2,6 2,6 -
1324,3 1909,6 6514,0 1755,8 5,6 5,6 -
1326,3 1910,8 6504,2 1904,6 57,7 9,7 48,0
1327,2 1910,3 6531,4 1961,9 57,0 9,0 48,0
Drogi otwardej nawierzchni wkm na 100 km2 na 10 tys. ludnoci 51,1 86,5 51,0 86,5 51,4 87,2 52,3 88,6
Drogi otwardej nawierzchni ulepszonej wkm na 100 km2 na 10 tys. ludnoci 47,5 80,4 47,6 80,7 48,1 81,6 48,5 82,2
37 Tame, s. 34.
47
W czci Zalewu nalecej do wojewdztwa warmisko-mazurskiego znajduj si 3 porty: Tolkmicko, Frombork, Nowa Paska, 2 przystanie: Suchacz, Kamienica Elblska oraz 4 porty rybackie: Suchacz, Tolkmicko, Frombork, Nowa Paska38. Komunikacja lotnicza Obszar wojewdztwa jest wznacznym stopniu wyczony zdostpu do krajowej infrastruktury lotniczej. Przy jednoczenie sabej sieci drogowej, zwaszcza drg szybkiego ruchu, obszar ten powinien sta si rejonem lokalizacji regionalnych portw lotniczych. Ukad takich portw lotniczych z poczeniami realizowanymi samolotami ooferowanej liczbie pasaerw 30-50 osb mgby przyczyni si do skomunikowania wojewdztwa z reszt kraju iEurop. Na terenie wojewdztwa zlokalizowany jest port lotniczy drugorzdny regionalny port w Szymanach k/Szczytna, obecnie nieczynny, oraz lotniska lokalne wOlsztynie Dajtkach, Ktrzynie i Elblgu. Coraz wikszego znaczenia nabieraj rwnie lokalne lotniska wOlsztynie iKtrzynie. Take wElblgu (mimo maej skali ruchu) notuje si wzrost liczby operacji lotniczych. Lotniska nie s wyposaone wurzdzenia umoliwiajce ldowanie samolotw wtrudnych warunkach atmosferycznych. Ponadto ich stan irodzaj nawierzchni jest wduej mierze niezadowalajcy, niedostosowany do penej obsugi ruchu lotniczego39. Infrastruktura graniczna Pnocna granica wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest jednoczenie granic Polski zObwodem Kaliningradzkim. W2009 r. przejcia graniczne wwojewdztwie warmisko-mazurskim przekroczyo 1263,6 tys. osb, zarwno obywateli Polski jak i cudzoziemcw, co stanowio 4,6% ogu osb wgranicznym ruchu osobowym w Polsce. Liczba osb przekraczajcych granic na tym terenie wporwnaniu do 2005 r. spada o67,5%. Na przejciach granicznych obserwowany by wzmoony ruch samochodw osobowych, ciarowych i autobusw. cznie w2009 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim przejcia graniczne przekroczyo 558,0 tys. samochodw osobowych, co stanowio 7,7% ogu samochodw osobowych przekraczajcych granice Polski. Liczba samochodw osobowych przekraczajcych granic pastwa zmalaa na wszystkich przejciach granicznych: wBezledach o65,9%, Gronowie o57,5% iGodapi o52,3%. Liczba samochodw ciarowych przekraczajcych granice wwojewdztwie w2009 r. wynosia 97,0 tys. Stanowio to 7,2% ogu samochodw ciarowych przekraczajcych polsk granic. Wruchu samochodw ciarowych najwiksze znaczenie posiada przejcie wBezledach obsugujce 72,8% ogu pojazdw ciarowych przekraczajcych granic zObwodem Kaliningradzkim. Przejcia graniczne w wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2009 r. przekroczyo 17,7 tys. autokarw, co stanowio 16,4% autokarw przekraczajcych polsk granic. Najwicej odprawianych byo na przejciu wGodapi. Natenie ruchu autokarw na przejciach granicznych wwojewdztwie warmisko-mazurskim zmniejszyo si oponad 60% wporwnaniu do 2005 r.
2.7. Podsumowanie
Dokonana analiza sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztwa warmisko-mazurskiego potwierdzia, i rozwj sektorw kluczowych, czy sektorw wysokiej szansy, awzwizku ztym irozwj caej gospodarki obszaru uzaleniony jest od szeregu czynnikw, ktre wpywaj na stan ikierunki zachodzcych zmian. 1. Warunki naturalne iocena zasobw naturalnych na terenie warmisko-mazurskiego panuj specyficzne warunki klimatyczne, determinowane wystpowaniem licznych zbiornikw wodnych. Wojewdztwo naley do najzimniejszych obszarw wPolsce, gdzie obserwuje si stae cieranie si mas powietrza atlantyckiego ikontynentalnego. Wpywa to na zrnicowanie rednich temperatur idugoci okresu wegetacji, ktry na wschodzie wojewdztwa jest ook. 10 dni krtszy ni na zachodzie. Krtszy ni winnych czciach kraju okres wegetacji iwypasu zwierzt rzutuje wduej mierze na efekty ekonomiczne gospodarowania; gleby s mocno zrnicowane od zwizych izlewnych czarnych ziem wrejonie Ktrzyna oraz gleb brunatnych na nizinie spopolskiej imad wokolicach Elblga do lekkich piaszczystych na poudniu wojewdztwa. Dua zmienno gleb iurozmaicona rzeba terenu szczeglnie wrodkowym pasie wojewdztwa znaczco obniaj warto rolnicz gleb; zasoby naturalne regionu s bardzo skromne. Kopaliny o znaczeniu gospodarczym, wystpujce na obszarze wojewdztwa zalegaj gwnie w przypowierzchniowej warstwie osadw czwartorzdowych; dziki temu, e na terenie wojewdztwa znajduje si tak wiele stosunkowo duych zbiornikw wodnych, mona uczyni ztego zasobu jedn zsi napdowych regionu, co moe sprzyja powstaniu nowych miejsc pracy wsektorze obsugujcym ruch turystyczny (szczeglnie wmaych przedsibiorstw gastronomicznych, pensjonatach czy gospodarstwach agroturystycznych); prawie poowa wojewdztwa to powierzchnia oszczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona; wwiadomoci mieszkacw innych wojewdztw oraz nierzadko innych krajw, warmisko-mazurskie jest postrzegane jako region onieskaonej przyrodzie, co stwarza szanse do rozwoju turystyki, rolnictwa oraz przemysu czystych technologii, aco za tym idzie sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy. 2. Uwarunkowania demograficzne obserwuje si malejcy zroku na rok przyrost naturalny spowodowany przewag liczebn zgonw nad urodzeniami. Dodatkowym czynnikiem obniajcym dynamik liczebnoci populacji jest ujemne saldo migracji, ktre wznaczny sposb pomniejsza wielko zasobw pracy, atake potencja rozrodczy ludnoci; w wojewdztwie dokonuj si stopniowe przeobraenia wstrukturze ludnoci wedug biologicznych grup wieku. Przede wszystkim obserwuje si spadek liczby dzieci w wieku 0-14 lat. Nastpi z kolei wzrost liczby ludnoci w wieku 15-64 lata, zjawisko takie obserwowane jest powszechnie w caym kraju. Liczebno populacji ostatniej grupy, czyli wwieku 65 lat iwicej, zwikszya si. Zmiany te spowodowane s oglnie obserwowanym spadkiem urodze, jak rwnie wyduaniem si przecitnego trwania ycia ludnoci. Wystpujcy wzrost liczby ludnoci w wieku 65 lat i wicej oraz stae zwikszanie si jej
38 Tame, s. 34.
48
39 Tame, s. 35.
udziau wiadcz onasilaniu si procesu starzenia demograficznego ludnoci; w porwnaniu do 2005 r. nastpi stopniowy wzrost udziau ludnoci w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, przy jednoczesnym zmniejszaniu si udziau ludnoci w wieku przedprodukcyjnym. Spadek udziau ludnoci wostatniej zomawianych grup jest zwizany z coraz mniejsz liczb urodze oraz stopniowym wchodzeniem w wiek penoletnoci rocznikw urodzonych wlatach 90-tych; w wojewdztwie we wszystkich analizowanych latach notowano ujemne saldo migracji staej, tzn. e liczba wymeldowa z pobytu staego przewyszaa liczb nowych zameldowa. Przewag odpywu ludnoci nad napywem rejestrowano zarwno wruchu midzywojewdzkim, jak izagranicznym. Rozmiary imigracji rejestrowanej (na pobyt stay) wwojewdztwie warmisko-mazurskim w analizowanych latach byy mniejsze ni rozmiary emigracji, oczym wiadczy ujemne saldo migracji zagranicznych; prognozy liczby ludnoci zarwno dla Polski, jak i wojewdztwa nie s optymistyczne. Populacja warmisko-mazurskiego na przestrzeni lat 2010-2035 zmniejszy si. Zachodzce zmiany wliczbie istrukturze wieku ludnoci bd miay istotny wpyw na wielko zasobw pracy wperspektywie najbliszych 20-25 lat. Te prawidowoci mog zmieni jedynie nowe trendy wzakresie migracji wewntrznych izagranicznych. Jednak jak wskazuj prognozy na lata 2010-2035 saldo migracji w wojewdztwie bdzie przyjmowao nadal wartoci ujemne.
zarwno w wojewdztwie, jak i w Polsce zauwaalna jest tendencja stale malejcej liczby studentw szk wyszych (mierzonej na 10 tys. mieszkacw); mieszkania oddawane do uytkowania s coraz wiksze. W ich strukturze zauway mona znaczny przyrost budownictwa przeznaczonego na sprzeda bd wynajem, a spadek spoecznego czynszowego, spdzielczego oraz w mniejszym stopniu indywidualnego; zauwaono zmniejszenie liczby bibliotek, ksigozbioru, a take zainteresowania t form uczestnictwa w kulturze, wzrosa natomiast liczba widzw w kinach, nawet jeli kin jest coraz mniej (zwizane jest to gwnie z tym, e nowopowstajce kompleksy kinowe s wiksze); gsto sieci turystycznej, mierzona liczb miejsc noclegowych na 1000 ludnoci, w badanym okresie w wojewdztwie bya prawie dwukrotnie wysza ni w Polsce. O ile jednak w kraju zanotowano minimalny wzrost wskanika, w wojewdztwie od 2008 r. widoczny jest nieznaczny jego spadek; wojewdztwo jest coraz bezpieczniejsze odnotowuje si coraz mniej przestpstw, powoli wzrasta wskanik wykrywalnoci sprawcw przestpstw, a co wane w najwikszym stopniu wzrosa wykrywalno sprawcw przestpstw przeciwko mieniu. Mimo to wskanik dotyczcy przestpstw przeciwko mieniu wynis jedynie 52.0%.
4. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej

rosncy wskanik PKB przypadajcy na 1 mieszkaca potwierdza systematyczny rozwj gospodarki wojewdztwa, jednake rozwj ten jest wolniejszy ni w Polsce. Warto PKB per capita stanowio jedynie 74,2% wielkoci tego wskanika dla kraju; w badanym okresie zanotowano take wzrost wydajnoci pracy, przy czym znaczcym jej przyrostem wykazao si budownictwo, natomiast wydajno pracy w rolnictwie zmniejszya si; koszty zwizane z zatrudnieniem i nominalne dochody w sektorze gospodarstw domowych rosy wolniej ni produkcja globalna; wysoko produkcji sprzedanej przemysu na 1 mieszkaca, a take sprzeday produkcji budowlano-montaowej na 1 mieszkaca, ulokowaa wojewdztwo zaledwie na trzynastym miejscu w Polsce; na podstawie charakterystyki wskanikw, tj.: PKB, wartoci dodanej brutto, rachunku produkcji czy produkcji sprzedanej przemysu zauwaalny jest stay wzrost wynikw dziaalnoci w wojewdztwie, jednak na tle Polski wzrost ten jest relatywnie niski. Dysproporcje w porwnaniu do kraju pogbiaj si, poniewa dynamika zmian w Polsce jest wiksza. Przedsibiorstwa w wojewdztwie maj stosunkowo trudniejsze makroekonomiczne podstawy funkcjonowania, dlatego te naley na nie zwrci szczegln uwag w zmieniajcej si obecnie sytuacji na rynkach finansowych oglnowiatowej gospodarki; analiza wydatkw jednostek samorzdu terytorialnego wskazuje na stae zwikszanie si moliwoci finansowania przedsiwzi podejmowanych przez wadze samorzdowe i lokalne. Jest to bez wtpienia jeden z kluczowych czynnikw mogcy peni rol aktywnego bodca w generowaniu rozwoju lokalnego; lokalizacja wojewdztwa w jednym z najczystszych ekologicznie regionw Polski, wrd duych kompleksw lenych i jezior,
3. Spoeczne aspekty rozwoju

nie tylko zwiksza si liczba ludnoci w wieku 15 lat i wicej, ale rwnie ronie udzia osb aktywnych zawodowo. Wspczynnik aktywnoci zawodowej wzrasta zarwno w przypadku mczyzn, jak i kobiet (mczyni wykazywali si jednak wiksz aktywnoci zawodow). Dodatkowo mieszkacy miast przewanie s bardziej aktywni zawodowo od zamieszkujcych wsie. Wskanik zatrudnienia rwnie wzrs, ale w porwnaniu z innymi wojewdztwami przyj nisk wielko; zauway mona nieznaczne zmiany sektorowej struktury zatrudnienia zmniejszenie si udziau pracujcych w rolnictwie na rzecz usug; w wojewdztwie warmisko-mazurskim problem bezrobocia na rynku pracy jest cay czas powanym zjawiskiem spoecznym oraz ekonomicznym stopa bezrobocia przyjmuje najwysze wartoci w kraju, ronie odsetek bezrobotnych z wyksztaceniem wyszym i rednim oglnoksztaccym. Poniewa w regionie jest wysokie bezrobocie, a w zwizku z tym poda pracy jest atwo dostpna dla zakadw pracy, wypacane wynagrodzenie jest jednym z najniszych w Polsce. Dodatkowo poziom wynagrodze w sektorze publicznym, ktry znacznie przewysza poziom pac w sektorze prywatnym, moe stanowi czynnik niesprzyjajcy rozwojowi gospodarczemu wojewdztwa. Fakt ten moe znaczco wpywa na niech modych ludzi do podejmowania dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek bd zatrudnienia w sektorze prywatnym; zainteresowanie nauk w szkoach ponadgimnazjalnych (mierzone liczb osb do nich uczszczajcych) na Warmii i Mazurach zmniejszyo si i to we wszystkich typach szk. Wynika to moe przede wszystkim z duo mniejszej liczby ludnoci w wieku edukacyjnym na poszczeglnych etapach ksztacenia;
49
stanowi podstawowy atut na rzecz rozwoju na tym terenie produkcji zdrowej ywnoci, przemysu drzewnego, proekologicznej gospodarki lenej oraz (agro)turystyki. Istotne znaczenie dla regionu ma take produkcja opon, maszyn i urzdze do obrbki plastycznej metali, tarcicy iglastej oraz liciastej. Ponadto pooenie wojewdztwa przy granicy z Obwodem Kaliningradzkim powinno sprzyja podejmowaniu rnych inicjatyw gospodarczych; wojewdztwo posiada niezwykle dogodne warunki do funkcjonowania przedsibiorstw z brany drzewnej, tj. odpowiedni klimat, baz surowcw wasnych oraz ssiedztwo wojewdztw z duymi kompleksami lenymi pozwalajce na wspprac producentw i kooperantw, ponadto rozwinit infrastruktur techniczn oraz kilkudziesicioletnie tradycje. due znaczenie odgrywa rwnie produkcja artykuw ywnociowych i napojw. W skali kraju region dominuje w produkcji misa drobiowego (przede wszystkim indyczego), woowego i wieprzowego, wdlin, masa oraz piwa. Produkowane s take soki owocowe i warzywne, mroonki, kasze, mki, przetwory mleczne, rybne oraz mid; rozpatrujc konkurencyjno wojewdztwa pod wzgldem nasycenia przedsibiorczoci, mona zauway, e plasuje si ono dopiero na 13 miejscu w kraju. Pomimo obserwowanego w ostatnich latach wzrostu rnego rodzaju ulg i zacht inwestycyjnych skala rozwoju przedsibiorczoci w wojewdztwie jest cigle zbyt maa i dlatego tempo rozwoju gospodarczego Warmii i Mazur jest niezadowalajce. Wpyw na to ma gwnie ksztatowany przez lata charakter rolniczy wojewdztwa. Warto tutaj jednak podkreli, i podmioty stopniowo dostosowuj swj profil i rozmiary do potrzeb dyktowanych przez gospodark rynkow; przestrzenne rozmieszczenie podmiotw gospodarczych jest nierwnomierne. Gwne skupiska podmiotw znajduj si w miastach na prawach powiatu; Warmia i Mazury nale do grupy wojewdztw o najniszym poziomie nakadw inwestycyjnych w kraju.
5. Uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne rozwoju

pod wzgldem gstoci sieci wodocigowej wojewdztwo plasowao si na 14 miejscu w Polsce, a pod wzgldem odsetka ludnoci z niej korzystajcej na 10. Poziom skanalizowania jest bardzo niski. W stosunku do redniej krajowej wojewdztwo odznacza si niskim poziomem gazyfikacji; stan skanalizowania miast regionu jest znacznie lepszy ni obszarw wiejskich. Problemem gmin wiejskich jest bowiem brak rodkw finansowych na modernizacj wysoko kapitaochonnych sieci kanalizacyjnych. Pomimo tego, gminy rozbudowyway w ostatnich latach sie kanalizacyjn dc do rozwizania problemu zrzutw nieczystoci ciekych do rzek, jezior czy lasw i wyeliminowania zanieczyszczenia wd podziemnych i powierzchniowych; wojewdztwo, z uwagi na swoje pooenie jest wanym obszarem w europejskich powizaniach komunikacyjnych. Ukad korytarzy transportowych przebiega jednak po obrzeach wojewdztwa lub poza jego obszarem. Jest ono wic pooone peryferyjnie w stosunku do europejskich i krajowych centrw aktywnoci, a w skali europejskiej naley do grupy regionw o na-
sabszej dostpnoci komunikacyjnej i niskim potencjale wynikajcym z posiadanej infrastruktury komunikacyjnej. Szans na popraw tego stanu jest planowany przebieg przez teren wojewdztwa, a konkretnie przez Ek, drogi ekspresowej S61 (tzw. trasy Via Baltica); problemem sieci drogowej jest zy stan techniczny drg, brak obwodnic miejscowoci i dua liczba obiektw nienormatywnych (mostw, wiaduktw) w cigach drg. Ponadto drogi Warmii i Mazur s w wikszoci krte i wskie, z drzewami w skrajni, bez utwardzonych poboczy, ze zdewastowan nawierzchni; zy stan techniczny infrastruktury kolejowej, dugoletnie zalegoci w naprawach gwnych podtorza, brak nowoczesnych urzdze sterowania ruchem, brak zabezpiecze na przejazdach kolejowych w poziomie szyn, wpywa na jako wiadczonych usug przewozowych i bezpieczestwo w przewozach pasaerw. Pocigi kursuj rzadko (zwaszcza regionalne) i z nisk prdkoci, co wydua czas podry i przewozu towarw; ruch statkw na Zalewie Wilanym odbywa si wyznaczonymi torami wodnymi. Gwny tor wodny prowadzi przez rodek Zalewu z Elblga do granicy z Rosj, a od niego prowadz odgazienia do portw i przystani. Tory wodne wymagaj jednak pogbienia. Dotyczy to zarwno toru gwnego, jak i torw doprowadzajcych statki do portw i przystani; obszar wojewdztwa jest w znacznym stopniu wyczony z dostpu do krajowej infrastruktury lotniczej. Przy jednoczenie sabej sieci drogowej, zwaszcza drg szybkiego ruchu, obszar ten powinien sta si rejonem lokalizacji regionalnych portw lotniczych. Ukad takich portw lotniczych z poczeniami realizowanymi samolotami o oferowanej liczbie pasaerw 30-50 osb mgby przyczyni si do skomunikowania wojewdztwa z reszt kraju i Europ. Na terenie wojewdztwa zlokalizowany jest port lotniczy drugorzdny regionalny port w Szymanach k/Szczytna oraz 3 lotniska lokalne. Zaprezentowana analiza wskazuje na gwne obszary problemowe zasadniczo zwizane s one z niszym ni krajowy poziomem rozwoju gospodarczego, uwidaczniajcym si zwaszcza w newralgicznych obszarach ycia gospodarczego. Ocena perspektyw rozwojowych wojewdztwa nie jest jednak jednoznaczna. Z uzyskanych danych wynika, e przy zachowaniu obecnych tendencji w pewnych obszarach zagroenia nadal bd narasta, mona jednake wskaza rwnie te sfery, w ktrych oczekiwana jest poprawa sytuacji. W wielu przypadkach obserwowane zjawiska s pochodn wystpujcych wiatowych trendw, trudno jest im zapobiega, mona jedynie prowadzi dziaania neutralizujce, z punktu widzenia oddziaywania tych czynnikw na rozwj gospodarczy.
50
3. Identyfikacja sektorw kluczowych i wysokiej szansy
naliza perspektyw rozwoju sektorw kluczowych i wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego podzielona zostaa na dwa etapy badawcze. Etap pierwszy stanowi proces zintegrowanych czynnoci badawczych, ktrych celem bya identyfikacja sektorw kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce regionu. Rezultatami kolejnego, drugiego etapu badania byo okrelenie strukturalnych wyznacznikw konkurencyjnoci badanych sektorw oraz skonstruowanie scenariuszy rozwoju do roku 2020. Osignicie rezultatw projektu w duym stopniu zaleao od wynikw prac prowadzonych w pierwszym etapie badania. Fundamentalnym zaoeniem, przyjtym w procedurze identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy byo zastosowanie triangulacji metodologicznej. Pragmatyzm tego zaoenia polega na uzyskaniu informacji o znaczeniu i pozycji sektorw w gospodarce regionu z wielu rde, w oparciu o odmienne techniki i narzdzia badawcze, a take opinie grup ekspertw reprezentujcych rnorodn przedmiotowo kategori wiedzy. Wyniki poszczeglnych etapw identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy zaprezentowane zostay w poniszych podrozdziaach. Przyjte w badaniu procedury identyfikacji obejmoway wieloaspektowe ujcie badanego zjawiska. Do badania zaproszono przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego, ekspertw reprezentujcych rne zakresy wiedzy spoeczno-ekonomicznej oraz w szerokim zakresie przeprowadzona zostaa analiza materiaw zastanych. Proces identyfikacji rozpocz etap gromadzenia danych ze statystyki publicznej GUS, informacji zawartych w dokumentach strategicznych i programowych wojewdztwa warmisko-mazurskiego oraz kraju. Zgromadzony materia stanowi podstaw opracowania wynikw analizy PEST oraz obliczenia syntetycznego wskanika poziomu rozwoju wszystkich sekcji dziaalnoci podmiotw gospodarki narodowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego zgodnie z klasyfikacj PKD 2007. Dane charakteryzujce podmioty gospodarki narodowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego pochodziy z zasobw staty-
styki regionalnej, banku danych lokalnych oraz w niezbdnym do badania zakresie zostay przeliczone przez Urzd Statystyczny w Olsztynie wg obowizujcej obecnie klasyfikacji PKD 2007. Z kolei w przypadku bada terenowych, zebrany materia pozwoli okreli brane, ktre w sposb znaczcy wpywaj na rozwj gospodarczy powiatw w regionie. Objcie badaniem przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdu terytorialnego wynikao z realizacji przez nie zada okrelonych w Ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym. Przywoana ustawa nakada na powiaty obowizek wykonywania zada publicznych m.in. w zakresie: edukacji, rolnictwa, lenictwa oraz rybactwa rdldowego, przeciwdziaania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy a take promocji powiatu40. Realizacja tych zada obliguje do prowadzenia systematycznych analiz sytuacji spoeczno-gospodarczej przez samorzdy powiatowe, ktrych wiedza o charakterze syntetycznym stanowia cenny zbir danych w procesie identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Odmienny charakter miay natomiast badania przeprowadzone technik ankiety eksperckiej. Zaproszeni do badania eksperci, zrnicowani z uwagi na wiedz wynikajc z penionych rl zawodowych, zapewnili szerokie spektrum informacji na temat oceny wytypowanych przez siebie sektorw kluczowych i wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Kocowym etapem identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy byy spotkania z ekspertami w ramach zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI). Spotkania powicone zostay analizie i ocenie materiau zebranego w opisanych powyej badaniach. Rezultatem trzech spotka z ekspertami byo wytypowanie sektorw kluczowych i wysokiej szansy w wojewdztwie warmiskomazurskim. Poniej przedstawione zostay wyniki poszczeglnych etapw bada. Opis analizy PEST zaprezentowany zosta w odrbnym rozdziale (rozdz. 2).
RYSUNEK 3. SCHEMAT POWIZA POMIDZY TECHNIKAMI W PROCESIE IDENTYFIKACJI SEKTORW KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY Analiza PEST Syntetyczny wskanik
sektorw kluczowych i wysokiej szansy
(badanie materiaw zastanych)
WYWIADY FGI spotkanie z ekspertami
Ankieta ekspercka
(zebranie opinii ekspertw)
Identy kacja sektorw kluczowych i wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim
(wywiady z reprezentacjami samorzdw powiatowych)
Wywiady SSI
40 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym Rozdzia 2 Art. 4 Zakres dziaania i zadania powiatu.
51
Kluczowe i rozwojowe sektory wojewdztwa wg opinii ekspertw Bardzo wanym etapem procesu identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego bya realizacja ankiety eksperckiej. Zebrany materia pozwoli nie tylko utworzy katalog sektorw kluczowych i wysokiej szansy, lecz rwnie zweryfikowa przyjte w zaoeniach projektu definicje operacyjne. Ide badania byo pozostawienie ekspertom penej swobody w wyborze poziomu, na ktrym wskazywali sektory kluczowe i wysokiej szansy. W wypenionych ankietach wskazywali brane dziaalnoci od poziomu sekcji PKD do podklasy, zgodnie ze Schematem klasyfikacji PKD 200741 stanowicym zacznik do Rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD). Pozostawienie autonomii wyboru wskazywanego poziomu agregacji dziaalnoci podmiotw gospodarki narodowej, w granicach okrelonych we wspomnianym schemacie PKD, pozwolio zgromadzi dane zgodne z zakresem wiedzy i opiniami ekspertw. Eksperci mieli moliwo wskazania dowolnej liczby sektorw kluczowych oraz wysokiej szansy. Z uwagi na liczebno uczestnikw ankiety eksperckiej (n=17), przedstawione poniej wyniki uwzgldniaj odsetek wskaza przypadajcy na wyrniony sektor w odniesieniu do 100% wyrnionych sektorw. Jak wynika z bada, najczciej wskazywan przez ekspertw (36,25%) kluczow sekcj PKD w wojewdztwie warmisko-mazurskim jest przetwrstwo przemysowe. Mniejsz, jednake znaczc rang nadali uczestnicy badania sekcji rolnictwa, lenictwa, owiectwa i rybactwa (21,25%) oraz dziaalnoci zwizanej z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi (17,50%). Dokonany wybr sekcji zwizanych z rolnictwem i turystyk wynika w gwnej mierze ze znaczcej roli potencjau i zasobw naturalnych w rozwoju regionu. Kolejne wyrnione w badaniu kluczowe dziedziny dziaalnoci obejmoway: budownictwo (8,75%) oraz handel hurtowy i detaliczny, napraw pojazdw samochodowych (7,50%). Ponadto, uczestnicy badania przyznali rang sektora kluczowego administracji publicznej (3,5%). Najmniej licznie eksperci za kluczowe dziaalnoci w regionie uznali transport i gospodark magazynow (1,25%), dziaalno profesjonaln, naukow i techniczn (po 1,2% wskaza) oraz edukacj (1,25%). Sektor budownictwa, handlu czy te transportu, wnosz do zasobw gospodarki regionu aktywa finansowe w postaci udziau w tworzeniu PKB lub wartoci dodanej brutto. W przypadku administracji publicznej jest to sektor, ktry w istocie znaczco wpywa na rozwj gospodarczy, jednake przede wszystkim jako czynnik sprawczy konkurencyjnoci gospodarki przez np. inwestycje publiczne42 oraz inne zasoby lokalnych jednostek samorzdowych. Z uwagi na przywoan, znaczc rol administracji w ksztatowaniu poziomu rozwoju gospodarczego, zagadnienie objcia badaniem tej sekcji zostao poddane dyskusji na etapie uzgodnie ekspertw w toku zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI).
41 http://www.stat.gov.pl/klasyfikacje/pkd_07/pdf/2_PKD-2007-schemat_2.pdf
Typowane przez ekspertw brane okrelay rne poziomy agregacji dziaalnoci wg schematu klasyfikacji PKD 2007. Moliwe byo zatem bardzo szczegowe przeprowadzenie analizy sektorw kluczowych i dokadne zagregowanie bran w zdefiniowanych sektorach kluczowych. Jak ju zostao wskazane, najwiksze znaczenie w ksztatowaniu poziomu rozwoju spoeczno-gospodarczego regionu przypisane zostao sekcji przetwrstwa przemysowego, ktre obejmuj dziaalno zwizan z przetwrstwem rolno-spoywczym, produkcj wyrobw z drewna, metalu oraz produkcj maszyn, urzdze i in. Najczciej w opinii ekspertw kluczowymi sektorami przetwrstwa przemysowego s dziedziny zwizane z produkcj wyrobw z drewna oraz mebli (13,75%), a take z produkcj ywnoci (6,5%). Z kolei w sekcji rolnictwo, lenictwo, owiectwo oraz rybactwo najwiksze zasoby regionu tworz jednostki prowadzce dziaalno upraw rolin i upraw poczonych z hodowl zwierzt (6,25%) oraz chw i hodowla zwierzt (5,00%). W dziaalnoci zwizanej z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi dominujce znaczenie zostao przypisane dziaalnoci zwizanej z zakwaterowaniem (13,75%). Podmioty oferujce wyywienie, uzyskay znacznie nisz rang (3,75% wskaza). W przypadku budownictwa, zgodnie z opini ekspertw, za kluczowe w rozwoju regionu uzna naley roboty budowlane zwizane ze wznoszeniem wszystkich kategorii budynkw, budynkw mieszkalnych i niemieszkalnych, prace zwizane z budow drg i autostrad (po 1,25%) oraz cay zakres dziaalnoci budowlanej (5,00%). Z uwagi na znaczenie w budowaniu konkurencyjnoci gospodarki regionu w sekcji handel detaliczny i hurtowy oraz naprawy pojazdw samochodowych jednakow rang (1,25%) uzyskay: sprzeda maszyn i urzdze rolniczych oraz dodatkowego wyposaenia, a take dziaalno zwizana ze sprzeda hurtow zboa, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierzt. Analizujc znaczenie poszczeglnych bran w rozwoju wojewdztwa warmisko-mazurskiego, eksperci najczciej wskazywali jako kluczowe brane: produkcj mebli (6,25%) i usugi krtkotrwaego zakwaterowania w turystycznych obiektach noclegowych (6,25%). Kolejnym zadaniem uczestnikw ankiety eksperckiej, istotnym z uwagi na weryfikacj definicji sektora kluczowego byo uzasadnienie wyboru sekcji lub klasy. Zgodnie z opiniami ekspertw sektory kluczowe charakteryzuj si wysokim potencjaem rozwojowym, znaczcym udziaem w strukturze podmiotowej gospodarki oraz istotnie wpywaj na rynek pracy s znaczcym pracodawc. Ponadto, posiadaj wysoki udzia w wartoci sprzeday towarw i usug, przycigaj inwestycje oraz wyrniaj si innowacyjnoci. Inne zasoby, ktre pozwalaj zaklasyfikowa wytypowane brane do kluczowych sektorw regionu zwizane s z niematerialnymi aktywami: wyksztaceniem zasobw ludzkich, tradycj oraz zdolnoci promowania walorw regionu, ktrymi niewtpliwie s krajobraz, atrakcyjne uksztatowanie terenu oraz potencja rozwojowy dla rolnictwa.
52
42 Gawlikowska-Hueckel K., Potencja rozwojowy polskich wojewdztw w latach 1995-2005, [w:] Lokalizacja przemysu a konkurencyjno polskich regionw (kontekcie integracji europejskiej), red. A. Zieliska-Gbocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2008, s.46.
Tabela 32. Dziay, grupy, klasy i podklasy zaklasyfikowane przez ekspertw do grupy sektorw kluczowych wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
Dziay, grupy, klasy i podklasy wg sekcji PKD C - PRZETWRSTWO PRZEMYSOWE Produkcja artykuw spoywczych Produkcja komputerw, wyrobw elektronicznych i optycznych Produkcja odzi wycieczkowych i sportowych Produkcja mebli Produkcja metalowych wyrobw gotowych, z wyczeniem maszyn i urzdze Produkcja opon i dtek z gumy; bienikowanie i regenerowanie opon z gumy Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz lekw i pozostaych wyrobw farmaceutycznych Produkcja pozostaych mebli Produkcja przdzy bawenianej Produkcja wyrobw tartacznych Produkcja wyrobw z drewna oraz korka, z wyczeniem mebli Produkcja wyrobw z pozostaych mineralnych surowcw niemetalicznych Przemys drzewny i meblarki Przetwarzanie i konserwowanie misa z drobiu A - ROLNICTWO, LENICTWO, OWIECTWO I RYBACTWO Chw i hodowla zwierzt Gospodarka lena i pozostaa dziaalno lena, z wyczeniem pozyskiwania produktw lenych Pozyskiwanie drewna owiectwo i pozyskiwanie zwierzt ownych, wczajc dziaalno usugow Uprawa zb Uprawa zb, rolin strczkowych i rolin oleistych na nasiona, z wyczeniem ryu Uprawy i hodowla Uprawy rolne inne ni wieloletnie Uprawy rolne poczone z chowem i hodowl zwierzt I - DZIAALNO ZWIZANA Z ZAKWATEROWANIEM I USUGAMI GASTRONOMICZNYMI Hotele i podobne obiekty zakwaterowania Hotele i restauracje Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krtkotrwaego zakwaterowania Restauracje i pozostae placwki gastronomiczne Zakwaterowanie i gastronomia F - BUDOWNICTWO Roboty budowlane zwizane ze wznoszeniem budynkw Roboty budowlane zwizane ze wznoszeniem budynkw mieszkalnych i niemieszkalnych Roboty zwizane z budow drg i autostrad Budownictwo - ogem G - HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDW SAMOCHODOWYCH, WCZAJC MOTOCYKLE Sprzeda hurtowa maszyn i urzdze rolniczych oraz dodatkowego wyposaenia [%] 36,25 5,00 1,25 2,50 6,25 1,25 2,50 1,25 2,50 1,25 3,75 3,75 1,25 2,50 1,25 21,25 5,00 2,50 3,75 1,25 1,25 1,25 2,50 2,50 1,25 17,50 3,75 3,75 6,25 1,25 2,50 8,75 1,25 1,25 1,25 5,00 7,50 1,25
Sprzeda hurtowa zboa, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierzt Handel hurtowy i detaliczny Sprzeda hurtowa maszyn i urzdze rolniczych oraz dodatkowego wyposaenia Sprzeda hurtowa zboa, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierzt Handel hurtowy i detaliczny O - ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBOWIZKOWE ZABEZPIECZENIA SPOECZNE Obrona narodowa Administracja Kierowanie podstawowymi rodzajami dziaalnoci gospodarczej H - TRANSPORT I GOSPODARKA MAGAZYNOWA Transport drogowy towarw Transport lotniczy M - DZIAALNO PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA Dziaalno w zakresie architektury i inynierii; badania i analizy techniczne P - EDUKACJA Edukacja - ogem rdo: Badania wasne.
1,25 1,25 1,25 1,25 1,25 3,75 1,25 1,25 1,25 2,50 1,25 1,25 1,25 1,25 1,25 1,25
W opinii ekspertw struktur sektorw wysokiej szansy w duym stopniu buduj grupy podmiotw, uznane za kluczowe w rozwoju wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Znacznie czciej, ni kategorii sektorw kluczowych, duy potencja rozwojowy i przewidywany jego wzrost przypisywany by przedsibiorstwom z sektora przetwrstwa przemysowego (42,62%). Innym podmiotom zaklasyfikowanym do zbioru kluczowych dziaalnoci wiadczcym usugi zwizane z zakwaterowaniem i gastronomi, prowadzcym dziaalno rolnicz oraz budowlan nadana zostaa ranga sektorw wysokiej szansy, jednak w tym rankingu wskazywane one byy przez ekspertw w znacznie mniejszym stopniu (odpowiednio: 9,84%, 8,20%, 4,92%). Istotne znaczenie, z uwagi na liczb wskaza ekspertw uzyskay takie sektory jak: opieka zdrowotna, pomoc spoeczna (9,84%), energetyka (8,20%), usugi w zakresie administrowania (6,56%) oraz dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna (3,28%). Zgodnie z przeprowadzon przez uczestnikw badania klasyfikacj, nie zostay one zaliczone do sektorw, ktre obecnie w sposb kluczowy kreuj warto poziomu rozwoju gospodarczego w regionie. Potencja ekonomiczno-spoeczny, ktrym dysponuj, uznany zosta jednak za perspektywiczny z uwagi na zdolno podniesienia pozycji konkurencyjnej oraz przewidywany wpyw na system gospodarczy wojewdztwa w niedalekiej przyszoci. Podoem przewidywanego rozwoju wyonionych bran gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest zdaniem ekspertw nie w peni wykorzystywany potencja, przewidywany wzrost znaczenia w strukturze eksportu i popytu oraz powizanie dziaalnoci z zasobami naturalnymi regionu, jego rolniczo-turystycznym charakterem oraz tradycj. Przedstawiony powyej katalog sektorw kluczowych i wysokiej szansy uzyskany w oparciu o realizacj ankiety eksperckiej stano-
53
wi jedn z faz etapu identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy. Weryfikacja i syntetyczna analiza przeprowadzona zostaa w oparciu o zestawienie rezultatw kolejnych faz identyfikacji: analizy PEST, badania wrd przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego oraz ekonometrycznej analizy danych pochodzcych ze statystyki publicznej GUS.
Uprawa zb, rolin strczkowych i rolin oleistych na nasiona, z wyczeniem ryu N - DZIAALNO W ZAKRESIE USUG ADMINISTROWANIA I DZIAALNO WSPIERAJCA Dziaalno agencji pracy tymczasowej Dziaalno organizatorw turystyki Dziaalno rachunkowo-ksigowa; doradztwo podatkowe
1,64 6,56 3,28 3,28 1,64 1,64 4,92 1,64 1,64 1,64 3,28 1,64 1,64 3,28 1,64 1,64 1,64 1,64 1,64 3,28 1,64 1,64 1,64 1,64
Tabela 33. Dziay, grupy, klasy i podklasy zaklasyfikowane przez ekspertw do grupy sektorw wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
Dziay, grupy, klasy i podklasy wg sekcji PKD C - PRZETWRSTWO PRZEMYSOWE Produkcja artykuw spoywczych Produkcja chemikaliw i wyrobw chemicznych Produkcja odzi wycieczkowych i sportowych Produkcja maszyn dla rolnictwa i lenictwa Produkcja mebli biurowych i sklepowych Produkcja napojw bezalkoholowych; produkcja wd mineralnych i pozostaych wd butelkowanych Produkcja olejw i pozostaych tuszczw pynnych Produkcja opon i dtek z gumy; bienikowanie i regenerowanie opon z gumy Produkcja piwa Produkcja pozostaych artykuw spoywczych Produkcja pozostaych wyrobw stolarskich i ciesielskich dla budownictwa Produkcja sprztu sportowego Produkcja statkw i odzi Produkcja wyrobw tytoniowych Przetwrstwo mleka i wyrb serw I - DZIAALNO ZWIZANA Z ZAKWATEROWANIEM I USUGAMI GASTRONOMICZNYMI Hotele i podobne obiekty zakwaterowania Pola kempingowe (wczajc pola dla pojazdw kempingowych) i pola namiotowe Przygotowywanie i dostarczanie ywnoci dla odbiorcw zewntrznych (katering) Restauracje i pozostae placwki gastronomiczne Q - OPIEKA ZDROWOTNA I POMOC SPOECZNA Opieka zdrowotna Pomoc spoeczna z zakwaterowaniem dla osb w podeszym wieku i osb niepenosprawnych Pozostaa dziaalno w zakresie opieki zdrowotnej D - WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGI ELEKTRYCZN, GAZ, PAR WODN, GORC WOD I POWIETRZE DO UKADW KLIMATYZACYJNYCH Wytwarzanie energii elektrycznej A - ROLNICTWO, LENICTWO, OWIECTWO I RYBACTWO Chw i hodowla byda mlecznego Pozyskiwanie dziko rosncych produktw lenych, z wyczeniem drewna Rybowstwo w wodach rdldowych 8,20 8,20 3,28 1,64 1,64 8,20 [%] 42,62 3,28 1,64 1,64 1,64 3,28 1,64 3,28 4,92 1,64 1,64 4,92 1,64 4,92 1,64 4,92 9,84 3,28 1,64 1,64 3,28 9,84 4,92 3,28 1,64
Dziaalno agencji pracy tymczasowej F - BUDOWNICTWO Roboty zwizane z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej Roboty zwizane z budow obiektw inynierii wodnej Roboty zwizane z budow pozostaych obiektw inynierii ldowej i wodnej M - DZIAALNO PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA Badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie biotechnologii Dziaalno rachunkowo-ksigowa; doradztwo podatkowe H - TRANSPORT I GOSPODARKA MAGAZYNOWA Magazynowanie i przechowywanie towarw Transport lotniczy pasaerski N - DZIAALNO W ZAKRESIE USUG ADMINISTROWANIA I DZIAALNO WSPIERAJCA Dziaalno agencji pracy tymczasowej Dziaalno agencji pracy tymczasowej Dziaalno organizatorw turystyki B - GRNICTWO I WYDOBYWANIE Wydobywanie wiru i piasku; wydobywanie gliny i kaolinu P - EDUKACJA Edukacja - ogem rdo: Badania wasne.
Przedstawiony powyej katalog sektorw kluczowych i wysokiej szansy uzyskany w oparciu o realizacj ankiety eksperckiej stanowi jedn z faz etapu identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy. Weryfikacja i syntetyczna analiza przeprowadzona zostaa w oparciu o zestawienie rezultatw kolejnych faz identyfikacji: analizy PEST, badania wrd przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego oraz ekonometrycznej analizy danych pochodzcych ze statystyki publicznej GUS. Kluczowe i rozwojowe sektory wojewdztwa wg opinii przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego (wywiady SSI) Ide realizacji kolejnej fazy identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim byo poznanie tych bran, ktre w opinii przedstawicieli powiatowych samorzdw buduj poziom konkurencyjnoci gospodarki w powiatach oraz okrelenie, ktre posiadaj potencja rozwojowy, pozwalajcy w przyszoci kreowa poziom rozwoju gospodarczego. Badanie przeprowadzone zostao wrd przedstawicieli wszystkich jednostek samorzdw powiatowych (n=21) w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Z uwagi na peny charakter prby, wyniki maj charakter reprezentatywny. Przeprowadzenie badania na poziomie powiatu umoliwio ocen lokalnego rozwoju z perspektywy rnorodnoci celw i zada reali-
54
zowanych przez samorzdy powiatowe. Zebrany materia, definiujcy kierunki rozwoju lokalnego obejmowa zatem ocen z perspektywy czowieka i jego relacji z otoczeniem spoeczno-gospodarczym43. Wyniki identyfikacji sektorw kluczowych, uzyskane w badaniu reprezentantw powiatw wojewdztwa warmisko-mazurskiego w duym stopniu koresponduj z opiniami wyraonymi przez ekspertw. Jak wynika z bada, najwikszy wpyw na konkurencyjno regionu maj przedsibiorstwa przemysowe (55,0% wskaza), jednake najwiksze znaczenie przypisane zostao brany drzewnej i meblarskiej (po 12,9%). Kapita gospodarki kreowany jest rwnie przez przedsibiorstwa przetwrstwa spoywczego (4,8%) oraz przemys metalowy (4,8%). Jako kolejna w rankingu, wskazana przez ekspertw brana, istotna w rozwoju lokalnym wojewdztwa, bya dziaalno rolnicza (16,4%). Najistotniejszy wpyw na konkurencyjn pozycj rolnictwa w strukturze spoeczno-gospodarczej ma dziaalno zwizana z hodowl zwierzt (8,2%) oraz uprawami zb (6,6,%).Due znaczenie rolnictwa w wojewdztwie warmisko-mazurskim zwizane jest z naturalnymi walorami regionu oraz bogat tradycj zwizan z dziedzictwem kulturowym wsi. Podobnie jak rolnictwo, podoe rozwoju turystyki w wojewdztwie stanowi walory rodowiska naturalnego oraz biornorodno fauny i flory. Czynniki te warunkoway ocen znaczenia w rozwoju lokalnym tego sektora. Przedsibiorstwa wiadczce usugi zakwaterowania i gastronomii znalazy si na czwartym miejscu (8,0%) w rankingu kluczowych sektorw gospodarki. Nieznacznie mniejsz wag wpywu na sytuacj gospodarcz przypisano przedsibiorstwom z sektora budownictwa (12,9%), ktrych dziaalno obejmuje wznoszenie budynkw mieszkalnych i niemieszkalnych (11,3%) oraz usugi remontowe (1,6%). Pozostae brane wskazywane w stosunkowo niewielkim stopniu obejmoway dziaalno transportow i gospodark magazynow (3,2%), pozosta dziaalno usugow (3,2%), handel (1,6%) oraz edukacj (1,6%). Wybierane przez przedstawicieli samorzdw kluczowe brane zwizane s gwnie z zasobami naturalnymi, jakimi dysponuje region. Konkurencyjno gospodarki buduj na uprawie rolin i hodowli zwierzt, przetwrstwie drzewnym i meblarstwie a take turystyce. Kierunek obecnego rozwoju zgodny jest z celami wyznaczonymi w Strategii Rozwoju Spoeczno Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego do roku 2020, ktra zakada podejmowanie dziaa wpierajcych rozwj firm na obszarach wiejskich, w tym gospodarstwa rolne i rozwijajcy si sektor turystyczny44. Determinanty wyboru kluczowych bran w powiatach zwizane byy gwnie z ich oddziaywaniem na rynek pracy. Najczciej, przedstawiciele powiatw wybierali brane bdce znaczcym rdem zatrudnienia (94,7%). Determinantami wyboru by take innowacyjny (26,3%) i unikatowy w skali kraju/regionu charakter (21,1%) wytypowanych dziaalnoci. W stosunkowo wysokim stopniu wybr kluczowej brany warunkowany by pobudzaniem inwestycji lokalnych (10,5%) oraz aktywnoci eksportowej, wpywajcej na promocj powiatu/regionu (10,5%).
Tabela 34. Kluczowe brane wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Brane kluczowe C - Przetwrstwo przemysowe 55,0% Przemys drzewny Przetwrstwo spoywcze Produkcja mebli Przemys metalowy Budowa jachtw Przemys wkienniczy Produkcja maszyn i urzdze Mleczarstwo Opakowania szklane Przemys chemiczny Produkcja elektryczna/owietlenie Elektrotechniczne A - Rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo 16,4% Uprawy i hodowla Uprawa zb Hodowla zwierzt F Budownictwo 12,9% Budowa budynkw mieszkalnych i niemieszkalnych Usugi remontowe Budownictwo mieszkaniowe I Dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi 8,0% Domy weselne, bary, restauracje Hotele, pensjonaty Usugi turystyczne zakwaterowanie i gastronomia H Transport i gospodarka magazynowa 3,2% Przewz towarw Transport zagraniczny G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle 1,6% Handel - ogem S pozostaa dziaalno usugowa 3,2% Fryzjerstwo Stolarstwo P Edukacja 1,6% Uczelnie wysze rdo: Badania wasne. 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 3,2 3,2 8,1 1,6 3,2 1,6 6,6 8,2 12,9 4,8 12,9 4,8 3,2 3,2 1,6 1,6 1,6 1,6 3,2 1,6 [%]
W opinii niemal wszystkich przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego czynnikiem decydujcym o znaczeniu brany w gospodarce jest stopie jej oddziaywania na rynek pracy. W istocie, zagadnienie to jest jednym z waniejszych problemw, z jakim mierzy si gospodarka wojewdztwa warmisko-mazurskiego, szczeglnie, i liczba zarejestrowanych bezrobotnych na koniec sierpnia 2011 r. wzrosa w porwnaniu do analogicznego miesica roku poprzedniego o 1,6%. Ponadto, w wojewdztwie warmisko-mazurskim utrzymuje si najwysza stopa bezrobocia w kraju (18,5%), pomimo, i przecitne zatrudnienie byo wysze o
43 Piontek B, Koncepcja rozwoju zrwnowaonego i trwaego Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.55. 44 Strategia Rozwoju Spoeczno Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego do roku 2020, Zarzd Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego, Olsztyn, 2005, s.32.
55
4,3% ni w analogicznym okresie roku ubiegego45. Przyznana ranga innowacji i rozwoju w oparciu o endogeniczne zasoby regionu, wskazuje z jednej strony na dostrzeganie potrzeby wprowadzania nowych idei, jako aktywnoci przeksztacania istniejcych aktyww materialnych i niematerialnych gospodarki w nowoczesne46 oraz z drugiej strony uznania zasady zrnicowania narzdzi i instrumentw konkurowania regionw, zgodnie z ich specyficznym potencjaem i warunkami rozwoju np. baz produkcyjn47 lub turystyczn.
niem udziau w rynku (31,6%), wynikajce ze stosowanych przez konkurencj narzdzi osignicia przewagi dziki strategii oferowania na rynku produktw po niszej cenie49. Z kolei nasycenie produktu na rynku (15,8%), jako jeden z problemw z jakimi zmierzaj si przedsibiorcy w omawianych sektorach wiadczy o niedostosowaniu poziomu popytu i poday na rynku.
Tabela 35. Cechy kluczowych bran wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Wyszczeglnienie S znaczcym pracodawc w powiecie S innowacyjne S unikatowe w skali kraju/regionu Inne Wpywaj na inwestycje lokalne np. na rozbudow drg, parkingw Wpywaj na promocje regionu/powiatu poprzez eksport Pozytywnie wpywaj na rodowisko naturalne Wpywaj na atrakcyjno inwestycyjn terenw, tzn. przycigaj innych przedsibiorcw Posiadaj kapita zagraniczny rdo: Badania wasne. [%] 94,7 26,3 21,1 15,8 10,5 10,5 5,3 5,3 5,3
Tabela 36. Szanse rozwoju kluczowych bran wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Szanse rozwoju kluczowych bran w powiecie Inne Obnika kosztw Zmiana polityki pastwa zwizana z wikszymi transferami finansowymi Wzrost popytu poprzez pojawienie si produktw komplementarnych Rozbudowa infrastruktury Inwestycje/wzbogacenie oferty inwestycyjnej miasta Bliskie pooenie przejcia granicznego Przekwalifikowanie potencjau pracowniczego Szerszy dostp do rynkw zewntrznych Strefa ekonomiczna Wsppraca pomidzy przedsibiorstwami Szersza wsppraca midzynarodowa i regionalna Wzrost umiejtnoci pozyskiwania inwestorw zewntrznych rdo: Badania wasne. [%] 47,4 36,8 26,3 26,3 10,5 10,5 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3
Moliwoci podniesienia poziomu konkurencyjnoci kluczowych bran, w opinii badanych, zwizane s z koniecznoci obnienia kosztw prowadzenia dziaalnoci (36,8%), zmian polityki pastwa w zakresie transferu finansowego (26,3%) oraz wsparciem popytu poprzez wejcie na rynek firm oferujcych produkty komplementarne (26,3%). Wymienione czynniki w sposb istotny poprawiyby zdolnoci konkurencyjne przedsibiorstw tworzcych sektory kluczowe. Znacznie cenniejsze narzdzia stanowi mogaby aktywno innowacyjna przedsibiorstw w zakresie kreowania i wdraania zmian np. organizacyjnych, technologicznych lub marketingowych, pozwalajc dostosowa si do zmian globalnej gospodarki, w tym rwnie oczekiwa nabywcw48. Ponadto, przedsibiorstwa tworzyyby, w zalenoci od specyfiki dziaalnoci, uwarunkowania szans podniesienia poziomu rozwoju, ktre nielicznie wskazane zostay przez uczestnikw badania: przekwalifikowanie potencjau pracowniczego (5,3%), szerszy dostp do rynkw zewntrznych (5,3%), wsppraca z innymi przedsibiorstwami (5,3%) oraz szersza wsppraca midzynarodowa i midzyregionalna (5,3%). Zagroenia w rozwoju wskazanych kluczowych bran, dostrzegane przez uczestnikw badania zwizane s gwnie z kryzysem na rynkach wiatowych, ktry istotnie wpywa na wzrost kosztw prowadzenia dziaalnoci (47,4%). Jako czynniki zagraajce kluczowym branom wskazane zostay rwnie problemy z utrzyma-
Kolejn negatywn kwesti w rozwoju kluczowych bran, wskazan przez przedstawicieli powiatw jest zmiana polityki pastwa zwizana z mniejszymi transferami finansowymi (10,5%).
Tabela 37. Zagroenia dla rozwoju kluczowych bran wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Zagroenia dla kluczowych bran Wzrost kosztw Tasza konkurencja zewntrzna Nasycenie rynku Zmiana polityki pastwa zwizana z mniejszymi transferami finansowymi Emigracja modych ludzi, brak kadry Polityka zagraniczna z krajami ssiadujcymi na wschodzie kraju Polityka zagraniczna Sezonowo Saba infrastruktura Przepisy strefy uzdrowiskowej Nie przeksztacenie przedsibiorstwa w prywatne Wzrost konkurencyjnoci rynkw zewntrznych rdo: Badania wasne. [%] 47,4 31,6 15,8 10,5 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3
56
45 Komunikat o sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztwa warmisko-mazurskiego nr 8, Urzd Statystyczny w Olsztynie, sierpie 2011. 46 Szalkiewicz W.K., Skonieczek A., Dynamiczny wskanik innowacyjnoci. Metoda badania innowacyjnoci, Olsztyska Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania im. Prof. Tadeusza Kotarbiskiego, Olsztyn 2009, s.17. 47 Gawlikowska-Hueckel K.,Potencja rozwojowy polskich wojewdztw w latach 1995-2005, [w:] Lokalizacja przemysu a konkurencyjno polskich regionw (kontekcie integracji europejskiej), red. A. Zieliska-Gbocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2008, s. 44-45.. 48 Sudolska A., Zasoby wiedzy jako strategiczny czynnik midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstwa, [w:] Zarzdzanie wiedz jako kluczowy czynnik midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstwa, red. M.J. Stankiewicz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyszej Uytecznoci Dom Organizatora, Toru 2006, s. 112-113. 49 Flak O., Gd G., Konkurencyjno przedsibiorstwa. Cz.1 Pojcia, definicje, modele, Akademia Ekonomiczna Katowice 2009, s. 70-71.
Najwyej ocenione zasoby przewidywanego wzrostu poziomu rozwoju lokalnego posiadaj, zdaniem badanych, usugi zwizane z turystyk (30,0%). Rwnie stosunkowo wysoki potencja, warunkujcy wzrost konkurencyjnoci przypisany zosta sekcji przetwrstwa przemysowego (22,5%). Ponad poowa przedstawicieli powiatw wskazujcych przetwrstwo nie potrafia wskaza, ktre z dziaw/grup przejawiaj szczeglne przesanki szansy rozwoju. Natomiast, pozostaa grupa w rwnym stopniu wskazaa potencja przewidywanego wzrostu poziomu rozwoju przetwrstwa rolno-spoywczego oraz przetwrstwa kamienia. Rwnie dziaalno rolnicza, ktra uzyskaa status sektora kluczowego, zostaa uznana jednoczenie za sektor wysokiej szansy. Uczestnicy wywiadw wyrazili opinie, i kada z dziaalnoci rolnych posiada istotny potencja przewidywanego rozwoju. Usugi nie zostay wyrnione jako sektor kluczowy. W opinii przedstawicieli samorzdw powiatowych w duym stopniu przewidywa mona ich rozwj, w szczeglnoci zwizany z opiek zdrowotn i pomoc spoeczn (12,5%) oraz energetyk (5,0%). Opinie te s zgodne z celami operacyjnymi priorytetu: Otwarte spoeczestwo - Strategii Rozwoju Spoeczno Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego do roku 2020:
dla sektora turystycznego, uzdrowisk oraz potencjalnych inwestorw; 9.2.9 POPRAWA JAKOCI I OCHRONA RODOWISKA - w zrwnowaonym rozwoju regionu szczeglne znaczenie naley przypisa zmianom w zakresie wykorzystania odnawialnych rde energii oraz preferowanie ogrzewania przyjaznego rodowisku50. rdem potencjau rozwojowego bran wysokiej szansy jest gwnie forma wasnoci. Wasno prywatna wyrniona na podstawie opinii uczestnikw badania (84,2%) uznana zostaa za fundamentalny czynnik warunkujcy perspektyw rozwoju sektorw wysokiej szansy. Ponadto, istotny potencja perspektyw wzrostu poziomu konkurencyjnoci tworz zasoby niematerialne przedsibiorstw w postaci kreowania relacji z klientami, w tym rwnie posiadanie specjalnych grup klientw (15,8%). Pozostae wymienione przez uczestnikw badania cechy: wysoki poziom eksportu (10,5%), dostp do siy roboczej o specjalnych kwalifikacjach (10,5%) oraz wysoka innowacyjno (10,5%), jakimi charakteryzuj si brane wysokiej szansy pozostaj wzajemnie w relacji przyczynowo-skutkowej. Zasoby ludzkie, posiadajce odpowiednie specjalne kwalifikacje stanowi mog cenne podoe powodzenia procesu wdraania innowacji. Innowacyjno jest natomiast warunkiem koniecznym uczestnictwa i sukcesu na globalnym rynku. Jako zasobw ludzkich przedsibiorstw w ukadzie tych zalenoci jest jednym z kluczowych czynnikw warunkujcych szans rozwoju. Wynika to gwnie ze zrnicowania nakadw i efektw, jakie zwizane s z inwestycjami w zasoby ludzkie i np. innowacyjne rodki trwae. Proces zmiany wartoci zasobw ludzkich jest trzykrotnie wyszy ni w przypadku inwestycji i czsto jego rezultaty widoczne s w ukadzie midzypokoleniowym, w perspektywie 15-20 lat51. Rezultaty z kolei znajduj odzwierciedlenie w sukcesie firmy, wyraonym m.in. w poziomie osiganych zyskw. Zdaniem 10,5% przedstawicieli samorzdw powiatowych firmy wysokiej szansy, powinny osiga wysokie zyski z prowadzonej dziaalnoci.
Tabela 38. Brane wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Brane wysokiej szansy I - zakwaterowanie i gastronomia - 30,0% usugi turystyczne ogem C - przetwrstwo przemysowe 22,5% przemys - ogem przetwrstwo kamienia przetwrstwo rolno-spoywcze Q Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna - 12,5% usugi - ogem usugi zdrowotne atrakcyjne dla klientw zagranicznych A Rolnictwo 10,0% rolnictwo - ogem D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn 5,0% energetyka alternatywna F budownictwo 5,0% budownictwo ogem H transport - 5,0% transport ogem M - dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna - 5,0% komercjalizacja wiedzy R - kultura, rozrywka, rekreacja - 5,0% dziaalno placwek kultury, rozrywki i rekreacji rdo: Badania wasne. 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 10,0 5,0 7,5 12,5 5,0 5,0 30,0 [%]
Tabela 39. Cechy bran wysokiej szansy w opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Wyszczeglnienie Wasno prywatna Specjalne grupy klientw Wysoki poziom eksportu Dostp do siy roboczej o specjalnych kwalifikacjach Wysoka innowacyjno Wysokie zyski Brak konkurencji lub niewielka liczba konkurentw Wysokie nakady na B+R rdo: Badania wasne. [%] 84,2 15,8 10,5 10,5 10,5 10,5 5,3 5,3
9.2.4 WYSOKI POZIOM ZABEZPIECZENIA I DOSTPNOCI USUG MEDYCZNYCH, w ktrym samorzd planujc kierunek rozwoju regionu przewiduje wzrost w strukturze spoeczestwa osb w podeszym wieku oraz konieczno zabezpieczenia medycznego rwnie
Opinie przedstawicieli samorzdw na temat determinantw, ktre stymulowayby efektywnie rozwj bran wysokiej szansy wskazuj na trzy kategorie czynnikw. Pierwsza zwizana jest z polityk pienin: dostpnoci do subwencji i dotacji (73,7%) oraz kursami walut i polityk fiskaln (5,3%). Kolejna powizana jest ze sprzyjajcymi uwarunkowaniami polityczno prawnymi (36,8%). Z kolei trzecia kategoria czynnikw obejmuje zdolno
50 Strategia Rozwoju Spoeczno Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego do roku 2020, Zarzd Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego, Olsztyn, 2005, s.47,52. 51 Meredyk K., Naturalna stopa wzrostu innowacyjnoci, [w:] Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsibiorstw: siy motoryczne i bariery, red. E. Oko-Horodyska i A. Zachorowska-Mazurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007, s. 29-30.
57
pozyskania niematerialnych zasobw w postaci wiedzy B+R (15,8%) oraz dostpno do wiedzy chronionej (10,5%) w postaci patentw i wzorw uytkowych.
sibiorstw: ludzki, strukturalny oraz wynikowy. Kapita wynikowy zbudowany zosta z dwch kapitaw czstkowych: kapitau finansowego i relacji ekonomicznych. Zgromadzony zbir cech stanowi podstaw okrelenia poziomu rozwoju sektora przedsibiorstw w podziale na sekcje PKD 2007 w trzech punktach czasowych: 2005 r., 2007 r., 2009 r. Podstawowym zaoeniem budowy modelu pomiaru poziomu rozwoju byo uzyskanie danych na temat znaczenia poszczeglnych bran w ksztatowaniu sytuacji spoeczno-gospodarczej w roku 2005, 2007 i 2009. Ocenie poddane zostay zasoby ludzkie, strukturalne oraz wynikowe przedsibiorstw. Zasoby ludzkie ocenione zostay na podstawie wartoci przecitnego zatrudnienia, efektywnoci i wydajnoci pracy, wskanika zatrudnienia oraz przecitnego miesicznego wynagrodzenia. Kapita strukturalny zdefiniowany zosta poprzez wyrnienie znaczenia w kreowaniu poziomu rozwoju: wartoci brutto rodkw trwaych oraz wskanikw dynamiki zatrudnienia (wspczynnik przyj, wspczynnik zwolnie). Struktur kapitau wynikowego utworzy kapita finansowy obejmujcy wskaniki wysokoci kosztw, przychodw oraz wartoci sprzedanych towarw i materiaw oraz kapita relacji ekonomicznych desygnowany przez wskaniki pynnoci finansowej, rentownoci przedsibiorstw oraz wskaniki wyniku: strata i zysk. Zbir danych poddany zosta nastpnie procedurom dwuetapowego doboru wskanikw diagnostycznych53. W wyniku pierwszego etapu przeprowadzona zostaa redukcja poprzez wyonienie wskanikw o duej zdolnoci dyskryminacyjnej, pomidzy ktrymi nie zachodzi istotne powizanie. W oparciu o krytyczn warto wspczynnika zmiennoci (opis zamieszczony zosta w czci powiconej metodyce bada), ze zbioru odrzucony zosta wskanik: wynik finansowy netto dodatni zysk (x17). W zbiorze pozostay 24 wskaniki. Nastpnie, wyrnione zostay destymulanty, czyli te wskaniki ktrych wysokie wartoci obniaj zdolno budowania potencjau konkurencyjnego przedsibiorstw. Dwie zmienne: wspczynnik zwolnie (x7) oraz przedsibiorstwa z wynikiem finansowym netto ujemnym strata lub zerowym uznane zostay za destymulanty (x18). Kolejnym etapem byo przeprowadzenie standaryzacji badanych parametrw54. W wyniku standaryzacji, normalizujcej odmienne przestrzenie i zakresy zmian wskanikw diagnostycznych moliwe byo przeprowadzenie analizy porwnawczej wartoci poszczeglnych elementw zbioru. Nastpnie, okrelony zosta poziom rozwoju sekcji w oparciu o budow syntetycznego wskanika i zastosowanie metody sum standaryzowanych (Wi) Perkala55. Uzyskane wyniki poddane zostay ocenie wg typologii szeciu grup rozwoju sektora56 (tab. 43). Wynikiem budowy syntetycznego wskanika byo skonstruowanie rankingu sekcji wg poziomu rozwoju jaki osigny w roku 2005, 2007 i 2009. Wysokim poziomem rozwoju charakteryzoway si, we wskazanych okresach: przetwrstwo przemysowe, handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdw samochodowych i motocykli, informacja i komunikacja oraz obsuga rynku nieruchomoci. Jedynie w przypadku przedsibiorstw dziaajcych w zakresie informacji i komunikacji w roku
Tabela 40. Szanse rozwoju bran wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Szanse rozwoju bran wysokiej szansy Subwencje i dotacje Inne Sprzyjajca polityka zagraniczna Dostpno do wiedzy B+R Dostpno do wiedzy chronionej Korzystne kursy walut i polityka fiskalna rdo: Badania wasne. [%] 73,7 47,4 36,8 15,8 10,5 5,3
Najwikszym zagroeniem rozwoju bran wysokiej szansy, w opinii przedstawicieli powiatw jest atwo wejcia konkurencji na rynek (31,6%) oraz wysokie nakady wprowadzania innowacji (31,6%). Ponadto, wysokie ryzyko dziaalnoci w tych sektorach zwizane jest w duym stopniu z brakiem stabilnoci polityki midzynarodowej (21,1%). Rwnie dostpno zasobw ludzkich, posiadajcych odpowiednie kwalifikacje jest czynnikiem decydujcym o poziomie i kierunku rozwoju (15,8%).
Tabela 41. Zagroenia dla rozwoju bran wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.
Zagroenia dla rozwoju bran wysokiej szansy Inne atwo wejcia na rynek konkurentw Wysokie nakady na innowacyjno Niestabilna polityka midzynarodowa Brak dostpu do siy roboczej o specjalnych kwalifikacjach Klient z grupy elitarnej / brak moliwoci rozwoju rynku rdo: Badania wasne. [%] 42,1 31,6 31,6 21,1 15,8 5,3
Przedstawione w niniejszym podrozdziale wyniki pozwoliy okreli, jakie dziedziny dziaalnoci/brane z perspektywy realizacji zada przez powiatowe jednostki samorzdu terytorialnego oraz planowanych dziaa okrelonych w dokumentach strategicznych, charakteryzuj si kluczowym wpywem na ksztatowanie sytuacji spoeczno-gospodarczej regionu a w jakich dostrzegane s wysokie szanse rozwoju. Kluczowe i rozwojowe sektory wojewdztwa wg syntetycznego wskanika poziomu rozwoju sektorw. Zgodnie z zaoeniami, przedstawionymi w metodyce bada, w niniejszym rozdziale przedstawione zostay wyniki pomiaru rozwoju sektorw przedsibiorstw wojewdztwa warmisko-mazurskiego. W oparciu o zasoby statystyki publicznej Urzdu Statystycznego w Olsztynie oraz Banku Danych Lokalnych52, wybranych zostao 25 cech, ktre pogrupowane zostay w 3 kategorie kapitau przed52 www.stat.gov.pl
58
53 Strzaa K., Przechlewski T., Ekonometria inaczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2006, s.107-108. 54 Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektw spoeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990, s.38. 55 Tame, s.90. 56 Strzaa K., Przechlewski T., Ekonometria inaczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2006, s. 116-117.
2005 i 2007 osigny one wysoki poziom rozwoju, natomiast w 2009 r. nastpi spadek wartoci aktyww, zaliczajc je do klasy przedsibiorstw o niskim poziomie rozwoju. Naley jednak podkreli, i spadek wartoci w duym stopniu zwizany jest z nowymi zasadami klasyfikacji przedsibiorstw PKD 2007. Warto sprzedawanych towarw i materiaw we wskazanych grupach podmiotw od 2005 zwikszya si: w podmiotach obsugi rynku nieruchomoci o 61,18%, przetwrstwie przemysowym o 30,41%, natomiast w handlu i naprawach o 5,52%.
wysokim poziomie rozwoju. Jednake sukcesywny wzrost zasobw ludzkich, strukturalnych i wynikowych w omawianym okresie pozwoli osign wysoki poziom rozwoju. Zaznaczy jednoczenie naley, i wzrostowi poziomu rozwoju towarzyszyo, we wskazanych okresach, zwikszenie wartoci sprzedanych towarw i materiaw (wzrost o 41,69%) wskazujc na due i rosnce znaczenie tej sekcji w gospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Kolejn sekcj, ktrej poziom rozwoju kreuje znaczco aktywa gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest edukacja. W roku 2005 warto zasobw kapitau ludzkiego, strukturalnego oraz wynikowego pozwolia zaklasyfikowa podmioty dziaajce w tej sekcji do kategorii przedsibiorstw o wysokim wskaniku rozwoju. W kolejnych latach: 2007 i 2009 nastpowa systematyczny spadek (o 67,29%), ktry uplasowa edukacj w kategorii sekcji o wzgldnie wysokim poziomie rozwoju. Spadek poziomu rozwoju podmiotw edukacji spowodowany by obnieniem wartoci zasobw strukturalnych oraz wartoci wynikw finansowych.
Tabela 42. Zbir cech charakteryzujcych podmioty gospodarki narodowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego objte badaniem.
L.p. chy ceCecha Kapita ludzki x1 x2 x3 x4 x5 Przecitne zatrudnienie Efektywno zasobw pracy: przychody z caoksztatu dziaalnoci/ przecitne zatrudnienie Wydajno pracy: koszty z caoksztatu dziaalnoci/ przecitn liczb zatrudnionych Wskanik zatrudnienia sektora: udzia przecitnego zatrudnienia w populacji ludnoci w wieku produkcyjnym Przecitne miesiczne wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej wg PKD 2007
Tabela 43. Zbir cech objtych badaniem charakteryzujcych podmioty gospodarki narodowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
Poziomy klasyfikacji wysoki poziom rozwoju wzgldnie wysoki poziom rozwoju redni poziom rozwoju stagnacja rozwoju opnienie w rozwoju niski poziom rozwoju Miara wyznaczenia poziomu rozwoju sekcji Wi W+Sw W+0,5*Sw Wi <W+Sw W Wi < W+(0,5*Sw) W- 0,5*Sw Wi < W W-Sw Wi < W-0,5*Sw Wi W-Sw
Kapita strukturalny x6 x7 x8 Wspczynnik przyj Wspczynnik zwolnie - destymulanta Warto brutto rodkw trwaych w przedsibiorstwach (ceny biece ewidencyjne)
Kapita finansowy x9 x10 x11 x12 x13 x14 x15 x16 Koszty uzyskania przychodw z caoksztatu dziaalnoci Obowizkowe obcienia wyniku finansowego brutto Obowizkowe obcienia wyniku finansowego brutto - podatek dochodowy Koszt wasny sprzedanych produktw Warto sprzedanych towarw i materiaw Przychody z caoksztatu dziaalnoci Przychody netto ze sprzeday produktw, towarw i materiaw razem Przychody netto ze sprzeday produktw, towarw i materiaw na eksport
rdo: Opracowanie wasne, na podstawie: Strzaa i Przechlewski 2006, s. 116-117. gdzie: Wi wskanik syntetyczny kapitau intelektualnego przedsibiorstw, W warto przecitna, Sw odchylenie standardowe.
Warto wskanika syntetycznego pozostaych sekcji dziaalnoci przedsibiorstw zaklasyfikoway je do klasy podmiotw o niskim poziomie rozwoju.
Kapita wynikowy
Kapita relacji ekonomicznych x17 x18 x19 x20 x21 x22 x23 x24 x25 Z wynikiem finansowym netto dodatnim zysk Z wynikiem finansowym netto ujemnym strata lub zerowym destymulanta Wskanik rentownoci obrotu brutto Wskanik rentownoci obrotu netto Wskanik pynnoci finansowej - I stopnia Wskanik pynnoci finansowej - II stopnia Wskanik pynnoci finansowej - III stopnia Zysk brutto Strata brutto - destymulanta
W przypadku podmiotw wiadczcych usugi w zakresie zakwaterowania i gastronomii (sekcja I), pomimo niszych wartoci zasobw ludzkich w roku 2009 w odniesieniu do roku 2005, nastpi wzrost wartoci kapitau strukturalnego wynikowego i wartoci sprzedanych towarw i materiaw. Wielko wskanika syntetycznego rozwoju tej sekcji wzrosa rwnie od roku 2005, jednak zmiana ta nie spowodowaa przejcia do wyszej klasy poziomu rozwoju. Z kolei w sektorze rolnictwa od 2005 r. warto zasobw ludzkich kreuje wyszej wartoci aktywa. Kapita strukturalny i wynikowy, pomimo spadku w roku 2007, uzyska w 2009 take wysz wielko ni w roku 2005. Wzrostowi wielkoci poszczeglnych kapitaw w rolnictwie towarzyszy od 2005 wiksza zdolno sprzeday towarw i materiaw. Pomimo, i wielko poszczeglnych kapitaw, na tle innych sekcji dziaalnoci osigna niski poziom, widoczny jest wzrost konkurencyjnoci tych podmiotw. Przedstawione wyniki, opracowane na podstawie danych statystyki publicznej GUS, umoliwiy przeprowadzenie obserwacji w opar-
rdo: Opracowanie wasne, na podstawie danych GUS.
Istotne znaczenie w ksztatowaniu poziomu rozwoju sektora przedsibiorstw w regionie ma rwnie dziaalno zwizana z budownictwem. Wielko wskanika syntetycznego w 2005 r. i 2007 r. zaklasyfikowaa t grup do kategorii przedsibiorstw o wzgldnie
59
Tabela 44. Czynniki warunkujce poziom rozwoju sekcji dziaalnoci wg klasyfikacji PKD 2007 w latach 2005, 2007 i 2009 w podziale na klas rozwoju przedsibiorstw.
Sekcja C Rok 2005 2007 2009 G 2005 2007 2009 J 2005 2007 2009 L 2005 2007 2009 P 2005 2007 2009 E 2005 2007 2009 F 2005 2007 2009 I 2005 2007 2009 Q 2005 2007 2009 A 2005 2007 2009 M 2005 2007 2009 H 2005 2007 2009 N 2005 2007 2009 S 2005 2007 2009 KL 1,74922 1,79249 1,87171 1,08115 1,12549 0,93098 0,19383 0,00406 -0,10494 0,14081 0,07947 0,20233 0,13140 0,11205 0,21139 -0,16154 -0,18600 -0,04053 0,00867 0,09238 0,16334 -0,45267 -0,41721 -0,49589 -0,36693 -0,29108 -0,20121 -0,15639 -0,10058 -0,06774 -0,42294 -0,38926 -0,39596 -0,29353 -0,33736 -0,44623 -0,77404 -0,77211 -0,79355 -0,67704 -0,71234 -0,83368 KS -0,00709 -0,05803 -0,00433 -0,14672 -0,23337 -0,07459 0,37056 0,25054 -0,14550 0,91743 0,99463 0,95581 -0,07650 -0,14770 -0,13163 0,20371 0,20892 0,33651 -0,06611 -0,06820 -0,14025 0,00092 -0,04157 0,11745 -0,03011 -0,07867 -0,08255 -0,17235 -0,12625 -0,24966 -0,33908 -0,17057 -0,07081 -0,05313 -0,14961 -0,00480 -0,26586 -0,22191 -0,00719 -0,33566 -0,15823 -0,49846 KF 1,84300 1,11347 1,68997 1,35526 1,59044 1,16037 0,39931 -0,27557 -0,49427 0,24898 0,57359 0,60683 -0,79826 -0,80770 -0,85574 0,03985 0,16295 0,09225 0,38169 0,81942 1,15929 -0,22237 -0,15822 -0,18375 -0,75112 -0,76410 -0,79342 -0,48982 -0,38307 -0,43804 -0,39083 -0,19444 -0,35489 -0,36443 -0,39964 -0,41657 -0,55621 -0,56903 -0,40328 -0,69504 -0,70809 -0,76876 KRE -0,02027 -0,20918 -0,37326 -0,21076 -0,15871 -0,68940 1,11926 1,02323 0,63608 -0,20994 0,38648 0,59624 1,55663 1,18268 0,98025 0,22306 -0,10713 -0,60029 0,06752 0,12058 0,49090 -0,23940 -0,32300 -0,09459 0,07354 -0,44421 0,07942 -0,49577 0,17775 -0,11308 0,20362 0,24493 0,20822 -0,99020 -0,92399 -0,93766 -0,12222 -0,18367 0,34447 -0,57027 -0,48038 -0,52727 KW 0,91137 0,45215 0,65835 0,57225 0,71586 0,23548 0,75928 0,37383 0,07091 0,01952 0,48003 0,60154 0,37919 0,18749 0,06225 0,13145 0,02791 -0,25402 0,22461 0,47000 0,82509 -0,23089 -0,24061 -0,13917 -0,33879 -0,60416 -0,35700 -0,49279 -0,10266 -0,27556 -0,09361 0,02524 -0,07333 -0,67731 -0,66181 -0,67712 -0,33922 -0,37635 -0,02940 -0,63266 -0,59423 -0,64801 SWRS 2,65350 2,18660 2,52573 1,50667 1,60799 1,09186 1,32367 0,62844 -0,17954 1,07776 1,55413 1,75968 0,43408 0,15184 0,14202 0,17362 0,05083 0,04195 0,16717 0,49418 0,84818 -0,68264 -0,69939 -0,51761 -0,73583 -0,97391 -0,64077 -0,82153 -0,32949 -0,59297 -0,85562 -0,53458 -0,54011 -1,02397 -1,14878 -1,12815 -1,37911 -1,37037 -0,83014 -1,64536 -1,46480 -1,98015 Warto sprzedanych towarw i materiaw 16389,52 25573,67 23554,56 184407,21 236961,42 195187,27 2153,85 1815,38 430,77 928,79 1041,37 2392,34 0,00 0,00 0,00 394,34 394,34 765,48 3889,03 5502,36 6669,73 5962,16 7796,67 7395,38 142,13 142,13 29,41 1725,99 2808,39 3890,78 3309,05 1207,08 1685,74 5272,73 3481,82 4472,73 721,53 473,51 6268,32 5104,31 6613,40 5459,39 Klasa poziomu rozwoju wysoki wysoki wysoki wysoki wysoki wysoki wysoki wysoki niski wysoki wysoki wysoki wysoki wzgldnie wysoki wzgldnie wysoki wzgldnie wysoki redni redni wzgldnie wysoki wysoki wysoki niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski niski
Legenda: KL kapita ludzki, KS kapita strukturalny, KF kapita finansowy, KRE kapita relacji ekonomicznych, KW kapita wynikowy, SWRS syntetyczny wskanik rozwoju sektora; A - rolnictwo, owiectwo, lenictwo, C - przetwrstwo przemysowe, E - dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dziaalno zwizana z rekultywacj, F budownictwo, G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle, H - transport i gospodarka magazynowa, I - dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi, J - informacja i komunikacja, L - dziaalno zwizana z obsug rynku nieruchomoci, M - dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna, N - dziaalno w zakresie usug administrowania i dziaalno wspierajca, P - edukacja, Q - opieka zdrowotna i pomoc spoeczna, S - pozostaa dziaalno usugowa. rdo: Opracowanie wasne, na podstawie danych GUS.
60
ciu o zestaw systematycznie gromadzonych zmiennych, ktrych pomiar przeprowadzany jest w oparciu o zgodne z metodologi procedury badawcze. Zalet uwzgldnienia w procesie identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy tej kategorii rda danych jest wysoka wiarygodno wypracowanych wynikw. Syntetyczny wskanik rozwoju sektora, zgodnie z przyjtym zaoeniem odpowiada wskanikowi syntetycznemu sektorw kluczowych i wskanikowi wysokiej szansy. Za kluczowe uznane zostay sekcje, ktre osigny w roku 2009 wysoki poziom rozwoju. Z kolei do grupy sektorw wysokiej szansy zaklasyfikowane zostay sekcje, ktrych poziom rozwoju od 2005 wykaza tendencje wzrostu. Sektory kluczowe i wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego wg opinii ekspertw (FGI) Materia zgromadzony w trakcie realizacji bada przeprowadzonych wrd ekspertw, przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego oraz skonstruowany syntetyczny wskanik poziomu rozwoju sekcji poddany zosta weryfikacji oraz procesowi syntetycznego uoglnienia. W oparciu o celowy dobr prby do badania zostali zaproszeni uczestnicy ankiety eksperckiej a take przedstawiciele przedsibiorcw, reprezentujcy: usugi turystyczne, doradztwa i konsultingu oraz handel i budownictwo. Zrealizowane zostay 3 spotkania grupowe, w ktrych udzia wzio dwadziecia osb. Zaproszeni eksperci reprezentowali zrnicowane zasoby wiedzy: z zakresu statystyki publicznej, sfer nauk ekonomicznych (ekonomik przedsibiorstw, agrobiznes i ekonomi rodowiska), rozwj regionalny, prowadzenie dziaalnoci. W oparciu o wyrniki znaczenia sektora w gospodarce regionu, opracowane na podstawie opisanych powyej wynikw bada uczestnicy dyskusji wytypowali sektory kluczowe oraz wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Podstaw utworzenia listy sektorw kluczowych i wysokiej szansy bya burza mzgw, w trakcie ktrej eksperci uzasadniajc swoje wypowiedzi uzgodnili wsplne stanowisko.
Produkcja olejw i tuszczw pochodzenia rolinnego i zwierzcego Wytwarzanie wyrobw mleczarskich Wytwarzanie produktw przemiau zb, skrobi i wyrobw skrobiowych Produkcja wyrobw piekarskich i mcznych Produkcja pozostaych artykuw spoywczych PRODUKCJA WYROBW Z DREWNA ORAZ KORKA, Z WYCZENIEM MEBLI; PRODUKCJA WYROBW ZE SOMY I MATERIAW UYWANYCH DO WYPLATANIA Produkcja wyrobw tartacznych Produkcja wyrobw z drewna, korka, somy i materiaw uywanych do wyplatania PRODUKCJA WYROBW Z GUMY I TWORZYW SZTUCZNYCH Produkcja wyrobw z gumy (Produkcja opon i dtek z gumy; bienikowanie i regenerowanie opon z gumy, Produkcja pozostaych wyrobw z gumy) PRODUKCJA MASZYN I URZDZE, GDZIE INDZIEJ NIESKLASYFIKOWANA Produkcja maszyn oglnego przeznaczenia Produkcja pozostaych maszyn oglnego przeznaczenia Produkcja maszyn dla rolnictwa i lenictwa Produkcja maszyn i narzdzi mechanicznych Produkcja pozostaych maszyn specjalnego przeznaczenia PRODUKCJA MEBLI D - WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGI ELEKTRYCZN, GAZ, PAR WODN, GORC WOD I POWIETRZE DO UKADW KLIMATYZACYJNYCH WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGI ELEKTRYCZN, GAZ, PAR WODN, GORC WOD I POWIETRZE DO UKADW KLIMATYZACYJNYCH Wytwarzanie, przesyanie, dystrybucja i handel energi elektryczn Wytwarzanie paliw gazowych; dystrybucja i handel paliwami gazowymi w systemie sieciowym Wytwarzanie i zaopatrywanie w par wodn, gorc wod i powietrze do ukadw klimatyzacyjnych F - BUDOWNICTWO ROBOTY BUDOWLANE ZWIZANE ZE WZNOSZENIEM BUDYNKW Realizacja projektw budowlanych zwizanych ze wznoszeniem budynkw Roboty budowlane zwizane ze wznoszeniem budynkw mieszkalnych i niemieszkalnych 41 35 31 28 22 16
10.4 10.5 10.6 10.7 10.8
16.1 16.2
22.1
28.1 28.2 28.3 28.4 28.9 31.0
35.1 35.2 35.3
Tabela 45. Dziay, grupy i klasy dziaalnoci gospodarczej wytypowane przez ekspertw jako kluczowe i wysokiej szansy brane w wojewdztwie warmisko-mazurskim wg sekcji PKD 2007.
Wyszczeglnienie A - ROLNICTWO, LENICTWO, OWIECTWO I RYBACTWO UPRAWY ROLNE, CHW I HODOWLA ZWIERZT, OWIECTWO, WCZAJC DZIAALNO USUGOW Uprawy rolne inne ni wieloletnie Uprawa zb, rolin strczkowych i rolin oleistych na nasiona, z wyczeniem ryu Chw i hodowla zwierzt RYBACTWO Rybowstwo C - PRZETWRSTWO PRZEMYSOWE PRODUKCJA ARTYKUW SPOYWCZYCH Przetwarzanie i konserwowanie misa oraz produkcja wyrobw z misa Przetwarzanie i konserwowanie owocw i warzyw 10 10.1 10.3 .03 03.1 01.4 .01 01.1 01.11 Dzia Grupa Klasa
41.1 41.2 42 42.1 42.2 42.9 43 43.1 43.2 43.3 43.9
ROBOTY ZWIZANE Z BUDOW OBIEKTW INYNIERII LDOWEJ I WODNEJ Roboty zwizane z budow drg koowych i szynowych Roboty zwizane z budow rurocigw, linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych Roboty zwizane z budow pozostaych obiektw inynierii ldowej i wodnej ROBOTY BUDOWLANE SPECJALISTYCZNE Rozbirka i przygotowanie terenu pod budow Wykonywanie instalacji elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych i pozostaych instalacji budowlanych Wykonywanie robt budowlanych wykoczeniowych Pozostae specjalistyczne roboty budowlane
61
G - HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDW SAMOCHODOWYCH, WCZAJC MOTOCYKLE HANDEL HURTOWY I DETALICZNY POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI; NAPRAWA POJAZDW SAMOCHODOWYCH Sprzeda hurtowa i detaliczna pojazdw samochodowych, z wyczeniem motocykli Konserwacja i naprawa pojazdw samochodowych, z wyczeniem motocykli Sprzeda hurtowa i detaliczna czci i akcesoriw do pojazdw samochodowych, z wyczeniem motocykli Sprzeda hurtowa i detaliczna motocykli, ich naprawa i konserwacja oraz sprzeda hurtowa i detaliczna czci i akcesoriw do nich HANDEL HURTOWY, Z WYCZENIEM HANDLU POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI Sprzeda hurtowa realizowana na zlecenie Sprzeda hurtowa podw rolnych i ywych zwierzt Sprzeda hurtowa ywnoci, napojw i wyrobw tytoniowych Sprzeda hurtowa artykuw uytku domowego Sprzeda hurtowa narzdzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej Sprzeda hurtowa maszyn, urzdze i dodatkowego wyposaenia Pozostaa wyspecjalizowana sprzeda hurtowa Sprzeda hurtowa niewyspecjalizowana HANDEL DETALICZNY, Z WYCZENIEM HANDLU DETALICZNEGO POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI Sprzeda detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach Sprzeda detaliczna ywnoci, napojw i wyrobw tytoniowych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach Sprzeda detaliczna paliw do pojazdw silnikowych na stacjach paliw Sprzeda detaliczna narzdzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach Sprzeda detaliczna artykuw uytku domowego prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach Sprzeda detaliczna wyrobw zwizanych z kultur i rekreacj prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach Sprzeda detaliczna pozostaych wyrobw prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach Sprzeda detaliczna prowadzona na straganach i targowiskach Sprzeda detaliczna prowadzona poza sieci sklepow, straganami i targowiskami I - DZIAALNO ZWIZANA Z ZAKWATEROWANIEM I USUGAMI GASTRONOMICZNYMI ZAKWATEROWANIE Hotele i podobne obiekty zakwaterowania Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krtkotrwaego zakwaterowania Pola kempingowe (wczajc pola dla pojazdw kempingowych) i pola namiotowe Pozostae zakwaterowanie DZIAALNO USUGOWA ZWIZANA Z WYYWIENIEM Restauracje i pozostae placwki gastronomiczne Przygotowywanie ywnoci dla odbiorcw zewntrznych (katering) i pozostaa gastronomiczna dziaalno usugowa 56 56.1 56.2 55 55.1 55.2 55.3 55.9 47 47.1 47.2 47.3 47.4 47.5 47.6 47.7 47.8 47.9 46 46.1 46.2 46.3 46.4 46.5 46.6 46.7 46.9 45 45.1 45.2 45.3
Przygotowywanie i podawanie napojw J - INFORMACJA I KOMUNIKACJA DZIAALNO WYDAWNICZA Dziaalno wydawnicza w zakresie oprogramowania TELEKOMUNIKACJA Dziaalno w zakresie telekomunikacji bezprzewodowej, z wyczeniem telekomunikacji satelitarnej Dziaalno w zakresie telekomunikacji satelitarnej Dziaalno w zakresie pozostaej telekomunikacji 45.4 DZIAALNO ZWIZANA Z OPROGRAMOWANIEM I DORADZTWEM W ZAKRESIE INFORMATYKI ORAZ DZIALALNO POWIZANA DZIAALNO USUGOWA W ZAKRESIE INFORMACJI Przetwarzanie danych; zarzdzanie stronami internetowymi (hosting) i podobna dziaalno; dziaalno portali internetowych Pozostaa dziaalno usugowa w zakresie informacji M - DZIAALNO PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA DZIAALNO FIRM CENTRALNYCH (HEAD OFFICES); DORADZTWO ZWIZANE Z ZARZDZANIEM Dziaalno firm centralnych (head offices) i holdingw, z wyczeniem holdingw finansowych Doradztwo zwizane z zarzdzaniem N - DZIAALNO W ZAKRESIE USUG ADMINISTROWANIA I DZIAALNO WSPIERAJCA DZIAALNO ORGANIZATORW TURYSTYKI, POREDNIKW I AGENTW TURYSTYCZNYCH ORAZ POZOSTAA DZIAALNO USUGOWA W ZAKRESIE REZERWACJI I DZIAALNOCI Z NI ZWIZANE Dziaalno agentw i porednikw turystycznych oraz organizatorw turystyki Pozostaa dziaalno usugowa w zakresie rezerwacji i dziaalnoci z ni zwizane Q - OPIEKA ZDROWOTNA I POMOC SPOECZNA OPIEKA ZDROWOTNA Praktyka lekarska Pozostaa dziaalno w zakresie opieki zdrowotnej POMOC SPOECZNA Z ZAKWATEROWANIEM Pomoc spoeczna z zakwaterowaniem dla osb w podeszym wieku i osb niepenosprawnych Pozostaa pomoc spoeczna z zakwaterowaniem POMOC SPOECZNA BEZ ZAKWATEROWANIA Pomoc spoeczna bez zakwaterowania dla osb w podeszym wieku i osb niepenosprawnych Pozostaa pomoc spoeczna bez zakwaterowania R - DZIAALNO ZWIZANA Z KULTUR, ROZRYWK I REKREACJ DZIAALNO TWRCZA ZWIZANA Z KULTUR I ROZRYWK DZIAALNO BIBLIOTEK, ARCHIWW, MUZEW ORAZ POZOSTAA DZIAALNO ZWIZANA Z KULTUR DZIAALNO SPORTOWA, ROZRYWKOWA I REKREACYJNA Dziaalno zwizana ze sportem Dziaalno rozrywkowa i rekreacyjna rdo: Opracowanie wasne, na podstawie danych GUS. 90 91 93 88 87 86 79 70 62 63 61 58
56.3
58.2
61.2 61.3 61.9 62.0
63.1 63.9
70.1 70.2
79.1 79.9
86.2 86.9
87.3 87.9
88.1 88.9
90.0 91.0
93.1 93.2
62
Przesank wyznaczenia granic sektorw w procesie grupowania dziaw i grup przedsibiorstw byo zidentyfikowanie wsplnych obszarw dziaania. Powizaniami i zalenociami pomidzy rnymi sekcjami PKD charakteryzoway si gwnie przedsibiorstwa zwizane z turystyk oraz przetwrstwem drewna i produkcj wyrobw z drewna:
Tabela 46. Struktura sektorw obejmujcych dziaalnoci z rnych sekcji PKD 2007 wg dziau dziaalnoci.
Sektor Sekcja PKD I Dziedzina dziaalnoci zakwaterowanie dziaalno usugowa zwizana z wyywieniem dziaalno organizatorw turystyki, porednikw i agentw turystycznych oraz pozostaa dziaalno usugowa w zakresie rezerwacji i dziaalnoci z ni zwizane dziaalno twrcza zwizana z kultur i rozrywk R dziaalno bibliotek, archiww, muzew oraz pozostaa dziaalno zwizana z kultur dziaalno sportowa rozrywkowa i rekreacyjna C Produkcja wyrobw z drewna oraz mebli C C produkcja wyrobw z drewna oraz korka, z wyczeniem mebli; produkcja wyrobw ze somy i materiaw uywanych do wyplatania, produkcja mebli produkcja wyrobw tartacznych
Zgodnie, z opini ekspertw tworzce pakiet usug dziedziny zostay poczone, wyznaczajc granic sektorw. Wytypowane w ramach spotka FGI dziedziny utworzyy 13 sektorw, z ktrych 8 zostao zaklasyfikowanych do sektorw kluczowych w rozwoju wojewdztwa warmisko-mazurskiego, a wszystkie 13 uznanych zostao za sektory wysokiej szansy. Za kluczowe sektory uznane zostay te dziedziny dziaalnoci, ktre charakteryzuj si duym udziaem w ksztatowaniu sytuacji spoeczno-gospodarczej, natomiast grup sektorw wysokiej sznasy utworzyy dziedziny, ktrych posiadany potencja wskazuje na realn szans wzrostu ich znaczenia w rozwoju.
N Turystyka oraz dziaalno zwizana z kultur, rozrywk i rekreacj
rdo: Opracowanie wasne, na podstawie danych GUS.
Tabela 47. Sektory kluczowe i wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego

Sekcja PKD A SEKTORY: SEKTOR ROLNICZY: UPRAW ROLIN IHODOWLI ZWIERZT SEKTOR RYBACTWA SEKTOR PRODUKCJI ARTYKUW SPOYWCZYCH SEKTOR DRZEWNO-MEBLARSKI C SEKTOR PRODUKCJI WYROBW ZGUMY SEKTOR PRODUKCJI MASZYN IURZDZE D F G J M Q I; R; N SEKTOR ENERGETYCZNO-WODNY SEKTOR BUDOWLANY SEKTOR HANDLU INAPRAW POJAZDW SAMOCHODOWYCH SEKTOR USUG ICT SEKTOR USUG DORADZTWA DLA BIZNESU SEKTOR USUG MEDYCZNYCH ORAZ POMOCY SPOECZNEJ DLA OSB ZALENYCH SEKTOR TURYSTYCZNY Kluczowe Wysokiej szansy
63
4. Sektory kluczowe i wysokiej szansy
o przeprowadzonym procesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy rozpocza si realizacja etapu drugiego. Wtej czci procesu badawczego przeprowadzony zosta pomiar zmiennych charakteryzujcych strukturalne uwarunkowania konkurencyjnoci sektorw. Nastpnie, w oparciu o panele ekspertw zebrane zostay dane jakociowe na temat czynnikw warunkujcych rozwj sektorw oraz ich perspektyw rozwojowych. Wprocesie identyfikacji (rozdz. 3), wwojewdztwie warmiskomazurskim wyonionych zostao osiem sektorw kluczowych dla rozwoju gospodarki oraz 13, ktre maj due szanse wzrostu znaczenia wrozwoju spoeczno-gospodarczym regionu. Wszystkie wyrnione sektory kluczowe zostay zaklasyfikowane rwnie do sektorw wysokiej szansy. Z uwagi na to, i problematyka badania sektorw wysokiej szansy zawiera si w caoci wzakresie zagadnie sektorw kluczowych poniej przedstawiony opis czy analiz dla tych dwch kategorii sektorw.
Przedstawiciele sektora rolniczego: upraw rolin i hodowli zwierzt, uczestniczcy wbadaniu reprezentowali najczciej podmioty prywatne (96,3%). Ponad poowa znich prowadzia dziaalno o charakterze produkcyjnym (55,6%), a mniejszym stopniu rwnie handlow (11,1%), usugow (7,4%) oraz usugowo-produkcyjn (7,4%). Wrd uczestnikw wywiadw dominowali reprezentanci podmiotw zatrudniajcych do 9 osb (51,9%) oraz od 10 do 49 pracownikw (44,4%). Produkt Produktem badanych podmiotw sektora rolniczego bya uprawa zb oraz hodowla drobiu, byda itrzody chlewnej. Konkurencyjno dbr wytworzonych wwyniku pracy tych jednostek zwizana bya gwnie z wysok jakoci (85,2%) i jednoczenie nisk cen sprzeday (59,3%). Wopinii badanych (59,3%) relacja ceny do jakoci jest bardzo korzystna pozwalajc wten sposb wyrni produkt spord innych oferowanych przez konkurencj. Pomimo wysokiej jakoci i konkurencyjnej ceny wyrnienie oferowanych plonw pracy (8,0%) oraz budowanie rozpoznawalnej marki (7,4%) buduje pozycj niewielkiej grupy gospodarstw. Jako icena produktw warmisko-mazurskich gospodarstw rolnych, stanowi gwne rdo budowania konkurencyjnej pozycji. Jak wynika zbada, zasig rynku zbytu niemal poowy podmiotw obejmuje ca Polsk (48,1%). Pozostaa grupa przedstawicieli rolnictwa konkurencyjn pozycj buduje gwnie na terenie regionu (22,2%) oraz na rynku lokalnym (18,5%). Zkolei, deklaracje na temat ponadkrajowego zasigu sprzeday produktu (11,1%) wskazuj, i wniewielkim stopniu jest on konkurencyjny na globalnych rynkach. Cech charakterystyczn produktu jest rwnie proces wszystkich prowadzonych dziaa, poczwszy od pierwszego pomysu do momentu jego sprzeday. Jest on rwnie rezultatem wsppracy zdostawcami oraz konsekwencj rywalizacji zkonkurencj. Struktura zasigu geograficznego dostawcw oraz konkurentw podmiotw sektora rolniczego wskazuje na najwiksze znaczenie
4.1. Sektor rolniczy: upraw rolin i hodowli zwierzt

Sektor rolniczy w wojewdztwie warmisko-mazurskim warunkowany jest tradycj oraz szczeglnym udziaem wpromocji regionu. Rynek rolnictwa znaczco wpywa na sytuacj spoeczn regionu. W 2009 r. zajmowa on znaczc pozycj w strukturze pracujcych kraju (15,9%), co oznacza, i sektor ten istotnie ksztatowa poziom ycia jako gwne rdo utrzymania znaczcej czci mieszkacw. Pomimo, i przecitne zatrudnienie wsektorze rolnictwa wwojewdztwie warmisko-mazurskim wlatach 20052009 zmniejszyo si (spadek o 2,37%), w okresie tym nastpi wyrany wzrost wartoci sprzeday towarw i materiaw przypadajcy na 1 osob przecitnie zatrudnion (wzrost o55,64%). Dynamika zmiany tych wartoci wskazuje nie tylko na kluczowe znaczenie rolnictwa, lecz rwnie na wzrost znaczenia sektora wgospodarce regionu. Sektor rolniczy upraw rolin ihodowli zwierzt, wniniejszym badaniu utworzyy dziay, wyonione w procesie identyfikacji sektorw kluczowych: uprawy rolne inne ni wieloletnie oraz chw ihodowla zwierzt.
RYSUNEK 2. SCHEMAT POWIZA POMIDZY TECHNIKAMI W PROCESIE IDENTYFIKACJI SEKTORW KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY Wywiady CATI Panele ekspertw
(spotkania z ekspertami)
(badanie wrd przedstawicieli sektorw kluczowych i wysokiej szansy)
Analiza SWOT
(mocne i sabe strony, szanse i zagroenia rozwoju)

64
rynku krajowego (dostawcy: 42,3%, konkurenci: 40,7%) oraz regionalnego (dostawcy: 34,6%, konkurenci: 37,0%). Zasoby ludzkie Jako zasobw pracy stanowi jeden zbardzo cennych zasobw konkurencyjnoci przedsibiorstw. Jego warto ksztatuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy oprac, wyksztacenie oraz aktywno proedukacyjna. Dominujc form zatrudnienia pracownikw wbadanych podmiotach jest umowa oprac. Najwikszy odsetek pracodawcw zawiera je gwnie na czas nieokrelony (59,3%) oraz okrelony (29,6%). Wysoki odsetek zawieranych umw oprac wskazuje na niski stopie popularnoci elastycznych form zatrudnienia. Nieliczna grupa badanych architektur zatrudnienia buduje woparciu oumow odzieo (3,7%) oraz anga sezonowy (3,7%). Niewtpliwie zwizane jest to zrodzinnym charakterem gospodarstw rolnych na Warmii iMazurach oraz znaczcym udziaem wstrukturze pracujcych iznacznie niszym wstrukturze zatrudnionych. Najczciej pracodawcy (42,3%) zatrudniaj osoby z wyksztaceniem rednim oglnoksztaccym itechnicznym. Pozostae podmioty (38,4%) potencja ludzki kreuj woparciu oosoby legitymujce si wiadectwem ukoczenia szk: zasadniczej zawodowej, gimnazjalnej, podstawowej ibez wyksztacenia. Nieliczni respondenci zadeklarowali, i zatrudniaj gwnie osoby z wyksztaceniem wyszym (7,7%). Niskiemu poziomowi pracownikw z wyksztaceniem wyszym oraz wysokiemu ze rednim i niszym w podmiotach sektora upraw i hodowli zwierzt odpowiadaj kwalifikacje zwizane z wykonywaniem podstawowych prac rolnych. Ponad poowa uczestnikw badania zadeklarowaa, i zatrudnieni posiadaj kwalifikacje iumiejtnoci wzakresie obsugi maszyn iurzdze (55,0%), wzkw widowych (5,0%) oraz prawo jazdy rnej kategorii (20,0%). Badane gospodarstwa gromadz rwnie zasoby wiedzy technicznej inne ni te, ktre zwizane s bezporednio z pracami rolnymi. Zatrudnieni pracownicy posiadaj rwnie kwalifikacje spawacza (25,0%) oraz specjalistyczne uprawnienia budowlane (5,0%). Wprzypadku tylko co 4 pracodawcy zasoby tworz osoby posiadajce wyksztacenie biologiczne ico 10 ekonomiczne. Wwikszoci pracodawcy nie maj problemw (70,4%) ztworzeniem zasobw kadrowych oodpowiednich kwalifikacjach. Natomiast pozostae podmioty rekrutujc pracownikw napotykaj na trudnoci zwizane z wymaganiami pacowymi kandydatw (7,4%), zzatrudnieniem osb oodpowiednich kwalifikacjach oraz umiejtnociach (11,1%) idowiadczeniu zawodowym (7,4%). Ponad poowa podmiotw rolniczych (53,8%) zatrudnia pracownikw, ktrzy uczestnicz wksztaceniu ustawicznym. Aktywno edukacyjna najczciej finansowana jest przez pracodawcw (46,2%), natomiast wznacznie mniejszym stopniu przez pracownikw (3,8%) lub zfunduszy strukturalnych Unii Europejskiej (3,8%). Wprzewaajcej grupie badanych gospodarstw (69,2%) wokresie ostatniego roku nie nastpiy zmiany poziomu zatrudnienia. Wrd pozostaych znacznie wicej podmiotw zwikszyo za-
trudnienie (19,2%) ni je zmniejszyo (11,5%). Dynamika zmian zatrudnienia wrd badanych podmiotw wskazuje jednak, i rnica pomidzy liczb nowych etatw azlikwidowanych wykazaa tendencje spadkowe o1,8%. Jak wynika z bada zasoby pracy sektora rolniczego charakteryzuj si gwnie rednim i niszym wyksztaceniem, wysokim stopniem umiejtnoci obsugi maszyn iurzdze. Jest to rynek charakteryzujcy si stosunkowo wysokim stopniem stabilnoci pracy. Umowy oprac zawierane s gwnie na czas nieokrelony iwwikszoci podmiotw zatrudnienie utrzymuje stay poziom. Inne specyficzne zasoby Jako zasobw ludzkich, jako jeden zaktyww niematerialnych przedsibiorstw w duym stopniu warunkuje stopie rozwoju i efektywno wykorzystania kapitau materialnego oraz wynikw finansowych. Wprzypadku sektora rolniczego specyficznym zasobem w dziaalnoci s take rodki trwae (100%): maszyny, urzdzenia, budynki oraz rodki transportu, ktre wwikszoci s atwo dostpne na rynku (81,5%). Due znaczenie respondenci przypisali rwnie wartoci gromadzonych informacji isurowcw (po 81,5%). Najczciej gromadzone s informacje na temat aktualnoci cen (40,9%), statystyk (31,8) oraz komunikatw (13,6%) charakteryzujcych sytuacj wsektorze. Zbierane informacje maj charakter raczej powszechny iwopinii przewaajcej grupy badanych s atwo dostpne (81,0%). Zkolei do specyficznych surowcw zaliczone zostay produkty ywnociowe (40,9%) oraz pasze (27,3%) oatwej dostpnoci (89,5%). Specyficznym zasobem wiedzy, tworzcym aktywa niematerialne podmiotw sektora rolniczego s gwnie bazy klientw (70,4%) oraz kontrahentw (25,9%). Ponadto, potencja rozwojowy budowany jest w oparciu o informacje z zakresu nowoczesnych rozwiza organizacyjnych (14,8%). Zkolei wniewielkim stopniu konkurencyjno badanych podmiotw budowana jest w oparciu o zasoby wiedzy na temat nowoczesnych rozwiza technologicznych imarketingowych (po 7,4%) oraz posiadane wzory uytkowe (3,7%). Blisko co 4 podmiot nie kreuje zasobw specjalistycznej wiedzy. Specjalistyczne zasoby kadrowe posiada tylko co 3 badane gospodarstwo (33,3%). Ponadto poowa ztej grupy badanych wtej kategorii wyrnia specjalistyczne wyksztacenie (55,6%), pozostali respondenci wskazali, i obsuga maszyn iurzdze tworzy charakterystyczny zasb organizacji. Deklaracje na temat dostpnoci podzieliy badanych na dwie istotne grupy. Pierwsza, nieco liczniejsza, w ktrej respondenci ocenili dostpno jako atw (55,6%) oraz druga, ktra dowiadczya problemu zdostpnoci do specyficznych zasobw (44,4%). Innowacyjno Aktywno innowacyjna wsektorze rolniczym dzieli badanych na dwie niemal rwnorzdne grupy. Pierwsz stanowi podmioty, ktre nie wprowadziy wokresie ostatnich dwch lat zmian ocharakterze innowacyjnym (48,1%). W grupie pozostaych podmiotw, najczciej wprowadzane byy innowacje produktowe: doskonalenia produktu (25,9%) oraz wprowadzenia zpowodzeniem na rynek nowego (14,8%). Wmniejszym stopniu podnoszona bya jako zasobw technicznych podmiotw rolniczych przez zakup
65
lub modernizacj posiadanych maszyn iurzdze (7,4%). Innowacje procesowe wpostaci wprowadzenia (3,7%) lub udoskonalenia (3,7%) z powodzeniem nowego procesu produkcyjnego wprowadzane byy przez bardzo niewiele podmiotw. Incydentalny charakter miaa take aktywno w ramach innowacji marketingowych (3,7%). Opinie respondentw, reprezentujcych podmioty wktrych innowacje zostay wprowadzone wskazuj, i wynikay one zchci podniesienia jakoci produktu (78,6%), moliwoci rozszerzenia oferty (57,1%) oraz chci umocnienia pozycji firmy na rynku (35,7%). Jak wynika zbada aktywno innowacyjna jest narzdziem budowania konkurencyjnej pozycji blisko poowy podmiotw sektora rolniczego. rdem posiadanych zasobw wiedzy iinformacji, stanowicych cenny kapita rozwojowy najczciej jest Internet a take czasopisma i publikacje naukowe oraz techniczne (po 66,67%). W mniejszym, jednak znaczcym zakresie, respondenci uczestnicz wkonferencjach itargach (18,5%) oraz tworz wasne zaplecze naukowo-badawcze (14,8%). Pomimo niskiego stopnia innowacyjnoci, kategoria oraz stopie wykorzystania rde wiedzy, wskazuj na duy potencja aktywnoci innowacyjnej podmiotw sektora rolniczego wprzyszoci. Natenie konkurencji wsektorze Kluczowe wyznaczniki oceny natenia konkurencji zwizane s gwnie zinstrumentami rywalizacji oraz barierami wejcia iwyjcia. Konkurencyjna pozycja na rynku wsektorze rolniczym budowana jest gwnie woparciu oatrakcyjn relacj jakoci produktu do ceny. Najwaniejszymi czynnikami pozwalajcymi zdoby lub podnie pozycj na rynku, wopinii przedstawicieli sektora rolniczego s: sprawne zarzdzanie (37,0%) oraz wprowadzane systemy jakoci (29,6%). Zkolei realizacja tych dziaa wymaga wprowadzenia zasad organizacji pracy (22,2%), ktre odpowiada bd specyfice ipotrzebom organizacji. Rynek sektora rolniczego, wopinii wikszoci badanych charakteryzuje si du liczb konkurentw (dua: 51,9%, maa: 40,7%%), wysokim tempem wzrostu popytu w brany (wysokie: 51,9%, niskie: 25,9%) oraz wysokimi kosztami staymi (wysokie: 81,5%, niskie: 14,8%). Charakter zrnicowania produktu na rynku (brak: 48,4%, due: 44,4%) wskazuje, i niemal poowa podmiotw konkurencyjno opiera na unikatowoci, druga natomiast zmuszona jest poszukiwa innych narzdzi budowania pozycji na rynku. Duej liczbie konkurentw idynamicznemu wzrostowi popytu towarzyszy wsektorze rolnictwa istotne znaczenie strategii dziaania (due: 88,9%, mae: 3,7%). Due natenie konkurencji wystpuje w zakresie wyrnienia produktw przez ich wysok jako. Jak wynika z deklaracji najwikszej grupy badanych, oferowane produkty posiadaj wysz jako ni oferuj konkurencyjne firmy (66,7%). Wprzypadku podmiotw rolniczych pozostae paszczyzny rywalizacji: wizerunek, marka, warunki patnoci, czstotliwo wprowadzania nowych produktw, obsuga klienta oraz jako usug posprzedanych nie stanowi rda przewagi konkurencyjnej
i nie rnicuj ich oferty na rynku. Zdecydowana wikszo badanych warto wymienionych czynnikw ocenia jako taki sam, jakim dysponuje konkurencja. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia i wyjcia w duym stopniu powizane s z si ikierunkami natenia konkurencji oraz specyficznymi zasobami sektora rolniczego. Znaczco dua liczba konkurentw, wysoka jako oferowanych produktw oraz konieczno poniesienia nakadw na rodki trwae tworz uwarunkowania wejcia na rynek oraz wyjcia zniego. W opinii niemal wszystkich badanych, w wysokim stopniu na konkurencyjn pozycj podmiotw rolniczych wpywaj: zasoby w postaci dostpu do nowoczesnych technologii (96,3%) oraz efekt dowiadczenia (92,6%). Ponadto, bardzo wysok barier rozpoczcia dziaalnoci wtym sektorze tworzy konieczno posiadania duych nakadw kapitau (85,2%) a przede wszystkim kapitau pocztkowego (88,9%). Wysoka ranga przyznana zostaa rwnie specjalizacji zasobw (81,5%), ktre s charakterystyczne dla caego sektora. Zasoby te tworz specjalistyczne maszyny, urzdzenia oraz nieruchomoci. Wprzypadku podmiotw wchodzcych na rynek czynniki te, zuwagi na konieczno poniesienia wysokich nakadw na wyspecjalizowane rodki trwae stanowi mog istotn barier uniemoliwiajc wejcie lub zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku. Podobnie wprzypadku zakoczenia lub zmiany dziaalnoci, wysokie nakady poniesione na technologie irodki trwae, atake posiadane wysoko wyspecjalizowane rodki trwae istotnie utrudniaj sprzeda posiadanych zasobw lub te zmian charakteru dziaalnoci. Wstosunkowo mniejszym stopniu, zdobycie lub te podniesienie konkurencyjnej pozycji na rynku warunkowane jest przez korzyci wynikajce z zasigu sprzeday produktu (wysokie: 66,7%, brak: 25,9%). Na sukces ekonomiczny wsektorze wpywa natomiast relatywnie znaczny stopie zrnicowania produktu (wysoki: 48,1%, brak wpywu: 40,7%) oraz koszt zmiany dostawcy (wysoki: 48,1%, brak wpywu: 48,1%). W przypadku dziaalnoci rolniczej zasig dziaania, koszt zmiany dostawcy oraz zrnicowanie produktu nie stanowi silnej bariery, w sposb szczeglny ograniczajcej wejcie lub wyjcie zrynku. Wejcie lub podniesienie konkurencyjnoci podmiotw wsektorze rolniczym wniskim stopniu zwizane s zidentyfikacj marki i lojalnoci nabywcw (63,0%), dostpnoci zaopatrzenia (77,8%) oraz barierami administracyjno-prawnymi, spoecznymi ipolitycznymi. Uwarunkowania te, zuwagi na nisk rang nadan przez badanych nie stanowi take przeszkody wyjcia zrynku. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Analiza zalenoci produktw sektora rolniczego upraw ihodowli zwierzt zodbiorcami wykazaa, i decydujcy wpyw na charakter tych relacji maj dwa czynniki. Najistotniejszym czynnikiem, w opinii przedstawicieli sektora jest znaczenie produktu dla nabywcy (88,9%) oraz liczba wanych odbiorcw (85,2%). Ponad poowa przedstawicieli badanych podmiotw (51,9%) oferujc produkt bierze pod uwag poziom dochodw klientw. Zagroenie produktami substytucyjnymi wsektorze rolniczym nie stanowi przeszkody wtworzeniu relacji znabywcami inie wpy-
66
wa na wysoko cen wprzypadku ponad poowy firm (51,9%), lub te wpywa wmaych stopniu (3,7%), jednak wgrupie pozostaych ma due znaczenie (44,4%). Poziom poczucia zagroenia substytutami znajduje odzwierciedlenie wodczuwalnej grobie wpywu nabywcw na wysoko ceny. Wiksza grupa badanych nie obawia si presji ingerowania przez klientw na wysoko cen swoich produktw (55,6%). Natomiast wrd pozostaych badanych takie odczucia pojawiy si (due: 29,6%, mae: 14,8%). Koszt zmiany dostawcy na relacje z odbiorcami produktw sektora rolniczego wniewielkim stopniu wpywa na jego cen. Najliczniej badani nie obawiaj si podniesienia cen zuwagi na zmian dostawcw (48,1%) lub te taka sytuacja ma niewielki wpyw (18,5%) na omawian sytuacj. W przypadku koniecznoci podniesienia cen oferowanych dbr zuwagi na poczenie si firm oferujcych taki sam produkt liczniejsz grup stanowili rwnie respondenci, dla ktrych czynnik ten nie ma znaczenia (40,7%) lub jego ranga jest niewielka (18,5%). Najwikszy wpyw na poziom ceny oferowanych produktw ma lojalno oraz liczba wanych nabywcw. Nie bez znaczenia jest rwnie osigany przez nich dochd. Jak wynika zbada, klienci charakteryzuj si przede wszystkim oczekiwaniami wysokiej jakoci produktu (63,0%), s zorganizowani wgrupy dokonujce razem zakupw (55,6%), s porednikami wsprzeday ostatecznym odbiorcom (37,0%) oraz s lojalni, gdy wich przypadku zmiana dostawcy wizaaby si zkoniecznoci poniesienia duych nakadw finansowych (37,0%). W relacjach z dostawcami najistotniejsze znaczenie ma liczba znaczcych nabywcw (88,5%). Im wiksza liczba nabywcw tym zapotrzebowanie na produkt dostawcy jest wiksze is oni wwczas bardziej skonni oferowa preferencyjne ceny inegocjowa ich wysoko. Due znaczenie wtworzeniu relacji zdostawcami ma rwnie wpyw dostaw na jako produktu (76,9%). Jako otrzymanych towarw oraz terminowo dostaw jest w dziaalnoci rolniczej bardzo wana i moe mie wpyw na wysoko ceny okrelonej przez dostawc. Nie tylko jako, lecz rwnie zrnicowanie oferty wpywa na relacj zdostawcami, ich wybr oraz cen towarw. Due znaczenie tego czynnika zadeklarowaa liczna grupa badanych (46,2%), jednak wprzypadku pozostaych podmiotw zrnicowanie oferty nie ma znaczenia (42,3%) lub jest niewielkie (11,5%). Rwnie relatywny wpyw na relacj z dostawcami ma dostpno na rynku produktw substytucyjnych. Ich obecno wpywa na ponad poow podmiotw w niewielkim stopniu (3,8%) lub pozostaje bez znaczenia (50,0%). Z kolei na pozostae gospodarstwa oddziauje w sposb znaczcy (46,2%). Dostpno substytutw powoduje, i w przedsibiorstwach poszukuje si dostawcy, ktrego oferta pozwoli konkurowa na rynku woparciu ocen. Wprzypadku sektora rolniczego, liczniejsza jest grupa podmiotw, ktre nie s zmuszone uzalenia wyboru dostawcy od dostpnoci substytutw na rynku, co potwierdza wysoki poziom deklaracji owysokiej jakoci produktu (82,5%). Dua sia przetargowa nabywcw sektora rolniczego, wynikajca zich czciowego zintegrowania, zorganizowania wgrupy dokonujce zakupw take w nieznaczny sposb wpywa na relacje
zdostawcami (wniskim: 19,2%, nie ma znaczenia: 53,8%). Pozostali respondenci (26,9%) zadeklarowali, i integracja odbiorcw wduym stopniu wpywa na charakter zalenoci inegocjowania warunkw zdostawcami. Gwni dostawcy podmiotw sektora rolniczego, zgodnie zanaliz przedstawionych uwarunkowa, nie posiadaj wysokiej siy przetargowej. Ponadto, jak wynika z bada dostawcy sektora rolniczego s w znaczcym stopniu hurtownikami (44,4%) - jest ich wielu imoliwy jest wybr warunkw zakupu (37,0%). Wybr dostawcy jest jednak wanym nakadem wdziaalnoci podmiotu (29,6%) ale nie stwarza realnego zagroenia integracj. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez podmioty sektora rolniczego opiera si na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej stosowana jest strategia kosztowa inwestowania w maszyny i urzdzenia (59,3%). Mniej licznie badani zadeklarowali, i pozycj umacniaj przez zyskanie nowych nabywcw, czyli strategi niszy grup odbiorcw (51,9%). Kolejn strategi, stosowan przez badane podmioty jest strategia wyrnienia produktu na rynku (48,1%). Wprzypadku innych narzdzi strategii kosztowej wykorzystywanych w celu budowania konkurencyjnej pozycji, badane podmioty gromadz wiedz na temat zmian idynamiki rynku (33,3%) oraz monitoruj ponoszone koszty bezporednie ioglne (25,9%). Wniewielkim stopniu oszczdnoci szukaj przez pomijanie nabywcy ocharakterze marginalnym (7,4%), co wskazuje, i potencja popytu wykorzystywany jest wmoliwie szerokim zakresie. Wznacznie mniejszym stopniu, wykorzystywana jest strategia niszy rynkowej. Najczciej, jak ju wskazane zostao powyej, nisz stanowi odbiorcy produktu. Kolejnym narzdziem konkurowania jest wejcie na nowy rynek lub objcie sprzeda nowego terytorium (14,8%). Najmniej licznie, jako strategia dziaania, wyrnione zostao wprowadzenie nowego produktu (3,7%). W przypadku rolnictwa, zuwagi na jego charakter iwysoki stopie specjalizacji maszyn iurzdze, zmiany takie wystpowa mog bardzo nielicznie. Zrnicowanie, jako strategia nie buduje pozycji firmy na rynku, co wynika zcharakteru iprzeznaczenia wytwarzanych dbr. Oprcz lojalnoci, badane podmioty konkuruj w niewielkim stopniu zrnicowaniem produktu przez marketing, promocje i unikatowo (3,7%) oraz wysok jakoci stosowanych materiaw sucych do wyrobu produktw (3,7%). Stosowanie strategii budowania konkurencyjnej pozycji na rynku w praktyce oznacza rywalizacj o dostp do rynkw zbytu oraz zmagania z niestabilnoci gospodarki. Za najwaniejsz barier wrozwoju, respondenci uznali niestabiln sytuacj gospodarcz iwzrost poziomu inflacji (44,4%). Kolejn negatywn kwesti jest zagroenie wejcia na rynek konkurencji, zmniejszajcy si poziom popytu na produkt oraz naladownictwo konkurencji (po 11,1%). Deklaracje uczestnikw wywiadw na temat dziaa, jakie podejmowane s wfirmach, aby uzyska korzystny (dodatni) wynik finansowy, koresponduj wwysokim stopniu ze stosowanymi przez
67
te podmioty strategiami. Najczciej podmioty sektora rolniczego korzystny wynik finansowy wypracowuj przez zwikszenie poziomu sprzeday (59,3%) oraz ograniczenie kosztw prowadzenia dziaalnoci (22,2%). Cena sprzeday jest jednak znacznie czciej zwikszana (11,1%) ni zmniejszana (7,4%). Atrakcyjno inwestycyjna Atrakcyjno inwestycyjna sektora rolniczego uprawy zb ihodowli zwierzt zwizana jest przede wszystkim zzapotrzebowaniem na produkty, ktre zaspokajaj podstawowe potrzeby ludnoci zwizane zwyywieniem. Dobra wytwarzane przez sektor rolniczy wojewdztwa poziom popytu tworz w zwizku z tym woparciu orynek krajowy (40,7%), natomiast wniewielkim stopniu atrakcyjne s na rynku zagranicznym (7,4%). Duy potencja rozwojowy w sektorze, tworzy zdaniem respondentw rwnie moliwo zdobycia rodkw strukturalnych z Unii Europejskiej na dofinansowanie dziaalnoci (37,0%). Inne uwarunkowania sprzyjajce ponoszeniu nakadw inwestycyjnych zwizane s z wysok dostpnoci do niezbdnych specyficznych zasobw pracowniczych (22,2%), surowcw, materiaw lub pfabrykatw (22,2%), atake infrastruktury technicznej (18,5%). Zkolei wniskim stopniu sprzyjajcy klimat inwestycyjny tworz przepisy prawne (11,1%), oglna sytuacja gospodarcza wkraju (7,4%), oraz konkurencja krajowa izagraniczna (3,7%). Uwarunkowania atrakcyjnoci inwestycyjnej znajduj odzwierciedlenie wpoziomie dziaa eksportowych oraz imporcie. Przewaajca grupa badanych zadeklarowaa, i nie eksportuje wytwarzanych produktw (81,5%). Odbiorcami podmiotw prowadzcych sprzeda zagraniczn (18,5%) s gwnie klienci z Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Ukrainy, Woch, Hiszpanii, Szwecji iFrancji. Import wsektorze rolniczym, podobnie jak eksport, nie stanowi podstaw kreowania uwarunkowa atrakcyjnoci inwestycyjnej. Nieliczne podmioty (11,1%), jak wynika zbada korzystaj zoferty firm zagranicznych. Gwnie dostawcami s przedstawiciele firm dziaajcych na terenie Unii Europejskiej: Danii iHolandii. Grupy strategiczne Wsektorze rolniczym podmioty konkurujc na rynku wykorzystuj gwnie dwie strategie dziaania: cen ijako. Zrnicowanie, zuwagi na jednorodno charakteru produktu rolniczego ibrak moliwoci modyfikacji jego charakteru, nie znajduje podatnego podoa wtym sektorze do wyrnienia strategicznych grup. Bardzo zblione relacje wynikowe uwarunkowa konkurencyjnoci zachodz pomidzy grupami konkurujcymi cen oraz jakoci: Wyksztacenie pracownikw - dominuje wyksztacenie rednie oglnoksztacce izasadnicze zawodowe. Specyficzne zasoby - maszyny iurzdzenia oraz surowce zwizane zprodukcj roln. Zasoby wiedzy chronionej - tworz bazy klientw inowoczesne rozwizania technologiczne. Cechy dostawcw - najczciej s hurtownikami, jest ich wielu, lecz koszt zmiany dostawcy jest wysoki. Cechy odbiorcw - stanowi sta grup odbiorcw oczekujcych produktw/usugi wysokiej jakoci oraz jest ich wielu lub s zorganizowani wgrupy dokonujce razem zakupw. Natenie konkurencji - rozszerzanie rynku iograniczanie rynku
innym przedsibiorstwom (produkt, cena, jako iterytorium). Narzdzia uzyskania dodatniego wyniku firmy - ograniczenie wielko kosztw prowadzonej dziaalnoci. Atrakcyjno inwestycyjna sektora krajowy popyt na produkty/usugi. Uwarunkowania rozwoju sektora rolniczego uprawy zb i hodowli zwierzt zwizane s zzaspokajaniem podstawowych potrzeb yciowych ludnoci.
Szanse rozwojowe sektora - SWOT

Mocne strony walory zwizane ze rodowiskiem naturalnym regionu, wysoki popyt na produkty na rynku krajowym, wysoka jako produktu, wysoka stabilno zatrudnienia, brak problemw z zatrudnieniem odpowiedniej kadry, duy dostp do surowcw, technologii oraz maszyn i urzdze, dua dostpno do produktw dostawcw jest ich wielu, brak zagroenia pojawieniem si substytutw, rwnomierne rozmieszczenie sieci miast, stosunkowo niskie koszty pracy, dowiadczenie rynku. Szanse rozwoju dziaania samorzdw wspierajce rolnictwo, szeroki dostp do rodkw strukturalnych i in. dofinansowa, rozwj rolnictwa ekologicznego i przetwrstwa rolno-spoywczego, budowa gminnych biogazowi, zwikszenie wiadomoci ludzi w zakresie spoycia brak aktywnoci samorzdw wspierajcej rolnictwo, ograniczony lub brak dostpu do rodkw strukturalnych i in. dofinansowa. producentw na Sabe strony niski popyt na produkty na rynkach zagranicznych, niski poziom zasobw wiedzy na temat nowoczesnych rozwiza technologicznych, organizacyjnych oraz marketingowych, wysokie znaczenie nakadw kapitau finansowego, rwnie pocztkowego, odbiorcy s zorganizowani w grup wsplnie dokonujc zakupw, niski poziom eksportu i importu, wysoki poziom wykorzystania cenowej strategii konkurowania, niski poziom innowacyjnoci, zaniedbania systemw melioracyjnych i przeciwpowodziowych, efektywno dziaania podnoszona gwnie w oparciu o zwikszenie sprzeday. Zagroenia
4.2. Sektor produkcji artykuw spoywczych

Produkcja artykuw spoywczych, zuwagi na rolniczy charakter wojewdztwa warmisko-mazurskiego stanowi jedn z kluczowych gazi gospodarki. Przetwrstwo spoywcze, zgodnie zPolsk Klasyfikacj Dziaalnoci, zaliczane jest do przetwrstwa przemysowego, ktre charakteryzuje si wregionie dynamik wzrostu poziomu rozwoju. Warto sprzedanych towarw i materiaw w przemyle wzrosa od 2005 r. blisko o 30,5%. W omawianym okresie nastpi rwnie wzrost poziomu: przecitnego zatrudnienia (1,4%), wynagrodze (23,%) oraz wartoci brutto rodkw trwaych (37,46%). Sektor produkcji artykuw spoywczych, utworzyy w badaniu dziay, wyonione w procesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: przetwarzanie ikonserwowanie misa oraz produkcja wyrobw zmisa,
68
przetwarzanie ikonserwowanie owocw iwarzyw, produkcja olejw ituszczw pochodzenia rolinnego izwierzcego, wytwarzanie wyrobw mleczarskich, wytwarzanie produktw przemiau zb, skrobi iwyrobw skrobiowych, produkcja wyrobw piekarskich imcznych, produkcja pozostaych artykuw spoywczych. Wszyscy przedstawiciele sektora produkcji artykuw spoywczych, uczestniczcy w badaniu reprezentowali prywatn form wasnoci, najczciej byy to spki zo.o. (37,2%) oraz spki handlowe i osoby fizyczne prowadzce dziaalno (po 11,1%). Najmniej licznie reprezentowane byy spki cywilne (9,3%) oraz spdzielnie (2,3%). Podstawowa aktywno gospodarcza, prowadzona przez przedsibiorstwa objte badaniem obejmowaa przede wszystkim dziaalno produkcyjn (39,5%), produkcyjno-handlowo-usugow (27,9%) oraz produkcyjno-usugow (25,6%). Wrd uczestnikw wywiadw dominowali reprezentanci podmiotw maych, zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw (41,9%) oraz firm mikro zatrudniajcy od 0 do 9 osb (27,9%) i rednich zatrudniajcy od 50 do 249 osb (25,6%). W badaniu nielicznie uczestniczyli przedstawiciele duych przedsibiorstw, wktrych zatrudnienie wynosi 250-999 osb (4,7%). Produkt Produktem badanych podmiotw sektora produkcji spoywczej bya produkcja rnego rodzaju wyrobw mcznych i cukierniczych, przetworw zmleka imisa np. wdlin oraz innych artykuw spoywczych. Jak wynika zdeklaracji badanych, konkurencyjno dbr wytworzonych przez omawiane przedsibiorstwa zwizana bya przede wszystkim z wysok jakoci (76,7%). Poziom atrakcyjnoci relacji ceny do jakoci oraz niska cena sprzeday (po 48,4%) rwnie w duym stopniu charakteryzowa wyroby badanych przedsibiorstw. Wysokiej jakoci i konkurencyjnej cenie towarzyszy wmniejszym stopniu wyrnienie oferowanych wyrobw znan mark (25,6%), unikatowoci (9,3%) oraz szczegln kategori wyrnienia zuwagi na tradycj oraz walory zdrowotne (zdrowa ywno) - 7,0%. Jako anastpnie cena wyrobw przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze, stanowi gwne rdo budowania konkurencyjnej pozycji. Jak wynika zbada, zasig rynku zbytu najliczniejszej grupy firm jest ponadkrajowy (32,6%). Granic sprzeday wyrobw pozostaych przedsibiorcw wyznacza rynek lokalny (27,9%), krajowy (25,6%) oraz regionalny (14,0%). Cech charakterystyczn produktu jest rwnie proces szeregu dziaa, poczwszy od pierwszego pomysu do momentu jego sprzeday. Jest on take rezultatem wsppracy z dostawcami oraz konsekwencj rywalizacji z konkurencj. Struktura zasigu geograficznego dostawcw oraz konkurentw podmiotw sektora produkcji artykuw spoywczych wskazuje na najwiksze znaczenie rynku krajowego (dostawcy: 38,1%, konkurenci: 44,2%) oraz lokalnego (dostawcy: 26,2%, konkurenci: 23,3%). Wniskim stopniu firmy zagraniczne, przez wspprac z firmami produkcji ywnoci w wojewdztwie wyznaczaj natenie i uwarunkowania
konkurencyjnoci sektora (dostawcy: 11,9%, konkurenci: 14,0%). Struktura zasigu geograficznego nabywcw, ktrzy gwnie s odbiorcami zagranicznymi wskazuje na wysok aktywno przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze na rynkach globalnych. Zkolei wysoki poziom wsppracy zdostawcami krajowymi ilokalnymi wiadczy owysokim stopniu wykorzystania rodzimych zasobw ipotencjau rozwojowego, co zkolei pozytywnie wpywa na rozwj innych gazi gospodarki wregionie iPolsce. Pozytywnym zjawiskiem jest rwnie kategoria geograficznego natenia konkurencji wsektorze. Producenci artykuw spoywczych rywalizuj gwnie zkonkurencj krajow ilokaln, wmniejszym stopniu uwarunkowania przewag na rynku ksztatowane s przez firmy zewntrzne (ponadkrajowa). Najwiksz rynkow wartoci produktu sektora produkcji artykuw spoywczych jest przede wszystkim jako oferty iatrakcyjna cena. Konkurencyjna cenowo i wysokiej jakoci oferta znajduje wielu nabywcw na rynku zagranicznym. Niezbdne do produkcji zasoby dostarczane s przez polskich kontrahentw, incydentalnie natomiast przez firmy zagraniczne. Ponadto, uwarunkowania przewag konkurencyjnoci przedsibiorstw wyznaczane s przez polskie podmioty okrajowym zasigu dziaania. Zasoby ludzkie Jako zasobw pracy stanowi jeden zbardzo cennych zasobw konkurencyjnoci przedsibiorstw. Jego warto ksztatuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy oprac, wyksztacenie oraz aktywno proedukacyjna. Dominujc form zatrudnienia pracownikw w sektorze spoywczym jest umowa oprac. Pracodawcy uczestniczcy wbadaniu zawieraj j najczciej wformie angau na czas nieokrelony (62,8%) oraz okrelony (32,6%). Rnica poziomu pomidzy stosowanymi formami zatrudnienia oraz brak deklaracji wykorzystania elastycznych form zatrudnienia wiadcz o wysokiej potrzebie pracodawcy utrzymania stabilnoci zatrudnienia oraz o duym znaczeniu dowiadczenia iumiejtnoci. Znaczenie dowiadczenia i umiejtnoci pracownikw potwierdziy deklaracje dotyczce struktury dominujcego wyksztacenia pracownikw zatrudnionych w badanych przedsibiorstwach. Najczciej pracodawcy zatrudniaj osoby zwyksztaceniem rednim oglnoksztaccym/technicznym (61,0%) oraz zasadniczym zawodowym (29,37%). Nielicznie pracodawcy zatrudniaj osoby zwyksztaceniem podstawowym (4,88%) oraz wyszym (2,4%). Dominujce wrd pracownikw wyksztacenie rednie oglnoksztacce/techniczne oraz zasadnicze zawodowe nie tworz zasobw specyficznych kwalifikacji w sektorze. Jak wynika z deklaracji najliczniejszej grupy uczestnikw badania, realizacja zada zawodowych nie wymaga wysokiej specjalizacji zatrudnionych osb, lecz przede wszystkim umiejtnoci idowiadczenia. Przewaajca grupa badanych pracodawcw, zuwagi na niski stopie specjalizacji miejsc pracy nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji pracownikw (79,1%). Ponad poowa pracodawcw zatrudnia pracownikw uczestniczcych w ustawicznym ksztaceniu (65,9%). Aktywno edukacyjna najczciej finansowana jest przez pracodawcw (56,1%),
69
wmniejszym stopniu zfunduszy strukturalnych Unii Europejskiej (7,3%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (2,4%). Bierno waktywnoci edukacyjnej stanowia gwnie rezultat niedostrzegania takich potrzeb przez pracodawcw oraz braku informacji omoliwoci uczestnictwa wszkoleniach (39,0%). W przewaajcej grupie badanych przedsibiorstw, w okresie ostatniego roku nie nastpiy zmiany poziomu zatrudnienia (68,3%). Wrd pozostaych znacznie wiksza liczba podmiotw zmniejszya zatrudnienie (17,1%) ni je zwikszya (12,2%). Dynamika zmian zatrudnienia wsektorze wskazuje, i rnica pomidzy liczb nowych etatw azlikwidowanych wykazaa tendencje spadkowe o18,0%. Zasoby pracy sektora spoywczego charakteryzuj si, jak wynika z bada, gwnie wyksztaceniem rednim oglnoksztaccym/ technicznym oraz zasadniczym zawodowym. Niematerialne zasoby pracy tworz pracownicy, ktrych najwysz wartoci s umiejtnoci idowiadczenie zawodowe. Jak wynika zdeklaracji respondentw, umowy oprac zawierane s gwnie na czas nieokrelony jednake pomimo utrzymania wwikszoci podmiotw poziomu zatrudnienia, wgrupie pozostaych nastpiy tendencje spadkowe. Inne specyficzne zasoby Specyficznymi zasobami, w opinii badanych, w przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze s gwnie rodki trwae (95,3%): maszyny iurzdzenia specjalistyczne, budynki, linie technologiczne oraz rodki transportu, ktre wwikszoci s atwo dostpne na rynku (100%). Surowce do wyrobu produktw wsektorze produkcji spoywczej: miso iin. pprodukty, uznane zostay przez przedsibiorcw za surowiec specyficzny (53,3%) azarazem atwo dostpny (87,0%). Specyficzny kapita tworzony jest rwnie przez gromadzone informacje (34,9%). rdem pozyskiwania wiedzy s gwnie: cenniki (33,3%), komunikaty (20,0), reklamy, ogoszenia igazetki informacyjne (po 13,3%) oraz statystyki (6,7%) iinne rda majce charakter powszechny ioglnodostpny. Specyficznym zasobem wiedzy, tworzcym aktywa niematerialne podmiotw sektora produkcji artykuw spoywczych w wojewdztwie, s najczciej bazy klientw (53,5%) oraz kontrahentw (20,9%). Ponadto, zuwagi na produkcyjny charakter dziaalnoci, potencja rozwojowy budowany jest woparciu oinformacje zzakresu nowoczesnych rozwiza technologicznych (16,3%). Niski poziom wrd badanych przedsibiorstw osign wskanik deklarowanego wykorzystania wdziaalnoci patentw (2,3%) oraz nowoczesnych rozwiza organizacyjnych. Wysoki poziom wykorzystania w dziaalnoci rodkw trwaych, w tym automatyzacja procesu produkcji, wymaga wysokich nakadw kapitau pocztkowego. Ponadto, produkcja artykuw spoywczych opiera si gwnie na przetwrstwie produktw rolnych, ktrych zakup wymaga wysokich rezerw gotwki (18,6%). Specyficzne zasoby wsektorze produkcji artykuw spoywczych tworz gwnie maszyny i urzdzenia oraz technologie i surowce w postaci podw rolnych oraz innych pproduktw ywnociowych. Ich dostpno na rynku respondenci ocenili jako du. Zasoby wiedzy kreowane s przede wszystkim w oparciu obazy klientw ikontrahentw, wmniejszym stopniu przez wy-
korzystanie patentw oraz nowoczesnych rozwiza organizacyjnych. Zkolei rdem kreowania zasobw wiedzy wprzedsibiorstwach s przede wszystkim bazy klientw ikontrahentw oraz nowoczesne rozwizania wtechnologii produkcji. Innowacyjno Aktywno innowacyjna, kreujca zarwno zasoby materialne jak iniematerialne, tworzy wysoki potencja wpostaci specyficznych zasobw. Wsektorze produkcji artykuw spoywczych innowacje wprowadzane byy przez blisko poow przedsibiorstw (48,8%). Najczciej wprowadzane byy innowacje produktowe (46,5%) oraz procesowe (20,9%), natomiast wniewielkim stopniu organizacyjne (4,7%) imarketingowe (7,0%). Wpozostaych przedsibiorstwa zmiany o charakterze innowacyjnym nie byy wprowadzane (51,2%). Innowacje produktowe obejmoway wprowadzenie na rynek zpowodzeniem nowego produktu (9,3%) oraz udoskonalenia ju oferowanego (37,2%). Nowoczesne rozwizania procesowe najczciej polegay na udoskonaleniu procesu produkcyjnego iusugowego (11,6%), wprowadzeniu z powodzeniem nowego procesu (7,0%) oraz udoskonaleniu metody dostawy lub procesu logistycznego (2,3%). Nowatorstwo wmarketingu tworzya aktywno wzakresie zmiany koncepcji/strategii marketingowej firmy (4,7%) oraz prowadzenie bada rynkowych/marketingowych wcelu wprowadzenia nowego produktu (2,3%). Zkolei, najmniej licznie zmiany organizacyjne opieray si na wdroeniu lub modyfikacji strategii przedsibiorstwa oraz struktur organizacyjnych (po 2,3%).
70
Gwnym powodem wprowadzania innowacyjnych zmian wsektorze produkcji artykuw spoywczych byo podniesienie jakoci oferowanych produktw (61,9%). Wprowadzajc zmiany przedsibiorcy rwnie dostrzegali szans umocnienia pozycji firmy na rynku oraz rozszerzenia oferty (po 47,6%). Wprzypadku ponad co 5 respondenta, oczekiwania rezultatw dotyczyy moliwoci dotarcia zofert do szerszej grupy specyficznych odbiorcw (23,8%). rdem posiadanych zasobw wiedzy iinformacji sprzyjajcych innowacyjnoci przedsibiorstw, s najczciej czasopisma i publikacje naukowe/techniczne/handlowe (39,5%), udzia wkonferencjach, targach iwystawach branowych (37,2%) atake wasne zaplecze naukowo-badawcze (34,9%). Dziaania innowacyjne w sektorze produkcji artykuw spoywczych, jak wynika z bada, prowadzone s przez blisko poow przedsibiorstw. Zuwagi na produkcyjny charakter sektora, udoskonalenia dotycz gwnie produktw i procesw produkcyjnych. Aktywno w kreowaniu zasobw wiedzy innowacyjnej wyrnia przedsibiorstwa zuwagi na posiadane wasne zaplecze naukowo-badawcze. Natenie konkurencji wsektorze Konkurencyjna pozycja na rynku w sektorze produkcji artykuw spoywczych budowana jest gwnie w oparciu o systemy jakoci (53,5%), organizacj pracy (23,3%) oraz zarzdzanie procesami (11,6%). Rynek sektora spoywczego, w opinii wikszoci badanych charakteryzuje si du liczb konkurentw (81,4% wskaza), niskim tempem wzrostu popytu wbrany (46,5% odpowiedzi) oraz wysokimi kosztami staymi (83,7% wskaza). Charakter zrnicowania produktu na rynku (brak: 32,%, rednie: 30,2%, due: 25,6,1%) klasyfikuje podmioty na te, ktrych produkty maj charakter unikatowy oraz firmy oferujce jeden zwielu wtej kategorii wyrobw. Obecno konkurencji, wysokie tempo wzrostu oraz zrnicowanie produktw na rynku powoduj, i przyjcie strategii dziaania firmy nabiera znaczenia czynnika sprawczego rozwoju (69,8%). Kluczow paszczyzn konkurowania przedsibiorstw w sektorze produkcji artykuw spoywczych jest jako (62,8%). Pozostae paszczyzny rywalizacji: cena (74,4%), wizerunek (69,8%), marka (72,1%), warunki patnoci (90,7%), czstotliwo wprowadzania nowych produktw (86,0%), terminowo dostaw wstosunku do konkurencji (86,0%), reklama ipromocja sprzeday (69,5%), dogodna dla klientw sie dystrybucji (90,7%), obsuga klienta (69,8%) oraz jako usug posprzedanych (74,4%), w opinii najliczniejszej grupy badanych nie stanowi rda przewagi konkurencyjnej. Spowodowane jest to tym, e poziom ich wielkoci wsektorze nie rnicuje oferty przedsibiorstw na rynku. Zdecydowana wikszo badanych potencja wasnych zasobw konkurencyjnoci wg wymienionych czynnikw ocenia jako taki sam, jakim dysponuje konkurencja. Rywalizacja pomidzy konkurentami w sektorze produkcji artykuw spoywczych przebiega wnajwikszym stopniu na paszczynie wyrnienia wyrobw przez jako. Produkt na rynku jest natomiast wzgldnie zrnicowany zuwagi na unikatowo. Wysokie tempo wzrostu popytu na produkty spoywcze idua liczba firm oferujcych tego rodzaju produkty wiadczy o umiarkowanym nateniu konkurencji womawianym sektorze.
Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia i wyjcia w duym stopniu powizane s z si i kierunkami natenia konkurencji oraz charakterem zasobw iproduktw sektora produkcji artykuw spoywczych. Znaczco dua liczba konkurentw, wysoka jako produktw oraz wysoka finansowa warto rodkw trwaych itechnologii tworz bardzo wysokie bariery wejcia na rynek jak rwnie iwyjcia zniego. Nie osabia ich nawet wysokie tempo wzrostu popytu zapotrzebowania na wytwarzane produkty. Najczciej wopinii reprezentantw sektora, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku zwizane jest wwysokim stopniu zefektem dowiadczenia (95,2%) i posiadania wyspecjalizowanych zasobw (76,7%). Zasoby te maj charakter sprawczy kreowania poziomu konkurencyjnoci irozwoju wsektorze. Bardzo istotne, wopinii badanych jest posiadanie kapitau (65,1%), wtym przede wszystkim kapitau pocztkowego (69,8%). Poza finansowymi instrumentami konkurowania wysokie korzyci wynikaj zzasigu dziaania (69,8%), dostpu do kanaw dystrybucji (65,1%), rozpoznawalnoci marki (58,1%) oraz taktyki przyjtej przez konkurencj (58,1%). Wysokie znaczenie w dziaalnoci firmy ma rwnie koszt zmiany dostawcy (55,8%). W przypadku podmiotw wchodzcych na rynek, niematerialne czynniki konkurencyjnoci, stanowi szczeglnie wysok barier uniemoliwiajc wejcie lub zdobycie konkurencyjnej pozycji. Zarwno dowiadczenie, zasig dziaania, dostpno kanaw dystrybucji itechnologii oraz marka stanowi rezultat dugotrwaego procesu budowania pozycji firmy. Dostpno zaopatrzenia wymaga wypracowania sieci powiza komunikacyjnych, natomiast dostp iwdroenie nowoczesnych technologii - wykreowania zasobw ludzkich zdolnych je wykorzysta. S to aktywa, ktrych nabycie wie si nie tylko zkosztami, lecz rwnie duymi nakadami czasu. Wprzypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, wysokie nakady poniesione na technologie oraz dowiadczenie ikapita kliencki uwarunkowany lojalnoci wobec marki, utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci. Niski wpyw w sektorze produkcji artykuw spoywczych maj bariery administracyjno-prawne, spoeczne i polityczne (60,5%) oraz stopie zrnicowania produktw (52,2%) oraz dostpno zaopatrzenia. W przypadku sektora spoywczego nie stanowi zatem istotnej bariery ograniczajcej wejcie lub wyjcie zrynku. Bariery wejcia/wyjcia wprzypadku sektora produkcji artykuw spoywczych zwizane s zwieloma czynnikami natury materialnej iniematerialnej. Tworzone s gwnie poprzez wysokie nakady kapitau niezbdne do nabycia technologii, maszyn, urzdze ibudynkw oraz wysokie znaczenie efektu dowiadczenia i wypracowan wczasie mark. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami wyrobw przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze jest najczciej staa grupa odbiorcw, oczekujcych wysokiej jakoci produktu (53,5%). Klientw tych jest wielu lub s zorganizowani w grupy dokonujce razem zakupw (32,6%). Wprzypadku 18% firm, nabywcy produktw porednicz wsprzeday ostatecznemu odbiorcy. Czsto nabywaj oni wyroby po cenach hurtowych (25,6%), a cz z nich jest lojalnymi klienta-
71
mi, poniewa zmiana dostawcy wizaaby si zduymi kosztami (14,0%). Mniej licznie przedstawiciele firm wskazywali jako odbiorcw grupy klientw rozdrobnione iniezdolne do skoordynowania swoich zakupw (11,6%) oraz majce moliwo duego wyboru produktw ijest im wszystko jedno od kogo kupi (11,6%). Zalenoci przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze z odbiorcami wykazaa, i decydujcy wpyw na charakter tych relacji maj dwa czynniki. Najistotniejszym czynnikiem, w opinii przedstawicieli sektora jest znaczenie dochodu nabywcy (due: 93,0%, mae: 2,3%) oraz liczba wanych nabywcw (due: 76,7%, mae: 20,9%). Istotne znaczenie maj rwnie inne firmy oferujce tego rodzaju produkt (due: 65,1%, mae: 30,2%) oraz znaczenie produktu dla odbiorcy (due: 65,1%, mae: 30,2%). Rynek produkcji artykuw spoywczych jest w umiarkowanym stopniu wraliwy na dostpno substytutw. Najczciej fakt pojawienia si zamiennika na rynku nie wpywa istotnie na relacje znabywcami (due: 30,2%, mae: 44,2%). Dostawcy przedsibiorstw zsektora produkcji spoywczej oferuj produkty ojednolitym charakterze (34,9%), aich wybr, zuwagi na ograniczon liczb (27,9%), jest wanym nakadem dla firmy (30,2%). Wprzypadku wielu firm dostawcy s hurtownikami (16,3%). Relacje zdostawcami wwysokim stopniu kreowane s przez takie czynniki jak: znaczenie dostaw dla jakoci produktu (due: 72,1%, mae: 25,6%), zintegrowanie nabywcw w grupy nacisku (due: 69,8%, mae: 25,6%) oraz wpyw liczby znaczcych nabywcw na wspprac zdostawcami (due: 58,1%, mae: 37,2%). Nie bez znaczenia pozostaje rwnie ograniczenie moliwoci uzyskania korzystnych warunkw zakupu (due: 58,1%, mae: 32,6%). Umiarkowanie na relacje zdostawcami wpywa natomiast dostpno substytutw (due: 48,8%, mae: 37,2%) oraz zrnicowanie produktu dostawcy (due: 48,8%, mae: 44,2%). Dostawcy towarw dla podmiotw sektora produkcji artykuw spoywczych posiadaj wysok si przetargow. Wynika to z ograniczonej liczby dostawcw na rynku oraz znaczenia jakoci dostaw dla produktu. Jako dostaw jest bardzo wanym elementem konkurowania wprodukcji ywnoci. Ponadto oduych moliwociach ustanawiania warunkw transakcji przez dostawcw wiadczy umiarkowany wpyw obecnoci substytucyjnych produktw na rynku. Wymienione czynniki, jak wynika z bada, tworz relacje dostawcw zbadanymi przedsibiorstwami. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez podmioty sektora produkcji artykuw spoywczych opiera si na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej stosowana jest strategia kosztowa (95,3%) oraz koncentracji, czyli zajcia niszy rynkowej (86,0%). Strategia wyrnienia stosowana bya przez niespena poow badanych (60,5%). W przypadku narzdzi strategii kosztowej, najczciej badane podmioty inwestoway wmaszyny iurzdzenia (41,9%), obniay koszty dziaalnoci przez gromadzenie wiedzy orynku ijego prawach (34,9%) oraz monitoring ponoszonych kosztw bezporednich i oglnych (14,0%). W mniejszym stopniu przedsibiorstwa w sektorze wykorzystyway strategi koncentracji poprzez zaj-
cie niszy rynkowej. Nisz stanowili najczciej odbiorcy produktu (48,8%). Kolejnym narzdziem konkurowania jest wejcie na nowy rynek lub objcie sprzeda nowego terytorium (32,6%). Najmniej licznie, strategia obejmowaa wprowadzenie na rynek produktu wysokiej jakoci (4,7%). Najmniej licznie stosowana bya w sektorze produkcji artykuw spoywczych taktyka strategii wyrnienia. Oprcz zdobywania lojalnoci klientw (39,5%), badani wyrniaj swoj ofert przez dziaania marketingowe, promocj oraz jego unikatowo (7,0%), atake nakady na badania irozwj (B+R), reklam oraz promocj (44,7%). Najwaniejsz barier w rozwoju badanych przedsibiorstw jest sytuacja gospodarki wkraju ina wiecie. Wzrost kosztw dziaania firmy wwyniku inflacji (62,8%) utrudnia wnajwyszym stopniu rozwj rwnie wsektorze produkcji artykuw spoywczych. Kolejn negatywn kwesti jest czsto pojawiajce si naladownictwo (27,9%) oraz zagroenie wejcia na rynek konkurencyjnych firm (16,3%). Kolejne przeszkody wrozwoju przedsibiorstw wynikaj zniskiego stopnia zrnicowania produktu wodniesieniu do konkurencji. Dziaania, jakie podejmowane s przez firmy dziaajce w badanym sektorze, wcelu uzyskania korzystnego wyniku finansowego, dostosowane s w wysokim stopniu do stosowanych strategii. Najczciej dodatni wynik finansowy wypracowuj przez zwikszenie poziomu sprzeday (51,2%), ograniczenie kosztw prowadzenia dziaalnoci (18,6%) oraz zmniejszenie cen zbytu (11,6%). Stosowane rodzaje strategii przez przedsibiorstwa produkcji artykuw spoywczych wduym stopniu powizane s ze specyfik prowadzonej dziaalnoci. Z uwagi na du liczb konkurentw, liczn grup odbiorcw bdcych hurtownikami oraz niski stopie zrnicowania produktu na rynku najczciej stosowan strategi bya strategia obniania kosztw przez inwestycje w maszyny i urzdzenia, gromadzenie informacji o rynku oraz nadzorowanie wysokoci kosztw dziaalnoci firmy. Strategia koncentracji, realizowana wnastpnej kolejnoci, opieraa si na poszukiwaniu nowego terytorium dla produkowanych wyrobw, nowych grup odbiorcw oraz rozszerzeniu oferty onowy produkt wysokiej jakoci. Atrakcyjno inwestycyjna Atrakcyjno inwestycyjna sektora produkcji artykuw spoywczych, jak wynika zbada, zwizana jest przede wszystkim zzapotrzebowaniem na produkty na krajowym (32,6%) oraz zagranicznym (14,0%) rynku. W opinii respondentw, kwalifikacje pracownikw, ktre jak wynika z bada nie wymagaj wysokiej specjalizacji (11,6%), sprzyjaj inwestycjom w sektorze. Odpowiedni park maszynowy, uznany w badaniu za istotn barier wejcia na rynek, respondenci wtej czci badania uznali za czynnik podnoszcy walory atrakcyjnoci inwestycyjnej (11,6%). Jak wynika zdokonanej przez respondentw oceny dostpnoci specyficznych zasobw przedsibiorstwa, jest on atwo dostpny. Wwietle przedstawionych opinii brak istotnych barier nabycia odpowiedniego parku maszynowego stanowi jeden zistotnych atutw lokowania inwestycji wsektorze. Nisko ocenione zostay natomiast uwarunkowania prawne np. koncesje, limity, ulgi podatkowe, dostpno surowcw, materiaw ipfabrykatw (po 4,7%) oraz moliwoci pozy-
72
skania rodkw zUnii Europejskiej (2,3%). Uwarunkowania atrakcyjnoci inwestycyjnej znajduj odzwierciedlenie w poziomie dziaa eksportowych oraz imporcie. Ponad poowa badanych nie eksportuje wytwarzanych produktw (65,1%). Odbiorcami podmiotw prowadzcych sprzeda zagraniczn (34,9%) s gwnie klienci zNiemiec, Woch, USA, Litwy, Francji oraz Anglii. Import wsektorze produkcji artykuw spoywczych, prowadzony jest na duo niszym poziomie ni w przypadku sprzeday zagranicznej produktw. Blisko co 5 przedsibiorstwo (16,3%), korzysta z oferty handlowej firm zagranicznych. Dostawcami s gwnie przedstawiciele firm dziaajcych na terenie Anglii, Biaorusi, Grecji, Hiszpanii, Litwy, Niemiec, Ukrainy, Szwajcarii iWoch. Atrakcyjno inwestycyjna sektora produkcji artykuw spoywczych wynika wduym stopniu zpoziomu popytu na rynku krajowym oraz wmniejszym, na rynku zagranicznym. Zasig popytu na produkty sprzyja wymianie handlowej powodujc, i znaczcy odsetek przedsibiorstw eksportuje swoje wyroby poza granice kraju. Inwestycjom nie sprzyjaj jednak uwarunkowania prawne np.: koncesje, limity, ulgi podatkowe, jak rwnie dostpno surowcw, materiaw ipfabrykatw oraz moliwoci pozyskania rodkw zUnii Europejskiej. Grupy strategiczne Przedsibiorstwa w sektorze produkcji artykuw spoywczych tworz rynek, na ktrym uwarunkowania konkurencyjnoci tworzone s woparciu owielko firmy. Przedsibiorstwa konkuruj jednoczenie woparciu owicej ni jedn strategi dziaania. Niemal wszystkie z nich stosuj strategi kosztow (95,3%), bardzo licznie koncentracji (86,0%) istrategi wyrnienia (60,5%). Uwarunkowania zwizane zwejciem/wyjciem, zagroeniem substytutami, si przetargow nabywcw oraz odbiorcw oraz kierunek natenia rywalizacji wsektorze rnicuj jednak firmy zuwagi na ich klas wielkoci, wyraon liczb zatrudnionych pracownikw. Okrelenie grup strategicznych w sektorze produkcji artykuw spoywczych opierao si na poszukiwaniu cech, ktre rnicuj badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowan taktyk dziaania lub zagroenia, na jakie s najbardziej naraone. Analizie poddane zostay rwnie opinie respondentw na temat sytuacji firmy wodniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg klas wielkoci zaobserwowane zostay odmienne uwarunkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku. Woparciu oanaliz danych ilociowych, wsektorze produkcji artykuw spoywczych wyrnione zostay 3 grupy strategiczne: Grupa (A) mikroprzedsibiorstwa (zatrudniajce do 9 pracownikw), Grupa (B) mae przedsibiorstwa (zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw), Grupa (C) rednie i due przedsibiorstwa (zatrudniajce 50 iwicej pracownikw). Grupa [A] mikroprzedsibiorstw sektora produkcji artykuw spoywczych Grup A tworz przedsibiorstwa produkcyjno-handlowo-usugowe, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku lokalnym. Przedstawicielami w badaniu byy osoby fizyczne prowadzce
dziaalno gospodarcz, spki zo. o., spki cywilne ispki handlowe. Przedsibiorstwa mikro w sektorze produkcji artykuw spoywczych dziaaj wwarunkach licznej konkurencji na lokalnym rynku. Dostawcami produktw dla tych firm s gwnie lokalni kontrahenci, oferujcy jednolite produkty, lecz s wani, gdy ich wybr jest istotnym nakadem dla firmy. Produkt firm mikro charakteryzuje si wysok jakoci, atrakcyjn cen idobr relacj ceny do jakoci. Wgrupie tej oferowany produkt nie jest silnie zagroony pojawieniem si na rynku wyrobw substytucyjnych, gdy odbiorcy wwikszoci stanowi sta grup osb oczekujcych produktw/usugi wysokiej jakoci. Dziaania, jakie stanowi najwiksze zagroenie ze strony konkurencji zwizane s z rozszerzeniem rynku przez konkurentw iograniczeniem rynku innym przedsibiorstwom (produkt, cena, jako iterytorium). Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku firm mikro opiera si wrwnym stopniu na dziaaniu woparciu ostrategi kosztow, wyrnienia oraz niszy rynkowej. Dziaaniami, prowadzonymi najczciej przez firmy mikro wcelu umocnienia pozycji na rynku jest zdobywanie nowych grup odbiorcw, pozyskiwanie ich lojalnoci oraz obnianie kosztw dziaania przedsibiorstwa przez znajomo rynku ijego praw. Kolejnym instrumentem konkurowania na rynku s specyficzne zasoby. Wprzypadku produkcji artykuw spoywczych wgrupie firm mikro niskie jest znaczenie wyspecjalizowanych zasobw. Rwnie warto nakadw na dziaalno, jako specyficzny zasb, nie wpywa istotnie na budowanie ipodnoszenie konkurencyjnej pozycji na tym rynku. Grupa [B] maych przedsibiorstw sektora produkcji artykuw spoywczych Grup B tworz przedsibiorstwa produkcyjne, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku krajowym. Najliczniejsz grup stanowiy spki handlowe oraz spki zo.o., osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz oraz spki cywilne. Przedsibiorstwa mae w sektorze produkcji artykuw spoywczych dziaaj w warunkach licznej konkurencji rynku krajowego. Zasig geograficzny dziaania dostawcw produktw dla tych firm to kontrahenci dziaajcy lokalnie, regionalnie, na terenie kraju oraz poza jego granicami. Dostawcami produktw dla tych firm s lokalni kontrahenci, oferujcy jednolite produkty. S oni wanym elementem strategii dziaania, gdy ich wybr jest istotnym nakadem dla firmy. Wduym stopniu s to hurtownicy, aich liczba na rynku jest ograniczona. Produkt firm maych charakteryzuje si wysok jakoci, atrakcyjn cen idobr relacj ceny do jakoci. Pomimo, i odbiorcami jest staa grupa osb oczekujcych produktw/usugi wysokiej jakoci, jest ich wielu lub s zorganizowani wgrupy dokonujce razem zakupw, odczuwalne jest wtej grupie zagroenie produktami substytucyjnymi. Dziaania, jakie stanowi najwiksze zagroenie ze strony konkurencji zwizane s z rozszerzaniem rynku przez konkurentw
73
iograniczaniem rynku innym przedsibiorstwom (produkt, cena, jako iterytorium) oraz ich czenie si (powstanie fuzji) iwzmacnianie istniejcych konkurentw. W mniejszym stopniu, jednak odczuwane przez wiele firm zagroenie zwizane jest zwykupywaniem przez konkurencj istniejcych firm. Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku wfirmach maych opiera si gwnie na strategii kosztowej oraz koncentracji. Wduo mniejszym stopniu wykorzystywane jest wyrnienie produktu na rynku. Dziaaniami, prowadzonymi najczciej przez firmy mae w celu umocnienia pozycji na rynku jest zdobywanie nowych grup odbiorcw, pozyskiwanie ich lojalnoci, obnianie kosztw dziaania przedsibiorstwa przez znajomo rynku ijego praw oraz wejcie na nowy rynek geograficzny. Jednym z instrumentw konkurowania na rynku s specyficzne zasoby. Wprzypadku produkcji artykuw spoywczych przez grup firm maych znaczenie wyspecjalizowanych zasobw jest due. Szczeglnie istotne szanse sukcesu na rynku firm maych ma warto posiadanego kapitau. Zwizane jest to zwyszym poziomem specjalizacji produkcji oraz szerszym wykorzystaniem technologii produkcyjnych. Grupa [C] rednich iduych firm sektora produkcji artykuw spoywczych Grup C tworz przedsibiorstwa produkcyjne, ktrych produkt sprzedawany jest gwnie na rynku ponadkrajowym. Najliczniejsz grup stanowiy spki zo.o., spki handlowe oraz osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz. Przedsibiorstwa rednie idue wsektorze produkcji artykuw spoywczych dziaaj w warunkach licznej konkurencji na rynku ponadkrajowym.
Dostawcami produktw dla tych firm s gwnie lokalni kontrahenci, oferujcy jednolite produkty. Wduym stopniu s to hurtownicy, aich liczba na rynku jest ograniczona. Produkt firm rednich iduych charakteryzuje si wysok jakoci, atrakcyjn cen oraz mark powszechnie znan na rynku. Pomimo, i odbiorcami jest staa grupa klientw oczekujcych produktw/usugi wysokiej jakoci is to porednicy wsprzeday ostatecznym nabywcom, zagroenie produktami substytucyjnymi jest odczuwalne przez dziaajce wgrupie przedsibiorstwa. Dziaania, jakie stanowi najwiksze zagroenie ze strony konkurencji zwizane s z rozszerzeniem rynku przez konkurentw iograniczeniem rynku innym przedsibiorstwom (produkt, cena, jako iterytorium) oraz czeniem si (powstanie fuzji) iwzmocnieniem istniejcych konkurentw. Wykupywanie istniejcych firm oraz integracja klientw lub dostawcw stwarza rwnie ryzyko zmniejszenia poziomu konkurencyjnoci tych firm na rynku. Najwaniejsz strategi budowania konkurencyjnej pozycji na rynku w firmach rednich i duych jest strategia koncentracji. Wduym stopniu firmy te wykorzystuj take strategi kosztow iwyrnienia produktu. Dziaaniami, prowadzonymi najczciej przez analizowane firmy wcelu umocnienia pozycji na rynku jest obnianie kosztw przez znajomo rynku ijego praw, zdobycie nowej grupy odbiorcw, wejcie na nowy rynek geograficzny oraz inwestycje wurzdzenia (park maszynowy). Do instrumentw konkurowania na rynku zaliczane s specyficzne zasoby. Wprzypadku produkcji artykuw spoywczych przez grup firm maych znaczenie wyspecjalizowanych zasobw jest
RYSUNEK 4. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE PRODUKCJI ARTYKUW SPOYWCZYCH

Wzrost
DYNAMIKA ROZWOJU
Bez zmian
GRUPA B
GRUPA C
Spadek
GRUPA A
Mikro
Mae
rednie i due
KLASA WIELKOCI FIRMY

rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
74
due. Specyficzny zasb tworzy m.in. warto kapitau. Szczeglne znaczenie przypisane jest wtym wypadku zuwagi na wysoki poziom specjalizacji firm rednich iduych oraz szerokie wykorzystanie technologii produkcyjnych.

Mocne strony Sabe strony trudnoci w naborze pracownikw o specyficznych kwalifikacjach, duy potencja rozwojowy, aktywno na rynkach ponadkrajowych, wysoka dostpno zasobw pracy, wysoka jako produktw, stosunkowo niskie koszty pracy, dowiadczenie na rynku, dua dostpno surowcw. opnienie technologiczne, niski stopie aktywnoci innowacyjnej, brak znaczcych nakadw na B+R i marketing, niski poziom wykorzystania patentw, wynalazkw oraz wzorw uytkowych, niski poziom wdraania innowacji marketingowych. Szanse rozwoju wikszy udzia eksportu w dziaalnoci firm, wiksza aktywno w zakresie dziaa marketingowych, wyszy poziom nakadw na B+R, wykorzystanie w dziaalnoci patentw, wynalazkw oraz wzorw uytkowych, wiksza moliwo pozyskania rodkw z Unii Europejskiej. Zagroenia brak nasilenia aktywnoci eksportowej, niski poziom nakadw na B+R, niski poziom aktywnoci promocyjnej, marketingowej, niski poziom wykorzystania w dziaalnoci patentw, wynalazkw oraz wzorw uytkowych brak wikszej dostpnoci do rodkw Unii Europejskiej.
wych i biurowych), okien, drzwi oraz krzese. W badaniu uczestniczyli rwnie producenci wyrobw tartacznych oraz stelay do mebli. Konkurencyjno dbr wytworzonych przez omawiane przedsibiorstwa zwizana bya przede wszystkim zwysok jakoci (72,5%). Poziom atrakcyjnoci relacji ceny do jakoci (39,1%) oraz niska cena sprzeday (36,2%) rwnie wduym stopniu charakteryzowa wyroby badanych przedsibiorstw. Wysokiej jakoci i konkurencyjnej cenie towarzyszy w mniejszym stopniu wyrnienie oferowanych wyrobw znan mark (26,1%), unikatowoci (21,7%) oraz oferowanie substytutu produktu znanej marki (10,1%). Jak wynika zdeklaracji badanych, jako anastpnie cena wyrobw warmisko-mazurskich przedsibiorstw drzewnych, stanowi gwne rdo budowania konkurencyjnej pozycji. Jak wynika z bada, zasig rynku zbytu niemal poowy firm obejmuje ca Polsk (48,1%). Liczebnie taka sama grupa firm konkurencyjn pozycj buduje na terenie regionu irynku lokalnego (14,5%). Zkolei, deklaracje na temat ponadkrajowego zasigu sprzeday produktu (27,5%) wskazuj, i blisko co 4 firma jest konkurencyjna na globalnych rynkach. Cech charakterystyczn produktu jest rwnie proces wszystkich prowadzonych dziaa, poczwszy od pierwszego pomysu do momentu jego sprzeday. Jest on rwnie rezultatem wsppracy zdostawcami oraz konsekwencj rywalizacji zkonkurencj. Struktura zasigu geograficznego dostawcw oraz konkurentw podmiotw sektora drzewno-meblarskiego wskazuje na najwiksze znaczenie rynku krajowego (dostawcy: 60,3%, konkurenci: 39,1%) oraz ponadkrajowego (dostawcy: 19,1%, konkurenci: 30,4%). Struktura nabywcw, ktrzy gwnie s odbiorcami zcaego kraju (43,5%), podobnie jak dostawcw i konkurentw wskazuje, i pomimo dominujcego znaczenia rynku krajowego, przedsibiorstwa wtym sektorze wduym stopniu s konkurencyjne na rynkach zagranicznych (27,5%). Najwiksz rynkow wartoci produktu sektora drzewno-meblarskiego jest przede wszystkim jako. Konkurencyjna cenowo, wysokiej jakoci oferta znajduje nabywcw gwnie na rynku krajowym, jednake posiada rwnie znaczc grup zagranicznych klientw. Zasoby ludzkie Jako zasobw pracy stanowi jeden zbardzo cennych zasobw konkurencyjnoci przedsibiorstw. Jego warto ksztatuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy oprac, wyksztacenie oraz aktywno proedukacyjna. Dominujc form zatrudnienia pracownikw wsektorze drzewno-meblarskim jest umowa o prac. Pracodawcy uczestniczcy wbadaniu zawieraj je wdwch moliwych kategoriach: na czas nieokrelony (65,6%) oraz okrelony (34,4%). Rnica poziomu pomidzy stosowanymi formami zatrudnienia oraz brak deklaracji wykorzystania elastycznych form zatrudnienia wiadcz owysokiej potrzebie pracodawcy utrzymania stabilnoci zatrudnienia oraz oduym znaczeniu dowiadczenia iumiejtnoci wsektorze drzewno-meblarskim. Znaczenie wyspecjalizowanej kadry potwierdziy wskazania dotyczce struktury wyksztacenia pracownikw zatrudnionych wbada-
4.3. Sektor drzewno-meblarski

Przetwrstwo drewna w wojewdztwie warmisko-mazurskim posiada bogate tradycje w gospodarce regionu. Jego znaczenie wduym stopniu warunkowane jest dostpnoci surowcw oraz szczeglnym udziaem wpromocji ibudowaniu pozycji regionu wgospodarce kraju oraz na rynkach zagranicznych. Sektor drzewno-meblarski, utworzyy wbadaniu dziay, wyonione wprocesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: produkcja mebli, produkcja wyrobw zdrewna, korka, somy imateriaw uywanych do wyplatania oraz produkcja wyrobw tartacznych. Przedstawiciele sektora drzewno-meblarskiego, wszyscy uczestniczcy w badaniu reprezentowali prywatn form wasnoci, najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (44,9%), spki handlowe (29,0%) oraz spki cywilne (14,5%). Blisko poowa znich prowadzia dziaalno ocharakterze produkcyjnym (47,8%), awmniejszym stopniu usugowo-produkcyjn (36,2%) oraz produkcyjno-handlowo-usugow (10,1%). Wrd uczestnikw wywiadw dominowali reprezentanci podmiotw zatrudniajcych do 9 osb (39,1%) oraz zatrudniajcy od 10 do 49 pracownikw (36,2%). Licznie reprezentowane byy rwnie przedsibiorstwa zatrudniajce: od 50 do 249 pracownikw (13,0%), od 250 do 999 osb (10,1%) oraz 1000 pracownikw iwicej (1,4%). Produkt Produktem badanych podmiotw sektora drzewno-meblarskiego bya produkcja rnego rodzaju mebli (np. kuchennych, azienko-
75
nych przedsibiorstwach. Najczciej pracodawcy zatrudniaj osoby z wyksztaceniem zasadniczym zawodowym (60,7%) oraz rednim oglnoksztaccym (34,4%). Nielicznie zatrudniaj osoby, ktre ukoczyy edukacj na poziomie gimnazjum lub niszym (4,9%). Dominujce wrd pracownikw wyksztacenie zasadnicze zawodowe oraz rednie oglnoksztacce tworz zasoby specyficznych kwalifikacji. Zatrudnieni wbadanych firmach najczciej posiadali kwalifikacje zwizane z obsug maszyn stolarskich (45,0%) oraz rne inne uprawnienia zwizane z obrbk drewna (30,0%). Pracodawcy wskazywali, i specyficzn wbrany warto tworz posiadane przez pracownikw dowiadczenie (25,0%). Dostp do specyficznych zasobw wiedzy na rynku pracy, wopinii wszystkich badanych jest ograniczony. Kreowanie zasobw pracowniczych o specyficznych kwalifikacjach zawodowych, pomimo ograniczonej dostpnoci na rynku, nie stanowi problemu niemal poowy pracodawcw (49,2%). Natomiast pozostae podmioty rekrutujc pracownikw napotykaj na trudnoci zwizane z zatrudnieniem osb o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (26,2%), umiejtnociach i dowiadczeniu zawodowym (12,3%). W niewielkim stopniu wymagania pacowe kandydatw (3,1%) stanowi barier kreowania zasobw kadrowych. Ponadto, wrd zasobw rynku pracy, czyli potencjalnych pracownikw, problemem jest brak chci do pracy oraz brak odpowiedzialnoci lub naduywanie alkoholu (7,7%). Blisko poowa pracodawcw zatrudnia pracownikw uczestniczcych w ustawicznym ksztaceniu (47,5%). Aktywno edukacyjna najczciej finansowana jest przez pracodawcw (34,4%), wmniejszym stopniu zfunduszy strukturalnych Unii Europejskiej (16,4%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (1,6%). Bierno waktywnoci edukacyjnej stanowia gwnie rezultat niedostrzegania takiej potrzeby przez pracodawcw, braku rodkw iopacalnoci ksztacenia pracownikw oraz braku odpowiedniej oferty szkoleniowej (52,5%). Wprzewaajcej grupie badanych przedsibiorstw drzewno-meblarskich, wokresie ostatniego roku nie nastpiy zmiany poziomu zatrudnienia (52,5%). Wrd pozostaych znacznie wicej podmiotw zwikszyo zatrudnienie (26,2%) ni je zmniejszyo (19,7%). Dynamika zmian zatrudnienia wsektorze wskazuje jednak, i rnica pomidzy liczb nowych etatw azlikwidowanych wykazaa tendencje spadkowe o13,8%. Jak wynika zbada zasoby pracy sektora drzewno-meblarskiego charakteryzuj si gwnie zasadniczym zawodowym i rednim oglnoksztaccym wyksztaceniem, wysokim stopniem umiejtnoci obsugi maszyn iurzdze oraz dowiadczeniem zawodowym. Z deklaracji respondentw umowy o prac zawierane s gwnie na czas nieokrelony jednake pomimo utrzymania wwikszoci podmiotw poziomu zatrudnienia, liczba zatrudnionych zmniejszya si. Inne specyficzne zasoby Jako zasobw ludzkich, jako jeden zaktyww niematerialnych przedsibiorstw w duym stopniu warunkuje stopie rozwoju iefektywno wykorzystania kapitau materialnego oraz wynikw finansowych. Wprzypadku sektora drzewno-meblarskiego specy-
ficznym zasobem wdziaalnoci s rodki trwae (95,7%): maszyny iurzdzenia specjalistyczne, suce obrbce drewna oraz budynki irodki transportu, ktre wwikszoci s atwo dostpne na rynku (95,4%). Surowce do wyrobu produktw wsektorze drzewno-meblarskim: drewno, materiay budowlane, uznane zostay przez reprezentantw tych podmiotw rwnie za surowiec specyficzny (73,9%) wgospodarce izarazem atwo dostpny (82,4%). Specyficzne aktywa tworzone s rwnie przez gromadzone informacje. Najczciej s to dane na temat aktualnych cen (43,8%), statystyk (25,0) oraz rne inne zamieszczone na stronach internetowych (18,8%). Zbierane informacje maj charakter powszechny iwopinii badanych s atwo dostpne (93,8%). Specyficznym zasobem wiedzy, tworzcym aktywa niematerialne podmiotw sektora drzewno-meblarskiego, s najczciej bazy klientw (24,6%) oraz kontrahentw (21,7%). Ponadto, potencja rozwojowy budowany jest woparciu oinformacje zzakresu nowoczesnych rozwiza technologicznych (20,3%). Z uwagi na charakter produktu, wymagajcy nieustannych modyfikacji oraz dynamik postpu technologicznego sektora posiadanie zasobw wiedzy chronionej wsektorze drzewno-meblarskim stanowi istotny czynnik konkurencyjnoci przedsibiorstw. Niski poziom wrd badanych przedsibiorstw osign wskanik wykorzystania wdziaalnoci wzorw uytkowych (17,4%), patentw (15,9%) oraz wynalazkw (8,7%). W najmniejszym stopniu konkurencyjno badanych podmiotw budowana jest w oparciu o zasoby wiedzy na temat nowoczesnych rozwiza organizacyjnych (5,8%) imarketingowych (po 4,3%). Specyficzne zasoby w sektorze drzewnym tworz gwnie maszyny i urzdzenia oraz surowce w postaci drewna, ktrych dostpno respondenci ocenili jako du. Zasoby wiedzy kreowane s przede wszystkim woparciu obazy klientw ikontrahentw, w mniejszym stopniu poprzez wykorzystanie wzorw uytkowych, patenty oraz wynalazki. Z kolei, mona okreli jako incydentalne kreowanie zasobw przedsibiorstw przez nowoczesne rozwizania organizacyjne imarketingowe. Innowacyjno Aktywno innowacyjn w sektorze drzewno-meblarskim prowadzi przewaajca grupa przedsibiorstw (63,8%). Najczciej wprowadzane byy innowacje produktowe oraz marketingowe. Nowoczesne rozwizania w postaci wprowadzenia na rynek z powodzeniem nowego produktu (47,8%) oraz udoskonalenia ju oferowanego (43,5%) charakteryzuj niemal co drug firm drzewno-meblarsk. Innowacje marketingowe tworzya aktywno wzakresie bada rynkowych/marketingowych wcelu wprowadzenia nowego produktu (14,5%), dostosowania oferty przedsibiorstwa do wymaga szerszej grupy klientw (14,5%) oraz poszerzenia rynkw zbytu (13,0%). Czynnikiem, wnajwikszym stopniu determinujcym aktywno innowacyjn w sektorze drzewno-meblarskim bya dostrzegana przez badanych przedsibiorcw moliwo rozszerzenia oferty (70,5%), zamiar umocnienia pozycji na rynku (40,9%) oraz podniesienie jakoci oferowanych produktw (34,1%). rdem posiadanych zasobw wiedzy iinformacji sprzyjajcych innowacyjnoci przedsibiorstw, s najczciej czasopisma i pu-
76
blikacje naukowe/techniczne/handlowe (72,7%), udzia wkonferencjach, targach iwystawach branowych (30,9%) atake informacje zamieszczone na stronach www (29,1%). Blisko co 4 firma drzewno-meblarska zasoby wiedzy kreuje w oparciu o wasne zaplecze naukowo-badawcze (23,6%) oraz informacje uzyskane od klientw (23,6%). Wniskim stopniu badane przedsibiorstwa informacje gromadz korzystajc z oferty firm konsultingowych oraz wsppracujc zkonkurencj (po 12,7%). Dziaania innowacyjne w sektorze drzewno-meblarskim, jak wynika z bada, prowadzone s przez wikszo przedsibiorstw. Wprowadzanym przez przedsibiorstwa udoskonaleniom produktowym i marketingowym towarzyszya wysoka aktywno w kreowaniu wiedzy sprzyjajcej zdolnoci innowacyjnej. rdami wiedzy przedsibiorstw s gwnie czasopisma i publikacje naukowe/techniczne/handlowe oraz udzia wkonferencjach, targach lub wystawach. Internet stanowi cenne rdo informacji wprzypadku tylko co 3 firmy drzewno-meblarskiej. Natenie konkurencji wsektorze Konkurencyjna pozycja na rynku wsektorze drzewno-meblowym budowana jest gwnie woparciu ojako iwmniejszym stopniu cen produktu. Najwaniejszymi czynnikami pozwalajcymi budowa pozycj na rynku, w opinii przedstawicieli sektora s: systemy jakoci (45,6%), sprawne zarzdzanie (25,0%) oraz organizacja pracy (19,1%). Niewielkie znaczenie przypisane zostao przez respondentw zarzdzaniu procesami (8,0%) ikomunikacji wewntrznej (1,5%). Rynek sektora drzewno-meblarskiego, wopinii wikszoci badanych charakteryzuje si du liczb konkurentw (88,4% wskaza), niskim tempem wzrostu popytu w brany (78,3% odpowiedzi) oraz wysokimi kosztami staymi (78,3% wskaza). Charakter zrnicowania produktu na rynku (brak: 31,9%, due: 39,1%) rnicuje podmioty na te, ktrych produkty maj charakter unikatowy oraz firmy oferujce jeden zwielu wtej kategorii wyrobw. Obecno konkurencji, niskie tempo wzrostu oraz zrnicowanie produktw na rynku powoduj, i przyjta strategia dziaania firmy warunkuje wsektorze drzewno-meblarskim poziom rozwoju oraz konkurencyjn pozycj na rynku. Kluczow paszczyzn konkurowania przedsibiorstw w sektorze drzewno-meblarskim jest jako. Zgodnie zdeklaracjami badanych przedsibiorcw, jako jest czynnikiem odrniajcym wytwarzane przez nich wyroby (65,2%). Pozostae paszczyzny rywalizacji: cena (52,2%), wizerunek (63,8%), marka (52,2%), warunki patnoci (92,6%), czstotliwo wprowadzania nowych produktw (84,1%), terminowo dostaw wstos. do konkurencji (79,7%), reklama ipromocja sprzeday (72,5%), dogodna dla klientw sie dystrybucji (84,1%), obsuga klienta (68,1%) oraz jako usug posprzedanych (79,7%), wopinii najliczniejszej grupy badanych nie stanowi rda przewagi konkurencyjnej i nie buduj przewagi konkurencyjnej w sektorze. Zdecydowana wikszo badanych warto wymienionych czynnikw ocenia jako taki sam, jakim dysponuje konkurencja. Rywalizacja pomidzy konkurentami wsektorze drzewno-meblarskim przebiega wnajwikszym stopniu na paszczynie wyrnienia wyrobw przez jako. Osile konkurencji wiadczy dua liczba
firm konkurujcych na rynku przy jednoczesnym niskim tempie wzrostu popytu na produkty drzewno-meblarskie. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia i wyjcia w duym stopniu powizane s z si ikierunkami natenia konkurencji oraz specyficznymi zasobami iproduktem sektora drzewno-meblarskiego. Znaczco dua liczba konkurentw, wysoka jako oferowanych produktw oraz niskie tempo wzrostu popytu tworz wysokie ograniczenia wejcia na rynek. Najczciej w opinii reprezentantw sektora drzewno-meblarskiego, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku zwizane jest z efektem dowiadczenia (75,4%), dostpnoci zaopatrzenia (63,2%), identyfikacj marki ilojalnoci nabywcw (58,0%), dostpem do nowoczesnych technologii (55,2%) oraz zasigiem dziaania firmy (50,7%). Zasoby te maj charakter sprawczy kreowania poziomu konkurencyjnoci i rozwoju. W przypadku podmiotw wchodzcych na rynek, z uwagi na ich niematerialny charakter, stanowi wysok barier uniemoliwiajc wejcie lub zdobycie konkurencyjnej pozycji. Zarwno dowiadczenie, lojalno jak i objcie dziaaniem okrelonego terytorium stanowi rezultat dugotrwaego procesu budowania aktyww niematerialnych przedsibiorstw. Dostpno zaopatrzenia wymaga wypracowania sieci powiza komunikacyjnych, natomiast dostp iwdroenie nowoczesnych technologii - wykreowania zasobw ludzkich zdolnych je wykorzysta. S to aktywna, ktrych nabycie wie si nie tylko z kosztami, lecz rwnie duymi nakadami czasu. W przypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, poniesione wysokie nakady na technologie oraz dowiadczenie ikapita kliencki uwarunkowany lojalnoci wobec marki, utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci. Relatywny wpyw na sukces ekonomiczny w sektorze drzewnomeblarskim maj bariery administracyjno-prawne, spoeczne ipolityczne (niskie: 44,9%, wysokie: 42,0%) oraz stopie zrnicowania produktw (niskie: 42,0%, wysokie: 47,8%). W przypadku sektora drzewno-meblarskiego nie stanowi bariery istotnie ograniczajcej wejcie lub wyjcie zrynku. Wejcie lub podniesienie konkurencyjnoci podmiotw wsektorze drzewno-meblarskim, w opinii najliczniejszej grupy respondentw, jest w umiarkowanym stopniu zwizane z dostpem do kanaw dystrybucji (niskie: 59,4%, wysokie: 27,5%), kosztem zmian dostawcw (niskie: 68,1%, wysokie: 13,0%) oraz wyspecjalizowanymi zasobami (niskie: 52,2%, wysokie: 39,1%). Pomimo deklaracji badanych oduym znaczeniu posiadania strategii rozwoju, zaleno taktyki od dziaa innych firm jest niska (niskie:63,8%, wysokie: 26,1%). Take nakady kapitau (niskie:55,1%, wysokie: 30,4%) oraz wysoko kapitau pocztkowego (niskie: 49,3%, wysokie: 24,6%), zuwagi na rnorodno produktu sektora, nie stanowi istotnej przeszkody podjcia aktywnoci wsektorze. Uwarunkowania te, zuwagi na przewag respondentw nadajcych im nisk rang, nie stanowi take przeszkody wyjcia zrynku. Bariery wejcia/wyjcia w przypadku sektora drzewno-meblarskiego zwizane s gwnie zniematerialnymi aktywami przedsibiorstw. Dominujce znaczenie ma efekt dowiadczenia, dostp-
77
no zaopatrzenia, marka ilojalno firmy. Ponadto, duy wpyw na konkurencyjno firm ma dostp do nowoczesnych technologii oraz zasig dziaania firmy. Umiarkowane bariery zwizane s zposiadanymi zasobami kapitau finansowego, specjalistycznymi urzdzeniami i maszynami oraz kanaami dystrybucji i zwizane zkosztem zmiany dostawcy. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami wyrobw sektora drzewno-meblarskiego s gwnie klienci oczekujcy produktu o wysokiej jakoci (44,9%), ktrzy zuwagi na duy koszt zmiany dostawcy tworz lojaln grup odbiorcw (43,5%). Wprzypadku 24,6% firm, nabywcy porednicz w sprzeday ostatecznemu odbiorcy, nabywaj wyroby po cenach hurtowych (27,5%) inie maj moliwoci kupna takiego produktu uinnego dostawcy (23,2%). Mniej licznie przedstawiciele firm wskazywali jako odbiorcw grupy klientw, rozdrobnione i nie zdolne do skoordynowania swoich zakupw (17,4%) oraz majce moliwo duego wyboru produktw ijest im wszystko jedno od kogo kupi (17,4%). Analiza zalenoci sektora drzewno-meblarskiego z odbiorcami wykazaa, i decydujcy wpyw na charakter tych relacji maj trzy czynniki. Najistotniejszym, w opinii przedstawicieli sektora, jest znaczenie produktu dla nabywcy (due: 82,6%, mae: 13,0%), dochd nabywcy (due: 66,7%, mae: 21,7%), oraz dostpno substytutw (due: 58,0%, mae: 30,4%). Wumiarkowany sposb relacje zodbiorcami kreuje liczba znaczcych odbiorcw (mae: 44,9%, due: 46,4%) oraz zagroenie ze strony innych firm (mae: 47,8%, due: 24,6%). Wynika to gwnie ze specyfiki wyrobw oferowanych przez sektor drzewno-meblarski, ktre nie zaspokajaj podstawowych potrzeb yciowych ludnoci, a ich zakup nie charakteryzuje si du czstotliwoci. Zkolei, jak wynika znajliczniej wskazywanych deklaracji badanych przedsibiorstw, nabywcy nie maj znaczcego wpywu na wysoko ceny (may: 55,1%, duy: 24,6%), jak rwnie koszt zmiany dostawcy nie wpywa istotnie na wysoko ceny wyrobw (mae: 66,7%, due: 15,9%). Liczba dostawcw materiaw w sektorze drzewno-meblarskim, wopinii najliczniejszej grupy badanych, jest ograniczona (55,1%). Jednake co 3 firma zakupuje towary na dogodnych warunkach zuwagi na dostpno licznej grupy kontrahentw (30,4%). Mniej licznie, jako cech charakterystyczn dostawcy respondenci wskazywali wysoki koszt zmiany dostawcy (23,2%) oraz pomimo jednorodnoci oferty dostawcw (15,9%) jego wybr stanowi wany nakad w dziaalnoci firmy (15,9%). W relacjach z dostawcami najistotniejsze znaczenie ma jako dostaw (due: 68,7%, mae: 26,9%) oraz dostpno substytutw (due: 62,7%, mae: 29,9%). Wsposb umiarkowany relacje zdostawcami wsektorze tworz: zrnicowanie produktu dostawcy (due: 43,3%, mae: 43,3%) oraz ograniczenia moliwoci uzyskania korzystnych warunkw ze strony firm (due: 34,3%, mae: 50,7%). Zkolei, najczciej, jak wynika zbada wniskim stopniu na relacje zdostawcami oddziauje zintegrowanie si nabywcw wznaczc grup wpywu (due: 28,4%, mae: 55,2%) oraz liczba znaczcych nabywcw (due: 16,4%, mae: 59,7%). Dostawcy towarw dla podmiotw sektora drzewno-meblarskiego posiadaj umiarkowanie wysok si przetargow, dostp do
oferowanych przez nich produktw na rynku jest wduym stopniu ograniczony, jednake na wybr dostawcy wpywa przede wszystkim jako dostaw idostpno oferty substytucyjnej. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez podmioty sektora drzewno-meblarskiego opiera si na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej stosowana jest strategia kosztowa inwestowania wmaszyny iurzdzenia (52,2%). Zbliony poziom badanych zadeklarowa, i pozycj umacnia przez pozyskanie lojalnoci klientw (49,3%), czyli strategi wyrnienia. Wprzypadku innych narzdzi strategii kosztowej wykorzystywanych wcelu budowania konkurencyjnej pozycji, badane podmioty obniaj koszty dziaalnoci przez gromadzenie wiedzy orynku i jego prawach (24,6%) oraz monitoring ponoszonych kosztw bezporednich ioglnych (13,%). Wniewielkim stopniu oszczdnoci szuka si przez minimalizowanie lub cakowity brak udziau wkosztach nakadw poniesionych na badania irozwj (B+R), obsug posprzedaow lub reklam (5,8%) oraz pomijanie nabywcy ocharakterze marginalnym (4,3%). Zrnicowanie produktu firmy, podobnie jak strategia kosztowa, stanowi wan taktyk budowania konkurencyjnej pozycji przedsibiorstw sektora drzewno-meblarskiego. Oprcz zdobywania lojalnoci klientw, badane podmioty podnosz nakady na badania irozwj (B+R) oraz wyrniaj swoj ofert przez marketing, promocj oraz unikatowo (14,5%). Wysoka jako stosowanych materiaw sucych do wyrobu produktw (10,1%) oraz rezygnacja
78
zmasowego klienta na rzecz klienta elitarnego (4,3%) stanowia najmniej popularn wrd badanych taktyk stosowania strategii wyrnienia. W najmniejszym stopniu, wykorzystywana jest w analizowanym sektorze strategia niszy rynkowej. Najczciej, jak ju wskazane zostao powyej, nisz stanowi odbiorcy produktu. Kolejnym narzdziem konkurowania jest wejcie na nowy rynek lub objcie sprzeda nowego terytorium (10,1%). Najmniej licznie, jako strategia dziaania, wyrnione zostao wprowadzenie na rynek produktu wysokiej jakoci (2,9%). Najwaniejsz barier w rozwoju badanych przedsibiorstw jest sytuacja gospodarki wkraju ina wiecie. Wzrost kosztw dziaania firmy w wyniku inflacji (63,8%) utrudnia w najwyszym stopniu rozwj badanych przedsibiorstw. Kolejn negatywn kwesti jest zagroenie wejcia na rynek konkurencji (27,5%) iczsto pojawiajce si naladownictwo (20,3%). Kolejne utrudnienia wrozwoju przedsibiorstw sektora drzewno-meblarskiego zwizane s ze zdolnoci wprowadzania nowoczesnych rozwiza technologicznych. Opnienie wrozwoju technologii zadeklarowaa liczna grupa badanych (13,0%). Dziaania, jakie podejmowane s w badanych firmach, aby uzyska korzystny (dodatni) wynik finansowy, dostosowane s wwysokim stopniu do stosowanych strategii. Najczciej podmioty sektora drzewno-meblarskiego dodatni wynik finansowy wypracowuj poprzez zwikszenie poziomu sprzeday (42,0%), ograniczenie kosztw prowadzenia dziaalnoci (31,9%) oraz wyszy stopie zrnicowania struktury asortymentu sprzeday (29,0%). Cena sprzeday znacznie czciej jest zmniejszana (14,5%) ni zwikszana (5,8%). Stosowane rodzaje strategii przez przedsibiorstwa drzewnomeblarskie w duym stopniu powizane s ze specyfik produktu oraz cechami odbiorcw. Zuwagi na oczekiwan przez nabywcw wysok jako produktw oraz pojawiajce si na rynku naladownictwo i du dostpno substytutw najczciej stosowan strategi jest strategia obniania kosztw przez inwestycje wmaszyny urzdzenia, atym samym podnoszenie jakoci procesu produkcji. Strategia wyrnienia produktu realizowana jest przez pozyskanie lojalnoci. Najmniej popularna jest strategia koncentracji przez zajcie niszy rynkowej. Przedsibiorstwa, ktre woparciu oni buduj konkurencyjn pozycj, najczciej koncentruj si na jakoci oraz grupach odbiorcw. Atrakcyjno inwestycyjna Atrakcyjno inwestycyjna sektora drzewno-meblarskiego, jak wynika z bada, zwizana jest przede wszystkim z zapotrzebowaniem na produkty na krajowym (55,1%) oraz zagranicznym (21,7%) rynku. Wopinii respondentw dostpno surowcw niezbdnych do przetwrstwa iprodukcji wyrobw zdrewna sprzyja inwestycjom wsektorze (26,1%). Wmniejszym stopniu uwarunkowania konkurencyjnoci respondenci powizali z dostpnoci wykwalifikowanej kadry (17,4%), nateniem konkurencji krajowej izagranicznej (19,9%) oraz zasobami infrastruktury technicznej (11,6%). Zkolei, wartym podkre-
lenia jest incydentalny charakter opinii wiadczcych otym, i na atrakcyjno brany wpywa innowacyjno iekologiczny charakter produktu (4,3%). Uwarunkowania atrakcyjnoci inwestycyjnej znajduj odzwierciedlenie w poziomie dziaa eksportowych oraz imporcie. Ponad poowa badanych nie eksportuje wytwarzanych produktw (59,4%). Odbiorcami podmiotw prowadzcych sprzeda zagraniczn (40,6%) s gwnie klienci zNiemiec, Anglii, Belgii, Holandii, Litwy iSkandynawii. Import wsektorze drzewno-meblarskim, prowadzony jest na duo niszym poziomie ni wprzypadku sprzeday zagranicznej. Nieco ponad co 5 przedsibiorstwo (21,7%), korzysta zoferty handlowej firm zagranicznych. Dostawcami s gwnie przedstawiciele firm dziaajcych na terenie Niemiec, Woch, Anglii, Biaorusi, Czech, Turcji oraz pastw pooonych na kontynencie afrykaskim. Uwarunkowania atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora drzewnomeblarskiego wynikaj w duym stopniu z poziomu popytu na rynku krajowym oraz wmniejszym, lecz stosunkowo wysokim, na rynku zagranicznym. Zasig popytu na produkty sprzyja wymianie handlowej powodujc, i znaczcy odsetek przedsibiorstw drzewno-meblarskich eksportuje swoje wyroby poza granice kraju. Ponadto, istotnym walorem dziaalnoci wtym sektorze jest dua dostpno surowcw na rynku. Grupy strategiczne W sektorze drzewno-meblarskim przedsibiorstwa konkuruj na rynku przede wszystkim w oparciu o strategi kosztow i zrnicowania. Wykorzystanie narzdzi i instrumentw budowania pozycji na rynku rnicuje przedsibiorstwa z uwagi na zasig dziaania. Okrelenie grup strategicznych w sektorze drzewno-meblarskim opierao si na poszukiwaniu cech, ktre rnicuj badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowan taktyk dziaania lub zagroenia, na jakie s najbardziej naraone. Analizie poddane zostay rwnie opinie respondentw na temat sytuacji firmy w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wzrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg zasigu dziaania zaobserwowane zostay odmienne uwarunkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku. Woparciu oanaliz opinii ideklaracji uczestniczcych wbadaniu przedstawicieli sektora drzewno-meblarskiego wyrnione zostay 4 grupy strategiczne dziaajce na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym iponadkrajowym: Grupa [A] lokalnych przedsibiorstw sektora drzewno-meblarskiego Grup A tworz przedsibiorstwa drzewno-meblarskie, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku lokalnym. Najczciej s to prywatne firmy mikro - zatrudniajce do 9 pracownikw, prowadzce dziaalno produkcyjno-usugow. Produkty lokalnych grup strategicznych, podobnie jak pozostaych firm na rynku charakteryzuj si wysok jakoci. Poziom cen oferowanych wyrobw rwnie nie wyrnia produktu na rynku i nie tworzy
79
przewagi konkurencyjnej. Brak zrnicowania produktu przez wyrnienie jego jakoci oraz ten sam poziom cen powoduje, i odbiorcy maj moliwo duego wyboru rda jego zakupu. Z kolei brak zrnicowania produktu oraz lojalnoci odbiorcw sprawia, i pojawienie si wyrobw substytucyjnych na lokalnym rynku stanowi due zagroenie utraty lub obnienia konkurencyjnoci dziaajcych na nim przedsibiorstw lokalnych. Niski stopie lojalnoci klientw sprawia, i duego znaczenia nabiera liczba wanych odbiorcw. Dziaajce lokalnie firmy drzewno-meblarskie maj ograniczone moliwoci wyboru dostawcw, pomimo i koszt ponoszony zuwagi na jego zmian nie wpywa znaczco na dziaalno firmy. Zuwagi na niski stopie zrnicowania produktu oraz brak lojalnoci odbiorcw, na rynku na ktrym dziaaj przedsibiorstwa zgrupy Anie istniej due bariery wejcia kolejnych graczy. Charakter dostpu do rynku lokalnego ksztatuje rwnie niskie znaczenie dostpu do nowoczesnych technologii. Niskie bariery wejcia na rynek drzewno-meblarski stwarzaj due zagroenie pojawienia si nowej konkurencji iwzrostu natenia rywalizacji wsektorze. Pojawienie si nowych przedsibiorstw powoduje ograniczenie rynku innym przedsibiorstwom na paszczynie: produkt, cena, jako i terytorium. Strategia budowania konkurencyjnej pozycji stosowana przez przedsibiorstwa drzewno-meblarskie opiera si przede wszystkim na wprowadzaniu systemw jakoci. Zkolei intensyfikacja wynikw finansowych nastpuje gwnie przez ograniczenie wielkoci kosztw prowadzonej dziaalnoci. Grupa [B] regionalnych przedsibiorstw sektora drzewnomeblarskiego Grup B tworz przedsibiorstwa drzewno-meblarskie, ktrych produkt zasigiem obejmuje rynek regionalny. Najczciej s to prywatne firmy mikro - zatrudniajce do 9 pracownikw, prowadzce dziaalno produkcyjn. Produkty lokalnych grup strategicznych, podobnie jak pozostaych firm na rynku, charakteryzuj si wysok jakoci. Poziom cen oferowanych wyrobw rwnie nie wyrnia produktu na rynku i nie tworzy przewagi konkurencyjnej. Pomimo braku znaczcego zrnicowania produktu przez wyrnienie jego jakoci oraz ceny, odbiorcy grupy przedsibiorstw regionalnych stanowi sta grup klientw oczekujcych produktw/usug wysokiej jakoci. Rynek ten charakteryzuje si du liczb konkurentw, na ktrym pozyskiwanie lojalnoci klientw i liczba wanych odbiorcw stanowi bardzo wany element budowania oraz podnoszenia konkurencyjnoci firm. Grupy odbiorcw charakteryzujce si lojalnoci zmniejszaj wraliwo przedsibiorstw dziaajcych regionalnie na pojawienie si produktw substytucyjnych na rynku. Dziaajce regionalnie firmy drzewno-meblarskie maj ograniczone moliwo wyboru dostawcw, jednak koszt ponoszony zuwagi na jego zmian nie wpywa znaczco na dziaalno firmy. Bariery wejcia na rynek regionalny tworzone s przede wszystkim przez due natenie konkurencji (dua liczba konkurentw) oraz konieczno zdobycia lojalnoci klientw, ktrzy oczekuj wysokiej jakoci produktu. Ograniczona liczba dostawcw wymaga wypracowania sieci powiza zkontrahentami. Dostp do rynku
regionalnego ksztatuj rwnie niewysokie znaczenie kapitau pocztkowego oraz dostpu do nowoczesnych technologii. Bariery wejcia na regionalny rynek drzewno-meblarski, wynikajce gwnie z koniecznoci zdobycia lojalnoci odbiorcw, wypracowania sieci powiza zdostawcami stwarzaj umiarkowane zagroenie pojawienia si nowej konkurencji iwzrostu natenia rywalizacji wsektorze. Pojawienie si nowych przedsibiorstw powoduje ryzyko ograniczenia liczby wanych odbiorcw. Najistotniejszymi barierami wrozwoju tych firm jest wzrost kosztw prowadzenia dziaalnoci, zagroenie wejciem na rynek firm konkurencyjnych oraz pojawienie si produktw imitatorskich. Strategia budowania konkurencyjnej pozycji wregionie stosowana przez przedsibiorstwa opiera si przede wszystkim na wprowadzaniu systemw jakoci, ograniczaniu kosztw prowadzenia dziaalnoci oraz zwikszaniu wielkoci sprzeday. Grupa [C] krajowych przedsibiorstw sektora drzewno-meblarskiego Grup C tworz przedsibiorstwa drzewno-meblarskie, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku caego kraju. S to firmy prywatne, ktre reprezentuj wniemal rwnym stopniu klas wielkoci mikro (zatrudniajce do 9 pracownikw) oraz przedsibiorstwa mae (zatrudniajce od 10 do 49 osb) prowadzce gwnie dziaalno produkcyjn. Na rynku krajowym, na ktrym dziaaj rwnie firmy o zasigu rynku zbytu lokalnym oraz regionalnym, poziom cen nie stanowi narzdzia budowania przewagi konkurencyjnej i jest wyszy od oferty konkurencji. Produkty, podobnie jak inne oferowane na rynku, charakteryzuj si wysok jakoci, jednak wyrniaj si rwnie powszechnie znan mark oraz unikatowoci. Znaczenie zrnicowania produktu woparciu omark iunikatowo jest istotnym elementem strategii budowania pozycji przedsibiorstw. Odbiorcy tej grupy przedsibiorstw, stanowi lojaln grup klientw oczekujcych produktw/usug wysokiej jakoci, ktre wyrniaj si unikatowoci i dobr mark. Z uwagi na wysokie oczekiwania pozacenowe, wpyw odbiorcw na wysoko ceny wyrobw jest nieznaczny. Rynek charakteryzuje si du liczb konkurentw, na ktrym pozyskiwanie lojalnoci klientw iliczba wanych odbiorcw stanowi bardzo wany element budowania oraz podnoszenia konkurencyjnoci firm. Pomimo, i grupy odbiorcw charakteryzuj si lojalnoci, due natenie konkurencji na tym rynku powoduje, i wraliwo przedsibiorstw okrajowym zasigu dziaania na pojawienie si produktw substytucyjnych jest wysoka. Przyczyn jest atrakcyjno naladownictwa popularnej iznanej marki, czsto wykorzystywana przez inne firmy jako narzdzie budowania pozycji na rynku. Firmy ozasigu dziaania krajowym, podobnie jak inne, maj ograniczon moliwo wyboru dostawcw, jednak koszt ponoszony zuwagi na jego zmian nie wpywa znaczco na dziaalno firmy. Najistotniejszymi barierami w rozwoju firm oferujcych wyroby na obszarze kraju jest wzrost kosztw prowadzenia dziaalnoci zwizany zinflacj oraz zagroenie wejciem na rynek firm konkurencyjnych oferujcych produkty substytucyjne. Strategia budowania konkuren-
80
cyjnej pozycji przedsibiorstwa opiera si przede wszystkim na pozyskiwaniu lojalnoci odbiorcw przez wprowadzanie lub podnoszenie poziomu systemw zarzdzania jakoci oraz zwikszaniu zrnicowania struktury asortymentu wofercie firmy. Wkontekcie realizacji zaoe strategii konkurowania, due znaczenie maj inwestycje wmaszyny iurzdzenia oraz dostp do nowych technologii Bariery wejcia na rynek regionalny tworzone s przede wszystkim zuwagi na siln konkurencj oferujc produkt wysokiej jakoci, ktry dziki pozycji marki jest rozpoznawalny przez odbiorcw. Pozyskanie grupy nabywcw na tym rynku utrudnia wysoki stopie ich lojalnoci oraz oczekiwany przez nich unikatowy charakter wyrobu. Dodatkowo zdobycie lub umocnienie pozycji na krajowym rynku sektora drzewno-meblarskiego wymaga wysokiego kapitau pocztkowego, znacznych inwestycji wmaszyny iurzdzenia oraz dostpu do nowych technologii. Grupa [D] ponadkrajowych przedsibiorstw sektora drzewno-meblarskiego Grup D tworz przedsibiorstwa drzewno-meblarskie, ktrych produkt zuwagi na zasig sprzeday ma charakter ponadkrajowy. S to firmy prywatne prowadzce gwnie dziaalno produkcyjn, wwikszoci s to spki handlowe, ktre wduym stopniu tworz firmy mae (zatrudniajce od 10 do 49 osb) oraz due (zatrudniajce od 249 do 999 pracownikw). Na rynku ponadkrajowym, konkurencja ma charakter lokalny, regionalny, krajowy oraz globalny. Poziom cen nie stanowi narzdzia budowania przewagi konkurencyjnej ijest wyszy od oferty konkurencji. Produkty, podobnie jak inne oferowane na rynku charakteryzuj si wysok jakoci, jednak wyrniaj si rwnie powszechnie znan mark oraz unikatowoci. Znaczenie zrnicowania produktu iunikatowo jest istotnym elementem strategii budowania pozycji tej grupy przedsibiorstw.
Odbiorcami produktw wytwarzanych przez grup tych przedsibiorstw s hurtownicy, czsto porednicy w sprzeday odbiorcom ostatecznym. Z uwagi na duy koszt zmiany dostawcy stanowi lojaln grup klientw oczekujcych produktw/usug unikatowych, charakteryzujcych si dobr relacj jakoci do ceny. Rynek charakteryzuje si du liczb konkurentw, na ktrym podstaw budowania oraz podnoszenia konkurencyjnoci firm jest tworzenie lojalnych zasobw klienckich oraz ponoszenie nakadw na maszyny i urzdzenia. Pomimo, i grupy odbiorcw charakteryzuj si lojalnoci, due natenie konkurencji na tym rynku powoduje, i wraliwo przedsibiorstw o zasigu dziaania ponadkrajowym na pojawienie si produktw substytucyjnych jest wysoka. Przyczyn jest atrakcyjno naladownictwa popularnej iznanej marki, czsto wykorzystywana przez inne firmy jako narzdzie budowania pozycji na rynku. Firmy o ponadkrajowym zasigu dziaania, podobnie jak inne maj ograniczon moliwo wyboru dostawcw, jednak koszt ponoszony zuwagi na jego zmian nie wpywa znaczco na dziaalno firmy. Najistotniejszymi barierami w rozwoju firm oferujcych wyroby ozasigu ponadkrajowym jest wzrost kosztw prowadzenia dziaalnoci zwizany z inflacj oraz zagroenie wejciem na rynek firm konkurencyjnych oferujcych produkty substytucyjne. Strategia budowania konkurencyjnej pozycji przedsibiorstwa opiera si przede wszystkim na pozyskiwaniu lojalnoci odbiorcw przez wprowadzanie ipodnoszenie poziomu systemw zarzdzania jakoci oraz sprawne zarzdzanie iorganizacja pracy. Wkontekcie realizacji tych zaoe, due znaczenie maj inwestycje wmaszyny iurzdzenia oraz dostp do nowych technologii. Wporwnaniu zinnymi grupami przedsibiorstw duego znaczenia nabiera-
RYSUNEK 5. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE DRZEWNO-MEBLARSKIM

