PRAVILNIK O TEHNIKIM NORMATIVIMA ZA IZGRADNJU NADZEMNIH ELEKTROENERGETSKIH VODOVA NAZIVNOG NAPONA OD 1 kV DO 400 kV

("Sl. list SFRJ", br. 65/88 i "Sl. list SRJ", br. 18/92) I OPTE ODREDBE lan 1 Ovim pravilnikom propisuju se tehniki normativi za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova (u daljem tekstu: vodovi) koji slue za prenos i razvod elektrine energije, nazivnog napona od 1 kV do ukljuivo 400 kV. Odredbe ovog pravilnika ne primenjuju se na kontaktne vodove za elektrinu vuu i na nadzemne kablovske vodove. lan 2 Nie navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledea znaenja: 1) nadzemni elektroenergetski vod je skup svih delova koji slue za nadzemno voenje provodnika koji prenose i razvode elektrinu energiju, kojim su obuhvaeni: provodnici, zatitna uad, zemljovodi, uzemljivai, izolatori, nosai, konzole, stubovi i temelji; 2) niskonaponski vod je vod iji nazivni napon ne prelazi 1000 V; 3) visokonaponski vod je vod iji nazivni napon prelazi 1000 V; 4) nazivni napon je napon prema kome je vod dimenzionisan, graen i nazvan; 5) maksimalni pogonski napon je vrednost napona izmeu faznih provodnika koja u normalnom pogonu ne sme biti prekoraena; 6) provodnici su metalne ice ili uad koja slue za provoenje struje; 7) zatitno ue je uzemljeno ue koje slui za zatitu voda od atmosferskih i pogonskih prenapona; 8) sigurnosno ue je uzemljeno ue koje slui za zatitu od dodira sa drugim vodom; 9) stvarni presek ice je geometrijski presek ice, a stvarni presek ueta je zbir geometrijskih preseka svih ica u uetu, bez obzira na to da li su ice od istog materijala ili od razliitih materijala; 10) zatezna vrstoa ice je najmanje naprezanje pri kome dolazi do prekida ice. Vrednosti zatezne vrstoe su u skladu sa vrednostima zatezne vrstoe pre pouavanja i navedene su u odgovarajuim jugoslovenskim standardima; 11) sila kidanja je 95% od raunske sile kidanja za jednometalno ue, a 90% od raunske sile kidanja za dvometalno ue. Raunska sila kidanja utvrena je u propisima o jugoslovenskim

standardima za metalnu uad, a prekidna vrstoa izraunava se iz tako definisane sile kidanja i preseka ueta; 12) maksimalno radno naprezanje provodnika, odnosno zatitnog ueta je odabrana raunska vrednost koju horizontalna komponenta zatezne vrstoe postie na temperaturi od -5oC pri normalnom dodatnom optereenju, ili na temperaturi od -20oC bez dodatnog optereenja; 13) normalno dozvoljeno naprezanje provodnika, odnosno zatitnog ueta je naprezanje koje se ne sme prekoraiti pod normalnim uslovima, tj. na temperaturi od -5oC pri normalnom dodatnom optereenju i na temperaturi od -20oC bez tog optereenja i odnosi se na horizontalnu komponentu naprezanja; 14) izuzetno dozvoljeno naprezanje provodnika, odnosno zatitnog ueta je naprezanje koje se ne sme prekoraiti pod izuzetnim uslovima, tj. na temperaturi od -5oC pri izuzetnom dodatnom optereenju i odnosi se na naprezanje u taki uvrenja; 15) sila naprezanja provodnika, odnosno zatitnog ueta je proizvod stvarnog preseka i maksimalnog radnog naprezanja; 16) dodatno optereenje je optereenje provodnika, odnosno zatitnog ueta od inja, leda ili snega, a dejstvuje vertikalno nanie i dodaje se teini provodnika, odnosno zatitnog ueta; 17) teina provodnika, odnosno zatitnog ueta (sa dodatnim optereenjem ili bez njega) koja optereuje taku uvrenja je proizvod jedinine teine provodnika, odnosno zatitnog ueta po metru (sa dodatnim optereenjem ili bez njega) i gravitacionog raspona izraenog u metrima; 18) gravitacioni raspon je udaljenost od najnie take lananice s jedne strane stuba do najnie take lananice s druge strane stuba; 19) ugib provodnika, odnosno zatitnog ueta je vertikalni razmak od prave koja spaja take uvrenja do provodnika, odnosno zatitnog ueta, meren na sredini raspona; 20) raspon je horizontalni razmak izmeu dva susedna stuba; 21) zatezno polje je deo voda koji se nalazi izmeu dva susedna zatezna stuba; 22) raspon ukrtanja je raspon u kome vod prelazi preko nekog objekta navedenog u glavi VIII ovog pravilnika; 23) susedni raspon je raspon koji se nalazi neposredno do raspona ukrtanja; 24) polje ukrtanja je zatezno polje u kome vod prelazi preko nekog objekta navedenog u glavi VIII ovog pravilnika; 25) susedno polje je zatezno polje koje se nalazi neposredno do polja ukrtanja; 26) pojaana mehanika sigurnost je pojaana sigurnost voda postignuta izolacijom koja je u mehanikom pogledu jae dimenzionisana; 27) pojaana elektrina sigurnost je pojaana sigurnost voda postignuta izolacijom koja je u elektrinom pogledu jae dimenzionisana;

28) sigurnosni razmak je najmanji dozvoljeni razmak izmeu delova pod naponom, odnosno izmeu dela pod naponom i uzemljenog dela voda, za odgovarajui nazivni napon; 29) sigurnosna visina je najmanja dozvoljena vertikalna udaljenost provodnika, odnosno delova pod naponom od zemlje ili nekog objekta pri temperaturi + 40oC, odnosno pri temperaturi - 5oC sa normalnim dodatnim optereenjem bez vetra; 30) sigurnosna udaljenost je najmanja dozvoljena udaljenost provodnika, odnosno delova pod naponom od zemlje ili nekog objekta u bilo kom pravcu pri temperaturi + 40oC i optereenju vetrom od nule do punog iznosa; 31) stub je bilo koja konstrukcija koja nosi izolatore, provodnike i zatitnu uad (npr., stub, zidna konzola, nosa i sl.); 32) nosei (linijski) stub je stub koji nosi provodnike i zatitnu uad; 33) zatezni stub je stub koji slui za zatezanje provodnika i zatitne uadi; 34) normalni sluaj optereenja stuba je sluaj koji nastaje kad su svi delovi voda neoteeni; 35) vanredni sluaj optereenja voda je sluaj koji nastaje kad se jedan provodnik ili jedno zatitno ue s jedne strane stuba prekine; 36) uzemljenje je elektrino provodno spajanje pojedinih delova voda sa zemljom; 37) otpornost uzemljenja je zbir otpornosti rasprostiranja uzemljivaa i otpornosti zemljovoda; 38) otpornost rasprostiranja uzemljivaa je otpornost zemlje izmeu uzemljivaa i referentne zemlje; 39) referentna zemlja je podruje zemljita koje je od pripadajueg uzemljivaa udaljeno toliko da se izmeu ma kojih taaka tog podruja ne pojavljuju znatnije razlike potencijala; 40) izolacija voda je izolacija koja se sastoji od vazdunih razmaka i izolatora u dodiru sa vazduhom koji su podvrgnuti dielektrinom naprezanju, atmosferskim i drugim uticajima (vlaga, praina, neistoa itd.); 41) izolator je deo montanog sklopa koji slui za elektrino izolovanje i mehaniko spajanje provodnika sa noseom konstrukcijom; 42) izolatorski lanac je montani sklop jednog ili vie izolatora i opreme za noenje, koji slui za elektrino izolovanje i mehaniko spajanje provodnika sa noseom konstrukcijom. II USLOVI PRORAUNA 1. Temperatura lan 3 Provodnici i zatitna uad proraunavaju se za sledee uslove: 1) minimalna temperatura ............................................... -20oC

2) maksimalna temperatura ........................................... + 40oC 3) temperatura pri kojoj postoji dodatno optereenje na vodu..................................................................................... - 5oC 2. Dodatno optereenje lan 4 Pri proraunavanju provodnika i zatitne uadi uzima se da se na njima stvara dodatno optereenje od inja, leda ili mokrog snega (u daljem tekstu: dodatno optereenje). Smatra se da dodatno optereenje dejstvuje vertikalno nanie i ono se dodaje teini provodnika, odnosno zatitnog ueta. lan 5 Za normalno dodatno optereenje g uzima se najvee dodatno optereenje koje se na odnosnom mestu pojavljuje proseno svakih pet godina, ali u svakom sluaju ne manje od g = 0,18 /SPAN>d [daN/m] gde je d - prenik provodnika, odnosno zatitnog ueta, u milimetrima. Za procenu dodatnog optereenja koje se uzima pri proraunu voda koriste se podaci koji se dobijaju od hidrometeoroloke slube i izmerene vrednosti na postojeim nadzemnim elektroenergetskim vodovima i telekomunikacionim vodovima du projektovane trase. Po pravilu, rauna se sa sledeim vrednostima za normalno dodatno optereenje: 1,0 " g 1,6 " g 2,5 " g 4,0 " g Izuzetno od odredbe stava 2 ovog lana, mogu se uzeti i vrednosti razliite od navedenih, ali ne manje od 1,0 g. lan 6 Za izuzetno dodatno optereenje uzima se najvee dodatno optereenje koje se na odnosnom mestu pojavljuje proseno svakih 20 godina, ali ne manje od dvostrukog normalnog dodatnog optereenja iz lana 5 ovog pravilnika. lan 7 Ako je na vodu ili delu njegove trase rezultanta sila pritiska vetra i teine provodnika, odnosno zatitnog ueta bez dodatnog optereenja vea od teine provodnika, odnosno zatitnog ueta sa izuzetnim dodatnim optereenjem, kao izuzetno dodatno optereenje uzima se vea vrednost. 3. Vetar lan 8

Optereenje od vetra je proizvod povrine objekta, pritiska vetra, koeficijenta dejstva vetra i sinusa napadnog ugla. Pri tom se uzima vodopravni pravac vetra, a optereenje od vetra upravno na napadnutu povrinu. lan 9 Pri izraunavanju optereenja od vetra, za povrinu objekta uzima se stvarna povrina, bez dodatnog optereenja, napadnuta vetrom, a za cilindrine objekte uzima se projekcija te povrine. Za reetkaste stubove uzimaju se samo povrine okrenute prema vetru. lan 10 Pritisak vetra p izraunava se prema sledeem obrascu: v2 p = ------- [daN/mm2] 16 gde je v = maksimalna brzina vetra [m/s] koja se na istom potezu trase pojavljuje proseno svakih pet godina, a za vodove napona 400 kV - i u duem periodu. Brzina vetra odreuje se na osnovu merenja, primenom statistike obrade mernih podataka. U nedostatku dovoljnog broja mernih podataka, brzina vetra se procenjuje korienjem raspoloivih podataka. Pritisak vetra iz stava 1 ovog lana primenjuje se za osnovnu visinsku zonu od 0 do 40 m nad zemljom i ne sme biti manji od 50 daN/m2 . Dobijene raunske vrednosti za p poveavaju se do prve vee vrednosti iz sledeeg niza: 60, 75, 90, 110, 130 daN/m2 Na delovima koji se nalaze u zoni izmeu 40 m i 80 m nad zemljom uzimaju se poveane vrednosti pritiska vetra, prema tabeli 1. Tabela 1

Visinska zona voda Vodovi sa ukupnom visinom do 15 m nad zemljom Osnovna visinska zona od 0 do 40 m nad zemljom

Pritisak vetra, daN/m2 50 60 75 90 110

60 75 90 110 130

Delovi voda u zoni izmeu 40 m i 80 m nad zemljom 75 90 110 130 150

Za pritisak vetra na provodnike, odnosno zatitnu uad merodavna je visina njihove take uvrenja u stezaljci na odnosnom stubu. Vrednosti iz tabele 1 mogu se poveati zavisno od uslova terena. lan 11