Wzrost
DYNAMIKA ROZWOJU
GRUPA C
Bez zmian
GRUPA D
Spadek
GRUPA A
GRUPA B
Lokalny
Regionalny
Krajowy
Ponadkrajowy

81
j zasoby wiedzy chronionej wpostaci wzorw uytkowych. Bariery wejcia na rynek ponadkrajowy tworzone s przede wszystkim zuwagi na siln konkurencj oferujc produkt wysokiej jakoci oraz grupy nabywcw, czsto hurtownikw poredniczcych w sprzeday odbiorcy ostatecznemu. Dodatkowo zdobycie lub umocnienie pozycji na ponadkrajowym rynku sektora drzewno-meblarskiego wymaga wysokiego kapitau pocztkowego, znacznych inwestycji wmaszyny iurzdzenia oraz dostpu do nowych technologii.
Produkt Oferta produktowa badanych podmiotw obejmowaa peen zakres usug zwizanych zregeneracj ibienikowaniem opon oraz wytwarzanie pozostaych wyrobw zgumy. Zuwagi na odmow wzicia udziau wbadaniach Michelin Polska S.A., oferta produktowa sektora nie obejmuje produkcji opon. Konkurencyjno dbr wytworzonych przez omawiane przedsibiorstwa zwizana bya przede wszystkim z wysok jakoci, atrakcyjnoci ceny oraz korzystn relacj ceny do jakoci. Przedsibiorstwa wtym sektorze konkurencyjn pozycj buduj take woparciu opowszechnie znan mark produktu. Deklaracje respondentw wskazuj, i jako, cena oraz rozpoznawalna marka, stanowi gwne rdo konkurencyjnoci sektora. Jak wynika zbada, zasig rynku zbytu obejmuje gwnie rynek krajowy, anastpnie lokalny iwrwnym stopniu regionalny oraz ponadkrajowy. Konkurencj produktu oferowanego przez sektor produkcji wyrobw zgumy zWarmii iMazur s przedsibiorstwa sprzedajce swoje artykuy rwnie gwnie na rynku krajowym, anastpnie lokalnym iwrwnym stopniu regionalnym oraz ponadkrajowym. Struktura zasigu geograficznego dostawcw produktw do produkcji wyrobw z gumy wskazuje na najwiksze znaczenie rynku krajowego, wmniejszym stopniu dostawcami s kontrahenci sprzedajcy swoje towary na rynku regionalnym i ponadkrajowym, wnajmniejszym natomiast dziaajcy lokalnie. Najwiksz rynkow wartoci produktu sektora produkcji wyrobw zgumy jest przede wszystkim jako oferty, atrakcyjna wstosunku do jakoci cena oraz rozpoznawalno marki. Odbiorcami wysokiej jakoci oferty s klienci krajowi, produkt znajduje jednak wielu nabywcw take na rynku zagranicznym. Niezbdne do produkcji zasoby dostarczane s gwnie przez polskich kontrahentw, lecz firmy zagraniczne take stanowi znaczcych partnerw handlowych. Wprzypadku konkurencyjnoci terytorialnej produktu badanych przedsibiorstw osign on poziom odpowiadajcy poziomowi konkurencji. Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw wsektorze produkcji wyrobw zgumy jest umowa oprac na czas nieokrelony oraz okrelony. Najczciej pracodawcy zatrudniaj osoby zwyksztaceniem rednim oglnoksztaccym/technicznym oraz zasadniczym zawodowym. Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje zwizane s zobsug maszyn iurzdze (np. stolarskich), uprawnieniami tapicerskimi iBHP. Wwikszoci nie s one bezporednio zwizane zprodukcj wyrobw zgumy, co wskazuje na niski stopie wymaga wzakresie specjalizacji pracownikw. Wopinii badanych istotn warto przedsibiorstwa tworz osoby posiadajce umiejtnoci i dowiadczenie zwizane z prac w brany. Zuwagi na brak oczekiwa wobec specyficznych kwalifikacji kandydatw, pracodawcy nie maj problemu z zatrudnieniem odpowiedniej kadry. Problemy, pojawiajce si wprocesie rekrutacji dotycz gwnie braku na rynku pracy osb oodpowiednich umiejtnociach idowiadczeniu zawodowym. Wwikszoci badanych firm pracownicy uczestnicz wustawicznym ksztaceniu. Udzia wkursach iszkoleniach finansowany jest

Mocne strony duy potencja rozwojowy, aktywno na rynkach ponadkrajowych, wysoka dostpno zasobw pracy, wysoka jako produktw, stosunkowo niskie koszty pracy, dowiadczenie na rynku, dua dostpno surowcw. Szanse rozwoju wzrost zamonoci spoeczestwa, promocja sektora jako wizytwki regionu, wzrost sprzeday przez Internet, wzrost nakadw na B+R i marketing, wiksze nakady na nowoczesne technologie, moliwo pozyskania rodkw z Unii Europejskiej, Sabe strony trudnoci w naborze pracownikw o specyficznych kwalifikacjach, opnienie technologiczne, niski stopie aktywnoci innowacyjnej, brak znaczcych nakadw na B+R i marketing, niskie tempo wzrostu popytu, Zagroenia rosnca konkurencja wzrost kosztw pracy, kryzys gospodarczy i wahania walutowe, napyw tanich substytutw, wzrost cen surowcw i energii, niskie nakady na B+R, brak dostpu do rodkw z Unii Europejskiej.
4.4. Sektor produkcji wyrobw z gumy

Produkcja wyrobw z gumy, z uwagi tradycj, dowiadczenie, mark, zasig dziaania oraz wpyw na promocj regionu stanowi wany element gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Omawiany sektor utworzy w badaniu dzia wyoniony w procesie identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy: produkcja wyrobw z gumy (produkcja opon i dtek z gumy; bienikowanie iregenerowanie opon zgumy, produkcja pozostaych wyrobw zgumy). Jak wynika zanalizy, wbazie REGON zarejestrowanych jest wwojewdztwie warmisko-mazurskim 28 podmiotw zaliczanych do analizowanego dziau. Wbadaniu udzia wzio 12 przedstawicieli badanego sektora. Pomimo, i zrealizowana prba osigna poziom blisko 43% badanej populacji, jej liczebno nie pozwolia na przeprowadzenie analizy statystycznej. Ztego wzgldu, charakteryzujc uwarunkowania konkurencyjnoci sektora, dokonano go wformie studium przypadkw (case study) przedsibiorstw zsektora produkcji wyrobw zgumy. Wszyscy przedstawiciele analizowanego sektora, uczestniczcy wbadaniu, reprezentowali prywatn form wasnoci. Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz oraz reprezentujce: spki handlowe ispki zo.o. Aktywno gospodarcza, prowadzona przez badane przedsibiorstwa, obejmowaa dziaalno produkcyjno-handlowo-usugow. Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb, maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw oraz firm rednich zatrudniajcy od 50 do 249 osb.
82
przez pracodawcw oraz ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej. Wfirmie, ktrej pracownicy nie uczestniczyli wedukacji ustawicznej, potrzeby ksztacenia kadry nie byy dostrzegane. Dynamika stanu zatrudnienia w ostatnim roku wrd badanych przedsibiorstw wskazuje, i poziom zatrudnienia w wikszoci przedsibiorstw utrzyma stay poziom. Wpodmiotach, wktrym zamiany nastpiy pracodawcy zwikszyli liczb zatrudnionych. Niematerialne zasoby pracy tworz pracownicy, ktrych najwysz wartoci s umiejtnoci idowiadczenie zawodowe. Inne specyficzne zasoby Specyficznymi zasobami, w opinii badanych przedsibiorstw produkujcych wyroby zgumy, s gwnie rodki trwae, maszyny iurzdzenia specjalistyczne oraz maszyny krawieckie, ktre s atwo dostpne na rynku. Wany wopinii badanych, specyficzny kapita tworzony jest rwnie przez informacje. rdem gromadzenia informacji s oglnodostpne cenniki iInternet. Specyficznym zasobem wpostaci wiedzy chronionej s gwnie bazy klientw ikontrahentw, awmniejszym stopniu zasoby te tworz wzory uytkowe oraz nowoczesne rozwizania technologiczne. Wysoki poziom wykorzystania w dziaalnoci rodkw trwaych, wtym automatyzacja procesu produkcji iwykonania usugi wymaga posiadania w firmie wysokich nakadw kapitaowych, wtym rwnie kapitau pocztkowego. Specyficzne zasoby, jakimi dysponuj badane przedsibiorstwa to gwnie rodki trwae oraz wysokie rezerwy gotwki, niezbdne do rozpoczcia ikontynuacji procesu produkcji. Innowacyjno Aktywno innowacyjna, kreujca zarwno zasoby materialne jak iniematerialne, nie tworzy wysokiego potencjau omawianego sektora w postaci specyficznych zasobw. Wrd badanych przedsibiorstw najliczniejsz grup stanowiy firmy, ktre nie prowadziy dziaa innowacyjnych. Wgrupie pozostaych przedsibiorstw innowacje zwizane byy gwnie z udoskonaleniem oraz wprowadzeniem nowego produktu. Mniej licznie w badanych przedsibiorstwach wprowadzane byy innowacje procesowe w zakresie unowoczenienia procesu produkcji lub jego udoskonalenia oraz podniesienia jakoci dostaw lub procesw logistycznych. Natomiast w najmniejszym stopniu konkurencyjno wbadanych firmach budowana bya woparciu oinnowacje organizacyjne imarketingowe. Tendencje te s zbiene ztendencjami oglnokrajowymi. Dane GUS wskazuj, e przedsibiorstwa produkujce wyroby z gumy i tworzyw sztucznych najczciej wprowadzaj na rynek nowe lub istotnie ulepszone produkty (16,1% podmiotw innowacyjnych), w dalszej kolejnoci nowe lub istotnie ulepszone procesy (13,3%). Mniejsz popularnoci cieszyy si wtym sektorze innowacje organizacyjne (10,3%) oraz marketingowe (7,3%)57. Gwnym powodem wprowadzania innowacyjnych zmian wbadanych przedsibiorstwach byo podniesienie jakoci oferowanych produktw oraz moliwo rozszerzenia oferty firmy. Ponadto, przedsibiorcy wprowadzajc zmiany dostrzegali szans
57 Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w latach 2006-2009. GUS, Warszawa.
dotarcia do szerszej grupy odbiorcw oraz umocnienia pozycji firmy na rynku. Wrd przedsibiorstw produkujcych wyroby z gumy, ktrzy uczestniczyli w badaniu, ponad poowa nie wykazaa w okresie ostatnich dwch lat aktywnoci innowacyjnej. Wpozostaych firmach nowatorskie rozwizania podnosiy jako produktu iprocesw produkcji. Natenie konkurencji wsektorze Najwiksze znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku reprezentantw sektora produkcji wyrobw zgumy tworz systemy sprawnego zarzdzania oraz wmniejszym stopniu systemy jakoci oraz organizacja pracy. Rynek produkcji wyrobw zgumy, wopinii wikszoci badanych charakteryzuje si du liczb konkurentw oraz wysokimi kosztami staymi prowadzenia dziaalnoci. Zkolei umiarkowane tempo wzrostu popytu na produkt oraz nieznaczne zrnicowanie produktw midzy konkurencj powoduj, i istotny wpyw na konkurencyjno firm ma przyjta strategia dziaania. W przypadku analizowanych firm, ktre jak wynika z bazy GUS stanowi niewielk populacj wregionie, pomimo deklarowanej przez badanych duej liczby konkurentw, natenie wspzawodnictwa przyjmuje posta umiarkowanej rywalizacji. Wopinii najliczniejszej grupy badanych znaczenie obszarw konkurowania takich jak: wizerunek, warunki patnoci, czstotliwo wprowadzania nowych produktw, terminowo dostaw w stosunku do konkurencji, reklama i promocja sprzeday, dogodna dla klientw sie dystrybucji, obsuga klienta oraz jako usug posprzedanych nie stanowi rda przewagi konkurencyjnej. Zwizane jest to zniskim stopniem zrnicowania poziomu przedstawionych czynnikw wbadanych firmach wodniesieniu do konkurencji. Jedynie wprzypadku poziomu cen, jakoci imarki zaobserwowa mona byo wrd badanych znaczce rozbienoci stanowisk. Odmienno opinii wskazuje, i wrd badanych producentw wyrobw z gumy s przedstawiciele firm, ktrzy wyrniaj si wyszym poziomem cen, jakoci imarki. Umiarkowana rywalizacja pomidzy konkurentami produkujcymi wyroby zgumy, jak wynika zbada, przebiega na paszczynie wyrnienia wyrobw przez jako imark. Zbliony poziom pozostaych czynnikw budowania przewag konkurencyjnych wiadczy oniskim nateniu konkurencji wrd badanych przedsibiorstw. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia iwyjcia powizane s zsi ikierunkami natenia konkurencji oraz charakterem zasobw iproduktw. Taktyka dziaa wikszej liczby badanych firm w duym stopniu zaley od dziaa prowadzonych przez konkurencj. Najczciej jednak, jak wynika z deklaracji badanych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku zwizane jest z efektem dowiadczenia, nakadami kapitau, w tym rwnie pocztkowego, identyfikacj marki i lojalnoci klientw. Umiarkowany wpyw na rozwj przedsibiorstw maj takie czynniki jak: zasig dziaania, dostp do kanaw dystrybucji, koszt zmiany dostawcy oraz dostpno
83
zaopatrzenia. Wniewielkim stopniu pozycja firm na rynku warunkowana jest przez bariery prawne, stopie zrnicowania produktu oraz dostp do nowoczesnych technologii. Pomimo niewielkiej liczby czynnikw warunkujcych sukces, bariery wejcia na rynek s due. Podmioty rozpoczynajce dziaalno powinny posiada wysokie zasoby kapitaowe. Silniejsze oddziaywanie na sukces firmy na rynku maj jednak czynniki stanowice niematerialne aktywa przedsibiorstw: dowiadczenie, marka oraz lojalno klientw. Wprzypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, poniesione wysokie nakady na technologie oraz dowiadczenie ikapita kliencki uwarunkowany lojalnoci wobec marki, utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami uczestniczcych w badaniu przedsibiorstw jest najczciej staa grupa klientw, oczekujcych wysokiej jakoci produktu. Wwikszym stopniu s oni rozdrobnieni iniezdolni do skoordynowania swoich zakupw, w mniejszym stanowi zorganizowan grup dokonujc wsplnie zakupu. Czsto mog nabywa wyrb w cenach hurtowych. Najmniej licznie badani przedsibiorcy zadeklarowali, i ich nabywcy nie maj moliwoci zakupu oferowanego produktu/usugi uinnego dostawcy. Zalenoci charakteryzujce relacje pomidzy badanymi przedsibiorstwami aodbiorcami ich wyrobw wskazuj, i ksztatowane s wnajwikszym stopniu przez liczb wanych klientw, znaczenie produktu dla odbiorcy oraz rwnie dochd nabywcy. Podzielone opinie badanych naday rang czynnika umiarkowanego wpywu dostpnoci substytutw, kosztom zmiany dostawcw oraz moliwoci oddziaywania na cen przez samych nabywcw. Stanowisko przedsibiorcw reprezentujcych sektor produkcji wiadczy o niewielkiej moliwoci oddziaywania nabywcw na warunki umw zawieranych z producentami wyrobw gumowych. Wopinii najliczniejszej grupy badanych, liczba dostawcw produktw dla sektora produkcji wyrobw zgumy jest ograniczona. S oni hurtownikami. Za najistotniejsze czynniki wpywajce na wybr dostawcy, badani uznali: znaczenie dostaw dla jakoci produktu oraz liczb znaczcych odbiorcw. Zkolei umiarkowany wpyw na tworzone powizania z dostawcami ma dostpno substytutw, zrnicowanie produktu dostawcy, ograniczenia moliwoci uzyskania korzystnych warunkw oraz zagroenie integracji rozproszonych nabywcw wzorganizowan grup nabywcw produktu. Dostawcy towarw dla podmiotw zsektora produkcji wyrobw zgumy posiadaj wysok si przetargow. Wynika to zograniczonej liczby dostawcw na rynku oraz znaczenia jakoci dostaw dla produktu. wiadczy otym rwnie brak lub niewielki wpyw substytucyjnych produktw na wybr dostawcy. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez objte badaniem podmioty produkujce wyroby zgumy opiera si na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej stosowane s strategia kosztowa oraz wyrnienia. Wduo mniejszym stopniu badani przedsibiorcy budowali pozycj woparciu ostrategi koncentracji, czyli zajcie niszy rynkowej.
Realizacja strategii kosztowej opieraa si na ponoszeniu nakadw inwestycyjnych na maszyny iurzdzenia, zmniejszajc jednoczenie koszt produkcji przez uzyskanie efektu skali. Oszczdnoci wbadanych firmach opieray si take na gromadzeniu informacji o procesach zachodzcych na rynku oraz prawach kierujcych tymi procesami. Inn oszczdnoci, wprowadzon wbadanych firmach, byo ograniczenie lub zaprzestanie ponoszenia wydatkw na badania irozwj (B+R ), obsug posprzedan lub reklam. Wkontekcie wzrostu konkurencyjnoci brany, zmniejszenie przez przedsibiorstwa wydatkw na dziaalno B+R musi budzi niepokj. Wduszej perspektywie jest to zjawisko niekorzystne. Znaczny odsetek badanych konkurowa na rynku woparciu ostrategi koncentracji. Polegaa ona na prowadzeniu dziaa marketingowych i promocyjnych pozwalajcych wyrni produkt na rynku. Ponosili oni rwnie nakady na badania i rozwj (B+R). Rezultaty tych dziaa wspieray wbadanych firmach pozyskanie lojalnoci nabywcw. W najmniejszym stopniu przedsibiorstwa produkujce wyroby zgumy wykorzystyway strategi koncentracji przez zajcie niszy rynkowej. Najczciej, nisz stanowili odbiorcy produktu. Kolejnym narzdziem konkurowania byo wejcie na nowy rynek lub objcie sprzeda nowego terytorium. Najwaniejsza bariera w rozwoju badanych przedsibiorstw, jak wynika zdeklaracji respondentw, zwizana jest zsytuacj gospodarki wkraju ina wiecie. Wzrost kosztw dziaania firmy wwyniku inflacji utrudnia wnajwyszym stopniu ich rozwj. Dziaania, jakie podejmowane s wprzez firmy dziaajce wbadanym sektorze, aby uzyska korzystny wynik finansowy, dostosowane s wwysokim stopniu do stosowanych strategii. Najczciej dodatni wynik finansowy wypracowuj przez zwikszenie poziomu sprzeday, ograniczenie kosztw prowadzenia dziaalnoci oraz wiksze rnicowanie struktury asortymentu sprzeday. Stosowane przez badane przedsibiorstwa rodzaje strategii wduym stopniu powizane s z uwarunkowaniami konkurencyjnoci wsektorze produkcji wyrobw zgumy. Umiarkowane tempo wzrostu wbrany, stosunkowo wysokie znaczenie zasigu dziaania firm oraz wysoka lojalno klientw irozpoznawalno marki powoduj, i badane przedsibiorstwa podejmuj aktywno na tych obszarach, ktre s paszczyzn najwikszego natenia rywalizacji. Osignicie wysokich rezultatw realizacji przyjtych strategii warunkowa moe sukces tych firm na rynku. Atrakcyjno inwestycyjna Umiarkowana rywalizacja pomidzy konkurentami produkujcymi wyroby zgumy, jak wynika zbada, przebiega na paszczynie wyrnienia wyrobw przez jako imark. Zbliony poziom pozostaych czynnikw budowania przewag konkurencyjnych wiadczy o umiarkowanym nateniu konkurencji wrd badanych przedsibiorstw. W opinii respondentw nie jest wymagana specjalizacja zasobw pracy idua ich dostpno oraz zaplecze wpostaci parku maszynowego co sprzyja inwestycjom w sektorze. Nisko ocenione zostay natomiast uwarunkowania prawne np. koncesje, limity, ulgi podatkowe, dostpno surowcw, materiaw ip-
84
fabrykatw oraz moliwoci pozyskania rodkw zUnii Europejskiej. Prowadzenie dziaa eksportowych oraz importu wiadczy omoliwociach nawizania sieci powiza i atrakcyjnoci produktw na rynkach globalnych. Jest to element, ktry wduym stopniu warunkuje atrakcyjno tej dziedziny dziaalnoci. Wikszo badanych przedsibiorcw nie eksportuje swoich wyrobw na rynki zagraniczne. Przedsibiorstwo, ktre tak aktywno zadeklarowao produkty swoje sprzedaje odbiorcom zLitwy iUkrainy. Zkolei import prowadzony by przez wiksz liczb podmiotw, lecz nadal znaczc przewag miay firmy nie sprowadzajce towarw zzagranicy. Firmy importujce produkty korzystay zoferty dostawcw zWoch, Niemiec iUSA. Atrakcyjno inwestycyjna sektora produkcji wyrobw zgumy, jak wynika zopinii badanych, zwizana jest przede wszystkim zzapotrzebowaniem na produkty na rynku krajowym. Uwarunkowania atrakcyjnoci inwestycyjnej stanowi take konkurencja zagraniczna. Paszczyzny natenia konkurencji wskazuj, i najczciej przebiega na polu wyrnienia wyrobw przez jako i mark. Istnieje zatem wiele niezagospodarowanych obszarw, ktre stanowi mog atrakcyjne terytorium dla inwestorw. Grupy strategiczne Przedstawione opracowanie studium przypadku dla przedsibiorstw bdcych reprezentantami sektora produkcji wyrobw z gumy pozwolio okreli uwarunkowania i natenie rywalizacji oraz rdo przewag konkurencyjnych nielicznej grupy przedsibiorstw. Przedstawione powyej wyniki bada nie pozwoliy wyoni strategicznych grup przedsibiorstw, rywalizujcych w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania. Wszyscy badani przedsibiorcy stanowi zatem jednolit grup strategiczn sektora produkcji wyrobw zgumy. Grupa przedsibiorstw sektora produkcji wyrobw zgumy studium przypadkw Przedstawiciele sektora produkcji wyrobw zgumy, uczestniczcy wbadaniu reprezentowali prywatn form wasnoci, najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, oraz reprezentujcy spki handlowe ispki zo.o. Aktywno gospodarcza, prowadzona przez badane przedsibiorstwa obejmowaa dziaalno produkcyjno-handlowo-usugow. Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb, maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw oraz firm rednich zatrudniajcy od 50 do 249 osb. Najwiksz rynkow wartoci produktu jest przede wszystkim jako oferty, atrakcyjna wstosunku do jakoci cena oraz rozpoznawalno marki na rynku. Odbiorcami wysokiej jakoci oferty s klienci krajowi oraz znacznie mniej liczni nabywcy zagraniczni. Niezbdne do produkcji zasoby przedsibiorstwa nabywaj gwnie od polskich kontrahentw. Wmniejszym stopniu dostawcami s firmy zagraniczne. Zasobami pracy, jakimi dysponuj przedsibiorstwa s gwnie osoby z wyksztaceniem rednim oglnoksztaccym/technicznym oraz zasadniczym zawodowym. Najwysz wartoci zatrudnionych pracownikw s umiejtnoci iich dowiadczenie zawo-
dowe. W okresie ostatniego roku nie nastpiy znaczce zmiany wpoziomie zatrudnienia. Stay poziom utrzyma si wwikszoci badanych przedsibiorstw, natomiast w pozostaych nastpi wzrost liczby osb zatrudnionych. Zatrudniajc pracownikw przedsibiorcy nie napotykaj na trudnoci zwizane zzatrudnieniem odpowiedniej kadry. Wynika to przede wszystkim z braku wymaganego specyficznego wyksztacenia ikwalifikacji. Specyficzne zasoby, jakimi dysponuj badane przedsibiorstwa to gwnie rodki trwae oraz wysokie rezerwy gotwki. Posiadanie rezerw gotwki niezbdne jest do rozpoczcia ikontynuacji procesu produkcji wyrobw zgumy. Kolejn grup specyficznych aktyww przedsibiorstw tworz zasoby wiedzy chronionej: bazy klientw ikontrahentw, wzory uytkowe oraz nowoczesne rozwizania technologiczne. Zkolei aktywno innowacyjna badanych przedsibiorstw wiadczy o niskim poziomie wprowadzania nowoczesnych rozwiza w przedsibiorstwach. Przewaajca wikszo przedsibiorstw nie wprowadzaa innowacji. Z kolei pozostae przedsibiorstwa najliczniej wprowadziy innowacje produktowe, procesowe imarketingowe. W najmniejszym stopniu konkurencyjno w badanych firmach budowana bya woparciu onowoczesne dziaania organizacyjne. Przedsibiorcy wprowadzajc zmiany oczekiwali podniesienia jakoci oferowanych produktw oraz rozszerzenia oferty firmy. Dostrzegali rwnie szans dotarcia do szerszej grupy odbiorcw oraz umocnienia pozycji firmy na rynku. Specyficzne zasoby oraz innowacyjne rozwizania tworz uwarunkowania paszczyzn rywalizacji pomidzy przedsibiorcami. Umiarkowane natenie rywalizacji pomidzy konkurentami produkujcymi wyroby zgumy przebiega na paszczynie wyrnienia wyrobw przez jako imark. Zbliony poziom pozostaych czynnikw budowania przewag konkurencyjnych wiadczy oniskim nateniu konkurencji wrd badanych przedsibiorstw. Rozpoczcie dziaalnoci zwizane jest z koniecznoci poniesienia wysokich nakadw kapitau. Sukces firmy determinowany jest jednak w wikszym stopniu niematerialnymi aktywami przedsibiorstw: dowiadczeniem, mark oraz lojalnoci klientw. Wprzypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, poniesione wysokie nakady na technologie oraz dowiadczenie ikapita kliencki utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci zuwagi na ich niewymiern warto. Budowanie relacji z odbiorcami produktu zaley od liczby wanych klientw oraz znaczenia i wartoci produktu dla odbiorcy. Nie bez znaczenia dla poziomu ceny ma rwnie dochd nabywcy. Pomimo rangi dochodu nabywcy na ksztatowanie relacji sprzedawca-nabywca, dostpno substytutw nie wpywa wwysokim stopniu na cen produktu. Rwnie koszt zmiany dostawcw nie daje moliwoci nabywcom oddziaywania na wysoko ceny produktu. Dostawcy towarw, jako inna kategoria partnerw, posiadaj stosunkowo wysok si przetargow zuwagi na ograniczon liczb dostawcw na rynku oraz due znaczenie jakoci dostaw dla produktu. wiadczy otym rwnie brak lub niewielki wpyw substytucyjnych produktw na wybr dostawcy.
85
Strategia rozwoju przedsibiorstw w duym stopniu powizana jest zuwarunkowaniami konkurencyjnoci na rynku producentw gumy. Umiarkowane tempo wzrostu wbrany, stosunkowo wysokie znaczenie zasigu dziaania oraz wysokiej lojalnoci klientw irozpoznawalnoci marki na rynku powoduje, i przedsibiorstwa podejmuj aktywno na tych obszarach, ktre s paszczyzn najwikszego natenia rywalizacji. Uwarunkowania atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora produkcji wyrobw z gumy, zwizane s przede wszystkim z zapotrzebowaniem na produkty na rynku krajowym. Paszczyzny natenia konkurencji wskazuj, i najczciej przebiega ona na polu wyrnienia wyrobw przez jako imark. Istnieje zatem wiele niezagospodarowanych obszarw rywalizacji, ktre stanowi mog atrakcyjne terytorium dla inwestorw.
Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw rednich, zatrudniajcy od 50-249 pracownikw (37,5%), mikro zatrudniajcy od 0 do 9 osb (32,5%) oraz przedsibiorstw maych zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw (30,0%). Produkt Przedsibiorstwa sektora produkcji maszyn iurzdze oferuj na rynku maszyny: rolnicze, czyszczce, do obrbki drewna, przemysowe ipneumatyczne oraz maszyny iurzdzenia dla przemysu: rybnego, spoywczego, transportowego. Produkowane wyroby, wopinii badanych posiadaj wysok jako (97,5%) s konkurencyjne na rynku zuwagi na nisk cen (50,0%) i jednoczenie posiadaj korzystn cen w stosunku do jakoci (45,0%). Cennym kapitaem zasobw konkurencyjnoci produktu badanych przedsibiorstw jest powszechnie znana marka (27,5%) oraz unikatowy charakter (15,0%). Nabywcami produkowanych maszyn iurzdze s odbiorcy krajowi (57,5%) oraz zagraniczni (40,0%). Najmniej liczn grup stanowi odbiorcy lokalni (2,5%). Oferta badanych firm konkuruje przede wszystkim zproducentami krajowymi (70,0%), zagranicznymi (27,5%) i w najmniejszym stopniu z lokalnymi (2,5%). Niezbdne do produkcji surowce i materiay dostarczane s przez dostawcw zrynkw: krajowego (70,0%), zagranicznego (25,0%) oraz regionalnego ilokalnego (po 2,5%). Rynkow warto dbr sprzedawanych wsektorze produkcji maszyn i urzdze tworzy wysoka zdolno konkurowania na rynkach krajowym iwduym stopniu na rynkach zagranicznych. Zasig sprzeday wytwarzanych dbr wskazuje, i konkurencyjno badanych firm ma charakter ponadregionalny. Zasoby ludzkie Najczciej pracodawcy sektora produkcji maszyn iurzdze zatrudniaj pracownikw woparciu oumow na czas nieokrelony (70,0%) oraz okrelony (22,5%). Pracownicy najczciej posiadaj wyksztacenie rednie oglnoksztacce/techniczne (52,8%) oraz rednie zawodowe (30,6%). Liczna grupa przedsibiorcw zatrudnia gwnie osoby zwyksztaceniem wyszym (16,7%). Posiadane przez pracownikw specyficzne kwalifikacje zwizane s przede wszystkim zobsug technik itechnologii produkcyjnych. Zatrudnieni posiadaj uprawnienia do obsugi maszyn iurzdze, wzkw widowych, kwalifikacje spawacza, lusarza, elektromontera. Zasoby pracy tworz rwnie informatycy oraz osoby ze znajomoci jzykw obcych. Zuwagi na przemysow specyfik produkcji, pracownicy badanych przedsibiorstw posiadaj kwalifikacje techniczne oraz czsto wyksztacenie reprezentujce nauki cise. Specyficznym, technicznym kwalifikacjom pracownikw badanych firm towarzyszy wysoka aktywno proedukacyjna. Wiksza grupa firm zatrudnia pracownikw uczestniczcych wustawicznym ksztaceniu (83,8%). Udzia wkursach iszkoleniach finansowany jest najczciej przez pracodawcw (67,6%), ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (10,8%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (5,4%). Wpozostaej grupie firm (16,2%) brak aktyw-
Szanse rozwojowe sektora analiza SWOT dla studium przypadkw

Mocne strony Sabe strony niski stopie aktywnoci innowacyjnej, aktywno na rynkach ponadkrajowych, popyt na rynku krajowym, wysoka dostpno zasobw pracy, wysoka jako produktw, innowacyjno produktowa. brak znaczcych nakadw na B+R, ograniczona liczba dostawcw, konieczno posiadania wysokiego kapitau, rwnie pocztkowego, niski stopie wykorzystania wzorw uytkowych, wynalazkw i patentw, brak moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej. Szanse rozwoju wzrost innowacyjnoci, wzrost nakadw na B+R, dostpno do rodkw z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Zagroenia brak/spadek aktywnoci innowacyjnej, brak/spadek nakadw na B+R, wiksze moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej.
4.5. Sektor produkcji maszyn i urzdze

Produkcja maszyn i urzdze w wojewdztwie warmisko-mazurskim posiada bogate tradycje wieloletniej obecnoci na rynku krajowym irynkach zagranicznych. Wyroby regionalnych producentw ciesz si dobr opini nabywcw oraz posiadaj wyrniajc si mark. Sektor produkcji maszyn iurzdze, utworzyy wbadaniu dziay igrupy wg PKD 2007 wyonione wprocesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: PRODUKCJA MASZYN IURZDZE, GDZIE INDZIEJ NIESKLASYFIKOWANA: Produkcja maszyn oglnego przeznaczenia, Produkcja pozostaych maszyn oglnego przeznaczenia, Produkcja maszyn dla rolnictwa ilenictwa, Produkcja maszyn inarzdzi mechanicznych, Produkcja pozostaych maszyn specjalnego przeznaczenia. Przedstawiciele sektora produkcji maszyn i urzdze, uczestniczcy w badaniu reprezentowali prywatn form wasnoci (96,6%). Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (38,5%), spki handlowe (35,9%), spki zo.o. (20,5%), spki cywilne (2,6%) oraz spdzielnie (2,6%). Aktywno gospodarcza, prowadzona przez badane przedsibiorstwa gwnie obejmowaa dziaalno produkcyjn (52,5%), produkcyjnousugow (22,5%) oraz produkcyjno-handlowo-usugow (12,5%).
86
noci proedukacyjnej pracownikw pracodawcy uzasadniali brakiem takich potrzeb. Wysoki odsetek przedsibiorstw zatrudniajcych pracownikw uczestniczcych wustawicznym ksztaceniu wskazuje, i praca wprzedsibiorstwach produkujcych maszyny i urzdzenia zwizana jest z posiadaniem wysokich kwalifikacji technicznych. Liczna grupa pracodawcw nie napotyka na problemy wprocesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (45,0%). W przypadku pozostaej grupy problemy zzatrudnieniem kadry zwizane s zbrakiem na rynku pracy osb oodpowiednich kwalifikacjach zawodowych (30,0%) oraz umiejtnociach idowiadczeniu (7,5%). Wczasie naboru na stanowiska pracy pojawiaj si rwnie kandydaci, ktrzy maj zbyt wysokie oczekiwania pacowe (7,5%). Zatrudnienie wbadanym sektorze zwizane jest zobsug maszyn iurzdze. Wymaga specjalistycznego wyksztacenia oraz umiejtnoci i kwalifikacji zawodowych. W opinii uczestniczcych w badaniu przedsibiorcw rynek pracy dysponuje ograniczonymi zasobami pracy, odpowiadajcymi potrzebom produkcji maszyn iurzdze. Deklaracje te potwierdza wysoki poziom przedsibiorstw, ktrych pracownicy uczestnicz wkursach iszkoleniach. Poziom zatrudnienia blisko poowy badanych przedsibiorstw nie zmieni si w okresie ostatniego roku (48,8%). Stan zatrudnienia liczniejszej grupy pracodawcw zwikszy si (37,8%) ni zmniejszy (10,8%). Zasoby pracy w sektorze produkcji maszyn i urzdze wyposaone s w specyficzne kwalifikacje i umiejtnoci zawodowe. Zatrudnieni pracownicy posiadaj szeroki zakres wiedzy iumiejtnoci technicznych, ktre zwizane s zprocesem produkcji. Rynek pracy posiada ograniczone moliwoci zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcw sektora produkcji maszyn iurzdze, co zkolei wpywa na wysoki poziom przedsibiorstw, wktrych pracownicy dostosowuj swoje kwalifikacje uczestniczc wkursach i szkoleniach. Stan zatrudnienia prawie poowy przedsibiorstw nie zmieni si w ostatnim czasie. Pozostali pracodawcy czciej zwikszali zatrudnienie ni dokonywali redukcji etatw. Inne specyficzne zasoby Najwaniejszym specyficznym zasobem sektora produkcji maszyn i urzdze s rodki trwae (95,0%) oraz surowce (45,0%). rodki trwae tworz specjalistyczne maszyny i urzdzenia, oraz budynki ilokale, wymagajce dostosowania technicznego zuwagi na funkcjonalno wprocesie produkcji (magazyny, hale produkcyjne). W opinii najliczniejszej grupy badanych s one atwo dostpne na rynku (89,5%). Surowce wykorzystywane przez badane przedsibiorstwa to rnego rodzaju elementy do produkcji maszyn iurzdze, materiay metalowe oraz drewno, ktrych dostpno na rynku nie jest ograniczona (88,2%). Jak wynika zdeklaracji badanych (20,0%) dziaalno produkcyjna wsektorze wymaga posiadania wfirmie duych rezerw gotwki. Wiedz chronion gromadzi ponad poowa badanych firm (67,5%). Specyficzny zasb przedsibiorstw tworz gwnie bazy klientw (45,0%) oraz kontrahentw (30,0%), nowoczesne rozwizania technologiczne (22,5%), marketingowe (12,5%) oraz organizacyjne (10,0%). Najmniej licznie respondenci deklarowali, i chronione zasoby wiedzy tworz patenty iwynalazki (po 7,5%)
oraz wynalazki (5,0%). Przedstawiciele pozostaych firm (32,5%) nie zadeklarowali posiadania wfirmach aktyww wpostaci wiedzy chronionej. Warto specyficznych zasobw: rodkw trwaych, surowcw, informacji oraz wiedzy chronionej stanowi najwaniejsze narzdzie budowania przewag konkurencyjnych wsektorze produkcji maszyn iurzdze. Najwaniejszym specyficznym zasobem sektora produkcji maszyn i urzdze jest infrastruktura techniczna oraz nieruchomoci. Nie bez znaczenia jest posiadanie wysokich rezerw gotwki, ktre wprzypadku produkcji pozwalaj utrzyma rwnowag finansow izabezpieczy regulowanie kosztw inalenoci firmy. Zasoby wiedzy chronionej, wnajwikszym stopniu kreuj bazy klientw ikontrahentw oraz nowoczesne rozwizania technologiczne. Innowacyjno Aktywno innowacyjna stanowi narzdzie budowania przewagi na rynku ponad poowy (60,0%) badanych przedsibiorstw sektora produkcji maszyn iurzdze. Najliczniej przedsibiorcy modyfikowali wytwarzany produkt (57,5%) oraz wprowadzali na rynek nowy (37,5%). Pozostae kategorie innowacji: procesowe, marketingowe oraz organizacyjne podnosiy warto bardzo nielicznej grupy przedsibiorstw. Powodem wprowadzenia innowacji w badanych firmach bya ch podniesienia jakoci wytwarzanych dbr oraz rozszerzenia oferty firmy (po 62,5%). Przedsibiorcy, wprowadzajc nowoczesne rozwizania dostrzegali szans umocnienia pozycji firmy na rynku (37,5%) oraz rozszerzenia terytorium dziaania (16,7%). Poziom prowadzonych dziaa innowacyjnych wsektorze produkcji maszyn iurzdze, na tle innych sektorw, wskazuje na stosunkowo wysok ich aktywno wzakresie wdraania nowoczesnych zmian. Najczciej wdraane innowacje podnosiy jako produktu. Najliczniej przedsibiorstwa wprowadzay nowy lub ulepszony produkt. Kierunek iskala aktywnoci innowacyjnej wskazuje na due natenie rywalizacji na paszczynie jakoci produkowanych maszyn iurzdze. Zkolei niedoceniane jest znaczenie innowacji procesowych, marketingowych iorganizacyjnych. Natenie konkurencji wsektorze Uczestnicy badania najwiksze znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji przedsibiorstwa nadali sprawnemu zarzdzaniu oraz organizacji pracy (po 30%). Nastpnie, jako istotne w osiganiu wysokich rezultatw firmy, uznane zostay systemy jakoci (20,0%) oraz zarzdzanie procesami (10,0%). Najmniejszy wpyw na budowanie konkurencyjnej pozycji firmy maj systemy i sieci komunikacji wewntrznej (9,5%). Wskazane rangi wewntrznych czynnikw kreujcych konkurencyjn pozycj firmy na rynku wynika ze specyfiki organizacji pracy w przedsibiorstwach produkcyjnych. Pomimo duego powizania pomidzy etapami procesu produkcji, szeroki przepyw informacji pomidzy pracownikami nie jest konieczny. Istotne s natomiast zarzdzanie isystemy organizacyjne. Jak wynika zbada, sektor produkcji maszyn iurzdze charakteryzuje si bardzo wysokim nateniem rnorodnoci instrumentw konkurowania. Funkcjonowanie na rynku produkcji maszyn
87
i urzdze zwizane jest z posiadaniem kapitau finansowego, szczeglnie zuwagi na koszty stae dziaalnoci (77,5%). Pomimo wysokiego tempa wzrostu popytu (52,2%) na produkowane wyroby, liczba konkurentw na rynku jest dua (77,5%). Strategia dziaania badanych przedsibiorstw jest wduym stopniu uzaleniona od taktyki firm konkurencyjnych (67,5%). Liczna konkurencja, zaleno dziaania od taktyki konkurencji powoduje, i przedsibiorstwa przewag na rynku buduj czsto woparciu ozrnicowanie produktw (56,4%). Ocena poziomu narzdzi budowania przewag konkurencyjnych wskazuje, i przedsibiorcy najczciej podejmuj dziaania wyrniajce produkowane maszyny iurzdzenia jakoci. Jak wynika zdeklaracji badanych, jako produkowanych dbr jest wysza ni oferuje konkurencja (52,5%). Zgodnie zprzeprowadzon przez badanych ocen, wporwnaniu do konkurencji, ich przedsibiorstwa charakteryzuje taki sam poziom: ceny (75,0%), wizerunku firmy (57,5%), marki produktu (65,0%), warunkw patnoci (97,4%), czstotliwoci wprowadzania nowych produktw (87,5%), terminowoci dostaw (82,1%), reklamy i promocji sprzeday (80,0%), dogodnej dla klientw sieci dystrybucji (95,0%), obsugi klienta (75,0%) oraz jakoci usug posprzedanych (79,5%). Natenie konkurencji w sektorze produkcji maszyn i urzdze wskazuje na bardzo siln rywalizacj zuwagi na jako oferowanych na rynku produktw. Pomimo wzrastajcego popytu na maszyny iurzdzenia, odczucie obecnoci konkurencji jest wysokie adziaania przedsibiorstw s silnie uzalenione od taktyki konkurencji. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia iwyjcia wsektorze produkcji maszyn iurzdze zwizane s z charakterem posiadanych przez przedsibiorstwa zasobw. Najczciej, jak wynika zdeklaracji badanych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku zwizane jest zdostpem do nowych technologii (80,0%), identyfikacj marki, lojalnoci nabywcw (80,0%), efektem dowiadczenia (77,5%) oraz stopniem zrnicowania produktw (70,0%). W duym stopniu zaley od taktyki dziaa innych firm (67,5%), posiadanych nakadw kapitau (65,0%), wysokoci kapitau pocztkowego (62,5%), dostpnoci zaopatrzenia (61,5%), korzyci wynikajcych z zasigu dziaania (60,0%), dostpu do kanaw dystrybucji (57,5%) oraz wyspecjalizowanych zasobw (55,0%). Podzielone zdanie wyrazili badani na temat wpywu na pozycj przedsibiorstwa kosztu zmiany dostawcw oraz barier administracyjno-prawnych, spoecznych ipolitycznych. Wejcie na rynek wsektorze produkcji maszyn iurzdze zwizane jest przede wszystkim z rywalizacj z wieloma technicznymi, ekonomicznymi istrategicznymi wyznacznikami konkurencyjnoci. Konkurencyjna pozycja przedsibiorstw wnajwikszym stopniu warunkowana jest dostpem do nowoczesnych technologii, mark, dowiadczeniem oraz stopniem zrnicowania produktu. Bardzo istotne jest rwnie posiadanie wysokiego kapitau, wtym rwnie pocztkowego oraz niezalenoci dziaania od strategii stosowanych przez konkurencj. W przypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, poniesione wysokie nakady na wyspecjalizowane zasoby, zdobyte dowiadczenie oraz kapita kliencki uwarunkowany lojalnoci wobec marki, utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci.
Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami dbr oferowanych przez przedsibiorstwa sektora produkcji maszyn iurzdze s najczciej stali klienci, ktrzy oczekuj wysokiej jakoci produktu (52,5%). Jak wynika z bada odbiorcy s lojalni, gdy zmiana dostawcy wie si z wysokimi kosztami (50,0%). Bardzo czsto stanowi liczn lub zorganizowan grup wsplnie dokonujc zakupw (27,5%) oraz zakupujc towar po cenach hurtowych (30,0%). Relacje z nabywca ksztatuj najsilniej dwa czynniki. Pierwszym jest dostpno na rynku produktw substytucyjnych (72,5%), drugim znaczenie produktu dla nabywcy (71,8%). Na warunki zawieranych umw wmniejszym stopniu wpywaj rwnie: dochd nabywcy (62,5%) oraz liczba wanych odbiorcw (52,5%). Zrnicowane opinie wyrazili badani przedsibiorcy na temat kosztu zmiany dostawcw, zagroenia wpywu na wysoko ceny ze strony nabywcy oraz zagroenia ze strony firm jako czynnikw przyczyniajcych si do okrelenia warunkw umowy sprzeday. Jak wynika z opinii przedsibiorcw, moliwoci oddziaywania nabywcw na warunki sprzeday s stosunkowo wysokie. Warunki sprzeday znaczco ksztatuje dostpno do produktw substytucyjnych oraz znaczenie produktu dla odbiorcy. Czynniki te s istotnymi determinantami siy przetargowej nabywcw, tym bardziej i na rynku funkcjonuje wiele konkurencyjnych firm aliczba znaczcych odbiorcw jest istotnym elementem budowania konkurencyjnej pozycji przedsibiorstw wsektorze produkcji maszyn iurzdze. Dostawcami surowcw imateriaw dla przedsibiorstw produkujcych maszyny iurzdzenia s najczciej podmioty dziaajce woparciu osprzeda hurtow (62,5%). Dostawcami licznej grupy badanych, s natomiast kontrahenci rozproszeni ijest ich na rynku wielu (12,5%). Badani wyrazili rwnie odmienne opinie na temat liczby idostpnoci dostawcw oferujcych surowce imateriay. W najwikszym stopniu ich liczba jest ograniczona (55,0%), jednak liczna grupa przedsibiorcw zadeklarowaa, i jest ich wielu imoliwe jest negocjowanie warunkw umowy (25,0%). Produkty oferowane przez dostawcw czsto s jednolite (15,0%), adla wielu przedsibiorcw koszt zmiany dostawcy jest wysoki. Znaczc si przetargow w relacji: kupujcy dostawca w sektorze produkcji maszyn i urzdze posiadaj dostawcy. rdem zdolnoci wpywu na warunki umowy jest przede wszystkim ograniczona na rynku liczba hurtownikw oraz wprzypadku wielu przedsibiorstw wysoki koszt zwizany ze zmian dostawcy. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Przedsibiorstwa produkcji maszyn i urzdze budujc konkurencyjn pozycj na rynku stosoway instrumenty strategii kosztowej, wyrnienia oraz koncentracji. W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, przedsibiorstwa przede wszystkim ponosiy nakady na maszyny iurzdzenia (57,5%), zwikszajc wydajno procesu produkcji. Poszukiwane byy rwnie moliwoci obnienia kosztw poprzez pozyskanie i wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowizujcych na nim praw (50,0%) oraz kontrol kosztw bezporednich i oglnych (15,0%). Przedsibiorcy obniali rwnie koszty
88
poprzez pomijanie klientw oznaczeniu marginalnym (2,5%) oraz ograniczali lub wstrzymywali wydatki na badania i rozwj B+R (3,0%). Wyrnienie produktu na rynku, opierao si przede wszystkim na pozyskaniu lojalnoci klientw (50,0%), prowadzeniu dziaa marketingowych, promocyjnych (15,0%) oraz ponoszeniu nakadw na B+R i wykorzystaniu w produkcji wysokiej jakoci surowcw imateriaw (po 7,5%). Realizacja strategii koncentracji opieraa si na rozszerzeniu grupy odbiorcw (22,5%) oraz wejciu na nowy rynek, terytorium (10,0%). Najmniej licznie wprowadzany by produkt wysokiej jakoci (2,5%). Najwiksz barier wrozwoju badanych przedsibiorstw, wopinii respondentw jest sytuacja gospodarki wkraju ina wiecie. Wzrost kosztw dziaania firmy wwyniku inflacji (60,0%) zadeklarowaa ponad poowa badanych firm. W wysokim stopniu odczuwalne jest zagroenie wejcia firm konkurencyjnych na terytorium dziaania przedsibiorstw (25,0%) oraz opnienie technologiczne (25,0%). Barier wbudowaniu konkurencyjnej pozycji przedsibiorstw jest rwnie pojawiajce si na rynku naladownictwo (20,0%). Dziaania prowadzone w celu uzyskania korzystnego wyniku przedsibiorstw, wskazuj, i najczciej firmy handlowe zwikszaj wielko sprzeday (53,8%), ograniczaj poziom kosztw prowadzonej dziaalnoci (23,1%) oraz rnicuj asortyment sprzeday (17,9%). Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsibiorstwa w duym stopniu powizane s z uwarunkowaniami konkurencyjnoci w sektorze. Dua liczba konkurentw na rynku, znaczenie wpywu na warunki umowy zarwno ze strony odbiorcw jak idostawcw oraz pojawiajce si substytuty inaladownictwo powoduje, i przedsibiorstwa w tym sektorze konkurencyjno buduj najczciej w oparciu o strategi kosztow. Najczciej zwikszaj wydajno procesu produkcji poprzez ponoszenie nakadw na maszyny i urzdzenia oraz pozyskanie iwykorzystanie wiedzy na temat rynku iobowizujcych na nim praw. Atrakcyjno inwestycyjna Jak wynika z bada, najwikszym walorem prowadzenia dziaalnoci wsektorze produkcji maszyn iurzdze jest popyt na rynku krajowym (40,0%) oraz zagranicznym (22,5%). Pomimo koniecznoci posiadania wysokich nakadw kapitau, rwnie pocztkowego, respondenci uznali infrastruktur techniczn (22,5%) oraz odpowiedni park maszynowy (20%) za jeden zczynnikw sprzyjajcych inwestycjom wsektorze. Jak wynika zbada rodki trwae, wykorzystywane przez przedsibiorstwa produkujce maszyny i urzdzenia s w wikszoci atwo dostpne na rynku. W opinii 15% badanych brana nie jest atrakcyjna inwestycyjnie. Nieliczna grupa przedsibiorcw nie prowadzi dziaa eksportowych (37,5%). Ponad poowa (62,5%) sprzeda prowadzi na terenie Niemiec, Ukrainy, Danii, Francji, Holandii, Norwegii, Rosji, Biaorusi, Litwy, otwy, Australii, Azji, Belgii, Chin, Czech, Egiptu, Finlandii, Hiszpanii, Japonii, Kataru, Rumunii, Szwajcarii iUSA. Zkolei mniej-
szy odsetek firm produkujcych maszyny iurzdzenia zadeklarowaa import surowcw, materiaw zzagranicy. Firmy importujce produkty (40%) korzystay zoferty dostawcw zNiemiec, Chin, Anglii, Danii, Francji, Holandii, Indii, Norwegii, USA iWoch. Atrakcyjno inwestycyjna sektora produkcji maszyn i urzdze, jak wynika z opinii badanych, zwizana jest przede wszystkim zpopytem na rynku krajowym izagranicznym. Kierunek wymiany handlowej z zagranic wskazuje, i wiksza jest aktywno eksportowa ni prowadzony import. Jest to czynnik, ktry wnajwikszym stopniu sprzyja atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora. Grupy strategiczne Wsektorze produkcji maszyn iurzdze przedsibiorstwa konkuruj na rynku przede wszystkim woparciu ojako wytwarzanych dbr, dowiadczenie ikapita klientw. Bardzo zblione uwarunkowania tworzenia przewag konkurencyjnych charakteryzuj dominujc grup przedsibiorstw w sektorze. Przedstawione powyej wyniki bada nie pozwoliy wyoni strategicznych grup przedsibiorstw, rywalizujcych w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania. Wszyscy badani przedsibiorcy stanowi zatem jednolit grup strategiczn sektora produkcji maszyn iurzdze.
Szanse rozwojowe sektora analiza SWOT

Mocne strony Sabe strony konieczno posiadania wysokiego kapitau, rwnie pocztkowego, aktywno na rynkach ponadkrajowych, popyt na rynku krajowym, wysoka jako produktu, znana marka, innowacyjno produktowa, wysoko pracy. wykwalifikowane zasoby niski stopie wykorzystania wzorw uytkowych, patentw i wynalazkw, niski stopie aktywnoci innowacji marketingowych i organizacyjnych, obnianie nakadw na B+R, ograniczona liczba dostawcw, brak moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej, ograniczony dostp do wyspecjalizowanych kwalifikacji na rynku pracy. Szanse rozwoju wzrost innowacyjnoci, wzrost nakadw na B+R, dostpno do rodkw z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, wysza aktywno w zakresie marketingu. Zagroenia brak/spadek aktywnoci innowacyjnej, brak/spadek nakadw na B+R, wiksze moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej, niska aktywno w zakresie marketingu.
4.6. Sektor budowlany

Jedn zdynamicznie rozwijajcych si gazi gospodarki wwojewdztwie warmisko-mazurskim jest budownictwo. Jest to sektor, wktrym wlatach 2005-2009 nastpi wyrany wzrost poziomu rozwoju. Warto sprzedanych towarw imateriaw wsekcji womawianym okresie zwikszya si o41,7%. Przecitne zatrudnienie wbudownictwie wtym czasie zwikszyo si o29,3%, natomiast przecitne wynagrodzenie o24,6%. Woparciu oprzeprowadzony wbadaniu proces identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy dziaalno budownictwa uznana zostaa za kluczow ijednoczenie wysokiej szansy ga gospodarki. Sektor budowlany, utworzyy dziay igrupy wg PKD 2007:
89
ROBOTY BUDOWLANE ZWIZANE ZE WZNOSZENIEM BUDYNKW: Realizacja projektw budowlanych zwizanych ze wznoszeniem budynkw, Roboty budowlane zwizane ze wznoszeniem budynkw mieszkalnych iniemieszkalnych; ROBOTY ZWIZANE Z BUDOW OBIEKTW INYNIERII LDOWEJ IWODNEJ: Roboty zwizane zbudow drg koowych iszynowych, Roboty zwizane z budow rurocigw, linii telekomunikacyjnych ielektroenergetycznych, Roboty zwizane zbudow pozostaych obiektw inynierii ldowej iwodnej; ROBOTY BUDOWLANE SPECJALISTYCZNE: Rozbirka iprzygotowanie terenu pod budow, Wykonywanie instalacji elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych ipozostaych instalacji budowlanych, Wykonywanie robt budowlanych wykoczeniowych, Pozostae specjalistyczne roboty budowlane. Przedstawiciele sektora budowlanego, uczestniczcy wbadaniu reprezentowali prywatn form wasnoci (75,1%) oraz jednostki publiczne (24,9%). Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (35,4%), spki z o.o. (33,1%), spki handlowe (14,4%), spki cywilne (12,7%) oraz spdzielnie (3,9%). Aktywno gospodarcza, prowadzona przez badane przedsibiorstwa obejmowaa gwnie dziaalno usugow (73,5%), usugowo-produkcyjn (11,6%) i produkcyjno-handlowo-usugow (6,6%). Uczestnicy reprezentowali podmioty mikro - zatrudniajce od 0 do 9 osb (37,0%), przedsibiorstwa mae - zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw (po 39,8%), rednie zatrudniajce od 50 do 249 pracownikw (22,1%) oraz nielicznie firmy due (1,1%). Produkt Oferta produktowa badanych podmiotw obejmowaa peen zakres usug zwizanych z usugami budowlanymi. Badane przedsibiorstwa oferoway na rynku usugi zwizane z budow drg i mostw, budow sieci telekomunikacyjnych i budow domw, wtym rwnie zdrewna oraz wykonanie elewacji oraz prace dekarskie i brukarskie. Zasig sprzeday produktw przedsibiorstw budowlanych wskazuje na bardzo zrnicowane terytorialnie grupy odbiorcw. Usuga wykonywana jest na rynku lokalnym (34,3%), regionalnym (24,3%), krajowym (30,4%) oraz ponadkrajowym (11,0%). Jak wynika z opinii respondentw, usugi badanych przedsibiorstw wyrniaj si wysok jakoci (76,7%), nisk cen (57,2%) oraz korzystn relacj ceny do jakoci (48,9%). Pozacenowe walory oferty budowlanej na rynku to powszechnie znana marka (15,6%) oraz unikatowo (10,6%). Niewielka liczba deklaracji oupodobnieniu usugi do oferty przedsibiorstw posiadajcych znan mark (3,9%) wiadczy owysokiej dbaoci owypracowanie indywidualnego wizerunku firmy. Najsilniejsz konkurencj produktu badanych przedsibiorstw s firmy dziaajce na terenie caego kraju (40,4%), podmioty lokalne (24,2%), regionalne (22,5%) oraz zagraniczne (12,9%).
Struktura zasigu geograficznego dostawcw produktw iwyrobw dla sektora budowlanego jest wysoce zrnicowana. Kontrahentami s najczciej podmioty dziaajce na terenie caego kraju (36,0%), firmy lokalne (28,6%), regionalne (23,6%) oraz ponadkrajowe (11,8%). rdem konkurencyjnoci usug budowlanych, wopinii respondentw jest przede wszystkim niska cena, jako i jednoczenie cena atrakcyjna w stosunku do jakoci. Wiele firm posiada rozpoznawaln mark, nieliczne opieraj sw dziaalno na naladownictwie znanych marek. Odbiorcami konkurencyjnej cenowo iwysokiej jakoci usug s niemal wrwnym stopniu klienci krajowi, lokalni, jak i regionalni. Oferta przedsibiorstw znajduje odbiorcw rwnie poza granicami kraju. Niezbdne do wykonania usugi zasoby dostarczane s przez kontrahentw krajowych, lokalnych, regionalnych oraz mniej licznie zagranicznych. Najwaniejszymi konkurentami badanych przedsibiorstw s podmioty dziaajce na terenie caego kraju. Zasoby ludzkie Wrd badanych przedsibiorstw budowlanych dominujc form zatrudnienia pracownikw jest umowa o prac na czas nieokrelony (52,5%) oraz okrelony (32,6%). Najmniej licznie pracodawcy zatrudniali pracownikw na umow zlecenie (2,2%) oraz umow odzieo (1,2%). Deklaracje badanych, nie wykazay duego wpywu sezonowoci usug na zatrudnienie. Jak wynika z deklaracji badanych, wrd pracujcych dominuje najczciej wyksztacenie rednie oglnoksztacce/techniczne (47,5%), zasadnicze zawodowe (33,1%) oraz wysze (11,3%). Nieliczni zatrudnieni ukoczyli szko policealn (1,9%). Wprzypadku grupy 6,3% firm w rwnym stopniu pracownicy posiadaj wyksztacenie wysze izawodowe oraz wysze ipodstawowe. Posiadane przez pracownikw kwalifikacje zwizane byy ze specyfik wykonywanych usug. Legitymowali si uprawnieniami: zbrojarza, obsugi wzkw widowych, montau wiatowodw, kierowania pojazdami samochodowymi - prawo jazdy rnych kategorii, spawacza, do wywierce, elektrycznymi, palacza, elektronicznymi, ciesielskimi, obsugi maszyn iurzdze, uprawnieniami do kierowania ruchem drogowym. Jak wynika zbada, wan cech zatrudnianych pracownikw, nie zwizan bezporednio z kwalifikacjami zawodowymi, jest due dowiadczenie zawodowe. Wysoko wyspecjalizowanym i specyficznym kwalifikacjom oraz umiejtnociom pracownikw sektora budowlanego towarzyszya dua aktywno w ustawicznym ksztaceniu. W przewaajcej grupie badanych firm (64,4%) pracownicy uczestniczyli wustawicznym ksztaceniu. Udzia wkursach iszkoleniach finansowany by gwnie przez pracodawcw (64,4%), mniej licznie
90
ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (8,1%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (1,3%). W pozostaej grupie firm (28,8%) brak aktywnoci wtym zakresie pracodawcy uzasadniali brakiem potrzeb, czasu, pienidzy oraz informacji na temat oferty szkoleniowej. Pomimo duej specjalizacji zasobw pracy niemal poowa firm nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (49,7%). Mniej licznie pracodawcy deklarowali brak na rynku pracy osb oodpowiednich kwalifikacjach zawodowych (13,3%) oraz posiadajcych niezbdne umiejtnoci idowiadczenie zawodowe (9,9%). Zbyt due oczekiwania pacowe kandydatw (1,7%) stanowiy przeszkod w przypadku niewielu pracodawcw. Niemal poowa badanych przedsibiorstw utrzymaa stay poziom zatrudnienia (51,9%) na przestrzeni ostatniego roku. Stan zatrudnienia obecnego w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego wrd liczniejszej grupy pracodawcw zwikszy si (27,5%) ni zmniejszy (14,4%). Zasoby pracy wsektorze budowlanym to cenne niematerialne aktywa przedsibiorstw. Pracownicy posiadaj bardzo zrnicowany poziom wyksztacenia i wysoko wyspecjalizowane kwalifikacje zawodowe. Charakteryzuj si wysokim dowiadczeniem, ktre pracodawcy uznali za specyficzny w przedsibiorstwach zasb. W okresie ostatniego roku nie nastpiy znaczce zmiany w poziomie zatrudnienia. Stay poziom utrzyma si wwikszoci badanych przedsibiorstw. Pozostali pracodawcy znacznie czciej zatrudniali nowych pracownikw ni redukowali miejsca pracy. Inne specyficzne zasoby Najwaniejszym specyficznym zasobem przedsibiorstw sektora budowlanego (87,2%) s rodki trwae: aparatura specjalistyczna, urzdzenia hydrauliczne, rusztowania, rodki transportu, przyczepy samochodowe, urzdzenia do produkcji iobrbki drewna oraz sprzt biurowy. W opinii wikszoci badanych s one atwo dostpne na rynku (98,1%). Wrwnym stopniu za specyficzne zasoby respondenci uznali surowce izasoby informacji (po 37,8%). Surowce charakterystyczne dla sektora budowlanego to gwnie materiay budowlane, drewno, kable iwiatowody oraz armatura hydrauliczna, ktre s oglnie dostpne na rynku. rdem informacji s najczciej atwo dostpne cenniki, reklama i ogoszenia. Jak wynika z deklaracji nielicznej grupy badanych (2,2%) dziaalno ich przedsibiorstw wymaga posiadania wfirmie duych rezerw gotwki. Specyficzne aktywa niematerialne przedsibiorstw w postaci wiedzy chronionej kreowane s przez blisko poow badanych przedsibiorstw (41,7%). Najliczniej wykorzystywane ichronione s wbadanych firmach bazy klientw oraz nowoczesne rozwizania technologiczne (po 18,9%). Innymi zasobami wyrniajcymi sektor budowlany s: wynalazki (7,8%), patenty (4,4%) oraz wzory uytkowe (5,6%). Wysoki poziom wykorzystania w dziaalnoci rodkw trwaych, wymaga wysokich nakadw kapitau, przede wszystkim pocztkowego. Dostpno do specyficznych zasobw: rodkw
trwaych, surowcw, informacji nie rnicuje szans budowania przewag konkurencyjnych wsektorze. Tworzone przez przedsibiorstwa zasoby wiedzy chronionej: bazy klientw, nowoczesne rozwizania technologiczne oraz wynalazki, wzory uytkowe ipatenty wytyczaj natomiast kierunek rywalizacji wsektorze. Innowacyjno Ponad poowa badanych przedsibiorstw budowlanych (52,%) nie wprowadzia nowych rozwiza o charakterze innowacyjnym. W przedsibiorstwach, ktre aktywno tak zadeklaroway (47,8%) najczciej wprowadzane byy innowacje produktowe w postaci udoskonalenia produktu lub usugi (30,0%), wprowadzenia na rynek nowego produktu lub usugi (16,1%) oraz modyfikacji przynajmniej jednego zproduktw przedsibiorstwa (1,1%). Mniej licznie wprowadzane byy innowacje procesowe, ktre pozwoliy udoskonali proces wykorzystywany wfirmie (13,9%) oraz zpowodzeniem wdroy nowy proces produkcyjny lub wiadczenia usugi (3,3%). Bardzo rzadko wprzedsibiorstwach doskonalone byy metody dostawy lub procesy logistyczne (4,4%). Innowacje organizacyjne oraz marketingowe bardzo rzadko wprowadzane byy wbadanych przedsibiorstwach. Nowoczesne zmiany organizacyjne przedsibiorstw umoliwiy wdroenie nowej lub istotnie zmienionej strategii (4,4%), natomiast marketingowe rozwizania wspieray proces wprowadzenia nowego produktu dziki prowadzeniu bada rynkowych lub marketingowych (1,1%) Kluczowym powodem, dla ktrego przedsibiorcy wprowadzali rozwizania innowacyjne bya ch umocnienia pozycji firmy (59,3%) oraz podniesienie jakoci produktu (39,5%). Wopinii licznej grupy badanych, moliwo rozszerzenia oferty (27,9%) oraz szansa rozszerzenia zakresu terytorialnego dziaania wymagaa wdroenia nowoczesnych rozwiza. Aktywno innowacyjna w sektorze budowlanym wskazuje na wystpujce silne natenie rywalizacji wzakresie jakoci izakresu oferowanych na rynku usug. wiadcz otym wprowadzane zmiany wzakresie produktw iprocesw. Niedostrzegane jest znaczenie innowacji marketingowych iorganizacyjnych, ktre wdraane byy przez nieliczn grup przedsibiorstw. Natenie konkurencji wsektorze Istotne znaczenie wbudowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku budowlanym maj systemy jakoci (39,4%), sprawne zarzdzanie (32,8%) oraz organizacja pracy (11,1%). Nie bez znaczenia, wopinii badanych jest zarzdzanie procesami (13,3%). Rynek usug budowlanych, wopinii wikszoci badanych charakteryzuje si du liczb konkurentw (82,9%), wysokimi kosztami staymi prowadzenia dziaalnoci (62,4%) oraz wysokim stopniem zalenoci taktyki dziaania przedsibiorstw od strategii konkurencji (61,7%). Odmienne opinie wyrazili badani na temat tempa wzrostu popytu wsektorze (wysokie: 47,2%, niskie: 36,1%, umiarkowane: 6,1%) oraz zrnicowania oferty pomidzy konkurentami (due: 32,2%, rednie: 16,1%, brak: 51,1%). Najwaniejszym instrumentem konkurowania wsektorze budowlanym jest jako (68,7%). Wopinii najliczniejszej grupy badanych, taki sam wrd konkurentw na rynku poziom cen (59,8%), wi-
91
zerunek (59,6%), marka (66,3%), warunki patnoci (91,%), czstotliwo wprowadzania nowych produktw (83,1%), terminowo dostaw w stosunku do konkurencji (86,4%), reklama i promocja sprzeday (79,7%), dogodna dla klientw sie dystrybucji (91,%), obsuga klienta (82,7%) oraz jako usug posprzedanych (88,7) nie stanowi rda przewagi konkurencyjnej badanych przedsibiorstw. Przeprowadzona przez respondentw ocena wymienionych instrumentw rywalizacji wskazuje, i poziom tych wartoci wbadanych firmach wodniesieniu do konkurencji jest taki sam. Rywalizacja pomidzy konkurentami w sektorze budowlanym, jak wynika z bada, przebiega na paszczynie jakoci. Pomimo zblionego poziomu pozostaych czynnikw budowania przewag konkurencyjnych natenie konkurencji wrd badanych przedsibiorstw jest wysokie. Silne natenie konkurencji tworzy dua liczba konkurentw na rynku oraz wysoka zaleno taktyki dziaania badanych przedsibiorstw od strategii stosowanych przez konkurencj. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia i wyjcia powizane z si i kierunkami natenia konkurencji oraz charakterem posiadanych przez przedsibiorstwa zasobw i produktw tworz w sektorze budowlanym gwnie: dowiadczenie (83,9%), kapita (71,1%) oraz identyfikacja ilojalno klientw wobec marki (54,4%). Ocena poziomu posiadanej marki izasobw kapitau, wopinii respondentw osigny tak sam warto, jak dysponuje konkurencja. S one rwnie zasobami, ktre znaczco wpywaj na zdobycie konkurencyjnej przewagi wsektorze. Odmiennie oceniali respondenci znaczenie wpywu na dziaalno przedsibiorstwa wyspecjalizowanych zasobw, zaleno taktyki od dziaa innych firm, barier administracyjno-prawnych, spoecznych ipolitycznych, korzyci wynikajcych zzasigu dziaania, stopnia zrnicowania produktw, kosztu zmiany dostawcw, dostpnoci zaopatrzenia, dostpu do kanaw dystrybucji, wysokoci kapitau pocztkowego oraz dostpu do nowych technologii. Ocena natenia wpywu wymienionych czynnikw na dziaalno badanych przedsibiorstw wskazuje, i wumiarkowany sposb czynniki te ksztatuj ich pozycj wsektorze. Jak wynika z bada, wejcie na rynek w sektorze budowlanym zwizane jest z efektem dowiadczenia, lojalnoci klientw wobec dobrej marki oraz posiadaniem wysokiego kapitau. Najwiksz barier w zbudowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku jest rywalizacja z konkurencj, ktra oferujc wysokiej jakoci usug posiada grup lojalnych klientw. W przypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, dowiadczenie oraz kapita kliencki uwarunkowany lojalnoci wobec marki, stanowice niewymiern warto finansow utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami badanych przedsibiorstw budowlanych jest najczciej grupa odbiorcw oczekujcych produktw/usugi wysokiej jakoci (45,3%). Zuwagi na du liczb dziaajcych na rynku firm maj oni moliwo duego wyboru wykonawcy usugi inie s lojalnymi klientami (40,9%). Jednoczenie znaczcy odsetek przedsibiorcw zadeklarowa, i nabywcami produktw s klienci roz-
drobnieni iniezdolni do skoordynowania swoich zakupw (37,6%) oraz nabywcy majcy moliwo duego wyboru produktw ijest im wszystko jedno od kogo kupi (35,4%). Na relacje znabywcami produktu przedsibiorstw budowlanych wnajwikszym stopniu wpywa: znaczenie produktu dla nabywcy (62,8%), liczba wanych klientw (60,0%) oraz dochd (51,1%). Zrnicowane opinie wyrazili badani przedsibiorcy na temat wpywu dostpnoci produktw substytucyjnych, kosztu zmiany dostawcy, wpywu klientw na wysoko ceny oraz zagroenia ze strony innych firm. Jak wynika z bada sia przetargowa nabywcw usug budowlanych jest wysoka. Na rynku funkcjonuje wiele firm, natomiast tempo wzrostu popytu na usugi nie jest wysokie. Nabywcy czsto stanowi sta grup klientw oczekujcych wysokiej jakoci usugi. Pomimo, i wniemal rwnym stopniu stanowi grup rozdrobnionych nabywcw jak te skoordynowanych maj oni du moliwo wyboru wykonawcy. Dostawcami produktw dla przedsibiorstw budowlanych s najczciej podmioty dziaajce w oparciu o sprzeda hurtow (47,8%), jest ich wielu imoliwe jest negocjowanie warunkw zakupu (36,7%). Oferta produktowa dostawcw charakteryzuje si wysokim stopniem jednorodnoci (34,4%). Wypracowane z dostawcami relacje stanowi cenny zasb zuwagi na wysoki koszt zwizany zich wyborem (32,2%). Zmiana dostawcy rwnie pociga za sob wysokie nakady finansowe (23,9%). Za najistotniejszy czynnik wpywajcy na relacje z dostawcami, badani uznali liczb znaczcych nabywcw (56,5%). Ocena dostpnoci substytutw, stopnia zrnicowania produktu dostawcy, ograniczenia moliwoci uzyskania korzystnych warunkw, integracji nabywcw, znaczenia dostaw dla jakoci produktu zrnicoway badanych przedsibiorcw. Podkrelenia wymaga, i wielu jest na rynku dostawcw, ktrzy umoliwiaj zakup produktw na korzystnych warunkach, lecz wprzypadku podmiotw budowlanych cecha ta nie zawsze decyduje ojego wyborze. Dostawcy produktw dla podmiotw budowlanych nie maj duej siy przetargowej. Jest ich wielu ioferuj podobne produkty. Wybr dostawcy nie jest uzaleniony znaczco od moliwoci negocjowania korzystnych warunkw zakupu, lecz od liczby znaczcych odbiorcw. Wypracowane zdostawcami relacje s jednak cennym zasobem firm, gdy koszty wyboru dostawy a take jego zmiany stanowi wysoki koszt przedsibiorstwa. Sia przetargowa dostawcw zagroona jest utrat klientw, wsytuacji ich integracji. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez przedsibiorstwa budowlane opiera si na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej badane przedsibiorstwa stosoway instrumenty strategii kosztowej. Wmniejszym stopniu koncentracji oraz wyrnienia. W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, gwnie przedsibiorstwa inwestoway wmaszyn iurzdzenia (43,3%) oraz szukay oszczdnoci poprzez wykorzystanie wiedzy na temat rynku iobowizujcych na nim praw (30,0%) oraz kontrol kosz-
92
tw bezporednich ioglnych (27,8%). Zkolei wyrnienie produktu na rynku, realizowane byo poprzez pozyskanie lojalnoci klientw (37,2%) oraz prowadzenie dziaa marketingowych, promocyjnych wyrniajcych produkt na rynku (14,4%). Realizacja strategii koncentracji opieraa si na rozszerzeniu grupy odbiorcw (54,4%) oraz objciu dziaaniem nowego terytorium (23,3%). Blisko poowa respondentw (43,3%) nie napotyka na znaczce problemy wbudowaniu pozycji firmy na rynku. Najwiksz barier wrozwoju pozostaych przedsibiorstw jest sytuacja gospodarki wkraju ina wiecie powodujca wzrost poziomu inflacji (37,2%). Kolejne bariery wrozwoju zwizane byy zzagroeniem wejcia firm konkurencyjnych na terytorium dziaania przedsibiorstw (17,2%), naladownictwo konkurencji (11,1%) oraz opnienie technologiczne (6,7%). Dziaania podejmowane przez przedsibiorcw, aby uzyska korzystny wynik dziaalnoci najczciej dotycz obnienia wielkoci kosztw prowadzonej dziaalnoci (36,7%), zwikszaj wielko sprzeday (34,4%) izmniejszaj poziom oferowanych usug (14,4%). Wwielu przedsibiorstwach poszukiwane s rozwizania zmniejszajce obcienia podatkami (9,4%). Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsibiorstwa wduym stopniu powizane s zuwarunkowaniami konkurencyjnoci wsektorze budowlanym. Umiarkowane tempo wzrostu popytu, liczna konkurencja oraz wysokie znaczenie liczby wanych odbiorcw powoduj, i badane przedsibiorstwa najczciej stosuj strategi kosztow. Strategia zrnicowania ikoncentracji stosowana jest znacznie rzadziej. Atrakcyjno inwestycyjna Due natenie konkurencji wsektorze budowlanym, jak wynika zbada przebiega na paszczynie: cena, jako, grupy odbiorcw oraz terytorium. Wysokie bariery wejcia na rynek, zwizane ze specyfik zasobw (np. kapita, dowiadczenie i lojalno odbiorcw) sprawiaj, i 13,3% badanych nie ocenia brany jako atrakcyjnej inwestycyjnie. Liczna grupa przedsibiorcw nie potrafia wskaza czynnikw, ktre determinuj przyciganie inwestycji wsektorze (23,9%). W opinii pozostaych uczestnikw badania, sektor budowlany atrakcyjno inwestycyjn zawdzicza gwnie popytowi na rynku krajowym (37,8%), zgodnoci oferowanych usug z koncepcjami rozwoju miast igmin (22,2%) oraz oglnym warunkom gospodarczym (15,0%). Respondenci wskazujc jako czynnik atrakcyjnoci sektora sprzyjajc sytuacj gospodarcz nie uwzgldniali w tej kategorii kryzysu gospodarczego, lecz sprzyjajce kierunki rozwoju gospodarki. Dostpno rynkw zbytu izaopatrzenia, obejmujcych zarwno rynki lokalne, regionalne jak i krajowy, pomimo licznej konkurencji ma charakter otwarty. Kolejnym walorem sprzyjajcym przyciganiu inwestycji jest dua dostpno zasobw pracy, ktre charakteryzuj si wysokim stopniem specjalizacji zawodowej (10,6%). Wikszo przedsibiorcw nie prowadzi dziaa eksportowych (85,6%). Pozostae podmioty (14,4%) sprzeda prowadz z kon-
trahentami z Anglii, Belgii, Biaorusi, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Litwy, Niemiec, Rosji, Ukrainy iWoch. Nisz aktywno wsppracy zrynkami zagranicznymi wykazuj przedsibiorstwa budowlane w kierunku importu towarw (10,0%). Przewaajca grupa nie importuje produktw zzagranicy (90,0%). Firmy importujce produkty korzystay zoferty dostawcw zNiemiec, Austrii, Chin, Finlandii, Holandii, Danii, Rosji, Sowacji iWoch. Atrakcyjno inwestycyjna sektora budowlanego, jak wynika zopinii badanych, zwizana jest przede wszystkim zpopytem na rynku krajowym oraz kierunkami rozwoju wyznaczonymi w strategiach przez jednostki samorzdu terytorialnego. Inwestycjom sprzyja rwnie dostpno zasobw pracy posiadajcych specyficzne kwalifikacje. Na rynku funkcjonuje wielu dostawcw idostpno niezbdnych do wykonania usugi materiaw iproduktw jest bardzo dua. Odbiorcy s klientami zarwno niezorganizowanymi jak istanowicymi grup zintegrowan wzakupie usug. Ich wpyw na warunki umowy wynika przede wszystkim zosiganego dochodu. Grupy strategiczne W sektorze budowlanym przedsibiorstwa konkuruj na rynku przede wszystkim w oparciu o strategi kosztow. Wykorzystuj rne narzdzia i instrumenty budowania konkurencyjnych przewag na rynku. Okrelenie grup strategicznych w sektorze budowlanym opierao si na poszukiwaniu cech, ktre rnicuj badanych zuwagi na posiadane zasoby, stosowan taktyk dziaania lub zagroenia, na jakie s najbardziej naraone. Analizie poddane zostay rwnie opinie respondentw na temat sytuacji firmy wodniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wzrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg zasigu dziaania zaobserwowane zostay odmienne uwarunkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku. Cech szczeglnie rnicujc badan populacj jest zasig dziaania. Woparciu oanaliz opinii ideklaracji uczestniczcych wbadaniu przedstawicieli sektora budowlanego, zuwagi na zasig dziaania wyrnione zostay 3 grupy strategiczne: lokalne przedsibiorstwa sektora budowlanego regionalne przedsibiorstwa sektora budowlanego, krajowe/ponadkrajowe przedsibiorstwa sektora budowlanego. Grupa [A] przedsibiorstwa lokalne sektora budowlanego Grup Atworz budowlane przedsibiorstwa usugowe, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku lokalnym. Przedstawicielami w badaniu byy podmioty reprezentujce nastpujce formy prawne: osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spki zo. o., spki handlowe, spki cywilne oraz spdzielnie. Specyficzne zasoby lokalnych przedsibiorstw budowlanych kreuj pracownicy posiadajcy najczciej wyksztacenie zasadnicze zawodowe oraz wiedza chroniona wpostaci nowoczesnych rozwiza technologicznych. Wiedza chroniona jest gromadzona przez ponad poow przedsibiorstw. Przedsibiorstwa lokalne wsektorze budowlanym dziaaj wwarunkach licznej konkurencji lokalnego rynku. Najliczniejsz grup odbiorcw stanowi klienci, ktrych dziaania nie s skoordynowane i z uwagi na licznie funkcjonujce na rynku przedsibiorstwa budowlane maj moliwo duego wyboru produktw ijest im wszystko jedno od kogo kupi usug. Kolejna grupa to
93
lojalni klienci oczekujcy wysokiej jakoci usug. Korzyci zwizane zzasigiem dziaania na lokalnym rynku s due. Dostawcami produktw dla firm s gwnie hurtownicy, oferujcy jednolity produkt, jest ich wielu imoliwy jest wybr warunkw zakupu. Jak wynika zbada cech charakterystyczn wykonywanych przez regionalne firmy usug jest wysoka jako iatrakcyjna cena. Najwikszym zagroeniem dla utrzymania lub podniesienia poziomu popytu jest pojawienie si usug substytucyjnych na rynku. Jest to zjawisko zwizane zsilnym nateniem konkurencji iwprzypadku wielu firm zmniejszajcym si poziomem zapotrzebowania na dan usug. Stosunkowo dua dostpno do rynku wsektorze przedsibiorstw lokalnych powoduje pojawienie si duej moliwoci rozszerzania rynkw przez firmy konkurencyjne iograniczanie rynkw innym przedsibiorstwom. Jednym zwaniejszych determinantw otwartego charakteru rynku jest liczna konkurencja ibrak lojalnoci znaczcej grupy odbiorcw usug. Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku firm lokalnych opiera si gwnie na zajciu niszy grup odbiorcw. Strategia koncentracji poprzez zajcie niszy rynkowej wspierana jest przez taktyk wyrnienia - zdobycie lojalnoci klientw dziki dziaaniom marketingowym, promocji lub nadaniu usudze unikatowego charakteru. Kosztowa strategia stosowana przez liczn grup lokalnych przedsibiorstw opiera si na obnieniu kosztw firmy woparciu oinformacje na temat zachodzcych na rynku procesw. Zgromadzone zasoby wiedzy umoliwiaj kontrol kosztw bezporednich oraz oglnych iwrezultacie obnianie kosztw dziaalnoci firmy. Dziaaniami, prowadzonymi najczciej przez firmy lokalne wcelu umocnienia pozycji na rynku jest zdobywanie nowych grup odbiorcw, pozyskiwanie ich lojalnoci oraz obnianie kosztw dziaania przedsibiorstwa poprzez znajomo rynku ijego praw. Grupa [B] regionalnych przedsibiorstw sektora budowlanego Grup B tworz przedsibiorstwa budowlane, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku regionalnym. Przedstawicielami wbadaniu byy podmioty reprezentujce: spki zo. o., osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spki cywilne, spki handlowe oraz spdzielnie. Specyficzne zasoby regionalnych przedsibiorstw budowlanych kreuj pracownicy posiadajcy najczciej wyksztacenie rednie oglnoksztacce/techniczne oraz wiedza chroniona w postaci nowoczesnych rozwiza technologicznych oraz baz klientw. Wiedza chroniona nie jest gromadzona przez ponad poow przedsibiorstw. Przedsibiorstwa regionalne w sektorze budowlanym dziaaj w warunkach licznej konkurencji rynkowej. Odbiorcami produktu s dwie rwnorzdne grupy o odmiennym profilu nabywcy. Pierwsz grup tworzy staa grupa klientw oczekujcych usugi wysokiej jakoci, drug nabywcy, ktrzy z uwagi na szerok dostpno usugi przypadkowo wybieraj wykonawc. Korzyci wynikajce zzasigu dziaania regionalnych przedsibiorstw budowlanych s niskie. Dostawcami produktw dla firm s gwnie hurtownicy, jest ich wielu imoliwy jest wybr warunkw zakupu. Pomimo, i oferta do-
stawcw jest jednolita, zuwagi na wysokie nakady zwizane zwyborem dostawcw posiadaj stosunkowo wysok si przetargow. Jak wynika zopinii respondentw. wykonywane usugi przez regionalne przedsibiorstwa charakteryzuje wysoka jako i atrakcyjna relacja ceny do jakoci. Najwaniejszym zagroeniem dla utrzymania lub podniesienia poziomu popytu jest pojawienie si usug substytucyjnych na rynku. Funkcjonujce licznie na rynku przedsibiorstwa w wysokim stopniu pozycj firmy buduj woparciu owizerunek imark, ktre czsto bywaj atrakcyjnym rdem naladownictwa. Innym kierunkiem natenia konkurencji na regionalnym rynku jest pojawienie si duej moliwoci rozszerzania rynkw przez firmy konkurencyjne iograniczanie rynkw innym przedsibiorstwom. Czsto pojawia si zagroenie integracji firm konkurencyjnych, ktre wsplnie oferujc zestaw usug wprowadzaj zpowodzeniem nowy, atrakcyjny produkt na rynku. Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku firm regionalnych opiera si gwnie na zajciu niszy grup odbiorcw iwyrnieniu produktu w celu zdobycia ich lojalnoci. Unikatowo produktu jest najczciej wynikiem wykonania usugi zzastosowaniem wysokiej jakoci materiaw. Umocnienie pozycji produktu czsto wspierane jest przez obnianie kosztw firmy woparciu ogromadzenie wiedzy orynku, ktra umoliwia kontrol kosztw bezporednich oraz oglnych iwrezultacie obnianie kosztw dziaalnoci firmy. Przedsibiorstwa regionalne konkurencyjno produktu opieraj gwnie na wysokiej jakoci wykonywanych usug oraz atrakcyjnej relacji ceny do jakoci. Najwiksze zagroenie stanowi substytuty, bdce wynikiem naladownictwa firm wyrniajcych si na rynku oraz integracja firm oferujcych wsplnie zestaw usug. Firmy t przewag na rynku buduj stosujc strategi niszy grup odbiorcw, wyrnienia produktu poprzez wysok jako materiaw wykorzystywanych do wykonania usugi. Grupa [C] krajowych iponadkrajowych przedsibiorstw sektora budowlanego Grup C tworz przedsibiorstwa usugowe, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku krajowym iponadkrajowym. Przedstawicielami wbadaniu byy podmioty reprezentujce (wkolejnoci od najliczniej reprezentowanych): spki z o. o., osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spki handlowe, spki cywilne oraz spdzielnie. Specyficzne zasoby regionalnych przedsibiorstw budowlanych kreuj pracownicy posiadajcy najczciej wyksztacenie rednie oglnoksztacce/techniczne oraz wiedza chroniona w postaci baz klientw oraz nowoczesnych rozwiza technologicznych. Przedsibiorstwa krajowe i ponadkrajowe w sektorze budowlanym dziaaj wwarunkach licznej konkurencji rynkowej. Odbiorcami produktu jest staa grupa odbiorcw oczekujcych usugi wysokiej jakoci, jest ich wielu i czsto s zorganizowani w skoordynowane grupy dokonujce zakupw. Ich si wpywu na warunki umowy tworzy moliwo duego wyboru wykonawcy usugi spord licznej konkurencji, jednake zuwagi na oczekiwania wysokiej jakoci usugi tworz stae grupy odbiorcw. Korzyci
94
wynikajce zzasigu dziaania regionalnych przedsibiorstw budowlanych s wysokie. Dostawcami produktw dla firm s gwnie hurtownicy, jest ich wielu imoliwy jest wybr warunkw zakupu. Pomimo, i oferta dostawcw jest jednolita, zuwagi na wysokie nakady zwizane zwyborem dostawcw posiadaj stosunkowo wysok si przetargow. Jak wynika zopinii respondentw, wykonywane usugi przez analizowane przedsibiorstwa charakteryzuje wysoka jako i atrakcyjna relacja ceny do jakoci oraz marka produktu, ktra jest powszechnie znana na rynku. Wizerunek firm na rynku jest wysoki. Wysokie natenie rywalizacji zachodzi na polu terytorium poprzez rozszerzanie rynku i ograniczenie go innym przedsibiorstwom (produkt, cena, jako i terytorium). Konkurenci czsto wsplnie oferuj zestaw produktw i usug. W mniejszym stopniu, lecz pojawia si rwnie ryzyko umocnienia pozycji konkurencyjnych firm poprzez fuzj lub wykupywanie istniejcych firm. Przedsibiorstwa konkurencyjno buduj gwnie w oparciu o inwestycje w maszyny i urzdzenia, unowoczeniajc i zwikszajc tym samym proces wykonania produktu/usugi. Ich dziaania ukierunkowane s rwnie na zajcie niszy grup odbiorcw iterytorium. Stosuj rwnie strategi wyrnienia produktu, aby pozyska lojalno odbiorcw. Przedsibiorstwa regionalne swoj konkurencyjno produktu opieraj gwnie na wysokiej jakoci wykonywanych usug, atrakcyjnej relacji ceny do jakoci oraz powszechnie znanej marce. Firmy t przewag na rynku buduj stosujc strategi kosztow inwestowania w maszyny i urzdzenia, wykorzystujc wysokiej jakoci materiay iofert kierujc do szerokiej grupy odbiorcw.