Pri odreivanju koeficijenta dejstva vetra uzima se u obzir dejstvo vetra na pritisak i usisavanje, dejstvo vetra na zadnju stranu reetkaste konstrukcije, kao i smanjenje dejstva vetra na provodnike i zatitnu uad zbog toga to se maksimalni pritisak nikad ne javlja istovremeno du celog raspona. Koeficijenti dejstva vetra za pojedine delove voda su: 1) za stubove etvorougaonog preseka................................. 1,4 2) za stubove estougaonog ili osmougaonog preseka ............................................................................. 1,0 3) za stubove krunog preseka ............................................ 0,7 4) za dvostruke stubove etvorougaonog preseka, za vetar u pravcu ravni koja prolazi kroz obe ose stubova (ako je razmak osa manji od dvostruke strane preseka) .................................... 2,0 5) za dvostruke stubove krunog preseka, za vetar u pravcu ravni koja prolazi kroz ose stubova (ako je razmak osa manji od dvostrukog prenika) .................................................................. 1,0 6) za reetkaste stubove od profilisanog elika u ravni ............................................................................. 1,4 7) za reetkaste stubove od cevi u ravni ................................................................................................... 1,1 8) za etvorougaone reetkaste stubove od profilisanog elika ............................................................... 2,6 9) za etvorougaone reetkaste stubove od cevi ..................................................................................... 2,0 10) za trougaone reetkaste stubove od profilisanog elika .................................................................... 2,8 11) za provodnike i zatitnu uad ...................................... 1,0 III PROVODNICI I ZATITNA UAD 1. Izrada lan 12 Za izradu ica i uadi upotrebljavaju se: aluminijum, aluminijumske legure, bakar i elik. Aluminijum i bakar moraju biti tvrdo vueni. elik mora biti trajno i pouzdano zatien od korozije (npr. pocinkovanjem vruim postupkom). lan 13 Ako se upotrebe kombinacije metala iz lana 12 ovog pravilnika, njihovih legura ili drugih materijala, ice i uad moraju biti dovoljno ilavi i postojani prema atmosferskim uticajima.

lan 14 Za vodove koji se grade prema odredbama ovog pravilnika moe se upotrebljavati samo gola uad. 2. Najmanji dozvoljeni preseci lan 15 Najmanji dozvoljeni preseci uadi su: 1) od aluminijuma i njegovih legura ............................. 25 mm2 2) od al-elika .............................................................. 16 mm2 3) od elika ................................................................... 16 mm2 4) od bakra ................................................................... 10 mm2 Uad od drugih materijala mora imati takav presek da sila kidanja bude najmanje 380 daN. lan 16 Presek uadi mora biti dovoljno veliki da ukupna temperatura uadi usled zagrevanja strujom ne bude via od + 80oC, pri emu se rauna sa temperaturom okoline od + 40oC. lan 17 Zatitno ue mora biti takvih dimenzija da pri jednopolnim kratkim spojevima ne bude termiki preoptereeno. 3. Naprezanje lan 18 Maksimalno radno naprezanje, tj. odabrana raunska vrednost koju horizontalna komponenta naprezanja na zatezanje postie pri temperaturi od - 5oC sa normalnim dodatnim optereenjem prema lanu 5 ovog pravilnika, ili pri temperaturi od - 20oC bez dodatnog optereenja, ne sme prelaziti vrednost normalnog dozvoljenog naprezanja. lan 19 Naprezanje na zatezanje u taki uvrenja provodnika pri temperaturi od - 5oC sa izuzetnim dodatnim optereenjem prema lanu 6 ovog pravilnika ne sme biti vee od vrednosti izuzetnog dozvoljenog naprezanja. lan 20 Normalna i izuzetno dozvoljena naprezanja koja se odnose na raunski presek uadi za razne materijale ne smeju biti vea od vrednosti datih u tabeli 2. Tabela 2

Materijal

Odnos preseka, za uad od dva materijala, priblino Al/ = 0,86 Al/ = 0,95 Al/ = 1,4 Al/ = 1,7 Al/ = 4,3 Al/ = 4,4 Al/ = 6 Al/ = 7,7 Al/ = 11,3 Al/ = 14,5 Al/ = 23,1

Dozvoljeno naprezanje daN/mm2 normalno 27,5 27,5 24,0 22,0 14,5 14,0 13,0 11,0 10 9 8 30 29,5 26,5 24,5 18 18 16,5 15,5 14,5 14 13 29 29 25,5 22,5 17,5 16,5 14,5 14,5 12,8 11,7 11,6 6 10,5 9 izuzetno 52 51,5 45 41 27 26 24,5 21 18,5 16,5 15 56 55 48,5 46,5 34,5 34,5 31 29,5 27 26 24,5 55 55 48 42 32 30,5 27 27 24 22 21,8 11 20 17

Al-elina uad

AlMgSiE-elina uad AlMgSiE/ = 0,86 AlMgSiE/ = 0,95 AlMgSiE/ = 1,4 AlMgSiE/ = 1,7 AlMgSiE/ = 4,3 AlMgSiE/ = 4,4 AlMgSiE/ = 6 AlMgSiE/ = 7,7 AlMgSiE/ = 11,3 AlMgSiE/ = 14,5 AlMgSiE/ = 23,1 AlMglE-elina uad AlMglE/ = 0,86 AlMglE/ = 0,95 AlMglE/ = 1,4 AlMglE/ = 1,7 AlMglE/ = 4,3 AlMglE/ = 4,4 AlMglE/ = 6 AlMglE/ = 7,7 AlMglE/ = 11,3 AlMglE/ = 14,5 AlMglE/ = 23,1 Aluminijumska uad AlMgSiE - uad AlMglE - uad

EAL - uad elina uad elik I elik II elik III elik IV

45

84

14,5 26 49,5 59,5

26,5 49 93 111

Materijal

Dozvoljeno naprezanje Odnos preseka, daN/mm2 za uad od dva materijala, priblino normalno izuzetno 16 30

Bakarna uad Bronzana uad Bz I Bz II Bz III

19,5 23 26,5

36,5 43,5 49,5

Za materijale koji nisu navedeni u tabeli 2 uzima se: - kao normalno dozvoljeno naprezanje: 40% od raunske sile kidanja; - kao izuzetno dozvoljeno naprezanje: 75% od raunske sile kidanja.

lan 21 Opasnost od zamora materijala zbog vibracija spreava se odgovarajuim merama (npr., postavljanjem priguivaa ili smanjenjem naprezanja). lan 22 Pri proraunavanju naprezanja, za fizika svojstva materijala koriste se vrednosti navedene u tabeli 3. Tabela 3

Materijal

Odnos preseka, za uad od dva materijala Al/ =

Broj ica u uetu

Toplotni koeficijent Modul Gustina linearnog elastinosti 103 kg-/m3 irenja daN /mm2 10-6 /oC

Al

Al-elina uad

0,86 0,95 1,4 1,7 4,3 4,4

7,7 11,3 14,5 23,1

78 18 14 14 12 30 30 6 26 26 26 26 24 54 54 48 45 72

91 19 7 19 7 7 19 1 3 4 5 7 7 7 19 7 7 7 91 19 7 7 7 7 19 1 3 4 5 7 7 7 19 7 7 7 91 19 7 19

5,45 5,33 4,91 4,66 3,75 3,64

13,7 13,3 15,0 15,3 17,8 18,0 19,2 18,8 18,8 18,7 18,9 19,6 19,4 19,4 20,5 20,9 21,7

13400 13000 11000 10700 8200 8000 8100 7700 7700 7700 7700 7400 7000 6800 6200 6100 6000

3,50

3,36 3,20 3,09 2,98

AlMgSiE/ AlMgSiE AlMgSiE-elina uad 0,86 0,95 1,4 1,7 4,3 4,4 78 18 14 14 12 30 30 6 26 26 26 26 24 54 54 48 45 72 AlMglE 78 18 14 14

5,45 5,33 4,91 4,66 3,75 3,64

13,7 13,3 15,0 15,3 17,8 18,0 19,2 18,8 18,8 18,7 18,9 19,6 19,3 19,4 20,5 20,9 21,7

13400 13000 11000 10700 8200 8000 8100 7700 7700 7000 7700 7400 7000 6800 6200 6100 6000

3,50

3,36 3,20 3,09 2,98

11,3 14,5 23,1 AlMglE/ AlMglE-elina uad 0,86 0,95 1,4

5,45 5,33 4,91

13,7 13,3 16,0 15,0

13400 13000 11000

1,7 4,3 4,4

7,7 11,3 14,5 23,1 Aluminijumska uad -

12 30 30 6 26 26 26 26 24 54 54 48 45 72 7 19 37 61 7 19 37 61 7 19 37 61 7 12 19 37 61 7 19 37 61

7 7 19 1 3 4 5 7 7 7 19 7 7 7

4,66 3,75 3,64

3,50

3,36 3,20 3,09 2,98

15,3 17,8 18,0 19,2 18,8 18,8 18,7 18,9 19,6 19,3 19,4 20,5 20,9 21,7

10700 8200 8000 8100 7700 7700 7000 7700 7400 7000 6800 6200 6100 6000 6000 5700 5700 5500 6000 5700 5700 5500 16000 15700 15700 15500 18000 17500 17500 17500 17500 11300 10500 10500 10500

2,7

23

AlMgSiE-uad i AlMglE-uad -

2,7

23

EAL-uad -

6,87

13

elina uad -

7,8

11

Bakarna uad -

8,9

17

lan 23 Pri proraunavanju naprezanja provodnika na viseim izolatorima u strmim i neravnomernim rasponima mora se uzeti u obzir otklon izolatora u smeru trase voda (proraunavanje pomou "idealnog raspona").

4. Nastavljanje provodnika i zatitne uadi lan 24 Za nastavljanje provodnika, odnosno zatitne uadi upotrebljavaju se, po pravilu, spojnice odnosno stezaljke od istog materijala od kog su i provodnici. Spojnice, odnosno stezaljke od elika moraju biti pocinkovane vruim postupkom ili izraene od nerajueg elika. lan 25 Za vodove u istom rasponu dozvoljen je najvie jedan nastavak po provodniku, odnosno po zatitnom uetu. lan 26 Provodnici, odnosno zatitna uad razliitih preseka ili od razliitih materijala smeju se nastavljati samo na mestima na kojima su mehaniki rastereeni. Upotrebljene stezaljke moraju biti takve konstrukcije da se pouzdano spreava elektrolitsko razaranje. lan 27 Nastavci provodnika, odnosno zatitne uadi u rasponu moraju izdrati najmanje 90% sile kidanja provodnika, odnosno zatitnog ueta, pri emu je dozvoljeno upotrebiti i vie od jedne spojnice. Spojnice koje su takve konstrukcije da se njima postie pouzdan provodan spoj i da imaju najmanje 100% sile kidanja provodnika, odnosno zatitne uadi (npr. kompresione spojnice) ne smatraju se nastavcima. IV RASPORED PROVODNIKA I ZATITNE UADI 1. Sigurnosni razmaci lan 28 Udaljenost izmeu delova pod naponom, kao i udaljenost od delova pod naponom do uzemljenih delova i do delova stuba, uzimajui u obzir dejstvo vetra ili dodatnog optereenja, mora biti najmanje jednaka sigurnosnom razmaku. lan 29 Sigurnosni razmaci (cm) moraju odgovarati sledeim vrednostima Vrste naponskog naprezanja izolacije Nazivni napon UN (kV) do 10 20 35 110 220 400

1) Atmosferski prenaponi 12 22 32 90 175 280 2) Sklopni i dugotrajni prenaponi 10 20 25 80 155 270 3) Naponi industrijske frekvencije (normalni i pogonski uslovi) - 7 10 30 55 90