Mocne strony Sabe strony konieczno posiadania duych rezerw gotwki, wysoka jako usug, atrakcyjna cena w stosunku do jakoci, wysoko wyspecjalizowane zasoby pracy, dua dostpno specyficznych zasobw pracy, rodkw trwaych oraz surowcw, zgodnoci oferowanych usug z koncepcjami rozwoju miast i gmin. wysokie nakady kapitau, rwnie pocztkowego, niski poziom wykorzystania wiedzy chronionej w postaci wzorw uytkowych, patentw i wynalazkw, niski poziom wykorzystania nowoczesnych technologii, niski poziom innowacyjnoci, niski poziom nakadw na B+R, brak moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej. Szanse rozwoju wzrost innowacyjnoci, wzrost nakadw na B+R, dostpno do rodkw z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, wysza aktywno w zakresie marketingu. Zagroenia brak/spadek aktywnoci innowacyjnej, brak/spadek nakadw na B+R, ograniczone moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej, niska aktywno w zakresie marketingu.
4.7. Sektor handlu inapraw pojazdw samochodowych Handel jest jedn zkluczowych gazi gospodarek wszystkich pastw. Due znaczenie wynika zfunkcji, jak peni wsystemie spoecznym. Reguluje stosunki wymiany, pozwala zaspokoi potrzeby jednostek iorganizacji oraz warunkuje poziom transferu wiedzy, kultury izasobw materialnych pomidzy spoecznociami, narodami ipastwami. Sekcja G handel hurtowy idetaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle jest paszczyzn wymiany r-
RYSUNEK 6. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE BUDOWLANYM

Wzrost
DYNAMIKA ROZWOJU
GRUPA C
Bez zmian
Spadek
GRUPA A
GRUPA B
Lokalny
Regionalny
Krajowy/ponadkrajowy

95
norodnych dbr konsumpcyjnych. Zalicza si do niej m.in. napraw rodkw transportu, ktra jest potn paszczyzn transakcji handlowych np. sprzeday czci zamiennych. Wyniki finansowe z dziaalnoci przedsibiorstw handlowych wykazay wlatach 2005-2009 tendencje wzrostu. Warto sprzedanych towarw imateriaw, pomimo kryzysu gospodarczego, w omawianym okresie zwikszya si o 5,52%. Rwnie warto rzeczowego majtku przedsibiorstw (warto brutto rodkw trwaych) zwikszya o37% majtek firm. Pomimo spadku poziomu przecitnego zatrudnienia o 0,3%, wzrosy wynagrodzenia pracujcych o24,7%. Sektor handlu i napraw pojazdw samochodowych, utworzyy wbadaniu dziay igrupy wg PKD (2007) wyonione wprocesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: HANDEL HURTOWY I DETALICZNY POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI; NAPRAWA POJAZDW SAMOCHODOWYCH: Sprzeda hurtowa idetaliczna pojazdw samochodowych, zwyczeniem motocykli, Konserwacja i naprawa pojazdw samochodowych, z wyczeniem motocykli, Sprzeda hurtowa idetaliczna czci iakcesoriw do pojazdw samochodowych, zwyczeniem motocykli, Sprzeda hurtowa idetaliczna motocykli, ich naprawa ikonserwacja oraz sprzeda hurtowa idetaliczna czci iakcesoriw do nich; HANDEL HURTOWY, ZWYCZENIEM HANDLU POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI: Sprzeda hurtowa realizowana na zlecenie, Sprzeda hurtowa podw rolnych iywych zwierzt, Sprzeda hurtowa ywnoci, napojw iwyrobw tytoniowych, Sprzeda hurtowa artykuw uytku domowego, Sprzeda hurtowa narzdzi technologii informacyjnej ikomunikacyjnej, Sprzeda hurtowa maszyn, urzdze idodatkowego wyposaenia, Pozostaa wyspecjalizowana sprzeda hurtowa, Sprzeda hurtowa niewyspecjalizowana; HANDEL DETALICZNY, ZWYCZENIEM HANDLU DETALICZNEGO POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI: Sprzeda detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach, Sprzeda detaliczna ywnoci, napojw iwyrobw tytoniowych prowadzona wwyspecjalizowanych sklepach, Sprzeda detaliczna paliw do pojazdw silnikowych na stacjach paliw, Sprzeda detaliczna narzdzi technologii informacyjnej ikomunikacyjnej prowadzona wwyspecjalizowanych sklepach, Sprzeda detaliczna artykuw uytku domowego prowadzona wwyspecjalizowanych sklepach, Sprzeda detaliczna wyrobw zwizanych z kultur i rekreacj prowadzona wwyspecjalizowanych sklepach, Sprzeda detaliczna pozostaych wyrobw prowadzona wwyspecjalizowanych sklepach, Sprzeda detaliczna prowadzona na straganach itargowiskach. Przedstawiciele sektora handlu i napraw pojazdw samochodowych, uczestniczcy wbadaniu reprezentowali gwnie prywatn
form wasnoci (96,6%). Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (45,2%), spki z o.o. (24,3%), spki handlowe (13,7%),), spki cywilne (9,1%) oraz spdzielnie (7,6%). Aktywno gospodarcza, prowadzona przez badane przedsibiorstwa to gwnie dziaalno handlowa (52,9%), handlowo-usugowa (20,9%) oraz inne dziaalnoci wice handel zprodukcj iusugami (25,5%). Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb (52,7%), przedsibiorstw maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw (37,0%). Udzia wbadaniu wzili rwnie przedstawiciele firm rednich, zatrudniajcych od 50 do 249 pracownikw (6,9%) oraz duych zatrudniajcych od 250 do 999 osb (3,4%). Produkt Produktem sektora handlu inapraw pojazdw samochodowych (dalej zwanym handlowym) jest sprzeda rnorodnych dbr konsumpcyjnych: artykuw spoywczych, mebli, sprztu AGD, prasy, artykuw chemicznych, przemysowych, pojazdw samochodowych, artykuw instalacyjno-grzewczych, stolarki budowlanej oraz wielu innych. Badani szczegln wag przykadaj do jakoci sprzedawanych dbr (67,7%) oraz wprzypadku sprzeday artykuw spoywczych sprzedawana jest rwnie zdrowa ywno. Charakterystyczn cech produktw jest niska cena (71,9%), czsto atrakcyjna wodniesieniu do jakoci (34,2%) oraz posiadanie wofercie handlowej produktw powszechnie znanej marki (26,6%). Klientami badanych przedsibiorstw s gwnie odbiorcy regionalni (33,1%), lokalni (31,2%) oraz krajowi (21,3%). Wysoki odsetek firm handlowych posiada rwnie nabywcw zagranicznych (14,4%). Natenie konkurencji oferty handlowej oraz jej dostawcy obejmuj obszar wduym stopniu odpowiadajcy strukturze odbiorcw. Badane firmy konkuruj ze sprzedawcami regionalnymi (32,3%), krajowymi i lokalnymi (26,6%) oraz ponadkrajowymi (14,4%). Sprzedawane dobra pochodz z rynkw: regionalnego (32,4%), lokalnego (25,6%), krajowego (25,2%) oraz ponadkrajowego (16,8%). Jak wynika zbada, rynkow warto dbr sprzedawanych wsektorze handlowym tworzy zdolno konkurowania na rynkach lokalnych, regionalnych, krajowych iwduym stopniu zagranicznych. Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw w sektorze handlowym jest umowa oprac na czas nieokrelony (61,2%) oraz okrelony (29,3%). Stosunkowo rzadko stosowane s umowy cywilno-prawne w oparciu o umowy zlecenia (0,4%) i umowy o dzieo (0,8%). Najczciej pracodawcy zatrudniaj osoby z wyksztaceniem rednim oglnoksztaccym/technicznym (71,0%), wyszym (13,7%) oraz zasadniczym zawodowym (11,6%). Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje zwizane s zwieloma aspektami prowadzenia dziaalnoci handlowej. Pracownicy wyposaeni s w: kwalifikacje techniczne, znajomo jzykw obcych, wyksztacenie ekonomiczne, informatyczne, farmaceutyczne imechaniczne, uprawnienia obsugi maszyn iurzdze wtym wzkw widowych oraz kierowania pojazdami samochodowymi. Z uwagi na rnorodn specyfik sprzedawanych dbr, pracownicy sektora handlowego posiadaj wyksztacenie ikwalifikacje reprezentujce wiele dziedzin nauki iwiedzy.
96
Wysokiej rnorodnoci i specyficznym kwalifikacjom pracownikw badanych firm handlowych towarzyszy wysoka aktywno proedukacyjna. Ponad poowa firm zatrudnia pracownikw uczestniczcych wustawicznym ksztaceniu (56,4%). Udzia wkursach iszkoleniach finansowany jest najczciej przez pracodawcw (48,5%), ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (9,1%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (1,7%). Wpozostaej grupie firm (43,6%) brak aktywnoci pracodawcy uzasadniali brakiem takich potrzeb. Ponad poowa pracodawcw nie napotyka na problemy wprocesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (54,4%). Wprzypadku pozostaej grupy problemy zzatrudnieniem kadry zwizane s zbrakiem na rynku pracy osb oodpowiednich kwalifikacjach zawodowych (12,5%) oraz posiadajcych niezbdne umiejtnoci idowiadczenie zawodowe (6,1%). Praca whandlu czsto zwizana jest zobrotem towarami, ktrych sprzeda wymaga wysokiego ispecjalistycznego wyksztacenia oraz kwalifikacji, ktre nie zawsze s atwo dostpne na rynku. wiadcz otym deklaracje pracodawcw na temat problemw na jakie napotykaj w procesie rekrutacji oraz ich opinie o ograniczonym dostpie do zasobw pracy posiadajcych specyficzne kwalifikacje (25,0%). Najczciej jednak pracodawcy dostpno zasobw pracy oniezbdnych wfirmach kwalifikacjach oceniaj jako atwo dostpn (75,0%). Dynamika stanu zatrudnienia wprzedsibiorstwach handlowych wskazuje, i poziom zatrudnienia w wikszoci przedsibiorstw pozosta nie zmieniony (70,5%). Wodniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego wrd liczniejszej grupy pracodawcw zwikszy si poziom zatrudnienia (15,8%) ni zmniejszy (13,7%). Porwnanie stanu zatrudnienia zokresem analogicznym do roku poprzedniego jest szczeglnie istotne wtych rodzajach dziaalnoci, ktre wraliwe s na popyt sezonowy. Wprzypadku wielu firm handlowych, z uwagi na turystyczny charakter regionu nie jest moliwe okrelenie rzeczywistych zmian stanu zatrudnienia. Zasoby pracy wsektorze handlowym wyposaone s wrnorodne kwalifikacje i umiejtnoci zawodowe. Specyfika dziaalnoci handlowej dzieli przedsibiorstwa na dwie kategorie. Liczniejsz, ktra zatrudnia pracownikw oduej dostpnoci wymaganego wyksztacenia i kwalifikacji zawodowych oraz mniej liczn, czyli sprzedawcw wysoko wyspecjalizowanych produktw, ktrzy napotykaj na bariery w rekrutacji niezbdnych zasobw pracy. Wokresie ostatniego roku, wwikszoci firm nie nastpiy znaczce zmiany w poziomie zatrudnienia. Pozostali pracodawcy czciej zwikszali liczb etatw. Inne specyficzne zasoby Najwaniejszym specyficznym zasobem przedsibiorstw wsektorze handlowym s rodki trwae (68,8%) tworzce infrastruktur handlow: maszyny iurzdzenia specjalistyczne, rodki transportu oraz budynki ilokale, ktre wopinii najliczniejszej grupy badanych s atwo dostpne na rynku (92,1%). Innym specyficznym zasobem gromadzonym przez badane przedsibiorstwa s zasoby informacyjne (24,7%). rdem gromadzenia informacji s najczciej atwo dostpne (98,5%) cenniki, reklama i ogoszenia oraz informacje zamieszczone na stronach www. Jak wynika zdeklaracji licznej grupy badanych (22,1%) dziaalno whandlu wymaga posiadania wfirmie duych rezerw gotwki.
Wiedz chronion gromadzi ponad poowa badanych firm handlowych (59,7%). Specyficzny zasb przedsibiorstw handlowych tworz gwnie bazy klientw (55,1%), nowoczesne rozwizania technologiczne (17,9%) oraz marketingowe (15,2%). W grupie pozostaych firm (40,2%) nie wyrnia si wrd aktyww wiedzy chronionej. Najwaniejszym specyficznym zasobem sektora handlowego jest infrastruktura techniczna oraz nieruchomoci. Nie bez znaczenia jest posiadanie wysokich rezerw gotwki, ktre wprzypadku obrotu dobrami pozwalaj na zakup asortymentu sprzeday oraz zabezpieczaj koszty stae w cyklicznych wahaniach poziomu popytu. Chronione zasoby wiedzy, charakterystyczne wsektorze handlowym to gwnie bazy klientw. Tworzone s przez ponad poow przedsibiorstw. Posiadane przez badane przedsibiorstwa specyficzne zasoby stanowi najwaniejsze narzdzie budowania przewag konkurencyjnych. Innowacyjno Aktywno innowacyjna kreuje jako rozwoju nielicznej grupy przedsibiorstw (38,8%). Najczciej, podmioty handlowe nie wprowadzay innowacyjnych rozwiza (61,2%). Pozostae firmy handlowe najczciej wprowadzay innowacje produktowe (48,3%), ktre pozwoliy z powodzeniem wprowadzi do oferty nowy produkt (20,2%) lub udoskonali ju sprzedawany (27,4%). Aktywno wpozostaych kategoriach innowacyjnoci osigna bardzo niski poziom. Unowoczenienia procesowe (4,6%) polegay na udoskonaleniu procesu sprzeday oraz procesw logistycznych firm w zakresie metod dostaw produktu. W takim samym stopniu wdraane byy innowacje marketingowe (4,6%), ktre polegay na prowadzeniu bada rynkowych i marketingowych w celu wprowadzenia nowego produktu, poszerzenia rynkw zbytu oraz dostosowania produktu/usugi do szerszej grupy klientw. Najmniej licznie przedsibiorstwa unowoczeniay systemy organizacyjne (2,3%). Prowadzone dziaania w tym zakresie pozwoliy wdroy now lub istotnie zmienion strategi dziaania oraz nowe lub istotnie zmienione struktury organizacyjne. Powodem wprowadzenia innowacji w badanych firmach bya ch rozszerzenia oferty (50,0%), podniesienia jej jakoci (41,2%) oraz umocnienia pozycji firmy na rynku (20,6%). Poziom prowadzonych dziaa innowacyjnych, na tle innych sektorw, wskazuje na nisk aktywno przedsibiorstw sektora handlowego w zakresie wdraania nowoczesnych zmian. Najliczniej wprowadzane zmiany w zakresie nowych lub ulepszonych produktw wskazuj na wystpujce natenie rywalizacji na paszczynie zwikszenia poziomu popytu na rynku. Niedoceniane natomiast jest znaczenie innowacji procesowych, marketingowych i organizacyjnych. Firmy handlowe w wikszoci bdc porednikami pomidzy producentem i odbiorcami ostatecznymi nie kreuj jakoci towarw, lecz jedynie mog podnosi poziom jakoci sprzeday. Natenie konkurencji wsektorze Najwiksze znaczenie wbudowaniu konkurencyjnej pozycji wbadanych firmach handlowych tworz: jako organizacji pracy (36,1%), stosowane systemy jakoci (24,3%), sprawne zarzdzanie (15,6%) oraz zarzdzanie procesami (13,3%). Najmniejsze znacze-
97
nie nadane zostao przez respondentw komunikacji wewntrznej (9,5%). Rynek handlu charakteryzuje si wysokim ujednoliceniem poziomu instrumentw konkurowania. Wopinii wikszoci badanych, firmy dysponuj takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji (62,3%), jakoci (59,6%), wizerunku firmy (79,6%), marki (77,6%), warunkw patnoci (95,0%), czstotliwoci wprowadzania nowych produktw (93,4%), terminowoci dostaw (88,8%), dogodnej dla klientw sieci dystrybucji (95,4%), reklamy ipromocji sprzeday (75,6%), obsugi klienta (70,9%) oraz zakresu ijakoci usug posprzedanych (94,2%). Brak zrnicowania poziomu narzdzi budowania przewag konkurencyjnych wrd badanych przedsibiorstw wskazuje, i wsektorze tym natenie konkurencji tworzy wysokie moliwoci wejcia na rynek. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia iwyjcia wsektorze handlowym zwizane s gwnie zcharakterem posiadanych przez przedsibiorstwa zasobw. Najczciej jednak, jak wynika z deklaracji badanych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku handlowym zwizane jest zefektem dowiadczenia (76,0%), wysokoci kapitau pocztkowego (67,9%) oraz nakadami kapitau (55,0%). Wniskim stopniu ograniczenia wejcia na rynek zwizane s zposiadaniem wyspecjalizowanych zasobw (54,0%) oraz barierami prawnymi iadministracyjnymi (51,0%). Wejcie na rynek wsektorze handlu zwizane jest przede wszystkim z rywalizacj z firmami posiadajcymi dowiadczenie, czyli grup lojalnych nabywcw oraz wypracowane relacje zdostawcami. Bardzo istotne jest rwnie posiadanie wysokiego kapitau, wtym rwnie pocztkowego. Zakoczenie dziaalnoci handlowej utrudniaj gwnie nakady poniesione na zakup wyposaenia, asortymentu sprzeday oraz rezultaty efektu dowiadczenia: kapita klientw idostawcw. Nie s to jednak silne bariery. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami oferty badanych przedsibiorstw s zorganizowane grupy wsplnie kupujce towar (52,3%), klienci kupujcy po cenach hurtowych (39,9%)%) oraz grupa staych klientw, dla ktrych koszt zmiany sprzedawcy zwizany jest zduymi kosztami (34,0%). Rwnie s to klienci rozdrobnieni, niezdolni do skoordynowania swoich zakupw (40,8%) oraz odbiorcy ktrzy maj moliwo duego wyboru produktw ijest im wszystko jedno od kogo kupi (23,7%). Bardzo zrnicowany kapita klientw sektora handlowego tworz dwie grupy odbiorcw. Pierwsz tworz odbiorcy detaliczni, zkolei drug - hurtowi. Na relacje znabywcami produktu przedsibiorstw handlowych w najwikszym stopniu wpywa dochd nabywcy (72,5%) oraz liczba wanych odbiorcw (50,8%). Zrnicowane opinie wyrazili badani przedsibiorcy na temat wpywu dostpnoci produktw substytucyjnych, kosztu zmiany dostawcw, wpywu na wysoko ceny ze strony nabywcy, zagroenia ze strony firm oraz znaczenie produktu dla nabywcy. Jak wynika zopinii przedsibiorcw handlowych, moliwoci oddziaywania nabywcw na warunki sprzeday s niewielkie. Cen
sprzeday wwysokim stopniu ksztatuje poziom zamonoci konsumentw oraz liczba wanych odbiorcw. Relacje z klientami kreuje jeden znajwaniejszych czynnikw przetargowych: koszt zmiany sprzedawcy, ktry znacznie czciej charakteryzuje odbiorcw ni brak znaczenia wyboru sprzedawcy. Relacja ta wskazuje na nisk si przetargow. Dostawcami towarw i materiaw dla przedsibiorstw handlowych s najczciej podmioty dziaajce w oparciu o sprzeda hurtow (44,9%). Badani wyrazili odmienne opinie na temat liczby dostawcw oferujcych na rynku towary imateriay. Wniemal takim samym stopniu jest ona ograniczona (31,9%) jak rwnie jest ich wielu imoliwe jest negocjowanie warunkw umowy (30,0%). Czynniki, ktre najsilniej kreuj relacje zdostawcami dotycz wysokiego kosztu zmiany dostawcy, ktre s wysokie (25,1%), wysokiego nakadu firmy zwizanego zwyborem dostawcy (23,2%) oraz realna groba integracji dostawcw (9,5%). Sia przetargowa wrelacji: przedsibiorstwo handlowe dostawca wskazuje na dominujce znaczenie dostawcw. Wynika to z nakadw i kosztw, jakie firmy ponosz tworzc sie dostaw towarw imateriaw oraz braku ich dostpnoci, zadeklarowanej przez znaczcy odsetek badanych. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przedsibiorstwa handlowe opieraj na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej stosoway one instrumenty strategii
98
wyrnienia, w niewiele mniejszym stopniu koncentracji oraz kosztowej. Wyrnienie produktu na rynku realizowane byo przede wszystkim poprzez pozyskanie lojalnoci klientw (52,9%), wprowadzenie wysokiej jakoci stosowanych towarw (13,3%), prowadzenie dziaa marketingowych, promocyjnych (32,6%), wykorzystanie wysokiej jakoci materiaw iproduktw (28,1%), ponoszenie nakadw na B+R (11,0%). W najmniejszym stopniu przedsibiorstwa rezygnoway zmasowego klienta na rzecz klienta elitarnego (4,2%). Realizacja strategii koncentracji opieraa si na rozszerzeniu grupy odbiorcw (49,0%), wejciu na nowe terytorium (37,6%) oraz rozszerzeniu oferty przedsibiorstwa oprodukt wysokiej jakoci (1,9%). W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, gwnie przedsibiorstwa szukay oszczdnoci poprzez wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowizujcych na nim praw (27,0%), kontrol kosztw bezporednich ioglnych (24,7%) oraz inwestowanie wmaszyny iurzdzenia (19,8%). Wprowadzane byy ograniczenia lub zaprzestano ponoszenia wydatkw na badania irozwj B+R (3,0%) oraz wramach obnienia kosztw pomijani byli klienci oznaczeniu marginalnym (3,4%). Najwiksz barier wrozwoju badanych przedsibiorstw, wopinii badanych jest sytuacja gospodarki wkraju ina wiecie. Wzrost kosztw dziaania firmy wwyniku inflacji (53,6%) zadeklarowaa ponad poowa badanych firm. Wwysokim stopniu odczuwalne jest zagroenie pojawieniem si na rynku produktw substytucyjnych do tych, ktre sprzedaj badane firmy (23,6%). Deklarowane poczucie zagroenia zwizane byo zryzykiem wejcia firm konkurencyjnych na terytorium dziaania przedsibiorstw (29,3%) oraz w podsegmenty danego rynku (13,7%). Barier wbudowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku jest rwnie opnienie technologiczne (15,2%) oraz niski stopie zrnicowania produktu na rynku (12,5%). Dziaania prowadzone w celu uzyskania korzystnego wyniku przedsibiorstw wskazuj, i najczciej firmy handlowe zwikszaj wielko sprzeday (41,4%), zmniejszaj ceny towarw (12,9%) oraz ograniczaj koszty prowadzenia dziaalnoci (23,2%). Wanym instrumentem umocnienia ipodniesienia rezultatw dziaalnoci firmy jest wiksze rnicowanie asortymentu oferty (14,8%). Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsibiorstwa w duym stopniu powizane s z uwarunkowaniami konkurencyjnoci wsektorze handlowym. Zagroenie produktami substytucyjnymi powoduje, i czsto stosuj strategie koncentracji oraz wyrnienia, czyli objcie dziaaniem rynku, na ktrym uzyskaj lojalno staej grupy klientw. Strategia kosztowa opiera si na poszerzaniu wiedzy orynku iprawach na nim obowizujcych. Atrakcyjno inwestycyjna Natenie rywalizacji wsektorze handlowym sprzyja pojawianiu si na rynku nowych firm. Jak wynika zbada rywalizacja opiera si na zgromadzeniu zasobw bdcych efektem dowiadczenia: kapitau nabywcw idostawcw. Jak wynika zopinii przedstawicieli sektora handlowego, najwikszym walorem prowadzenia dziaalnoci whandlu jest popyt na rynku krajowym (38,0%). Wysoko oceniona dostpno zasobw
pracy, posiadajcych niezbdne kwalifikacje rwnie sprzyja atrakcyjnoci inwestowania wsektorze. Zkolei zuwagi na wysokie powizania handlu zinnymi dziedzinami dziaalnoci gospodarczej, ktre objte s dziaaniami operacyjnymi samorzdw, rwnie koncepcje rozwoju miast i gmin (19,0%) respondenci uznali za wyznacznik atrakcyjnoci sektora handlowego. Mniej licznie za walor inwestycyjny badani uznali moliwo zdobycia rodkw z Unii Europejskiej (10,3%) oraz konkurencj krajow i zagraniczn (11,0%). W opinii blisko 1/5 badanych brana nie jest atrakcyjna inwestycyjnie. Wikszo przedsibiorcw nie prowadzi dziaa eksportowych (82,1%). Nieliczna grupa (17,9%) sprzeda prowadzi na terenie Rosji, Litwy, Niemiec, Ukrainy, Szwecji, Czech, Anglii, Danii, Estonii, Francji, Holandii, Hiszpanii, otwy, Skandynawii, Woch i na obszarze rnych innych krajw Unii Europejskiej. Tak sam aktywno wymiany zrynkami zagranicznymi wykazuj firmy handlowe wkierunku importu (17,9%). Firmy importujce produkty korzystay z oferty dostawcw zNiemiec, Holandii, Belgii, Chin, Francji, Litwy, Woch, Danii, Grecji, Hiszpanii, Kazachstanu, otwy, Szwecji, Ukrainy, Wielkiej Brytanii, Anglii oraz innych krajw Unii Europejskiej. Atrakcyjno inwestycyjna sektora handlowego, jak wynika zopinii badanych, zwizana jest przede wszystkim zpopytem na rynku krajowym, wzgldnie niskimi barierami wejcia oraz kierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki samorzdu terytorialnego wstrategiach. Rozwj sektora handlowego pozostaje wcisej zalenoci zrozwojem innych dziedzin gospodarki. Jego atrakcyjno naley rozpatrywa jako zaleno wielu czynnikw, np. dochd ludnoci oraz kierunki rozwoju wyznaczone przez samorzdy. Niemniej jednak, zuwagi na to, i dziki firmom handlowym zaspokajane s potrzeby spoeczestwa, od tych podstawowych do wyszego rzdu, sektor ten posiada du zdolno przycigania inwestycji.

Mocne strony Sabe strony konieczno posiadania duych rezerw gotwki, wysokie nakady kapitau, rwnie po popyt na rynku krajowym, popyt na rynku zagranicznym, zgodno oferowanych usug z koncepcjami rozwoju miast i gmin, istotne powizania z innymi dziedzinami gospodarki. cztkowego, brak moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej, wysokie ujednolicenie instrumentw konkurowania, bariery administracyjne i prawne, cisa zaleno od rozwoju innych dziedzin gospodarki, dua zaleno popytu od dochodw nabywcw. Szanse rozwoju dostpno do rodkw z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, wysza aktywno w zakresie marketingu, rozwj innych sektorw gospodarki, zminimalizowanie barier administracyjnych i prawnych, -wzrost zamonoci nabywcw. Zagroenia ograniczone moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej, niska aktywno w zakresie marketingu, kryzys gospodarczy, spadek zamonoci nabywcw, brak dziaa minimalizujcych bariery administracyjne i prawne.
99
Grupy strategiczne Wsektorze handlu inapraw pojazdw samochodowych przedsibiorstwa konkuruj na rynku przede wszystkim w oparciu o dowiadczenie i kapita klientw. Bardzo zblione uwarunkowania tworzenia przewag konkurencyjnych charakteryzuj dominujc grup przedsibiorstw handlowych. Niemal wszystkie firmy konkuruj jednoczenie woparciu onarzdzia strategii koncentracji, wyrnienia oraz kosztowej. Cechy dostawcw wskazuj na zblione uwarunkowania i kierunek siy przetargowej. Wprzypadku grup odbiorcw niemal wszystkie firmy dysponuj zblion struktur kapitau klienckiego atym samym uwarunkowaniami i si przetargow w relacji sprzedawca-konsument. Cechy te nie rnicuj badanej populacji rwnie z uwagi na zagregowanie wynikw badania wrd przedstawicieli sektora handlu wg zasigu dziaania lub klasy wielkoci. Zuwagi na brak zrnicowania strategicznego dziaania wrd przedsibiorstw handlowych uznane zostay za jednorodn grup. 4.8. Sektor turystyczny Turystyka wwojewdztwie warmisko-mazurskim to obszar dziaania wielu dziedzin gospodarki przy czym gwnymi, zwizanymi z ruchem turystycznym, s hotele, pola kempingowe, bary oraz restauracje. Wymienione dziaalnoci nie tworz jednak caego pakietu usug zwizanych zwypoczynkiem. Wane jest rwnie dziaanie placwek kulturalnych oraz organizatorw turystyki. Wyniki finansowe zdziaalnoci przedsibiorstw tworzcych jedn sekcj dziaalnoci PKD (2007) Zakwaterowanie igastronomia, oferujcych podstawowe usugi turystyczne, wykazay wlatach 20052009 tendencje wzrostu. Warto sprzedanych towarw imateriaw wsekcji womawianym okresie zwikszya si o19,4%. Rwnie warto rzeczowego majtku przedsibiorstw (warto brutto rodkw trwaych) zwikszya o45,8% majtek firm. Znaczenie turystyki w gospodarce wojewdztwa to nie tylko wartoci wynikw finansowych tworzone przez podmioty bezporednio obsugujce ruch turystyczny, lecz rwnie wzmoona aktywno gospodarcza handlu, usug medycznych iwielu innych gazi gospodarki. Nie bez znaczenia jest spoeczny aspekt rozwoju turystyki wregionie ijej wpywu na rynek pracy ipoziom ycia ludnoci. W latach 2005-2009 przecitne zatrudnienie w sekcji zakwaterowanie igastronomia wzroso o11,8%, natomiast wynagrodzenia pracujcych o24,8%. Sektor turystyczny utworzyy w badaniu dziay i grupy wg PKD 2007 wyonione w procesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: ZAKWATEROWANIE: Hotele ipodobne obiekty zakwaterowania, Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krtkotrwaego zakwaterowania, Pola kempingowe (wczajc pola dla pojazdw kempingowych) ipola namiotowe, Pozostae zakwaterowanie; DZIAALNO USUGOWA ZWIZANA ZWYYWIENIEM: Restauracje ipozostae placwki gastronomiczne, Przygotowywanie ywnoci dla odbiorcw zewntrznych (kate-
ring) ipozostaa gastronomiczna dziaalno usugowa, Przygotowywanie ipodawanie napojw; DZIAALNO ORGANIZATORW TURYSTYKI, POREDNIKW IAGENTW TURYSTYCZNYCH ORAZ POZOSTAA DZIAALNO USUGOWA WZAKRESIE REZERWACJI IDZIAALNOCI ZNI ZWIZANE: Dziaalno agentw iporednikw turystycznych oraz organizatorw turystyki, Pozostaa dziaalno usugowa wzakresie rezerwacji idziaalnoci zni zwizane; DZIAALNO TWRCZA ZWIZANA ZKULTUR IROZRYWK; DZIAALNO BIBLIOTEK, ARCHIWW, MUZEW ORAZ POZOSTAA DZIAALNO ZWIZANA ZKULTUR; DZIAALNO SPORTOWA, ROZRYWKOWA IREKREACYJNA: Dziaalno zwizana ze sportem, Dziaalno rozrywkowa irekreacyjna. Przedstawiciele sektora turystycznego uczestniczcy w badaniu reprezentowali prywatn form wasnoci (67,4%), fundacje istowarzyszenia (20,2%) oraz jednostki publiczne (12,4%). Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (41,4%), stowarzyszenia i organizacje spoeczne (26,7%), spki zo.o. (15,6%), spki cywilne (8,9%) oraz spdzielnie (3,3%). Aktywno gospodarcza, prowadzona przez badane przedsibiorstwa to gwnie dziaalno usugowa (69,7%), handlowo-usugowa (12,4%) oraz produkcyjno-handlowo-usugowa (7,9%). Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb oraz przedsibiorstw maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw (po 48,3%). Nielicznie udzia wbadaniu wzili przedstawiciele firm rednich (3,4%). Produkt Oferta produktowa badanych podmiotw obejmowaa peen zakres usug zwizanych z noclegami, wyywieniem, rozrywk ikultur. Jak wynika zdeklaracji badanych, konkurencyjno dbr wytworzonych przez omawiane przedsibiorstwa zwizana bya przede wszystkim zwysok jakoci (67,8%), korzystn relacj ceny do jakoci (45,6%), atrakcyjnoci ceny (37,8%) oraz powszechnie znan na rynku mark (35,6%). Liczna grupa przedsibiorstw wtym sektorze konkurencyjn pozycj buduje take woparciu ounikatowy charakter produktu na rynku (22,2%). Zuwagi na turystyczny charakter regionu, najsilniejsz konkurencj produktu badanych przedsibiorstw s firmy dziaajce na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego, w tym podmioty lokalne (30,7%). Wnajmniejszym stopniu konkurencj stanowi firmy zinnych wojewdztw na terenie kraju (14,8%) oraz zagraniczne (6,8%). Struktura zasigu geograficznego dostawcw produktw iwyrobw dla sektora turystycznego wskazuje na wysoki stopie wykorzystania zasobw wojewdztwa. Kontrahentami najczciej s podmioty lokalne (45,1%) i regionalne (31,7%). Mniej licznie badane przedsibiorstwa korzystaj zoferty dostawcw zinnych wojewdztw na terenie kraju inielicznie zdostaw zagranicznych. Wopinii badanych, najwiksz rynkow wartoci produktu sek-
100
tora turystycznego jest przede wszystkim jako, atrakcyjna cena oraz rozpoznawalna marka. Gwnymi odbiorcami wysokiej jakoci oferty s klienci krajowi. Du popularnoci usugi turystyczne ciesz si wrd lokalnej spoecznoci oraz turystw zagranicznych. Niezbdne w dziaalnoci zasoby dostarczane s gwnie przez lokalnych i regionalnych kontrahentw. Wysoki stopie wykorzystania zasobw wojewdztwa warmisko-mazurskiego wdziaalnoci sektora turystycznego wpywa na pobudzenie iwyniki finansowe wielu innych dziedzin dziaalnoci. Najwaniejszymi konkurentami produktu badanych przedsibiorstw s podmioty dziaajce na terenie wojewdztwa. Zasoby ludzkie Warto zasobw ludzkich ksztatuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umowy oprac, wyksztacenia oraz aktywnoci proedukacyjnej. Dominujc form zatrudnienia pracownikw w sektorze turystycznym jest umowa oprac na czas nieokrelony (41,1%) oraz okrelony (36,7%). Zuwagi na cykliczne natenie popytu na usugi turystyczne, pracownicy zatrudniani s sezonowo (10,0%). Najczciej pracodawcy zatrudniaj osoby zwyksztaceniem rednim oglnoksztaccym/technicznym (52,9%) oraz wyszym (35,3%). Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje zwizane s zobsug ruchu turystycznego i wymagaj wysokich kompetencji zawodowych. Oprcz wyksztacenia, najczciej kierunkowego, pracownicy wyposaeni s w umiejtnoci i uprawnienia posugiwania si jzykami obcymi, prowadzenia nauki jazdy, obsugi nagonienia inawietlenia, lotnicze, obsugi kas fiskalnych, obsugi komputera iurzdze biurowych oraz kosmetologiczne Specyficzne wsektorze turystycznym kwalifikacje tworz rwnie umiejtnoci nabywane wprocesie ksztacenia wzawodach: barman, kelner, szef kuchni, cukiernik oraz operator sprztu wodnego. Z uwagi na specyfik dziaalnoci sektora turystycznego, zasady komunikacji interpersonalnej oraz instytucjonalnej maj bardzo due znaczenie. Pracodawcy, jako charakterystyczn cech, nie zwizan bezporednio zkwalifikacjami zawodowymi zatrudnianych pracownikw wskazywali szczeglne predyspozycje osobowociowe pracownikw. Wysokiej jakoci i specyficznym kwalifikacjom oraz umiejtnociom pracownikw sektora turystycznego towarzyszy dua aktywno proedukacyjna. Wwikszoci badanych firm pracownicy uczestnicz wustawicznym ksztaceniu. Udzia wkursach iszkoleniach finansowany jest przez pracodawcw (36,1%), ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (28,9%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (13,3%). W pozostaej grupie firm (31,3%) brak aktywnoci pracodawcy uzasadniali nieopacalnoci ksztacenia pracownikw oraz brakiem potrzeb irodkw finansowych. Pomimo duej specjalizacji zasobw pracy ponad poowa firm nie napotyka na problemy w procesie rekrutacji odpowiednio wykwalifikowanej kadry (56,7%). Nieliczni pracodawcy (15,6%) zadeklarowali, i na rynku pracy brak jest osb oodpowiednich kwalifikacjach zawodowych (15,6%) oraz posiadajcych niezbdne umiejtnoci idowiadczenie zawodowe (6,7%). Dynamika stanu zatrudnienia w przedsibiorstwach turystycznych wskazuje, i zatrudnienie w wikszoci przedsibiorstw
utrzymao si na staym poziomie (72,9%). Stan zatrudnienia obecnego wodniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego liczniejszej grupy pracodawcw zwikszy si (11,8%) ni zmniejszy (2,4%). Jak wynika zbada zasoby pracy wsektorze turystycznym to cenne niematerialne zasoby przedsibiorstw. Pracownicy posiadaj wysoki poziom wyksztacenia ikwalifikacji zawodowych oraz charakteryzuj si wysokimi predyspozycjami osobowociowymi do pracy wturystyce. Wokresie ostatniego roku nie nastpiy znaczce zmiany wpoziomie zatrudnienia. Stay poziom utrzyma si wwikszoci badanych przedsibiorstw. Pozostali pracodawcy znacznie czciej zatrudniali nowych pracownikw ni redukowali miejsca pracy. Inne specyficzne zasoby Najwaniejszym specyficznym zasobem przedsibiorstw w sektorze turystycznym s rodki trwae tworzce infrastruktur turystyczn: budynki i lokale, rodki transportu oraz wyposaenie, ktre wopinii najliczniejszej grupy badanych s atwo dostpne na rynku (77,6%). Wprzypadku mniejszej grupy przedsibiorcw (22,4%) ich dostpno jest ograniczona. Innym specyficznym zasobem gromadzonym przez badane przedsibiorstwa s zasoby informacyjne (42,2%). rdem gromadzenia informacji s najczciej atwo dostpne (86,1%) oglnodostpne statystyki, cenniki, reklama iogoszenia oraz komunikaty. Zkolei surowcami, ktre respondenci uznali za charakterystyczne dla ich dziaalnoci s artykuy spoywcze oraz pasze. Wopinii niemal wszystkich badanych s one oglnie dostpne (94,4%) na rynku. Jak wynika zdeklaracji nielicznej grupy badanych (2,2%) dziaalno ich przedsibiorstw wymaga posiadania wfirmie duych rezerw gotwki. Wiedza chroniona tworzca aktywa niematerialne gromadzona jest przez niemal poow badanych przedsibiorstw turystycznych (49,4%). Ten specyficzny zasb tworz gwnie bazy klientw (36,0%) oraz nowoczesne rozwizania marketingowe (9,0%). Wgrupie pozostaych firm nie wyrnia si wrd aktyww wiedzy chronionej. Wysoki poziom wykorzystania w dziaalnoci rodkw trwaych, wymaga wysokich nakadw kapitau, przede wszystkim pocztkowego. Pomimo duej dostpnoci surowcw oraz szerokiego dostpu do informacji, specyficzne zasoby w sektorze turystyki tworz jeden z czynnikw warunkujcych kierunek i natenie konkurencji. Tworzone przez niemal poow przedsibiorstw zasoby wiedzy chronionej: bazy klientw oraz nowoczesne rozwizania marketingowe stanowi w sektorze turystycznym wane narzdzie budowania przewag konkurencyjnych. Innowacyjno Aktywno innowacyjn, kreujc zarwno zasoby materialne jak iniematerialne przedsibiorstw prowadzia ponad poowa badanych przedsibiorstw (55,1%) ale jednoczenie niemal poowa nie wykazaa wokresie ostatnich dwch lat aktywnoci innowacyjnej (44,9%). Wprowadzane innowacje zwizane byy gwnie z unowoczenieniem produktu. Najczciej przedsibiorstwa wprowadzay nowy produkt lub usug (36,0%), udoskonalay ju istniejce (28,1%) oraz wdraay zmiany ocharakterze estetycznym lub inne twrcze modyfikacje przynajmniej jednego z produktw przed-
101
sibiorstwa. Mniej licznie wprowadzane byy innowacje procesowe, ktre pozwoliy zpowodzeniem wdroy nowy proces wiadczenia usugi (9,0%) lub udoskonali proces wykorzystywany wfirmie (6,7%). Bardzo rzadko w przedsibiorstwach doskonalone byy metody dostawy lub procesy logistyczne (1,1%). W badanych przedsibiorstwach, innowacje organizacyjne oraz marketingowe wprowadzane byy bardzo rzadko. Nowoczesne zmiany organizacyjne przedsibiorstw umoliwiy wdroenie nowej lub istotnie zmienionej strategii (3,4%), wprowadzenie nowej lub istotnie zmienionej struktury organizacyjnej (1,1%) oraz zastosowa tzw. zaawansowane techniki zarzdzania np. TQM total quality management (1,1%). Nowoczesne dziaania marketingowe opieray si na prowadzeniu bada rynkowych/marketingowych wcelu wprowadzenia nowego produktu lub usugi (3,2%) lub poszerzenia rynkw zbytu (1,1%). Nieliczne przedsibiorstwa w ramach dziaa innowacyjnych zmieniy koncepcj/strategi marketingow przedsibiorstwa (1,1%). Gwnym powodem wprowadzania innowacyjnych zmian wbadanych przedsibiorstwach by zamiar umocnienia pozycji firmy na rynku (57,1%), podniesienia jakoci oferowanych produktw iusug (42,9%) oraz ch rozszerzenia oferty (38,8%). Poziom prowadzonych dziaa innowacyjnych, na tle innych sektorw, wskazuje na du aktywno przedsibiorstw turystycznych wzakresie wdraania nowoczesnych zmian. Najliczniej wprowadzane zmiany wzakresie produktw iprocesw wiadcz o duym nateniu rywalizacji na paszczynie podniesienia lub zdobycia poziomu popytu na rynku. Niedoceniane natomiast jest znaczenie innowacji marketingowych iorganizacyjnych wformie promocji, reklamy ibada, ktre wpowizaniu zproduktowymi iprocesowymi znacznie skuteczniej pozwoliyby na rozszerzenie zasigu dziaania woparciu oprodukt, odbiorc iterytorium. Natenie konkurencji wsektorze Najwiksze znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji na rynku turystycznym tworz systemy sprawnego zarzdzania (32,2%), systemy jakoci (25,6%), organizacja pracy (20,0%) oraz komunikacja wewntrzna (13,3%). Rynek usug turystycznych, wopinii wikszoci badanych, charakteryzuje si wysokimi kosztami staymi prowadzenia dziaalnoci (72,2%), du liczb konkurentw (63,3%) oraz wysokim stopniem zalenoci taktyki dziaania przedsibiorstw od strategii konkurencji (66,7%). Wopinii ponad poowy badanych, wsektorze tempo wzrostu popytu jest wysokie (53,3%) i brak jest zrnicowania oferty pomidzy konkurentami (61,1%). Najwaniejszymi instrumentami konkurowania w sektorze turystycznym s: jako, wizerunek i marka. W opinii ponad poowy respondentw, badane przedsibiorstwa dysponuj lepszym ni konkurencja wizerunkiem firmy (55,6%), wysz jakoci produktu (53,3%) oraz bardziej znan mark (50,6%). Poziom ceny, warunki patnoci, czstotliwo wprowadzania nowych produktw, terminowo dostaw wstosunku do konkurencji, reklama ipromocja sprzeday, dogodna dla klientw sie dystrybucji, obsuga klienta oraz jako usug posprzedanych,
wopinii najliczniejszej grupy badanych nie stanowi rda przewagi konkurencyjnej przedsibiorstw. Przeprowadzona przez respondentw ocena wymienionych instrumentw rywalizacji wskazuje, i poziom ich wartoci wbadanych firmach wodniesieniu do konkurencji jest taki sam. Rywalizacja pomidzy konkurentami wsektorze turystycznym, jak wynika z bada przebiega na paszczynie jakoci, marki i wizerunku. Pomimo zblionego poziomu pozostaych czynnikw budowania przewag konkurencyjnych natenie konkurencji wrd badanych przedsibiorstw jest wysokie. Silne natenie konkurencji tworzy dua liczba konkurentw na rynku oraz wysoka zaleno taktyki dziaania badanych przedsibiorstw od strategii stosowanych przez konkurencj. Bariery wejcia iwyjcia Bariery wejcia iwyjcia powizane s zsi ikierunkami natenia konkurencji oraz charakterem posiadanych przez przedsibiorstwa zasobw i produktw. Taktyka dziaa wikszej liczby badanych firm w duym stopniu zaley od dziaa prowadzonych przez konkurencj. Najczciej jednak, jak wynika zdeklaracji badanych, zdobycie konkurencyjnej pozycji na rynku turystycznym zwizane jest zefektem dowiadczenia (97,8%), nakadami kapitau (83,3%), wtym rwnie pocztkowego (70,0%), zasigiem dziaania (73,0%) oraz barierami administracyjno-prawnymi, spoecznymi i politycznymi (60,7%). W wysokim stopniu konkurencyjna pozycja przedsibiorstw zaley od posiadanych wyspecjalizowanych zasobw (54,4%), taktyki stosowanej przez konkurencyjne firmy (52,2%) oraz identyfikacji marki ilojalnoci klientw (52,2%). Opinie na temat wpywu stopnia zrnicowania produktu (wysokie: 26,7%, niskie: 35,6%), dostpu do kanaw dystrybucji (wysokie: 19,1%, niskie: 19,1%) oraz dostpu do nowoczesnych technologii (wysokie: 45,5%, niskie: 25,0%) wskazuj na umiarkowany wpyw tych czynnikw na zbudowanie/podniesienie konkurencyjnoci badanych przedsibiorstw. Wejcie na rynek wsektorze turystycznym zwizane jest zposiadaniem wysokiego kapitau. Silniejsze jednak oddziaywanie na sukces firmy na rynku maj czynniki, stanowice niematerialne aktywa przedsibiorstw: dowiadczenie, zasig dziaania, marka, lojalno klientw oraz uwarunkowania administracyjno-prawne, spoeczne ipolityczne. Nie bez znaczenia jest poznanie izmierzenie si ztaktyk dziaania firm konkurencyjnych. Wprzypadku zakoczenia lub zmiany specjalizacji dziaalnoci, poniesione wysokie nakady na wyspecjalizowane zasoby, zdobyte dowiadczenie oraz kapita kliencki uwarunkowany lojalnoci wobec marki, utrudniaj zbycie posiadanych zasobw lub te zmian specjalizacji dziaalnoci. Relacje znabywcami idostawcami sia przetargowa Odbiorcami badanych przedsibiorstw turystycznych s najczciej zorganizowane grupy kupujce wsplnie usug turystyczn (51,1%), s oni rwnie staymi odbiorcami oczekujcymi wysokiej jakoci oferty (40,0%), s lojalnymi klientami, poniewa zmiana dostawcy usugi byaby zwizana zduymi kosztami (27,8%) oraz s porednikami w sprzeday odbiorcom ostatecznym (26,7%). Wskazane cechy odbiorcw wskazuj, i usuga turystyczna najczciej kupowana jest w sposb zorganizowany. Klientami zor-
102
ganizowanymi mog by zarwno instytucje, jak rwnie osoby prywatne koordynujce wsplnie wypoczynek. Znaczcy odsetek przedsibiorcw zadeklarowa, i nabywcami produktw s rwnie klienci rozdrobnieni inie zdolni do skoordynowania swoich zakupw (25,6%) oraz nabywcy majcy moliwo duego wyboru produktw ijest im wszystko jedno od kogo kupi (15,6%). Na relacje znabywcami produktu przedsibiorstw turystycznych wnajwikszym stopniu wpywa znaczenie produktu dla nabywcy (71,7%), jego dochd (68,5%) oraz liczba wanych odbiorcw (56,7%). Na warunki sprzeday oferty turystycznej nie wpywa natomiast koszt zmiany dostawcy (68,9%). Zrnicowane opinie wyrazili badani przedsibiorcy na temat wpywu dostpnoci produktw substytucyjnych (due: 44,4%, mae: 21,1%, nie ma znaczenia: 34,4%), zagroenia ze strony innych firm (due: 24,7%, mae: 38,2%, nie ma znaczenia: 37,1%) oraz wpywu klientw na wysoko ceny (due: 18,0%, mae: 42,7%, nie ma znaczenia: 39,3%). Opinie przedsibiorcw oferujcych produkt turystyczny wiadcz oniewielkiej moliwoci oddziaywania nabywcw na warunki sprzeday. Cen sprzeday wniskim stopniu ksztatuje dostpno substytutw oraz natenie konkurencji wsektorze. Zmiana dostawcy nie wpywa, zdaniem badanych na relacje znabywcami usug. Znaczenie sprawcze przypisane zostao czynnikom: znaczenie produktu dla nabywcy, dochd nabywcy oraz liczba wanych odbiorcw. Dostawcami produktw dla przedsibiorstw turystycznych s najczciej podmioty dziaajce w oparciu o sprzeda hurtow (40,4%), wybr dostawcy jest wanym nakadem w dziaalnoci firmy (28,1%) akoszty zmiany dostawcy s wysokie (7,9%). Wopinii licznej grupy badanych jest ich wielu i moliwy jest wybr warunkw zakupu (28,1%), w mniejszym stopniu ich liczba jest ograniczona (23,5%). Produkty oferowane przez dostawcw s jednolite (15,7%) is oni zagroeni utrat klientw, ktrzy si integruj (5,6%). Za najistotniejsze czynniki wpywajce na relacje z dostawcami, badani uznali: znaczenie dostaw dla jakoci produktu (78,2%), liczb znaczcych nabywcw (74,5%), dostpno substytutw (58,2%), ograniczenie moliwoci uzyskania korzystnych warunkw (51,9%). Niski wpyw na warunki umowy zdostawcami, zdaniem ponad poowy badanych ma zagroenie integracj innych firm na rynku (65,4%). Dostawcy produktw dla podmiotw turystycznych z uwagi na wysokie koszty wyboru dostawy atake jego zmiany wwysokim stopniu wpywaj na warunki realizacji transakcji sprzeday. Sia przetargowa dostawcw zagroona jest jednak utrat klientw, ktrzy si integruj. Uwarunkowania istrategie konkurencji wsektorze Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez przedsibiorstwa turystyczne opiera si na taktyce wykorzystujcej instrumenty rnych strategii. Najczciej przedsibiorstwa turystyczne stosoway instrumenty strategii koncentracji oraz wyrnienia. Wduo mniejszym stopniu badani przedsibiorcy budowali pozycj woparciu ostrategi cenow.
Realizacja strategii koncentracji opieraa si na rozszerzeniu grupy odbiorcw (80,9%), wejciu na nowe terytorium (16,9%) oraz rozszerzeniu oferty przedsibiorstwa oprodukt wysokiej jakoci (6,7%). Zkolei wyrnienie produktu na rynku, realizowane byo poprzez pozyskanie lojalnoci klientw (73,0%), prowadzenie dziaa marketingowych, promocyjnych (32,6%), wykorzystanie wysokiej jakoci materiaw iproduktw (28,1%) oraz ponoszenie nakadw na B+R (12,4%). Wnajmniejszym stopniu przedsibiorstwa rezygnoway zmasowego klienta na rzecz klienta elitarnego (2,2%). W ramach kosztowej strategii konkurowania na rynku, gwnie przedsibiorstwa szukay oszczdnoci poprzez kontrol kosztw bezporednich ioglnych (16,9%), wykorzystanie wiedzy na temat rynku iobowizujcych na nim praw (5,6%) oraz inwestowanie wmaszyny iurzdzenia (5,6%). Wprowadzane byy ograniczenia lub zaprzestano ponoszenia wydatkw na badania irozwj B+R (4,3%) oraz wramach obnienia kosztw pomijani byli klienci oznaczeniu marginalnym (1,1%). Najwiksz barier wrozwoju badanych przedsibiorstw, wopinii badanych jest sytuacja gospodarki wkraju ina wiecie, wzrost kosztw dziaania firmy wwyniku inflacji (49,9%) oraz zagroenie niszym zapotrzebowaniem nabywcw na produkt turystyczny (19,1%). Kolejne bariery wrozwoju zwizane byy zzagroeniem wejcia firm konkurencyjnych na terytorium dziaania przedsibiorstw (18,0%) oraz wpodsegmenty danego rynku (15,7%). Dziaania prowadzone wcelu uzyskania korzystnego wyniku przedsibiorstw, wskazuj, i najczciej ograniczane s koszty prowadzenia dziaalnoci (37,3%), produkt wyrniany jest na rynku (29,2%) oraz poszukiwane s rozwizania zmniejszajce obcienia podatkami (18,1%). Wwielu przedsibiorstwach zwikszany jest poziom sprzeday (16,9%), winnych zkolei zwikszane s ceny zbytu (13,5%). Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsibiorstwa w duym stopniu powizane s z uwarunkowaniami konkurencyjnoci wsektorze turystycznym. Wysokie tempo wzrostu popytu, wysokie znaczenie liczby odbiorcw, marki, jakoci iwizerunku powoduje, i badane przedsibiorstwa najczciej stosuj strategie koncentracji iwyrnienia. Strategia kosztowa, stosowana jest znacznie rzadziej, jest natomiast najczciej stosowanym narzdziem poprawy wynikw finansowych firmy. Atrakcyjno inwestycyjna Wysoki stopie rywalizacji w sektorze turystycznym, jak wynika zbada, przebiega na paszczynie wyrnienia wyrobw przez jako imark oraz pozyskanie grup odbiorcw. Jak wynika z bada, w sektorze wymagany jest wysoki stopie specjalizacji zasobw pracy, ktre najczciej s dostpne na rynku. Ponadto, wysokie bariery wejcia na rynek, zwizane ze specyfik pozostaych zasobw (np. kapita idowiadczenie) sprawiaj, i 20,2% badanych nie ocenia brany jako atrakcyjnej inwestycyjnie. Liczna grupa przedsibiorcw nie potrafia wskaza czynnikw, ktre determinuj przyciganie inwestycji wsektorze. Wopinii pozostaych uczestnikw, sektor turystyczny atrakcyjno inwestycyjn zawdzicza gwnie popytowi na rynku krajowym
103
(32,6%), zgodnoci z koncepcjami rozwoju miast i gmin (28,1%) oraz moliwoci pozyskania rodkw z Unii Europejskiej. W opinii nielicznej grupy respondentw popyt na usugi turystyczne wrd klientw zagranicznych (7,9%) jest jednym zwalorw atrakcyjnoci turystycznej. Wikszo przedsibiorcw nie prowadzi dziaa eksportowych (94,4%). Nieliczna grupa (5,6%) sprzeda prowadzi zkontrahentami zCzech, Rosji, Litwy, Turcji, Sowacji iHiszpanii. Wysz aktywno wsppracy zrynkami zagranicznymi wykazuj przedsibiorstwa turystyczne w kierunku importu towarw (27,0). Firmy importujce produkty korzystay z oferty dostawcw z Niemiec, Rosji, Francji, Woch, Sowacji, Ukrainy, Litwy, Czech, Austrii iUSA. Atrakcyjno inwestycyjna sektora turystycznego, jak wynika zopinii badanych, zwizana jest przede wszystkim zkierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki samorzdu terytorialnego wstrategiach. Ponadto, przedsibiorcy maj du moliwo pozyskania rodkw na rozwj zfunduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Grupy strategiczne W sektorze turystycznym przedsibiorstwa konkuruj na rynku przede wszystkim woparciu ostrategi niszy rynkowej iwyrnienia. Wykorzystuj rne narzdzia i instrumenty budowania konkurencyjnej pozycji na rynku. Okrelenie grup strategicznych wsektorze turystycznym opierao si na poszukiwaniu cech, ktre rnicuj badanych z uwagi na posiadane zasoby, stosowan taktyk dziaania lub zagroenia, na jakie s najbardziej naraone. Analizie poddane zostay rwnie opinie respondentw na temat sytuacji firmy w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (wzrost poziomu rozwoju, bez zmian oraz spadek). Na podstawie agregacji danych wg zasigu dziaania zaobserwowane zostay odmienne uwarunkowania budowania przewagi konkurencyjnej na rynku. Woparciu oanaliz opinii ideklaracji uczestniczcych wbadaniu przedstawicieli sektora turystycznego, zuwagi na zasig dziaania wyrnione zostay 3 grupy strategiczne: Grupa [A] lokalne przedsibiorstwa sektora turystycznego; Grupa [B] regionalne przedsibiorstwa sektora turystycznego; Grupa [C] krajowe/ponadkrajowe przedsibiorstwa sektora turystycznego. Grupa [A] lokalne przedsibiorstwa sektora turystycznego Grup A tworz przedsibiorstwa turystyczne, ktrych produkt sprzedawany jest gwnie na rynku lokalnym. S to firmy mikro: zatrudniajce od 0 do 9 pracownikw oraz mae: zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw, prowadzce dziaalno usugow, produkcyjno-usugow oraz produkcyjno-usugowo-handlow. Forma prawna prowadzonej dziaalnoci badanych pozwolia wyrni: stowarzyszenia iorganizacje spoeczne, osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spdzielnie oraz spki zo.o. Produkt turystyczny oferowany na lokalnym rynku charakteryzuje si wysok jakoci, powszechnie znan mark oraz dobr relacj ceny do jakoci. Poziom jakoci oferty badanych firm nie wyrnia si na rynku. Niskie natenie konkurencji na rynku lokalnym po-
woduje, i pojawienie si produktu substytucyjnego nie zagraa lokalnym firmom turystycznym. Klientami lokalnych firm turystycznych jest staa grupa odbiorcw oczekujcych produktw/usugi wysokiej jakoci, ktrzy s lojalni, poniewa zmiana usugodawcy zwizana jest z duymi kosztami. Nabywcy lokalnych firm turystycznych stanowi liczn grup, ktra czsto zakupuje usug wformie pakietu grupowego. Poziom obsugi klienta na rynku nie rnicuje konkurujcych na tym rynku firm. Kontrahenci produktw dla lokalnych podmiotw turystycznych zuwagi na ich niewielk liczb oraz wysokie koszty wyboru dostawcy wduym stopniu wpywaj na warunki realizacji transakcji sprzeday. Wysokie tempo wzrostu popytu na produkty i usugi lokalnych przedsibiorstw turystycznych oraz stosunkowo maa liczba firm konkurencyjnych tworz warunki sprzyjajce przedsibiorcom na budowanie przewag na rynku. Zagroenia ze strony konkurencji wskazuj na kierunek rywalizacji pomidzy dziaajcymi lokalnie firmami turystycznymi. Wnajwikszym stopniu zagroenie konkurencyjnoci tych firm wynika z duej moliwoci czenia si konkurencji (powstania fuzji), wejcia na rynek konkurencji mogcej obniy konkurencyjno ceny, jakoci przedsibiorstw lokalnych. Strategia kosztowa jest najczciej stosowan taktyk umocnienia/poprawienia wynikw dziaalnoci lokalnych przedsibiorstw na rynku. Firmy ograniczaj wielko kosztw prowadzonej dziaalnoci, zwikszaj poziomu cen zbytu oraz poszukuj rozwiza zmniejszajcych obcienia podatkami. Podobna polityka prowadzona jest wprzypadku intensyfikacji wynikw zdziaalnoci (uzyskania korzystnego wyniku). Grupa [B] regionalne przedsibiorstwa sektora turystycznego Grup B tworz przedsibiorstwa turystyczne, ktrych produkt sprzedawany jest gwnie na rynku regionalnym. S to firmy mikro: zatrudniajce od 0 do 9 pracownikw oraz mae: zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw. prowadzce dziaalno usugow oraz produkcyjno-usugow. Forma prawna prowadzonej dziaalnoci badanych pozwolia wyrni: stowarzyszenia iorganizacje spoeczne oraz osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz. Cech charakterystyczn produktu turystycznego, oferowanego przez regionalne przedsibiorstwa jest wysoka jako oraz powszechnie znana marka. Poziom jakoci oferty badanych firm wyrnia si na rynku. Innym walorem regionalnej oferty turystycznej jest atrakcyjno cenowa oraz wyrnienie produktu poprzez unikatowo. Firmy oferujce produkt znany z uwagi na mark iunikatowo nie odczuwaj wpywu liczby wanych klientw na konkurencyjn pozycj. Niskie natenie konkurencji na rynku powoduje, i podobnie jak wprzypadku firm lokalnych ich oferta nie jest zagroona naladownictwem. Odbiorcy usugi firm regionalnych to grupa lojalnych klientw, ktrzy oczekuj produktw/usugi wysokiej jakoci, ktrych lojalno wynika rwnie zbraku moliwoci nabycia produktu uinnego usugodawcy. Regionalne firmy, budujc konkurencyjn
104
pozycj na rynku woparciu ounikatowo zyskuj cenny kapita rynkowy wpostaci staej grupy odbiorcw. Regionalne przedsibiorstwa turystyczne surowce imateriay zakupuj najczciej u hurtownikw, ktrych oferta jest jednolita, lecz na tym rynku dostawcw jest wielu ijedynie nakady zwizane zwypracowaniem relacji handlowych oraz koszt zmiany dostawcy ograniczaj negocjowanie warunkw umowy. Umiarkowane tempo wzrostu popytu na produkty i usugi regionalnych przedsibiorstw turystycznych, maa liczba firm konkurencyjnych oraz unikatowo sprzyjajca zdobywaniu lojalnoci klientw wiadcz otym, i gwne uwarunkowania przewag konkurencyjnych wi si zwyrnieniem produktu izdobyciem lojalnoci klientw. Zagroenia dziaaniami konkurencji odczuwane s przez wszystkie przedsibiorstwa rynku turystycznego. Wzalenoci jednak od zasigu dziaania, ktry wynika czsto ze skali prowadzonej dziaalnoci, sia wpywu dziaa konkurencji jest rna. Zagroeniem ze strony konkurencji silnie wpywajcym na pozycj regionalnych przedsibiorstw jest moliwo czenia si (powstania fuzji) iwzmocnienia istniejcych konkurentw. Regionalny charakter natenia konkurencji wskazuje, i instrumentami pozwalajcymi osign korzystne wyniki zdziaalnoci, podobnie jak wprzypadku firm lokalnych, jest strategia kosztowa, jednak wykorzystuj one odmienne instrumenty. Podstawowym dziaaniem jest poszukiwanie rozwiza zmniejszajcych obcienia podatkami. Kolejnym, zwikszenie zrnicowania asortymentu oferty oraz zwikszanie wielkoci sprzeday a jednoczenie zmniejszanie cen zbytu. Takie rozwizania stosowa mog przedsibiorstwa, ktre nie oczekuj natychmiastowych rezultatw iposiadaj odpowiednie rezerwy kapitau finansowego. Grupa [C] krajowe/ponadkrajowe przedsibiorstwa sektora turystycznego Grup C tworz przedsibiorstwa turystyczne, ktrych produkt sprzedawany jest na rynku krajowym. S to firmy: mae - zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw oraz mikro - zatrudniajce do
9 pracownikw, prowadzce dziaalno usugow, produkcyjnousugow oraz handlowo-usugow. Forma prawna prowadzonej dziaalnoci badanych pozwolia wyrni: osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spki z o.o., spki cywilne oraz stowarzyszenia iorganizacje spoeczne. Produkt turystyczny, oferowany przez krajowe przedsibiorstwa charakteryzuje si wysok jakoci oraz powszechnie znan mark. Na rynku funkcjonuj rwnie firmy, ktrych oferta jest odpowiednikiem firmy posiadajcej znan mark. Warunki konkurencyjnoci wsektorze turystyki na poziomie kraju warunkowane s odmiennymi uwarunkowaniami ni na rynku lokalnym iregionalnym. Dua liczba konkurencyjnych firm, wysokie tempo wzrostu popytu, wysoki poziom obsugi klientw na rynku powoduj, i znaczenie produktu dla odbiorcy jest gwn paszczyzn natenia konkurencji. Z uwagi na atrakcyjno marki, pozwalajcej budowa przewag konkurencyjn na rynku, pojawienie si substytucyjnych ofert turystycznych istotnie wpywa na pozycj przedsibiorstw.

Mocne strony wysoko wykwalifikowane zasoby pracy, wysoka jako usug, wysokie tempo wzrostu popytu, zgodno z kierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki samorzdu terytorialnego w strategiach, moliwo pozyskania rodkw z Unii Europejskiej. Szanse rozwoju wzrost popytu na usugi odbiorcw zagranicznych, wiksza aktywno innowacyjna, skuteczna promocja atrakcyjnoci turystycznej regionu, wsparcie jednostek samorzdu terytorialnego, wzrost nakadw na B+R. Zagroenia spadek popytu ze strony odbiorcw zagranicznych, brak/niska aktywno innowacyjna, brak skutecznej promocji atrakcyjnoci turystycznej regionu, brak wsparcia jednostek samorzdu terytorialnego, brak/spadek nakadw na B+R. mae zainteresowanie ofert klientw zagranicznych, wysokie nakady kapitau, w tym rwnie pocztkowego, niski poziom innowacyjnoci, brak skutecznej promocji, niskie nakady na B+R. Sabe strony
105
Odbiorcy usugi krajowych przedsibiorstw sektora turystyki to liczna grupa pojedynczych lub zorganizowanych klientw, ktrych lojalno warunkowana jest wysok jakoci produktu oraz wysokoci kosztu zmiany dostawcy usugi. Surowce imateriay na krajowym rynku przedsibiorstw turystycznych dostarczaj najczciej hurtownie posiadajce jednolit ofert produktow. Ilo dostawcw jest ograniczona, akoszt zwizany z wyborem, podobnie jak w pozostaych sektorach jest wanym nakadem przedsibiorstw. Zagroenia dziaaniami konkurencji na rynku krajowym wduym stopniu podobne s do tych, ktre ksztatuj kierunki natenia konkurencji rynku lokalnego iregionalnego. Pojawia si natomiast w tej grupie ryzyko zwizane z integracj klientw lub dostawcw. wiadczy to obardzo wysokiej sile zarwno klientw jak idostawcw. Strategia kosztowa stanowi najwaniejsze narzdzie suce osigniciu korzystnych wynikw zdziaalnoci. Przedsibiorcy ograniczaj wielko kosztw prowadzonej dziaalnoci, wprowadzaj wiksze rnicowanie struktury asortymentu sprzeday oraz zwikszaj wielko sprzeday.
szczeglne znaczenie zuwagi na wyjtkowo walorw przyrodniczych i krajobrazowych, duy udzia ludnoci wiejskiej, w tym zwizanej zdziaalnoci rolnicz, woglnej liczbie ludnoci, przestrzenne zrnicowanie warunkw ipoziomu ycia ludnoci. Rozwj zrwnowaony zakada harmonijne wspdziaanie czynnikw sprawczych iefektw ich oddziaywania wwymiarze ekonomicznym, rodowiskowym ispoecznym rozwoju. Strategia Rozwoju Spoeczno-Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego do roku 202058 formuuje nastpujce strategiczne cele rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich w wojewdztwie: 1. Dobrze funkcjonujce iefektywnie produkujce gospodarstwa rolne. 2. Produkcja ywnoci wysokiej jakoci. 3. Aktywny isprawnie dziaajcy samorzd rolniczy. 4. Tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem. 5. Rozwinita infrastruktura techniczna na terenach wiejskich. 6. Lepsza infrastruktura spoeczna. 7. Podniesienie poziomu wyksztacenia. 8. Racjonalne wykorzystanie potencjau przyrodniczego regionu. Wprzedstawionych scenariuszach, wszystkie te elementy Strategii maj swoje odzwierciedlenie, przy wikszym nacisku na problemy ochrony rodowiska zwizane zdziaalnoci rolnicz izalene od stosowania przez rolnikw zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, jak te stosowanie si do szczegowych dyrektyw towarzyszcych udzielaniu wsparcia finansowego na konkretne programy wramach Wsplnej Polityki Rolnej UE, oraz finansowania zbudetu krajowego. Konstrukcja obu wariantw scenariuszy opiera si na nastpujcych podstawowych zaoeniach: W perspektywie finansowej 2014-2020 bd dostpne rodki wsparcia dla rolnictwa oraz filaru II rozwj obszarw wiejskich,
4.9. Perspektywy i prognozy rozwoju sektorw kluczowych

Sektor rolniczy: upraw rolin ihodowli zwierzt Upodstaw proponowanych scenariuszy rozwoju ley oparcie si na idei rozwoju zrwnowaonego, ktra jest szczeglnie wana dla programowania strategii i oczekiwa w obszarze rozwoju rolnictwa iobszarw wiejskich. Wgospodarce iyciu spoecznym wojewdztwa warmisko-mazurskiego paradygmat ten ma
RYSUNEK 7. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH W SEKTORZE TURYSTYCZNYM

Wzrost
DYNAMIKA ROZWOJU
GRUPA C
Bez zmian
GRUPA A
GRUPA B
Spadek
Lokalny
Regionalny
Krajowy/ponadkrajowy