Sigurnosni razmaci raunaju se za sledee sluajeve 1) pri neotklonjenom izolatorskom lancu 2) za P = 0,15 Pmax 3) za P = Pmax gde je Pmax - maksimalni pritisak vetra, prema lanu 10 ovog pravilnika. lan 30 Smatra se da je zahtev iz lana 29 ovog pravilnika u pogledu udaljenosti izmeu provodnika, odnosno izmeu provodnika i zatitne uadi u sredini raspona ispunjen ako udaljenost D u sredini raspona u uslovima bez vetra na temperaturi + 40oC iznosi najmanje: D = k f + 1 sigurnosni razmak odreen za sklopne i dugotrajne prenapone (cm) gde je: f - ugib provodnika, odnosno zatitnog ueta na temperaturi + 40oC, u cm, bez obzira na usvojenu maksimalnu temperaturu provodnika; l - duina izolatorskog lanca od take uvrenja do provodnika, u cm, za sva uvrenja (ili delove uvrenja) koja se ne otklanjaju u smeru upravnom na pravac voda, kao i potporne izolatore, zatezne izolatorske lance i zatitnu uad l = O; k - koeficijent ija vrednost zavisi od rasporeda dva posmatrana provodnika, odnosno provodnika i zatitnog ueta, a odreuje se prema obrascima iz l. 31 do 33 ovog pravilnika, u kojima je a ugao otklona provodnika, odnosno zatitnog ueta od punog pritiska vetra, raunatog prema l. 10 i 11 ovog pravilnika, na ue, bez leda, izraen u stepenima. Pri proraunavanju udaljenosti izmeu dva razliita provodnika, odnosno izmeu provodnika i zatitnog ueta koje nije izvedeno isto kao i provodnik, za svaki provodnik, odnosno i za provodnik i za zatitno ue udaljenost D izraunava se prema obrascu iz stava 1 ovog lana, a odabira se vea vrednost za D. Pri prelasku sa jednog rasporeda provodnika na drugi raspored proveravaju se rastojanja na najkritinijem mestu, s tim da se u obrazac uvrsti vrednost ugiba na tom mestu. lan 31 Pri horizontalnom rasporedu uzima se da je: a k = 4 + ------, ali ne manje od k = 6. 25 Najmanja udaljenost je D = 60 cm, ako sigurnosni razmak nije vei. Za vodove nazivnog napona do 20 kV koristi se obrazac iz stava 1 ovog lana i kad raspored (projekcija) provodnika, odnosno zatitnog ueta nije horizontalan.

Za sluajeve iz stava 3 ovog lana, horizontalna udaljenost provodnika iznosi 20 cm kad zbog vremenskih prilika (sneg, led, inje) postoji verovatnoa dodira, odnosno preskoka napona. lan 32 Pri kosom rasporedu uzima se da je koeficijent a k = 2 + ------, ali ne manji od k = 7. 10 Najmanja udaljenost je D = 70 cm, ako sigurnosni razmak nije vei. Za vodove nazivnog napona veeg od 20 kV takvo izraunavanje udaljenosti (projekcija) dozvoljeno je samo pod uslovom da je ujedno i horizontalna udaljenost izmeu provodnika, odnosno izmeu provodnika i zatitnog ueta najmanje jednaka sigurnosnom razmaku. Ako je horizontalna udaljenost izmeu dva koso rasporeena provodnika i zatitnog ueta jednaka ili vea od udaljenosti D izraunate prema lanu 31 ovog pravilnika, udaljenost je dovoljna. lan 33 Pri vertikalnom rasporedu uzima se da je koeficijent a k = 4 + ------, ali ne manji od k = 14. 5 Najmanja udaljenost je D = 140 cm, ako sigurnosni razmak nije vei. Udaljenost iz stava 2 ovog lana potrebna je samo za vodove nazivnog napona veeg od 20 kV i u sluaju kad raspored nije potpuno vertikalan, ali je horizontalna udaljenost manja od sigurnosnog razmaka. lan 34 Ugao otklona izolatorskog lanca a rauna se sa 70% pritiska vetra na provodnike, odnosno sa 50% pritiska vetra na provodnike u snopu. U oba sluaja ugao otklona rauna se za provodnike bez leda. Pritisak vetra rauna se na nain odreen u l. 10 i 11 ovog pravilnika. 2. Zatitna zona lan 35 Pod zatitnom zonom podrazumeva se prostor ispod zatitnog ueta u kome su provodnici dovoljno zatieni od uticaja atmosferskih prenapona. lan 36 Provodnici se, po pravilu, moraju nalaziti u granicama zatitne zone du svih raspona i na svim temperaturama od 0o do 40oC u uslovima bez vetra.

lan 37 Na vodu sa jednim zatitnim uetom zatitna zona obuhvata prostor u granicama ugla od najvie 30o sa obe strane zatitnog ueta, mereno od vertikale. lan 38 Zatitna zona izmeu dva zatitna ueta obuhvata prostor ispod luka koji dodiruje oba zatitna ueta, ije je sredite iznad ueta, a poluprenik luka iznosi 0,58 d, gde je d meusobna udaljenost zatitne uadi (slika 1).

Slika 1 V IZOLATORI I IZOLATORSKI LANCI 1. Opte odredbe lan 39 Na vodovima se upotrebljavaju potporni i visei izolatori. Potporni izolatori spajaju se vrsto sa stubom. Visei izolatori spajaju se sa stubom tako da se mogu slobodno klatiti oko take uvrenja. lan 40 Za odreeni vod biraju se odgovarajui tipovi izolatora, pri emu se vodi rauna o mehanikim i elektrinim optereenjima tog voda. 2. Mehaniko dimenzionisanje lan 41 Potporni izolatori na noseim stubovima moraju biti takvih dimenzija da prelomno optereenje iznosi najmanje 2,5 puta teine provodnika sa dodatnim optereenjem, s tim to se ako je optereenje provodnika usled delovanja vetra vee, uzima u obzir to vee preoptereenje.

Potporni izolatori na zateznim stubovima moraju biti takvih dimenzija da prelomno optereenje iznosi najmanje 2,5 puta sila zatezanja provodnika. lan 42 Kapasti izolatori, odnosno kapasti izolatori u izolatorskim lancima na noseim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju elektromehaniko, odnosno mehaniko optereenje najmanje tri puta vee od teine provodnika sa dodatnim optereenjem, s tim to se, ako je optereenje provodnika usled delovanja vetra vee, uzima u obzir to vee optereenje. Kapasti izolatori, odnosno kapasti izolatori u izolatorskim lancima na zateznim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju elektromehaniko, odnosno mehaniko optereenje najmanje tri puta vee od sile zatezanja provodnika. lan 43 Masivni i tapni izolatori, odnosno masivni i tapni izolatori u izolatorskim lancima na noseim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju prekidno optereenje najmanje tri puta vee od teine provodnika sa dodatnim optereenjem, s tim to se, ako je optereenje provodnika usled delovanja vetra vee, uzima u obzir to vee optereenje. Masivni i tapni izolatori, odnosno masivni i tapni izolatori u izolatorskim lancima na zateznim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju najmanje tri puta vee prekidno optereenje od sile zatezanja provodnika. lan 44 Dozvoljena je upotreba viestrukih izolatorskih lanaca pod uslovom da je u normalnom stanju osigurana ravnomerna raspodela optereenja na pojedine izolatorske lance. 3. Elektrino dimenzionisanje lan 45 Izolator, odnosno izolatorski lanac, kompletno sastavljen kao na nadzemnom vodu sa zatitnom armaturom ili bez nje, mora zadovoljiti vrednosti date u tabelama 4, 5 i 6. Tabela 4

Nazivni Najvii napon opreme napon Um (efektivna vrednost) (kV) (kV)

Nazivni podnosivi atmosferski udarni prenapon (temena vrednost) (kV) stupanj izolacije snien pun 4 40

Nazivni kratkotrajni podnosivi napon industrijske frekvencije (efektivna vrednost) (kV)

1 3

2 3,6

3 20

5 10

6 10 20 35

7,2 12,0 24,0 38,0

40 60 95 145

60 75 125 170

20 28 50 70

Stupanj izolacije voda (snien ili pun stupanj izolacije) bira se s obzirom na izloenost atmosferskim ili sklopnim prenaponima, nain uzemljenja neutralne take i vrstu prenaponske zatitne naprave ako je primenjena. Tabela 5

Nazivni napon (kV)

Najvii napon opreme Um (efektivna vrednost) (kV)

Osnova za jedinine vrijednosti /SPAN>2 Um " ----/SPAN>3 (temena vrijednost) (kV) 3

Nazivni kratkotrajni Najvii podnosivi podnosivi napon atmosferski udarni industrijske frekvencije prenapon (tjemena vrijednost) (efektivna vrijednost) (kV) (kV)

Iz tabele 5 bira se jedan stupanj ili vie stupnjeva izolacije za pojedine standardne vrednosti najvieg napona opreme. Ako je dato vie stupnjeva izolacije, vie stupanj izolacije je prikladan za opremu u mreama sa kompenzacijom struje zemljospoja ili gde je faktor zemljospoja iznad 1,4. Tabela 6

Nazivni podnosivi sklopni prenapon Nazivni napon (kV) Osnova za Najvii jedinine napon opreme Um vrijednosti Jedinina vrednost (kV) Temena Odnos izmeu Nazivni podnosivi atmosferski udarni nazivnih vrednost prenapon podnosivih (kV)

(efektivna vrednost) (kV)

/SPAN>2 Um " ----/SPAN>3 (temena vrijednost) (kV) 3 4 5

atmosferskih i (temena vrednost) (kV) sklopnih udarnih prenapona (kV)

lan 46 Vrednosti iz lana 45 ovog pravilnika vae za izolatore pod sledeim uslovima: 1) atmosferski pritisak 1013,25 mbar; 2) temperatura + 20oC; 3) vlanost 11 g/m3 . lan 47 Za delove voda na veim nadmorskim visinama, vrednosti ispitnih napona iz tabela 4, 5 i 6 iz lana 45 ovog pravilnika mnoe se sledeim faktorima: 1) 1,075 - za nadmorske visine od 1000 m do 1500 m; 2) 1,150 - za nadmorske visine od 1500 m do 2000 m; 3) 1,225 - za nadmorske visine od 2000 m do 2500 m. lan 48 Na vodovima ili delovima vodova u predelima sa poveanim stepenom zagaenosti atmosfere (npr., u blizini obale mora, hemijske industrije, toplana, cementara i dr.) moraju se upotrebiti specijalni izolatori sa produenom strujnom stazom. lan 49 Prema stepenu zagaenosti, izolatorski lanci, odnosno izolatori moraju imati specifine nazivne strujne staze najmanje prema tabeli 7, s tim to se uzima najvii napon opreme Um . Tabela 7

Stepen zagaenosti

Specifina nazivna strujna staza izmeu faze i zemlje mm/kV 16 20 25 31

I - Mala zagaenost II - Srednja zagaenost III - Velika zagaenost IV - Vrlo velika zagaenost

lan 50 Poloaj izolatora, odnosno izolatorskog lanca na vodu mora biti takav da bitno ne smanjuje njegova izolaciona svojstva. 4. Pojaana izolacija lan 51 Izolacija voda pojaava se, po potrebi, mehaniki, elektrino, odnosno mehaniki i elektrino. lan 52 Izolacija voda je mehaniki pojaana ako se: a) za potporne izolatore upotrebe dva ili vie izolatora, tako da, u sluaju preloma jednog izolatora, preostali izolatori budu dimenzionisani prema l. 41 i 44 ovog pravilnika, uzimajui u obzir raspodelu optereenja na neoteene izolatore; b) za visee izolatore, odnosno izolatorske lance upotrebe dva lanca ili vie lanaca dimenzionisanih prema l. 42 i 44 ovog pravilnika za normalno stanje voda, kad je optereenje ravnomerno rasporeeno na sve lance, a ako se prekine jedan lanac, preostali lanci smeju biti optereeni najvie sa pola iznosa od elektromehanikog optereenja, odnosno minimalnog prelomnog optereenja. lan 53 Izolacija je elektrino pojaana ako se: 1) za potporne izolatore odabere izolator za prvi vii izolacioni nivo, odnosno izolator sa poveanom duinom strujne staze; 2) za masivne i tapne izolatore odabere izolator sa poveanom duinom strujne staze; 3) za kapaste izolatore, odnosno kapaste izolatore u izolatorskim lancima stavi jedan lanak vie, nezavisno od naponskog nivoa. 5. Uvrenje provodnika

lan 54 Na potpornim izolatorima noseih stubova provodnici se, po pravilu, vezuju mekanom icom od istog ili slinog materijala od kog su i provodnici. Prenik ice ne sme biti manji od 2,5 mm. lan 55 Na ugaone stubove provodnik se postavlja tako da je potporni izolator u tupom uglu i da je veza rastereena. lan 56 Na zateznim stubovima provodnici se uvruju na potporne izolatore omom koja je zatvorena spojnicama ili vezom. lan 57 Nosai potpornih izolatora dimenzioniu se tako da izdre optereenje iz lana 41 ovog pravilnika, s mehanikim faktorom sigurnosti najmanje 2 s obzirom na prekidnu vrstou materijala. lan 58 Stezaljke i ostali metalni delovi u sastavu izolatorskih lanaca, kao i oprema za uvrenje zatitnog ueta moraju biti takvih dimenzija da izdre optereenje prema l. 42 i 43 ovog pravilnika, s mehanikim faktorima sigurnosti od najmanje 2,5 s obzirom na silu kidanja. Stezaljke i ostali metalni delovi za uvrenje provodnika i zatitnog ueta moraju biti izraeni od istog ili slinog materijala od kog su provodnici, odnosno zatitna uad ili od elika pocinkovanog vruim postupkom, odnosno od nerajueg elika. lan 59 Kod viestrukih izolatorskih lanaca, pri prekidu jednog lanca metalni delovi ostalih lanaca moraju biti takvih dimenzija da izdre optereenje prema l. 42 i 43 ovog pravilnika, s mehanikim faktorom sigurnosti od najmanje 1,7 s obzirom na silu kidanja. lan 60 Sila izvlaenja iz noseih stezaljki za provodnike i zatitnu uad ne sme biti manja od 60% sile zatezanja. VI STUBOVI 1. Vrste stubova lan 61 Stubovi mogu biti nosei (linijski) i zatezni. Nosei stubovi se, po pravilu, postavljaju samo u pravolinijskoj trasi. Naprezanje provodnika, odnosno zatitne uadi kod noseih stubova u oba raspona je jednako, a provodnici i zatitna