58 Strategia Rozwoju Spoeczno-Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego do roku 2020, Zacznik do Uchway nr XXXIV/474/05 Sejmiku Wojewdztwa WarmiskoMazurskiego z dnia 31 sierpnia 2005 r., Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego, Olsztyn, 2005 r.
106
Nie ulegn pogorszeniu prawne iorganizacyjne regulacje funkcjonowania gospodarstw rolnych, szczeglnie w obszarze znacznego wzrostu obcie podatkowych oraz swobody obrotu gruntami rolnymi, Utrzyma si skala globalnego popytu na ywno. Dla rolnictwa wojewdztwa warmisko-mazurskiego system wsparcia powinien by bardziej selektywny iwyrwnywa skutki mniej korzystnych warunkw prowadzenia dziaalnoci rolniczej w porwnaniu z innymi regionami kraju. Warunki przyrodnicze: krtki okres wegetacji, zrnicowanie rednich temperatur (jeden z najzimniejszych regionw Polski), due zrnicowanie jakoci gleb i zmienna konfiguracja terenu stawiaj przed rolnictwem wojewdztwa wymg wysokiego poziomu uzbrojenia technicznego oraz powoduj, e jednostkowe koszty produkcji rolniczej s wysze, adochodowo mniejsza ni winnych regionach kraju. Scenariusz Rozwj dynamiczny Scenariusz ten oparty jest na zaoeniu, ze alokacja funduszy wsparcia ze rodkw UE oraz innych rde finansowania, bdzie w perspektywie finansowej 2014-2020 na poziomie nie mniejszym ni wokresie 2007-2013. Nastpi take poprawa sprawnoci ich wykorzystania, uproszczenie procedur aplikacyjnych ikontrolnych oraz wiksza elastyczno wdoborze programw finansowania, gwnie w obszarze programw rolnorodowiskowych. Scenariusz ten zakada dynamiczny wzrost izniwelowanie zapnie na wielu obszarach. Jego realizacja bdzie uatwiona wszdzie tam, gdzie rodki zokresu 2007-2013 zostay/bd waciwie wykorzystane iprzyczyniy si do wzrostu poziomu technicznego uzbrojenia pracy, modernizacji bazy produkcyjnej, poprawy jakoci gleb iwpojenia kanonw dobrych praktyk rolniczych, skutkujcych popraw stanu rodowiska naturalnego, krajobrazu ibiornorodnoci. Dziaania te powinny skutkowa szybkim wzrostem produkcji rolinnej izwierzcej, charakteryzujcej si dobr jakoci ikonkurencyjnoci cenow, znajdujc stabilne iefektywne krajowe izagraniczne rynki zbytu. Przyniesie to znaczcy wzrost produktywnoci ziemi ikapitau, atake wydajnoci pracy ludzkiej. Wzrost dochodw zdziaalnoci rolniczej przyniesie znaczc popraw warunkw ycia ludnoci rolniczej. Wobszarze czynnikw spoecznych rozwoju, nastpi, take wwyniku naturalnych procesw demograficznych, wzrost zainteresowania prac wrolnictwie. Wpopulacji osb kierujcych gospodarstwami rolnymi bd przewaay osoby aktywne, olepszym wyksztaceniu iprzygotowaniu zawodowym, sprawnoci iotwartoci na nowe trendy itechnologie produkcji rolnej. Wobszarze wykorzystania zasobw naturalnych iwpywu rolnictwa na rodowisko, wariant dynamicznego rozwoju zakada wyeliminowanie wszystkich zjawisk negatywnych itrwae umocnienie mechanizmw prorodowiskowych. Szczeglnie wane bd dziaania nakierowane na popraw jakoci gleb, stosunkowo sabych na znacznych obszarach wojewdztwa. Drugim obszarem bdzie skokowy wzrost inwestycji wprocesy utylizacji izagospodarowania odpadw pochodzenia rolniczego, przetwrstwa biomasy iprodukcji zielonej energii. Szeroki udzia rolnikw wkorzystaniu z programw rolnorodowiskowych wymusi stosowanie waciwych procedur agrotechnicznych, zapewniajcych ochro-
n gleb, wd ipowietrza. Wwarunkach regionu Warmii iMazur szczeglnie cenne bdzie ograniczenie odpywu azotu ze rde rolniczych do wd. Scenariusz Rozwj powolny Zagroenie powolnym tempem rozwoju zaistnieje w sytuacji istotnego ograniczenia napywu funduszy wsparcia dla rolnictwa. W wikszym stopniu dotknie to wiksze obszarowo gospodarstwa towarowe, ni niewielkie gospodarstwa rodzinne, korzystajce gwnie z patnoci obszarowych. Bardziej znaczce skutki sytuacja ta moe przynie w obszarze uwarunkowa rodowiskowych, powodujc ograniczenie lub wstrzymanie inwestycji idziaa zwizanych zochron rodowiska. Dotyczy to szczeglnie zaniechania waciwych technik uprawy gleb, zbilansowanego nawoenia, ograniczenia stosowania rodkw ochrony rolin, jak te utylizacji izagospodarowania odpadw. Wszystkie pozostae determinanty rozwoju bd dziaay widentycznych kierunkach jak wwariancie dynamicznym, ale zdecydowanie wolniej. Wwariancie tym szczeglnie niebezpieczny bdzie niski wzrost dochodw rolnikw, dla czci znich moe to oznacza drastyczny spadek poziomu ycia. Zwikszy to presj na poszukiwanie pracy poza rolnictwem, a take, skdind podane podejmowanie pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej wobszarach charakteryzujcych rolnictwo wielofunkcyjne. Sektor produkcji artykuw spoywczych Przemys rolno-spoywczy zalicza si do kluczowych sektorw gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Ten dzia przemysu przetwrczego charakteryzuje si wysokim udziaem wprodukcji sprzedanej przemysu (ponad 30% wartoci produkcji sekcji przetwrstwa przemysowego), wchania znaczce zasoby siy roboczej, dysponuje nowoczesn iwysoko wydajn baz produkcyjn wwielu obszarach produkcji. Wysoki poziom dostpnoci do surowcw pochodzenia rolniczego oraz ich szeroka oferta asortymentowa sprawiaj, e obszar dziaalnoci sektora jest bardzo szeroki. Region ma dominujc pozycj wskali kraju wzakresie produkcji misa drobiowego (przede wszystkim indyczego), woowego, iwieprzowego, wdlin, masa. Istotna pozycj wwolumenie produkcji spoywczej wregionie warmisko-mazurskim zajmuj take soki i przetwory owocowo-warzywne, mroonki, kasze, mki, przetwory igalanteria mleczna, atake mid iprzetwory rybne. Zaopatrzenie w surowce zapewnia w wikszoci lokalne rolnictwo, produkujce je w warunkach czystego rodowiska naturalnego. Znaczny udzia wsprzeday wyrobw ma eksport. Rozwj sektora produkcji artykuw spoywczych na Warmii iMazurach bdzie zdeterminowany przez skal isi oddziaywania nastpujcych podstawowych uwarunkowa: dostpno surowcw iproduktw pochodzenia rolniczego, ich struktura ijako, dostpno rodkw inwestycyjnych oraz kapitau operacyjnego, skala popytu krajowego izagranicznego na oferowane produkty. Przewidywane warianty rozwoju sektora do 2020 r. maj charakter wariantw prorozwojowych ornej skali intensywnoci. Scenariusz rozwoju dynamicznego koresponduje z dynamicznym rozwojem sektora rolniczego, ktry jest podstawowym czynnikiem determinujcym tempo wzrostu. W mniejszym stopniu o tem-
107
Tabela 48. Scenariusze rozwoju sektora rolniczego wojewdztwa warmisko-mazurskiego w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Poziom istruktura wartoci produkcji rolniczej Produkcja ziemiopodw iproduktw hodowli zwierzt Powierzchnia istruktura zasieww Nakady inwestycyjne Zaopatrzenie rolnictwa wrodki produkcji Poziom ijako nakadw pracy Szybki przyrost wolumenu produkcji rolniczej, wzrost towarowoci produkcji, dostosowanie poday do potrzeb konsumentw, zdecydowana poprawa opacalnoci Dynamiczny wzrost produkcji zwykorzystaniem kwalifikowanego materiau siewnego ihodowlanego, stosowanie nowoczesnych metod upraw itechnologii hodowli, znaczcy wzrost plonw z1 ha. Dostosowanie do spodziewanego popytu, optymalne wykorzystanie gruntw, wydajne kultury rolne, pene wykorzystanie ziemi rolniczej Wzrost nakadw na technologie irodki trwae, wysokie finansowanie ze rodkw WPR ibudetu krajowego, wysoka efektywno inwestycji Zwikszenie stopnia nawoenia gleb istosowania rodkw ochrony rolin nieinwazyjnych dla rodowiska, stosowanie kwalifikowanego materiau siewnego ihodowlanego Wzrost poziomu przygotowania zawodowego uytkownikw gospodarstw rolnych, obnienie wieku, wzrost wydajnoci pracy iumiejtnoci stosowania nowoczesnych metod itechnik prowadzenia dziaalnoci rolniczej Szybki wzrost produktywnoci iwydajnoci pracy, wzrost konkurencyjnoci wwyniku obnienia kosztw produkcji iwzrostu jakoci podw rolnych iproduktw hodowli Szybki wzrost oferty usug agroturystycznych, lokalnego przetwrstwa podw rolnych, rzemiosa irkodzielnictwa Podjcie dziaa marketingowych, rozszerzenie oferty podaowej, poszukiwanie odbiorcw podw rolnych stabilnych ikonkurencyjnych cenowo Szybki wzrost poziomu dochodw zarwno ze sprzeday produkcji rolniczej, jak te wsparcia wramach rodkw UE ibudetu, wzrost udziau dochodw zprodukcji rolniczej woglnych dochodach gospodarstw rolnych Wzrost opacalnoci produkcji rolnej, uzyskiwanie wyszych cen za lepsz jako produktw, tworzenie grup producentw rolnych dla poprawy siy konkurencyjnej na rynku, wiksza sia przetargowa wobec dostawcw maszyn, urzdze iinnych rodkw produkcji dla rolnictwa Wzrost ekstensywny, utrwalenie tradycyjnych kultur rolniczych istruktury gospodarstw rolnych, powolne zmiany koncentracji produkcji, niky postp wproduktywnoci iwydajnoci pracy. Przewaga dotychczasowych metod itechnik rolniczych, tradycyjne metody upraw ihodowli, utrwalenie niskiej wydajnoci iopacalnoci produkcji rolnej Tradycyjne praktyki podozmianu, brak specjalizacji, niky postp biologiczny ijako produktw Wwariancie zmniejszenia rodkw zWPR, znaczne ograniczenie poziomu inwestowania ibrak modernizacji ipostpu technicznego Utrwalenie lub bardzo powolne polepszenie sytuacji obecnej - efekty wpostaci pogorszenia jakoci gleb ibraku znaczcego wzrostu plonw Stagnacja wwymianie kadr wrolnictwie, sabe przygotowanie zawodowe modego pokolenia do wykonywania zawodu rolnika, nadal niska atrakcyjno spoeczna tego zawodu, niech do podnoszenia kwalifikacji ipoziomu wiedzy Utrzymanie tradycyjnego tempa rozwoju, przewaga stosowania ekstensywnych form gospodarowania, brak zainteresowania imoliwoci stosowania nowych technik, niska jako produktw rolnych, niekonkurencyjno cenowa ipodaowa Ograniczenie si do obecnie prowadzonych form dziaalnoci, brak aktywnoci iinnowacyjnego podejcia d rozszerzenia oferty usug Brak aktywnoci wposzukiwaniu najbardziej optymalnych odbiorcw, trzymanie si odbiorcw tradycyjnych, pasywno marketingowa Stagnacja ekonomiczna gospodarstw, oczekiwanie na dotacje zUE jako uzupenienie dochodw zgospodarstw rolnych, obnienie poziomu towarowoci produkcji rolniczej, przewaga gospodarstw samozaopatrzeniowych Brak znaczcych efektw wkoncentracji produkcji, niska jako produktw ikonkurencyjno cenowa inike efekty wzrostu opacalnoci produkcji, brak bodcw do tworzenia grup producentw rolnych, rozproszenie si irodkw dla wzmocnienia opacalnoci produkcji rolnej Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Produktywno ikonkurencyjno Rozwj wielofunkcyjnoci rolnictwa ipozarolniczej dziaalnoci gospodarczej Dywersyfikacja rynkw zbytu
Dochody zdziaalnoci rolniczej
Opacalno produkcji rolniczej, relacje cen Uwarunkowania rodowiskowe Zmiany wstrukturze uytkowania gruntw
Stosowanie podozmianu zgodnie zkanonami rolnictwa ekologicznego, zagospodarowanie odogw iugorw dla upraw rolin energetycznych, odtworzenie terenw zielonych, wtym k ipastwisk Znaczcy wzrost inwestycji wzakresie utylizacji izagospodarowania odpadw pochodzenia rolniczego, inwestycje wbudow biogazowni rolniczych iprzetwrstwo biomasy, ekologiczne techniki wytwarzania energii elektrycznej icieplnej dla wasnych potrzeb Zdecydowana poprawa stanu zasobnoci gleb wprzyswajalne makroelementy, eliminacja zakwaszenia gleb, wzrost poziomu nawoenia mineralnego przy oglnie sabej jakoci gleb wregionie, wzrost plonw Konsekwentne ipowszechne stosowanie zasad agrotechnicznych zgodnie zKodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, stosowanie metod produkcji rolnictwa integrowanego Konsekwentne ipowszechne przystpowanie rolnikw do pakietu programw rolnorodowiskowych objtych dofinansowaniem, wieloletnie zaangaowanie rodkw wasnych Szerokie stosowanie pakietw dobryk praktyk rolniczych odnoszcych si do ochrony wd ipowietrza, ograniczanie odpywu azotu ze rde rolniczych do wd, inwestycje wstruktur wodocigow ikanalizacyjn, utylizacj odpadw irda emisji gazw cieplarnianych
Ekstensywna gospodarka gruntami rolniczymi, minimalne dziaania agrotechniczne dla utrzymania gruntw wtzw. dobrej kulturze rolnej (warunek otrzymania dotacji), niska wydajno gleby Ograniczone moliwoci finansowania inwestycji proekologicznych, brak zainteresowania takimi dziaaniami, utrwalanie rolnictwa energochonnego iantyekologicznego
Inwestycje proekologiczne
Jako gleb
Ekstensywna gospodarka wzakresie poprawy jakoci gleb, ograniczenie wzrostu plonw Ograniczone iwymuszone warunkami uzyskania dotacji stosowanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, tradycyjne metody produkcji rolinnej, brak postpu agrotechnicznego Ograniczone zainteresowanie programami rolnorodowiskowymi, brak bodcw do planowania wieloletniego rozwoju gospodarstw rolnych Znacznie mniejsza skala dziaa pro rodowiskowych ograniczenie si gwnie do dziaa wynikajcych zobowizujcego prawa, szczeglnie wobszarze inwestycji idobrych praktyk dot. skadowania odpadw zwierzcych inawoenia gleb
Proekologiczne technologie upraw ihodowli
Programy rolnorodowiskowe
Ochrona wd ipowietrza
Uwarunkowania spoeczne
108
Zasoby iaktywno ekonomiczna ludnoci rolniczej
Wzrost jakociowy ipoprawa alokacji siy roboczej wrolnictwie, przewaga postaw aktywnoci zawodowej, wzrost umiejtnoci, sprawnoci iwydajnoci pracy Szerokie uczestnictwo we wszelkich moych formach doksztacania zawodowego, samoksztacenie wtym poprzez kursy iwarsztaty wInternecie, cigy kontakt zorodkami doradztwa rolniczego, kursy zawodowe uzupeniajce wzakresie wiedzy orolnictwie Znaczcy wzrost efektywnoci gospodarowania, wzrost udziau dochodw zdziaalnoci rolniczej woglnych dochodach gospodarstw domowych, wyrwnywanie dysparytetu wstosunku do dochodw innych grup spoecznych Wzrost moliwoci korzystania zoferty suby zdrowia, dbao ostan zdrowia rolnikw iczonkw ich rodzin, spadek zainteresowania ipotrzeby korzystania ze wsparcia spoecznego, spadek udziau wiadcze spoecznych, wtym rent iemerytur zKRUS wdochodach rodzin rolniczych Wzrost zainteresowania rozwojem intelektualnym, szerokie korzystanie zdbr kultury, zwikszenie aktywnoci spoecznej iuczestnictwa wyciu lokalnych spoecznoci, aktywny udzia wpracach irozwizywaniu lokalnych problemw iwyzwa
Przewaga postaw zachowawczych, brak oczekiwanej skali aktywnoci zawodowej, nike zainteresowanie inwestowaniem we wzrost kwalifikacji Pasywne postawy wobec podnoszenia kwalifikacji izwikszania poziomu wiedzy rolniczej, brak motywacji do uczestnictwa wkursach iszkoleniach, poleganie na dotychczasowej wiedzy iznajomoci praktyk rolniczych Stabilizacja proporcji rde dochodw rodzin rolniczych, tendencje spadku udziau dochodw zdziaalnoci rolniczej, spadek opacalnoci produkcji rolnej ibrak motywacji do rozwijania kondycji gospodarstw rolnych Ograniczona dbao ostan zdrowotny rodzin rolniczych, brak wystarczajcej motywacji irodkw finansowych zdziaalnoci rolniczej, zdecydowana przewaga dotacji do rolnictwa iwiadcze spoecznych wstrukturze dochodw, wzrost skali ubstwa Przewaga postaw izolacji spoecznej, brak zainteresowania wspdziaaniem iuczestnictwem wpracach spoecznoci lokalnej, pasywno wrozwoju intelektualnym
Poziom wyksztacenia rolniczego
Dochody rodzin rolniczych wiadczenia spoeczne
Ochrona zdrowia iopieka spoeczna na obszarach wiejskich
Dostpno edukacji, dbr kultury iinfrastruktury technicznej rdo: Badania wasne.
pie rozwoju sektora przemysu spoywczego, jako czynnik ograniczajcy, mog wnajbliszych latach decydowa zasoby rodkw inwestycyjnych. Wynika to z faktu, ze w wikszoci bran zosta znacznie rozbudowany, zmodernizowany iunowoczeniony potencja wytwrczy sektora. Zasadnicze inwestycje wrozwj potencjau produkcyjnego rozpoczy si jeszcze wokresie przedakcesyjnym. Przemys spoywczy wojewdztwa szeroko korzysta, podobnie jak inne rejony kraju, zmoliwoci wsparcia finansowego programu SAPARD (Specjalny Przedakcesyjny Program na Rzecz Rolnictwa iRozwoju Obszarw Wiejskich). W latach 2004-2006 do dyspozycji byy fundusze ze rodkw Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja imodernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich, natomiast w latach 2007-2013 jest to nowy Program Rozwoju Obszarw Wiejskich. Na obecnym etapie trudno pokusi si oprzewidywania skali ipriorytetw finansowania ze rodkw UE wperspektywie finansowej 2014-2020. Naley zaoy, e moliwoci te bd mniejsze, nie powinno to jednak stanowi za-
sadniczego ograniczenia dla realizacji scenariusza dynamicznego rozwoju sektora. Szans na utrzymanie wzrostu moe by zakadane utrzymanie, lub tylko niewielkie obnienie, skali finansowania rozwoju obszarw wiejskich, wtym wsparcie dla lokalnego przetwrstwa produktw pochodzenia rolniczego wramach realizacji polityki rozwoju rolnictwa wielofunkcyjnego. Wspomniane wyej rda dopywu kapitau, wsparte krajowymi dotacjami budetowymi i systemem preferencyjnych kredytw inwestycyjnych wspary gruntown modernizacj wielu dziedzin produkcji. Wwojewdztwie warmisko-mazurskim przeprowadzono gruntown modernizacj przetwrstwa mleka, misa, ryb, owocw i warzyw. Zakady przetwrstwa zostay wyposaone w najnowoczeniejsze technologie ilinie produkcyjne, dostosowane do standardw UE wzakresie jakoci ibezpieczestwa produkowanej ywnoci oraz wymogw ochrony rodowiska. Wrezultacie polski przemys spoywczy, take wregionie warmisko-mazurskim, pod wzgldem nowoczesnoci i innowacyjnoci naley do czowki europejskich producentw ywnoci ijest wysoce konkurencyjny.
109
Scenariusz Rozwj dynamiczny Dynamiczny rozwj sektora produkcji artykuw spoywczych wwojewdztwie warmisko-mazurskim jest realny, nawet wwarunkach mniejszego ni dotychczas dostpu do finansowania z funduszy UE. Niemniej jednak, konieczne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu inwestycji modernizacyjnych iutrzymania ruchu, ale gwnie finansowanych ze rodkw wasnych ikredytw. Odpowiednia poda surowcw rolniczych, przy dostpnych mocach wytwrczych sektora powinna przynie wysok dynamik produkcji isprzeday, rozszerzenie rynkw zbytu izapewnienie odpowiedniej rentownoci. Wikszo dziaa powinna koncentrowa si na lepszym wykorzystaniu lokalnych zasobw ipotencjau rozwojowego, budowie trwaych i efektywnych powiza kooperacyjnych, logistyce, poprawie organizacji pracy, nowoczesnego marketingu idziaaniach promocyjnych marki iregionu. Scenariusz dynamicznego rozwoju zakada moliwie najbardziej efektywne zdyskontowanie uzyskanej pozycji sektora itworzenie nowej jakoci wobszarze wsppracy wszystkich ogniw acucha kooperacyjnego: producentw rolnych, przetwrstwa ywnoci iodbiorcw, a do szczebla konsumentw kocowych. Scenariusz Rozwj powolny Ten wariant rozwoju moe zaistnie wsytuacji oglnego zmniejszenia aktywnoci gospodarczej wwyniku osabienia koniunktury wiatowej igospodarki kraju. Scenariusz nie zakada jednak pojawienia si tendencji recesji, a jedynie spowolnionego wzrostu. Zagroenia spowolnienia rozwoju przemysu spoywczego mog pojawi si przede wszystkim od strony poday surowcw pochodzenia rolniczego w wyniku osabienia tempa wzrostu produkcji rolnej. Wkadej sytuacji, zmienno poziomu produkcji rolnictwa stwarza dla przemysu spoywczego sytuacje braku komfortu konstruowania planw rozwojowych, zarwno wujciu rzeczowym, jak tez finansowym. Przedmiotem importu uzupeniajcego moe by niewielka gama surowcw, m.in. dla przemysu misnego, olejarskiego, piekarniczego, ciastkarsko-cukierniczego. Osabienia tempa wzrostu popytu krajowego nie zrekompensuje eksport. Ograniczenie moliwoci inwestycji zmniejszy konkurencyjno i opacalno produkcji oraz moe stanowi zagroenie dla utrzymania rynkw zbytu. Zmniejszy si te presja na podnoszenie jakoci wyrobw, urozmaicanie asortymentu. Reasumujc, scenariusz rozwoju powolnego wobszarze sektora spoywczego jest de facto scenariuszem ograniczonego rozwoju, zcechami stagnacji rozwojowej wniektrych obszarach sektora jako caoci. Sektor drzewno-meblarski Przemys drzewny, gwnie meblarski, jest uznawany za jedn z podstawowych wizytwek regionu warmisko-mazurskiego. Wojewdztwo dysponuje niezwykle dogodnymi warunkami do funkcjonowania przedsibiorstw z brany drzewnej: odpowiedni klimat, baz surowcw wasnych oraz ssiedztwo wojewdztw z duymi kompleksami lenymi, rozwinit infrastruktur techniczn wzakresie gospodarki lenej oraz wieloletnie tradycje. Wojewdztwo zajmuje czoowe miejsce wkraju pod wzgldem pozyskania drewna oraz eksportu mebli iwyrobw stolarskich. Ten sektor gospodarki wojewdztwa znajduje si w krgu zaintere-
sowa kapitau zagranicznego iobecnie wacicielami lub wspwacicielami wielu duych firm s inwestorzy reprezentujcy m. in. kapita francuski, holenderski, niemiecki iszwedzki. Ta sytuacja znaczco wpywa na formuowanie moliwych scenariuszy rozwoju sektora. Podejmowane przez inwestorw zagranicznych decyzje odnonie przyszego rozwoju, wynika bowiem bd zich strategii inwestycyjnych iprodukcyjnych wskali globalnej gospodarki. Decyzje te bd zapaday w centralach koncernw poza granicami Polski, ibd rezultatem gbokiej oceny koniunktury wiatowej ikosztw produkcji wrnych miejscach globu. Lokalne uwarunkowania bd miay o tyle znaczenie, o ile zapewni inwestorom odpowiedni stop zwrotu kapitau, konkurencyjn rentowno istop zysku. Zatem w odniesieniu do tej czci sektora drzewno-meblarskiego wojewdztwa, niewielkiego wwymiarze liczby przedsibiorstw, ale decydujcego dla jego kondycji jako caoci, scenariusze rozwoju mog by rnorodne. Dotychczasowe wyniki iwarunki funkcjonowania wPolsce s jednak na tyle budujce, e mona mwi oduym prawdopodobiestwie realizacji scenariusza rozwoju dynamicznego. Wobu wariantach scenariuszy, istotne znaczenie maj uwarunkowania tkwice wsystemie gospodarki globalnej ikrajowej, oglny klimat koniunktury gospodarczej oraz wynikajce ztego moliwoci rozwoju dla sektora maych irednich przedsibiorstw. Poza kilkoma wspomnianymi wyej duymi firmami opartymi na kapitale zagranicznym, prawie wszystkie pozostae firmy mieszcz si wtym sektorze. Dla nich szanse rozwojowe tkwi wszeroko pojtej wsppracy ipodejmowania wsplnych dziaa m. in. czc si wklastry. Firmy powizane ze sob wgrupy (klastry) maj wiksze, ni dziaajc w pojedynk, moliwoci rozwoju, identyfikacji nisz produkcyjnych, dostpu do rynkw eksportowych oraz prowadzenia efektywnej polityki zatrudnieniowej. Podstaw koncepcji klasteringu jest wytworzenie powiza kooperacyjnych pomidzy firmami, dostawcami surowcw, dostawcami sprztu, podwykonawcami, klientami oraz usugodawcami. Kooperacja poczona ze specjalizacj daje grupie przedsibiorstw wysz wspln efektywno, zwiksza zdolno do modernizacji procesw produkcyjnych i unowoczeniania produktw. Obecnie na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego wsektorze drzewno-meblarskim dziaaj dwa klastry: Mebel Elblg iMeble Lubawa, zrzeszajce kilkadziesit przedsibiorstw produkcyjnych iotoczenia biznesu. Wtych porozumieniach nie bior udziau due firmy bdce wasnoci lub zudziaem kapitau zagranicznego. Przedstawione scenariusze rozwoju odnosz si do tych uwarunkowa. Bior take pod uwag fakt, e moliwoci wsparcia finansowego zfunduszy UE lub budetu Pastwa wpraktyce nie bd wystpoway. Szanse pozyskania bezzwrotnego dofinansowania mog mie pojedyncze firmy zsektora wtrybie konkursw, dokumentujce rzeczywiste dziaania w sferze nowoczesnoci i innowacji, realizujce inwestycje wdziedzinie ochrony rodowiska, wszczeglnoci zlokalizowane na terenach wiejskich. Scenariusz Rozwj dynamiczny Scenariusz ten ma szanse realizacji przy zaoeniu wystpienia dobrej koniunktury gospodarczej w kraju i w skali przynajmniej europejskiej, wzrostu dochodw ludnoci i zwikszenia popy-
110
Tabela 49. Scenariusze rozwoju sektora produkcji artykuw spoywczych wojewdztwa warmisko-mazurskiego w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Wysoka dynamika produkcji wwyniku odpowiedniej poday surowcw pochodzenia rolniczego, znacznego wzrostu popytu krajowego wwyniku wzrostu dochodw ludnoci ipopytu zagranicznego. Znaczny wzrost eksportu do Rosji, gwnie Obwodu Kaliningradzkiego, wysoka rentowno izysk operacyjny. Silne zwikszenie potencjau wytwrczego duych przedsibiorstw gwnie wwyniku rozbudowy powiza kooperacyjnych, znaczny wzrost liczby ipotencjau wytwrcw lokalnych (wielofunkcyjno rolnictwa, zagospodarowanie lokalnych surowcw, ywno ekologiczna, produkty niszowe). Pene wykorzystanie zasobw lokalnych produkcji rolnictwa, lenictwa irybactwa, due moliwoci uzupeniajcego importu surowcw, stymulowanie oczekiwanego asortymentu produkcji rolnictwa, cisa wsppraca zproducentami rolnymi. Zwikszenie asortymentu produkowanych artykuw spoywczych, zapewnienie ich wysokiej jakoci, budowa rozpoznawalnych ikonkurencyjnych na rynku krajowym izagranicznym marek, nowoczesne strategie marketingowe iich wysoka efektywno. Wysoki poziom inwestowania, szczeglnie wdziaania modernizacyjne. Wzrost poziomu technicznego uzbrojenia pracy, nowoczesnych technologii, budowa nowych zdolnoci wytwrczych. Wysoki poziom inwestycji itworzenie nowych moliwoci wytwrczych opartych na nowoczesnej technice przyniesie zwikszenie oferowanego asortymentu wyrobw oznacznie lepszej jakoci, efekt wzrostu skali produkcji umoliwi sprzeda po niszych cenach. Wysoka jako ipoda przynios wzrost zainteresowania odbiorcw ofert asortymentow, powstan trwae sieci kontrahentw na rynku krajowym izagranicznym, znacznie wzronie stabilno ibezpieczestwo produkcji. Niska, ale wzrostowa dynamika produkcji, ograniczony wzrost poday surowcw, saby popyt wewntrzny, niewystarczajcy wzrost popytu zagranicznego dla pobudzenia tempa wzrostu. Niska rentowno ibrak rodkw wasnych na rozwj. Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Dynamika produkcji, zdolno rozwojowa, rentowno
Skala koncentracji produkcji, rozwj sektora przedsibiorstw maych imikroprzedsibiorstw Wykorzystanie lokalnych zasobw ipotencjau rozwojowego Aktywno innowacyjna asortyment, jako produktw, strategia rozpoznawalnoci marek produktw Nakady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy Konkurencyjno asortymentowa icenowa Dywersyfikacja istabilno rynkw zbytu, rynek krajowy istrategie eksportowe Uwarunkowania rodowiskowe Wpyw skali i technologii produkcji na rodowisko Pooenie/lokalizacja prowadzonej dziaalnoci Priorytet dla zielonej gospodarki Uwarunkowania spoeczne Potencja ijako zasobw pracy Kooperacja wewntrzregionalna: dostawcy-producencihandel Postawy konsumenckie - promocja zdrowej ywnoci
Wzasadzie stabilizacja potencjau produkcyjnego, brak bodcw imoliwoci wzrostu inwestycji ze rodkw wasnych, niska zdolno kredytowa firm. Moliwy nadmiar poday surowcw rolniczych iich niewystarczajca jako, niewaciwa struktura dostaw, wefekcie ograniczenie rozwoju rolnictwa, spadek cen skupu podw rolnych idochodw ludnoci rolniczej. Stabilizacja oferty produktowej, niewielka skala wymiany asortymentu, brak moliwoci znaczcego podniesienia jakoci produktw, ograniczenie dziaa rozwojowych, marketingu iinnowacyjnoci. Przewaga postaw pasywnych. Niewielkie moliwoci wzrostu zdolnoci wytwrczych, maksymalne wykorzystanie istniejcej bazy produkcyjnej, brak moliwoci zauwaalnej poprawy jakoci produkcji inowych asortymentw wyrobw. Wystpi niewielka poprawa jakoci produkowanych wyrobw, stabilizacja, awrezultacie starzenie si asortymentu produkcji, obnienie konkurencyjnoci asortymentowej ibrak pola dla wzrostu konkurencyjnoci cenowej. Dziaania producentw bd koncentroway si na utrzymaniu tradycyjnych rynkw zbytu, niewielkie moliwoci pozyskania nowych odbiorcw, szczeglnie na rynkach zagranicznych.
Stosowanie technologii oszczdnych ibezodpadowych, pozytywne oddziaywanie na rodowisko, wyeliminowanie, aprzynajmniej znaczne zmniejszenie emisji zanieczyszcze. Pene dostosowanie lokalizacji produkcji do wymogw rodowiskowych, wskrajnych przypadkach przeniesienie produkcji wmiejsca neutralne. Znaczce inwestycje wtechnologie iorganizacj procesw produkcji, przechowywania itransportu pod ktem oszczdnoci surowcw ienergii (elektrycznej icieplnej), zuycia wody, ochrony powietrza przed emisj gazw izanieczyszcze pyowych.
Brak moliwoci znaczcej modernizacji procesw technologicznych, niewielki postp wdziedzinie zmniejszenia uciliwoci dla rodowiska, zagroenie obcieniem opatami karnymi. Utrzymanie produkcji wistniejcych lokalizacjach, zagroenie koniecznoci zmniejszenia jej skali lub zaprzestania zuwagi na zagroenie dla rodowiska. Brak moliwoci finansowych iorganizacyjnych podejmowania wikszej skali dziaa wtym obszarze, wefekcie wzrost obcie ikosztw jednostkowych oraz spadek rentownoci produkcji.
Nacisk iwzrost nakadw na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracownikw, wzrost wynagrodze irodkw motywacji pozapacowej, inwestycje wpopraw warunkw pracy istabilno zaogi. Oparcie strategii rozwoju na budowie stabilnej iefektywnej sieci kooperacyjnej na linii: rolnicy przemys rolno-spoywczy - handel. Zapewnienie odpowiedniej rytmicznoci dostaw, jakoci produktw iopacalnoci dla wszystkich ogniw acucha Prowadzenie aktywnej polityki ksztatowania postaw konsumenckich, promocja produktw, wtym promocja zdrowej ywnoci, szeroki udzia wimprezach targowych, organizacja kiermaszy, budowa wizerunku marki produktu ifirmy. Wwariancie dynamicznego rozwoju rosncy popyt na ywno, wtym ywno wysokiej jakoci iprodukty ekologiczne; wzrost zapotrzebowania ze strony konsumentw zagranicznych, wykorzystanie szansy skokowego wzrostu dostaw do Obwodu Kaliningradzkiego.
Brak moliwoci iwizji prowadzenia perspektywicznej polityki kadrowej, niekonkurencyjna na rynku oferta pacowa, zatrudnianie osb oniskich kwalifikacjach iwydajnoci pracy, wysoki stan zatrudnienia. Brak efektywnej wsppracy kooperacyjnej, opieranie si na doranych rdach dostawcw iodbiorcw, niska skuteczno dziaa marketingowych, zagroenie sabncym tempem rozwoju sektora Skoncentrowanie dziaa na poszukiwaniu zbytu dla tradycyjnych produktw, brak istotnej skali aktywnych dziaa marketingowych iksztatowania popytu, oczekiwanie na aktywno odbiorcw, przerzucanie na nich kosztw budowania marki producenta. Popyt bdzie wzrasta wpowolnym tempie, zuwagi na niskie tempo wzrostu dochodw ludnoci isabsze zainteresowanie odbiorcw zagranicznych zpowodu braku postpu wpodnoszeniu jakoci oferty, tradycyjnego asortymentu, niewystarczajcej skali promocji idziaa marketingowych; spadek zainteresowania mark.
Popyt na produkty ywnociowe
rdo: Badania wasne.
tu krajowego. Efekty wzrostu popytu zagranicznego skonsumuj wpierwszej kolejnoci firmy oponadkrajowym zasigu dziaania, anastpnie wiksze przedsibiorstwa znane na rynku krajowym. Warunkiem sukcesu bdzie wkadym przypadku podejmowanie
dziaa prorozwojowych, wzmocnienie aktywnoci inwestycyjnej, modernizowanie parku maszynowego i technologii produkcji, rozszerzanie asortymentu produkowanych wyrobw o produkty nowoczesne, przyjazne rodowisku, odpowiadajce trendom
111
Tabela 50. Scenariusze rozwoju sektora drzewno-meblarskiego w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Szans dynamicznego wzrostu produkcji jest znaczce zwikszenie eksportu, szczeglnie mebli istolarki budowlanej. Popyt krajowy nie bdzie na tyle silny, aby zapewni wykorzystanie mocy produkcyjnych nowoczesnych iwysokowydajnych zakadw; szybki wzrost siy ekonomicznej sektora ipotencjau rozwojowego Wzrost koncentracji produkcji irozwj inicjatyw klastrowych, rozwj sektora maych przedsibiorstw powizanych kooperacyjnie, tworzenie ponadregionalnych trwaych porozumie izwizkw kooperacyjnych Poda lokalnych surowcw, szczeglnie drewna, nie jest zasobem niewyczerpalnym . Konieczne jest oszczdne gospodarowanie tymi zasobami. Czynnikiem pozytywnie wpywajcym na dynamiczny rozwj s due zasoby dobrze wyksztaconej siy roboczej oraz nadal niskie koszty pracy Rozwj nowych, innowacyjnych produktw, poprawa jakoci ifunkcjonalnoci produktw istniejcych; wprowadzanie nowych asortymentw poparte badaniami rynku, trendw mody iwzornictwa; szeroka akcja promocyjna budowy marki produktw ifirm Wysoki poziom nakadw inwestycyjnych, zarwno przeznaczonych na modernizacj, jak te budow nowych zakadw; wzrost poziomu technicznego uzbrojenia pracy istopnia wykorzystania czynnikw wytwrczych; due moliwoci finansowania rozwoju zarwno ze rodkw wasnych, jak te zkredytw Wysoka atwo dostosowania asortymentu produkcji do gustw ipotrzeb odbiorcw, krtkie terminy dostaw zlece indywidualnych, moliwo zaoferowania konkurencyjnych cen wwyniku wysokiej wydajnoci technologicznej oraz efektywnego wykorzystania czynnika ludzkiego Szeroki pakiet asortymentowy, nowoczesne wzornictwo ikonkurencyjne ceny uatwiaj pozyskanie nowych rynkw zbytu iumocnienie wizerunku marki na rynkach dotychczasowych; wsplne dziaania promocyjne, szczeglnie na rynkach midzynarodowych pod wspln mark (porozumienia klastrowe) Niska dynamika wzrostowa produkcji, spowodowana sabym wzrostem popytu krajowego izagranicznego, niewykorzystane moce produkcyjne podnoszce poziom kosztw produkcji, niewielki poziom rentownoci ibrak rodkw na modernizacj irozwj Rozproszenie idekompozycja poziomych wizi produkcyjnych, trudnoci wzapewnieniu rytmicznoci dostaw iunifikacji asortymentu, brak pewnoci co do trwaoci kontrahentw Utrzymywanie si niskiej dynamiki nie przyczynia si do lepszej gospodarki zasobami; brak bodcw do inwestowania wjako czynnika ludzkiego oraz oszczdnoci surowcw imateriaw, przewaga gospodarowania typu ekstensywnego Utrzymywanie tradycyjnej oferty produktowej; brak postpu wdziedzinie innowacyjnoci imodernizacji technologii, ograniczony pakiet asortymentu oferowanych produktw, przestarzae wzornictwo, niska akceptacja konsumentw powodujca konieczno sprzeday produkcji po niskich cenach Ograniczona moliwo inwestowania spowodowana brakiem rodkw wasnych inisk zdolnoci kredytow; oparcie rozwoju na istniejcych iulegajcych dekapitalizacji mocach produkcyjnych; systematyczne starzenie si technologii utrudniajce utrzymanie odpowiedniego poziomu jakoci Brak znaczcego postpu wdziedzinie poszerzania oferty asortymentowej powoduje spadek konkurencyjnoci itrudnoci wutrzymaniu obecnych ipozyskaniu nowych rynkw zbytu; narastanie produkcji na skad, zmniejszenie iutrata pynnoci finansowej, Oparcie si na tradycyjnych sieciach odbiorcw izagroenie stopniow ich utrat wobec niskiego postpu wpodnoszeniu jakoci ikonkurencyjnoci produktw; brak urozmaiconej oferty asortymentowej, Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Koncentracja produkcji, rozwj sektora przedsibiorstw maych imikroprzedsibiorstw
Wykorzystanie lojalnych zasobw ipotencjau rozwojowego
Aktywno innowacyjna asortyment, jako produktw, strategia rozpoznawalnoci marek produktw
Nakady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy
Konkurencyjno asortymentowa icenowa
Dywersyfikacja istabilno rynkw zbytu, rynek krajowy istrategie eksportowe Uwarunkowania rodowiskowe Wpyw skali itechnologii produkcji na rodowisko
Intensywna modernizacja procesw technologicznych produkcji iorganizacji pod ktem spenienia wymogw ochrony rodowiska, technologie energooszczdne, realizacja pakietu zasad zielonej gospodarki, dostosowanie skali produkcji do ogranicze rodowiskowych Lokalizacja dziaalnoci produkcyjnej na obszarach, gdzie bdzie ona najmniej uciliwa dla rodowiska; priorytet rodowiska nad kosztami lokalizacji nowych przedsiwzi; pene niwelowanie skutkw negatywnego wpywu dziaalnoci na rodowisko, Szerokie stosowanie wszystkich dziaa okrelajcych paradygmat zielonej gospodarki, wtym szczeglnie: minimalizacja zuycia energii elektrycznej icieplnej, wody, optymalizacja transportu wewntrznego ilogistyki wkomunikacji zewntrznej, maksymalne stosowanie bezodpadowych technologii produkcji, ochrona ziemi, powietrza, efektywne wykorzystanie nakadw pracy ludzkiej
Brak znaczcego postpu wrozwoju prorodowiskowych technologii produkcji bdzie limitowa skal produkcji iogranicza jej opacalno. Wkracowych przypadkach niedostosowanie si do wymogw ochrony rodowiska moe skutkowa zaprzestaniem produkcji Moliwy brak rozwoju firm irozszerzania dziaalnoci zuwagi na wysokie koszty ochrony rodowiska, niespenienie tych wymogw przez przestarzae urzdzenia itechnologie bdce wdyspozycji zakadw, Brak wystarczajcych zasobw finansowych utrudni szerokie wprowadzanie zasad zielonej gospodarki. Dziaania bd ograniczay si wwikszoci do prostych usprawnie wdziedzinie oszczdnoci nakadw rodkw produkcji ipracy, ograniczone moliwoci unowoczenienia technologii produkcji
Pooenie/lokalizacja prowadzonej dziaalnoci
Priorytet dla zielonej gospodarki
Uwarunkowania spoeczne Potencja ijako zasobw pracy Kooperacja wewntrzregionalna: dostawcy-producencihandel rdo: Badania wasne. Nacisk iwzrost nakadw na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracownikw, wzrost wynagrodze irodkw motywacji pozapacowej, inwestycje wpopraw warunkw pracy istabilno zaogi Oparcie strategii rozwoju na budowie stabilnej iefektywnej sieci kooperacyjnej; tworzenie iwsppraca wramach porozumie klastrowych, tworzenie porozumie miedzyregionalnych Brak moliwoci iwizji prowadzenia perspektywicznej polityki kadrowej, niekonkurencyjna na rynku oferta pacowa, zatrudnianie osb oniskich kwalifikacjach iwydajnoci pracy, wysoki stan zatrudnienia Brak efektywnej wsppracy kooperacyjnej, opieranie si na doranych rdach dostawcw iodbiorcw, niska skuteczno dziaa marketingowych, zagroenie sabncym tempem rozwoju sektora
mody izmieniajcym si gustom konsumentw, aprzede wszystkim speniajce wyrubowane oczekiwania jakociowe. Zwikszy si zdecydowanie skala konkurencji pomidzy firmami. Szanse na uzyskanie znaczcych efektw bd miay firmy, ktre bd dysponoway wasnymi rodkami na inwestycje, lub uzyska-
j moliwoci finansowania zewntrznego w drodze kredytw. Nawet wscenariuszu dynamicznym zaistnieje pewna skala upadoci firm, szczeglnie, e naley liczy si ze wzrostem kosztw pracy oraz bezwzgldnym przestrzeganiem zaostrzanych norm ochrony rodowiska. Inwestycje prorodowiskowe bd
112
kapitaochonne. Wsumie jest to jednak scenariusz optymistyczny, wymagajcy w tym sektorze, gdzie istnieje dua konkurencja, znacznej aktywnoci inadzoru wacicielskiego, jak te uruchomienia wielu dziaa dla zmotywowania zag do zwikszenia wydajnoci pracy. Scenariusz Rozwj powolny Scenariusz rozwoju powolnego moe zaistnie w warunkach utrzymywania si sabej koniunktury gospodarczej w skali globalnej i krajowej. Ograniczenia i determinanty rozwoju s identyczne, jak w scenariuszu rozwoju dynamicznego, ale ich negatywne oddziaywanie moe przybiera bardziej wyraziste formy. Podstawowym problemem bdzie niski poziom popytu, spowodowany niewielk dynamik wzrostu dochodw ludnoci. Wobec faktu, e potrzeby wymiany wyposaenia gospodarstw domowych w meble nie s w takich warunkach celem priorytetowym, bd one wstrzymyway si przed nowymi zakupami, odkadajc decyzj na okres pniejszy. Dla producentw bdzie to okres znacznego obnienia rentownoci, anawet ponoszenia okresowych strat na produkcji. Dla wikszoci znich, scenariusz ten bdzie okresem walki oprzetrwanie. Sektor produkcji wyrobw zgumy Produkcja wyrobw zgumy jako sektor dziaalnoci gospodarczej, zaliczony do sektorw okluczowym znaczeniu ma swoje uzasadnienie gwnie poprzez tradycj wieloletniej dziaalnoci Olsztyskich Zakadw Opon Samochodowych. Wgrudniu 1995 r. wikszociowy pakiet akcji olsztyskiej fabryki zakupia Grupa Michelin. W 2001 roku rozpoczto produkcj opon do samochodw osobowych iciarowych pod mark Michelin. Wstyczniu 2005 r. powstaje firma Michelin Polska S.A. Obecnie, mwic osektorze produkcji wyrobw zgumy, jako osektorze kluczowym dla rozwoju gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego, mona stwierdzi, e jego potencja iwizerunek tworzy w zasadzie ta jedna firma. O jej rzeczywistym potencjale ekonomicznym brak jest jakiejkolwiek informacji zuwagi na fakt, e firma nie udostpnia danych o sobie w rankingach najwikszych firm wPolsce, nie publikuje te danych bilansowych wMonitorze Polskim, pomimo takowego obowizku. Firma odmwia take udziau w niniejszym badaniu. Niemniej jednak, zatrudniajc ok. 4300 osb, jest najwikszym pracodawc wwojewdztwie, wpywajc na obnienie stopy bezrobocia wpodregionie olsztyskim. W rejestrze REGON dla wojewdztwa warmisko-mazurskiego zarejestrowanych jest 28 podmiotw, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest produkcja wyrobw zgumy. Oznacza to, e 28 podmiotw dziaa gwnie wobszarze usug, zajmujc si regeneracj ibienikowaniem opon oraz wytwarzaniem pozostaych wyrobw zgumy. Mona oszacowa, e ich poziom zatrudnienia mieci si w granicach 300-400 osb. Z punktu widzenia potencjau ekonomicznego sektora nie stanowi one zatem adnej znaczcej populacji. Wstatystyce brak jest informacji odziaalnoci sektora produkcji wyrobw z gumy w wojewdztwie. Podstawowym powodem jest fakt, e wskali wojewdztwa firma Michelin Polska S.A. zatrudnia nie mniej ni 90% ogu pracownikw sektora wwojewdztwie, ajej udzia wprodukcji sprzedanej jest zapewne jeszcze wyszy ipublikowanie informacji osektorze stanowioby naruszenie tajemnicy statystycznej.
Te niedostatki informacyjne nie zmieniaj faktu, e sektor produkcji wyrobw zgumy nie istnieje wskali wojewdztwa bez firmy Michelin, atym bardziej nie mona go uzna jako sektor kluczowy. Firma Michelin Polska S.A. jest jednym z72 zakadw produkcyjnych koncernu Michelin rozlokowanych w 19 krajach wiata izatrudnia niecae 4% cznego stanu zasobw pracy koncernu. Wdodatku jej profil dziaalnoci ogranicza si wycznie do produkcji opon i dtek do samochodw osobowych, ciarowych imaszyn rolniczych. Niemniej jednak, jakiekolwiek prognozowanie strategii rozwoju sektora wwojewdztwie moe by dokonywane jedynie woparciu oznajomo scenariuszy rozwoju firmy iplanw wstosunku do niej, formuowanych wstrategiach koncernu Michelin. Takie informacje s niedostpne. Prezentowane wopracowaniu scenariusze rozwoju sektora produkcji wyrobw zgumy wwojewdztwie warmisko-mazurskim s zatem uzalenione od planw rozwojowych istatusu firmy Michelin Polska S.A. Scenariusz Rozwj dynamiczny Scenariusz oparty jest na zaoeniu, e koniunktura na rynku produkcji samochodw osobowych ulegnie zdecydowanej poprawie i wzronie popyt na opony. Jednoczenie, zostanie przynajmniej utrzymane na obecnym poziomie zainteresowanie centrali koncernu utrzymaniem produkcji wPolsce, atake utrzymana zdolno konkurencyjna produkcji, zarwno pod wzgldem asortymentu jak icen zinnymi czoowymi producentami ogumienia na wiecie. Dla sprostania tym zadaniom konieczne bdzie dokonanie inwestycji wmodernizacj linii technologicznych oraz zwikszenie zaangaowania w inwestycje suce ochronie rodowiska ipoprawy warunkw pracy ipacy. W kontekcie zewntrznych uwarunkowa kosztw produkcji naley liczy si zfaktem, ze poziom kar za zanieczyszczanie rodowiska wyranie wzronie, co wymusi szersz skal inwestycji modernizacyjnych. Firma nie uczestniczy iraczej nie bdzie uczestniczya we wsppracy zinnymi przedsibiorstwami sektora, std te jej udzia wksztatowaniu modelu rozwoju wojewdztwa ma charakter neutralny. Pozostae przedsibiorstwa mog osign wtym wariancie przyspieszone tempo rozwoju woparciu owasne moliwoci istrategie, jak te wwyniku rosncego zapotrzebowania na ich usugi. Scenariusz rozwj powolny Dla caoci sektora, decydujce znaczenie bdzie miaa dynamika produkcji iinwestycji dokonywanych przez Michelin Polska S.A. Ograniczony wzrost popytu moe spowolni jej rozwj, azatem konieczno ograniczenia zatrudnienia. Oferowany poziom wynagrodzenia stanie si jeszcze mniej konkurencyjny wstosunku do innych sektorw gospodarki, ni obecnie. Spadnie presja na inwestycje wnowe technologie i wyksztacon si robocz. W innych przedsibiorstwach sektora sytuacja moe by nieco lepsza, ale nie bdzie to miao wpywu na wyniki ekonomiczne sektora jako caoci. Popyt na usugi nie powinien ulec znacznemu ograniczeniu. Rentowno firm mog obnia rosnce koszty dziaalnoci zwizane zutrzymaniem i popraw standardw ochrony rodowiska. Wzronie opacalno usug zwizanych zutylizacj irecyklingiem odpadw gumowych. Sektor produkcji maszyn iurzdze W gospodarce wojewdztwa warmisko-mazurskiego istotn rol odgrywa produkcja maszyn iurzdze. Dotyczy to szczeglnie szero-
113
kiej palety maszyn iurzdze dla przemysu spoywczego, rolnictwa ilenictwa, maszyn iurzdze do obrbki drewna iprzemysu drzewnego. Wojewdztwo warmisko-mazurskie dostarcza 46% produkcji krajowej maszyn do obrbki plastycznej metali. Wbardziej szczegowym asortymencie produkcji na podkrelenie zasuguj dowiadczenia itradycje przedsibiorstw Warmii iMazur wprodukcji takich wyrobw jak: silniki spalinowe ielektryczne, turbiny, pompy, sprarki, urzdzenia dwigowe, urzdzenia chodnicze iwentylacyjne, szeroki asortyment maszyn dla rolnictwa, obrbki drewna, obrabiarek inarzdzi mechanicznych, prdnic, transformatorw. W porwnaniu z sektorem produkcji artykuw spoywczych, czy te zprodukcj mebli, potencja ekonomiczny sektora produkcji maszyn iurzdze (wg obowizujcych klasyfikacji GUS)
nie jest znaczcy. W 2009 r. w produkcji maszyn i urzdze wwojewdztwie pracowao 2 756 osb, tj. 3,6% ogu zatrudnionych wprzemyle (wprzedsibiorstwach oliczbie pracujcych powyej 9 osb). Warto produkcji sprzedanej osigna kwot 663 mln z, co stanowio 3,5% oglnej sprzeday produkcji przemysu wojewdztwa. Na przestrzeni lat 2005-2008 nastpowa wzrost produkcji, ktry poprzedzi pewne zaamanie w2009 r., podobnie jak wprzypadku wikszoci sekcji przetwrstwa przemysowego. Pomimo faktu, e wrankingu rodzajw dziaalnoci pod wzgldem wartoci sprzeday, produkcja maszyn i urzdze w wojewdztwie warmisko-mazurskim zaja w2009 r. pite miejsce (po produkcji artykuw spoywczych 38,2%, produkcji mebli 11,7%, produkcji wyrobw zmetali 6,2% iprodukcji wyrobw zdrewna 5,2%), istnieje
Tabela 51. Scenariusze rozwoju sektora produkcji wyrobw z gumy w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Wysoka dynamika produkcji uzaleniona od wiatowej koniunktury na rynku motoryzacyjnym ikondycji firmy Michelin Polska S.A. Produkcja pozostaych firm ma charakter drobnej wytwrczoci (usugi: regeneracja opon, utylizacja odpadw, produkcja drobnych elementw zgumy) inie ma zasadniczego wpywu na potencja ekonomiczny caego sektora Polepszenie warunkw rozwoju maych przedsibiorstw, wikszy popyt na drobne wyroby gumowe iusugi, brak przesanek do koncentracji produkcji, Wprowadzanie nowych produktw iproduktw zmodernizowanych wprzemyle oponiarskim zalene od popytu irozwoju nowych technologii, powstawanie nowych produktw winnych pozycjach asortymentowych sektora, podejmowanie dziaa promocyjnych Przy tendencji wzrostowej popytu wdziedzinie motoryzacji, nakady finansowe na modernizacj istniejacych linii produkcyjnych wzrosn, wbrany oponiarskiej bdzie to decyzja centrali koncernu Michelin; inwestycje winnych branach usugowych iprodukcyjnych sektora bd spowodowane gwnie wymaganiami ochrony rodowiska Strategie marketingowe, rynek odbiorcw ipolityka cenowa firmy Michelin uzaleniona bdzie od analizy globalnego rynku motoryzacyjnego; drobni producenci innego asortymentu wyrobw gumowych bd raczej dziaali wodosobnieniu, poszukujc najbardziej korzystnych warunkw sprzeday, brana jest prawdopodobnie zbyt saba inierozwojowa na tworzenie porozumie klastrowych Stagnacja na rynku motoryzacyjnym, niska poda odpadw do utylizacji jak te popyt na usugi regeneracji opon, brak wystarczajcego popytu na galanteri gumow, ograniczenia rozwoju wynikajce zbraku rodkw na inwestycje zwizane zochron rodowiska; brak przesanek do intensyfikacji wzrostu produkcji Stagnacja na rynku motoryzacyjnym ogranicza wzrost produkcji sektora oponiarskgiego, niski popyt na usugi zwizane zregeneracj ibienikowaniem opon, niska poda surowcw odpadowych do przerobu, ograniczanie liczby jednostek wsektorze maych przedsibiorstw Niewielki postp wzakresie innowacyjnoci produktowej, brak postpu wunowoczenianiu wyrobw, niski poziom aktywnoci wdziedzinie promocji produktw imarek Naley liczy si zograniczaniem produkcji wPolsce przez grup Michelin, sektor produkcji wyrobw zgumy moe zosta znacznie ograniczony, wpraktyce do zachowania dziaalnoci usugowej wdziedzinie regeneracji iwulkanizacji opon, utylizacji irecyklingu odpadw oraz produkcji drobnego asortymentu produktw; Decyzje odnonie produkcji opon bd wynikay zanaliz opacalnoci na poziomie koncernu Michelin ibd uzalenione od oceny perspektyw opacalnoci produkcji wPolsce wduszej perspektywie czasowej, nawet przy okresowym spadku opacalnoci istratach. Pozostaa cz drobnych przedsibiorstw sektora bdzie miaa trudnoci zutrzymaniem odpowiedniego poziomu produkcji idochodw, moliwa likwidacja wielu zakadw Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Koncentracja produkcji, rozwj sektora przedsibiorstw maych imikroprzedsibiorstw
Aktywno innowacyjna asortyment, jako produktw, strategia rozpoznawalnoci marek produktw
Dywersyfikacja istabilno rynkw zbytu, rynek krajowy istrategie eksportowe
Uwarunkowania rodowiskowe Wzrost produkcji poprzez rozbudow iew. nowe lokalizacje dziaalnoci wbrany oponiarskiej bdzie utrudniony zuwagi na obwarowania wynikajce zprzepisw prawnych oochronie rodowiska. Niezbdne bd wysokokapitaowe inwestycje modernizacyjne zwiekszajce koszty produkcji. Mae zakady zajmujce si usugami iprodukcj wyrobw zgumy bd musiay ponie znaczce wydatki ich cz moe zosta refundowana zfunduszy wsparcia na ochron rodowiska
Wpyw skali itechnologii produkcji na rodowisko
Utrzymanie dotychczasowych mocy produkcyjnych, konieczne inwestycje wtechnologie zmniejszajce uciliwo dla rodowiska, szereg firm moe nie sprosta tym wymaganiom,
Uwarunkowania spoeczne Konieczno uzyskania wysokiej efektywnoci ekonomicznej bdzie powodowaa nacisk iwzrost nakadw na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracownikw, zwikszanie ich wynagrodze iwzrost motywacji pozapacowej, inwestycje wpopraw warunkw pracy istabilno zaogi. Szczeglnie istotne znaczenie naley przypisa koniecznemu wzrostowi bezpieczestwa ihigieny pracy. Brak bodcw ze strony pracodawcw do podnoszenia jakoci kapitau ludzkiego, zatrudnianie pracownikw przypadkowych za niskie wynagrodzenie, niestabilno zag, niski poziom wydajnoci pracy, fluktuacja kadr ibrak szans na zapewnienie wysokiej istabilnej jakoci produkcji
Potencja ijako zasobw pracy
rdo: Badania wasne.
114
Tabela 52. Scenariusze rozwoju sektora produkcji maszyn i urzdze w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Dynamika produkcji, zdolno rozwojowa, rentowno Skala koncentracji produkcji, rozwj sektora przedsibiorstw maych imikroprzedsibiorstw Wykorzystanie lokalnych zasobw ipotencjau rozwojowego Aktywno innowacyjna - asortyment, jako produktw, strategia budowy marki, promocja produktw Nakady inwestycyjne, poziom technicznego uzbrojenia pracy Wysoki popyt na produkty sektora wynikajcy zprzewagi konkurencyjnej, cenowej ijakociowej; wysoka dynamika produkcji, silny istabilny wzrost przychodw ze sprzeday, wtym eksportowej; wysoka rentowno iprzyrost rodkw finansowych Dynamiczny wzrost przedsibiorczoci, uruchamianie nowych zakadw, modernizacja istniejcych przy jednoczesnej koncentracji terytorialnej iwzmocnieniu wizi kooperacyjnych; tworzenie grup klastrowych Pene iefektywne wykorzystanie przewagi konkurencyjnej regionu: tradycji produkcyjnej, marki, kapitau ludzkiego, kontaktw handlowych; aktywne tworzenie nowych specjalnoci, innowacyjno prorozwojowa Szybkie tempo unowoczeniania produktw, konstruowanie nowych maszyn iurzdze, wykorzystywanie najnowszych osigni techniki itechnologii, stymulowanie racjonalizacji iwynalazczoci, wysoka aktywno marketingowa ipromocyjna produktw imarki Wysoki poziom nakadw inwestycyjnych wmodernizowanie procesw produkcyjnych ibudow nowych mocy wytwrczych; brak ogranicze finansowych, rodki wasne iatwo uzyskania kredytw; wzrost poziomu technicznego uzbrojenia pracy iefektywnoci wykorzystania czynnikw wytwrczych Wysoki poziom inwestycji itworzenie nowych moliwoci wytwrczych opartych na nowoczesnej technice przyniesie zwikszenie oferowanego asortymentu wyrobw oznacznie lepszej jakoci, efekt wzrostu skali produkcji umoliwi sprzeda po niszych cenach Wysoka jako ipoda przynios wzrost zainteresowania odbiorcw ofert asortymentow, powstan trwae sieci kontrahentw na rynku krajowym izagranicznym, znacznie wzronie stabilno ibezpieczestwo produkcji Niezbyt wysokie, ale stabilne tempo wzrostu produkcji, brak znaczcego postpu wdziedzinie modernizacji produktw, niewielka skala inwestycji modernizacyjnych, niskie przychody ze sprzeday izasobno kapitaowa firm, tradycyjny krg odbiorcw Brak zdecydowanej presji na wzrost innowacyjnoci iprzedsibiorczoci, rozproszenie inicjatyw, brak dziaa przyszociowych, koncentracja na zachowaniu stanu technicznego iekonomicznego firm, moliwa likwidacja wielu firm wmiejsce tworzenia nowych Dominacja postaw zachowawczych ikoncentracji na obronie stanu posiadania, niewystarczajca skala izasig aktywnoci, niewielka skala inwestycji wkapita ludzki Utrzymanie poziomu technicznego produkowanych wyrobw, niska aktywno innowacyjna, utrzymywanie tradycyjnego asortymentu ijakoci, brak szans na zdobycie nowych rynkw zbytu Ograniczone moliwoci inwestowania, brak rodkw wasnych isabnca zdolno kredytowa; ograniczone moliwoci wdraania nowych technologii ipostpu technicznego; powolne starzenie si parku maszynowego iproduktw Wystpi niewielka poprawa jakoci produkowanych wyrobw, stabilizacja, awrezultacie starzenie si asortymentu produkcji, obnienie konkurencyjnoci asortymentowej ibrak pola dla wzrostu konkurencyjnoci cenowej Dziaania producentw bd koncentroway si na utrzymaniu tradycyjnych rynkw zbytu, niewielkie moliwoci pozyskania nowych odbiorcw, szczeglnie na rynkach zagranicznych Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Konkurencyjno asortymentowa icenowa
Dywersyfikacja istabilno rynkw zbytu; rynek krajowy istrategie eksportowe Uwarunkowania rodowiskowe Wpyw skali i technologii produkcji na rodowisko
Stosowanie technologii oszczdnych ibezodpadowych, pozytywne oddziaywanie na rodowisko, wyeliminowanie, aprzynajmniej znaczne zmniejszenie emisji zanieczyszcze Szerokie stosowanie energooszczdnych technik itechnologii produkcji, modernizacja produktw pod ktem oszczdnoci zuycia energii. Wysoki poziom inwestowania wpopraw organizacji produkcji, zmniejszenie zuycia surowcw imateriaw, energii elektrycznej icieplnej, emisji zanieczyszcze do rodowiska
Brak moliwoci znaczcej modernizacji procesw technologicznych, niewielki postp wdziedzinie zmniejszenia uciliwoci dla rodowiska, zagroenie obcieniem opatami karnymi Brak moliwoci finansowych iorganizacyjnych podejmowania wikszej skali dziaa wtym obszarze, wefekcie wzrost obcie ikosztw jednostkowych oraz spadek rentownoci produkcji
Priorytet dla zielonej gospodarki Uwarunkowania spoeczne Potencja ijako zasobw pracy
Zwikszenie poday miejsc pracy, wzrost poziomu wynagrodze wpoczeniu ze wzrostem kwalifikacji siy roboczej, wzrost potencjau instytucji otoczenia biznesu iich udziau wrozwoju sektora. Konieczno uzyskania wysokiej efektywnoci ekonomicznej ikonkurencyjnoci produkcji bdzie powodowaa nacisk iwzrost nakadw na pozyskanie wysoko wykwalifikowanych pracownikw, zwikszanie ich wynagrodze iwzrost motywacji pozapacowej, popraw warunkw pracy iuzyskanie stabilnoci zatrudnienia. Dziaania te przyczyni si do wzrostu aktywnoci zawodowej spoeczestwa. Tworzenie irozwj istniejcych powiza kooperacyjnych wramach regionu, szersze wczanie do wsppracy sektora maych przedsibiorstw, tworzenie klimatu dobrych praktyk wzakresie kooperacji iwsppracy.
Niewielkie moliwoci ipotrzeby zwikszania zatrudnienia wobec niskiej dynamiki produkcji, brak zapotrzebowania na wysoko kwalifikowane kadry, utrzymywanie niskiego poziomu wynagrodze
Inwestycje wkapita ludzki
Brak motywacji ipotrzeby istotnych zabiegw owysok jako kapitau ludzkiego, ograniczone dziaania dla budowy stabilnej iefektywnej zaogi, przypadkowo naboru pracownikw, dua pynno kadr
Rozwj kooperacji iwsppracy wramach regionu rdo: Badania wasne.
Nieodczuwanie potrzeby szerszych dziaa na poziomie lokalnym iregionalnym, niech ibrak moliwoci szerszego uczestnictwa wpowizaniach kooperacyjnych specjalizacji ipodziale pracy; przewaga tendencji dziaa samodzielnych.
duy potencja rozwojowy tego sektora ioptymistyczne rokowania na przyszo. W przedstawionych niej scenariuszach, podstawowe czynniki rozwoju koncentruj si na zrnicowaniu poziomu spodziewanej koniunktury gospodarczej wskali globalnej ikrajowej oraz popytu inwestycyjnego podmiotw gospodarczych. Wikszo produkcji sektora przeznaczona jest bowiem dla sektorw produkcyjnych, tylko w sporadycznych przypadkach nabywcami s konsumenci
indywidualni. Sektor produkcji maszyn i urzdze, nawet w przypadku utrzymania w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 podobnego poziomu wsparcia ze rodkw UE jak obecnie, nie uzyska ztego tytuu znaczcych bodcw rozwojowych. rdem rodkw inwestycyjnych, bez dopywu ktrych trudno bdzie osign dynamiczny rozwj, bd zatem zasoby wasne ikredyty bankowe. Scenariusz Rozwj dynamiczny Scenariusz rozwoju dynamicznego ma szanse realizacji wwarun-
115
kach szybkiej poprawy koniunktury gospodarczej iwzrostu popytu inwestycyjnego. Dotyczy to zarwno uwarunkowa krajowych, jak te rynkw zagranicznych, gdzie szereg firm z terenu wojewdztwa produkujcych maszyny i urzdzenia cieszy si zasuon renom. Warunkiem dynamicznego rozwoju jest jednak konieczno zwikszenia skali inwestowania, przyspieszenia tempa modernizacji i unowoczeniania produktw, jak te rozszerzania oferty asortymentowej. Nowa oferta musi by podporzdkowana ideom zielonej gospodarki. Polega ona na produkcji idostarczaniu wyrobw maksymalnie energooszczdnych, materiaooszczdnych, chronicych rodowisko naturalne. Produkcja takich urzdze bdzie z pewnoci bardziej kosztowna, ni urzdze tradycyjnych. Dziaania te powinny by wsparte szerok akcj promocyjn na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, tworzeniem trwaych sieci kontrahentw iprzedstawicieli handlowych. Jednym zczynnikw wzrostu moe by pogbienie wsppracy zotoczeniem biznesu, zacienienie wizi kooperacyjnych, wzrost specjalizacji ikoncentracji produkcji. Dziaania te przynios obnienie kosztw jednostkowych iwzrost jakoci produkcji. Rozwj dynamiczny bdzie niemoliwy bez znaczcych inwestycji w kapita ludzki. Naley zaoy, e oglny poziom jakoci kapitau ludzkiego bdzie wzrasta na skutek dziaa ozasigu powszechnym. Konkretny zakad, na konkretnym stanowisku pracy bdzie potrzebowa jednak kadry, ktra wymagany poziom umiejtnoci moe uzyska wycznie poprzez praktyk iprzygotowanie do pracy na tym stanowisku. Przedsibiorstwa sektora, chcce uzyska sukcesy gospodarcze, musz podj szeroko zakrojone dziaania w odpowiedni dobr kadr, szkolenia, wymian wiedzy zinnymi zakadami (cznie zkierowaniem pracownikw na stae ipraktyki zagraniczne). Stawianie takich wymaga bdzie wizao si zkoniecznoci zapewnienia pracownikom odpowiednich warunkw pracy ipacy, czego skutkiem bdzie wzrost kosztw produkcji. Scenariusz rozwj powolny Ten scenariusz take jest scenariuszem wzrostu, ale o znacznie niszej intensywnoci oddziaywania czynnikw prorozwojowych. Utrzymujca si niska globalna koniunktura gospodarcza ograniczajca popyt, szczeglnie w obszarach bdcych odbiorcami produkowanych wwoj. warmisko-mazurskim maszyn i urzdze, bdzie jednym z podstawowych czynnikw. Jednak zasadnicze przyczyny bd tkwiy wniskiej aktywnoci czynnika ludzkiego, zarwno pracodawcw jak te pracobiorcw iniewykorzystaniu materialnych czynnikw produkcji. Wszystkie inne uwarunkowania bd identyczne jak wwariancie rozwoju dynamicznego, ale pozytywne kierunki ich oddziaywania bd miay znacznie mniejsz moc sprawcz, anegatywne ujawni si ze zdwojon si. W rezultacie niskie tempo wzrostu bdzie nosio znamiona pewnej stagnacji, trudnej do przeamania nawet wmomencie zauwaalnej poprawy koniunktury. Sektor budowlany Budownictwo zalicza si do tych dziedzin gospodarki wojewdztwa, ktrych rozwj uleg wyranemu przyspieszeniu po 2005 roku. Zjednej strony jest to wynikiem wzrostu dochodw ludnoci iwyranego zwikszenia tempa rozwoju budownictwa miesz-
kaniowego, zdrugiej za znacznego wzrostu inwestycji przedsibiorstw i inwestycji infrastrukturalnych finansowanych w duej mierze ze rodkw Unii Europejskiej. Trzeba jednak podkreli, e takie tendencje wystpiy we wszystkich wojewdztwach, a szanse ich utrzymania zale prawie wycznie od moliwoci finansowych inwestorw. Polski sektor budowlany, w tym take region Warmii i Mazur dysponuje wystarczajcym potencjaem wykonawczym, nowoczesnymi technologiami wykonawstwa istandardami jakoci. Wkocu 2009 r. wwojewdztwie warmisko-mazurskim wrejestrze REGON figurowao 13 626 podmiotw zaliczanych do sekcji budownictwo. Zgrupy tej, 91,3% stanowiy osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz. Status spki handlowej posiadao 589 jednostek, wtym 80 jednostek zudziaem kapitau zagranicznego. Obrazu demografii podmiotw dopeniao 526 spek cywilnych, 66 spdzielni ijedno przedsibiorstwo pastwowe. W2009 r. wpodmiotach gospodarczych zaliczanych do budownictwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb pracowao 14 564 osb, tj. o26% wicej wporwnaniu z2005 r. Wtym okresie warto produkcji budowlano-montaowej (wcenach biecych) tej grupy podmiotw wzrosa prawie o58%, acaego sektora o30,9% osigajc w2009 r. poziom prawie 3,8 mld z. W2008 r. na sektor budownictwa przypadao 7,5% wartoci dodanej brutto wojewdztwa iudzia ten wykazywa tendencj wzrostow. Na tym tle mona sformuowa obraz moliwych tendencji dalszego rozwoju ijego uwarunkowania. Scenariusz Rozwj dynamiczny Podobnie jak winnych sektorach gospodarki, decydujce znaczenie bdzie mia oglny klimat koniunktury gospodarczej oraz kondycja finansowa gospodarstw domowych, sektora przedsibiorstw isektora budetowego, finansujcego przede wszystkim inwestycje w infrastruktur i ochron rodowiska. W strukturze produkcji budowlano montaowej wwojewdztwie realizowanej przez jednostki zatrudniajce powyej 9 osb, proporcje pomidzy budow budynkw iobiektw inynierii ldowej iwodnej s wyrwnane. Poziom finansowania ze rodkw UE ibudetu pastwa powinien w nadchodzcych latach zosta utrzymany. Mona spodziewa si, e wojewdztwo bdzie nadal korzystao zpreferencji finansowych dla Polski Wschodniej, Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich, pakietw finansowania wramach priorytetu Infrastruktura irodowisko iszeregu innych tytuw alokacji rodkw. Priorytetem bd inwestycje w szeroko rozumian infrastruktur transportow, telekomunikacyjn, energetyczn (w tym konieczna gazyfikacja wielu obszarw wojewdztwa pozbawionych tego rda energii). Od znaczcej poprawy stanu infrastruktury zaley rozwj wielu obszarw dziaalnoci, wtym szczeglnie turystyki. Znacznie sabsze powinno by tempo wzrostu inwestycji w budynki. Rozwj prywatnego budownictwa mieszkaniowego powinien utrzyma si na obecnym, stosunkowo wysokim poziomie. W przedsibiorstwach sektora nastpi znaczcy wzrost nakadw inwestycyjnych, nowoczesnych technologii i wyposaenia wrodki techniczne produkcji. Wydajnie wzronie jako zasobw pracy; poziom wyksztacenia pracownikw ikwalifikacji praktycznych bdzie wyznacza moliwe do uzyskania wartoci wydajno-
116
ci pracy. Wszystkie dziaania podmiotw sektora bd ukierunkowane na skuteczno wosiganiu wysokich przychodw zdziaalnoci i odpowiedniej rentownoci produkcji. Jednoczenie od strony wydatkw znacznie wzrosn koszty ochrony rodowiska, inwestycji wkapita ludzki, warunki pracy zag. Scenariusz Rozwj powolny Powolny rozwj sektora moe zaistnie wsytuacji utrzymywania si przez duszy czas niskiej koniunktury gospodarczej wskali regionu ikraju. Niewiele firm zsektora budowlanego wiadczy usugi za granic. Drugim czynnikiem, szczeglnie dla zbiorowoci najmniejszych przedsibiorstw (osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz), moe by ograniczenie skali jednorodzinnego budownictwa mieszkaniowego jako rezultat obnienia tempa wzrostu dochodw ludnoci. Dla tych firm bdzie to problem utrzymania si na rynku izapewnienia odpowiednich dochodw rodzinom. Ograniczeniu mog ulec take inwestycje wasne sektora przedsibiorstw. Przedsibiorstwa, woczekiwaniu na popraw koniunktury, mog ograniczy skal inwestowania wbudynki produkcyjne iinfrastruktur do minimalnego niezbdnego poziomu. Moe to ograniczy moliwo rozwoju szczeglnie rednich iduych firm budowlanych. Obszar inwestycji w infrastruktur, finansowanych ze rodkw publicznych, nie powinien ulec znacznemu ograniczeniu. Wobec duego zapnienia wojewdztwa warmisko-mazurskiego wtym zakresie wstosunku do wielu innych regionw kraju, zna-
lezienie rde ich finansowania jest kwesti zasadnicz dla rozwoju wojewdztwa. Szczeglnie zapewnienie odpowiedniego stanu infrastruktury na obszarach wiejskich jest warunkiem rozwoju turystyki, jednego zwiodcych iprzyszociowych czynnikw poprawy kondycji gospodarczej iwarunkw ycia ludnoci regionu. Sektor handlu inapraw pojazdw samochodowych Sektor handlu i napraw pojazdw samochodowych (sekcja G wg PKD 2007) obejmuje dziaalno placwek handlu detalicznego ihurtowego, cznie zhandlem pojazdami samochodowymi (bez motocykli) oraz ich naprawami. Wpraktyce, do tego sektora zalicza si obrt hurtowy idetaliczny wikszoci asortymentu artykuw konsumpcyjnych, a take niektrych artykuw niekonsumpcyjnych, bdcych wytworem wspczesnej techniki itechnologii. W sektorze handel i naprawa pojazdw samochodowych, w wojewdztwie warmisko-mazurskim w kocu 2009 r. byo zarejestrowanych 28 848 firm, z czego 24 268 dotyczyo osb fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz. W formie prawnej jako spki handlowe wystpowao 1 791 podmiotw, zczego 272 firmy zudziaem kapitau zagranicznego. Obok tych firm wrejestrze REGON figurowao 2 672 spek cywilnych i109 spdzielni. Od strony aktywnoci gospodarczej spoeczestwa w prowadzeniu tej dziaalnoci, wyraanej przez liczb zarejestrowanych firm, sektor handlu jest potentatem. Przypadao na
Tabela 53. Scenariusze rozwoju sektora budowlanego w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Dynamika produkcji budowlano-montaowej, uwarunkowania rozwoju Wysoka dynamika wzrostu produkcji budowlano-montaowej bdca wynikiem: a) wzrostu budownictwa mieszkaniowego wwyniku zwikszenia dochodw ludnoci imoliwoci pozyskania kredytw b) wzrostu inwestycji winfrastruktur finansowanych zdotacji UE, budetu pastwa ibudetw samorzdw c) wzrostu popytu na roboty budowlano-montaowe ze stronypodmiotw gospodarczych czenie si zakadw, tworzenie konsorcjw igrup wykonawczych, silniejsze dziaania konsolidacyjne wramach sektora, wzrost siy przetargowej dostawcw usug Wysoki wzrost nakadw na rodki trwae: aparatur specjalistyczn, urzdzenia hydrauliczne, rusztowania, rodki transportu, osprzt mechaniczny do rnego typu prac; unowoczenienie rodkw produkcji, szybki wzrost technicznego uzbrojenia pracy przynoszcy podwyszenie jakoci wykonywanych usug Zapotrzebowanie na pracownikw owysokich kwalifikacjach, inwestowanie przez pracodawcw wpodnoszenie ich kwalifikacji, dostosowanie umiejtnoci do wymaga nowoczesnych narzdzi isprztu budowlanego Znacznie niszy poziom rozwoju, wynikajcy zograniczenia rodkw inwestycyjnych na budownictwo mieszkaniowe jak te finansowania inwestycji infrastrukturalnych prowadzonych przez samorzdy. Stagnacja na rynku zlece sektora produkcyjnego, ograniczenie inwestycji remontowych ibudowy nowych obiektw Przewaga dziaa samodzielnych, ograniczona skala porozumie kooperacyjnych idziaa wsplnych, rozproszenie potencjau wykonawczego, niskie moliwoci iszanse uzyskiwania znaczcych kontraktw Ograniczona moliwo inwestowania wnowe technologie, urzdzenia isprzt specjalistyczny; stagnacja wpoziomie technicznego uzbrojenia pracy, skutkujca obnieniem poziomu jakoci wykonawstwa izmniejszeniem siy konkurencyjnej na rynku zlece Brak presji na znaczcy wzrost kwalifikacji zag, brak takich potrzeb wynikajcy zopnie we wprowadzaniu nowych rodkw technicznych itechnologii Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Koncentracja produkcji, rozwj porozumie branowych iporozumie kooperacyjnych
Efektywne wykorzystanie czynnika ludzkiego Uwarunkowania rodowiskowe Wpyw skali itechnologii produkcji na rodowisko. Priorytet dla zielonej gospodarki Uwarunkowania spoeczne Potencja ijako zasobw pracy, warunki pracy, inwestycje wkapita ludzki rdo: Badania wasne.
Stosowanie energooszczdnych technologii budowlanych, technologie iorganizacja pracy nieinwazyjne wstosunku do rodowiska naturalnego, technologie bezpyowe; Szczeglna dbao oochron rodowiska wymagajca zwikszonych nakadw przy prowadzeniu robt zwizanych zbudow obiektw inynierii ldowej iwodnej
Priorytety ochrony rodowiska nie s uznawane za podstawowe. Firmy, szczeglnie mae bd je stosoway tylko wtakim zakresie, wjakim naruszenie norm podlega odpowiednim sankcjom prawnym
Wzrost poziomu wyksztacenia ipraktycznych kwalifikacji pracownikw wraz zrozwojem iunowoczenianiem technik budowlanych itechnologii wykonawstwa; wyprzedzajce inwestowanie wprzygotowanie kadr; poprawa warunkw Pracy ipacy, bezwzgldna dbao ospenianie wymogw bhp przez nadzr budowlany ipracownikw.
Dbao ojako kadry nie jest uwaana za obowizek przedsibiorcy, szkolenia pracownikw wwikszoci ograniczaj si do kursw zzakresu BHP, atake do przekazania umiejtnoci zwizanych zwykonaniem konkretnych zlece, brak rodkw finansowych na wprowadzenie systemu szkolenia ustawicznego.
117
niego 25,1% wszystkich zarejestrowanych firm wwojewdztwie. Pod wzgldem liczby pracujcych sektor handlu zajmuje odleglejsz pozycj. Wkocu 2009 roku pracowao wnim 61 295 osb, co stanowio 14,9% ogu pracujcych w wojewdztwie. Oglna warto sprzeday detalicznej wynosia 11,7 mld z, z czego 55% byo wynikiem dziaalnoci maych placwek, oliczbie pracujcych do 9 osb. Wstrukturze sprzeday jednostek oliczbie pracujcych przekraczajcej 9 osb, zdecydowanie przewaay towary konsumpcyjne (61,7%), z czego 19,7% stanowia ywno i37,6% towary nieywnociowe. Zestawiajc te dane z wynikami innych bada GUS mona stwierdzi, e wikszo artykuw ywnociowych wwojewdztwie warmisko-mazurskim sprzedawana jest w maych placwkach handlowych i na targowiskach. Ta konstatacja jest wana dla oceny siy oddziaywania i przyszej rangi sektora, a obecna struktura handlu zpowodu wielu uwarunkowa ma silne umocowanie inie powinna ulec znaczcym zmianom wanalizowanej perspektywie czasu. Przedstawione dane wiadcz, e z punktu widzenia funkcji, jak sektor handlu peni w systemie spoecznym, stanowic ostatnie ogniwo transferu podstawowych dbr bytowych dla spoeczestwa, mona uzasadni jego kluczowe znaczenie w rankingu rodzajw dziaalnoci gospodarczej. Jednake z punktu widzenia prorozwojowego oddziaywania na gospodark, nie mona traktowa tego sektora jako czynnika pozytywnie i istotnie przyspieszajcego poziom rozwoju wojewdztwa. Ten dualizm wynika z wielu specyficznych cech, odrniajcych sektor handlu od innych dziedzin gospodarki. Take ztego wzgldu, prezentowane niej scenariusze rozwoju oscyluj pomidzy uwarunkowaniami zdecydowanie pozytywnymi ioczekiwanymi, amniej korzystnym uksztatowaniem si czynnikw sprawczych. Scenariusz Rozwj dynamiczny Scenariusz ten zakada dynamiczny wzrost sprzeday sektora wwarunkach dobrej koniunktury gospodarczej wskali globalnej iregionu, wzrostu popytu isiy nabywczej mieszkacw, atake zewntrznego wsparcia wpostaci dynamicznie rosncego ruchu turystycznego. Wysoka dynamika obrotw przeoy si na pozyskanie rodkw finansowych dla inwestycji prorozwojowych, wzrostu potencjau firm handlowych, poprawy ich wyposaenia technicznego i standardu obsugi klientw. Rezultatem zmian jakociowych bdzie rosncy poziom konkurencji, w rezultacie ktrego bd znikay jednostki najsabsze, wzronie jako oferty handlowej, asortyment, poprawie ulegnie kultura obsugi, zostan wpeni respektowane wymogi ochrony rodowiska. Z uwagi na due rozproszenie terytorialne skupisk ludnoci wwojewdztwie warmisko-mazurskim, due odlegoci isabe powizania komunikacyjne, szczeglna uwaga musi by powicona dziaalnoci handlowej na obszarach wiejskich. Naturalne denie do opacalnoci dziaalnoci gospodarczej w kadym wymiarze, zderzy si z problemami zaopatrzenia w podstawowe artykuy ywnociowe na peryferyjnych terenach wojewdztwa. Cech scenariusza rozwoju dynamicznego jest szeroki zakres zainteresowania i inwestycji w kapita ludzki, popraw stanu
wyksztacenia iumiejtnoci pracownikw, znajomo kultury sprzeday, kontaktw zklientem ifachowej wiedzy ooferowanym asortymencie towarw. Scenariusz Rozwj powolny Ten model rozwoju moe zaistnie w sytuacji znacznie sabszego oddziaywania prorozwojowych czynnikw sprawczych. Szczeglnie saba koniunktura gospodarcza i brak przyrostu dochodw ludnoci skutkujcych sabym wzrostem popytu, otworzy acuch negatywnych skutkw w wielu obszarach wewntrznych uwarunkowa sektora. Przyrost dochodw bdzie niewystarczajcy dla planowania przedsiwzi rozwojowych idziaa wkierunku podnoszenia jakoci i standardw obsugi klientw. Wzrost kosztw dziaania nie pozwoli na zapewnienie odpowiedniej oferty asortymentowej, znaczna liczba placwek handlowych, szczeglnie tych najmniejszych wypadnie zrynku. Ich funkcje przejm firmy silniejsze, podnoszc poziom koncentracji sprzeday. Wsumie jest to take scenariusz pozytywny i nosi w sobie pewne znamiona testu prawdy. Jego skutki spoeczne w postaci utrzymywania niskiej jakoci kadry istandardw obsugi bd zauwaalne, ale po pewnym czasie przynios pozytywne efekty dla rozwoju caego sektora. Sektor turystyczny Sektor turystyczny obejmuje wiele dziedzin ycia gospodarczego ispoecznego regionu. Mwic, e dany region jest atrakcyjny pod wzgldem turystycznym, potocznie mamy na wzgldzie jego walory rodowiskowe, rzeb krajobrazu, biornorodno, zabytki kultury materialnej itradycje kultury oraz folkloru. Dobra te s niemierzalne ipoddane wduej mierze ocenom subiektywnym. Dlatego te, w ujciu cech mierzalnych dominuj charakterystyki, ktre poddaj si prezentacji iocenie na podstawie danych empirycznych, opisujcych w zasadzie potencja jego infrastruktury, ukady komunikacyjne, warunki rekreacji i wypoczynku, sie handlow, gastronomiczn ibaz hotelow. Wkoncepcji niniejszego badania, do sektora turystycznego zaliczono: zakwaterowanie, dziaalno usugow zwizan zwyywieniem, dziaalno organizatorw turystyki, porednikw iagentw turystycznych, dziaalno twrcz zwizan zkultur irozrywk, dziaalno bibliotek, archiww imuzew, dziaalno sportow, rozrywkow irekreacyjn. Te obszary, wyodrbnione wklasyfikacjach statystycznych, okrelaj jedynie cz charakterystyk, ktre s znaczce zpunktu widzenia oczekiwa turystw iich preferencji. Potencja iwalory turystyczne Warmii iMazur zostay szeroko opisane wrozdziale 3 niniejszego raportu. Niepowtarzalno rzeby krajobrazu, zabytkw kultury materialnej, zrnicowania kulturowego spoecznoci, tradycji ilokalnego folkloru tworzy pakiet atutw, wobec ktrych nie przechodzi si obojtnie. Sukcesy spoecznoci regionu wpromowaniu walorw irozwoju turystyki s nieuniknione; rna moe by tylko ich skala, tempo zmian iefektywno wzalenoci od siy oddziaywania poszczeglnych obszarw czynnikw sprawczych.
118
Tabela 54. Scenariusze rozwoju sektora handlu i napraw pojazdw samochodowych w woj. warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Wzrost sprzeday detalicznej towarw Dynamiczny itrway wzrost sprzeday detalicznej rezultatem wzrostu siy nabywczej mieszkacw regionu iwzrostu ruchu turystycznego Pozyskiwanie rodkw na rozwj, satysfakcjonujcy poziom zysku irentownoci Osignity poziom zyskownoci umoliwi rozwj bazy handlowej, zwikszenie oferty asortymentowej iwzrost potencjau firm;decydujcym czynnikiem sukcesu bdzie rosncy popyt konsumentw iracjonalna polityka cenowa; moliwo inwestowania wwyposaenie placwek handlowych iatrakcyjn aranacj powierzchni handlowej Napyw kapitau zagranicznego wpostaci nowoczesnych sieci detalicznych bdzie mia wymiar pozytywny dla polepszenia standardu obsugi klientw, oglnie dobra kondycja finansowa sektora nie wywoa duej skali zjawisk likwidacji istniejcych maych placwek Zakadany wtym scenariuszu znaczcy wzrost ruchu turystycznego zwikszy liczb klientw ipodniesie poziom oferty asortymentowej ijakoci obsugi; efektem bdzie wzrost obrotw ipoprawa dochodowoci sprzeday Nastpi przyspieszenie procesw koncentracji, przejmowanie sabszych sieci ipojedynczych placwek - bdzie to miao miejsce gwnie wmiastach; wzrost dochodw ludnoci obszarw wiejskich spowoduje rozwj sieci handlowej take na tych terenach Niewielki przyrost sprzeday, brak istotnego wzrostu dochodw ludnoci, niewielki wzrost napywu turystw Niski poziom rentownoci, funkcjonowanie na granicy poziomu opacalnoci Rozwj bdzie opiera si na zachowaniu stanu posiadania iminimalnych oczekiwaniach poprawy wyniku finansowego; popyt konsumencki nie ulegnie zasadniczemu zwikszeniu, budowa konkurencyjnoci gwnie przez obniki cen; brak moliwoci sfinansowania modernizacji wyposaenia placwek handlowych Niska opacalno dziaalnoci handlowej spowoduje likwidacj wielu placwek handlowych, zostan one przejte przez konkurencj, co nie powinno mie wpywu na pogorszenie obsugi klientw Rozwj turystyki bdzie znacznie wolniejszy, atrakcyjno turystyczna regionu nie ulegnie znaczcej poprawie, rdem przychodw bd gwnie lokalni klienci, ktrych zdolnoci nabywcze nie bd wzrastay zauwaalnie Osabienie dynamiki wzrostu gospodarczego spowoduje przyspieszenie procesw konsolidacji handlu, likwidacj lub przebranowienie placwek handlowych; obniy si stopie zaspokojenia potrzeb klientw Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
Zdolno rozwojowa, moliwoci inwestycyjne
Konkurencja, bariery rozwoju
Rozwj turystyki jako czynnik intensyfikacji dziaalnoci handlowej Koncentracja handlu, zrnicowanie przestrzenne funkcjonowania sieci handlowej Uwarunkowania rodowiskowe Oddziaywanie dziaalnoci handlowej na rodowisko naturalne(utylizacja irecykling odpadw iopakowa) Uwarunkowania spoeczne
Rosnce koszty ochrony rodowiska bd wynikay zrygorystycznych uregulowa prawnych wdziedzinie utylizacji odpadw, przeterminowanej ywnoci, opakowa, zuytego sprztu AGD iartykuw chemii gospodarczej - zmniejszy to rentowno sprzeday ipoziom zyskw
Ze wzgldu na wzrost kosztw cz placwek handlowych, szczeglnie oniewielkiej powierzchni magazynowej ograniczy asortyment sprzeday; skutkiem bdzie zmniejszenie obrotw iutrudnienia zakupu, szczeglnie dla mieszkacw obszarw wiejskich oddalonych od sieci duych placwek handlowych wmiastach
Funkcjonowanie sieci maych sklepw
Wscenariuszu dynamicznego rozwoju bd nastpoway szybkie procesy konsolidacji, powodujace spadek liczby maych sklepw, szczeglnie spoywczych. Spowoduje to utrudnienia wzaopatrzeniu wywno, ktre dotkn szczeglnie osoby starsze, atake wzrost bezrobocia (brak pracy dla wacicieli ipracownikw) Inwestycje wkapita ludzki; profesjonalne szkolenia na koszt pracodawcy, umoliwianie samoksztacenia, szkolenia produktowe, obsugi klienta, umiejtnoci interpersonalnych, obsugi urzdze technicznych itechniki sprzeday
Skala ograniczenia liczby maych placwek handlowych bdzie mniejsza, ale warunki ich funkcjonowania iwyniki ekonomiczne ulegn pogorszeniu
Rozwj kadr pracowniczych
Ograniczone, gwnie zpowodw finansowych, moliwoci inwestowania wrozwj kapitau ludzkiego; niska jako wiedzy ikwalifikacji personelu, niska jako obsugi klienta
rdo: Badania wasne.
Scenariusz Rozwj dynamiczny Scenariusz ten obrazuje podany obraz istan rozwoju sektora turystycznego wperspektywie 2020 r. Wedug obecnego stanu wiedzy omoliwym oddziaywaniu rnych parametrw wzrostu, ma on due szanse realizacji. Podstawowym warunkiem jest usunicie niedostatkw w rozwoju infrastruktury komunikacyjnej, poprawienie stanu infrastruktury drogowej, zapewnienie dostpu do usug telekomunikacyjnych, wtym Internetu, poprawa jakoci irozszerzenie bazy noclegowej igastronomicznej. Odpowiednich inwestycji wymaga te infrastruktura zwizana zuprawianiem turystyki wodnej, co jest szczeglnym walorem oferty turystycznej Warmii iMazur. Rozwj turystyki wpynie te na inne sektory gospodarki regionu, pobudzi aktywno spoeczestwa, zwikszy rozpoznawalno i konkurencyjno regionu na arenie krajowej imidzynarodowej. Wane, pozytywne zmiany zaistniej te wobszarze kapitau ludzkiego. Dynamicznie wzronie poziom przedsibiorczoci izatrudnienia, wzrosn pace idochody ludnoci, zmniejszy si presja na
wzrost bezrobocia ipogbianie zjawisk wykluczenia spoecznego. Wzronie wiadomo ekologiczna itroska ozachowanie walorw rodowiska naturalnego. Scenariusz Rozwj powolny Determinanty rozwoju i obszary wsparcia s analogiczne, jak wwariancie rozwoju dynamicznego, rni je skala uwarunkowa koniunktury gospodarczej, aktywnoci spoeczestwa iwadz samorzdowych wojewdztwa wpodejmowaniu szeroko zakrojonych dziaa dla uzyskania szybkich, pozytywnych efektw. Szereg pozytywnych zmian nie wymaga znaczcych inwestycji, wymaga natomiast budowy klimatu spoecznego wspdziaania ipowszechnej akceptacji jasno izrozumiale sprecyzowanych celw. Powszechna akceptacja zasad zrwnowaonego rozwoju wprzeoeniu na tre praktycznych dziaa, szczeglnie wobszarze ochrony rodowiska naturalnego wymaga zpewnoci podjcia szeregu przedsiwzi ocharakterze organizacyjnym itechnicznym. Bez nich jednak, czyste rodowisko naturalne moe pozosta wspomnieniem zprzeszoci.
119
Tabela 55. Scenariusze rozwoju sektora turystycznego w woj. warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.
Determinanty/czynniki rozwoju Uwarunkowania ekonomiczne Znaczny wzrost nakadw inwestycyjnych na popraw dostpnoci komunikacyjnej, szczeglnie obszarw wiejskich; zdecydowana poprawa dostpnoci ijakoci usug telekomunikacyjnych, Infrastruktura komunikacyjna ibytowa zwikszenie liczby miejsc noclegowych ipoprawa standardu; szczeglny nacisk na popraw dostpnoci iatrakcyjnoci obszarw wiejskich, dynamiczny rozwj agroturystyki ibazy noclegowej na obszarach wiejskich oszczeglnej atrakcyjnoci turystycznej Wwyniku znacznych inwestycji winfrastruktur ikapita ludzki zdecydowana poprawa dostpnoci szerokiego pakietu usug Jako idostpno wiadczonych usug turystycznych, bogata oferta asortymentu usug iich wysoka jako; uzyskanie wysokiego poziomu irnorodnoci oferty gastronomicznej, tworzenie warunkw do rozwoju turystyki caorocznej Opracowanie ikonsekwentna realizacja profesjonalnego Promocja walorw turystycznych regionu wkraju iza granic iskoordynowanego programu promocji walorw turystycznych regionu Warmii iMazur; uycie wszelkich moliwych form technicznych iorganizacyjnych, prezentacja oferty konkretnej ikompleksowej dla rnych grup spoecznych wkraju iza granic Silne wsparcie merytoryczne ifinansowe dla rozwoju sektora Rozwj przedsibiorczoci iaktywno gospodarcza wsferze turystyki turystyki; efektywne wykorzystanie wsparcia zfunduszy programw rozwojowych alokowanych zgodnie zkrajowymi iregionalnymi programami rozwoju sektora; stworzenie warunkw dla szybkich realizacji inwestycji, nacisk na innowacyjno iprzedsibiorczo Uwarunkowania rodowiskowe Podjcie skoordynowanych dziaa czcych szereg pakietw prorodowiskowych irde ich finansowania wjeden wsplny Ochrona walorw izasobw rodowiska program ochrony rodowiska naturalnego, walorw krajobrazu izachowania biornorodnoci na obszarze Warmii iMazur; spjno programw rozwoju turystyki zprogramami ochrony rodowiska naturalnego Uwarunkowania spoeczne Pooenie nacisku iwzmocnienie dziaa organizacji promuRozwj turystyki apostawy lokalnych spoecznoci jcych rozwj lokalnych spoecznoci dla szerokiej akceptacji regionalnych dziaa wobszarze rozwoju turystyki; akceptacja iszerokie uczestnictwo lokalnych spoecznoci jest warunkiem sukcesu, bardziej znaczcym ni dostpny poziom inwestycji Dynamiczny rozwj sektora turystyki przyniesie wzrost zatrudnienia, podniesie poziom pac, dochodw ludnoci iprzyniesie popraw warunkw ycia na duych, atrakcyjnych turystycznie Wzrost potencjau kapitau ludzkiego obszarach wojewdztwa; wzrost wymaga odnonie poziomu wyksztacenia oglnego, znajomoci jzykw obcych iumiejtnoci interpersonalnych znaczco podniesie jako kapitau ludzkiego; rozwj turystyki bdzie szans na zmniejszenie bezrobocia, szczeglnie na obszarach wiejskich rdo: Badania wasne. Jako kapitau ludzkiego wzronie, chocia zmiany nie bd tak szybkie jak spodziewane wscenariuszu dynamicznym; Akceptacja lokalnych spoeczestw iich wsppraca jest koniecznym warunkiem powodzenia. Wikszy poziom wsppracy izrozumienia korzyci zrozwoju turystyki, szczeglnie wrd mieszkacw obszarw wiejskich zpewnoci ograniczy skal negatywnych uwarunkowa scenariusza powolnego rozwoju Pakiet koniecznych dziaa jest identyczny jak wscenariuszu rozwoju dynamicznego, wscenariuszu rozwoju powolnego mona spodziewa si powstania dysproporcji wtempie realizacji poszczeglnych rodzajw dziaa Program promocji jest podstaw uzyskania sukcesu wkadym ze scenariuszy, jego realizacja moe przyczyni si do rozwoju turystyki iprzyspieszy jej rozwj nawet wwarunkach spowolnienia oglnej koniunktury gospodarczej Ograniczeniem rozwoju moe by niski poziom dostpnoci iutrudnienia wpozyskaniu rodkw zewntrznych, dotacji ikredytw bankowych; brak aktywnych programw promocji iniepewno uzyskania zwrotu kapitau moe powstrzyma sektor prywatny przed szerszym zaangaowaniem inwestycyjnym Powolny charakter zmian wobszarach podniesienia jakoci idostpnoci oferty usugowej, tradycyjny charakter iograniczony pakiet, zbyt wolne zmiany wpodnoszeniu jakoci obsugi turystw ipoprawy standardu pobytu Wolniejsze tempo inwestycji ipoprawy jakoci infrastruktury; niskie zainteresowanie kapitau prywatnego partycypowaniem wnakadach inwestycyjnych; sabe tempo inwestycji wtelekomunikacj ipopraw standardu obiektw zakwaterowania Rozwj dynamiczny Rozwj powolny
120
5. Sektory wysokiej szansy
rzeprowadzony wbadaniu proces identyfikacji umoliwi wyrnienie 13 sektorw wysokiej szansy, spord ktrych 8 zaliczonych zostao jednoczenie do sektorw kluczowych, ktre opisane zostay wpoprzednim rozdziale. Zuwagi na to poniej przedstawione zostao opracowania dla tych sektorw, ktre zaliczone zostay tylko do grupy wysokiej szansy.
studium przypadku, zaprojektowane woparciu owyniki zebrane wbadaniach terenowych. Charakterystyka produktu Produktem uczestniczcych w badaniu reprezentantw sektora jest zarybianie zbiornikw wodnych, pow ryb oraz sprzeda wyhodowanych ryb. Najwaniejszym walorem sprzedawanego produktu jest jako, unikatowy charakter na rynku oraz powszechnie znana marka. Produkt sprzedawany jest gwnie na rynku lokalnym oraz regionalnym. Wniewielkim stopniu jest konkurencyjny na rynku krajowym, natomiast, jak wynika zdeklaracji badanych nie jest sprzedawany na rynkach zagranicznych. Najwikszymi konkurentami produktu sektora rybactwa s firmy lokalne iregionalne. Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw w sektorze rybactwa jest umowa oprac na czas nieokrelony oraz okrelony, jednake niemal co 5 podmiot nie zatrudnia pracownikw. Dominujcym poziomem wyksztacenia pracownikw w sektorze rybactwa jest wyksztacenie rednie oglnoksztacce/techniczne. Zkolei, co 5 podmiot zatrudnia pracownikw najczciej zwyksztaceniem wyszym izasadniczym zawodowym. Pracownicy wyposaeni s wspecyficzne kwalifikacje techniczne, rybackie oraz czsto posiadaj wyksztacenie ekonomiczne. Pracodawcy nie maj problemw zzatrudnieniem niezbdnych zasobw pracy. Wwikszoci przedsibiorstw rybackich pracownicy uczestniczyli wksztaceniu ustawicznym. Udzia wkursach iszkoleniach finansowany by wrwnym stopniu ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej oraz przez pracodawcw. Wnielicznej grupie firm brak aktywnoci pracodawcy uzasadniali brakiem takich potrzeb.
5.1. Sektor rybactwa

Sektor rybactwa, utworzyy wbadaniu dziay igrupy wg PKD 2007 wyonione wprocesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: RYBACTWO Rybowstwo Uczestniczcy w badaniu przedstawiciele sektora rybactwa, reprezentowali prywatn form wasnoci. Najczciej byy to spki z o.o., osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz oraz stowarzyszenia iorganizacje spoeczne. Prowadzona przez badane podmioty aktywno miaa charakter produkcyjny oraz produkcyjno-handlowo-usugowy. Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci sektora MSP: podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb oraz przedsibiorstw maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw. Podmioty zaliczane do rybactwa stanowi wgospodarce regionu niewielk liczebnie populacj 97 podmiotw zarejestrowanych wbazie REGON. Badanie przeprowadzone woparciu obaz REGON, zuwagi na jej niski stopie aktualizacji nie umoliwiy zebrania dostatecznej liczby wywiadw, aby moliwe byo przeprowadzenie analizy statystycznej. Przedstawione opracowanie stanowi
121
fot. Micha Wicek
Specyficzne zasoby Specyficzne zasoby w sektorze rybactwa tworz przede wszystkim rodki trwae: budynki isprzt rybacki. Zasoby informacji to wopinii badanych rwnie cenny zasb jak rodki trwae. rdem gromadzenia informacji s najczciej atwo dostpne statystyki, cenniki, gazetki informacyjne oraz informacje zamieszczone na stronach www. Z kolei surowcami, ktre respondenci uznali za charakterystyczne dla ich dziaalnoci s artykuy spoywcze, drewno ipasze. Przedsibiorcy nie napotykaj na problemy wpozyskaniu wymienionych specyficznych dla sektora rybactwa zasobw, gdy s one dostpne na rynku. Uwarunkowania przewag konkurencyjnych Rynek rybactwa charakteryzuje si umiarkowanie du liczb konkurentw, wysokim tempem wzrostu popytu, wysokimi kosztami staymi oraz nieduym zrnicowaniem produktw midzy konkurencj.
Sektor rybactwa to rynek, ktry nie stawia wysokich wymogw zwizanych z budowaniem przewag konkurencyjnych. Jako i wizerunek stanowi najsilniejsze narzdzie budowania przewagi na rynku. Natenie konkurencji, wynikajce zliczebnoci firm rywalizujcych na rynku jest umiarkowane, natomiast wzrost popytu na produkty sektora ronie. Dostpno specyficznych zasobw jest dua, ajedynie wysokie koszty stae prowadzenia dziaalnoci stanowi mog barier wrozwoju badanych przedsibiorstw. Sprzyjajce rozwojowi s rwnie uwarunkowania zwizane z pooeniem geograficznym oraz uksztatowaniem terenu wojewdztwa warmisko- mazurskiego.
5.2. Sektor energetyczno-ciepowniczy

Sektor energetyczno-ciepowniczy utworzyy w badaniu dziay igrupy wg PKD 2007 wyonione wprocesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGI ELEKTRYCZN, GAZ, PAR WODN, GORC WOD IPOWIETRZE DO UKADW KLIMATYZACYJNYCH: Wytwarzanie, przesyanie, dystrybucja i handel energi elektryczn, Wytwarzanie paliw gazowych; dystrybucja i handel paliwami gazowymi wsystemie sieciowym, Wytwarzanie izaopatrywanie wpar wodn, gorc wod ipowietrze do ukadw klimatyzacyjnych. Uczestniczcy wbadaniu przedstawiciele sektora, reprezentowali gwnie podmioty zprzewag publicznej formy wasnoci. Form prawn uczestniczcych wbadaniu podmiotw reprezentoway: spki cywilne, osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz, spki handlowe oraz spki zo.o. Prowadzona przez badane podmioty aktywno miaa charakter usugowy. Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb, przedsibiorstw maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw oraz firm rednich, zatrudniajcych od 50 do 249 pracownikw. Zuwagi na liczebno populacji (191 podmiotw) iudzia wstrukturze gospodarki narodowej, wielko prby, pomimo jej zwikszenia nie pozwolia na przeprowadzenie analizy statystycznej. Przedstawione opracowanie stanowi studium przypadku, zaprojektowane woparciu owyniki zebrane wbadaniach terenowych oraz analiz desk reseach. Charakterystyka produktu Konkurencyjno energii jako produktu zwizana jest zodmiennymi uwarunkowaniami tworzenia przewag na rynku. W Polsce usugi dostarczania energii elektrycznej wiadczone s przez 14 dystrybutorw: 1. ENEA Operator, 2. Energa Operator, 3. Energia Pro Grupa Tauron, 4. ENION Grupa Tauron, 5. dzki Zakad Energetyczny Dystrybucja, 6. PGE Dystrybucja Biaystok, 7. PGE Dystrybucja Lubzel,

Mocne strony wysoka dostpno specyficznych zasobw pracy wysokie tempo wzrostu popytu na usugi, wysoka dostpno specyficznych rodkw trwaych, dua dostpno surowcw, pooenie geograficzne i uksztatowanie terenu (zbiorniki wodne). Szanse rozwoju Sabe strony wysokie koszty stae, brak zrnicowania poziomu wykorzystywanych narzdzi konkurowania na rynku, niewielkie moliwoci pozyskania rodkw z funduszy strukturalnych na rozwj dziaalnoci rybackiej niska konkurencyjno produktu na rynku krajowym, brak konkurencyjnoci na rynkach zagranicznych. Zagroenia brak aktywnoci i inicjatyw przedsibiorczych sektora prywatnego, brak wsparcia samorzdu terytorialnego, niski stopie zainteresowania zakupem od producentw energii odnawialnej, zmniejszajca si atrakcyjno inwestycyjna sektora z uwagi na regulacje prawne, brak promocji na rynku krajowym, brak promocji na rynkach zagranicznych.
pobudzenie prywatnych inicjatyw przedsibiorczych w sektorze, podniesienie atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora, wsparcie rozwoju przez samorzd terytorialny, promocja produktu w kraju i poza granicami.
Podmioty charakteryzuj si wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentw konkurowania. Najwaniejszymi instrumentami konkurowania wsektorze rybactwa s: jako iwizerunek firmy. Wopinii respondentw, badane przedsibiorstwa dysponuj wysz jakoci oferowanych produktw oraz lepszym wizerunkiem ni konkurencja. Zkolei, wopinii wikszoci przedsibiorcw ich firmy dysponuj takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, marki, warunkw patnoci, czstotliwoci wprowadzania nowych produktw, terminowoci, dogodnej dla klientw sieci dystrybucji, reklamy ipromocji sprzeday, zakresu i jakoci usug posprzedanych oraz obsugi klienta. Najwaniejszym czynnikiem sprzyjajcym inwestycjom wsektorze jest dostp do odpowiednio wykwalifikowanej kadry oraz infrastruktury technicznej. Zdaniem przedsibiorcw popyt, zuwagi na wzrost poziomu jest kolejnym czynnikiem sprzyjajcym nowym inwestycjom.
122
8. PGE Dystrybucja Rzeszw, 9. PGE Dystrybucja Warszawa-Teren, 10. PGE Dystrybucja Zamo, 11. PGE ZEORK Dystrybucja, 12. RWE Polska Operator, 13. Vattenfall Distribution, 14. Zakad Energetyczny d-Teren Dystrybucja. Gospodarstwa domowe oraz podmioty gospodarcze na terenie Polski mog zakupi energi od 7 grup energetycznych: 1. Grupa ENEA wramach ktrej energi sprzedaje firma ENEA, 2. Grupa ENERGA wramach ktrej energi sprzedaje firma ENERGA Obrt, 3. Grupa Tauron wramach ktrej energi sprzedaj firmy EnergiaPro Gigawat oraz ENION Energia, 4. Grupa PGE w ramach ktrej energi sprzedaj firmy PGE Lubelskie Zakady Energetyczne, PGE dzki Zakad Energetyczny, PGE Rzeszowski Zakad Energetyczny, PGE Zakad Energetyczny Biaystok, PGE Zakad Energetyczny d-Teren Obrt, PGE Zakad Energetyczny Warszawa -Teren, PGE Zamojska Korporacja Energetyczna, PGE Zakad Energetyczny Okrgu RadomskoKieleckiego, 5. Grupa RWE Polska w ramach ktrej energi sprzedaje firma RWE Polska, 6. Grupa Vattenfall wramach ktrej energi sprzedaje firma Vattenfall Sales, 7. Grupa PKP wramach ktrej energi sprzedaje firma PKP Energetyka59. Energia jest produktem, ktrego sprzeda jest zoonym procesem. Wytwrcy, sprzedawcy oraz dystrybutorzy energii to odrbne gospodarczo podmioty. Elektrownie sprzedaj wytworzon energi sprzedawcy. Odbiorca podpisuje umow na dostarczenie energii ze sprzedawc, jednak jego wybr jest wduym stopniu ograniczony zuwagi na posiadan przez dystrybutora infrastruktur techniczn. Odbiorcami ciepa s przede wszystkim sektor bytowo-komunalny iprzemys. Sektor bytowo-komunalny tworz: zarzdy iadmini-
stracje komunalnych zasobw mieszkaniowych, zarzdcy wsplnot mieszkaniowych, spdzielnie mieszkaniowe iwaciciele domw wielomieszkaniowych60. Odbiorcy ostateczni, podobnie jak wprzypadku dostaw energii elektrycznej nie maj praktycznie autonomii wwyborze dostawcy ciepa. System cieplny tworz: elektrociepownie (rda wytwarzania), sie cieplna iodbiorcy ciepa. Produktem dodanym procesu wytwarzania ciepa jest energia elektryczna, ktra moe by sprzedawana do krajowego systemu elektroenergetycznego. Jak wynika zopinii Urzdu Regulacji Energetyki, korzystnym zjawiskiem jest poczenie wjednym przedsibiorstwie elektrociepowni (wytwrcy ciepa i energii elektrycznej) oraz zakadu sieci cieplnej (dystrybutora ciepa)61. Wytwarzanie energii elektrycznej, jest bardzo istotnym aspektem zrwnowaonego rozwoju. Temat ten podejmowany jest czsto na forum debat midzynarodowych. Zgodnie zprzyjt wmarcu 2006 r. tzw. Zielon Ksig Europejskiej strategii na rzecz zrwnowaonej, konkurencyjnej ibezpiecznej energii (ang. Green Paper towards aEuropean strategy for energy security) podstawowymi priorytetowymi dziaaniami wobrbie UE bdzie: 1. zwikszenie bezpieczestwa dostaw poprzez zwikszenie solidarnoci pastw czonkowskich, 2. denie do zrnicowanej iefektywnej struktury pozyskiwania energii, 3. zintegrowane podejcie do zmian klimatycznych, 4. dokoczenie budowy europejskich rynkw wewntrznych energii elektrycznej igazu poprzez przyspieszenie liberalizacji, 5. rozwj innowacyjnych technologii energetycznych, 6. spjna zewntrzna polityka energetyczna62. Z uwagi na przedstawione argumenty zarwno rynek energetyczny jak iciepowniczy stanowi wbadaniu jeden sektor. Zkolei zuwagi na znaczc rol dotyczc wyboru sprzedawcy energii oraz ciepa, badaniem objci zostali dystrybutorzy wymienionych produktw, funkcjonujcy na terenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego.
59 www.enerad.pl/index/?id=6364d3f0f495b6ab9dcf8d3b5c6e0b01 60 http://www.ure.gov.pl/portal/pl/245/1351/14_Charakterystyka_ekonomiczna.html 61 www.ure.gov.pl/portal/pl/245/1364/37_Regulacja_przedsiebiorstwa_produkujacego_cieplo_w_skojarzeniu_z_energia_elekt.html 62 Polska polityka energetyczna wczoraj, dzi, jutro, Prezes Urzdu Regulacji Energetyki, Warszawa 2010, s. 10.
123
Produktem uczestniczcych w badaniu reprezentantw sektora energetyczno-ciepowniczego jest wiadczenie usug wzakresie sprzeday energii elektrycznej oraz cieplnej. Najwaniejszym walorem sprzedawanego produktu jest unikatowo wynikajca przede wszystkim zogranicze, jakie zwizane s zzakupem dostawcy produktu. Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw wsektorze energetyczno-cieplnym jest umowa o prac na czas nieokrelony oraz okrelony. W badanych podmiotach dominuje wrd pracownikw wyksztacenie oglnoksztacce/techniczne oraz wysze. W nielicznych podmiotach wrd pracownikw dominuje wyksztacenie zasadnicze zawodowe. Pracownicy wyposaeni s wspecyficzne uprawnienia oraz certyfikaty eksperckie. We wszystkich badanych przedsibiorstwach pracownicy uczestniczyli wkursach iszkoleniach. Udzia wkursach iszkoleniach finansowany jest ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej oraz przez pracodawcw. Najliczniejsza grupa badanych nie potrafia okreli czy wprocesie rekrutacji pojawiaj si problemy znaborem pracownikw posiadajcych specyficzne kwalifikacje. Kolejna wg liczebnoci grupa zadeklarowaa brak przeszkd wzatrudnieniu odpowiedniej kadry. Specyficzne zasoby Specyficzne zasoby wsektorze energetyczno-ciepowniczym tworz przede wszystkim rodki trwae: transportowe, sprzt budowlany, piece, koty grzewcze, turbiny iinne maszyny oraz urzdzenia specjalistyczne. Podstawowym surowcem jest energia iciepo. Zarwno rodki trwae jak isurowce s atwo dostpne na rynku. Uwarunkowania przewag konkurencyjnych Rynek energetyczno-ciepowniczy charakteryzuje si ma liczb konkurentw, wysokim tempem wzrostu popytu, wysokimi kosztami staymi oraz brakiem zrnicowania produktw midzy konkurencj. Podmioty charakteryzuj si wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentw konkurowania. W opinii wikszoci firmy dysponuj takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, jakoci, wizerunku firmy, marki, warunkw patnoci, czstotliwoci wprowadzania nowych produktw, terminowoci, dogodnej dla klientw sieci dystrybucji, reklamy ipromocji sprzeday, zakresu ijakoci usug posprzedanych oraz obsugi klienta. Najwaniejszym czynnikiem sprzyjajcym inwestycjom w sektorze jest dostp do infrastruktury technicznej, zgodno zkierunkami rozwoju wyznaczonymi wstrategiach przez jednostki samorzdu terytorialnego oraz wysoka dostpno na rynku pracy pracownikw posiadajcych specyficzne kwalifikacje. Sektor energetyczno-ciepowniczy to rynek, ktry nie stawia wysokich wymogw zwizanych z budowaniem przewag konkurencyjnych. Dziaalno jest w duym stopniu regulowana aktami prawnymi oraz umowami Specyficzne dla sektora zasoby s atwo dostpne na rynku. Wopinii badanych na rynku funkcjonuje maa liczba konkurentw, lecz tempo popytu na usugi ronie.
Jest to jednak obszar, ktry zgodnie zzasadami zrwnowaonego rozwoju ulega bdzie przeksztaceniom w kierunku gospodarki przyjaznej rodowisku. Zuwagi na walory rodowiska naturalnego oraz rolniczo-turystyczny charakter wojewdztwa warmiskomazurskiego rozwj sektora energetyczno-ciepowniczego wkierunku wykorzystania alternatywnych rde energii stanowi wysok szans podniesienia konkurencyjnoci regionalnej gospodarki.

Mocne strony wysoko wykwalifikowane kadry, wysoka dostpno specyficznych zasobw pracy, wysoka dostpno zasobw pracy, wysokie tempo wzrostu popytu na usugi, wysoka dostpno specyficznych rodkw trwaych. Szanse rozwoju pobudzenie prywatnych inicjatyw przedsibiorczych w sektorze, podniesienie atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora, wsparcie rozwoju przez samorzd terytorialny, szerokie wykorzystanie energii od producentw odnawialnych rde energii, regulacje prawne. Sabe strony wysokie koszty stae, duy udzia publicznej formy wasnoci, brak zrnicowania poziomu wykorzystywanych narzdzi konkurowania na rynku, negatywny wpyw na rodowisko naturalne. Zagroenia brak aktywnoci i inicjatyw przedsibiorczych sektora prywatnego, maa liczba konkurentw, brak wsparcia samorzdu terytorialnego, niski stopie zainteresowania zakupem od producentw energii odnawialnej, zmniejszajca si atrakcyjno inwestycyjna sektora z uwagi na regulacje prawne.
5.3. Sektor usug ICT

Sektor usug ICT, utworzyy wbadaniu dziay igrupy wg PKD 2007 wyonione wprocesie identyfikacji sektorw kluczowych iwysokiej szansy: DZIAALNO WYDAWNICZA: Dziaalno wydawnicza wzakresie oprogramowania; TELEKOMUNIKACJA: Dziaalno wzakresie telekomunikacji bezprzewodowej, zwyczeniem telekomunikacji satelitarnej, Dziaalno wzakresie telekomunikacji satelitarnej, Dziaalno wzakresie pozostaej telekomunikacji; DZIAALNO ZWIZANA ZOPROGRAMOWANIEM IDORADZTWEM WZAKRESIE INFORMATYKI ORAZ DZIALALNO POWIZANA; DZIAALNO USUGOWA WZAKRESIE INFORMACJI: Przetwarzanie danych; zarzdzanie stronami internetowymi (hosting) ipodobna dziaalno; dziaalno portali internetowych, Pozostaa dziaalno usugowa wzakresie informacji.
Uczestniczcy w badaniu przedstawiciele sektora ICT, reprezentowali prywatn (87,5%) oraz publiczn (12,5%) form wasnoci. Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (62,5%), spki z o.o. (18,8%), spki cywilne (15,6%) oraz stowarzyszenia iorganizacje spoeczne (3,1%).
124
Prowadzona przez badane podmioty aktywno miaa najczciej charakter usugowy (59,4%), usugowo-handlowy (2,5,0%) oraz usugowo-produkcyjny (9,4%). Uczestnicy wywiadw reprezentowali podmioty mikro - zatrudniajce od 0 do 9 osb (68,8%), przedsibiorstwa mae - zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw (18,8%), firmy rednie, zatrudniajce od 50 do 249 pracownikw oraz due, zatrudniajce od 250 do 999 pracownikw (po 6,3%). Charakterystyka produktu Produktem uczestniczcych w badaniu reprezentantw sektora usug ICT s usugi w zakresie informacji i telekomunikacji. Najwaniejszym walorem sprzedawanego produktu jest przede wszystkim jako (65,6%) oraz konkurencyjna cena (62,5%). Produkt sprzedawany jest gwnie na rynku krajowym (37,5%), regionalnym (28,1%) oraz lokalnym (25,0%). Wniewielkim stopniu jest konkurencyjny na rynku ponadkrajowym (9,4%). Najwiksz konkurencj oferowanych usug stanowi firmy dziaajce na terenie kraju (48,4%), regionu (29,0%) oraz lokalne firmy (22,6%). Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw w sektorze ICT jest umowa oprac na czas okrelony (37,5%) oraz nieokrelony (31,5%), jednake niemal co 3 podmiot nie zatrudnia pracownikw (31,3%). Dominujcym poziomem wyksztacenia pracownikw wsektorze ICT jest wyksztacenie wysze (59,1%) oraz rednie oglnoksztacce/techniczne (36,4%). Najmniej podmiotw zatrudnia osoby z wyksztaceniem zasadniczym zawodowym (4,5%). Pracownicy wyposaeni s wspecyficzne kwalifikacje zwizane z usugami informacyjnymi oraz telekomunikacyjnymi. Najliczniejsza grupa przedsibiorstw ICT (47,8%) nie napotyka na problemy prowadzc rekrutacj pracownikw. Liczna grupa pracodawcw (21,7%) zadeklarowaa, i na rynku pracy brak jest osb o odpowiednich kwalifikacjach, umiejtnociach oraz dowiadczeniu zawodowym oraz kandydaci maj zbyt due oczekiwania pacowe. Kolejni pracodawcy nie potrafili oceni, czy wystpuj ograniczenia wpozyskaniu pracownikw oniezbdnych kwalifikacji (30,4%).
Ponad poowa przedsibiorstw ICT zatrudnia pracownikw, ktrzy uczestnicz w ustawicznym ksztaceniu (63,6%). Udzia w kursach i szkoleniach finansowany by przez pracodawcw (45,5%) oraz ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (18,2%). Przedsibiorcy, ktrych pracownicy nie uczestniczyli wszkoleniach ikursach (36,4%), brak aktywnoci proedukacyjnej uzasadniali brakiem takich potrzeb. Specyficzne zasoby Specyficzne zasoby wsektorze ICT tworz przede wszystkim rodki trwae (48,9%): rodki transportu, sprzt biurowy oraz specjalistyczne maszyny iurzdzenia. Zasoby informacji, wopinii badanych to rwnie cenny zasb (28,1%). rdem gromadzenia informacji s najczciej statystyki, komunikaty, cenniki, reklamy iogoszenia oraz informacje zamieszczone na stronach www. Istotnym zasobem, ktry jest niezbdny w dziaalnoci firmy to rwnie due rezerwy gotwki (25,0%). Uwarunkowania przewag konkurencyjnych Rynek ICT charakteryzuje si du liczb konkurentw (84,4%), wysokim tempem wzrostu popytu (71,9%), umiarkowanie wysokimi kosztami staymi (wysokie: 50,0%, niskie: 50%) oraz wysokim zrnicowaniem produktw midzy konkurencj (62,5%). Podmioty charakteryzuj si wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentw konkurowania. W opinii badanych, reprezentowane przez nich przedsibiorstwa dysponuj takim samym poziomem ceny (75,0%) w stosunku do konkurencji, jakoci (68,8%), wizerunku (71,9%), marki (71,9%), warunkw patnoci (87,5%), czstotliwoci wprowadzania nowych produktw (81,3%), terminowoci (93,8%), dogodnej dla klientw sieci dystrybucji (84,4%), reklamy ipromocji sprzeday (93,8%), zakresu ijakoci usug posprzedanych (84,4%) oraz obsugi klienta (62,5%). Najwaniejszym czynnikiem sprzyjajcym inwestycjom w sektorze jest popyt na usugi informacyjne (21,9%), ktry wykazuje tendencje wzrostu oraz zgodno z koncepcjami rozwoju miast igmin (12,5%). Rwnie jednorodno narzdzi budowania przewag konkurencji krajowej i zagranicznej (9,4%) oraz kwalifikacje pracownikw (6,3%) zachcaj do inwestowania wsektor.
125
Sektor usug ICT to rynek, na ktrym funkcjonuje dua liczba konkurentw, koszty stae prowadzenia dziaalnoci s umiarkowane anatenie konkurencji nie wyrnia instrumentw budowania przewagi na rynku. Atrakcyjno inwestycyjn kreuj przede wszystkim rosncy popyt na usugi oraz zgodno z koncepcjami rozwoju miast igmin. Przedsibiorstwa nie napotykaj na znaczce problemy w tworzeniu specyficznych zasobw. Zarwno zasoby pracy, informacje jak irodki trwae s atwo dostpne na rynku. Produkt sektora ICT jest konkurencyjny na rynku krajowym iregionalnym.
cyjna cena w stosunku do jakoci (50,0%) oraz konkurencyjna, niska cena (47,5%). Liczne firmy, z uwagi na wiadczon usug s znane na rynku iposiadaj rozpoznawaln mark (12,5%). Unikatowo usug jest cech bardzo niewielu firm (7,5%). Z usug badanych firm korzystaj wniemal rwnym stopniu firmy lokalne (30,8%), krajowe (30,8%) oraz regionalne (28,2%). Usugi badanych firm sprzedawane s rwnie na rynku ponadkrajowym (10,3%). Najwiksz konkurencj oferowanych usug stanowi firmy lokalne (35,9%), krajowe (35,9%) oraz regionalne (17,9%). Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw wsektorze doradztwa dla biznesu jest umowa o prac na czas nieokrelony (32,5%) oraz okrelony (15,0%), jednake poowa firm nie zatrudnia pracownikw (50,0%). Dominujcym poziomem wyksztacenia pracownikw w sektorze jest wyksztacenie wysze (60,0%) oraz rednie oglnoksztacce/techniczne (35,0%). Pracownicy wyposaeni s wspecyficzne kwalifikacje kierunkowe zwizane zcharakterem usug wiadczonych dla firm. Najczciej s to ekonomici, architekci lub graficy. Najliczniejsza grupa przedsibiorstw wiadczca usugi dla biznesu (63,3%) nie napotyka na problemy prowadzc rekrutacj pracownikw. Liczna grupa pracodawcw (36,7%) zadeklarowaa, i na rynku pracy brak jest osb oodpowiednich kwalifikacjach, umiejtnociach oraz dowiadczeniu zawodowym oraz kandydaci maj zbyt due oczekiwania pacowe. Ponad poowa firm wiadczcych usugi dla biznesu zatrudnia pracownikw, ktrzy uczestnicz w ustawicznym ksztaceniu (60,0%). Udzia wkursach iszkoleniach finansowany by przez pracodawcw (50,0%) oraz ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (15,0%). Przedsibiorcy, ktrych pracownicy nie uczestniczyli w szkoleniach i kursach (40%), brak aktywnoci proedukacyjnej uzasadniali brakiem takich potrzeb. Specyficzne zasoby Specyficzne zasoby w sektorze doradztwa dla biznesu tworz przede wszystkim rodki trwae (89,7%): rodki transportu, maszyny i sprzt biurowy oraz sprzt mierniczy, ktre s w opinii badanych atwo dostpne na rynku. Zasoby informacji, w opinii badanych to rwnie cenny zasb wfirmie (38,5%). rdem gromadzenia informacji s oglnodostpne: statystyki, cenniki, reklamy iogoszenia, oprogramowanie komputerowe oraz informacje zamieszczone na stronach www. Niewielka liczba przedsibiorstw wskazaa jako istotny zasb due rezerwy gotwki (7,7%). Uwarunkowania przewag konkurencyjnych Rynek usug dla biznesu charakteryzuje si du liczb konkurentw (87,2%). Podzielone opinie respondenci wyrazili na temat: tempa wzrostu popytu, wysokoci kosztw staych oraz zrnicowania produktw midzy konkurencj, przyznajc tym samym wymienionym czynnikom umiarkowany poziom. W niewielkim stopniu firmy wiadczce usugi dla biznesu zrnicowane s zuwagi na poziom stosowanych instrumentw budowania konkurencyjnej przewagi na rynku. Wopinii badanych, reprezentowane przez nich przedsibiorstwa dysponuj takim samym poziomem ceny (56,4%) w stosunku do konkurencji, jakoci (51,3%), wizerunku (59,0%), marki (66,7%), warunkw pat-

Mocne strony wysoka dostpno specyficznych zasobw pracy wysokie tempo wzrostu popytu na usugi, wysoka dostpno specyficznych rodkw trwaych, zgodno z koncepcjami rozwoju miast i gmin, konkurencyjno na rynku regionalnym konkurencyjno na rynku krajowym. Szanse rozwoju pobudzenie inicjatyw przedsibiorczych w sektorze, podniesienie atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora, wsparcie rozwoju przez samorzd terytorialny, promocja produktu poza granicami kraju. Sabe strony
brak zrnicowania poziomu wykorzystywanych narzdzi konkurowania na rynku, niska konkurencyjno produktu na rynku ponadkrajowym.
Zagroenia brak aktywnoci i inicjatyw przedsibiorczych, brak wsparcia samorzdu terytorialnego, zmniejszajca si atrakcyjno inwestycyjna sektora z uwagi na regulacje prawne, brak promocji na rynkach zagranicznych, zmniejszajcy si popyt.
5.4. Sektor usug doradztwa dla biznesu

Sektor usug doradztwa dla biznesu, utworzyy wbadaniu nastpujce dziay igrupy wg PKD 2007: DZIAALNO FIRM CENTRALNYCH (HEAD OFFICES); DORADZTWO ZWIZANE ZZARZDZANIEM: Dziaalno firm centralnych (head offices) iholdingw, zwyczeniem holdingw finansowych, Doradztwo zwizane zzarzdzaniem. Uczestniczcy w badaniu przedstawiciele sektora usug doradztwa dla biznesu, reprezentowali prywatn form wasnoci. Najczciej byy to osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (72,5%), spki z o.o. (10,0%), spki cywilne (7,5%), spki handlowe (5,0%) oraz spdzielnie (5,0%). Prowadzona dziaalno miaa charakter gwnie usugowy 77,5%) oraz usugowo-handlowy (10,0%). Uczestnicy wywiadw reprezentowali podmioty mikro zatrudniajce od 0 do 9 osb (94,9%) oraz przedsibiorstwa mae zatrudniajce od 10 do 49 pracownikw (5,1%). Charakterystyka produktu Produktem uczestniczcych w badaniu reprezentantw sektora usug doradztwa dla biznesu s usugi wiadczone dla firm zwizane zdoradztwem podatkowym, zarzdzaniem, prowadzeniem rachunkowoci oraz spraw kadrowych. Najwaniejszym walorem wiadczonych usug jest przede wszystkim jako (77,5%), atrak-
126
noci (84,6%), czstotliwoci wprowadzania nowych produktw (89,5%), terminowoci (74,4%), dogodnej dla klientw sieci dystrybucji (89,2%) oraz zakresu ijakoci usug posprzedanych (51,3%). Natomiast ocena prowadzonej reklamy ipromocji sprzeday oraz poziom obsugi klienta wporwnaniu zkonkurencj zrnicowa opinie badanych, jednake nie pozwalajc wyrni dominujcej opinii. Najwaniejszym czynnikiem sprzyjajcym inwestycjom wsektorze jest popyt na usugi informacyjne (32,5%) oraz zgodno z koncepcjami rozwoju miast i gmin (20,0%). Zdaniem badanych, istnieje moliwo pozyskania rodkw z Unii Europejskiej na dziaalno firmy (10,0%). Zkolei, wopinii co 3 respondenta sektor usug doradztwa dla biznesu nie jest atrakcyjny inwestycyjnie. Sektor usug doradztwa dla biznesu to rynek, na ktrym funkcjonuje dua liczba konkurentw, jednake firmy dziaajce na rynku nie wykorzystuj znaczco instrumentw budowania konkurencyjnej przewagi na rynku. Atrakcyjno inwestycyjn kreuj przede wszystkim popyt na usugi oraz zgodno zkoncepcjami rozwoju miast igmin. Przedsibiorstwa nie napotykaj na znaczce problemy w tworzeniu specyficznych zasobw. Zarwno zasoby pracy, informacje jak i rodki trwae s atwo dostpne na rynku. Produkt sektora usug dla biznesu jest konkurencyjny na rynku lokalnym ikrajowym.
wieku iosb niepenosprawnych, Pozostaa pomoc spoeczna zzakwaterowaniem; POMOC SPOECZNA BEZ ZAKWATEROWANIA: Pomoc spoeczna bez zakwaterowania dla osb w podeszym wieku iosb niepenosprawnych, Pozostaa pomoc spoeczna bez zakwaterowania. Uczestniczcy wbadaniu przedstawiciele sektora usug medycznych iopieki spoecznej dla osb zalenych, reprezentowali gwnie publiczn form wasnoci (72,5%). Form prawn uczestniczcych wbadaniu podmiotw prywatnych (26,6%) reprezentoway: osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz (24,7%) oraz spki cywilne (2,8%). Prowadzona przez badane podmioty aktywno miaa charakter usugowy. Uczestnikami wywiadw byli reprezentanci podmiotw mikro - zatrudniajcy od 0 do 9 osb (43,1%), przedsibiorstw maych - zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw (40,4%), firm rednich - zatrudniajcych od 50 do 249 pracownikw (15,6%) oraz duych - zatrudniajcych od 250 do 999 osb (0,9%). Charakterystyka produktu Produktem sektora usug medycznych i opieki spoecznej jest wiadczenie usug w zakresie: psychoterapii, stomatologii, dietetyki i dietoterapii, psychologii, pomocy socjalnej, rehabilitacji, wtym niepenosprawnych, bez zakwaterowania oraz opieki nad osobami starszymi z zakwaterowaniem i bez zakwaterowania. Wszyscy badani szczegln wag przykadaj do jakoci wiadczonych usug, wprzypadku usug prywatnych s one konkurencyjne cenowo (5,5%) iunikatowe na rynku (2,8%). Usuga sektora medycznego i opieki spoecznej konkurencyjna jest gwnie na rynku lokalnym (90,7%), wznaczco mniejszym stopniu regionalnym (7,4%) oraz krajowym (1,9%). Pomimo popularnoci usug medycznych oraz paramedycznych wrd turystw zagranicznych w badaniu nie uczestniczyy podmioty wiadczce usugi tej kategorii odbiorcom. Usugi badanych podmiotw konkuruj gwnie zkonkurentami lokalnymi (97,0%) iwniewielkim stopniu zkrajowymi (3,0%). Zasoby ludzkie Dominujc form zatrudnienia pracownikw wsektorze medycznym i pomocy spoecznej jest umowa o prac na czas nieokrelony (74,3%) oraz okrelony (8,3%). Pracodawcy zatrudniaj gwnie osoby z wyksztaceniem wyszym (77,4%) oraz rednim oglnoksztaccym/technicznym (17,2%). Zkolei wnielicznych podmiotach dominuje wyksztacenie policealne (3,2%) oraz zasadnicze zawodowe (2,2%). Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje zwizane s zwieloma aspektami prowadzenia usug medycznych i opieki spoecznej. Pracownicy wyposaeni s w wiadectwa i certyfikaty z zakresu: integracji sensorycznej, pracy socjalnej, uprawnie pedagogicznych, resocjalizacji irne inne zwizane z prac wsubie zdrowia iopiece spoecznej. Wysokiej rnorodnoci i specyficznym kwalifikacjom pracownikw badanych podmiotw towarzyszy wysoka aktywno proedukacyjna. Niemal wszystkie zatrudniaj pracownikw uczestniczcych w ustawicznym ksztaceniu (97,8%). Udzia w kursach

Mocne strony wysoka dostpno specyficznych zasobw pracy wysoka dostpno specyficznych rodkw trwaych, zgodno z koncepcjami rozwoju miast i gmin, konkurencyjno na rynku regionalnym konkurencyjno na rynku krajowym. Szanse rozwoju promocja usug dla biznesu wrd przedsibiorcw, podniesienie atrakcyjnoci inwestycyjnej sektora, wsparcie rozwoju przez samorzd terytorialny, promocja produktu poza granicami kraju. Zagroenia brak promocji usug dla biznesu wrd przedsibiorcw, brak wsparcia samorzdu terytorialnego, zmniejszajca si atrakcyjno inwestycyjna sektora z uwagi na regulacje prawne, zmniejszajcy si popyt. brak zrnicowania poziomu wykorzystywanych narzdzi konkurowania na rynku, umiarkowane tempo wzrostu popytu. Sabe strony
5.5. Sektor usug medycznych i opieki spoecznej dla osb zalenych

Sektor usug medycznych iopieki spoecznej dla osb zalenych, utworzyy wbadaniu nastpujce dziay igrupy wg PKD 2007: OPIEKA ZDROWOTNA: Praktyka lekarska, Pozostaa dziaalno wzakresie opieki zdrowotnej; POMOC SPOECZNA ZZAKWATEROWANIEM: Pomoc spoeczna z zakwaterowaniem dla osb w podeszym
127
iszkoleniach finansowany jest najczciej ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej (71,0%), przez pracodawcw (64,5%) oraz ze rodkw wasnych pracownikw (10,8%). W nielicznej grupie firm (2,2%) brak aktywnoci pracodawcy uzasadniali brakiem takich potrzeb. Dostpno specyficznych kwalifikacji na rynku pracy, w opinii najliczniejszej grupy badanych nie powoduje problemw wprocesie rekrutacji (65,1%). Pozostali pracodawcy napotykaj na problemy z zatrudnieniem pracownikw posiadajcych odpowiednie kwalifikacje zawodowe (11,0%) oraz dowiadczenie iumiejtnoci zawodowe (1,8%). Specyficzne zasoby Specyficzne zasoby podmiotw w sektorze medycznym i pomocy spoecznej kreuj gwnie rodki trwae (90,7%): budynki i lokale, rodki transportu, sprzt biurowy oraz sprzt medyczny (aparaty do symulacji, sprzt do rehabilitacji, kleszcze iwierta). Innym specyficznym zasobem gromadzonym przez badane przedsibiorstwa s zasoby informacyjne (17,6%) wpostaci cennikw, informacji zamieszczonych na stronach www oraz informacje zamieszczane przez klientw w testach psychologicznych. Jak wynika zdeklaracji nielicznej grupy badanych (2,8%) dziaalno wymaga posiadania w firmie duych rezerw gotwki. Wiksza grupa badanych zadeklarowaa, i specyficzne zasoby s dostpne na rynku. Uwarunkowania przewag konkurencyjnych Rynek, na ktrym dziaaj badane przedsibiorstwa charakteryzuje si du liczb konkurentw (68,5%), wysokim tempem wzrostu (63,9%), wysokimi kosztami staymi (88,9%), duym zrnicowaniem produktw midzy konkurencj (61,3%) oraz duym znaczeniem strategii wdziaalnoci firmy (82,4%). Wsektorze usug medycznych podmioty charakteryzuj si wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentw konkurowania. W opinii wikszoci badanych, firmy dysponuj takim samym poziomem ceny wstosunku do konkurencji, jakoci, wizerunku firmy, marki, warunkw patnoci, czstotliwoci wprowadzania nowych produktw, terminowoci, dogodnej dla klientw sieci dystrybucji, reklamy i promocji sprzeday, zakresu i jakoci usug posprzedanych (98,9%) oraz obsugi klienta (96,7%). Taktyka osignicia korzystnego wyniku finansowego zdziaalnoci, realizowana jest w przewaajcej grupie badanych podmiotw poprzez ograniczanie wielkoci kosztw prowadzonej dziaalnoci (63,0%). Ponadto liczna grupa podmiotw (36,1%) kapita wynikowy intensyfikuje poprzez podnoszenie jakoci organizacji pracy, pozyskiwanie rodkw finansowych, wspprac zinnymi podmiotami oraz zatrudnienie wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Sektor usug medycznych iopieki zdrowotnej to rynek, ktry nie stawia wysokich wymogw zwizanych zbudowaniem przewag konkurencyjnych. Wopinii badanych na rynku funkcjonuje dua liczba konkurentw, lecz tempo popytu na usugi ronie, firmy nie rnicuje poziom jakoci, wizerunku, ceny oraz innych instrumentw budowania przewagi na rynku.

Mocne strony wysoko wykwalifikowane kadry, wysoka dostpno zasobw pracy, wysoka jako usug, wysokie tempo wzrostu popytu na usugi, wysoka dostpno specyficznych rodkw trwaych, wysoka dostpno specyficznych zasobw pracy. Szanse rozwoju pobudzenie prywatnych inicjatyw przedsibiorczych w sektorze, wsparcie rozwoju przez samorzd terytorialny. Zagroenia brak aktywnoci i inicjatyw przedsibiorczych sektora prywatnego, brak wsparcia samorzdu terytorialnego. wysokie koszty stae, dua liczba konkurentw, duy udzia publicznej formy wasnoci, brak zrnicowania poziomu wykorzystywanych narzdzi konkurowania na rynku. Sabe strony
5.6. Perspektywy i prognozy rozwoju sektorw wysokiej szansy