uad nisu sa njima vrsto spojeni i na stub se ne prenosi direktno njihova sila zatezanja s jedne strane stuba, nego se prenosi samo rezultanta sile zatezanja s obe strane, ako ta rezultanta postoji. Kod zateznih stubova naprezanje provodnika, odnosno zatitne uadi ne mora biti jednako u oba raspona, provodnici i zatitna uad su sa njima vrsto spojeni i na stub se direktno prenosi sila zatezanja svakog provodnika i zatitnog ueta sa svake strane stuba. Stubovi mogu istovremeno biti i nosei i zatezni (npr., stub na kome se vod odvaja je u odnosu na prolazni vod nosei, a u odnosu na ogranak je zatezni). lan 62 Stubovi se mogu nalaziti u pravolinijskoj trasi (linijski stubovi) ili na uglu trase (ugaoni stubovi). Nosei i zatezni stubovi mogu biti linijski ili ugaoni. lan 63 Na vodovima sa viseim izolatorima ne upotrebljavaju se ugaoni nosei stubovi na mestima na kojima ugao skretanja trase iznosi vie od 20o . lan 64 Duina zateznog polja, tj. udaljenost izmeu dva zatezna stuba, po pravilu, ne sme biti vea od 8 km, niti sme sadrati vie od 30 raspona. Kraa zatezna polja primenjuju se ako posebne prilike na trasi to zahtevaju (klimatski uslovi, teren, ukrtanja, vei broj uglova i sl.). 2. Naprezanje stubova lan 65 Stubovi moraju biti takvih dimenzija da naprezanje materijala ne prekorai granicu dozvoljenog naprezanja ni u jednom sluaju optereenja. Za proraunavanje pojedinog dela stuba bira se ono optereenje koje prouzrokuje najveu silu u njemu, s tim to se pri tom ne uzima da razna optereenja iz l. 68 i 69 i optereenja iz lana 209 ovog pravilnika dejstvuju istovremeno. lan 66 Dozvoljena naprezanja za pojedine vrste materijala odreuju se posebno za normalne sluajeve optereenja, a posebno za vanredne sluajeve optereenja. Normalni sluajevi optereenja nastaju kad su svi delovi neoteeni. Vanredni sluajevi optereenja nastaju kad je jedan provodnik ili jedno zatitno ue s jedne strane stuba prekinuto. 3. Optereenja

lan 67 Optereenja navedena u l. 68 i 69 ovog pravilnika odnose se na stubove vodova sa viseim izolatorima i na stubove vodova sa potpornim izolatorima, a naprezanje se izraunava prema odredbama lana 70 ovog pravilnika. lan 68 Normalna optereenja su: 1) za sve vrste stubova (nosee i zatezne): a) optereenje pri ijem se proraunu uzima: - teina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; - teina dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi; - rezultanta pune sile zatezanja svih provodnika i zatitne uadi s obe strane stuba; b) optereenje pri ijem se proraunu uzima: - teina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; - pritisak vetra na stub i na sve provodnike i zatitnu uad upravno na vod, odnosno u pravcu simetrale ugla trase; - rezultanta od dve treine sile zatezanja svih provodnika i zatitne uadi s obe strane stuba; v) optereenja pri ijem se proraunu uzima: - teina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; - pritisak vetra na stub i na sve provodnike i zatitnu uad u pravcu voda, odnosno upravno na simetralu ugla trase; - rezultanta od dve treine sile zatezanja svih provodnika i zatitne uadi s obe strane stuba; 2) za zatezne stubove: a) optereenje pri ijem se proraunu uzima: - teina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; - dve treine sile zatezanja provodnika i zatitne uadi s jedne strane stuba. lan 69 Vanredna optereenja su: 1) za nosee stubove:

a) optereenje pri ijem se proraunu uzima; - teina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; - teina dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi; - polovina sile zatezanja jednog provodnika ili jednog zatitnog ueta s jedne strane stuba, a za provodnike u snopu - etvrtina sile zatezanja provodnika jednog snopa; 2) za zatezne stubove i za ugaone nosee stubove sa uglom skretanja trase veim od 20o ; a) optereenje pri ijem se proraunu uzima: - teina stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; - teina dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi; - puna sila zatezanja svih provodnika i zatitne uadi u oba pravca trase, osim jednog provodnika, odnosno jednog zatitnog ueta s jedne strane stuba, a za vodove sa provodnicima u snopu - puna sila zatezanja svih snopova provodnika i zatitne uadi u oba pravca trase, osim jednog snopa, odnosno jednog zatitnog ueta s jedne strane stuba. Ako je pritisak vetra vei od 60 daN/m2, odnosno dodatno optereenje vee od 0,18 /SPAN>d daN/m vanredna optereenja ne uzimaju se u obzir za jednostavne konstrukcije drvenih stubova, ni za vodove do 35 kV, osim na deonicama sa teim atmosferskim uslovima. lan 70 Pri izraunavanju naprezanja stubova uzimaju se u obzir: 1) teina provodnika i zatitne uadi i teina dodatnog optereenja, izraunate za gravitacioni raspon stuba definisan u lanu 2 ovog pravilnika; 2) pritisak vetra na provodnike i zatitnu uad u pravcu simetrale ugla trase, izraunat za poluzbir susednih raspona, bez ikakve redukcije s obzirom na ugao trase; 3) pritisak vetra na provodnike i zatitnu uad u pravcu simetrale ugla trase, izraunat za poluzbir susednih raspona, sa redukcijom, s obzirom na poloaj provodnika i zatitne uadi prema pravcu vetra, ali tako da je jednak najmanje etvrtini pritiska u pravcu simetrale ugla trase; 4) ako nije odreeno koji je provodnik, zatitno ue ili strana stuba u pitanju, uzima se najnepovoljniji sluaj. 4. Natpisi na stubovima lan 71 Na sve stubove moraju se postaviti trajni natpisi sa upozorenjem na opasnost od elektrine struje. VII UZEMLJENJE