Sektor rybactwa Tereny wojewdztwa warmisko-mazurskiego nale do najzasobniejszych w wody powierzchniowe obszarw kraju, a to przede wszystkim warunkuje dynamiczny rozwj sektora. Ponadto rozwj rybowstwa zwizany jest wduej mierze ze stanem jakociowym wd oraz zasobw ryb wtyche wodach. Zuwagi na walory przyrodnicze i due zasoby wodne w wojewdztwie warmisko mazurskim, rybactwo ma szans sta si kluczowe dla rozwoju gospodarki wojewdztwa. Przedstawione scenariusze rozwoju sektora rybactwa opieraj si na przede wszystkim na dwch podstawowych zaoeniach: 1. dostpne bd rodki zUnii Europejskiej na wsparcie irozwj rybowstwa, 2. utrzyma si wzrost konsumpcji ryb. Dla rozwoju rybactwa wwojewdztwie warmisko mazurskim wana jest racjonalna gospodarka ywymi zasobami wd oraz dbanie oograniczenie zanieczyszczenia wd iinwestycje wtechnologie ich oczyszczania. Scenariusz rozwj dynamiczny Zaoeniem przedstawionego scenariusza jest fakt, e wsparcie ze rodkw unijnych i innych rde finansowania bdzie w latach 2014 - 2020 na poziomie nie niszym ni w okresie 2007-2013. Na dynamiczny rozwj sektora wpynie efektywne wykorzystanie wspomnianych rodkw oraz uproszczone procedury ich pozyskiwania. Scenariusz ten zakada, e wwielu obszarach rybowstwa nastpi dynamiczny rozwj nowych technologii. Technologie te obejm dziaania w zakresie modernizacji gospodarstw chowu i hodowli ryb, inwestycje w infrastruktur przede wszystkim na rzecz drobnej infrastruktury rybackiej oraz oczyszczania iograniczania zanieczyszcze wd. Stosowanie innowacyjnego sprztu oraz metod produkcji skutkowa bdzie wzrostem wydajnoci sektora. Szeroko zakrojone kampanie informacyjne ospoyciu ryb isektorze rybactwa dodatkowo wpyn na wzrost konsumpcji ryb. Podejmowane dziaania inwestycyjne skutkowa bd wzrostem dochodw z rybowstwa, a tym samym popraw warunkw
128
ycia ludnoci, ktrej gwny dochd opiera si na omawianym sektorze. W sektorze tym zatrudniane bd osoby wyksztacone iwykwalifikowane, zainteresowane nowymi trendami istosowaniem nowych technologii, zmotywowane do podejmowania dziaa wzakresie cigego doksztacania si. Wzronie zainteresowanie podejmowaniem pracy womawianym sektorze, szczeglnie wrd osb modych. Powszechnie stosowane bd technologie przyjazne rodowisku naturalnemu, ograniczajce ilo wytwarzanych zanieczyszcze, atym samym wpywajce na zmniejszanie poziomu zanieczyszczenia wd. Ponadto nastpi wzrost skali inwestycji w zakresie utylizacji odpadw i zanieczyszcze pochodzcych z przetwrstwa rybnego Scenariusz rozwj powolny Wariant rozwoju powolnego moe by zwizany z brakiem dofinansowania sektora. Skutkowa to bdzie wstrzymaniem inwestycji i modernizacji technologii. Dotyczy to bdzie przede wszystkim zahamowania procesu modernizacji infrastruktury, a tym samym utrzymanie wydajnoci produkcji na niezmienionym poziomie. Gwne ograniczenia dotyczy bd inwestycji wzakresie ochrony rodowiska idziaa zmierzajcych do zmniejszenia skali zanieczyszczenia wd. Szczeglnie niekorzystnym czynnikiem moe okaza si zmniejszenie dochodowoci sektora zwizane ze spadkiem poziomu konsumpcji ryb. Skutkowa to bdzie tym, e wwikszym stopniu poszukiwane bdzie zatrudnienie poza sektorem, szczeglnie wprzypadku modych ludzi. Zmniejszy si motywacja ichci podnoszenia wiedzy ikwalifikacji. Sektor energetyczno-ciepowniczy Rosnce ceny prdu oraz przestarzae technologie i niewydolne sieci przesyowe zmuszaj do poszukiwania alternatywnych rde energii. Alternatyw dla tradycyjnych rde energii jest
energia wodna. Rozwj tego sektora w wojewdztwie warmisko mazurskim jest moliwy gwnie ze wzgldu na gst sie maych ciekw wodnych, umoliwiajcych budowanie maych elektrowni. Przedstawione scenariusze opieraj si na zaoeniu, e wnajbliszych latach znacznie zwikszy si dofinansowanie na pozyskiwanie odnawialnych rde energii, zarwno ze rodkw unijnych, jak rwnie zbudetu Pastwa oraz wzronie poziom wiadomoci spoecznej na temat korzyci wykorzystywania energii wodnej. Zgodnie zwymogami Unii Europejskiej do roku 2020 udzia energii ze rde odnawialnych ma zosta podwojony, stanowi to dodatkowy bodziec do podejmowania inwestycji w omawianej dziedzinie. Dla rozwoju sektora istotny jest te wzrost wiadomoci mieszkacw wojewdztwa na temat korzyci, jakie pyn ze stosowania rde energii odnawialnej. Scenariusz rozwj dynamiczny Zaoeniem przedstawionego scenariusza jest fakt, e otrzymywane wsparcie na pozyskiwanie energii z odnawialnych rde zarwno ze rodkw europejskich, jak rwnie zbudetu Pastwa zostanie zwikszone. Efektywne wykorzystanie wspomnianych rodkw, moliwe midzy innymi dziki uproszczonym procedurom ich pozyskiwania, wpynie na podejmowanie decyzji o nowych inwestycjach w omawianym zakresie. Uproszczone procedury prawno-administracyjne i krtszy czas oczekiwania na zezwolenia wpynie na szybki rozwj sektora. Wwielu obszarach nastpi dynamiczny wzrost inwestycji wnowe technologie, nowoczesne urzdzenia hydrotechniczne oraz infrastruktur, a przede wszystkim stworzenie w wojewdztwie sieci maych elektrowni wodnych. Podejmowane dziaania inwestycyjne oraz kampanie informacyjne uwiadamiajce o korzyciach pyncych z wykorzystywania rde energii odnawialnej, skutkowa bd wzrostem dochodw ze sprzeday energii wodnej oraz powszechn akceptacj
129
dla tego typu rozwiza. W sektorze zatrudniane bd osoby wyksztacone iwykwalifikowane, zainteresowane nowymi trendami istosowaniem nowych technologii, zmotywowane do podejmowania dziaa wzakresie cigego doksztacania si. Wzronie zainteresowanie podejmowaniem pracy womawianej dziedzinie. Powszechnie stosowane bd technologie przyjazne rodowisku naturalnemu, w tym rwnie podejmowane bd dziaania zmniejszajce skal zanieczyszczenia wd. Nastpi wzrost skali inwestycji wtym zakresie. Scenariusz rozwj powolny Wariant rozwoju powolnego moe by zwizany z brakiem dofinansowania sektora. Wysokie koszty zwizane z przygotowaniem gruntw pod budow maych elektrowni i koszty wybudowania sieci takich obiektw, spowoduj, e bez dofinansowania wstrzymane zostan wszelkie planowane inwestycje. Zahamowanie nowych inwestycji skutkowa bdzie stagnacj w sektorze, brakiem opacalnoci produkcji energii odnawialnej. Gwne ograniczenia dotyczy te bd inwestycji wzakresie ochrony rodowiska idziaa zmierzajcych do zmniejszenia skali zanieczyszczenia wd. Niekorzystnym czynnikiem moe okaza si te brak wiadomoci spoecznej na temat korzyci jakie nios ze sob rda energii odnawialnej oraz powszechny sprzeciw wobec tego typu inwestycji. Brak wiedzy na temat sektora skutkowa moe niechci do podejmowania pracy wbrany, jak rwnie brakiem chci do podejmowania nauki wtym zakresie. Sektor usug ICT Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) stanowi jeden z kluczowych czynnikw warunkujcych rozwj regionu oraz wzrost jego konkurencyjnoci. Powszechny dostp do technologii teleinformatycznych, moe wpywa na niwelowanie skali zjawiska wykluczenia spoecznego oraz wyludniania si regionu, ktre s spowodowane peryferyjnym pooeniem wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Rozwj wiadomoci spoecznej na temat korzyci pyncych z wykorzystywania nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych pozytywnie wpynie na rozwj brany, a nowe inwestycje w tej dziedzinie, propagowanie powszechnego stosowania narzdzi ICT oraz bezpieczny dostp do technologii przyczyni si przede wszystkim do wzmocnienia spjnoci terytorialnej wojewdztwa, jak rwnie spoecznej integracji. Scenariusze rozwoju sektora opieraj si wgwnej mierze na fakcie, e zwikszona zostanie ilo rodkw finansowych pochodzcych zarwno zUnii Europejskiej, jak rwnie zbudetu pastwa na inwestycje wtym obszarze. Scenariusz rozwj dynamiczny Zaoeniem przedstawionego scenariusza jest to, e w dalszym cigu sektor wspierany bdzie przez rodki unijne oraz budet pastwa, przy czym skala dofinansowania bdzie wysza ni proponowana dotychczas. Wykorzystanie moliwoci pozyskiwania dofinansowania w omawianym zakresie wpywa bdzie pozytywnie na wzrost poziomu podejmowanych inwestycji. W wielu obszarach nastpi dynamiczna poprawa, przede wszystkim wzakresie upowszechnienia dostpu do nowoczesnych technologii
teleinformatycznych, w tym do sieci Internet w miejscach publicznych. Powszechnie stosowane bd rozwizania teleinformatyczne w administracji publicznej, a usugi wiadczone przez instytucje publiczne realizowane bd za pomoc technologii teleinformatycznych (tzw. e-usugi). Podejmowane dziaania inwestycyjne oraz kampanie informacyjne uwiadamiajce o korzyciach pyncych z wykorzystywania nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych wpyn na wzrost dochodw sektora oraz opacalno wprowadzania na szerok skal nowoczesnych technologii. Wsektorze tym zatrudniane bd osoby wyksztacone iwykwalifikowane, zainteresowane nowymi trendami istosowaniem nowych technologii, zmotywowane do podejmowania dziaa w zakresie cigego doksztacania si. Powszechnie stosowane bd technologie przyjazne rodowisku naturalnemu, wtym rwnie dziaania zmniejszajce skal wytwarzanych zanieczyszcze. Nastpi wzrost inwestycji, midzy innymi wzakresie utylizacji odpadw izanieczyszcze pochodzcych np. ze zuytego sprztu, jak rwnie nastpi rozwj wiadomoci spoecznej wtym zakresie. Scenariusz rozwj powolny Wariant rozwoju powolnego moe by zwizany z brakiem dofinansowania sektora. Wysokie koszty zwizane z wdraaniem nowoczesnych rozwiza teleinformatycznych, szczeglnie w przypadku administracji publicznej, spowoduj, e bez dofinansowania wstrzymane zostan wszelkie planowane inwestycje wtym obszarze. Zahamowanie nowych inwestycji skutkowa bdzie stagnacj wsektorze, brakiem rozwoju ipojawieniem si obszarw wykluczenia cyfrowego. Ograniczenia dotyczy te bd inwestycji w zakresie utylizacji odpadw i zanieczyszcze pochodzcych midzy innymi ze zuytego sprztu. Sabo rozwijajcy si sektor zniechci do podejmowania w nim zatrudnienia. Szczeglnie wprzypadku modych osb coraz powszechniejsze bdzie zjawisko poszukiwania pracy wbrany ale poza wojewdztwem, co skutkowa bdzie odpywem modej, wyksztaconej iwykwalifikowanej kadry pracowniczej. Sektor usug doradztwa dla biznesu Wysoka stopa bezrobocia oraz problemy ze znalezieniem zatrudnienia, szczeglnie w przypadku modych osb, skutkowa mog podejmowaniem decyzji ozaoeniu wasnej dziaalnoci gospodarczej. Wchwili obecnej osoby planujce zaoenie wasnej firmy korzysta mog zrnego typu form dofinansowania oraz preferencyjnych kredytw. Gwnym zaoeniem przedstawionych scenariuszy jest fakt, e wdalszym cigu moliwe bdzie otrzymywanie wsparcia finansowego na rozpoczcie wasnej dziaalnoci. Rozwj przedsibiorczoci stymulowa bdzie popyt na usugi doradcze, atym samym wpywa na dochodowo sektora. Scenariusz rozwj dynamiczny Podstawowym zaoeniem scenariusza jest fakt, e wzronie aktywno, szczeglnie wrd ludzi modych, wzakresie zakadania
130
wasnej dziaalnoci gospodarczej. rodki finansowe przeznaczane na dofinansowywanie tworzenia nowych firm, zostan zwikszone, wzwizku zczym zwikszy si znaczco liczba nowopowstaych przedsibiorstw. Skutkowa to bdzie wzrostem zapotrzebowania na usugi doradcze, aco za tym idzie rozwojem brany. Zwikszy si dochodowo sektora ze wzgldu na du liczb potencjalnych klientw oraz rnorodno oferowanych produktw iusug. Promocja i dziaania informacyjne podnios poziom wiadomoci spoecznej wzakresie korzyci imoliwoci korzystania zusug doradczych. Wpynie to pozytywnie na wzrost zainteresowania podejmowaniem zatrudnienia w sektorze. Kadra pracownicza charakteryzowa si bdzie wysokim poziomem wyksztacenia i kompetencji zawodowych, zmotywowana bdzie do cigego uczestnictwa w kursach, szkoleniach oraz uzupeniania wiedzy wzakresie wiadczenia usug doradczych. Scenariusz rozwj powolny Wariant rozwoju powolnego zwizany bdzie przede wszystkim z niewielk aktywnoci, szczeglnie ludzi modych, w zakresie prowadzenia wasnej dziaalnoci gospodarczej. Zahamowanie inwestycji wtym zakresie skutkowa bdzie spadkiem popytu na usugi doradcze. Brak aktywnej polityki marketingowej oraz informacyjnej w zakresie korzyci, jakie niesie ze sob korzystanie z usug doradczych wpynie na spadek dochodowo sektora, a tym samym atrakcyjno jako miejsca zatrudnienia. Osoby chcce pracowa wbrany, zwaszcza modzi ludzie, bd poszukiwa pracy poza wojewdztwem, co skutkowa bdzie odpywem modej, wyksztaconej iwykwalifikowanej kadry pracowniczej. Sektor usug medycznych iopieki spoecznej dla osb zalenych Pooenie wojewdztwa warmisko-mazurskiego, dua liczba lasw, jezior irzek sprzyja rozwojowi sektora opieki medycznej. Ponadto czynniki takie jak starzenie si spoeczestwa, wyduenie trwania ycia, jak rwnie wzrost zamonoci spoeczestwa, wtym osb starszych, wpywa bdzie na wzrost popytu na rnego typu usugi medyczne i rehabilitacyjne. Tego typu trendy utrzymywa si bd w wikszoci krajw na wiecie, w zwizku z czym omawiany obszar ma szanse sta si kluczowy dla rozwoju gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Rozwj sektora uzaleniony jest w duej mierze od skali nakadw inwestycyjnych, wtym zakresie kluczowe jest przede wszystkim wsparcie Unii Europejskiej. Przedstawione scenariusze zakadaj, e nadal dostpne bd rodki unijne na rozwj brany. Scenariusz rozwj dynamiczny Zaoeniem przedstawionego scenariusza jest fakt, e sektor usug medycznych bdzie wspierany ze rodkw unijnych i budetu pastwa wwikszym stopniu ni dotychczas. Na dynamiczny rozwj sektora wpynie rnorodno produktw iusug, atym samym bogata oferta proponowana rnym grupom odbiorcw. Szeroka kampania promocyjna ireklamowa wpynie pozytywnie na przycignicie klientw spoza wojewdztwa. To zkolei poprawi wznacznym stopniu dochodowo sektora, atym samym po-
praw warunkw ycia ludnoci, ktrej gwny dochd opiera si na omawianym sektorze Prnie rozwijajcy si sektor podniesie poziom zainteresowania prac wbrany. Nastpi wzrost aktywnoci zawodowej izainteresowania podejmowaniem zatrudnienia wsektorze, wzrost umiejtnoci, sprawnoci i wydajnoci pracy pracownikw. Wykwalifikowana kadra zainteresowana bdzie rozwojem wyksztacenia i kompetencji zawodowych, uczestnictwem w kursach, szkoleniach oraz cigym uzupenianiem wiedzy womawianym zakresie. Powszechnie stosowane bd technologie przyjazne rodowisku naturalnemu, atake nastpi wzrost inwestycji wzakresie utylizacji odpadw iwytwarzanych zanieczyszcze. Scenariusz rozwj powolny Wariant rozwoju powolnego moe by zwizany z brakiem dofinansowania sektora. Skutkowa to bdzie wstrzymaniem inwestycji. Brak rnorodnoci oferowanych usug skutkowa bdzie spadkiem liczby klientw, atym samym spadkiem dochodowoci sektora. To zkolei negatywnie wpynie na warunki ycia ludnoci, ktrej dochd bazuje na omawianym sektorze. Zmniejszy si zainteresowanie prac wbrany. Spadnie motywacja do podnoszenia wyksztacenia i kwalifikacji zawodowych w tym zakresie. Kadra pracownicza opiera si bdzie wycznie na dotychczas zdobytej wiedzy iumiejtnociach. Ograniczenia dotyczy bd rwnie inwestycji wzakresie ochrony rodowiska idziaa zmierzajcych do zmniejszenia skali zanieczyszczenia, atake utylizacji powstaych odpadw.
131
6. Najwiksze firmy wojewdztwa warmisko-mazurskiego funkcjonujce w sektorach kluczowych i wysokiej szansy
P
LP
onisze zestawienie najwikszych firm w regionie Warmii i Mazur zostao przygotowane w oparciu o wyniki XII edycji rankingu Gazety Olsztyskiej i Dziennika Elblskiego Biznes Warmii i Mazur. Firmy zostay uszeregowane wedug klasyfikacji kocowej, poczwszy od firm najwikszych, ktre zwyciyy w klasyfikacji generalnej.
Tabela 56. Najwiksze firmy wojewdztwa warmisko-mazurskiego wg XII edycji rankingu Biznes Warmii i Mazur
Nazwa firmy Miejscowo Brana Opis dziaalnoci firmy Michelin znajduje si w pierwszym szeregu na wszystkich rynkach oponiarskich oraz w dziedzinie usug zwizanych zpodrowaniem. Poprzez technologiczne przodownictwo, umiejtnoci opracowywania innowacji, wysokiej jakoci produktw iusug oraz mocnych marek, Michelin jest wstanie wdraa strategi globalnej ekspansji ipoprawia wydajno we wszystkich aspektach biznesu. Najwikszy wPolsce producent misa iprzetworw indyczych, posiada 20% udzia wtym segmencie rynku. Od kilkunastu lat jest rwnie liderem Grupy Kapitaowej. Tworzy najbardziej rozwinit krajow organizacj specjalizujc si whodowli iprzemysowym tuczu indykw, sprzeday hurtowej idetalicznej tuszek, elementw zdrobiu, misa indyczego ijego przetworw. Firma WIPASZ to najwikszy polski producent pasz dla drobiu, trzody ibyda. Pasze produkuj wpiciu wytwrniach rozmieszczonych na terenie caego kraju: wWadgu k/ Olsztyna, Morgu, Kronie k/ Paska, Midzyrzecu Podlaskim oraz Kole. Powizane ze sob kapitaowo spki, ktre dbaj oto, aby klienci mogli wjednym miejscu zrealizowa wszystkie potrzeby zwizane zzakupem pojazdw nowych uywanych, dostawczych, ciarowych, naczep, czci zamiennych, napraw idiagnostyk pojazdw, obsug serwisow, finansowaniem rodkw transportu, wynajmem pojazdw. Firma naley do najwikszych inwestorw zagranicznych na polskim rynku. Jest jednym znajwikszych polskich eksporterw. Dziki blisko 90-letniej historii obecnoci wPolsce, marka Philips cieszy si uznaniem klientw, partnerw iwsppracownikw. Struktura organizacyjna firmy Philips oparta jest otrzy sektory, ktrych dziaania koncentruj si na ochronie zdrowia, owietleniu oraz ksztatowaniu stylu ycia. Animex jest niekwestionowanym liderem na rynku misa wPolsce, zponad pidziesicioletni tradycj idowiadczeniem. Oprcz znanej wwiecie szynki Krakus, wymienitych wdlin ikonserw, Animex jest rwnie producentem wieego misa wieprzowego, woowego oraz drobiowego: indyczego, kurczcego igsiego. Od lat Animex jest najwikszym eksporterem misa wPolsce. Jest producentem olejw rafinowanych i tuszczw rolinnych dla przemysu spoywczego. Istotne znaczenie dla dziaalnoci firmy ma przerb rzepaku iprodukcja oleju rzepakowego. Eltel Networks Olsztyn SA jest na polskim rynku wykonawcw budownictwa elektroenergetycznego od pidziesiciu lat oferujc peen zakres usug obejmujcy budownictwo energetyczne, sprzeda urzdze energetycznych itelekomunikacyjnych, eksploatacj sieci telekomunikacyjnych ienergetycznych. Spka MG MURBET jest jednym znajwikszych niezalenychserwisw stalowych. Od momentu jej zaoenia w2001 roku firmakonsekwentnie umacnia swoj pozycj rynkow, poszerzajc nie tylkozakres oferowanych produktw iusug, ale przede wszystkim gronozadowolonych Klientw. Istnieje na polskim rynku od 22 lat. Wysoka jako produktw jest powszechnie doceniana. Firma posiada wasn sie sklepw firmowych Rzenik. Akcesoria iczci samochodowe, produkcja, hurt. SZYNAKA MEBLE Sp. zo.o. to ekspert wprodukcji wysokiej jakoci mebli obejmujcych meble mieszkaniowe: zestawy dzienne, modzieowe, sypialnie, kuchnie, jadalnie oraz meble do wyposaania sklepw ibiur. Spka realizuje inwestycje budowlane gwnie wregionie pnocno - wschodnim Polski jak rwnie na terenie caego kraju. Przedmiotem dziaalnoci przedsibiorstwa jest prowadzenie prac budowlano - montaowych, remontw, modernizacji wzakresie budownictwa oglnego, przemysowego, mieszkaniowego oraz robt inynieryjnych. Sprint S.A. jest wiodcym integratorem systemw teleinformatycznych wkraju dziaajcym od 1988 roku.
Michelin Polska S.A.
Olsztyn
Produkcja
Grupa Kapitaowa Indykpol
Olsztyn
Misna
Wytwrnia Pasz Wipasz Sp. zo.o.
Olsztyn
Produkcja
Grupa DBK
Olsztyn
Handel
Philips Lighting Poland S.A. Oddzia wKtrzynie
Ktrzyn
Produkcja
Animex Grupa Drobiarska, Oddzia wIawie Grupa Kapitaowa Elstar Oils SA Eltel Networks Olsztyn SA
Iawa
Misna
Elblg
Spoywcza
Olsztyn-Gutkowo
Budownictwo
MG Murbet Sp. Zoo.o. Mardi Sp. zo.o. Zakady Misne Warmia Falco Mazurkiewicz, Gwiazda Sp.j. Grupa Szynaka-Meble Sp. zo.o. Przemyswka Przedsibiorstwo Budownictwa Przemysowego Holding Sp. zo.o. Sprint Sp. zo.o. Przedsibiorstwo Robt Inynieryjnych Budownictwa PRIB Sp. zo.o.
Ek Biskupiec Reszelski Olsztyn
Produkcja
10 11
Misna Handel
12
Lubawa
Meblarstwo
13
Olsztyn
Budownictwo
14
Olsztyn
Usugi
15
Olsztyn
Budownictwo
Firma specjalizuje si wrobotach inynieryjnych, instalacyjnych idrogowych.
132
16
Spoem Powszechna Spdzielnia Spoywcw wOlsztynie Przedsibiorstwo Handlowo-Transportowe Tracom Sp. zo.o.
Olsztyn
Handel
Oferuj peny asortyment art. spoywczych iprzemysowych codziennego uytku, wyroby piekarnicze iciastkarskie wasnej produkcji, chleby formowane zdodatkami. Hurt przemysowy, AGD, chemia, kosmetyki. Firma PHT TRACOM posiada 9 stacji rozlokowanych na terenie Warmii iMazur oraz ma przedstawicieli handlowych wSzczytnie iOlsztynie. Jest jednoczenie jedn znajwikszych firm zaopatrujcych stacje paliw wprodukty petrochemiczne iakcesoria na terenie pnocno-wschodniej Polski. Posiada 16 zestaww cignikw marki MAN wraz znaczepami oraz 10 autocystern, ktre speniaj rygorystyczne normy, co powoduje, e jako usug jest wysoko ceniona przez partnerw firmy, zktrymi wsppracuje od lat. ZAKRES DZIAANIA: - Hurtowa i detaliczna sprzeda paliw pynnych i oleju opaowego - Hurtowa idetaliczna sprzeda opau - Handel materiaami budowlanymi, wyrobami hutniczymi (kompleksowa obsuga budw) - Okrgowa stacja kontroli pojazdw - Monta i legalizacja tachografw samochodowych i ogranicznikw prdkoci - Serwis samochodw osobowych, dostawczych i ciarowych wszystkich marek -Usugi transportowo - sprztowe, roboty ziemne- Sprzeda czci iakcesoriw do samochodw osobowych iciarowych
17
Mrgowo
Handel
18
Przedsibiorstwo Transportowo-Sprztowe Budownictwa Transbud-Ek Sp. zo.o. Przedsibiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usugowe Prosper Sp. zo.o. Grupa Holdingowa Spek IPB Przedsibiorstwo Budowlane Arbet Sp. zo.o.
Ek
Handel
19
ukta
Misna
Miso, wdlinym drb - produkcja
20-21
Iawa
Budownictwo
Ugruntowana pozycja firmy jako Lidera Budowlanego Warmii iMazur. Firma cieszy si uznaniem klientw iprzygotowuje si do skutecznego konkurowania na wsplnym rynku europejskim. Przedsibiorstwo Budowlane ARBET Sp. zo.o. oferuje kompleksowe usugi wzakresie budownictwa. Realizuje wGeneralnym Wykonawstwie obiekty kubaturowe oraz prowadzi dziaalno dewelopersk, wktrej jest niekwestionowanym liderem na rynku Warmii iMazur.Ponadto wykonuje na zlecenie roboty ziemne, prace wyburzeniowe oraz wiadczy usugi sprztowe.Prowadzi rwnie dziaalno wzakresie wynajmu powierzchni biurowych imagazynowych. Firma na 32 pozycji wrd 500 klasyfikowanych firm wrankingu najbardziej innowacyjnych polskich firm wg Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. Specjalizuje si wsolidnym ikompleksowym wykonaniu drg, lotnisk iboisk sportowych. Nowoczesna technologia wytwarzania iwbudowywania mas bitumicznych, innowacyjno oraz posiadanie Certyfikatu Zarzdzania Jakoci to dziaania, ktre umacniaj firm aznak firmowy kojarzy si zdobr mark ijakoci. Zakad specjalizuje si wprodukcji mebli skrzyniowych iszkieletowych zsosny oraz brzozy. Auto-Land to wiodcy wpnocno-wschodniej Polsce dystrybutor czci samochodowych. Rozbudowana sie dystrybucji skadajca si z58 filii oraz oddziau wGdasku zapewniaj szybk dostpno iszeroki asortyment. Od pocztku dziaania firma specjalizuje si wsprzeday hurtowej idetalicznej czci do aut osobowych idostawczych wszystkich marek, zarwno produkcji europejskiej jak iazjatyckiej. LITEXIMP Prostki jest przedstawicielem handlowym ibezporednim dystrybutorem nawozw oraz innych produktw Litewskich Zakadw Azotowych ACHEMA na Polsk. Firma zajmuje si rwnie sprzeda hurtow idetaliczn nawozw oraz innych produktw zLitwy, Rosji, Polski. Spka zajmuje si w gwnej mierze produkcj i dystrybucj ciepa oraz poborem i uzdatnianiem wody wGminie miejskiej Olsztyn. Ponadto firma realizuje wszelkie czce si zbran ciepownicz prace, np.: wykonywanie instalacji centralnego ogrzewania, instalacji wodno-kanalizacyjnych oraz instalacji elektrycznych. Dodatkowo MPEC Olsztyn wykonuje roboty oglnobudowlane oraz wiercenia geologiczno-inynierskie. 60 lat wiedzy idowiadczenia na rynku, trzy pokolenia Polakw korzystaj zmaszyn produkowanych przez firm Pol-Mot Warfama. Spka wokresie swego dziewitnastoletniego istnienia wypracowaa sobie wysok pozycj wrankingach wojewdzkich ikrajowych. Przedmiotem dziaalnoci jest: a) budownictwo drogowe, b) ziele miejska, c) ogrodnictwo, d) usugi sprztowe,e) oczyszczania miasta, f ) ekologia (toalety przenone), g) beton towarowy, h) masy bitumiczne. Meble marki Mebelplast ju przeszo 20 lat wyznaczaj nowe trendy warchitekturze wntrz. Niepowtarzalny, nowoczesny design i doskonaa jako produktw Mebelplast sprawiaj, e s to jedne znajwyej cenionych mebli tapicerowanych wPolsce ina wiecie. Renom marki powiadcza szereg prestiowych nagrd. MTI-Furninova POLSKA jest polsko-szwedzk spk produkujc wysokiej jakoci meble tapicerowane. Projektujc meble pamitaj, e musz czy wsobie wygod, niebanalny wygld ibezpieczestwo uytkowania. Zakady Misne POTORSCY s producentem wysokiej jakoci wdlin, wdzonek, wyrobw drobiowych, podrobowych igarmaeryjnych, atake misa welementach. To firma rodzinna. Waciciele - bracia Jan iJerzy Potorscy obecni s na rynku ju od lat. Potorscy wypracowali sobie mark solidnego producenta oraz dostawcy zdrowych ismacznych wyrobw misnych. Produkcja obejmuje praktycznie cay asortyment mebli tapicerowanych: fotele, sofy, zestawy wypoczynkowe, naroniki, leanki, wersalki, tapczany ika. Wikszo modeli posiada funkcje do spania ipojemniki na pociel. Meble wykonywane s wtkaninach bogatych pod wzgldem kolorystyki jak i rodzajw (bawena, szenil, alcantara). BRW SOFA Sp. z o.o. dysponuje 5 zakadami produkcyjnymi (wIawie, Nidzicy, Supach iBartoszycach).
20-21
Olsztyn
Budownictwo
22
Warmisko-Mazurskie Przedsibiorstwo Drogowe Sp. zo.o. Zakady Produkcyjno-Usugowe Prawda Sp. zo.o.
Olsztyn-Gutkowo
Budownictwo
23-24
Olecko
Meblarstwo
23-24
Auto-Land sp. zo.o.
Olsztyn
Handel
25-26
Litewski Export Import Liteximp Sp. Zo.o. Miejskie Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. zo.o.
Prostki
Handel
25-26
Olsztyn
Usugi komunalne
27-28
Pol-Mot Warfama SA
Dobre Miasto
Produkcja
27-28
PUDiZ Sp. zo.o.
Olsztyn
Budownictwo
29
Mebelplast SA
Olsztyn
Meblarstwo
30
MTI-Furninova Polska Sp. zo.o. Zakady Misne Potorscy Sp. j. Jan Potorski
Ktrzyn
Meblarstwo
31
Krokowo
Misna
32
BRW Sofa Sp. zo.o.
Olsztyn
Meblarstwo
133
33
Heinz Glas Dziakdowo Sp. zo.o.
Dziadowo
Produkcja
Heinz Glas Dziadowo bazuje na ponad 60 - letnim dowiadczeniu wwytwarzaniu opakowa szklanych. Specjalizuje si wprodukcji wysokojakociowych opakowa ze szka bezbarwnego. Od niedawna wofercie posiada szko barwione wzasilaczu. Ich dowiadczenie, stosowana przez nich technologia produkcji IS oraz najnowoczeniejsza aparatura kontrolna pozwalaj zapewni najwysz jako oferowanych przez nich wyrobw. Firma specjalizuje si wprodukcji mebli tapicerowanych, ktre eksportuje do krajw UE. Nowoczesny zakad produkcyjny opowierzchni 21.000 m2, mieszczcy si na terenie Warmisko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, umoliwia tworzenie mebli skierowanych do szerokiej rzeszy odbiorcw. Wysoka jako produktw iterminowo dostaw s nadrzdnymi punktami realizowanymi przez firm. Nowoczesne technologie produkcji gwarantuj wysok jako ich wyrobw ikonkurencyjn cen. Ich produkty wyrniaj si na rynku. Obserwuj wiatowe trendy meblarskie, tworz innowacyjne rozwizania oraz cigle doskonal swoje wyroby. Spka jest szeroko znana na krajowym rynku budowlanym jako dynamiczny wykonawca duych inwestycji mieszkaniowych iprzemysowych. Prestiowe nagrody resortowe oraz liczne odznaczenia przyznane WPB S.A. s potwierdzeniem tej opinii. Kady klient jest dla nich wyjtkowy. Dlatego wResmie dobieraj moliwoci funkcjonujcych programw itworz indywidualn ofert dla kadego. Sprzeda samochodw nowych iuywanych. Grupa Siwik Intertrade, jest jednym znajwikszych dystrybutorw olejw opaowych rednich icikich na terenie kraju. Firmy grupy SI dysponuj wasnym wyspecjalizowanym transportem samochodowym. Wich ofercie znajduj si oleje opaowe rednie icikie przeznaczone dla odbiorcw komunalnych, przemysowych i dla drogownictwa. Posiadaj dowiadczenie w dostosowywaniu instalacji grzewczych do spalania olejw opaowych rednich icikich. WPB ROMBUD Sp. zo. o. zOlsztyna wiadczy usugi budowlane, pozyskujc klientw poprzez przetargi lub bezporednie zlecenie prac przez przedsibiorstwa i prywatne osoby. Od 2006 roku, WPB ROMBUD, dziaa rwnie na gruncie deweloperskim, stajc si wkrtkim czasie powanym graczem brany nieruchomoci. Meble tapicerowane Autoryzowany Dystrybutor Oleju Opaowego Ekoterm Plus produkcji Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A. Firma Nazali Naft Hurt-Detal Bogdan Nazar dziaa od kwietnia 1990r. Przez pierwsze dwa lata figuruje pod nazw Stacja Benzynowa - Bogdan Nazar. Wtym okresie zajmuje si detaliczn sprzeda paliw na dzierawionej od CPN Stacji Benzynowej wOrnecie. Od 1997r. posiada ju trzy Stacje Paliw dzierawione iwasne. Spka wykonuje roboty budowlane, sanitarne ielektryczne wpenym zakresie. Spka zatrudniaa od 50 osb wroku 1994, do 280 wokresie wysokiej koniunktury wbudownictwie. Obecnie zatrudnia na umow oprac okoo 110 wysoko kwalifikowanych pracownikw. Firma StarPak Sp. zo.o. zostaa zaoona w1994 roku. Wcigu kilku lat dziki dynamicznemu rozwojowi staa si wiodc firm dystrybucyjn wbrany opakowa, materiaw opakowaniowych imaszyn na rynku polskim. Posiadaj siedem centrw dystrybucyjnych obejmujcych swym zasigiem ca Polsk. Hanyang ZAS jest producentem posiadajcym ponad 30-letnie dowiadczenie wwytwarzaniu wyrobw ztworzyw sztucznych termoplastycznych, wyrobw zpianki poliuretanowej, zfolii ipyty ABS oraz wyrobw metalowych. Gwnym celem Spdzielni jest zaspokajanie potrzeb, oczekiwa i wymaga klienta.Wplacwkach detalicznych prowadzone s promocje towarw, konkursy zatrakcyjnymi nagrodami. Cyklicznie wyda-
34
DFM sp. zo.o.
Dobre Miasto
Meblarstwo
35-36
Podatkowa Grupa Kapitaowa Fabryka Oku Meblowych Stalmot Sp. zo.o. Warmiskie Przedsibiorstwo Budowlane SA Resma Sp. zo.o.
Nidzica
Meblarstwo
35-36
Olsztyn
Budownictwo
37
Olsztyn
Handel
38-39
Siwik Intertrade Sp. zo.o. (Grupa SI)
Mrgowo
Handel
38-39
Warmiskie Przedsibiorstwo Budowlane Rombud BMT International Sp. zo.o. Boss19 sp. zo.o. (Grupa SI) Nazali Naft Hurt-Detal Bogdan Nazar
Olsztyn
Budownictwo
40 41
Dobre Miasto Mrgowo
Meblarstwo Handel
42
Orneta
Handel
43
PRIBO-EPB Sp. zo.o.
Ek
Budownictwo
44
Star-Pak Sp. zo.o.
Olsztyn
Handel
45
Hanyang-Zas Sp. zo.o.
Elblg
Produkcja
46
Spoem Powszechna Spdzielnia Spoywcw
Lidzbark Warmiski
Handel
wane s gazetki handlowe zbogat ofert towarow icenow. Aby sprosta oczekiwaniom klientw Spdzielnia stara si zapewni: -szeroki wybr markowych towarw renomowanych producentw - fachow imi obsug - atrakcyjne ceny - zakupy wklimatyzowanych inowoczesnych wntrzach Klientom oferuj damskie imskie, klasyczne oraz casualowe paszcze ikurtki zwysokogatunkowych
47
Zakady Przemysu Odzieowego Warmia Przedsibiorstwo Budowlano-Montaowe Elzambud Sp. zo.o. Gminna Spdzielnia Samopomoc Chopska wOstrdzie Przedsibiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usugowe Mirpol Mirosaw Marian Krl
Ktrzyn
Produkcja
tkanin wenianych, bawenianych oraz syntetycznych. Ogromn wag przywizuj do jakoci produkowanej odziey jak rwnie do zaspokajania rnorodnych oczekiwa odbiorcw, zarwno wzakresie modnego wzornictwa jak iciekawych kolorystycznie oraz rodzajowo tkanin atake dodatkw. Firma przeja tradycje budowlane wydziaw inwestycyjnych Zamechu, do ktrego geneza przedsi-
48
Elblg
Budownictwo
biorstwa siga. Elzambud systematycznie poszerza ofert swych usug, odpowiednio do wprowadzanych na rynek nowych technologii, materiaw oraz zapotrzebowania naszych klientw.
49-50
Ostrda
Handel
sklepy spoywcze, piekarnie, hurtownia alkoholi
49-50
Orneta
Handel
Nawozy, zboa, owoce, chemia rolna
134
51
Zakad UrzdzeTechnicznych Unimasz Sp. zo.o. Fest S.J. Krzysztof abanowski iJarosaw abanowski
Olsztyn
Produkcja
Podstawow dziaalnoci s usugi oraz produkcja maszyn iurzdze technologicznych dla rnych bran gospodarki. Gwnymi odbiorcami usug iproduktw s przedsibiorstwa zprzemysu misnego, owocowo-warzywnego oraz metalowego, budowlanego, produkcji opon itp. Firma projektuje iprodukuje woparciu oindywidualne zamwienia zarwno czci, urzdzenia, maszyny oraz kompletne linie technologiczne wraz zwyposaeniem towarzyszcym. FEST to oglnoeuropejska hurtownia akcesoriw meblowych zdoskonaym zespoem pracownikw, dysponujca silnym zapleczem magazynowym. MIBO Sp. zo.o. naley do Carservis S.A., jednej znajwikszych grup dealerskich sprzedajcych nowe samochody wPolsce. Sprzedaj iserwisuj samochody osobowe marek Opel iChevrolet oraz samochody dostawcze Opel. wiadcz take usugi blacharsko - lakiernicze, oferuj czci i akcesoria do sprzedawanych aut, ubezpieczenia, kredyty ileasing. Olsztyskie Przedsibiorstwo Instalacji Sanitarnych iElektrycznych jest jedn znajstarszych firm instalacyjnych dziaajcych na Warmii iMazurach. Specjalizuj si w wykonawstwie wszelkiego rodzaju robt instalacyjnych isieciowych. Na potrzeby produkcji budowlano-montaowych rozwij take produkcj pomocnicz, wzakresie prefabrykacji rozdzielnic elektrycznych, grzejnikw rurowych oraz elementw stalowych wentylacji iklimatyzacji. Przedsibiorstwo Prywatne Dariusz Pindur dziaa jako autoryzowany dealer General Motors Poland od 1997 roku. Duy potencja oraz dowiadczona kadra pozwala zadowoli nawet najbardziej wymagajcych klientw, ktrzy ceni ich za fachowo iindywidualne podejcie. Dla klientw flotowych przygotowali specjalne warunki finansowe iorganizacyjne. Wprodukcji podstawowej EKOMELBUD SA Mrgowo naley wyodrbni dwa gwne kierunki dziaalnoci.Pierwszym ipriorytetowym jest kierunek proekologiczny izwizane ztym realizacje obiektw oczyszczalni ciekw, kanalizacji sanitarnych, wodocigw iwysypisk mieci. Drugim to budownictwo oglne ukierunkowane na realizacj obiektw nietypowych wsystemie realizacji pod klucz. Produkcja pomocnicza to - zakad prefabrykatw betonowych ktry jest najwikszym wpnocno - wschodniej Polsce producentem prefabrykatw betonowych ielbetowych dla potrzeb budownictwa wodnego imelioracyjnego. Produkuje ponad 60 asortymentw wyrobw iposiada zdolnoci produkcyjne rzdu 12 tys.m3 betonu rocznie. Oferuj generalne wykonawstwo obiektw przemysowych, ochrony rodowiska, uytecznoci publicznej, obiektw zamieszkania zbiorowego, analizy techniczno-ekonomiczne; przygotowanie terenu pod budow; roboty oglnobudowlane, wykoczeniowe; remonty; zagospodarowanie terenu; konserwacja obiektw zabytkowych; projektowanie; aranacja wntrz; sporzdzanie kosztorysw inwestorskich, ofertowych ipowykonawczych nadzory autorsko-inwestorskie. WBS jest bankiem przyjaznym, otwartym, nowoczesnym, oferujcym pen gam usug iproduktw bankowych, podejmujcym szereg wyzwa dla rozwoju wasnego iregionu. Terenem dziaania banku jest wojewdztwo warmisko- mazurskie. Tu bank pozyskuje rodki, tu bank wspiera dziaalno wielu osb i podmiotw kredytami, usugami i doradztwem, tu bank paci podatki. W swojej dziaalnoci bank kieruje si dewiz: Warmiski Bank Spdzielczy - Bank na kad pogod, co oznacza, e bez wzgldu na zmienno pogody bank zawsze jest zKlientem idla Klienta. Podstawowym przedmiotem dziaalnoci firmy jest produkcja prefabrykatw dla rnorodnych potrzeb budownictwa, azarazem transport, monta wasnych wyrobw iusugi wykoczeniowe. Szczeglne uznanie woczach klientw zyska gwny wyrb firmy strop Teriva, ktry znalaz szerokie zastosowanie wbudownictwie indywidualnym. Oferuj szereg systemw meblowych, poczwszy od prostych mebli domowych ipracowniczych po ekskluzywne meble gabinetowe. Produkcja mebli odbywa si wnowoczesnych obiektach ocznej powierzchni 10000 m2 zwykorzystaniem profesjonalnych linii technologicznych. PHZ ALEX jest autoryzowanym dystrybutorem oleju opaowego Ekoterm Plus produkcji PKN ORLEN S.A. oraz produktw Rafinerii Trzebinia, Jaso, Jedlicze. Firma prowadzi handel wsystemie transakcji rwnolegych. Wramach systemu wzamian za nawizanie wsppracy wdziedzinie zaopatrzenia woleje opaowe proponuj klientom pomoc wsprzeday ich wasnej produkcji (gwnie wbrany mleczarskiej, misa iprzetworw misnych). Produkcja czepkw operacyjnych jednorazowego uytku Elast iAll. Spdzielnia Warmiska obecnie: - jest firm zarzdzan nowoczenie, woparciu onowe technologie, - daje zatrudnienie dla ok. 600 mieszkacw Warmii iMazur, - od ponad 10 lat posiada odpowiednie certyfikaty ISO, - potrafi sprosta niemal kademu zamwieniu Od pocztku gwn dziaalnoci firmy jest transport midzynarodowy atake sprzeda opau. Wkolejnych latach firma rozrastajc si otworzya nowe dziaalnoci. Obecnie firma prowadzi nastpujce dziaalnoci: - Midzynarodowy Transport Drogowy - Braniewskie Centrum Budowlane - Moto-Sklep serwis iwulkanizacja - Skad Opau iSprzeda Nawozw Wyroby OCTIM s poszukiwane na rynku. Doceniaj je najwiksi polscy producenci marynat, majonezu iketchupu. Delikates jest wiodcym producentem wyrobw garmaeryjnych wPolsce, oferta obejmuje ponad 50 produktw wkilku grupach asortymentowych: wyroby mczne gotowane, mczne smaone, saatki, galaretki, paszteciki, pizze izapiekanki, gobki ibigos. Na jako marki wpywaj: tradycyjne przepisy kuchni polskiej, najwyszej jakoci surowce oraz nowoczesne technologie produkcji. OPGK Spka zo.o. wOlsztynie jest wiodc firm geodezyjn wPolsce. Ofert zbudowano woparciu oniewygrowane ceny oraz najnowoczeniejsze technologie pomiarowe iinformatyczne. Dziki temu udao si osign solidn pozycj wcisej czowce polskich firm wbrany geodezyjnej.
52
Olsztyn
Meblarstwo
53-54
Mibo Sp. zo.o.
Olsztyn
Handel
53-54
Olsztyskie Przedsibiorstwo Instalacji Sanitarnych ielektrycznych Sp. zo.o. Przedsibiorstwo Prywatne Dariusz Pindur
Olsztyn
Budownictwo
55-58
Giycko
Handel
55-58
Ekomelbud SA
Mrgowo
Budownictwo
55-58
Przedsibiorstwo Budownictwa Oglnego Budoprzem Sp. zo.o.
Olsztyn
Budownictwo
55-58
Warmiski Bank Spdzielczy
Jonkowo
Usugi
59
Tech-Bet Sp. z o.o.
abi Rg
Budownictwo
60
Mebelux Sp. zo.o.
Ostrda
Meblarstwo
61-62
Przedsibiorstwo Handlu Zagranicznego Alex (Grupa SI)
Mrgowo
Handel
61-62
Spdzielnia Warmiska
Lidzbark Warmiski
Produkcja
63-64
P.U.P.H. Euro-Trans
Braniewo
Handel
63-64
Wytwrnia Octu iMusztardy Octim Sp. zo.o. Delikates Agnieszka Dawidziak Sp. J. Okrgowe Przedsibiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne
Olsztynek
spoywcza
65
Ostrda
Spoywcza
66
Olsztyn
Usugi
135
67-68
Krynicki Recykling SA
Olsztyn
Usugi komunalne
Wiodc gazi dziaalnoci jest pozyskiwanie i uzdatnianie stuczki szka opakowaniowego na potrzeby hut szka wkraju. Kontrahentami firmy s gminy, producenci wyrobw wopakowaniach szklanych, przedsibiorstwa komunalne, punkty skupu surowcw wtrnych oraz wysypiska mieci zterenu caego kraju. Firma wsppracuje znajwikszymi organizacjami odzysku wPolsce. Posiada wszystkie niezbdne zezwolenia dla prowadzenia dziaalnoci wzakresie gospodarki odpadami. Jest to zakad produkujcy prefabrykowane elementy dla budownictwa mieszkalnego, przemysowego, uytecznoci publicznej, drogownictwa isystemw kanalizacji. Zajmuje si rwnie montaem elementw bezporednio na placach budw oraz prowadzi Hurtowni Materiaw Budowlanych. Okrgowe Przedsibiorstwo Geodezyjno - Kartograficzne to jeden zpolskich liderw brany geodezyjno-informatycznej oponad szedziesicioletniej tradycji. Swoj pozycj zawdzicza silnie zdywersyfikowanej ofercie produktw iusug oraz realizacji interdyscyplinarnych projektw, wymagajcych gruntownej wiedzy idowiadczenia wdziedzinie geodezji, kartografii, fotogrametrii oraz najnowszych technologii informatycznych. Sprzeda rowerw, sprztu sportowo - turystycznego, rehabilitacyjnego oraz zabawek. Regionalna rozgonia Polskiego Radia nadajca zOlsztyna. Swym zasigiem obejmuje cae wojewdztwo warmisko-mazurskiego oraz cz pomorskiego, mazowieckiego ikujawsko-pomorskiego . Polskie Radio Olsztyn - bdc rozgoni publiczn - wswej codziennej dziaalnoci kieruje si tzw. misj spoeczn. Std na ich antenie sporo audycji o charakterze edukacyjnym, spoecznym, kulturalnym, ekonomicznym itp. Nadaj take audycje dla mniejszoci narodowych. KOLSTER specjalizuje si w produkcji mechanicznych i elektromechanicznych urzdze sterowania ruchem kolejowym. Wdziedzinie tej dysponuje wielkim dowiadczeniem wynikajcym zfaktu, e dziaalno t prowadzi, wprawdzie pod rnymi nazwami, ale zachowujc cigo prawn, nieprzerwanie od 1945 roku. Przedmiotem dziaalnoci spki jest prowadzenie dziaalnoci w zakresie gospodarowania odpadami, a jednoczenie prowadzi selektywn zbirk odpadw wrd mieszkacw Elblga. Odpady zselektywnej zbirki s wtrnie segregowane iodstawiane do recyklingu. Zakad przyjmuje rwnie do czasowego przechowywania odpady niebezpieczne zselektywnej zbirki, po czym oddaje je do unieszkodliwienia wyspecjalizowanej jednostce. Podstawowym przedmiotem dziaalnoci firmy jest produkcja isprzeda prefabrykatw budowlanych zbetonu ielbetonu, wykonywanych na rzecz budownictwa mieszkaniowego, przemysowego oraz drogowego. KAMET jest producentem wysokiej jakoci mechanicznych zabezpiecze mienia, mebli metalowychi wyposaenia ze stali kwasoodpornej. Oprcz dziaalnoci telekomunikacyjnej od kilku lat firma dziaa rwnie wbrany elektrycznej, geodezyjnej oraz sanitarnej. Atutem mebli szkolnych produkowanych firmie od ponad 50 lat jest trwao, wysoka jako iestetyka wyrobw. Prezentowane meble posiadaj niezbdne certyfikaty stwierdzajce zgodno znormami PN-EN iISO, ktre dopuszczaj je do uytku wszkoach zgodnie zrozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej iSportu z31 grudnia 2002r. Biuro Podry Star-Turist Spka zo.o. zsiedzib wOlsztynie powstao w1989 roku. Od pocztku swej dziaalnoci skupio si na regularnych midzynarodowych przewozach autokarowych. W poowie 2007 roku Spka przystpia do Platformy Sindbad. Jednoczenie zrezygnowaa zrealizacji krajowych pocze do Warszawy oraz zmidzynarodowych linii do Kaliningradu iTallinu. -Produkcja opakowa ztektur falistych znadrukiem 4-kolorowym fleksograficznym isitodrukowym -Produkcja ksztatek ze styropianu -Drukarnia offsetowa -Wasna przygotowalnia form do druku -Handel artykuami poligraficznymi iczciami do maszyn poligraficznych Unibel Sp. zo.o. wykonuje kompleksowe usugi wzakresie: Pomiary elektryczne, Instalacje elektryczne, Elektroinstalatorstwo. Pogotowie elektryczne.
67-68
Prefabet Ek Sp. zo.o.
Ek
Budownictwo
69
Okrgowe Przedsibiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne Opegieka Sp. zo.o. Przedsibiorstwo Handlowo-Usugowe Arpis sp. zo.o.
Elblg
Usugi
70-71
Olsztyn
Handel
70-71
Polskie Radio Olsztyn SA
Olsztyn
Usugi
72
Kolster Sp. zo.o.
Olsztyn
Produkcja
73
Zakad Utylizacji Odpadw Sp. zo.o.
Elblg
Usugi komunalne
74
Kombet Dziadowo Sp. zo.o. Kamet Sp. zo.o. Telekom Warmia Sp. zo.o. Meble Szkolne Olsztyn Sp. zo.o.
Komorniki
Budownictwo
75 76
Nidzica Olsztyn
Produkcja Budownictwo
77
Giedajty
Meblarstwo
78
Biuro Podry StarTurist Sp. zo.o.
Olsztyn
Transport
79
Bart-Druk Sp. zo.o.
Bartoszyce
Produkcja
80
Unibel Sp. zo.o.
Elblg
Budownictwo
136
7. Podsumowanie i wnioski
ealizacja skutecznej polityki spoeczno-gospodarczej na poziomie regionu wymaga prowadzenia wielu dziaa pozwalajcych monitorowa sytuacj spoeczno-gospodarcz oraz wpywa na kierunek podanej zmiany.
Przedstawione opracowanie jest efektem przeprowadzonego na szerok skal badania, ktrego celem byo okrelenie perspektyw rozwoju sektorw kluczowych iwysokiej szansy wwojewdztwie warmisko-mazurskim. Zebrany materia pozwoli zidentyfikowa, na wysokim stopniu uszczegowienia, ktre rodzaje dziaalnoci s kluczowe dla rozwoju regionu oraz wstosunku do ktrych istniej wysoce prawdopodobne przesanki przewidywanego wzrostu. Przyjty w badaniu poziom identyfikacji wg dziaw i grup PKD 2007 pozwoli na precyzyjne wyznaczenie granic wyrnionych w badaniu sektorw i zminimalizowanie ryzyka objcia badaniem dziedzin, ktre zuwagi na kryteria klasyfikacji przyjte przez GUS stanowi jedn sekcj podmiotw gospodarki narodowej. Byo to szczeglnie istotne wprzypadku sekcji C przetwrstwo przemysowe, ktra obejmuje zarwno przetwrstwo spoywcze, meblarstwo, produkcj odziey lub produkcj sprztu transportowego. Zuwagi na zaoenia przyjte wprojekcie, syntetycznie ujmujce problematyk badania dla wszystkich grup sektorw atake realizacj pomiaru ilociowego w oparciu o jedn procedur metodyczn, przedstawione wyniki wskazuj na charakterystyczne uwarunkowania rozwoju sektorw. Nie pogbiaj natomiast problematyki badania zuwagi na specyfik prowadzonej wsektorach dziaalnoci. Zuwagi na to rekomenduje si przeprowadzenie odrbnego badania dla kadego sektora lub grup sektorw ozblionej specyfice dziaalnoci gospodarczej. Opracowanie definicji operacyjnych sektora kluczowego iwysokiej szansy stanowi rezultat wieloetapowego gromadzenia danych. W oparciu o dokumenty zastane oraz opinie uczestniczcych wbadaniu ekspertw przyjte zostay zaoenia dotyczce wyznaczenia wyrnikw definicyjnych pozwalajcych zaklasyfikowa dziay dziaalnoci przedsibiorstw do grupy sektorw kluczowych iwysokiej szansy. Przesank wyznaczenia granic sektorw wprocesie grupowania dziaw igrup przedsibiorstw byo zidentyfikowanie wsplnych obszarw dziaania. Zalenociami pomidzy rnymi sekcjami PKD charakteryzoway si gwnie dziay dziaalnoci zwizane zturystyk. Sektory kluczowe to grupa przedsibiorstw prowadzcych dziaalno wobrbie wsplnej gazi gospodarki, budujcych istotnie jako zasobw spoeczno-gospodarczych regionu z uwagi na przynajmniej jeden zczynnikw: wysok produktywno, wysoki kapita wynikowy, innowacyjno (rozumiana rwnie jako nowo wsektorze), jako zasobw ludzkich lub znaczcy udzia wstrukturze pracujcych, znaczenie wpromocji regionu zuwagi na reklam uwarunkowa endogenicznych oraz charakterystycznych produktw, istotny wpyw na popraw jakoci ycia mieszkacw.
Sektory wysokiej szansy to grupa przedsibiorstw prowadzcych dziaalno wobrbie wsplnej gazi gospodarki, wstosunku do ktrych istniej wysoce prawdopodobne przesanki przewidywanego wzrostu poziomu rozwoju, oparte na przynajmniej jednym zczynnikw potencjau rozwojowego: wzrost wartoci wynikw zdziaalnoci, infrastruktura techniczna, podnoszenie standardw jakoci produktu/usugi, przewidywany wzrost popytu na produkt, inicjatywy oddolne (w zakresie pozyskiwania instrumentw inarzdzi rozwoju), zdolnoci promocji regionu zuwagi na reklam uwarunkowa endogenicznych oraz charakterystycznych produktw. Badanie przeprowadzone technik wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo CATI pozwolio pozna, jakimi zasobami, w tym specyficznymi dysponuj wyrnione grupy przedsibiorstw, jakie uwarunkowania determinuj ich konkurencyjn pozycj na rynku oraz jakie strategie dziaania buduj ich potencja rozwojowy. Analizie poddane zostay rwnie czynniki atrakcyjnoci inwestycyjnej oraz przeprowadzona zostaa analiza SWOT, pozwalajca okreli mocne isabe strony oraz szanse izagroenia wich rozwoju. Woparciu oprzeprowadzon analiz PEST oraz wyniki bada terenowych, opracowane zostay scenariusze rozwoju, stanowice projekcj drogi rozwojowej dla kadego zwyrnionych sektorw. Woparciu owieloetapowy proces identyfikacji sektorw kluczowych oraz wysokiej szansy wyoniono 13 specjalnoci gospodarczych, spord ktrych 8 zaklasyfikowanych zostao do sektorw kluczowych iwysokiej szansy, natomiast 5 tylko do sektorw wysokiej szansy. Kluczowymi iwysokiej szansy wrozwoju wojewdztwa warmisko-mazurskiego uznane zostay sektory: rolniczy, produkcji artykuw spoywczych, drzewno-meblarski, produkcji maszyn iurzdze, budowlany, handlu inapraw pojazdw samochodowych oraz turystyczny. Wysoce prawdopodobne przesanki przewidywanego rozwoju przyznane zostay sektorom: rybactwa, produkcji wyrobw zgumy, energetyczno-ciepowniczemu, usug ICT, usug doradztwa dla biznesu oraz usug medycznych ipomocy spoecznej dla osb zalenych. Grup sektorw kluczowych wojewdztwa warmisko-mazurskiego tworz brane oodmiennej specyfice iznaczeniu spoeczno-gospodarczym. W najwikszych stopniu wewntrzne zasoby regionu wykorzystywane s przez sektory: rolniczy, produkcj artykuw spoywczych, turystyk oraz drzewno-meblarski. Rozwj sektora rolniczego uwarunkowany jest gwnie walorami zwizanymi ze rodowiskiem naturalnym, wewntrznymi zasobami regionu oraz popytem na rynku krajowym. Rolnictwo jest miejscem pracy znaczcej czci ludnoci wregionie, koszty pracy s niskie adostp do niezbdnych kwalifikacji nie jest ograniczony. Wysokiej jakoci oferta rolna znajduje wysoki popyt na rynku krajowym inie jest zagroona pojawieniem si taszych, niszej jakoci produktw. Barierami w rozwoju rolnictwa s gwnie niski poziom innowacyjnoci, opnienie technologiczne oraz
137
niska efektywno dziaania, podnoszona gwnie w oparciu o zwikszenie sprzeday. Najwiksz szans w rozwoju sektora rolniczego jest rozwj rolnictwa ekologicznego i powizanego znim przetwrstwa spoywczego. Promocja rolnictwa stanowi moe skuteczne narzdzie zwikszenia wiadomoci odbiorcw produktw rolnych wzakresie spoycia zdrowej, regionalnej ywnoci. Najbardziej podanym wsparciem, pozwalajcym wzmocni rozwj rolnictwa jest zwikszenie dostpu do rodkw strukturalnych Unii Europejskiej oraz innych dofinansowa. Du rol wumocnieniu pozycji sektora rolniczego wgospodarce regionu przypisuje si dziaaniom jednostek samorzdu terytorialnego. Kolejnym kluczowym wrozwoju regionu sektorem, silnie powizanym wdziaalnoci zzasobami regionu jest produkcja artykuw spoywczych. Pozycja na rynku przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze jest znacznie wysza ni podmiotw rolniczych. Przedsibiorstwa korzystaj w duym stopniu z dostpnych na rynku plonw iowocw pracy rolnictwa. Posiadaj wysoki potencja rozwojowy wpostaci wieloletniego dowiadczenia. Oferuj wysokiej jakoci produkty, osigajc wysoki popyt na rynku krajowym oraz rynkach zagranicznych. Najistotniejsz barier wrozwoju sektora produkcji artykuw spoywczych jest niski stopie innowacyjnoci, niskie nakady na B+R oraz opnienie technologiczne. Najwiksz szans podniesienia konkurencyjnoci sektora na rynku krajowym izagranicznym jest przede wszystkich podniesienie poziomu technologii, zwikszenie nakadw na B+R oraz szeroka promocja produktw. Zwikszenie dostpu do funduszy strukturalnych UE pozwolioby podnie poziom zasobw technologii, zwikszy promocj produktu oraz wykorzystywa wszerszym zakresie wzory, patenty iwynalazki. Przetwrstwo i produkcja wyrobw z drewna w wojewdztwie warmisko-mazurskim ma bardzo silnie ukorzenione tradycje. Na rynku funkcjonuje wiele firm, ktrych produkty osigaj wysoki poziom konkurencyjnoci wkraju izagranic. Wysoka jako produktw, dobry wizerunek iczsto znana marka to najwaniejsze instrumenty budowania przewag konkurencyjnych w sektorze. Warto rynkow przedsibiorstw tworz wysoko wyspecjalizowane zasoby pracy, jednak dostp do specyficznych kwalifikacji na rynku pracy jest czsto ograniczony. Najistotniejszym problemem w rozwoju sektora drzewno-meblarskiego jest niska aktywno innowacyjna oraz znaczce opnienie technologiczne, ktre moe by przyczyn niskiego tempa wzrostu popytu na oferowane wyroby. Opnienie wrozwoju technologicznym oraz niedostateczne wykorzystanie innowacji marketingowych powoduj wysok wraliwo przedsibiorstw na pojawiajce si produkty substytucyjne. Sektor turystyki jest jedn z bardzo znaczcych gazi w rozwoju gospodarki wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Oceniajc jego znaczenie naley uwzgldni nie tylko rezultaty dziaalnoci podmiotw, lecz rwnie funkcjonalno ruchu turystycznego z perspektywy wzmoonej aktywnoci gospodarczej w innych dziedzinach gospodarki: handlu, usugach medycznych i wielu innych. Przedsibiorstwa turystyczne posiadaj bardzo wysokiej jakoci zasoby pracy, charakteryzujce si wysokim poziomem wyksztacenia oraz rnorodnoci specyficznych kwalifikacji zawodowych. Popyt na wysokiej jakoci usugi turystyczne wregionie wykazuje tendencje wzrostu, jednake zainteresowanie ofert
klientw zagranicznych jest niewielkie. Wynika to gwnie zbraku skutecznoci prowadzonych dziaa promocyjnych. Reprezentantem przemysu w grupie kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego jest produkcja maszyn iurzdze. Dziaalno przedsibiorstw wtym sektorze uwarunkowana jest, podobnie jak wprzypadku przetwrstwa drzewnomeblarskiego bogatymi tradycjami, dowiadczeniem oraz znan wkraju izagranic mark. Wysoka jako ispecjalizacja zasobw pracy pozwala na wykorzystanie wielu instrumentw budowania przewag konkurencyjnych na rynku. Wysoki poziom aktywnoci przedsibiorstw w zakresie wprowadzania innowacji produktowych pozwala oferowa na rynku produkty wyrniajce si wysok jakoci. Niepodanym zjawiskiem, jakie zostao zaobserwowane jest zkolei obnianie nakadw na B+R oraz niski stopie wdraania innowacji marketingowych. Podniesienie poziomu rozwoju oraz konkurencyjnoci przedsibiorstw sektora produkcji maszyn i urzdze wymaga pobudzenia aktywnoci innowacyjnej przedsibiorstw, gwnie w zakresie promocji i marketingu. Sprzyjajcym uwarunkowaniem wzrostu rozwoju wsektorze jest rwnie wiksza moliwo pozyskania rodkw zfunduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Budownictwo jest t dziedzin, w ktrej zaobserwowany zosta wlatach 2005-2009 wysoki poziom rozwoju. Oferta produktowa znajduje najliczniej odbiorcw na rynku lokalnym ikrajowym. Wysoka jako wykonywanych usug sprzyja rwnie pozyskiwaniu licznej grupy klientw zagranicznych. Rozwj sektora zwizany jest zwysokim zapotrzebowaniem zarwno odbiorcw indywidualnych jak rwnie instytucji iinnych przedsibiorstw izgodnoci oferowanych usug zkoncepcjami rozwoju miast igmin. Do najwaniejszych barier wrozwoju nale niski stopie wykorzystania nowoczesnych technologii, wzorw uytkowych, patentw oraz wynalazkw. Przedsibiorstwa wsektorze konkurujc nisk cen, szczeglnie atrakcyjn wstosunku do jakoci, rzadko ponosz nakady na innowacje lub dziaalno B+R. Przyczyn moe by ograniczona moliwo pozyskania dofinansowania na dziaalno np. ze rodkw Unii Europejskiej. Z kolei handel, wyrniony zosta zuwagi na rang znaczcego pracodawcy oraz wzrost wynikw zdziaalnoci. Uwarunkowania konkurencyjnoci przedsibiorstw wynikaj z funkcji regulujcej stosunki wymiany. Instrumenty konkurowania wskazuj na wysokie ujednolicenie wykorzystywanych przez firmy narzdzi budowania przewagi na rynku. Ich rozwj wduym stopniu zwizany jest zrozwojem innych dziedzin gospodarki, dziki czemu wduym stopniu zgodna jest zkoncepcjami rozwoju miast igmin. Popyt ksztatuje przede wszystkim poziom rozwoju innych sektorw oraz zamono ludnoci. Szans podniesienia jakoci wsektorze handlu jest przede wszystkim wiksza aktywno przedsibiorcw wzakresie marketingu ipromocji. Sektory kluczowe, charakteryzuj si odmiennymi uwarunkowaniami ksztatowania poziomu rozwoju anieli w przypadku sektorw wysokiej szansy, bowiem te drugie nie s zrnicowane z uwagi na poziom stosowanych instrumentw budowania konkurencyjnej przewagi na rynku. Czsto reprezentowane s przez publiczn form wasnoci (usugi medyczne, energetyka iciepownictwo) aich rozwj iatrakcyjno wynika ze zgodnoci
138
z koncepcjami rozwoju okrelonymi przez jednostki samorzdu. Niski stopie innowacyjnoci oraz nakadw na B+R jest znaczc barier w rozwoju sektora produkcji wyrobw z gumy. Niska konkurencyjno produktu na rynku, wynikajca zbraku promocji - to najwaniejszy dylemat wrozwoju sektora rybactwa. Regulacje prawne oraz niski stopie inicjatyw prywatnych, z uwagi na wysokie nakady kapitau oraz bariery prawne powoduje, i sektor energetyczno-ciepowniczy napotyka na wysokie bariery wprzeksztaceniu wkierunku energetyki przyjaznej rodowisku naturalnemu. Doradztwo dla biznesu to dziaalno wspierajca specjalistyczn wiedz konkurencyjno firm, jednake zuwagi na niskie tempo wzrostu popytu wymaga nasilenia prowadzonych dziaa marketingowych: promocji ireklamy. Rozwj sektorw wysokiej szansy zwizany jest gwnie zkoncepcjami rozwoju, okrelonymi przez jednostki samorzdu terytorialnego oraz dostpem do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.
139
8. Sownik poj
1. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (NTS) utworzona Rozporzdzeniem Rady Ministrw zdnia 13 lipca 2000 r. (Dz. U. Nr 58, poz. 685, zpn. zm.) jest odpowiednikiem Wsplnej Klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (NUTS), ustanowionej Rozporzdzeniem (WE) Nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego iRady dnia 26 maja 2003 r. (Dz. U. UE L 154 z21.06.2003 r.). Klasyfikacja ta ma na celu zapewnienie zbierania, opracowywania i udostpniania na obszarze UE porwnywalnych danych dla okrelonych statystyk regionalnych pastw czonkowskich. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (NTS) opracowana zostaa woparciu oistniejcy zasadniczy trjstopniowy podzia kraju na wojewdztwa, powiaty igminy, przy pomocy ktrego wyodrbnione zostay take dwa dodatkowe poziomy (skadajce si zjednostek nieadministracyjnych) tj. regiony ipodregiony. Dzieli ona kraj na terytorialne, hierarchicznie powizane jednostki na nastpujcych poziomach: NTS 1 regiony; NTS 2 wojewdztwa; NTS 3 podregiony; NTS 4 powiaty imiasta na prawach powiatu; NTS 5 gminy. 2. Wojewdztwo to jednostka samorzdu terytorialnego tj. regionalna wsplnota samorzdowa (og mieszkacw), a jednoczenie najwiksza jednostka zasadniczego podziau terytorialnego kraju utworzona wcelu wykonywania administracji publicznej. 3. Podregion to obszar wyodrbniony dla celw statystycznych obejmujcy swym zasigiem kilka powiatw na terenie danego wojewdztwa. Granice podregionw wyznacza zacznik do rozporzdzenia Rady Ministrw zdnia 13 lipca 2000 r. wsprawie wprowadzenia do Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (NTS) (Dz. U. Nr 58, poz. 685, zpn. zm.). 4. Powiat to lokalna wsplnota samorzdowa (og mieszkacw) oraz odpowiednie terytorium czyli jednostka zasadniczego podziau terytorialnego obejmujca obszar od kilku do kilkunastu gmin albo cay obszar miasta na prawach powiatu (tj. gminy ostatusie miasta, ktrej przyznane zostay prawa powiatu). 5. Gmina to wsplnota samorzdowa (mieszkacy gminy) oraz odpowiednie terytorium tj. obszar moliwie jednorodny ze wzgldu na ukad osadniczy iprzestrzenny jak rwnie wizi spoeczne igospodarcze zapewniajce zdolno wykonywania zada publicznych. Gmina moe obejmowa swym zasigiem zarwno miasto (gmina miejska) lub wycznie teren wiejski (gmina wiejska), jak imiasto zotaczajcym je obszarem wiejskim (gmina miejsko-wiejska). Gmina moe tworzy jednostki pomocnicze: soectwa oraz dzielnice, osiedla iinne wdrodze uchway rady gminy. 6. Miasto to jednostka osadnicza oprzewadze zwartej zabudowy ifunkcjach nierolniczych posiadajca prawa miejskie bd status miasta nadany wtrybie okrelonym odrbnymi przepisami. Zbiorowo miast wPolsce skada si z: gmin ostatusie miasta, miast pooonych na terenie gminy, utworzonych w wyniku nadania statusu miasta jednej zmiejscowoci wiejskich tej gminy. 7. Miejscowo to jednostka osadnicza lub inny obszar zabudowany odrniajce si od innych miejscowoci odrbn nazw, aprzy jednakowej nazwie odmiennym okreleniem ich rodzaju. Urzdowa nazwa miejscowoci jest ustalana, zmieniana lub znoszona wdrodze rozporzdzenia ministra waciwego do spraw administracji publicznej. Rodzaj miejscowoci to okrelenie charakteru miejscowoci uksztatowanej w procesie rozwoju osadnictwa, wszczeglnoci: miasto, osiedle, wie, osada, kolonia, przysiek iich czci. 8. Wedug metodologii wyodrbniania obszarw wiejskich wPolsce opartej na Krajowym Rejestrze Urzdowym Podziau Terytorialnego Kraju (TERYT), za obszary wiejskie uznaje si gminy wiejskie oraz cz wiejsk gmin miejsko-wiejskich. 9. Zgodnie zustaw zdnia 12 padziernika 1990 r. oochronie granicy pastwowej (Dz. U. Nr 78, poz. 461 zpn. zm.), granica pastwowa to powierzchnia pionowa przechodzca przez lini graniczn, oddzielajca terytorium pastwa polskiego od terytoriw innych pastw iod morza penego. Rozgranicza ona rwnie przestrze powietrzn, wody iwntrze ziemi. 10. Wskanik urbanizacji przestrzennej powiatu jest to udzia powierzchni terenw miejskich woglnej powierzchni powiatu. 11. Wskanik ruralizacji przestrzennej powiatu jest to udzia powierzchni terenw wiejskich woglnej powierzchni powiatu. 12. Dane o ludnoci faktycznie zamieszkaej, poczwszy od 2000 r., zbilansowano na podstawie wynikw Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka 2002 oraz danych ze sprawozdawczoci biecej z ruchu naturalnego i migracji ludnoci, uwzgldniajc: zmiany spowodowane ruchem naturalnym (urodzenia, zgony) imigracjami ludnoci (zameldowania iwymeldowania na pobyt stay zinnych gmin izzagranicy), atake przesuniciami adresowymi ludnoci ztytuu zmian administracyjnych; rnice midzy liczb osb zameldowanych na pobyt czasowy ponad 2 miesice wwojewdztwie, aliczb osb czasowo nieobecnych. 13. Do ekonomicznych grup wieku ludnoci zaliczamy: wiek przedprodukcyjny, wiek produkcyjny (mobilny i niemobilny) oraz wiek poprodukcyjny. Przez ludno wwieku produkcyjnym rozumie si ludno w wieku zdolnoci do pracy, dla mczyzn przyjto wiek 18-64 lat, dla kobiet 18-59 lat. Wrd ludnoci wwieku produkcyjnym wyrnia si ludno wwieku mobilnym, tj. wwieku 18-44 lata iniemobilnym, tj. mczyni wwieku 45-64 lata, kobiety 45-59 lat. Przez ludno w wieku nieprodukcyjnym rozumie si ludno wwieku przedprodukcyjnym, tj. do 17 lat oraz wwieku poprodukcyjnym, tj. mczyni wwieku 65 lat iwicej oraz kobiety wwieku 60 lat iwicej.
140
14. Wyrnia si trzy podstawowe biologiczne grupy wieku ludnoci: 0-14 lat dzieci (modo demograficzna); 15-64 lata doroli bez osb starszych; 65 lat iwicej osoby starsze (staro demograficzna). 15. Wiek rozrodczy kobiet to wiek, w ktrym kobieta zdolna jest (biologicznie) do urodzenia dziecka. Wpraktyce statystycznej GUS, jako wiek rozrodczy (dla umiarkowanej strefy klimatycznej, wjakiej znajduje si Polska) przyjmuje si wiek 15-49 lat. 16. Mediana wieku (wiek rodkowy) wskazuje przecitny wiek osb w danej zbiorowoci (np. zamieszkujcej okrelone terytorium). Warto mediany jest parametrem wyznaczajcym granic wieku, ktr poowa ludnoci ju przekroczya, a druga poowa jeszcze nie osigna. 17. Przecitne dalsze trwanie ycia wyraa redni liczb lat, jak ma jeszcze do przeycia osoba wwieku x lat, przy zaoeniu staego poziomu umieralnoci zokresu, dla ktrego opracowano tablice trwania ycia. 18. Poziom wyksztacenia ludnoci okrela najwyszy ukoczony cykl ksztacenia wszkole lub szkolenia winnym trybie iformie, uznany zgodnie z obowizujcym systemem szkolnictwa. Podstaw zaliczenia wyksztacenia do okrelonego poziomu byo uzyskane wiadectwo (dyplom) ukoczenia odpowiedniej szkoy: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. W2002 roku, po reformie szkolnictwa z1999 r., wprowadzajcej 6-letni szko podstawow i3-letnie gimnazjum, badaniem poziomu wyksztacenia objto osoby wwieku 13 lat iwicej. Wspisie zastosowano szczegow klasyfikacj, za pomoc ktrej badano czy osoby owyksztaceniu wyszym miay tytu naukowy, magisterium lub licencjat, aosoby owyksztaceniu rednim ipolicealnym czy miay matur. Naley rwnie zaznaczy, e dane spisu 2002 roku ze wzgldu na termin jego przeprowadzenia (maj 2002 r.) nie w peni obrazuj sytuacj. W momencie przeprowadzania spisu uczniowie ostatnich klas, we wszystkich typach szk, nie posiadali jeszcze wiadectwa ukoczenia szkoy, tym samym zosta im okrelony niszy poziom wyksztacenia. Dane spisowe dotycz zatem raczej sytuacji zpocztku roku szkolnego (lub zkoca roku kalendarzowego). Zastosowano nastpujc klasyfikacj poziomu wyksztacenia: wysze, policealne, rednie (zawodowe ioglnoksztacce), zasadnicze zawodowe, podstawowe ukoczone, niepene podstawowe ibez wyksztacenia szkolnego. 19. Wskanik feminizacji jest to liczba kobiet przypadajca na 100 mczyzn. 20. Wskanik urbanizacji demograficznej powiatu jest to udzia ludnoci zamieszkaej w miastach w stosunku do oglnej liczby ludnoci powiatu. 21. Wskanik ruralizacji demograficznej powiatu jest to udzia ludnoci zamieszkaej na wsi wstosunku do oglnej liczby ludnoci powiatu. 22. Wskanik obcienia demograficznego jest to liczba osb
w wieku nieprodukcyjnym przypadajca na 100 osb w wieku produkcyjnym. 23. Wspczynnik staroci jest to relacj liczby ludnoci wwieku 65 lat iwicej do liczby dzieci imodziey wwieku do 20 lat. Obliczany jest jako stosunek liczby osb wwieku 65 lat iwicej na kade 100 osb wwieku do 20 lat. 24. Gsto zaludnienia jest to stosunek liczby ludnoci do powierzchni przez ni zamieszkiwanej w danym momencie czasu iwyraony jest wosobach na km2. 25. Urodzenia ywe to cakowite wydalenie lub wydobycie zustroju matki noworodka, niezalenie od okresu trwania ciy, ktry po takim oddzieleniu oddycha bd wykazuje jakiekolwiek inne oznaki ycia, jak czynno serca, ttnienie ppowiny lub wyrane skurcze mini zalenych od woli (mini szkieletowych), bez wzgldu na to, czy sznur ppowiny zosta przecity lub oysko zostao oddzielone; kady taki noworodek jest uwaany za ywo urodzonego. 26. Zgon to trwae, czyli nieodwracalne ustanie czynnoci narzdw niezbdnych do ycia (niezalenie od okresu po urodzeniu ywym), wkonsekwencji czego nastpuje ustanie czynnoci yciowych caego ustroju. 27. Zgony niemowlt to zgony dzieci poniej 1 roku.
28. Przy opracowywaniu danych ozgonach wedug przyczyn przyjmuje si wyjciow przyczyn zgonu. Za przyczyn wyjciow uwaa si chorob stanowic pocztek procesu chorobowego, albo uraz czy zatrucie, wwyniku ktrego nastpi zgon. Dane dotyczce zgonw wedug przyczyn podano zgodnie zMidzynarodow klasyfikacj chorb, urazw i przyczyn zgonw obowizujc od 1 I1997 r. (X Rewizja). 29. Przyrost naturalny ludnoci stanowi rnic midzy liczb urodze ywych izgonw wdanym okresie. 30. Maestwo to zwizek midzy dwiema osobami pci odmiennej pocigajcy za sob pewne wzajemne prawa iobowizki, ustalone w przepisach prawnych i zwyczajach. Dane o maestwach uwzgldniaj zwizki maeskie zawarte w formie przewidzianej prawem w urzdach stanu cywilnego. Na mocy ustawy zdnia 24 VII 1998 r. (Dz. U. Nr 117, poz. 757) wurzdach stanu cywilnego rejestrowane s take maestwa podlegajce prawu wewntrznemu Kocioa lub Zwizku Wyznaniowego zawarte wobecnoci duchownego. Maestwo zawarte wtej formie podlega prawu polskiemu ipociga za sob takie same skutki cywilnoprawne, jak maestwo zawarte przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego. 31. Rozwd to rozwizanie zwizku maeskiego przez odpowiedni sd wformie okrelonej prawem. 32. Podno kobiet mierzy si wspczynnikiem obliczonym jako iloraz liczby urodze ywych iliczby kobiet wwieku rozrodczym (15-49 lat).
141
33. Wspczynnik dzietnoci oglnej oznacza liczb dzieci, ktre urodziaby przecitnie kobieta w cigu caego okresu rozrodczego (15-49 lat) przy zaoeniu, e wposzczeglnych fazach tego okresu rodziaby z intensywnoci obserwowan w badanym roku, tzn. przy przyjciu czstkowych wspczynnikw podnoci ztego okresu za niezmienne. 34. Wspczynnik reprodukcji brutto przedstawia liczb crek urodzonych przecitnie przez kobiet, przy zaoeniu, e kobieta wwieku rozrodczym bdzie rodzi zczstoci, jak charakteryzuj si wszystkie kobiety rodzce wroku, dla ktrego oblicza si wspczynnik reprodukcji (niezmienne wspczynniki podnoci). 35. Wspczynnik dynamiki demograficznej jest to stosunek liczby urodze ywych do liczby zgonw wdanym okresie. 36. Dane omigracjach ludnoci opracowano na podstawie informacji ozameldowaniach na pobyt stay. Informacje te nie uwzgldniaj zmian adresu wobrbie tej samej gminy (miasta), zwyjtkiem gmin miejsko-wiejskich, dla ktrych zosta zachowany podzia na tereny miejskie iwiejskie. Napyw ludnoci obejmuje zameldowania na pobyt stay, odpyw wymeldowania na pobyt stay. 37. Migracje wewntrzne to zmiany miejsca zamieszkania (pobytu staego lub czasowego) wobrbie kraju, polegajce na przekroczeniu granicy administracyjnej gminy, wtym wprzypadku gmin miejsko-wiejskich zmiany miejsca zamieszkania w obrbie gminy, tj. zterenw wiejskich na miejskie lub odwrotnie. Fakt przybycia (tj. zameldowania) do danej jednostki administracyjnej wcelu zamieszkania okrela si mianem napywu migracyjnego (wdrwkowego), wyjazdu wcelu zamieszkania winnej jednostce mianem odpywu migracyjnego (wdrwkowego). 38. Migracje zagraniczne to wyjazdy za granic iprzyjazdy do kraju w celu osiedlenia si (zamieszkania na stae) lub na pobyt czasowy. 39. Imigracja to przyjazdy zzagranicy do kraju wcelu osiedlenia si (zamieszkania na stae) lub na pobyt czasowy. 40. Emigracja to wyjazdy poza granic pastwa wcelu osiedlenia si (zamieszkania na stae) lub na pobyt czasowy. 41. Saldo migracji jest to rnica pomidzy napywem ludnoci na dany teren aodpywem ludnoci zdanego terenu. 42. Prognozy demograficzne to przewidywane najbardziej prawdopodobne ksztatowanie si wprzyszoci zjawisk iprocesw demograficznych, ich kierunkw itempa rozwoju jak rwnie przemian strukturalnych. Prognoza zawiera przewidywania dotyczce stanu istruktury ludnoci wedug podstawowych cech demograficznych ispoeczno-ekonomicznych, przyszego poziomu podnoci iumieralnoci, rozmiarw przemieszcze terytorialnych ludnoci, liczby istruktury gospodarstw domowych irodzin. 43. Badaniem Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci (BAEL), objte s osoby wwieku 15 lat iwicej, bdce czonkami gospodarstw domowych w wylosowanych mieszkaniach, z wyjtkiem osb nieobecnych powyej 2 miesicy, jeeli ich nieobecno nie
wynikaa zcharakteru wykonywanej pracy. Gospodarstwo domowe oznacza zesp osb spokrewnionych lub spowinowaconych, atake niespokrewnionych, razem mieszkajcych iutrzymujcych si wsplnie. Badanie nie obejmuje gospodarstw domowych wobiektach zbiorowego zakwaterowania. Badanie BAEL jest przeprowadzane wcyklu kwartalnym metod obserwacji cigej, tj. aktywno ekonomiczn bada si wkadym badanym tygodniu wcigu caego kwartau. Od Ikwartau 2003 r. wyniki BAEL s uoglniane na podstawie bilansw ludnoci opracowywanego przy wykorzystaniu wynikw Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci iMieszka 2002. Dane te nie s wpeni porwnywalne zwynikami zwynikami bada dla okresw wczeniejszych. 44. Ludno aktywna zawodowo to osoby wwieku 15 lat iwicej nalece do pracujcych (zgodnie z pojciem Pracujcy wedug BAEL iNSP 2002) lub bezrobotnych (zgodnie zpojciem Bezrobotni wedug BAEL i NSP 2002). Pracujcy i bezrobotni tworz razem zbiorowo aktywnych zawodowo. 45. Do pracujcych (wedug BAEL) zaliczono wszystkie osoby wwieku 15 lat iwicej, ktre wbadanym tygodniu: 1. wykonyway przez co najmniej 1 godzin prac przynoszc dochd lub zarobek, tzn. byy zatrudnione wcharakterze pracownika najemnego, pracoway we wasnym (lub dzierawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziy wasn dziaalno gospodarcz poza rolnictwem albo pomagay (bez wynagrodzenia) wprowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej dziaalnoci gospodarczej poza rolnictwem; 2. miay prac, ale jej nie wykonyway: zpowodu choroby, urlopu macierzyskiego lub wypoczynkowego, zinnych powodw, przy czym dugo przerwy wpracy wynosia do 3 miesicy oraz od 2006 r. powyej 3 miesicy idotyczya osb, ktre byy pracownikami najemnymi iwtym czasie otrzymyway co najmniej 50 % dotychczasowego wynagrodzenia. 46. Bezrobotni to osoby, ktre w okresie badanego tygodnia nie byy osobami pracujcymi, aktywnie poszukiway pracy ibyy gotowe j podj wcigu dwch tygodni nastpujcych po tygodniu badanym. Do bezrobotnych zaliczono take osoby, ktre znalazy prac ioczekiway na jej rozpoczcie wokresie 3 miesicy oraz byy gotowe t prac podj. Od Ikwartau 2001 r. populacja bezrobotnych, wedug zalece Eurostatu, zostaa ograniczona do osb wwieku 1574 lata. 47. Do biernych zawodowo zaliczono osoby, ktre nie zostay zakwalifikowane jako pracujce lub bezrobotne. 48. Wspczynnik aktywnoci zawodowej to udzia ludnoci aktywnej zawodowo w oglnej liczbie ludnoci w wieku 15 lat iwicej lub danej grupy. 49. Wskanik zatrudnienia to procentowy udzia ludnoci pracujcej (Pracujcy wedug BAEL i NSP 2002) w oglnej liczbie ludnoci wwieku 15 lat iwicej. 50. Stopa bezrobocia jest to stosunek liczby bezrobotnych
142
(ogem lub danej grupy) do liczby ludnoci aktywnej zawodowo (ogem lub danej grupy). 51. Pracujcy wgwnym miejscu pracy to osoby, ktre wjednostce sprawozdawczej owiadczyy, e to miejsce pracy jest ich gwnym miejscem zatrudnienia. 52. Przecitne zatrudnienie jest to rednia wielko zatrudnienia obliczona dla badanego okresu (np. miesica, kwartau, roku) na podstawie ewidencyjnego stanu zatrudnienia. Przecitne zatrudnienie w badanym okresie uwzgldnia pracownikw penozatrudnionych oraz niepenozatrudnionych w przeliczeniu na pene etaty. 53. Bezrobotni zarejestrowani to osoby niezatrudnione i nie wykonujce innej pracy zarobkowej, zdolne igotowe do podjcia zatrudnienia wpenym wymiarze czasu pracy (bd jeli s to osoby niepenosprawne zdolne igotowe do podjcia zatrudnienia co najmniej wpoowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczce si wszkole zwyjtkiem szk dla dorosych lub szk wyszych wsystemie wieczorowym albo zaocznym, zarejestrowane we waciwym dla miejsca zameldowania (staego lub czasowego) powiatowym urzdzie pracy oraz poszukujce zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeeli m.in.: ukoczyy 18 lat, anie ukoczyy: kobiety 60 lat, mczyni 65 lat, nie nabyy prawa do emerytury lub renty z tytuu niezdolnoci do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, nie pobieraj wiadczenia lub zasiku przedemerytalnego, wiadczenia rehabilitacyjnego, zasiku chorobowego lub macierzyskiego, nie s wacicielami lub posiadaczami (samoistnymi lub zalenymi) nieruchomoci rolnej opowierzchni uytkw rolnych powyej 2 ha przeliczeniowych, nie podlegaj ubezpieczeniu emerytalnemu irentowemu ztytuu staej pracy jako wspmaonek lub domownik wgospodarstwie rolnym opowierzchni uytkw rolnych przekraczajcej 2 ha przeliczeniowe, nie podjy pozarolniczej dziaalnoci lub nie podlegaj na podstawie odrbnych przepisw obowizkowi ubezpieczenia spoecznego, zwyjtkiem ubezpieczenia spoecznego rolnikw, nie uzyskuj miesicznie przychodu wwysokoci przekraczajcej poow minimalnego wynagrodzenia za prac, z wyczeniem przychodw od rodkw pieninych zgromadzonych na rachunkach bankowych. 54. Stop bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek udziau liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludnoci aktywnej zawodowo (ogem oraz danej grupy), tj. bez osb odbywajcych czynn sub wojskow oraz pracownikw jednostek budetowych prowadzcych dziaalno w zakresie obrony narodowej ibezpieczestwa publicznego. 55. Zagroenia zwizane ze rodowiskiem pracy dotycz wpywu na pracownika szkodliwych czynnikw wystpujcych wprocesie pracy, ktrych stenie lub natenie przekracza obowizujce NDS (najwysze dopuszczalne stenie) i NDN (najwysze dopuszczalne natenie), polskie normy lub inne normy higieniczne. Na rodowisko pracy skadaj si: czynniki fizyczne (np. owietlenie, haas, mikroklimat), chemiczne (np. substancje toksyczne) oraz biologiczne (np. bakterie), wystpujce na obsza-
rze miejsca pracy (np. whali fabrycznej, na stanowisku pracy), jak ina obszarze otaczajcym zakad pracy. 56. Zagroenia zwizane zuciliwoci pracy dotycz szkodliwego wpywu na pracownika czynnoci roboczych przez niego wykonywanych, np. w wymuszonej pozycji ciaa, w warunkach cikiego wysiku fizycznego lub wwarunkach szczeglnej uciliwoci. 57. Informacje ozatrudnionych wwarunkach zagroenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia opracowano na podstawie sprawozdawczoci; dane: obejmuj zatrudnionych w podmiotach zaliczanych do sekcji: rolnictwo, owiectwo i lenictwo (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie oraz gospodarki owieckiej, hodowli i pozyskiwania zwierzt ownych, wczajc dziaalno usugow), rybactwo (bez rybowstwa w wodach morskich), grnictwo, przetwrstwo przemysowe, wytwarzanie i zaopatrywanie wenergi elektryczn, gaz, wod, budownictwo, handel hurtowy idetaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, motocykli oraz artykuw uytku osobistego idomowego, transport, gospodarka magazynowa iczno, obsuga nieruchomoci, wynajem iusugi zwizane zprowadzeniem dziaalnoci gospodarczej (wzakresie wynajmu maszyn iurzdze bez obsugi oraz wypoyczania artykuw uytku osobistego i domowego, informatyki oraz prac badawczo-rozwojowych wdziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych), edukacja (w zakresie szkolnictwa na poziomie wyszym ni redni), ochrona zdrowia ipomoc spoeczna (bez opieki wychowawczej ispoecznej), dziaalno usugowa komunalna, spoeczna i indywidualna, pozostaa (wzakresie odprowadzania ioczyszczania ciekw, gospodarowania odpadami, pozostaych usug sanitarnych ipokrewnych); dotycz osb naraonych na dziaanie czynnikw zwizanych: ze rodowiskiem pracy (substancje chemiczne, przemysowe pyy zwkniajce, haas, wibracje, gorcy lub zimny mikroklimat itp.), zuciliwoci pracy (wymuszona pozycja ciaa, nadmierne obcienie fizyczne itp.) oraz zczynnikami mechanicznymi zwizanymi zmaszynami szczeglnie niebezpiecznymi. 58. Informacje owypadkach przy pracy (poza indywidualnymi gospodarstwami rolnymi) obejmuj wszystkie wypadki przy pracy, jak rwnie wypadki traktowane na rwni zwypadkami przy pracy niezalenie od tego, czy wykazana zostaa niezdolno do pracy. 59. Wskanik wypadkowoci jest to liczba osb poszkodowanych przypadajcych na 1000 pracujcych; do obliczenia wskanika przyjto przecitn liczb pracujcych, obliczon jako redni arytmetyczn 2 stanw wdniu 31 XII, tj. zroku poprzedzajcego rok badany i z roku badanego, bez przeliczenia niepenozatrudnionych na penozatrudnionych. 60. Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto to stosunek sumy wynagrodze osobowych brutto, honorariw wypaconych niektrym grupom pracownikw za prace wynikajce zumowy oprac, wypat ztytuu udziau wzysku lub wnadwyce bilansowej wspdzielniach oraz dodatkowych wynagrodze rocznych dla pracownikw jednostek sfery budetowej do przecitnej liczby zatrudnionych wdanym okresie; po wyeliminowa-
143
niu osb wykonujcych prac nakadcz oraz zatrudnionych za granic. 61. Dane dotyczce przecitnej miesicznej wysokoci emerytury irenty obliczono dzielc ogln kwot wiadcze przez odpowiadajc im liczb wiadczeniobiorcw. 62. Dochody pierwotne brutto wsektorze gospodarstw domowych skadaj si zdochodu mieszanego brutto, dochodw zwizanych zprac najemn (obejmujcych cakowite koszty zwizane z zatrudnieniem ponoszone przez wszystkie krajowe jednostki instytucjonalne, tj. wynagrodzenia cznie ze skadkami na obowizkowe ubezpieczenia spoeczne i zdrowotne paconymi przez pracownikw, skadki na obowizkowe ubezpieczenia spoeczne pacone przez pracodawcw i inne koszty zwizane z zatrudnieniem) oraz dochodw ztytuu wasnoci. Dochody pierwotne brutto peni funkcj kreujc dochody do dyspozycji brutto. 63. Dochd do dyspozycji gospodarstwa domowego jest to dochd rozporzdzalny pomniejszony o pozostae wydatki. Dochd do dyspozycji przeznaczony jest na wydatki na towary iusugi konsumpcyjne oraz przyrost oszczdnoci. 64. Wolne miejsca pracy to miejsca pracy powstae wwyniku ruchu zatrudnionych bd nowo utworzone, wstosunku do ktrych spenione zostay jednoczenie trzy warunki: miejsca pracy wdniu sprawozdawczym byy faktycznie nie obsadzone, pracodawca czyni starania, aby znale osoby chtne do podjcia pracy, w przypadku znalezienia waciwych kandydatw, pracodawca byby gotw do natychmiastowego przyjcia tych osb. 65. Wskanik wykorzystania wolnych miejsc pracy jest to stosunek wolnych miejsc pracy do sumy zagospodarowanych (okrelanych aktualn liczb pracujcych) i niezagospodarowanych miejsc pracy. 66. Informacje o ruchu zatrudnionych dotycz penozatrudnionych, bez sezonowych izatrudnionych dorywczo. Dane te dotycz liczby przyj do pracy izwolnie zpracy, anie liczby osb. Liczba przyj do pracy oraz zwolnie zpracy moe by wysza od liczby osb, poniewa jedna osoba moe kilkakrotnie zmieni prac wcigu roku. Do liczby przyjtych do pracy zaliczono osoby podejmujce prac po raz pierwszy ikolejny. Do liczby zwolnionych zpracy zaliczono osoby, zktrymi rozwizano umow oprac wdrodze wypowiedzenia przez pracownika lub zakad osoby, ktre przeniesiono na emerytur lub rent ztytuu niezdolnoci do pracy, osoby, ktre porzuciy prac, a take ze wzgldw ewidencyjnych osoby zmare. Ponadto do liczby przyjtych do pracy lub zwolnionych zpracy zaliczono osoby przeniesione subowo lub przyjte zinnego zakadu pracy na podstawie porozumienia midzy podmiotami, atake osoby powracajce do pracy iodchodzce zpracy na urlopy wychowawcze, bezpatne irehabilitacj. Dane nie obejmuj podmiotw gospodarczych oliczbie pracujcych do 9 osb. 67. Wspczynnik przyj do pracy obliczono jako stosunek liczby przyj pomniejszonej o osoby powracajce do pracy z urlopw wychowawczych i bezpatnych w badanym okresie
do liczby penozatrudnionych wedug stanu wdniu 31 XII zroku poprzedniego. Do liczby przyjtych do pracy zaliczono osoby podejmujce prac po raz pierwszy ikolejny. 68. Wspczynnik zwolnie obliczono jako stosunek liczby zwolnie pomniejszony oosoby, ktre otrzymay urlopy wychowawcze ibezpatne wbadanym okresie do liczby penozatrudnionych wedug stanu wdniu 31 XII zroku poprzedniego. Do liczby zwolnionych zpracy zaliczono osoby, zktrymi rozwizano umow oprac wdrodze wypowiedzenia przez pracownika lub zakad pracy, cznie ze zwolnieniami grupowymi, osoby, ktre przeniesiono na emerytur lub rent ztytuu niezdolnoci do pracy, osoby, ktre porzuciy prac, atake ze wzgldw ewidencyjnych osoby zmare. 69. Koszty pracy to suma wynagrodze (brutto) ipozostaych wydatkw, w tym take skadek na: ubezpieczenia spoeczne, Fundusz Pracy iFundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych, poniesionych przez pracodawc wcelu pozyskania, utrzymania, przekwalifikowania idoskonalenia kadr. 70. Przedszkole to placwka przeznaczona dla dzieci wwieku od 3 do 6 lat, wspomagajca indywidualny rozwj, zapewniajca opiek odpowiedni do potrzeb dziecka oraz przygotowujca do nauki wszkole. 71. Szkoa podstawowa to szecioletnia szkoa, w ktrej wostatnim roku nauki przeprowadza si sprawdzian, uprawniajcy do dalszego ksztacenia wgimnazjum. Struktura organizacyjna szkoy podstawowej obejmuje klasy I-VI, anauka jest obowizkowa. 72. Gimnazjum to trzyletnia szkoa, organizowana na podbudowie programowej VI klas szkoy podstawowej, wktrej wostatnim roku nauki przeprowadza si egzamin, dajcy moliwo dalszego ksztacenia wzasadniczych szkoach zawodowych, liceach oglnoksztaccych, liceach profilowanych lub technikach. Struktura organizacyjna gimnazjum obejmuje klasy I-III, a nauka jest obowizkowa. 73. Wspczynnik skolaryzacji netto relacja liczby osb uczcych si (stan na pocztku roku szkolnego) na danym poziomie ksztacenia (wdanej grupie wieku) do liczby ludnoci (stan wdniu 31 XII) wgrupie wieku okrelonej jako odpowiadajca temu poziomowi nauczania. Np. wspczynnik skolaryzacji netto dla poziomu szkoy podstawowej wyliczamy dzielc liczb uczniw szk podstawowych na pocztku danego roku szkolnego wwieku 7-12 lat (wiek przypisany do tego poziomu) przez liczb ludnoci wwieku 7-12 lat wedug stanu wdniu 31 XII tego samego roku; wynik podajemy wujciu procentowym. 74. Wspczynnik skolaryzacji brutto relacja liczby osb uczcych si (stan na pocztku roku szkolnego) na danym poziomie ksztacenia (niezalenie od wieku) do liczby ludnoci (stan wdniu 31 XII) wgrupie wieku okrelonej jako odpowiadajca temu poziomowi nauczania. Np. wspczynnik skolaryzacji brutto dla poziomu szkoy podstawowej wyliczamy dzielc liczb wszystkich uczniw szk podstawowych bez wzgldu na wiek na pocztku danego roku szkolnego przez liczb ludnoci w wieku 7-12 lat
144
(wiek przypisany do tego poziomu) wedug stanu wdniu 31 XII tego samego roku; wynik podajemy wujciu procentowym. 75. Szkoa ponadgimnazjalna realizuje zadania dydaktyczne na podbudowie programowej trzyletniego gimnazjum. Do szk ponadgimnazjalnych zalicza si nastpujce typy szk: zasadnicze szkoy zawodowe ookresie nauczania nie krtszym ni 2 lata inie duszym ni 3 lata, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie dyplomu potwierdzajcego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a take dalsze ksztacenie w dwuletnich uzupeniajcych liceach oglnoksztaccych lub trzyletnich technikach uzupeniajcych, trzyletnie licea oglnoksztacce, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, trzyletnie licea profilowane ksztacce w profilach ksztacenia oglnozawodowego, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, czteroletnie technika, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie dyplomu potwierdzajcego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, atake umoliwiajce uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, dwuletnie uzupeniajce licea oglnoksztacce dla absolwentw zasadniczych szk zawodowych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, trzyletnie technika uzupeniajce dla absolwentw zasadniczych szk zawodowych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie dyplomu potwierdzajcego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, atake umoliwiajce uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, trzyletnie szkoy specjalne przysposabiajce do pracy dla uczniw zupoledzeniem umysowym wstopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw zniepenosprawnociami sprzonymi, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa potwierdzajcego przysposobienie do pracy, szkoy policealne ookresie nauczania nie duszym ni 2,5 roku, ktrych ukoczenie umoliwia osobom posiadajcym wyksztacenie rednie uzyskanie dyplomu potwierdzajcego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu; w statystyce przyjto odrbnie wykazywa dane oszkoach policealnych (zalicza si do nich take trzyletnie zakady ksztacenia nauczycieli: kolegia nauczycielskie i nauczycielskie kolegia jzykw obcych oraz trzyletnie kolegia pracownikw sub spoecznych. 76. Licea oglnoksztacce dla modziey s szkoami, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego. Nauka trwa 3 lata, a w szkoach dwujzycznych (oddziaach dwujzycznych) zklas wstpn 4 lata. Absolwenci licew oglnoksztaccych po ukoczeniu klasy programowo najwyszej uzyskuj wyksztacenie rednie, co daje im moliwo ubiegania si oprzyjcie do szk policealnych. Po zoeniu egzaminu maturalnego uzyskuj prawo do ubiegania si oprzyjcie na studia wysze. 77. Szkoa wysza to jednostka stanowica cz systemu nauki polskiej i systemu edukacji narodowej, ktrej ukoczenie pozwala uzyska dyplom stwierdzajcy ukoczenie studiw wyszych iuzyskanie wyksztacenia wyszego. Szkoy wysze realizuj
ksztacenie wsystemie studiw dziennych, wieczorowych, zaocznych ieksternistycznych. 78. Absolwenci to osoby, ktre ukoczyy klas programowo najwysz wdanym typie szkoy iotrzymay wiadectwo ukoczenia tej szkoy dotyczy absolwentw wszkoach objtych systemem owiaty. Absolwenci szk wyszych to osoby, ktre uzyskay dyplomy stwierdzajce ukoczenie studiw wyszych i po obronie pracy uzyskay tytu zawodowy magistra (po studiach magisterskich jednolitych lub uzupeniajcych), inyniera lub licencjata (po studiach zawodowych). 79. Stan zasobw mieszkaniowych i niektre informacje charakteryzujce warunki mieszkaniowe podano na podstawie wtrnego opracowania statystycznego tzw. bilansu zasobw mieszkaniowych (wedug stanu wdniu 31 grudnia). Coroczne bilanse zasobw mieszkaniowych opracowywane s na bazie wynikw ostatniego spisu powszechnego mieszka. Stan zasobw mieszkaniowych ustalony wNarodowym Spisie Powszechnym Ludnoci iMieszka 2002 r. na dzie 20 V 2002 r. idoszacowany na 31 XII 2002 r. sta si stanem otwarcia pierwszego bilansu opartego oten spis, tj. bilansu za 2003 r. Zasoby mieszkaniowe to og mieszka zamieszkanych i nie zamieszkanych znajdujcych si w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych. Do zasobw mieszkaniowych nie zalicza si obiektw zbiorowego zamieszkania (tj. hoteli pracowniczych, domw studenckich, burs i internatw, domw pomocy spoecznej), pomieszcze prowizorycznych oraz obiektw ruchomych (tzn. barakowozw, wagonw kolejowych, barek istatkw). 80. Mieszkanie to lokal przeznaczony na stay pobyt osb, wybudowany lub przebudowany do celw mieszkalnych; konstrukcyjnie wydzielony trwaymi cianami wobrbie budynku, do ktrego to lokalu prowadzi niezalene wejcie zklatki schodowej, oglnego korytarza, wsplnej sieni bd z ulicy, podwrza lub ogrodu, skadajcy si zjednej lub kilku izb ipomieszcze pomocniczych. 81. Pod wzgldem rodzaju podmiotw wadajcych sklasyfikowano mieszkania na stanowice wasno: spdzielni mieszkaniowych mieszkania wasnociowe lub lokatorskie, do ktrych zaliczone zostay mieszkania stanowice wasno spdzielni, zajmowane na podstawie stosunku najmu; gmin (komunalne) mieszkania stanowice wasno gminy lub powiatu (lokalnej wsplnoty mieszkaniowej), a take mieszkania przekazane gminie, ale pozostajce w dyspozycji jednostek uytecznoci publicznej, takich jak: zakady opieki zdrowotnej, orodki pomocy spoecznej, jednostki systemu owiaty, instytucje kultury; zakadw pracy (sektora publicznego iprywatnego); Skarbu Pastwa mieszkania pozostajce w: Zasobie Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa, Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, wzarzdzie jednostek podlegych: Ministerstwu Obrony Narodowej, Ministerstwu Spraw Wewntrznych iAdministracji, Ministerstwu Sprawiedliwoci, w zarzdzie organw wadzy pastwowej, administracji pastwowej, kontroli pastwowej itp.; osb fizycznych mieszkania, do ktrych prawo wasnoci posiada osoba fizyczna (jedna lub wicej), przy czym osoba ta: moe by wacicielem caej nieruchomoci (np. indywidualny
145
dom jednorodzinny), moe posiada udzia w nieruchomoci wsplnej, jako waciciel lokalu mieszkalnego np. znajdujcego si w budynku wielomieszkaniowym objtym wsplnot mieszkaniow. Zaliczono tu rwnie mieszkania w budynkach spdzielni mieszkaniowych, dla ktrych na mocy ustawy z dnia 15 XII 2000 r. o spdzielniach mieszkaniowych zostao ustanowione odrbne prawo wasnoci na rzecz osoby fizycznej (osb fizycznych) ujawnione wksidze wieczystej. towarzystw budownictwa spdzielczego; pozostaych podmiotw mieszkania stanowice wasno instytucji budujcych dla zysku przeznaczone na sprzeda, ale jeszcze nie sprzedane osobom fizycznym lub na wynajem, mieszkania stanowice wasno instytucji wyznaniowych, stowarzysze, partii, zwizkw zawodowych. 82. Powierzchnia uytkowa mieszkania to suma powierzchni wszystkich pomieszcze wmieszkaniu lub budynku mieszkalnym, w ktrym znajduje si tylko jedno mieszkanie, tj. pokoi, kuchni, spiarni, przedpokoi, alkow, holi, korytarzy, azienek, ubikacji, obudowanej werandy, ganku, garderoby oraz innych pomieszcze sucych mieszkalnym i gospodarczym potrzebom mieszkacw bez wzgldu na ich przeznaczenie i sposb uytkowania (m.in. pracownie artystyczne, pomieszczenia rekreacyjne itp.). 83. Mieszkanie wyposaone w wodocig to jest mieszkanie wyposaone winstalacj doprowadzajc wod, tj. wkran zwod biec (bez wzgldu na to czy jest to zimna czy ciepa woda). 84. Mieszkanie wyposaone wustp to jest mieszkanie, wobrbie ktrego znajduje si urzdzenie spukiwane wod biec, tj. podczone do wodocigu, kanalizacji, niezalenie od tego, czy jest woddzielnym pomieszczeniu czy wazience. 85. Mieszkanie wyposaone wazienk to mieszkanie, wobrbie ktrego znajduje si pomieszczenie przeznaczone na wann lub prysznic z instalacj odprowadzajc brudn wod na zewntrz. 86. Mieszkanie wyposaone w gaz to mieszkanie, w obrbie ktrego znajduje si urzdzenie odbiorcze gazu, zasilane poprzez rurocig ze rde produkcji lub pozyskania gazu, butle opojemnoci 11 kg lub wiksze, wtym rwnie kontenery zgazem pynnym. 87. Mieszkanie wyposaone wcentralne ogrzewanie to mieszkanie podczone do instalacji doprowadzajcej ciepo (gorc wod, par wodn lub gorce powietrze) z centralnego rda jego wytwarzania tj. elektrociepowni, ciepowni, kotowni osiedlowej lub kotowni lokalnej w budynku wielomieszkaniowym. Uznaje si rwnie za wyposaone wcentralne ogrzewanie takie mieszkanie, do ktrego ciepo doprowadzane jest z wasnej kotowni wbudynku indywidualnym, jak rwnie mieszkanie posiadajce instalacj etaow, znajdujc si w obrbie mieszkania cznie zurzdzeniem grzewczym. 88. Mieszkania oddane do uytkowania to mieszkania (budynki mieszkalne), ktrych zakoczenie budowy zgoszone zostao przez inwestora organowi nadzoru budowlanego iorgan ten nie
zgosi sprzeciwu, lub na ktrych uytkowanie inwestor uzyska pozwolenie, wdrodze decyzji, od organu nadzoru budowlanego. 89. Dodatek mieszkaniowy jest powszechnym i okresowym wiadczeniem pieninym, wynikajcym z przepisw ustawy zdnia 2 lipca 1994 r. onajmie lokali idodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z1998 r. Nr 120, poz. 787 zpniejszymi zmianami). Jest wiadczeniem obligatoryjnym, przyznawanym na wniosek osoby uprawnionej w tym sensie, e osobom speniajcym ustawowe warunki przysuguje prawo dania jego wypaty ipowszechnym (tj. przysuguje niezalenie od tego, jaki tytu prawny do lokalu przysuguje osobie uprawnionej, poza wyjtkami przewidzianymi wustawie), atake okresowym, przyznaje si go, bowiem na okres 6 miesicy zmoliwoci ponownego przyznania wrazie dalszego spenienia ustawowych warunkw. Dodatek mieszkaniowy stanowi rnic pomidzy wydatkami mieszkaniowymi przypadajcymi na normatywn powierzchni uytkow zajmowanego lokalu mieszkalnego aczci wydatkw ponoszon przez osob , ktrej przyznany jest dodatek. Przy obliczaniu wysokoci dodatku brane s pod uwag wydatki (ponoszone przez gospodarstwo domowe) zwizane zczynszem, kosztami eksploatacji, jak rwnie opatami za energi ciepln, wod iodbir nieczystoci ciekych. Od 2004 r. wypata dodatkw mieszkaniowych stanowi zgodnie zart. 10 ust. 1 ustawy zdnia 21 czerwca 2001 r. ododatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 71, poz. 734, ze zm.) zadanie wasne gminy. Zgodnie z ustaw z dnia 13 listopada 2003 r. (Dz. U. Nr 203, poz.1966, art. 6) o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego, wysoko dodatku mieszkaniowego nie moe przekracza 70% faktycznych wydatkw ponoszonych za lokal mieszkalny. Rada gminy, w drodze uchway, moe podwyszy lub obniy, nie wicej ni o 20 punktw procentowych, wysoko wskanikw procentowych. Oznacza to, e maksymalna wysoko wypacanego dodatku moe ksztatowa si w przedziale od 50% do 90% ponoszonych wydatkw mieszkaniowych. 90. Szpital to stacjonarny zakad opieki zdrowotnej, wktrym udziela si caodobowych i caodziennych wiadcze zdrowotnych, posiadajcy oddziay szpitalne, pion diagnostyczny, zabiegowo-leczniczy irehabilitacyjny oraz zaplecze techniczno-gospodarcze. 91. Dane o kach w szpitalach oraz pozostaych zakadach stacjonarnej opieki zdrowotnej dotycz ek znajdujcych si stale wsalach dla pacjentw (zpenym wyposaeniem), zajtych przez chorych lub przygotowanych na ich przyjcie. 92. Praktyki lekarskie indywidualne, indywidualne specjalistyczne igrupowe to forma organizacyjna dziaalnoci m.in. ambulatoryjnej opiece zdrowotnej. Istot tej formy jest realizowanie przez prywatne podmioty wiadcze zdrowotnych dla ludnoci, take w ramach rodkw publicznych. Dane o praktykach lekarskich obejmuj te podmioty, ktre wiadcz usugi zdrowotne wycznie wramach rodkw publicznych. Dane opraktykach lekarskich wykazywane s cznie z praktykami lekarskimi przeprowadzajcymi badania profilaktyczne wzakresie suby medycyny pracy. 93. Porady udzielone przez lekarzy i lekarzy dentystw w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej wykazano cznie zbadaniami profilaktycznymi oraz poradami udzielonymi w ramach
146
praktyk lekarskich, atake wizbach przyj szpitali oglnych. Do porad udzielonych wpodstawowej ispecjalistycznej opiece zdrowotnej, oprcz porad udzielonych dla ogu ludnoci, wczono take porady udzielone wprzychodniach medycyny pracy. 94. Pomoc doran iratownictwo medyczne zapewniaj wyodrbnione jednostki, posiadajce odpowiednie wyposaenie ikadr medyczn, pracujce ca dob irealizujce zadania pierwszej pomocy medycznej wnagych przypadkach zagroenia ycia lub zdrowia wmiejscu zdarzenia. 95. Dane o aptekach oglnodostpnych nie obejmuj aptek szpitalnych w stacjonarnych zakadach opieki zdrowotnej (np. wszpitalach, wsanatoriach), ktre dziaaj na potrzeby tych zakadw. Apteka to placwka ochrony zdrowia publicznego, wktrej osoby uprawnione wiadcz w szczeglnoci usugi farmaceutyczne, typu wydawanie produktw leczniczych iwyrobw medycznych, okrelonych w odrbnych przepisach, sporzdzanie lekw recepturowych, sporzdzenie lekw aptecznych, udzielanie informacji oproduktach leczniczych iwyrobach medycznych. W aptekach oglnodostpnych leki mog by take wydawane na podstawie recepty lekarza weterynarii. 96. obek to zakad opieki zdrowotnej udzielajcy wiadcze zdrowotnych, ktry obejmuje swoim zakresem dziaania profilaktyczne iopiek nad dzieckiem wwieku do 3 lat. 97. Placwka opiekuczo-wychowawcza wiadczy opiek wzakresie iczasie trwania dostosowanym do sytuacji prawnej, rodzinnej, psychologicznej, zdrowotnej imaterialnej dziecka. Ma na celu tworzenie warunkw waciwych dla prawidowego rozwoju dzieci imodziey. 98. Dane o domach i zakadach pomocy spoecznej dotycz placwek, dla ktrych organami prowadzcymi s: jednostki samorzdu terytorialnego, stowarzyszenia, organizacje spoeczne, kocioy izwizki wyznaniowe, fundacje, osoby fizyczne iprawne. Rodzaje domw izakadw prezentuje si zgodnie zustaw opomocy spoecznej zdnia 12 III 2004 r. 99. Przestpstwo stwierdzone jest to zdarzenie, co do ktrego w zakoczonym postpowaniu przygotowawczym potwierdzono, e jest przestpstwem. Przestpstwo zgodnie zKodeksem karnym z1997 r. obowizujcym od 1 IX 1998 r. (ustawa zdnia 6 VI 1997 r., Dz. U. Nr 88, poz. 553, zpniejszymi zmianami) jest to zbrodnia lub wystpek cigany z oskarenia publicznego lub zoskarenia prywatnego objty oskareniem prokuratora, anadto kady wystpek skarbowy, ktrych charakter jako przestpstwa zosta potwierdzony w wyniku postpowania przygotowawczego. Informacje o przestpstwach stwierdzonych i wskanikach wykrywalnoci sprawcw przestpstw opracowano na podstawie statystyki policyjnej, uzupenianej informacjami oledztwach wasnych prowadzonych w prokuraturach i o postpowaniach wobec nieletnich wsdach rodzinnych. 100. Wskanik wykrywalnoci sprawcw przestpstw jest to stosunek liczby przestpstw wykrytych w danym roku (cznie z wykrytymi po podjciu z umorzenia) do liczby przestpstw stwierdzonych wdanym roku, powikszonej oliczb przestpstw
stwierdzonych wpodjtych postpowaniach aumorzonych wlatach poprzednich zpowodu niewykrycia sprawcw. 101. Wypadki drogowe to zdarzenia majce zwizek zruchem pojazdw na drogach publicznych, w wyniku ktrych nastpia mier lub uszkodzenie ciaa osb. 102. Za mierteln ofiar wypadku drogowego uznaje si osob zmar wwyniku doznanych obrae na miejscu lub wcigu 30 dni. Za rann ofiar wypadku drogowego uznaje si osob, ktra doznaa obrae ciaa iotrzymaa pomoc lekarsk. 103. Za rann ofiar wypadku drogowego uznano osob, ktra doznaa obrae ciaa iotrzymaa pomoc lekarsk. 104. Drogi publiczne to drogi, zktrych moe korzysta kady zgodnie zich przeznaczeniem, posiadajce odpowiedni kategori ustalon zgodnie zprzepisami ustawy odrogach publicznych. Ze wzgldu na funkcje wsieci drogowej, dziel si na nastpujce kategorie: drogi krajowe, drogi wojewdzkie, drogi powiatowe, drogi gminne. 105. Do drg krajowych zalicza si: autostrady idrogi ekspresowe oraz drogi lece wich cigach do czasu wybudowania autostrad idrg ekspresowych, drogi midzynarodowe, drogi stanowice inne poczenia zapewniajce spjno sieci drg krajowych, drogi dojazdowe do oglnodostpnych przej granicznych obsugujcych ruch midzynarodowy osobowy iciarowy, drogi alternatywne dla autostrad patnych, drogi stanowice cigi obwodnicowe duych aglomeracji miejskich, drogi oznaczeniu obronnym. 106. Do drg wojewdzkich zalicza si drogi inne ni podano wyej stanowice poczenia midzy miastami, majce znaczenie dla wojewdztwa idrogi oznaczeniu obronnym nie zaliczone do drg krajowych. 107. Do drg powiatowych zalicza si drogi inne ni drogi krajowe, wojewdzkie igminne stanowice poczenia miast bdcych siedzibami powiatw zsiedzibami gmin isiedzib gmin midzy sob. 108. Do drg gminnych zalicza si drogi oznaczeniu lokalnym nie zaliczone do innych kategorii, stanowice uzupeniajc sie drg sucych miejscowym potrzebom, zwyczeniem drg wewntrznych. 109. Do drg miejskich zalicza si drogi (ulice) lece wgranicach administracyjnych miast. Do drg zamiejskich zalicza si drogi lece poza granicami administracyjnymi miast. 110. Drogi publiczne ze wzgldu na rodzaj nawierzchni dziel si na drogi o nawierzchni twardej oraz drogi o nawierzch-
147
ni gruntowej. Do drg o nawierzchni twardej zalicza si drogi o nawierzchni twardej ulepszonej (z kostki kamiennej, klinkieru, betonu, zpyt kamienno-betonowych, bitumu) oraz drogi onawierzchni nieulepszonej (onawierzchni tuczniowej ibrukowej). 111. Linie kolejowe eksploatowane obejmuj sum dugoci budowlanych linii kolejowych normalnotorowych, wskotorowych iszerokotorowych czynnych wdniu 31 XII. Przez dugo budowlan linii kolejowych rozumie si odlego pomidzy jej punktami kracowymi mierzon na liniach jednotorowych wzdu osi toru, ana liniach wielotorowych wzdu osi najduszego toru. 1. Linie kolejowe normalnotorowe to linie, ktrych tory maj przewit wynoszcy 1435 mm. 2. Linie kolejowe wskotorowe to linie, ktrych tory maj przewit mniejszy ni 1435 mm (np. 1000 mm, 785 mm). 3. Linie kolejowe szerokotorowe to linie, ktrych tory maj przewit wikszy ni 1435 mm (np. 1524 mm). 112. Przejcia graniczne oglnodostpne przejcia graniczne przeznaczone do przekroczenia granicy pastwowej na podstawie paszportw oraz innych dokumentw uprawniajcych do jej przekroczenia, utworzone na zasadzie porozumie iumw zawartych przez Rzeczpospolit Polsk iobowizujcych wstosunkach zkrajami ssiedzkimi na podstawie oddzielnych porozumie. 113. Ruch graniczny osb to przekraczanie granicy pastwowej przez osoby fizyczne na podstawie paszportw i innych dokumentw uprawniajcych do ich przekroczenia. 114. Informacje osieci wodocigowej, kanalizacyjnej igazowej obejmuj sie obsugujc gospodarstwa domowe iinnych uytkownikw. Informacje o dugoci sieci wodocigowej i gazowej dotycz sieci rozdzielczej (bez pocze prowadzcych do budynkw mieszkalnych iinnych obiektw) oraz sieci przesyowej (magistralnej), tj. przewodach doprowadzajcych do sieci rozdzielczej wod, a od 2003 r. i gaz. Dane o dugoci sieci kanalizacyjnej, oprcz przewodw ulicznych uwzgldniaj kolektory, tj. przewody odbierajce cieki zsieci ulicznej, nie uwzgldniaj natomiast kanaw przeznaczonych wycznie do odprowadzania wd odpadowych. 115. Dane okorzystajcych zwodocigu ikanalizacji obejmuj ludno zamieszka wbudynkach mieszkalnych doczonych do okrelonej sieci oraz ludno korzystajc z wodocigu poprzez zdroje podwrzowe iuliczne (urzdzenia zainstalowane do ulicznego przewodu wodocigowego), a w przypadku kanalizacji wpusty kanalizacyjne. 116. Dane okorzystajcych zgazu dotycz ludnoci wmieszkaniach wyposaonych winstalacj gazu zsieci (bez korzystajcych zgazomierzy zbiorczych). 117. Przez poczenia wodocigowe, kanalizacyjne i gazowe prowadzce do budynkw mieszkalnych (cznie z budynkami zbiorowego zamieszkania, jak np.: hotele pracownicze, domy studenckie i internaty, domy opieki spoecznej) rozumie si odgazienia czce poszczeglne budynki zsieci rozdzielcz lub wprzypadku kanalizacji zsieci oglnospawn.
118. cieki odprowadzone to cieki bytowe lub mieszanina ciekw bytowych ze ciekami przemysowymi, lub mieszanina ciekw bytowych z wodami opadowymi, lub mieszanina ciekw bytowych ze ciekami przemysowymi iwodami opadowymi odprowadzone do kanalizacji miejskiej. 119. Dane oliczbie odbiorcw gazu podano bez odbiorcw korzystajcych zgazomierzy zbiorczych. 120. Dane o zuyciu energii elektrycznej i gazu z sieci w gospodarstwach domowych (w tym rwnie zuycie w gospodarstwach domowych prowadzcych drobn dziaalno usugow) ustalono woparciu ozaliczkowy system opat. 121. Kotownia jest to budynek lub pomieszczenie wraz zustawionymi wnim kotami oraz urzdzeniami sucymi do wytwarzania energii cieplnej na cele ogrzewania lub ogrzewania irwnoczesnego dostarczania ciepej wody. 122. Sie cieplna przesyowa to ukad przewodw doprowadzajcych czynnik grzejny do przewodw rozdzielczych. 123. Kubatura budynkw ogrzewanych centralnie jest to czna kubatura budynkw zasilanych wciepo - energi ciepln, wyprodukowan lub zakupion przez jednostk sprawozdawcz. Przedsibiorczo iinnowacyjne technologie 124. Produkt krajowy brutto obrazuje kocowy rezultat dziaalnoci wszystkich podmiotw gospodarki narodowej. Produkt krajowy brutto rwna si sumie wartoci dodanej brutto wytworzonej przez wszystkie krajowe jednostki instytucjonalne powikszonej opodatki od produktw ipomniejszonej odotacje do produktw. Produkt krajowy brutto jest liczony wcenach rynkowych. 125. Warto dodana brutto to warto produktw (wyrobw iusug) wytworzona przez jednostki krajowe rynkowe i nierynkowe pomniejszona ozuycie porednie poniesione wzwizku zjej wytworzeniem. 126. Koszty zwizane zzatrudnieniem to pene wynagrodzenie, pienine lub wnaturze, pacone przez pracodawc na rzecz pracownika, w zamian za wykonywan przez niego prac w czasie okresu ksigowego. Obejmuj one: poza wynagrodzeniami inne koszty zwizane zzatrudnieniem pienine iwnaturze oraz skadki na ubezpieczenia spoeczne pacone przez pracodawcw. 127. Produkcja sprzedana przemysu to podstawowy miernik dziaalnoci gospodarczej (tj. dziaalnoci przemysowej, budowlano-montaowej, transportowej i innej) przedsibiorstw i firm przemysowych, tj. jednostek gospodarczych zaliczonych wedug PKD do sekcji C, D, E. Warto produkcji sprzedanej obejmuje: warto sprzedanych (niezalenie od tego, czy zostay zapacone) na zewntrz przedsibiorstwa produktw; warto produktw wytworzonych nie zaliczanych do sprzeday, traktowanych na rwni ze sprzeda; zryczatowan odpatno agenta za powierzone mu prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, uytkowanie rodkw trwaych itp., na podstawie umowy (zlecenia) zawartej z agentem; wprzypadku umowy agencyjnej pene przychody agenta.
148
Produkcj sprzedan wyraa si wcenach realizacji, tj. wcenach faktycznie uzyskiwanych wtransakcjach sprzeday zbezporednimi odbiorcami, wwartoci netto tj. bez nalenego od tej sprzeday podatku od towarw iusug (VAT).Wzalenoci od kategorii odbiorcw mog to by ceny zbytu, hurtowe, detaliczne, transakcyjne iinne uwzgldniajce dopaty, opusty ibonifikaty przewidziane wwarunkach umowy. 128. Dane osprzeday detalicznej obejmuj: 1. sprzeda towarw konsumpcyjnych iniekonsumpcyjnych w: punktach sprzeday detalicznej, hurtowniach oraz uproducentw wilociach wskazujcych na zakup dla potrzeb indywidualnych nabywcw; 2. sprzeda towarw handlowych (konsumpcyjnych) oraz produkcji gastronomicznej wplacwkach gastronomicznych. Sprzeda detaliczna uwzgldnia rwnie dane z jednostek prowadzonych przez agentw, nie uwzgldnia natomiast wartoci sprzeday targowiskowej dokonanej przez sprzedawcw uiszczajcych jedynie opat placow. Sprzeda detaliczna realizowana jest w cenach paconych przez konsumentw (ceny realizacji), cznie zpodatkiem od towarw iusug VAT. 129. Dane o sprzeday hurtowej towarw obejmuj sprzeda zmagazynw handlowych wasnych bd uytkowanych, wktrych skadowane towary stanowi wasno przedsibiorstwa handlowego. Do wartoci sprzeday hurtowej zalicza si rwnie warto sprzeday zrealizowanej na zasadzie bezporedniej patnoci lub kontraktu (agenci, aukcjonerzy), jak rwnie warto sprzeday zrealizowanej przez tranzyt rozliczany, polegajcy na przekazywaniu towarw bezporednio od dostawcy do odbiorcy zpominiciem magazynw, ktre t dostaw realizuj. 130. Wskanik cen towarw iusug konsumpcyjnych obliczany jest woparciu owyniki: badania cen towarw iusug konsumpcyjnych na rynku detalicznym, badania budetw gospodarstw domowych, dostarczajcego danych oprzecitnych wydatkach na towary iusugi konsumpcyjne; dane te wykorzystywane s do opracowania systemu wag. Przy obliczaniu wskanika cen towarw iusug konsumpcyjnych stosowana jest Klasyfikacja Spoycia Indywidualnego wedug Celu, zaadaptowana na potrzeby Zharmonizowanych Wskanikw Cen Konsumpcyjnych (COICOP/HICP). Wskanik cen reprezentanta w rejonie badania cen wynika zodniesienia jego redniej ceny miesicznej do redniej ceny rocznej zroku poprzedniego. Oglnopolski wskanik cen reprezentanta objtego notowaniami obliczany jest jako rednia geometryczna wskanikw cen ze wszystkich rejonw. Na podstawie wskanikw cen reprezentantw objtych badaniem cen wdanej grupie, stosujc redni geometryczn, opracowuje si wskaniki cen grup towarw iusug konsumpcyjnych na najniszym szczeblu agregacji systemu wag. Wykorzystuje si je nastpnie, przy zastosowaniu systemu wag, do obliczania wskanikw wyszych szczebli agregacji, a do wskanika cen towarw iusug konsumpcyjnych ogem. Wskanik cen obliczany jest wedug formuy Laspeyresa, przy zastosowaniu wag zroku poprzedzajcego rok badany.
131. Na wydatki budetw jednostek samorzdu terytorialnego skadaj si m.in.: 1. Dotacje, wtym dotacje dla jednostek organizacyjno-prawnych dziaajcych w budetach jednostek samorzdu terytorialnego, tj. zakadw budetowych, gospodarstw pomocniczych, rodkw specjalnych ifunduszy celowych. 2. wiadczenia na rzecz osb fizycznych. 3. Wydatki biece jednostek budetowych, wtym: wynagrodzenia, skadki na ubezpieczenia spoeczne iFundusz Pracy, zakup materiaw iusug. 4. Wydatki majtkowe, wtym inwestycyjne. 132. Przez podmioty gospodarki narodowej rozumie si jednostki prawne, tj. osoby prawne, jednostki organizacyjne nie majc osobowoci prawnej oraz osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz. 133. W krajowym rejestrze urzdowym podmiotw gospodarki narodowej REGON podstawowym podziaem podmiotw gospodarki narodowej jest podzia wedug sektorw wasnoci na: sektor publiczny isektor prywatny. Sektor publiczny grupuje wasno pastwow (Skarbu Pastwa i pastwowych osb prawnych), wasno jednostek samorzdu terytorialnego oraz wasno mieszan z przewag kapitau (mienia) podmiotw sektora publicznego. Sektor prywatny grupuje wasno prywatn krajow (osb fizycznych i pozostaych jednostek prywatnych), wasno zagraniczn (osb zagranicznych) oraz wasno mieszan z przewag kapitau (mienia) podmiotw sektora prywatnego i brakiem przewagi sektorowej w kapitale (mieniu) podmiotu. 134. Wyrnia si trzy sektory ekonomiczne, na ktre skadaj si nastpujce sekcje PKD: 3. sektor rolniczy: Rolnictwo, owiectwo i lenictwo (A), Rybactwo (B); 4. przemysowy: Grnictwo (C), Przetwrstwo przemysowe (D), Wytwarzanie izaopatrywanie wenergi elektryczn, gaz iwod (E), Budownictwo (F); 5. usugowy pozostae sekcje PKD; wtym: usugi rynkowe: Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdw samochodw, motocykli oraz artykuw uytku osobistego idomowego (G), Hotele irestauracje (H), Transport, gospodarka magazynowa iczno (I), Porednictwo finansowe (J), Obsuga nieruchomoci, wynajem iusugi zwizane zprowadzeniem dziaalnoci gospodarczej (K), Dziaalno usugowa, komunalna, spoeczna iindywidualna, pozostaa (O); usugi nierynkowe: Administracja publiczna iobrona narodowa; obowizkowe ubezpieczenie spoeczne ipowszechne ubezpieczenie zdrowotne (L), Edukacja (M), Ochrona zdrowia ipomoc spoeczna (N). 135. Spka handlowa spka dziaajca woparciu oprzepisy Kodeksu spek handlowych. Spki handlowe dziel si na osobowe (jawne, komandytowe, partnerskie, komandytowo-akcyjne) i kapitaowe (akcyjne, z ograniczon odpowiedzialnoci). Dla spek osobowych istotny jest skad osobowy okrelony wumowie, dla spek kapitaowych okrelony wumowie kapita zoony zudziaw.
149
136. Spka cywilna (kod FP=19) najstarsza forma prawna spki, do ktrej wkad moe by wniesiony wpostaci wasnoci rzeczy lub innego prawa lub wiadczenia usug. WPolsce, dziaalno spek cywilnych normuje kodeks cywilny. 137. Przedsibiorstwo pastwowe (kod FP=24) przedsibiorstwo utworzone przez organ zaoycielski, ktrym jest odpowiednio minister lub wojewoda. Jest wpisane do rejestru przedsibiorcw wKrajowym Rejestrze Sdowym. Wpis przedsibiorstwa do tego rejestru nastpuje po zatwierdzeniu przez sd statutu przedsibiorstwa i jest rwnoznaczny z nadaniem mu osobowoci prawnej. Podstaw prawn dziaania przedsibiorstwa pastwowego jest ustawa zdnia 25 wrzenia 1981 r. oprzedsibiorstwach pastwowych, lub odrbna ustawa nadajca konkretnemu przedsibiorstwu pastwowemu osobowo prawn. 138. Spdzielnia (kod FP=40) osoba prawna bdca dobrowolnym zrzeszeniem osb fizycznych, ktre w interesie swoich czonkw prowadzi wspln dziaalno gospodarcz na podstawie ustawy Prawo spdzielcze oraz zarejestrowanego statutu. 139. Fundacja (kod FP=48) osoba prawna ustanowiona przez fundatora (osoby fizyczne niezalenie od obywatelstwa lub prawne niezalenie od siedziby) dla realizacji zgodnych zpodstawowym interesem RP celw spoecznych lub gospodarczo uytecznych, wszczeglnoci takich jak: ochrona zdrowia, rozwj gospodarki inauki, owiata iwychowanie, kultura isztuka, ochrona rodowiska izabytkw. Siedziba fundacji powinna znajdowa si na terytorium RP. 140. Stowarzyszenie (kod FP=55) osoba prawna bdca dobrowolnym samorzdnym trwaym zrzeszeniem obywateli, majcym cele niezarobkowe, umoliwiajcym czonkom prawo do czynnego uczestniczenia wyciu publicznym oraz realizacj indywidualnych zainteresowa. Stowarzyszenie okrela samorzdnie swoje cele, programy dziaania istruktury organizacyjne, atake uchwala akty wewntrzne dotyczce jego dziaania; opiera swoj dziaalno na pracy spoecznej czonkw, a do prowadzenia swych spraw moe zatrudnia pracownikw. 141. Spka (akcyjna, z o.o.) z udziaem kapitau zagranicznych to spka prawa handlowego, wktrej przynajmniej jedna akcja (udzia) naley do osoby fizycznej zagranicznej lub zagranicznej osoby prawnej. 142. Osoba fizyczna to osoba, ktrej dziaalno jest wpisana do ewidencji dziaalnoci gospodarczej iinna osoba prowadzca dziaalno na wasny rachunek wcelu osignicia zysku oraz osoba prowadzca indywidualne gospodarstwo rolne. Osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz jako wsplnicy spki cywilnej nie podlegaj odrbnej rejestracji wkrajowym rejestrze urzdowym podmiotw gospodarki narodowej REGON. 143. Nakady inwestycyjne to nakady finansowe lub rzeczowe, ktrych celem jest stworzenie nowych rodkw trwaych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja lub modernizacja) istniejcych obiektw majtku trwaego, atake nakady na tzw. pierwsze wyposaenie. Nakady dziel si na nakady na rodki trwae oraz pozostae nakady.
144. Dziaalno badawcza irozwojowa (badania ieksperymentalne prace rozwojowe, wskrcie B+R) s to systematycznie prowadzone prace twrcze, podjte dla zwikszenia zasobu wiedzy, wtym wiedzy oczowieku, kulturze ispoeczestwie, jak rwnie dla znalezienia nowych zastosowa dla tej wiedzy. Obejmuje ona badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe. Informacje dotyczce dziaalnoci badawczej i rozwojowej obejmuj nastpujce grupy jednostek: jednostki naukowe ibadawczo-rozwojowe (tj. jednostki, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest prowadzenie prac badawczo-rozwojowych): placwki naukowe Polskiej Akademii Nauk, jednostki badawczo-rozwojowe, tj. jednostki pastwowe, dziaajce na podstawie ustawy zdnia 25 VII 1985 r. ojednostkach badawczo-rozwojowych (jednolity tekst Dz. U. 2001 Nr 33, poz. 388, zpniejszymi zmianami), inne, tj. jednostki prywatne, zaklasyfikowane wedug PKD do dziau 73 Dziaalno badawczo-rozwojowa; jednostki obsugi nauki (biblioteki naukowe, archiwa naukowe, stowarzyszenia naukowe iinne jednostki obsugi nauki); jednostki rozwojowe, tj. podmioty gospodarcze, przede wszystkim przedsibiorstwa przemysowe, posiadajce na og wasne zaplecze badawczo-rozwojowe (laboratoria, biura konstrukcyjne, zakady rozwoju techniki itp.), prowadzce dziaalno B+R, gwnie ocharakterze prac rozwojowych, obok swojej podstawowej dziaalnoci; szkoy wysze; pozostae jednostki m.in. szpitale prowadzce prace badawczo-rozwojowe obok swojej podstawowej dziaalnoci, zwyjtkiem klinik akademii medycznych (uniwersytetw) i Centrum Medycznego Ksztacenia Podyplomowego, ujtych wkategorii szkoy wysze oraz szpitali posiadajcych status instytutw naukowo-badawczych, ujtych wkategorii jednostki badawczorozwojowe. 145. Dane dotyczce zatrudnienia w dziaalnoci badawczej i rozwojowej obejmuj wycznie pracownikw bezporednio z ni zwizanych, powicajcych na t dziaalno co najmniej 10% nominalnego czasu pracy. 146. Nakady na dziaalno badawczo-rozwojow obejmuj nakady biece poniesione na badania podstawowe, stosowane iprace rozwojowe oraz nakady inwestycyjne na rodki trwae zwizane zdziaalnoci B+R, niezalenie od rda pochodzenia rodkw finansowych. 147. Nakady wewntrzne s to nakady poniesione wroku sprawozdawczym na prace B+R wykonane wjednostce sprawozdawczej, niezalenie od rda pochodzenia rodkw. Obejmuj zarwno nakady biece, jak inakady inwestycyjne na rodki trwae zwizane zdziaalnoci B+R, lecz nie obejmuj amortyzacji tych rodkw. Nakady wewntrzne na dziaalno B+R badane s wedug kategorii kosztw oraz wedug rde finansowania, czyli rde pochodzenia rodkw przeznaczanych na t dziaalno przez jednostki j wykonujce. 148. Nakady zewntrzne na prace B+R s nabyte od innych wykonawcw (podwykonawcw) krajowych izagranicznych, cznie ze skadkami iinnymi rodkami wczci dotyczcej dziaalnoci B+R przekazywanymi na rzecz midzynarodowych organizacji
150
istowarzysze naukowych, takich jak np. CERN, ESA czy Zjednoczony Instytut Bada Jdrowych. 149. Nakady biece na dziaalno B+R s to nakady osobowe, atake koszty zuycia materiaw, przedmiotw nietrwaych i energii, koszty usug obcych (innych ni B+R) obejmujce: obrbk obc, usugi transportowe, remontowe, bankowe, pocztowe, telekomunikacyjne, informatyczne, wydawnicze, komunalne itp., koszty podry subowych oraz pozostae koszty biece obejmujce wszczeglnoci podatki iopaty obciajce koszty dziaalnoci i zyski, ubezpieczenia majtkowe i ekwiwalenty na rzecz pracownikw wczci, wktrej dotycz dziaalnoci B+R. Nakady biece ogem nie obejmuj amortyzacji rodkw trwaych, atake podatku VAT. 150. Nakady inwestycyjne na rodki trwae zwizane zdziaalnoci B+R podaje si cznie zkosztami zakupu lub wytworzenia aparatury naukowo-badawczej (do 2001 r. zwanej specjaln), niezbdnej do wykonania okrelonych prac B+R ispeniajcej kryteria zaliczania do rodkw trwaych, lecz zgodnie z obowizujcymi przepisami do czasu zakoczenia tych prac nieujtej wewidencji rodkw trwaych; do 2002 r. koszty te ujmowane byy wnakadach biecych na dziaalno badawcz irozwojow. 151. Nakady na dziaalno innowacyjn obejmuj nakady na: prace badawcze irozwojowe (B+R) wykonane przez wasne zaplecze badawcze przedsibiorstw, jak rwnie nabyte od innych jednostek, zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji ipraw (patenty, wynalazki nieopatentowane, licencje, ujawnienia know-how, znaki towarowe itp.), nakady inwestycyjne na rodki trwae niezbdne do wprowadzenia innowacji (maszyny iurzdzenia techniczne oraz budynki, budowle igrunty), prace wdroeniowe poprzedzajce uruchomienie produkcji na skal przemysow, szkolenie personelu zwizane z dziaalnoci innowacyjn oraz marketing dotyczcy nowych iistotnie ulepszonych produktw. 152. rodki automatyzacji procesw produkcyjnych s to urzdzenia (lub zestawy maszyn i urzdze) wykonujce okrelone czynnoci bez udziau czowieka, stosowane wcelu samoczynnego sterowania, regulowania urzdze technicznych oraz kontrolowania przebiegu procesw technologicznych. rodowisko iwykorzystanie energii ze rde odnawialnych 153. Klasy bonitacyjne uytkw rolnych okrelaj jako uytku rolnego pod wzgldem jego przydatnoci do produkcji rolniczej. Klasa I okrela najwysz warto rolnicz, a klasa VI najnisz. Grunty orne oraz pastwiska zaliczone do klasy VI zodpowiednim symbolem RZ (grunty orne) lub PsZ (pastwiska) s to grunty, ktre ze wzgldu na nisk jako zostay uznane wtoku gleboznawczej klasyfikacji gruntw za nieprzydatne do uprawy i przeznaczone do zalesienia. 154. Powierzchnia lasw to grunty o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryte rolinnoci len (uprawami lenymi) lub przejciowo jej pozbawione (zrby, halizny, pazowiny, plantacje choinek ikrzeww oraz poletka owieckie). S to grunty przeznaczone do produkcji lenej lub stanowice rezerwaty przyrody,
wchodzce w skad parkw narodowych lub wpisane do rejestrw zabytkw. 155. Odnowienia sztuczne lasw to uprawy lene zakadane przez siew lub sadzenie wmiejsce drzewostanu usuwanego lub usunitego. 156. Zalesienia to zakadanie upraw lenych na gruntach pozostajcych dotychczas poza upraw len tj. na gruntach nielenych. Do zalesie gruntw nielenych zaliczamy zalesienia na gruntach rolnych nieprzydatnych produkcji rolnej, nieuytkach oraz innych gruntach nadajcych si do zalesienia iokrelonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub decyzji owarunkach zabudowy izagospodarowania terenu. 157. Pozyskiwanie drewna to og czynnoci zwizanych ze ciciem drzewa iuzyskaniem surowca drzewnego zposzczeglnych jego czci (z pnia, korony i karpy) oraz manipulowaniem tego surowca na okrelone sortymenty drzewne. 158. Wskanik lesistoci jest to stosunek powierzchni lasw do cakowitej powierzchni danego obszaru. 159. Obszary chronionego krajobrazu obejmuj tereny chronione ze wzgldu na wyrniajcy si krajobraz o zrnicowanych ekosystemach, wartociowe ze wzgldu na moliwo zaspokajania potrzeb zwizanych zturystyk iwypoczynkiem lub penion funkcj korytarzy ekologicznych. 160. Parki narodowe obejmuj obszary wyrniajce si szczeglnymi wartociami przyrodniczymi, naukowymi, spoecznymi, kulturowymi iedukacyjnymi, opowierzchni nie mniejszej ni 1000 ha, na ktrych ochronie podlega caa przyroda oraz walory krajobrazowe. Parki narodowe tworzy si wcelu: zachowania rnorodnoci biologicznej, zasobw, tworw iskadnikw przyrody nieoywionej i walorw krajobrazowych, przywrcenia waciwego stanu zasobw iskadnikw przyrody oraz odtworzenia znieksztaconych siedlisk zwierzt lub siedlisk grzybw. 161. Parki krajobrazowe obejmuj obszary chronione ze wzgldu na wartoci przyrodnicze, historyczne ikulturowe oraz walory krajobrazowe wcelu zachowania oraz popularyzacji tych wartoci wwarunkach zrwnowaonego rozwoju. 162. Rezerwat przyrody to obszar obejmujcy zachowane wstanie naturalnym lub mao zmienionym ekosystemy, wtym siedliska przyrodnicze, atake okrelone gatunki rolin izwierzt, elementy przyrody nieoywionej majce istotn warto ze wzgldw naukowych, przyrodniczych, kulturowych bd krajobrazowych. 163. Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody ywej inieoywionej lub ich skupienia oszczeglnej wartoci naukowej, kulturowej, historyczno-pamitkowej ikrajobrazowej oraz odznaczajce si indywidualnymi cechami, wyrniajcymi je wrd innych tworw, w szczeglnoci sdziwe i okazaych rozmiarw drzewa ikrzewy gatunkw rodzimych lub obcych, rda, wodospady, wywierzyska, skaki, jary, gazy narzutowe, jaskinie.
151
164. Podstawow funkcj wydzielania obszarw o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) jest wsparcie gospodarstw na terenach zagroonych wyludnianiem oraz zapobieganie degradacji krajobrazu w wyniku odogowania gruntw najsabszych. Dziaanie ONW bdzie wdraane wramach Programu Operacyjnego Rozwj Obszarw Wiejskich (PO ROW) na lata 2007-2013 opracowywanego zgodnie zprzepisami Rozporzdzenia Rady (WE) nr 1698/2005 zdnia 20 wrzenia 2005 r. wsprawie wsparcia rozwoju obszarw wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich (Dz. U. UE L 277 z21.10.2005). 165. Sie obszarw Natura 2000 to spjna funkcjonalnie europejska sie ekologiczna, tworzona wcelu zachowania rodzajw siedlisk przyrodniczych oraz gatunkw wanych dla Wsplnoty Europejskiej. Obowizek podjcia takich dziaa wynika z postanowie Konwencji o rnorodnoci biologicznej (tzw. Konwencja zRio, sporzdzona wRio de Janeiro w1992 r.). Podstaw prawn tworzenia sieci Natura 2000 s dwa akty prawne: Dyrektywa wsprawie ochrony dzikich ptakw, zwana Dyrektyw Ptasi (Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 roku) oraz Dyrektywa wsprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny iflory, zwana Dyrektyw Siedliskow (92/43/EWG z21 maja 1992 roku). Przewiduj one stworzenie systemu obszarw poczonych korytarzami ekologicznymi, czyli fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi wsposb umoliwiajcy migracj, rozprzestrzenianie i wymian puli genetycznej gatunkw. Zadaniem sieci jest utrzymanie rnorodnoci biologicznej przez ochron nie tylko najcenniejszych i najrzadszych elementw przyrody, ale te najbardziej typowych, wci jeszcze powszechnych ukadw przyrodniczych charakterystycznych dla regionw biogeograficznych (np. alpejskiego, atlantyckiego, kontynentalnego). Jej tworzenie jest obowizkiem kadego kraju czonkowskiego UE awybr sposobu ochrony poszczeglnych elementw sieci pozostawia si danemu pastwu. Sie obszarw Natura 2000 obejmuje: Obszary specjalnej ochrony ptakw (OSO) to obszary wyznaczane, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko wystpujcych ptakw jednego lub wielu gatunkw, wktrych granicach ptaki maj korzystne warunki bytowania w cigu caego ycia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) to obszary wyznaczane, zgodnie zprzepisami prawa Unii Europejskiej, wcelu trwaej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagroonych wyginiciem gatunkw rolin lub zwierzt lub wcelu odtworzenia waciwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub waciwego stanu ochrony tych gatunkw. 166. Mechaniczne oczyszczalnie ciekw to zesp urzdze sucych do usuwania ze ciekw zanieczyszcze nierozpuszczalnych, tj. cia staych, zawiesin oraz tuszczw iolejw. 167. Biologiczne oczyszczanie ciekw nastpuje w procesie mineralizacji przez drobnoustroje wrodowisku wodnym wsposb naturalny (np. przez rolnicze wykorzystanie ciekw, zraszanie pl, stawy rybne) lub wurzdzeniach sztucznych (zoa biologiczne, osad czynny) ipolega na usuwaniu ze ciekw zanieczyszcze organicznych oraz zwizkw biogennych irefrakcyjnych.
168. Oczyszczalnia ciekw z podwyszonym usuwaniem biogenw to zesp obiektw owysokoefektywnych technologiach oczyszczania (gwnie biologicznych, a take chemicznych) umoliwiajcych zwikszon redukcj azotu ifosforu. 169. cieki przemysowe to cieki odprowadzane z terenw, na ktrych prowadzi si dziaalno handlow lub przemysow albo skadow, nie bdce ciekami bytowymi lub wodami opadowymi. W statystyce do ciekw przemysowych zalicza si rwnie wody chodnicze, zanieczyszczone wody z odwadniania zakadw grniczych oraz obiektw budowlanych, zanieczyszczone wody opadowe oraz cieki socjalno-bytowe towarzyszce procesom produkcyjnym. Dane ociekach przemysowych dotycz ciekw odprowadzonych z jednostek, ktre wedug Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci zostay ujte wPrzemyle obejmujcym sekcje Grnictwo, Przetwrstwo przemysowe oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz i wod, jak rwnie w pozostaych sekcjach, ktrych udzia wiloci odprowadzanych ciekw jest niewielki. 170. cieki komunalne to cieki bytowe lub mieszanina ciekw bytowych ze ciekami przemysowymi, lub mieszanina ciekw bytowych zwodami opadowymi, lub mieszanina ciekw bytowych ze ciekami przemysowymi i wodami opadowymi. Dane o ciekach komunalnych obejmuj cieki odprowadzone sieci kanalizacyjn przez jednostki bdce wgestii przedsibiorstw izakadw wodocigowo-kanalizacyjnych, dla ktrych organem zaoycielskim jest wojewoda (lub bdcych pod zarzdem samorzdw terytorialnych) oraz od 1994 r. wszystkich jednostek nadzorujcych prac zbiorowego odprowadzania ciekw poprzez sie kanalizacyjn (w tym rwnie spdzielni mieszkaniowych, spek wodnych, zakadw usug wodnych, zakadw pracy itd.). cieki te przed odprowadzeniem do odbiornika powinny by wcaoci poddane procesom oczyszczania, std wstatystyce zostay ujte jako cieki wymagajce oczyszczania. Dane te nie obejmuj wd opadowych iinfiltracyjnych odprowadzanych sieci kanalizacyjn 171. cieki oczyszczone to cieki poddane procesowi dostosowania do standardw rodowiskowych lub innych norm jakoci. Wyrnia si trzy metody oczyszczania: mechaniczne, biologiczne iopodwyszonym stopniu oczyszczania (wtym chemiczne). Dla celw obliczenia oglnej iloci oczyszczonych ciekw wykazuje si jedynie ilo, ktra bya poddana najwyszemu z wymienionych stopni oczyszczania. Tak wic cieki oczyszczane mechanicznie, jak rwnie biologicznie powinny by wykazywane jako cieki oczyszczone biologicznie a cieki oczyszczane wszystkimi metodami powinny by wykazywane jako oczyszczone metod opodwyszonym stopniu oczyszczania. 172. cieki oczyszczane mechanicznie to cieki poddane procesowi oczyszczania woczyszczalniach mechanicznych przy uyciu krat, sit, piaskownikw, odtuszczaczy iosadnikw. Mechaniczne oczyszczanie ciekw polega na usuwaniu jedynie zanieczyszcze nierozpuszczalnych, tj. cia staych izawiesin atwoopadajcych oraz tuszczw iolejw. 173. cieki oczyszczane chemicznie to cieki poddane procesowi oczyszczania przy zastosowaniu metod chemicznych, takich jak koagulacja, sorpcja na wglu aktywnym iinnych, powodujcych wytrcanie niektrych zwizkw rozpuszczalnych lub neutralizacj ciekw.
152
174. cieki oczyszczane biologicznie to cieki poddane procesowi usuwania zanieczyszcze przy wykorzystaniu specyficznej mikroflory imikrofauny. 175. cieki oczyszczane z podwyszonym usuwaniem biogenw to cieki oczyszczane zzastosowaniem technologii umoliwiajcych wysoko efektywne usuwanie azotu, fosforu lub fosforu i azotu cznie (metody biologiczne z ewentualnie chemicznym strcaniem fosforu). 176. cieki nieoczyszczane to cieki nie poddane adnemu procesowi oczyszczania i odprowadzone do odbiornika w postaci wytworzonej. 177. Odpady wytworzone to ilo odpadw powstaych wwyniku prowadzonej dziaalnoci lub bytowania. 178. Odpady unieszkodliwione to odpady poddane procesom przeksztace biologicznych, fizycznych lub chemicznych wcelu doprowadzenia ich do stanu, ktry nie stwarza zagroenia dla ycia izdrowia ludzi oraz dla rodowiska. Do odpadw unieszkodliwionych zaliczane s odpady kompostowane, poddane obrbce termicznej w spalarniach oraz deponowane na skadowiskach kontrolowanych. 179. Odpady skadowane to odpady usunite na skadowiska (wysypiska, hady, stawy osadowe) wasne lub innych zakadw. Odpady te mog by skadowane na skadowiskach odpadw niebezpiecznych, skadowiskach odpadw obojtnych lub innych ni niebezpieczne iobojtne. 180. Informacje ordach iwielkoci emisji przemysowych zanieczyszcze powietrza dotycz jednostek organizacyjnych ustalonych przez Ministra Ochrony rodowiska iZasobw Naturalnych na podstawie okrelonej wysokoci opat wniesionych w1986 r. za roczn emisj substancji zanieczyszczajcych powietrze wedug stawek okrelonych wrozporzdzeniu Rady Ministrw zdnia 13 I1986 r. wsprawie opat za gospodarcze korzystanie ze rodowiska iwprowadzanie wnim zmian (Dz. U. Nr 7, poz. 40, zpniejszymi zmianami). Ustalona zbiorowo badanych jednostek utrzymywana corocznie, co wzasadzie zapewnia porwnywalno, moe by powikszona jedynie onowo uruchomione lub rozbudowane zakady owysokiej skali progowej emisji zanieczyszcze. Dane o emisji pyw dotycz: pyw ze spalania paliw, cementowo-wapienniczych i materiaw ogniotrwaych, krzemowych, nawozw sztucznych, wglowo-grafitowych, sadzy oraz innych rodzajw zanieczyszcze pyowych. Dane oemisji gazw dotycz: dwutlenku siarki, tlenku wgla, tlenkw azotu, wglowodorw oraz innych rodzajw zanieczyszcze gazowych (bez dwutlenku wgla). Dane oemisji pyw igazw obejmuj emisj zorganizowan oraz niezorganizowan (wykazan przez wikszo jednostek sprawozdawczych) wzasadzie okrelon tylko zprocesw technologicznych. 181. Dane dotyczce instalacji wykorzystujcych odnawialne rda energii wzakresie elektrowni wodnych pochodz zAgencji
Rynku Energii, wzakresie elektrowni wiatrowych, wodnych, elektrowni na biogaz i na biomas z Urzdu Regulacji Energetyki (URE) oraz w zakresie kolektorw sonecznych i systemw fotowoltaicznych zInstytutu Energetyki Odnawialnej (IEO). 182. Energia soneczna jest to energia promieniowania sonecznego przetworzona na ciepo lub na energi elektryczn. Energia soneczna jest wykorzystywana poprzez zastosowanie: paskich, tubowo-prniowych i innego typu kolektorw sonecznych (cieczowych lub powietrznych) do podgrzewania ciepej wody uytkowej, wody wbasenach kpielowych, ogrzewania pomieszcze, w procesach suszarniczych, w procesach chemicznych; ogniw fotowoltaicznych do bezporedniego wytwarzania energii elektrycznej; elektrowni sonecznych do wytwarzania energii elektrycznej. Energia soneczna wykorzystywana wsystemach biernego ogrzewania (poprzez system zyskw bezporednich przez okna, poprzez przybudowan szklarni i inne), chodzenia i owietlenia pomieszcze nie jest uwzgldniana w sprawozdawczoci statystycznej. 183. Energia geotermalna jest to ciepo uzyskiwane z wntrza ziemi w postaci gorcej wody lub pary wodnej. Energia geotermalna jest uytkowana bezporednio jako ciepo grzewcze dla potrzeb komunalnych oraz wprocesach produkcyjnych wrolnictwie, atake do wytwarzania energii elektrycznej (przy wykorzystaniu pary suchej albo solanki owysokiej entalpii). 184. Energia wody (potencjalna i kinetyczna) jest okrelana przez wielko energii elektrycznej wytwarzanej welektrowniach wodnych. Do energii odnawialnej zalicza si jedynie produkcj energii elektrycznej w elektrowniach na dopywie naturalnym (przepywowych). 185. Energia wiatru jest to energia kinetyczna wiatru wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej w turbinach wiatrowych. Podobnie jak wprzypadku elektrowni wodnych, potencja elektrowni wiatrowych jest okrelany przez moliwoci generowania przez nie energii elektrycznej. 186. Biomasa staa jest to organiczny, niekopalny surowiec pochodzenia rolinnego, ktry jest wykorzystywany jako paliwo do wytwarzania ciepa lub generowania energii elektrycznej. Podstawowym paliwem staym zbiomasy jest drewno opaowe (biomasa lena) wystpujce wpostaci polan, okrglakw, zrbkw, brykietw, peletw, oraz odpady zlenictwa, przemysu drzewnego ipapierniczego, tj. gazie, erdzie, przecinki, krzewy, chrust, karpy, kora, trociny, ug czarny (powarzelny). Odrbn grup stanowi paliwa zbiomasy rolniczej pochodzce zupraw energetycznych (drzewa szybko rosnce, byliny dwulicienne, trawy wieloletnie, zboa uprawiane wcelach energetycznych) oraz pozostaoci organiczne zrolnictwa iogrodnictwa (np. soma, odchody zwierzce, odpady zprodukcji ogrodniczej). Nowoczesne rolnictwo iprzetwrstwo rolno-spoywcze 187. Za gospodarstwo rolne uwaa si grunty rolne wraz zgrun-
153
tami lenymi, budynkami lub ich czciami, urzdzeniami iinwentarzem, jeeli stanowi lub mog stanowi zorganizowan cao gospodarcz oraz prawami iobowizkami zwizanymi zprowadzeniem gospodarstwa rolnego. 188. Gospodarstwa prowadzce dziaalno rolnicz to gospodarstwo prowadzce dziaalno zwizan z upraw rolin oraz chowem ihodowl zwierzt lub dziaalno usugow zwizan zrolnictwem zwykorzystaniem wasnego sprztu. 189. Za dziaalno rolnicz uwaa si prac na rachunek wasny bezporednio zwizan z prowadzeniem produkcji rolniczej (rolinnej i zwierzcej) i prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Do dziaalnoci rolniczej zaliczono dziaalno zwizan zupraw rolin, ktra obejmuje: wszystkie uprawy rolne, warzywnictwo iogrodnictwo, szkkarstwo, hodowl inasiennictwo rolin rolniczych iogrodniczych, dziaalno zwizan zchowem ihodowl zwierzt (byda, trzody chlewnej, owiec, kz, koni, drobiu, krlikw, zwierzt ownych utrzymywanych na rze, pszcz) iprodukcj surowych nieprzetworzonych produktw zwierzcych (np. mleka, jaj konsumpcyjnych iwylgowych, weny, miodu) oraz dziaalno polegajc na utrzymaniu gruntw ju niewykorzystywanych do celw produkcyjnych wedug zasad dobrej kultury rolnej przy zachowaniu wymogw ochrony rodowiska (zgodnie z normami). Do dziaalnoci rolniczej nie zaliczono chowu ihodowli zwierzt futerkowych (nie dotyczy krlikw) oraz innych zwierzt poza ww. gospodarskimi. Chw ihodowl tych zwierzt ujto wdziaalnoci innej ni rolnicza. 190. Za dziaalno gospodarcz inn ni dziaalno rolnicza prowadzon wgospodarstwie przyjto tylko tak dziaalno gospodarcz, ktra jest bezporednio zwizana z gospodarstwem rolnym, tj. wykorzystuje jego zasoby (si robocz, ziemi, teren, budynki, park maszynowy, itp.). Nie wlicza si tu dziaalnoci innej ni rolnicza, jeeli z zasobw gospodarstwa do jej prowadzenia wykorzystywana jest tylko iwycznie sia robocza. 191. Za osob kierujc gospodarstwem rolnym uwaa si osob fizyczn upowanion przez waciciela/uytkownika gospodarstwa rolnego do podejmowania decyzji bezporednio zwizanych z procesami produkcyjnymi, nadzorowania ich lub wykonywania. Kierujcy jest na og, cho nie zawsze, t sam osob co uytkownik. 192. Do grupy zb podstawowych zmieszankami zboowymi zalicza si powierzchni zb podstawowych (pszenicy, yta, jczmienia, owsa ipszenyta) oraz powierzchni zasieww mieszanek zboowych ozimych ijarych. 193. Standardowa nadwyka bezporednia (ang. SGM Standard Gross Margin) z okrelonej dziaalnoci rolniczej to roczna warto produkcji uzyskana z1 hektara uprawy lub od jednego zwierzcia pomniejszona o koszty bezporednie poniesione na wytworzenie tej produkcji po uwzgldnieniu redniej ztrzech lat. 194. Wielko ekonomiczna gospodarstwa rolnego jest to suma standardowych nadwyek bezporednich wszystkich dziaalnoci prowadzonych wtym gospodarstwie. Wielko ekonomiczna wyraona jest wEuropejskich Jednostkach Wielkoci (ang. European Size
Unit ESU). Warto 1 ESU jest ustalana przez Komisj Europejsk. Warto ta od 1984 r. wynosi 1200 euro. Gospodarstwa rolne klasyfikuje si wedug wielkoci ekonomicznej wdziesiciu klasach:
Klasa wielkoci ekonomicznej I II III IV V VI VII VIII IX X Wielkoci wESU <2 2-4 4-6 6-8 8-12 12-16 16-40 40-100 100-250 250
195. Za dochd cakowity gospodarstwa domowego uwaa si czne dochody wszystkich osb zamieszkaych wsplnie zuytkownikiem gospodarstwa rolnego i utrzymujcych si razem z nim, tj. z tytuu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej: rolniczej i pozarolniczej (rwnie tej niezwizanej z gospodarstwem rolnym) oraz ztytuu: pracy najemnej, pobierania emerytur irent, zasiku zpomocy spoecznej, zasiku wychowawczego, alimentw, stypendiw, posiadania lokat kapitaowych, uzyskiwania pomocy zagranicznej, wygranych wgrach liczbowych iloteriach itp. 196. Do oglnej powierzchni gruntw gospodarstwa zaliczono wszystkie bez wyjtku grunty wchodzce wskad gospodarstwa, awic uytki rolne, atake wszystkie zwizane znimi grunty uytkowane nierolniczo, jak lasy igrunty lene oraz pozostae grunty niezalenie od tytuu wadania (wasne, dzierawione na zasadzie umowy ibezumownie, uytkowane zinnego tytuu). Od 2007 r., zgodnie z metodologi Eurostatu, dokonano dodatkowego podziau uytkw rolnych na: uytki rolne utrzymywane w dobrej kulturze rolnej zgodnie z normami (w skad uytkw rolnych w dobrej kulturze rolnej wchodz: grunty orne, ogrody przydomowe, ki i pastwiska trwae oraz uprawy trwae, wtym sady); uytki rolne pozostae (bez podziau na rodzaje), tj. uytki rolne obecnie nie uytkowane i niebdce w dobrej kulturze rolnej (uprzednio uytkowane jako tereny rolnicze, aobecnie ze wzgldw ekonomicznych, spoecznych iinnych nie wykorzystywane ju rolniczo, ale wrazie zmiany decyzji mona je przywrci do produkcji rolniczej przy wykorzystaniu zasobw gospodarstwa). 197. Do gruntw ornych zalicza si grunty wuprawie, tj. pod zasiewami oraz grunty ugorowane. Zalicza si tu tylko grunty orne utrzymywane wdobrej kulturze rolnej. 198. Do gruntw ornych pod zasiewami zalicza si grunty zasiane lub zasadzone ziemiopodami rolnymi lub ogrodniczymi (bez powierzchni ogrodw przydomowych, szkek drzew ikrzeww ozdobnych, szkek drzew lenych do celw handlowych, plantacji wikliny, powierzchni drzew ikrzeww owocowych rosncych poza plantacjami, powierzchni upraw trwaych pod osonami oraz bez powierzchni innych upraw trwaych niewymienionych wczeniej, atake bez powierzchni upraw przeznaczonych na przyoranie).
154
199. Do gruntw ugorowanych zalicza si powierzchnie gruntw ornych nie wykorzystywane do celw produkcyjnych, ale utrzymywane wedug zasad dobrej kultury rolnej oraz powierzchni upraw przeznaczonych na przyoranie (nawozy zielone). 200. Do sadw zalicza si grunty opowierzchni nie mniejszej ni 10 arw, zasadzone drzewami ikrzewami owocowymi oraz szkki drzew ikrzeww owocowych utrzymywane wdobrej kulturze rolnej. 201. Uytki rolne pozostae to grunty wykorzystywane wczeniej jako grunty orne, ki ipastwiska trwae, ogrody przydomowe oraz uprawy trwae, a obecnie niebdce w dobrej kulturze rolnej. 202. Do k ipastwisk trwaych zalicza si grunty pokryte trwale trawami (nie zalicza si gruntw ornych obsianych trawami wramach podozmianu). ki trwae s to grunty pokryte trwale trawami, z zasady koszone, a w rejonach grskich rwnie powierzchnia koszonych hal ipoonin. Pastwiska trwae s to grunty pokryte trwale trawami, ktre zzasady nie s koszone, lecz wypasane, a w rejonach grskich rwnie powierzchnia wypasanych hal ipoonin. Zalicza si tu tylko te ki ipastwiska trwae, ktre s utrzymywane wdobrej kulturze rolnej. 203. Do lasw igruntw lenych zalicza si powierzchni pokryt rolinnoci len, powierzchni przejciowo jej pozbawion oraz grunty zwizane z gospodark len. Do powierzchni zalesionej zalicza si grunty pokryte uprawami lenymi, modnikami i drzewostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybko rosncych prowadzonymi na gruntach lenych. Do powierzchni przejciowo pozbawionej drzewostanu zalicza si zrby, halizny, pazowizny i plantacje choinkowe prowadzone na gruntach lenych oraz wylesienia powstae na skutek oddziaywania emisji przemysowych igrnictwa (zalewiska, zapadliska). 204. Do powierzchni pozostaych gruntw wchodzcych w skad gospodarstwa zalicza si grunty bdce pod zabudowaniami, podwrzami, placami, ogrodami ozdobnymi, drogami, powierzchni wd rdldowych, roww melioracyjnych, powierzchni poronit wiklin wstanie naturalnym, powierzchni innych gruntw (torfowiska, wirownie), nieuytkw, powierzchni przeznaczon do rekreacji, atake grunty rolne kiedy uytkowane rolniczo, jeeli wiadomo, e grunty te nie powrc ju do uytkowania rolniczego. Kultura iturystyka 205. Kino to miejsce izesp urzdze technicznych sucych do publicznego wywietlania filmu. 206. Seans filmowy to ciga projekcja filmu dugometraowego znonika wiatoczuego lub magnetycznego wzamierzonym i z gry okrelonym czasie trwania. W przypadku projekcji filmu wieloczciowego, podzielonego na odcinki projekcj kadej czci majcej wasn czowk iokrelon dugo uwaa si za odrbny seans filmowy. Seansem jest rwnie wywietlenie zestawu filmw krtkometraowych (np. poranki dla dzieci). 207. Widzowie isuchacze to ludzie zgromadzeni, przebywajcy
wokrelonym miejscu wcelu ogldania isuchania przedstawienia, koncertu lub seansu filmowego; publiczno. 208. Miejsce na widowni to liczba miejsc numerowanych (zarejestrowanych) wykorzystywanych przez instytucj kultury do staych prezentacji scenicznych (wstaej sali eksploatowanej przez instytucj artystyczn lub wkinie staym do prezentacji filmw). 209. Muzeum to jednostka organizacyjna, nie nastawiona na osiganie zysku, ktrej celem jest sprawowanie opieki nad zabytkami, informowanie owartociach itreciach gromadzonych zbiorw, upowszechnianie podstawowych wartoci historii, nauki i kultury polskiej oraz wiatowej, ksztatowanie wraliwoci poznawczej iestetycznej oraz umoliwianie kontaktu ze zbiorami. 210. Zwiedzajcy to osoba, ktra odwiedzia muzeum, prezentowan odrbnie wystaw muzealn lub inn wystaw, ktrej obecno zarejestrowano na podstawie biletu wstpu lub winny sposb. 211. Wystawa to zorganizowane na czas okrelony iobjte odpowiednim tytuem udostpnianie dla publicznoci (osb zwiedzajcych) zestawu dzie sztuki (eksponatw muzealnych). 212. Biblioteka to jednostka organizacyjna lub jej cz posiadajca uporzdkowany (zinwentaryzowany) zbir ksiek, czasopism iinnych materiaw pimienniczych liczcy co najmniej 300 jednostek inwentarzowych, ktrej gwnymi celami s tworzenie iobsuga zbiorw oraz udostpnianie ich uytkownikom wsposb kontrolowany. 213. Do ksigozbioru bibliotek publicznych zaliczono ksiki ibroszury oraz gazety iczasopisma. 214. Czytelnik to osoba lub organizacja, ktra w cigu roku sprawozdawczego zostaa zarejestrowana wbibliotece (przez dokonanie co najmniej jednego wypoyczenia) wcelu korzystania zdokumentw na miejscu lub poza bibliotek. 215. Dom kultury to instytucja kultury prowadzca wielokierunkow dziaalno spoeczno-kulturaln, mieszczca si w odrbnym, specjalnie wzniesionym lub adaptowanym budynku z sal widowiskowo-kinow, z odpowiednio przystosowanymi pomieszczeniami iurzdzeniami do prowadzenia specjalistycznej dziaalnoci kulturalnej. 216. Orodek kultury to wielofunkcyjna instytucja kultury ocharakterze rodowiskowym, integrujca wok wsplnego programu dziaalno istniejcych w danej miejscowoci (gminie) autonomicznych instytucji kultury (domu kultury, biblioteki, klubu, wietlicy, kina, ognisk artystycznych, galerii sztuki, izby regionalnej, jak rwnie urzdze rekreacyjno-sportowych izakadu usug gastronomicznych; wostatnim okresie orodki kultury skupiy si przede wszystkim na prowadzeniu wasnej dziaalnoci, rezygnujc zprogramowych dziaa koordynacyjnych. 217. wietlica to placwka kulturalna posiadajca z reguy jedno pomieszczenie, niezbdny sprzt iobejmujca swoim zasigiem dziaania mae grupy rodowiska lokalnego. Dziaalno
155
prowadzona jest zasadniczo przez dziaaczy spoecznych przy pomocy kierownika wietlicy. Nie uwaa si za wietlice jednostek, zwyczajowo okrelanych wietlicami, nie prowadzcych dziaalnoci kulturalnej, ktrych pomieszczenia su do innych celw, np. do organizowania narad ikonferencji, kursw zawodowych itp. 218. Obiekt zbiorowego zakwaterowania to zesp pomieszcze (pokoi i innych pomieszcze pomocniczych), zlokalizowanych wjednym lub kilku budynkach, zajtych przez jeden odrbny zakad, wiadczcy usugi: hotelarskie, opiekuczowychowawcze, zdrowotne bd inne, ktre to usugi zwizane s zzamieszkaniem wtakim zakadzie zwykle wikszej liczby osb. 219. Miejsca noclegowe wobiektach turystyki wedug stanu na dzie 31 VII dotycz miejsc zbiorowego caorocznych isezonowych, nie uwzgldniaj miejsc wobiektach przejciowo nieczynnych zpowodu przebudowy, remontu itp. 220. Turyci zagraniczni korzystajcy zturystycznych obiektw zbiorowego zakwaterowania rejestrowani s wedug kraju staego miejsca zamieszkania. Turysta zagraniczny moe by wykazywany wielokrotnie, jeli wczasie jednorazowego pobytu wPolsce korzysta zkilku obiektw noclegowych. 221. Hotel to obiekt hotelarski zlokalizowany gwnie w zabudowie miejskiej, dysponujcy co najmniej 10 pokojami, w tym wikszo miejsc wpokojach jedno- idwuosobowych, wiadczcy szeroki zakres usug zwizanych z pobytem klientw. Kady hotel musi wiadczy usugi gastronomiczne. Wzalenoci od wyposaenia obiektu izakresu wiadczonych usug wyrnia si pi kategorii: najwysza 5 gwiazdek, najnisza 1 gwiazdka. 222. Pokoje gocinne umeblowane pomieszczenia i lokale wmieszkaniach idomach osb fizycznych lub prawnych (zwykluczeniem obiektw zbiorowego zakwaterowania jak hotele, pensjonaty, orodki wczasowe iwypoczynkowe, pola biwakowe iinne), wynajmowane turystom na noclegi za opat. 223. Sektor przedsibiorstw wstatystyce rynku pracy iwynagrodze stanowi podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz wzakresie: lenictwa, wczajc dziaalno usugow, rybowstwa wwodach morskich, grnictwa, przetwrstwa przemysowego, wytwarzania izaopatrywania wenergi elektryczn, gaz, wod, budownictwa, handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdw samochodowych, motocykli oraz artykuw uytku osobistego idomowego, hoteli irestauracji, transportu, gospodarki magazynowej icznoci, obsugi nieruchomoci, wynajmu maszyn iurzdze bez obsugi oraz wypoyczania artykuw uytku osobistego idomowego, informatyki, dziaalnoci gospodarczej pozostaej, odprowadzania ioczyszczania ciekw, dziaalnoci zwizanej zkultur, rekreacj isportem oraz dziaalnoci usugowej pozostaej.
Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw63 224. Dziaalno innowacyjna jest to caoksztat dziaa naukowych, technicznych, organizacyjnych, finansowych i komercyjnych, ktre prowadz lub maj w zamierzeniu prowadzi do wdraania innowacji. Niektre z tych dziaa maj charakter innowacyjny, natomiast inne nie s nowoci, lecz s konieczne do wdraania innowacji. Dziaalno innowacyjna obejmuje take dziaalno badawczo-rozwojow (B+R), ktra nie jest bezporednio zwizana ztworzeniem konkretnej innowacji. 225. Produkty, procesy oraz metody organizacyjne i marketingowe, nie musz by nowoci dla rynku na ktrym funkcjonuje przedsibiorstwo, ale musz by nowoci przynajmniej dla samego przedsibiorstwa. Produkty, procesy i metody nie musz by opracowane przez samo przedsibiorstwo, mog by opracowane przez inne przedsibiorstwo bd przez jednostk oinnym charakterze (np. instytut naukowo-badawczy, orodek badawczorozwojowy, szko wysz, itp.). 226. Innowacja jest to wdroenie nowego lub istotnie ulepszonego produktu (wyrobu, usugi) lub procesu, nowej metody organizacyjnej lub nowej metody marketingowej wpraktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach zotoczeniem. 227. Nowy lub istotnie ulepszony produkt zostaje wdroony, gdy jest wprowadzony na rynek. 228. Nowe procesy, metody organizacyjne lub metody marketingowe zostaj wdroone, kiedy rozpoczyna si ich faktyczne wykorzystywanie wdziaalnoci przedsibiorstwa. 229. Przedsibiorstwo innowacyjne w zakresie innowacji produktowych iprocesowych - jest to przedsibiorstwo, ktre wbadanym okresie wprowadzio na rynek przynajmniej jedn innowacj produktow lub procesow (nowy lub istotnie ulepszony produkt bd nowy lub istotnie ulepszony proces). 230. Innowacja produktowa jest to wprowadzenie na rynek wyrobu lub usugi, ktre s nowe lub istotnie ulepszone wzakresie swoich cech lub zastosowa. Innowacje produktowe w zakresie usug polegaj na wprowadzeniu znaczcych udoskonale w sposobie wiadczenia usug, na dodaniu nowych funkcji lub cech do istniejcych usug lub na wprowadzeniu cakowicie nowych usug. 231. Innowacja procesowa jest to wdroenie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcji, dystrybucji i wspierania dziaalnoci wzakresie wyrobw iusug. Do innowacji procesowych zalicza si nowe lub znaczco ulepszone metody tworzenia iwiadczenia usug. Innowacje procesowe obejmuj take nowe lub istotnie ulepszone techniki, urzdzenia i oprogramowanie w dziaalnoci pomocniczej, takiej jak zaopatrzenie, ksigowo, obsuga informatyczna iprace konserwacyjne. 232. Dziaalno badawcza i rozwojowa, czyli dziaalno badawcza (research) i prace rozwojowe (development), w skrcie B+R, obejmuje prac twrcz podejmowan wsposb systematyczny wcelu zwikszenia zasobw wiedzy, wtym wiedzy oczo-
63 Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w latach 2006-2009, Gwny Urzd Statystyczny, Urzd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2010, s. 6, 11, 12, 38, 43.
156
wieku, kulturze ispoeczestwie oraz wykorzystanie tych zasobw wiedzy do tworzenia nowych zastosowa. Dziaalno B+R jest terminem obejmujcym trzy rodzaje dziaalnoci: badania podstawowe, badania stosowane iprace rozwojowe. 233. Innowacja organizacyjna to wdroenie nowej metody organizacyjnej wprzyjtych przez przedsibiorstwo zasadach dziaania (wtym wzakresie zarzdzania wiedz knowledge management), worganizacji miejsca pracy lub stosunkach zotoczeniem, ktra nie bya dotychczas stosowana wdanym przedsibiorstwie. Innowacje organizacyjne musz by wynikiem strategicznych decyzji podjtych przez kierownictwo. Nie zalicza si do nich fuzji iprzej, nawet jeeli dokonano ich po raz pierwszy. 234. Innowacja marketingowa to wdroenie nowej koncepcji lub strategii marketingowej rnicej si znaczco od metod marketingowych dotychczas stosowanych w danym przedsibiorstwie. Innowacje marketingowe obejmuj znaczce zmiany wprojekcie/ konstrukcji produktw (product design), opakowaniu, dystrybucji produktw, promocji produktw i ksztatowaniu cen. Nie zalicza si do nich zmian sezonowych, regularnych i innych rutynowych zmian w zakresie metod marketingowych. Celem innowacji marketingowych jest lepsze zaspokojenie potrzeb klientw, otwarcie nowych rynkw zbytu lub nowe pozycjonowanie produktu przedsibiorstwa na rynku wcelu zwikszenia sprzeday. Strategie budowania przewag konkurencyjnych64 235. Strategia dziaania firmy - dziaania podejmowane przez firm, ocharakterze zaczepnym lub obronnym majce na celu utrzymanie pozycji wsektorze iuzyskanie wyszej stopy zysku. 236. Strategia kosztowa - nazywana strategi widcej pozycji pod wzgldem kosztw cakowitych, oparta na intensywnym inwestowaniu wurzdzenia produkcyjne na efektywn skal, energicznym deniu do obniania kosztw poprzez zdobywanie dowiadczenia, cis kontrol kosztw bezporednich ioglnych, unikaniu klientw oznaczeniu marginalnym, minimalizacji kosztw wtakich dziedzinach jak: B+R, obsuga posprzedana, reklama. 237. Strategia zrnicowania polega na zrnicowaniu wyrobu lub usugi oferowanej przez firm i nadanie im charakteru unikatowoci wsektorze poprzez: dziaania marketingowe ipromocyjne, pozyskanie lojalnoci klientw, podnoszenie nakadw na B+R oraz wysok jako materiaw stodowanych do wyrobu produktu lub wykonania usugi. 238. Strategia koncentracji polega na skupieniu dziaa firmy na okrelonej grupie odbiorcw, okrelonym wycinku asortymentu oraz na rynku geograficznym iopiera si na zaoeniu, i firma moe sprawniej oraz skuteczniej obsuy swj wski istrategiczny segment ni konkurenci dziaajcy wszerszej skali.
64 Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorw i konkurencji, przekad A.Ehrlich, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s. 50-55.
157
9. Bibliografia
1. Rodziski Z., Stymulowanie rozwoju obszarw wiejskich na poziomie lokalnym na przykadzie gmin wojewdztwa warmisko-mazurskiego, Wydawnictwo Szkoy Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2011. 2. Dudycz T., Zarzdzanie wartoci przedsibiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005. 3. Dziaalno i nnowacyjna przedsibiorstw w latach 2006-2009, Gwny Urzd Statysyczny, Urzd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2010. 4. Flak O., Gd G., Konkurencyjno przedsibiorstwa. Cz.1 Pojcia, definicje, modele, Akademia Ekonomiczna Katowice 2009. 5. Galata S., Strategiczne zarzdzanie organizacjami, wiedza, intuicja, strategie, etyka, Difin, Warszawa 2004. 6. Gawlikowska-Hueckel K., Potencja rozwojowy polskich wojewdztw w latach 1995-2005, [w:] Lokalizacja przemysu a konkurencyjno polskich regionw (kontekcie integracji europejskiej), red. A. Zieliska-Gbocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2008. 7. Kobyko G., Morawski M., Przedsibiorstwo zorientowane na wiedz, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2006. 8. Komunikat o sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztwa warmisko-mazurskiego nr 8, Urzd Statystyczny w Olsztynie, sierpie 2011. 9. Lenictwo. Urzd Statystyczny w Olsztynie. Olsztyn 2011. 10. Liziska W., Nazarczuk J. 2007: Dziaania wadz lokalnych gmin wojewdztwa warmisko-mazurskiego w aspekcie przycigania inwestorw zewntrznych. Stowarzyszenie ekonomistw rolnictwa i agrobiznesu. Roczniki Naukowe, tom X, zeszyt 3. 11. Ludno, ruch naturalny i migracje w wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. Urzd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2011. 12. Meredyk K., Naturalna stopa wzrostu innowacyjnoci, [w:] Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsibiorstw: siy motoryczne i bariery, red. E. Oko-Horodyska i A. Zachorowska-Mazurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007. 13. Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektw spoeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990. 14. Piontek B, Koncepcja rozwoju zrwnowaonego i trwaego Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. 15. Polska rozwj regionw prezentacja regionw wojewdztwo warmisko-mazurskie. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego. Olsztyn 2008. 16. Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorw i konkurentw, przekad Ehrlich A., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996. 17. Prognoza liczby ludnoci na lata 2008-2035 opracowana przez Gwny Urzd Statystyczny. Warszawa 2008. 18. Program ochrony rodowiska wojewdztwa warmisko-mazurskiego na lata 2007-2010 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2011-2014. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego. Olsztyn 2007. 19. Raport o stanie sektora maych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2006-2007. Opracowanie przygotowane przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci. Warszawa 2007. 20. Regionalny Plan Dziaa na rzecz Zatrudnienia na 2011 rok w Wojewdztwie Warmisko-Mazurskim. Olsztyn 2011. 21. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjty przez Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego w dniu 14 listopada 2007 r. Olsztyn 2007. 22. Sopiska A., Wiedza jako strategiczny zasb przedsibiorstwa. Analiza i pomiar kapitau intelektualnego przedsibiorstwa, Oficyna Wydawnicza Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2010. 23. Stankiewicz M.J. (red.), Zarzdzanie wiedz jako kluczowy czynnik midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstwa, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyszej Uytecznoci Dom Organizatora, Toru 2006. 24. Strategia Rozwoju Spoeczno Gospodarczego Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego do roku 2020, Zarzd Wojewdztwa Warmisko Mazurskiego, Olsztyn, 2005. 25. Strategia Zintegrowanego Rozwoju Gmin Pnocnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich. 26. Strzaa K., Przechlewski T., Ekonometria inaczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2006. 27. Sudolska A., Zasoby wiedzy jako strategiczny czynnik midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstwa, [w:] Zarzdzanie wiedz jako kluczowy czynnik midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstwa, red. M.J. Stankiewicz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyszej Uytecznoci Dom Organizatora, Toru 2006. 28. Szalkiewicz W.K., Skonieczek A, Dynamiczny wskanik innowacyjnoci. Metoda badania innowacyjnoci, Olsztyska Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania im. Prof. Tadeusza Kotarbiskiego, Olsztyn 2009. 29. Turystyka w wojewdztwie warmisko-mazurskim w 2010 r. Urzd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2011. 30. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym Rozdzia 2 Art. 4 Zakres dziaania i zadania powiatu. 31. www.intur.com.pl/baza.htm 32. www.stat.gov.pl 33. www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/olsz/ASSETS_sygnalna_turystyka_2010.pdf 34. www.stat.gov.pl/klasyfikacje/pkd_07/pdf/2_PKD-2007-schemat_2.pdf 35. www.wm.strazgraniczna.pl
158
10. Spis tabel i rysunkw

Tabela 1. Powizanie metod, technik i narzdzi badawczych z zakresem problematyki badania i analiz.. ....................................................................7 Tabela 2. Lista cech ze statystyki publicznej wg kapitau czstkowego miernika syntetycznego....................................................................................12 Tabela 3. Wielko prby do badnia CATI wrd przedstawicieli przedsibiorstw reprezentujcych sektory kluczowe i wysokiej szansy.............................................................................................................................................................................................................................................14 Tabela 4. Gospodarka lena w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010.....................................................................................19 Tabela 5. Obszary przyrody prawnie chronionej w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010........................................20 Tabela 6. Wybrane cechy demograficzne w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010.......................................................21 Tabela 7. Ludno wojewdztwa warmisko-mazurskiego wedug ekonomicznych grup wieku i pci. Stan w dniu 31 XII 2010..............22 Tabela 8. Ruch naturalny ludnoci wojewdztwa warmisko-mazurskiego.................................................................................................................................23 Tabela 9. Ruch migracyjny ludnoci na pobyt stay w wojewdztwie warmisko-mazurskim (liczba osb)...........................................................25 Tabela 10. Prognoza liczby ludnoci wojewdztwa warmisko-mazurskiego do 2035 r......................................................................................................26 Tabela 11. Aktywno ekonomiczna ludnoci wedug BAEL (przecitna w roku)......................................................................................................................28 Tabela 12. Bezrobotni zarejestrowani wedug pci i typu (liczba osb).............................................................................................................................................28 Tabela 13. Bezrobotni zarejestrowani wedug poziomu wyksztacenia i pci (liczba osb)..................................................................................................29 Tabela 14. Przedszkola i szkolnictwo obowizkowe......................................................................................................................................................................................31 Tabela 15. Szkolnictwo na poziomach wyszych ni podstawowe.....................................................................................................................................................31 Tabela 16. Zasoby mieszkaniowe..............................................................................................................................................................................................................................33 Tabela 17. Mieszkania oddane do uytkowania...............................................................................................................................................................................................33 Tabela 18. Podstawowe elementy ochrony zdrowia.....................................................................................................................................................................................34 Tabela 19. Instytucje kultury i ich wykorzystanie.............................................................................................................................................................................................35 Tabela 20. Obiekty zbiorowego zakwaterowania............................................................................................................................................................................................36 Tabela 21. Przestpstwa stwierdzone w zakoczonych postpowaniach przygotowawczych........................................................................................37 Tabela 22. Produkt krajowy brutto i warto dodana brutto. ...................................................................................................................................................................38 Tabela 23. Rachunki regionalne..................................................................................................................................................................................................................................38 Tabela 24. Sprzeda detaliczna i hurtowa............................................................................................................................................................................................................39 Tabela 25. Budety jednostek samorzdu terytorialnego..........................................................................................................................................................................39 Tabela 26. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010...........................................................................................................................................................................................................................40 Tabela 27. Sie wodocigowa rozdzielcza w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII..................................................................44 Tabela 28. Sie kanalizacyjna rozdzielcza w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010........................................................44 Tabela 29. Sie gazowa rozdzielcza w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010.....................................................................45 Tabela 30. Ciepownictwo w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010. ........................................................................................45 Tabela 31. Drogi publiczne w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010.......................................................................................47 Tabela 32. Dziay, grupy, klasy i podklasy zaklasyfikowane przez ekspertw do grupy sektorw kluczowych wojewdztwa warmisko-mazurskiego........................................................................................................................................................................................................................53 Tabela 33. Dziay, grupy, klasy i podklasy zaklasyfikowane przez ekspertw do grupy sektorw wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego........................................................................................................................................................................................................................54 Tabela 34. Kluczowe brane wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych........................................................55 Tabela 35. Cechy kluczowych bran wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych......................................56 Tabela 36. Szanse rozwoju kluczowych bran wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.................56 Tabela 37. Zagroenia dla rozwoju kluczowych bran wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.. ...............................................................................................................................................................................................................................................56 Tabela 38. Brane wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.. .........................................57 Tabela 39. Cechy bran wysokiej szansy w opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych.................................57 Tabela 40. Szanse rozwoju bran wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowych jednostek samorzdw terytorialnych........58 Tabela 41. Zagroenia dla rozwoju bran wysokiej szansy wg opinii przedstawicieli powiatowychjednostek samorzdw terytorialnych.. ...............................................................................................................................................................................................................................................58 Tabela 42. Zbir cech charakteryzujcych podmioty gospodarki narodowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego objte badaniem.........................................................................................................................................................................................................................................59 Tabela 43. Zbir cech objtych badaniem charakteryzujcych podmioty gospodarki narodowej wojewdztwa warmisko-mazurskiego........................................................................................................................................................................................................................59 Tabela 44. Czynniki warunkujce poziom rozwoju sekcji dziaalnoci wg klasyfikacji PKD 2007 w latach 2005, 2007 i 2009 w podziale na klas rozwoju przedsibiorstw..........................................................................................................................................................................60
159
Tabela 45. Dziay, grupy i klasy dziaalnoci gospodarczej wytypowane przez ekspertw jako kluczowe i wysokiej szansy brane w wojewdztwie warmisko-mazurskim wg sekcji PKD 2007.. ....................................................................................................................61 Tabela 46. Struktura sektorw obejmujcych dziaalnoci z rnych sekcji PKD 2007 wg dziau dziaalnoci.........................................................63 Tabela 47. Sektory kluczowe i wysokiej szansy wojewdztwa warmisko-mazurskiego......................................................................................................63 Tabela 48. Scenariusze rozwoju sektora rolniczego wojewdztwa warmisko-mazurskiego w perspektywie 2020 r.................................... 108 Tabela 49. Scenariusze rozwoju sektora produkcji artykuw spoywczych wojewdztwa warmisko-mazurskiego w perspektywie 2020 r.......................................................................................................................................................................................................................... 111 Tabela 50. Scenariusze rozwoju sektora drzewno-meblarskiego w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.. ... 112 Tabela 51. Scenariusze rozwoju sektora produkcji wyrobw z gumy w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.......................................................................................................................................................................................................................... 113 Tabela 52. Scenariusze rozwoju sektora produkcji maszyn i urzdze w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.......................................................................................................................................................................................................................... 115 Tabela 53. Scenariusze rozwoju sektora budowlanego w wojewdztwie warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r......................... 117 Tabela 54. Scenariusze rozwoju sektora handlu i napraw pojazdw samochodowychw woj. warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r.......................................................................................................................................................................................................................... 119 Tabela 55. Scenariusze rozwoju sektora turystycznego w woj. warmisko-mazurskim w perspektywie 2020 r................................................. 120 Tabela 56. Najwiksze firmy wojewdztwa warmisko-mazurskiego wg XII edycji rankingu Biznes Warmii i Mazur.................................... 133 Rysunek 1. Schemat powiza pomidzy technikami w procesie identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy................................51 Rysunek 2. Schemat powiza pomidzy technikami w procesie identyfikacji sektorw kluczowych i wysokiej szansy................................64 Rysunek 3. Mapa grup strategicznych w sektorze produkcji artykuw spoywczych...........................................................................................................74 Rysunek 4. Mapa grup strategicznych w sektorze drzewno-meblarskim........................................................................................................................................81 Rysunek 5. Mapa grup strategicznych w sektorze budowlanym..........................................................................................................................................................95 Rysunek 6. Mapa grup strategicznych w sektorze turystycznym....................................................................................................................................................... 106
160
11. Narzdzia badawcze

6.1. Karta oceny brany ankieta ekspercka
KARTA OCENY BRANY UWAGI OGLNE Prosimy o ocen wszystkich bran, ktre zaliczy moe Pan/i do sektorw kluczowych i sektorw wysokiej szansy w rozwoju wojewdztwa warmisko-mazurskiego INSTRUKCJA Prosz dokona oceny bran zaklasyfikowanych do sektorw kluczowych i sektorw wysokiej szansy zgodnie z wyszczeglnionymi obszarami tematycznymi, zaznaczajc w tabeli sekcj PKD i podklas. Sekcja PKD i podklasa dziedziny dziaalnoci powinna by zgodna z zaczon do ankiety klasyfikacj dziaalnoci go1 PKD: Podklasa PKD: Stan obecny Szanse rozwoju 2 PKD: Podklasa PKD: Stan obecny Szanse rozwoju
spodarczej PKD 2007. Ocena powinna zosta dokonana w dwch perspektywach: stan obecny ocena aktualnej sytuacji w brany, szanse rozwoju przewidywane w okresie najbliszych 3 lat znaczenie podanych obszarw tematycznych podlegajcych ocenie. Poszczeglne obszary tematyczne wymienione w tabeli prosz oceni zgodnie z ponisz skal: 1. bardzo may/a/e, bardzo saby/a/e 2. may/a/e, bardzo saby/a/e 3. redni/a/e 4. duy/a/e, bardzo dobry/a/e 5. bardzo duy/a/e, bardzo dobry/a/e 6. trudno powiedzie
3 PKD: Podklasa PKD: Stan obecny Szanse rozwoju 4 PKD: Podklasa PKD: Stan obecny Szanse rozwoju 5 PKD: Podklasa PKD: Stan obecny Szanse rozwoju
I Sektory kluczowe
Ocena od 1 do 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wano ekonomiczna Wano spoeczna Wano z perspektywy rodowiska Wykorzystanie osigni naukowo-badawczych Wykorzystanie nowoczesnych technik i technologii Wdraanie innowacji procesowych/ technologicznych Wdroenie innowacji produktowych Wdraanie innowacji marketingowych Wdraanie innowacji organizacyjnych Perspektywy rozwoju Uzasadnienie oceny poszczeglnych obszarw Uzasadnienie klasyfikacji brany do sektorw kluczowych 1 2 3 4 5
Uzasadnienie odpowiedzi dotyczcych znaczenia dla ksztatowania sytuacji spoecznej, ekonomicznej i rodowiska naturalnego regionu (pkt.1-3 tabeli) 1 2 3 4 5
Uzasadnienie odpowiedzi dotyczcych rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii (pkt.4-9 tabeli) 1 2 3 4 5
Prosz zakreli przedzia czasowy, w ktrym brana wg. Pani/Pana optymalnie si rozwinie przy zastosowaniu innowacji 1 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 2 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 3 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 4 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 5 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025
161
1 PKD: Podklasa PKD: Stan obecny Szanse rozwoju
II Sektory wysokiej szansy
Ocena od 1 do 6 1 2 3 4 5 6 Wano ekonomiczna Wano spoeczna Wano z perspektywy rodowiska Wykorzystanie osigni naukowo-badawczych Wykorzystanie nowoczesnych technik i technologii Wdraanie innowacji procesowych/ technologicznych
7 8 9 10
Wdroenie innowacji produktowych Wdraanie innowacji marketingowych Wdraanie innowacji organizacyjnych Perspektywy rozwoju Uzasadnienie oceny poszczeglnych obszarw Uzasadnienie klasyfikacji brany do sektorw wysokiej szansy 1 2 3 4 5
Uzasadnienie odpowiedzi dotyczcych znaczenia dla ksztatowania sytuacji spoecznej, ekonomicznej i rodowiska naturalnego regionu (pkt.1-3 tabeli) 1 2 3 4 5
Uzasadnienie odpowiedzi dotyczcych rozwoju naukowo-badawczego oraz technologii (pkt.4-9 tabeli) 1 2 3 4 5
Prosz zakreli przedzia czasowy, w ktrym brana wg. Pani/Pana optymalnie si rozwinie przy zastosowaniu innowacji 1 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 2 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 3 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 4 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025 5 Do 2012 2012-2014 2015-2019 2020-2025 Po 2025
Dane eksperta Specjalista z brany: Pe: Liczba lat dowiadczenia zawodowego: Liczba lat pracy na stanowisku kierowniczym:
6.2. Kwestionariusz wywiadu czciowo-ustrukturyzowanego (SSI)

DANE METRYCZKOWE: wypenia moderator bez udziau rozmwcy! Na podstawie wczeniejszych ustale okrelajcych respondenta. Powiat: bartoszycki, braniewski, dziadowski, elblski, ecki, giycki, godapski, iawski, ktrzyski, lidzbarski, mrgowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyski, ostrdzki, piski, szczycieski, wgorzewski Zajmowane stanowisko przez respondenta: ......
162
1) CHARAKTERYSTYKA GOSPODARCZA POWIATU:

1. Gazie gospodarki najbardziej rozwinite w powiecie: 2. Charakterystyczne produkty
Np. A uprawa zi, hodowla karpi A - Rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo B Grnictwo i wydobywanie C - Przetwrstwo przemysowe D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn, gorc wod i powietrze do ukadw klimatyzacyjnych E Dostawa wody; Gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dziaalno zwizana z rekultywacj F - Budownictwo G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle H Transport i gospodarka magazynowa I Dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi J Informacja i komunikacja K Dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa L Dziaalno zwizana z obsug rynku nieruchomoci M Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna N Dziaalno w zakresie usug administrowania i dziaalno wspierajca P - Edukacja Q Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna R dziaalno zwizana z kultur, rozrywk i rekreacj S pozostaa dziaalno usugowa T gospodarstwa domowe zatrudniajce pracownikw; gospodarstwa domowe produkujce wyroby i wiadczce usugi na wasne potrzeby 3. Prosz scharakteryzowa cechy bran kluczowych (najbardziej rozwinitych) w powiecie: Wyrniki 1. S znaczcym pracodawc w powiecie (daje zatrudnienie wikszoci mieszkacom) Wpywaj na inwestycje lokalne np. na rozbudow drg, parkingw Pozytywnie wpywaj na rodowisko naturalne Brana 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. Nazwa najwikszych firm 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3. 1. 2. 3.
2.
3.
4.
Negatywnie wpywaj na rodowisko naturalne
5.
Wpywaj na atrakcyjno inwestycyjn terenw, tzn. przycigaj innych przedsibiorcw S innowacyjne
6.
7.
S unikatowe w skali kraju/regionu
8.
Wpywaj na promocje regionu/powiatu poprzez eksport
163
9.
Posiadaj kapita zagraniczny
1. 2. 3. 1. 2. 3. d) e) f ) g) h) i) j) k) l) 10. a) b) c) d) e) f ) 11. a) b) c) d) e) f )
1. 2. 3. 1. 2. 3. dostp do siy roboczej o specjalnych kwalifikacjach, kod z pyt.7 wysoka innowacyjno, kod z pyt.7 Wysokie zyski, kod z pyt.7 Wasno prywatna, kod z pyt.7 Wysokie nakady inwestycyjne, kod z pyt.7 Wysokie nakady na B+R, kod z pyt.7 Wsppraca gospodarcza, kod z pyt.7 Elastyczno zatrudnienia, kod z pyt.7 Inne, jakie? . kod z pyt.7 Prosz wskaza sabe strony tych bran Niestabilna polityka midzynarodowa, kod z pyt.7 Klient z grupy elitarnej / brak moliwoci rozwoju rynku, kod z pyt.7 atwo wejcia na rynek konkurentw, kod z pyt.7 Brak dostpu do siy roboczej o specjalnych kwalifikacjach, kod z pyt.7 Wysokie nakady na innowacyjno, kod z pyt.7 Inne, jakie? . kod z pyt.7 Prosz wskaza szanse rozwoju Sprzyjajca polityka zagraniczna, kod z pyt.7 Korzystne kursy walut i polityka fiskalna, kod z pyt.7 Dostpno do wiedzy chronionej, kod z pyt.7 Subwencje i dotacje, kod z pyt.7 Dostpno do wiedzy B+R, kod z pyt.7 Inne, jakie? . kod z pyt.7
10.
Inne, jakie?
4. Czy wskazane brane kluczowe s wspierane przez samorzdy, rzd? 1. a) b) c) d) e) 2. 3. 5. a) b) c) d) e) 6. a) b) c) d) tak, na czym polega te wsparcie? subwencje pastwowe, brana: zwolnienia/ulgi podatkowe, brane: polityka inwestycyjna (wyznaczanie obszarw ekonomicznych, wykonanie drg), jakie inwestycje? polityk edukacyjn (wprowadzanie do szk odpowiednich kierunkw ksztacenia) Inne, jakie? nie nie wiem (nie czyta) Prosz wskaza zagroenia dla kluczowych bran w powiecie. Zmiana polityki pastwa zwizana z mniejszymi transferami finansowymi Nasycenie rynku Tasza konkurencja zewntrzna Wzrost kosztw Inne, jakie? Prosz wskaza szanse dla kluczowych bran w powiecie. Zmiana polityki pastwa zwizana z wikszymi transferami finansowymi Wzrost popytu poprzez pojawienie si produktw komplementarnych Obnika kosztw Inne, jakie?
2) BRANE WYSOKIEJ SZANSY

7. Prosz wskaza brane, ktrych rozwj pozwoli na rozwj powiatu. 1. 2. 3. 4. 5. Usugi zdrowotne atrakcyjne dla klientw zagranicznych Usugi estetyczne (chirurgia kosmetyczna, pielgnacja kosmetyczna, zabiegi zwizane z urod) Usugi turystyczne, jakie? Opieka nad osobami starszymi Inne, jakie? .
6.3. Scenariusz zogniskowanych wywiadw grupowych (FGI) 1) Wprowadzenie

1. Przedstawienie si moderatora, przedstawienie firmy badawczej; 2. Przedstawienie celu badania. Instytutu Bada i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzdu Marszakowskiego wojewdztwa warmisko-mazurskiego przeprowadza badanie pod tytuem. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Celem badania jest okrelenie wagi poszczeglnych sektorw gospodarczych w wojewdztwie warmisko-mazurskim, oraz wskazanie ich trendw rozwojowych. Pastwo zostali zaproszeni w roli ekspertw branowych. Kady z Pastwa oceni / scharakteryzowa dowoln i reprezentowan bran. Dzisiejsze spotkanie ma na celu usystematyzowanie wiedzy na temat poszczeglnych bran oraz wypracowanie scenariuszy moliwych wydarze. 3. Zapoznanie rozmwcw z zasadami wywiadu, powiadamiamy o nagrywaniu rozmowy.
8. Prosz wskaza najwiksze firmy a) .kod z pyt. 7 b) .kod z pyt. 7 c) kod z pyt. 7 9. a) b) c) Prosz wskaza cechy charakterystyczne tych bran: wysoki poziom eksportu, kod z pyt.7 specjalne grupy klientw, kod z pyt.7 brak konkurencji lub niewielka liczba konkurentw, kod z pyt.7
164
4. Przedstawianie uczestnikw spotkania.
2) Omwienie wynikw ankiety eksperckiej, analizy PEST i SSI

Jak Pastwo rozumiej termin sektor kluczowy? Moderator dopyta o: Wyrniki: Brana oferujca najwiksze zatrudnienie mieszkacom Brana lub kilka bran o jednym profilu prnie si rozwijajca Brana stanowica o konkurencyjnoci regionu (gwarantuje lepsz jako ycia mieszkacw) Brana o najwikszych dochodach Pastwo zdefiniowali . kilka sektorw kluczowych w regionie. S to Moderator!!!! Jeli jest dua dywersyfikacja sektorowa w regionie lepsze zobrazowanie byoby na mapie! Charakterystyka produktw poszczeglnych sektorw Najwiksze firmy w sektorach kluczowych Kierunki i intensywno eksportu i importu Dostpno do zasobw pracy z uwzgldnieniem specyficznych kwalifikacji Inne specyficzne zasoby Innowacyjno podmiotw Strategie konkurencji Zagroenie now konkurencj, substytuty Po kadym omwionym sektorze: Czy Pastwo zgadzaj si z tymi wynikami? Moderator dopyta o: Uzasadnienie akceptacji zakresu definicyjnego Uzasadnienie braku akceptacji zakresu definicyjnego Mocn stron danej brany jest (Moderator wymienia i motywuje do wypowiedzi uczestnikw FGI) Moderator dopyta o: Co stwarza e sektor ten jest atrakcyjny? Brak konkurencji Brak barier wejcia i wyjcia (np. Niski wkad kapitaowy na rozpoczcie) Wysokie potrzeby poday Dostpno do specjalistw atwo modernizowania oferty / wprowadzania innowacji Dostp do wiedzy branowej Sprzyjajca polityka lokalna Sprzyjajce warunki rodowiskowe Sab strony danej brany jest (Moderator wymienia i motywuje do wypowiedzi uczestnikw FGI) Moderator dopyta czy jest to: Limitowanie produktw Koncesje Sezonowo Badania i innowacyjno Niska dostpno do specjalistw
Brak dostpu do wiedzy branowej Niesprzyjajca polityka lokalna Niesprzyjajce warunki rodowiskowe Jakie Pastwa zdaniem istniej zagroenia dla rozwoju danego sektora kluczowego? Moderator dopyta czy jest to: Zmiana polityki pastwa zwizana z mniejszymi transferami finansowymi Nasycenie rynku Taszy konkurent Wzrost kosztw Jak ksztatowa si bdzie perspektywa rozwoju danego sektora kluczowego? Moderator dopyta czy szanse rozwoju stwarza bd: Korzystna zmiana polityki pastwa, jaka? Zmiany w obsugiwanych segmentach nabywcw, dlaczego? Zmniejszenie niepewnoci, dlaczego? Rozprzestrzenianie si wiedzy chronionej (bazy klientw gwnych, bazy kontrahentw, technologii, formu produkcyjnych), dlaczego? Wikszy rynek zbytu? Zmiany w kosztach nakadu (wywoane kursami walut) Innowacje technologiczne/procesowe Innowacje produktowe Innowacje organizacyjne Innowacja marketingowe Moliwo zwikszenia eksportu/importu Bariery wejcia, jakie? Bariery wyjcia? Sektor wysokiej szansy roboczo sformuowalimy jako sektor, ktry charakteryzuje si liniowym trendem wzrostu na przestrzeni 5 lat, z niewielkimi wahaniami w czasie. Z analizy wynikw pierwszych bada do sektora wysokiej szansy zaliczylimy Charakterystyka produktw poszczeglnych sektorw Najwiksze firmy w sektorach kluczowych Kierunki i intensywno eksportu i importu Dostpno siy roboczej z uwzgldnieniem specyficznych kwalifikacji Inne specyficzne zasoby Innowacyjno podmiotw Strategie konkurencji Zagroenie now konkurencj Znaczenie ekonomiczne Znaczenie spoeczne Znaczenie dla rodowiska naturalnego Wykorzystanie B+R Implementacja nowoczesnych rozwiza, procesw i produktw Po kadym omwionym sektorze: Czy Pastwo zgadzaj si z tymi wynikami? Moderator dopyta o: Uzasadnienie akceptacji zakresu definicyjnego Uzasadnienie braku akceptacji zakresu definicyjnego
165
Mocn stron danej brany jest (Moderator wymienia i motywuje do wypowiedzi uczestnikw FGI) Co stwarza e sektor ten jest atrakcyjny? Moderator dopyta czy jest to: Brak konkurencji Brak barier wejcia i wyjcia (Niski wkad kapitaowy na rozpoczcie) Wysokie potrzeby poday Dostpno do specjalistw atwo modernizowania oferty / wprowadzania innowacji Dostp do wiedzy branowej Sprzyjajca polityka lokalna Sprzyjajce warunki rodowiskowe Sab strony danej brany jest (Moderator wymienia i motywuje do wypowiedzi uczestnikw FGI) Moderator dopyta czy jest to: Limitowanie produktw Koncesje Sezonowo Badania i innowacyjno Niska dostpno do specjalistw Brak dostpu do wiedzy branowej Niesprzyjajca polityka lokalna Niesprzyjajce warunki rodowiskowe Jakie widz Pastwo zagroenia dla danego sektora wysokiej szansy? Moderator dopyta co zagraa: Zmiana polityki pastwa zwizana z mniejszymi transferami finansowymi Nasycenie rynku Taszy konkurent Wzrost kosztw Jak ksztatowa si bdzie perspektywa rozwoju danego sektora wysokiej szansy? Moderator dopyta czy bdzie to: Korzystna zmiana polityki pastwa, jaka? Zmiany w obsugiwanych segmentach nabywcw, dlaczego? Zmniejszenie niepewnoci, dlaczego? Rozprzestrzenianie si wiedzy chronionej (bazy klientw gwnych, bazy kontrahentw, technologii, formu produkcyjnych), dlaczego? Rozwj rynku Zmiany w kosztach nakadu (wywoane kursami walut) Innowacje technologiczne/procesowe Innowacje produktowe Innowacje organizacyjne Innowacja marketingowe Moliwo zwikszenia eksportu/importu Bariery wejcia, jakie? Bariery wyjcia?
6.4. Scenariusz indywidualnych wywiadw pogbionych (IDI)

DANE METRYCZKOWE: wypenia moderator bez udziau rozmwcy! Na podstawie wczeniejszych ustale okrelajcych respondenta. Powiat: bartoszycki, braniewski, dziadowski, elblski, ecki, giycki, godapski, iawski, ktrzyski, lidzbarski, mrgowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyski, ostrdzki, piski, szczycieski, wgorzewski Zajmowane stanowisko przez respondenta Brana: ...... Charakterystyczny produkt: Wyznaczony termin spotkania: dd-mm-r, g Czas rozmowy: Nazwa firmy: Przedsibiorstwo zostao zakwalifikowane do sektora kluczowego / wysokiej szansy*)
1) Wprowadzenie
5. Przedstawienie si moderatora, przedstawienie firmy badawczej; 6. Przedstawienie celu badania. Instytutu Bada i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzdu Marszakowskiego wojewdztwa warmisko-mazurskiego przeprowadza badanie pod tytuem. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Celem badania jest okrelenie wagi poszczeglnych sektorw gospodarczych w danym powiecie, oraz wskazanie ich trendw rozwojowych. Pana/ Pani uczestnictwo w badaniu stanowi istotne rdo wiedzy na temat charakterystyki kluczowych i wysokiej szansy sektorw gospodarczych, bran oraz przedsibiorstw w danym powiecie. 7. Zapoznanie rozmwcy z zasadami wywiadu, powiadamiamy o nagrywaniu rozmowy.
2) Charakterystyka przedsibiorstwa
Prosz w kilku zdaniach opowiedzie o przedsibiorstwie Moderator dopyta o: 1. Kiedy powstao? 2. Kim s zaoyciele? Jaki jest kapita? 3. Czy i jak si zmieniaa forma dziaania? 4. Jakie jest zatrudnienie? 5. Warunki, jakie towarzyszyy zaoeniu przedsibiorstwu? 6. Jakie problemy dotykaj przedsibiorstwo? 7. Sukcesy przedsibiorstwa. 8. Jaka jest skala dziaania ( jeli firma eksportuje to dokd i jaki jest to jest poziom produkcji?) 9. Obecno patentw, licencji i innej wiedzy chronionej. 10. Pozycja firmy w odniesieniu do konkurencji najwiksze firmy w sektorze, ich kapita, skala dziaania, innowacyjno, zagroenia fuzj, oligopolem.
4) ZAKOCZENIE
Podsumowanie dotychczasowych wnioskw oraz podzikowanie za przybycie
166
Prosz przedstawi swoje strategie walki z konkurencj. Moderator wymienia i motywuje do odpowiedzi: Czy firma inwestuje w urzdzenia? Obnia koszty, jakie? Zdobywa lojalno klientw, w jaki sposb? Przedsibiorstwo rezygnuje z masowego klienta na rzecz elitarnego? Podnosi nakady na B+R, reklam i promocj, Przedsibiorstwo stawia na wysok jako surowcw. Przedsibiorstwo zdobywa wikszy lub nowy rynek. Czy firma wprowadzaa innowacyjne rozwizania? Jeeli tak, jakiego rodzaju (produktowe, technologiczne, organizacyjne i marketingowe) i jaki sposb wpyny one na pozycj firmy na rynku? Moderator dopyta o: 1. Rodzaj innowacji: 2. Opis wpywu na sytuacj firmy:
dobnych produktw, mog kupi po niszej cenie produkt konkurencji, mog da kupna po niszej cenie lub na specjalnych zasadach, maj produkty komplementarne o innych cechach). Czy firma kupuje pprodukty, surowce, usugi licencjonowane np. specjalne programy komputerowe? Jeli tak, to jakie czynniki wpywaj na wybr dostawcw tych zasobw? Moderator wymienia i motywuje do odpowiedzi: Gwnie cen Wysokie koszty zwizane ze zmian dostawcy Liczba alternatywnych rde zaopatrzenia jest bardzo ograniczona
5) Pytania do przedsibiorcw z grupy wysokiej szansy

Prosz oceni posiadany kapita przedsibiorstwa w odniesieniu do analogicznego okresu roku poprzedniego oraz wskaza czynniki ktre wpyny na tak sytuacj wg skali: 3 wzrost, 2 utrzymanie poziomu, 1 - spadek. Moderator wymienia i motywuje do odpowiedzi: 1. Kapita wynikowy. Wyniki finansowe z dziaalnoci (zysk, strata) Przychody z dziaalnoci Koszty Obcienia wyniku finansowego (w tym podatek dochodowy) Nalenoci (krtkoterminowe, dugoterminowe) Zobowizania (krtkoterminowe, dugoterminowe) 2. Kapita ludzki Liczba pracujcych Wyksztacenie/ kwalifikacje pracujcych Wynagrodzenia Zatrudnienie - umowa o prac Zatrudnienie inne umowy (o dzieo, zlecenie itp.) 3. Kapita strukturalny Partnerstwa z przedsibiorstwami Zasoby dostawcw Zasoby odbiorcw rodki trwae (warto brutto rodkw trwaych) Warto nakadw inwestycyjnych Wdraanie innowacyjnych rozwiza - nowoczesnych dla przedsibiorstwa Wdraanie innowacyjnych rozwiza - nowoczesnych na rynku
3) Charakterystyka sektora / brany

Jak obecnie postrzega Pan/Pani brane, w ktrej dziaa? Czy widzi Pan/Pani jakie bariery wejcia na rynek dla nowych przedsibiorcw z tej brany? Moderator dopyta o: 1. Czy jest silna konkurencja? W jaki sposb ona bdzie ogranicza wejcie na rynek? (rywalizacja cenowa, wojna reklamowa, wprowadzanie nowych wyrobw, zwikszenie zakresu obsugi klienta, zwikszenie zakresu gwarancji, ogranicza kanay dystrybucji). 2. Czy rozruch wymaga obecnie duego kapitau na pocztek? Czym to jest spowodowane? 3. Czy brak dowiadczenia w danej brany, co jest rwne brak wiedzy technicznej, o rynku i moliwociach prawnych, bdzie znaczco utrudniao wejcie na rynek? 4. Jaka jest opacalno dziaania w tej brany? Jakie ryzyko si ponosi? (koszty, skala dziaania). 5. Jak wysokie s koszty prowadzenia takiej dziaalnoci i jak to wyglda w porwnaniu do innych bran? 6. Jacy na rynku dostpni s specjalici? Czy bez problemu mona znale pracownikw? 7. Czy pastwo w jaki sposb ogranicza dziaania w danej brany? Np. przez koncesje, limity? 8. Czy dziaanie w tej brany wymaga jaki specyficznych zasobw? Czy jest do nich dostp?
4) Pytania do przedsibiorcw z grupy kluczowych

Prosz scharakteryzowa klientw? Co stanowi ich si przetargow? Moderator dopyta o: 1. Kim s? (MODERATOR! Wymienia i motywowa do szerszej odpowiedzi: to rozproszeni klienci kupujcy w sieciach dys trybucji, to klienci zintegrowani firmy, to specyficzne grupy odbiorcw o charakterystycznych cechach, jakich?, to masowi odbiorcy nie posiadajcy charakterystycznych cech). 2. Co jest ich si przetargow? (MODERATOR! Wymienia i motywowa do szerszej odpowiedzi: maj duy wybr po-
6) ZAKOCZENIE
Czy dostrzega Pan/Pani bariery wyjcia z rynku? Moderator wymienia i motywuje do szerszych wypowiedzi: Bariery ekonomiczne to: Firma posiada zasoby o wysokim stopniu specjalizacji, trudno zbywalne takie jak np. park maszynowy. Stae koszty typu odprawy dla pracownikw Firma jest zwizana umowami z partnerami gospodarczymi, do-
167
stawcami, lub posiada wsplne urzdzenia Bariery emocjonalne to: Marka i waciciel mocno identyfikuje si z dziedzin dziaalnoci, Z uwagi na lojalno wobec pracownikw, Ze wzgldu na obaw o wasn karier, Ze wzgldu na przywizania do marki i dum, Bariery spoeczne to: Naciski spoeczne zniechcajce w trosce o zachowanie miejsc pracy. Krtkie podsumowanie i podzikowanie za udzia w badaniu.
2. prywatna (w tym spdzielnie) 3. fundacje/stowarzyszenia 4. Dziaalno firmy 1. usugowa 2. produkcyjna 3. usugowo-produkcyjna 4. handlowa 5. handlowo-usugowa 6. produkcyjno-handlowo-usugowa 7. inne, jakie? 5. Prosz wymieni maksymalnie 3 gwne produkty oferowane przez Pana/i firm 1. Produkt 1 2. Produkt 2 3. Produkt 3 6. Prosz poda, jakimi cechami charakteryzuje si produkt Pana/i przedsibiorstwa? (Prosz wskaza trzy najistotniejsze cechy) 1. konkurencyjny cenowo niska cena 2. unikatowy na rynku 3. wysokiej jakoci 4. marka produktu powszechnie znana jest na rynku 5. jest odpowiednikiem produktw/usug o znanej marce na rynku (substytut) 6. posiada dobr relacj ceny do jakoci 7. Inne, jakie? 7. Prosz poda dominujc form zatrudnienia pracownikw zatrudnionych w Pana/i firmie 1. firma nie zatrudnia pracownikw (przejd do pytania nr 12) 2. umowa o prac na czas nieokrelony 3. umowa o prac na czas okrelony 4. umowa zlecenie 5. umowa o dzieo 6. sezonowo 7. dorywczo 8. Prosz poda dominujcy poziom wyksztacenia pracownikw w Pana/i firmie : 1. gimnazjalne i nisze 2. zasadnicze zawodowe 3. rednie oglnoksztacce/techniczne 4. policealne 5. wysze 6. Inne, jakie? 9. Czy pracownicy Pana/i przedsibiorstwa w okresie ostatnich dwch lat uczestniczyli w szkoleniach podnoszcych / zmieniajcych kwalifikacje zawodowe? 1. tak, ze rodkw wasnych pracownikw 2. tak, finansowane w caoci przez pracodawc 3. tak, wspfinansowane ze rodkw Unii Europejskiej 4. nie, dlaczego? 10. Jakie niezbdne specyficzne kwalifikacje posiadaj pracownicy w Pana/i firmie? 1. odpowied 1
6.5. Kwestionariusz wywiadw telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI)

1. Prosz poda sekcj PKD i podklas: 1. A - Rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo 2. B Grnictwo i wydobywanie 3. C - Przetwrstwo przemysowe 4. D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz, par wodn, gorc wod i powietrze do ukadw klimatyzacyjnych 5. E Dostawa wody; Gospodarowanie ciekami i odpadami oraz dziaalno zwizana z rekultywacj 6. F - Budownictwo 7. G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdw samochodowych, wczajc motocykle 8. H Transport i gospodarka magazynowa 9. I Dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi 10. J Informacja i komunikacja 11. K Dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa 12. L Dziaalno zwizana z obsug rynku nieruchomoci 13. M Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna 14. N Dziaalno w zakresie usug administrowania i dziaalno wspierajca 15. O- Administracja publiczna i obrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenia spoeczne 16. P - Edukacja 17. Q Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna 18. R dziaalno zwizana z kultur, rozrywk i rekreacj 19. S pozostaa dziaalno usugowa 20. T gospodarstwa domowe zatrudniajce pracownikw; gospodarstwa domowe produkujce wyroby i wiadczce usugi na wasne potrzeby 21. U organizacje i zespoy eksterytorialne 2. Forma prawna przedsibiorstwa 1. osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz 2. spki cywilne 3. spki handlowe 4. spdzielnie 5. stowarzyszenia i organizacje spoeczne 6. fundacje 7. inne (jakie?) 8. spka z o.o. 3. Forma wasnoci przedsibiorstwa 1. publiczna
168
2. odpowied 2 3. odpowied 3 4. nie wymaga specyficznych kwalifikacji 11. Jakie zmiany w liczbie osb zatrudnionych na podstawie umowy o prac miay miejsce w cigu ostatniego roku? (Prosz poda liczb, o jak zwikszyo/ zmniejszyo si zatrudnienie) 1. Liczba pracownikw zwikszya si o osb 2. Liczba pracownikw utrzymaa si na tym samym poziomie 3. Liczba pracownikw zmniejszya si o osb 4. Trudno powiedzie (nie czyta) 12. Czy w procesie rekrutacji pojawiaj si problemy z naborem pracownikw posiadajcych niezbdne specyficzne kwalifikacje? 1. Nie ma problemw z zatrudnieniem odpowiedniej kadry pracowniczej 2. Brak osb o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych 3. Brak osb o odpowiednich umiejtnociach i dowiadczeniu zawodowym 4. Zbyt due oczekiwania pacowe kandydatw 5. Zbyt due oczekiwania pozapacowe kandydatw 6. Inne (jakie?) 7. Trudno powiedzie (nie czyta) 8. Firma nie zatrudniaa nigdy pracownikw 13. Jakie specyficzne dla przedsibiorstwa zasoby wykorzystywane s w Pana/i firmie? Jaka jest ich dostpno: 1 - s atwo dostpne, 2 - ich dostpno jest ograniczona 1. rodki trwae (maszyny, urzdzenia, budynki), jakie? ocena dostpnoci 2. Informacyjne (komunikaty, statystyki, cenniki, ogoszenia), jakie? ocena dostpnoci 3. Surowce, jakie? ocena dostpnoci 4. Due rezerwy gotwki 5. Inne, jakie? 6. specjalistyczne zasoby kadrowe, jakie? tre odpowiedzi 14. Jakie zasoby wiedzy gromadzone s w Pana/i firmie? 1. Wynalazki 2. Patenty 3. Wzory uytkowe 4. Bazy klientw 5. Bazy kontrahentw 6. Nowoczesne rozwizania technologiczne 7. Nowoczesne rozwizania organizacyjne 8. Nowoczesne rozwizania marketingowe 9. Inne, jakie? 10. W firmie nie s gromadzone zbiory wiedzy chronionej 15. Jakie znaczenie w budowaniu pozycji w brany, w ktrej dziaa Pana/i firma maj: (Prosz oceni wg skali: 1 niska/ie, 2 wysoka/ie, 3 - brak) 1. Wyspecjalizowane zasoby (charakterystyczne dla brany) 2. Zaleno taktyki dziaania od dziaa prowadzonych przez inne firmy
3. Nakady kapitau na dziaalno w danej dziedzinie 4. Bariery prawno-administracyjne, spoeczne i polityczne 5. Korzyci wynikajce z zasigu dziaania (np. terytorium, grup odbiorcw) 6. Stopie zrnicowania produktw 7. Identyfikacja marek/ lojalno nabywcw 8. Koszt zmiany dostawcy 9. Dostpno zaopatrzenia 10. Dostp do kanaw dystrybucji 11. Wysoko kapitau pocztkowego 12. Dostp do nowych technologii 13. Bariery prawne i administracyjne 14. Efekt dowiadczenia 16. Ktry z podanych czynnikw ma najwiksze znaczenie w budowaniu konkurencyjnej pozycji Pana/i firmy na rynku ? 1. Sprawne zarzdzanie 2. Organizacja pracy 3. Systemy jakoci 4. Zarzdzanie procesami 5. Komunikacja wewntrzna 6. Inne, jakie? 17. Prosz oceni poziom poszczeglnych instrumentw konkurowania Pana/i firmy w stosunku do firm konkurencyjnych: (Ocena wg skali: 1 niszy, 2 - taki sam, 3 wyszy) 1. Cena 2. Jako 3. Wizerunek firmy 4. Marka produktu 5. Czstotliwo wprowadzania nowych produktw 6. Warunki patnoci 7. Terminowo dostaw 8. Reklama i promocja sprzeday 9. Dogodna dla klientw sie dystrybucji 10. Obsuga klienta 11. Zakres i jako usug posprzedanych 12. Inne (jakie?) Ocena 18. Prosz wskaza jaka/ie jest w Pana/i brany? 1. liczba konkurentw: (dua/maa) 2. tempo wzrostu popytu w brany: (niskie/wysokie) 3. koszty stae: (niskie/wysokie) 4. zrnicowanie produktw pomidzy konkurencj: (brak/silne) 5. charakter wzrostu zdolnoci wytwrczych: (stopniowy/skokowy) 6. znaczenie strategii dla firmy/zaangaowanie w sektorze: (due/ mae) 7. Udzia w rynku (%) 19. Jakie znaczenie w relacjach z nabywcami maj ponisze czynniki? (1 mae, 2 due, 3 nie maj znaczenia ) 1. Liczba wanych odbiorcw 2. Dostpno substytutw 3. Koszt zmiany dostawcy 4. Zagroenie wpywu na wysoko ceny ze strony nabywcy (integracja wstecz) 5. Zagroenie ze strony firm (integracja w przd)
169
6. Znaczenie produktu dla nabywcy 7. Dochd nabywcy 20. Prosz wskaza 3 najistotniejsze cechy, ktrymi charakteryzuj si nabywcy produktu/usugi Pana/i firmy: 1. Jest ich wielu lub s zorganizowani w grupy dokonujce razem zakupw 2. Maj moliwo duego wyboru produktw i jest im wszystko jedno od kogo kupi 3. Nie maj moliwoci zakupu oferowanego produktu/usugi u innego dostawcy 4. Mog nabywa produkt po cenach hurtowych 5. S rozdrobnieni i nie zdolni do skoordynowania swoich zakupw 6. S porednikami w sprzeday ostatecznym odbiorcom 7. S lojalnymi klientami, poniewa zmiana dostawcy wie si z duymi kosztami 8. Stanowi sta grup odbiorcw oczekujcych produktw/ usugi wysokiej jakoci 9. Inne, jakie? 21. W jaki sposb ponisze czynniki wpywaj na wspprac z dostawcami? (1 mae, 2 due, 3 nie maj znaczenia ) 1. Liczba znaczcych nabywcw 2. Dostpno produktw/usug bdcych substytutami 3. Stopie zrnicowania (specjalizacji) produktu dostawcy 4. Ograniczenie moliwoci uzyskania korzystnych warunkw ze strony firm (integracja w przd) 5. zagroenie ze strony firm integracj wsteczn 6. Znaczenie dostaw dla jakoci produktu 7. Znaczenie sektora dla wielkoci utargw/ zysku dostawcy 8. Nie dotyczy 22. Prosz wskaza 3 najistotniejsze cechy, ktrymi charakteryzuj si gwni dostawcy Pana/i firmy: 1. Ilo dostawcw jest ograniczona 2. Dostawcw jest wielu i moliwy jest wybr warunkw zakupu 3. Dostawcy s zainteresowani sprzeda bezporednio konsumentowi 4. Dostawcy s hurtownikami 5. Koszty zmiany dostawcy s wysokie 6. Grupa dostawcw stwarza realn grob integracji wprzd 7. Wybr dostawcy jest wanym nakadem w dziaalnoci firmy 8. Dostawcy s rozproszeni i jest ich wielu 9. Produkty oferowane przez dostawcw s jednolite 10. Dostawcy s zagroeni utrat klientw, ktrzy si integruj 11. Inne, jakie? 12. Nie dotyczy 23. Prosz wskaza zasig geograficzny dostawcw, odbiorcw i konkurentw Pastwa przedsibiorstwa (1 - rynek lokalny, 2 - rynek regionalny, 3 - rynek krajowy, 4 - rynek ponadkrajowy) 1. Dostawcy (poddodstawcy, usugodawcy) 2. Rynek zbytu (odbiorcy - klienci ) 3. Konkurenci 24. Prosz wskaza, jakie dziaania Pan/Pani podejmuje w celu umocnienia pozycji firmy na rynku? (Prosz wskaza trzy
najistotniejsze moliwoci) 1. Inwestycje w urzdzenia (park maszynowy) 2. Obnianie kosztw poprzez znajomo rynku i jego praw 3. Obnianie kosztw poprzez kontrol kosztw bezporednich i oglnych 4. Obnianie kosztw poprzez pomijanie klientw o marginalnym znaczeniu 5. Obnianie kosztw poprzez minimalizowanie lub cakowity brak udziau w kosztach nakadw poniesionych na badania i rozwj (B+R ), obsug posprzedaow lub reklam 6. Wyrnienie produktu (poprzez dziaania marketingowe, promocyjne, unikatowo) 7. Pozyskiwanie lojalnoci klientw 8. Rezygnacja z masowego klienta na rzecz klienta elitarnego (wyjtkowego) 9. Podnoszenie nakadw na badania i rozwj (B+R ), reklam i promocj 10. Wysoka jako stosowanych materiaw sucych do wyrobu produktw 11. Zdobycie nowej grupy odbiorcw 12. Wejcie na nowy rynek/ terytorium 13. Koncentracja zajcie niszy rynkowej - Wprowadzenie produktu wysokiej jakoci 25. Prosz wskaza trzy najistotniejsze bariery w rozwoju firmy 1. Opnienie technologiczne 2. Dezaktualizacja zasobw niematerialnych, w tym wiedzy 3. Dua szansa wejcia konkurencji na dany obszar 4. Niski presti znakw firmowych firmy 5. Niski poziom zmian w produkcie i niedostosowanie do zmiennych oczekiwa nabywcw 6. Wzrost kosztw - inflacja 7. Ograniczona moliwo utrzymania dystansu cenowego do produktu konkurencji 8. Niski stopie zrnicowania produktu na rynku 9. Utrata nabywcw na rzecz taszych produktw substytucyjnych 10. Zmniejszenie potrzeby nabywcw na dany produkt 11. Naladownictwo konkurencji 12. Wejcie konkurencji w podsegmenty danego rynku 13. Wiksze koszty w porwnaniu z kosztami ponoszonymi przez konkurencj 14. Niski stopie zrnicowania produktu, w odniesieniu do konkurencji 15. Inne, jakie? 16. Trudno powiedzie (nie czyta) 26. Czy w okresie ostatnich 2 lat Pana/i firma: (prosz zaznaczy dowoln ilo odpowiedzi) 1. Z powodzeniem wprowadzia nowy produkt lub usug 2. Udoskonalia produkt lub usug 3. Z powodzeniem wprowadzia nowy proces produkcyjny/wiadczenia usug 4. Udoskonalia proces produkcyjny/wiadczenia usug 5. Udoskonalia metody dostawy lub proces logistyczny 6. Wdroya now lub istotnie zmienion strategi dziaania przedsibiorstwa 7. Wdroya nowe lub istotnie zmienia struktury organizacyjne 8. Wdroya tzw. zaawansowane techniki zarzdzania (np. TQM
170
total quality management) 9. Prowadzia badania rynkowe/marketingowe w celu wprowadzenia nowego produktu lub usugi 10. Prowadzia badania rynkowe/marketingowe w celu poszerzenia rynkw zbytu 11. Prowadzia badania rynkowe/marketingowe w celu dostosowania produktu/usugi do szerszej grupy klientw 12. Zmienia koncepcj/strategi marketingow przedsibiorstwa 13. Wprowadzia inne zmiany nie bdce innowacjami technicznymi (np. zmiany o charakterze estetycznym lub inne twrcze modyfikacje przynajmniej jednego z produktw przedsibiorstwa) 14. Inne rodzaje zmian (jakie?) 15. Zmiany nie nastpiy (przejd do pytania nr 28) 27. Jakie byy przyczyny wprowadzenia tych zmian? (prosz zaznaczy maksymalnie 3 odpowiedzi) 1. Ch umocnienia pozycji firmy na rynku na ktrym dziaa firma 2. Moliwo rozszerzenia oferty firmy 3. Szansa na objcie dziaaniem szerszego obszaru terytorialnego 4. Podniesienie jakoci produktu/usugi 5. Obnienie kosztw wytworzenia wiadczonego produktu/usugi 6. Moliwo dotarcia z ofert firmy do szerszej grupy specyficznych odbiorcw 7. Wytworzenie oryginalnego produktu/usugi, jakie nie byy dotychczas oferowane na rynku 8. Inne, jakie? 9. Trudno powiedzie (nie czyta) 28. Z jakich rde wiedzy/informacji korzysta Pana/i firma? 1. Wasne zaplecze badawczo-rozwojowe 2. Innych przedsibiorstw 3. Dostawcw maszyn i urzdze, wyposaenia, materiaw, komponentw oraz oprogramowania 4. Klientw 5. Konkurentw 6. Firm konsultingowych 7. Placwek naukowo-badawczych np. PAN 8. Jednostek badawczo-rozwojowych 9. Szk wyszych 10. Konferencji, targw, wystaw 11. Czasopism i publikacji naukowych/technicznych/handlowych 12. Towarzystw i stowarzysze naukowo-technicznych, specjalistycznych i zawodowych 13. Inne, jakie? 29. Prosz wskaza, jakie dziaania konkurencji stanowi najwiksze zagroenie dla Pana/i firmy: 1. Moliwo czenia si (powstania fuzji) i wzmocnienia istniejcych konkurentw 2. Wykupywanie istniejcych firm 3. Rozszerzenie rynku przez konkurentw i ograniczenie rynku innym przedsibiorstwom (produkt, cena, jako i terytorium) 4. Wsplne oferowanie zestawu produktw i usug (synergizm) przez firmy uczestniczce w danym sektorze 5. Klienci lub dostawcy mog zintegrowa si 6. Inne, jakie?
30. Prosz wskaza grup podmiotw, z ktrym wsppracuje przedsibiorstwo? 1. Orodki innowacyjnoci (przejd do pytania nr 32) 2. Firmy doradcze (przejd do pytania nr 32) 3. Inkubatory przedsibiorczoci (przejd do pytania nr 32) 4. Organizacje pozarzdowe (przejd do pytania nr 32) 5. Administracja samorzdowa (przejd do pytania nr 32) 6. Administracja rzdowa (przejd do pytania nr 32) 7. Placwki edukacyjne (przejd do pytania nr 32) 8. Przedsibiorstwa z danej brany 9. Przedsibiorstwa rwnie z innych bran 10. Inne, jakie? (przejd do pytania nr 32) 11. Nie wsppracujemy (przejd do pytania nr 32) 31. Jakie korzyci przynioso Pana/i przedsibiorstwu zawizanie wsppracy z innymi przedsibiorstwami? Prosz wskaza maksymalnie 3 najistotniejsze korzyci. 1. Wyszy stopie wykorzystania okazji rynkowych 2. Poprawa pozycji firmy wobec konkurentw lokalnych 3. Wysza pozycja wobec konkurentw nielokalnych 4. Obnienie poziomu kosztw dziaania firmy 5. Wzrost poziomu innowacyjnoci 6. Zwikszenie oferty firmy 7. Rozbudowa sieci dystrybucji 8. Osignicie korzyci specjalizacji 9. Osignicie korzyci skali 10. Silniejsza pozycja w stosunku do dostawcw 11. Silniejsza pozycja w stosunku do odbiorcw 12. Wysza jako produktw 13. Wysza jako organizacji i zarzdzania 14. Wiksze moliwoci pozyskania rodkw finansowych 15. Inne (jakie?) 16. Brak korzyci 32. Prosz wskaza, jakie decyzje podejmowane s w Pana/i firmie, aby osign korzystny wynik dziaania firmy? 1. Zmniejszenie poziomu cen zbytu 2. Zwikszenie poziomu cen zbytu 3. Zwikszenie wielko sprzeday 4. Ograniczenie wielko kosztw prowadzonej dziaalnoci 5. Wiksze rnicowanie struktury asortymentu sprzeday 6. Poszukiwanie rozwiza zmniejszajcych obcienia podatkami 7. Inne, jakie? 33. Jakie zmiany w stosunku do roku poprzedniego nastpiy w dziaalnoci firmy? (5 - znaczny wzrost, 4 wzrost, 3 bez zmian, 2 spadek, 1 znaczny spadek, 6 - trudno powiedzie - nie czyta, 7 nie dotyczy brak moliwoci oceny) 1. Udzia w rynku 2. Zysk 3. Strata 4. Poziom inwestycji 5. Zatrudnienie 6. Wynagrodzenia 7. Warto brutto rodkw trwaych 8. Przychody z dziaalnoci firmy ogem 9. Przychody ze sprzeday produktw/usug na eksport 10. Koszty uzyskania przychodu ogem 11. Wprowadzenie innowacji procesowych/technologicznych
171
12. Wprowadzenie innowacyjnych produktw/usug 13. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiza organizacyjnych 14. Wprowadzenie innowacji marketingowych 34. Jak ocenia Pan(i) sytuacj firmy w porwnaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego? 1. Poprawia si 2. Nie zmienia si (przejd do pytania nr 36) 3. Pogorszya si 4. Trudno powiedzie (przejd do pytania nr 36) 35. Ktre z wymienionych czynnikw w sposb decydujcy wpyny na pogorszenie/popraw sytuacji firmy? 1. Popyt na towaru i usugi 2. Ceny materiaw i surowcw 3. Ceny paliwa i energii 4. Zmiana warunkw kredytowania 5. Zmiana kursu euro 6. Zmiana kursu franka szwajcarskiego 7. Wiksza ostrono/zaangaowanie inwestorw 8. inne (jakie?) 9. trudno powiedzie (nie czyta!) 36. Prosz wskaza trzy czynniki atrakcyjnoci inwestycyjnej brany w ktrej dziaa Pana/i przedsibiorstwo? 1. Infrastruktura techniczna 2. Koncepcja rozwoju miasta/gminy 3. Popyt produktw/usug na rynku zagranicznym 4. Popyt produktw/usug na rynku krajowym 5. Konkurencja krajowa i zagraniczna 6. Kwalifikacje pracownikw 7. Biurokracja 8. Odlego od rynkw zbytu i zaopatrzenia 9. Obcienia na rzecz budetu 10. Szara strefa 11. Moliwoci zdobycia rodkw z Unii Europejskiej 12. Dostpno surowcw, materiaw i pfabrykatw 13. Odpowiedni park maszynowy 14. Przepisy prawne np. koncesje, limity, ulgi podatkowe 15. Oglna sytuacja gospodarcza 16. Poziom bezpieczestwa publicznego 17. Inne, (jakie?) 18. Brana nie jest atrakcyjna inwestycyjnie 19. Trudno powiedzie (nie czyta) 37. Czy Pana/i firma eksportuje produkty/usugi? Jeeli tak, do jakich krajw i jaki jest udzia (%) przychodw ze sprzeday produktw na eksport w przychodach ogem przedsibiorstwa? 1. Firma nie eksportuje produktw/usug 2. Tak, udzia (%) eksportu w przychodach ogem wynosi eksportujemy do kraju 1 eksportujemy do kraju 2 eksportujemy do kraju 3 38. Czy Pana/i firma importuje produkty/usugi? Jeeli tak, z jakich krajw i jaki jest udzia (%) w kosztach dziaalnoci
firmy? 1. Firma nie importuje produktw/usug 2. Tak, udzia (%) importu w kosztach ogem wynosi importujemy z kraju 1 importujemy z kraju 2 importujemy z kraju 3 39. Klasa wielkoci przedsibiorstwa, wg liczby zatrudnionych pracownikw 1. do 9 pracownikw 2. od 10 do 49 pracownikw 3. od 50 249 pracownikw 4. od 250 do 999 pracownikw 5. 1000 i wicej pracownikw 40. Stanowisko respondenta 1. Waciciel/wacicielka 2. Prezes/dyrektor 3. Wiceprezes/ Zastpca dyrektora 4. Dyrektor finansowy 5. Dyrektor wykonawczy/produkcji 6. Dyrektor handlowy 7. Gwny ksigowy 8. Dyrektor personalny 9. Kadrowiec 10. Osoba upowaniona 41. Wiek 1. 18 - 24 lata 2. 25 - 34 3. 35 - 44 4. 45 - 54 5. 55 59 6. 60 - 64 7. 65 lat i wicej 8. odmowa odpowiedzi (nie czyta) 42. Pe 1. Kobieta 2. Mczyzna 43. Text 1. typ sektora
6.6. Scenariusz panelu ekspertw 1) WPROWADZENIE

1. Przedstawienie si moderatora, przedstawienie firmy badawczej; 2. Przedstawienie celu badania. Instytutu Bada i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzdu Marszakowskiego wojewdztwa warmisko-mazurskiego przeprowadza badanie pod tytuem. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego. Celem badania jest okrelenie wagi poszczeglnych sektorw gospodarczych w wojewdztwie warmisko-mazurskim, oraz wskazanie ich trendw rozwojowych. Zostali Pastwo zaproszeni w roli ekspertw branowych. Celem dzisiejszego spotkania jest, w oparciu o zebrany w projekcie badawczym materia, usystematyzowanie wiedzy
172
na temat poszczeglnych bran oraz wypracowanie scenariuszy moliwych wydarze. 3. Zapoznanie rozmwcw z zasadami spotkania, powiadomienie o nagrywaniu rozmowy. 4. Przedstawianie uczestnikw spotkania.
szansy (kapita wynikowy, strukturalny, ludzki) Analiza strategiczna sektorw wysokiej szansy (mocne, sabe strony, szanse, zagroenia)
5) PROGNOZOWANIE
Czynniki majce wpyw na zmiany w danym sektorze negatywny/ pozytywny. Moderator dopyta o moliwe scenariusze wydarze: Dugofalowe zmiany w tempie rozwoju, przebieg: Zmiana polityki pastwa, jaka? Skutki dla sektora w czasie. Prognozy zmian w segmentach nabywcw, dlaczego? Prognozy rozprzestrzeniania si wiedzy chronionej (bazy klientw gwnych, bazy kontrahentw, technologii, formu produkcyjnych) i skutki. Prognozy zwikszenia skali dziaania ? Zmiany w kosztach nakadu (wywoane kursami walut) Moliwe innowacje Moliwo zwikszenia eksportu/importu Prognozy pojawienia si barier wejcia, jakie? Prognozy pojawienia si bariery wyjcia, jakie?
2) OMWIENIE WYNIKW BADA DOT. SEKTORW KLUCZOWYCH

Sektory kluczowe w wojewdztwie warmisko-mazurskim: Charakterystyka sektorw kluczowych Strukturalne wyznaczniki natenia konkurencji sektora Sia przetargowa nabywcw Sia przetargowa dostawcw Grupy strategiczne w sektorach Strategie konkurencji Ryzyko stosowania strategii Innowacyjno podmiotw Zagroenie now konkurencj, substytuty Niestabilno sektorw (wojna konkurencyjna) Analiza atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw kluczowych (mocne, sabe strony) Analiza strategiczna sektorw kluczowych
3) PROGNOZOWANIE
Czynniki majce wpyw na zmiany w danych sektorach* negatywny/pozytywny. Moderator dopyta o moliwe scenariusze wydarze: Dugofalowe zmiany w tempie rozwoju, przebieg: Zmiana polityki pastwa, jaka? Skutki dla sektora kluczowego w czasie. Prognozy zmian w segmentach nabywcw, dlaczego? Prognozy rozprzestrzeniania si wiedzy chronionej (bazy klientw gwnych, bazy kontrahentw, technologii, formu produkcyjnych) i skutki. Prognozy zwikszenia skali dziaania ? Zmiany w kosztach nakadu (wywoane kursami walut) Moliwe innowacje Moliwo zwikszenia eksportu/importu Prognozy pojawienia si barier wejcia, jakie? Prognozy pojawienia si bariery wyjcia, jakie?
6) OCENA REKOMENDACJI
Bariery wdroeniowe: Instrumentalne, instytucjonalne, inne.
7) ZAKOCZENIE
Podsumowanie dotychczasowych wnioskw oraz podzikowanie za przybycie.
4) OMWIENIE WYNIKW BADA DOT. SEKTORW WYSOKIEJ SZANSY

Sektory wysokiej szansy w wojewdztwie warmisko-mazurskim: Charakterystyka sektorw wysokiej szansy (znaczenie ekonomiczne, spoeczne, rodowiskowe, wykorzystanie B+R, innowacyjno). Charakterystyka produktw. Najwiksze firmy Kierunki i intensywno eksportu Dostpno do zasobw ludzkich o specyficznych kompetencjach Specyficzne zasoby Wyrniki przewag konkurencyjnych w sektorach wysokiej
173
Notatki
174
Notatki
175
Notatki
176
egzemplarz bezpatny
URZD MARSZAKOWSKI WOJEWDZTWA WARMISKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE 10-562 Olsztyn, ul. Emilii Plater 1 T: +48 89 521 91 70 E: biuropromocji@warmia.mazury.pl W: www.warmia.mazury.pl

Perspektywy Rozwoju Kluczowych Sektorów Województwa Warmińsko-Mazurskiego Raport Z Badań

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Perspektywy Rozwoju Kluczowych Sektorów Województwa Warmińsko-Mazurskiego Raport Z Badań

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Projekt wspnansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007

fot. Tomasz Raczyski

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorw wojewdztwa warmisko-mazurskiego Raport z bada

1.1. Koncepcja badania

1.2. Cel i zakres badania

Wypracowanie modelu klasyfikacji sektorw kluczowych i sektorw wysokiej szansy

Standaryzacja - przeksztacenie wartoci zmiennych rnicujcych badan populacj do postaci porwnywalnej.

Ankieta ekspercka wskanik SWPR, SWWS Wywiady FGI

Strukturalne wyznaczniki natenia konkurencji sektora

Wywiady IDI Wywiady CATI

Sia przetargowa nabywcw

Wywiady IDI Wywiady CATI

Sia przetargowa dostawcw

Wywiady IDI Wywiady CATI

Grupy strategiczne w sektorach kluczowych

Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI

Ryzyko wg strategii konkurencji

Wywiady IDI Wywiady CATI

Zagroenie substytutami produktw

Wywiady IDI Wywiady CATI

Ankieta ekspercka Wywiady IDI Wywiady CATI

Analiza atrakcyjnoci inwestycyjnej sektorw kluczowych

Perspektywy i prognozy rozwoju

Definicja sektorw wysokiej szansy

Identyfikacja sektorw o wysokim potencjale rozwojowym:

Wyrniki przewag konkurencyjnych w sektorach wysokiej szansy

Perspektywy i prognozy w rozwoju

rdo: Opracowanie wasne na podstawie studium literatury:

1.3.2. Ankieta ekspercka

1.3. Techniki gromadzenia danych 1.3.1.Analiza PEST

1.3.4. Syntetyczny wskanik sektorw kluczowych (SWSK) i wysokiej szansy (SWWS)1

1.3.3. Wywiad czciowo ustrukturyzowany (SSI)

fot. Tomasz Raczyski

Tabela 2. Lista cech ze statystyki publicznej wg kapitau czstkowego miernika syntetycznego.

SYNTETYCZNY WSKANIK SEKTORW KLUCZOWYCH (SWSK): KW + KL + KS = SWSK

SYNTETYCZNY WSKANIK SEKTORW WYSOKIEJ SZANSY (SWWS) KW + KL + KS = SWWS

1.3.5. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI)

1.3.6. Indywidualne wywiady pogbione (IDI)

1.3.7. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) / ankieta on-line

1.3.9. Panele ekspertw

2.2. Warunki naturalne i ocena zasobw naturalnych

RYSUNEK 3. PODZIA ADMINISTRACYJNY WOJEWDZTWA WARMISKO-MAZURSKIEGO

Nowe Miasto Lubawskie Dziadowo

rdo: Opracowanie wasne.

fot. Wojciech Wjcik/fotowojcik.pl

Tabela 4. Gospodarka lena w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Stan w dniu 31 XII 2010

725 271,0 708 382,9

731 006,9 711 171,9

735 366,4 711 984,5

740 765,5 711 967,1

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

2.3. Uwarunkowania demograficzne

88,7 88,8 88,6 101,6 103,4 99,7 110,4 100,9 114,9

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Tabela 8. Ruch naturalny ludnoci wojewdztwa warmisko-mazurskiego

14 776 7628 7148 12 421 6999 5422 94 55 39 2355 629 1726

15 616 8073 7543 12 920 7317 5603 84 43 41 2696 756 1940

16 538 8593 7945 13 187 7241 5946 83 47 36 3351 1352 1999

15 771 8096 7675 12 942 7088 5854 75 44 31 2829 1008 1821

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

fot. Tomasz Raczyski

Tabela 10. Prognoza liczby ludnoci wojewdztwa warmisko-mazurskiego do 2035 r.