1. Opte odredbe lan 72 Pri uzemljenju vodova primenjuju se i odredbe propisa o tehnikim normativima za elektronenergetska postrojenja nazivnog napona iznad 1000 V. lan 73 Metalni i armiranobetonski stubovi visokonaponskih vodova, metalna sidrena uad i metalne trake na drvenim stubovima koje slue za zatitu stubova od udara groma moraju biti pouzdano povezani sa zemljom. Ako se temeljenjem stubova i ukopavanjem sidara ne dobije zadovoljavajue uzemljenje, postavljaju se dopunski uzemljivai, odnosno preduzimaju se druge dopunske mere. 2. Uzemljenje u mreama sa kompenzovanim zemljospojem i sa izolovanom neutralnom takom lan 74 U mreama visokog napona sa izolovanom neutralnom takom i mreama sa kompenzovanom strujom zemljospoja uzima se da je trajanje zemljospoja due, pa otpornost uzemljenja Ru kod stubova na obradivim povrinama, pored prometnih puteva i u naseljenim mestima ne sme prei vrednost datu obrascem: Uz Ru < ------Iz gde je: Uz = 125 V - najvii dozvoljeni napon na uzemljenju; Iz - stvarna struja zemljospoja (A), koja tee na mestu zemljospoja. U mreama sa izolovanom netralnom takom Iz je kapacitivna struja zemljospoja, a u mreama sa kompenzovanim zemljospojem - preostala struja zemljospoja. Smatra se da je stub pored pomenutog puta ako se nalazi na udaljenosti manjoj od 15 m od ivice kolovoza. Vrednost otpornosti uzemljenja iz stava 1 ovog lana ne sme biti prekoraena ako se stub voda nalazi na udaljenosti manjoj od 15 m od stambene zgrade, u ograenom dvoritu, u okunici koja se koristi kao obradivo zemljite, u parku ili na etalitu. lan 75 Na vodovima sa zatitnom uadi uzima se ukupna otpornost uzemljenja, raunajui i vezu preko zatitne uadi. lan 76 Prekoraenje vrednosti otpornosti Ru dozvoljava se ako se preduzme jedna od sledeih mera:

1) upotreba neprobojnih masivnih ili tapnih izolatora; 2) redovna kontrola izolatora, a najmanje jedanput godinje; 3) ugraivanje ureaja za signalizaciju zemljospoja i neposredno automatsko iskljuenje voda im nastane kvar. Posebne mere za smanjenje napona koraka nisu potrebne ako je preduzeta jedna od mera iz ovog lana. 3. Uzemljenje u mreama sa uzemljenom neutralnom takom lan 77 Nadzemni vodovi koji pripadaju mrei sa efikasno uzemljenom neutralnom takom moraju imati ureaje za brzo automatsko iskljuenje pri zemljospoju, koji pouzdano iskljuuju deonicu u kvaru i tako odstranjuju opasnost od dejstva napona na mestu zemljospoja. lan 78 Stubovi nadzemnih vodova iz lana 77 ovog pravilnika imaju po pravilu uzemljiva u obliku jednog ili dva prstena oko svakog temelja ili oko svih temelja jednog stuba. Najmanja dubina ukopavanja uzemljivaa je 0,5 m. Udaljenost prstenova od temelja, odnosno stuba mora biti takva da se postigne povoljnije oblikovanje potencijala, to zavisi od oblika i konstrukcije temelja stuba. lan 79 Odredbe lana 78 ovog pravilnika ne primenjuju se na stubove u terenu s velikom specifinom otpornou, u kome se, uz racionalnu upotrebu materijala, ne mogu postii zadovoljavajui rezultati otpornosti uzemljenja. Stubove na ovakvom terenu ne treba uzemljiti. lan 80 U pogledu zatite od opasnog napona na mestu zemljospoja ne treba preduzimati druge posebne mere osim mere predvienih u l. 77 do 79 ovog pravilnika. 4. Uzemljenja za zatitu od groma lan 81 Da bi se pri udaru groma u stub ili zatitno ue smanjila opasnost od preskoka na provodnike, treba, prema odabranom stupnju izolacije voda, odrediti maksimalno dozvoljenu otpornost uzemljenja, uzimajui u obzir uestalost i jainu gromova u podruju trase, sigurnost voda i uestalost kvarova. lan 82 Ako se uzemljenjem izvedenim prema lanu 78 ovog pravilnika ne postigne otpornost koja obezbeuje zatitu od groma, potrebno je meusobno povezivati pojedinane uzemljivae ili postaviti jo jedan prsten oko svih temelja stuba na dubini od 1 m, odnosno poloiti zrakaste

uzemljivae ukupne duine pribline duini uzemljivaa prstena, ako je to povoljnije s obzirom na teren. Ako se postupkom iz stava 1 ovog lana ne postigne otpornost koja titi od povratnog preskoka, odustaje se od daljeg polaganja uzemljivaa. lan 83 Povratni preskok na provodniku nije verovatan ako je za otpornost uzemljenja ispunjen uslov prema sledeem obrascu: Ui Ruz < ------Iu gde je: Ruz - otpornost uzemljenja W posmatranog stuba, bez veze sa zatitnom uadi; Ui - podnosivi udarni napon (kV) izolacije posmatranog stuba u suvom; Iu - temena vrednost udarne struje groma (kA) za posmatrani stub. Pri izboru Iu kao orijentacija mogu posluiti vrednosti date u tabeli 8, koje pokazuju za koliko procenata od svih udara groma, uzetih kao 100%, vrednost struje iz prvog reda tabele 8 nee biti premaena. Vrednosti struja manje od 20 kA mogu se uzeti samo za vodove napona do 35 kV. Tabela 8

Struja od udara groma u stub (kA) 5 10 15 20 30 40 50 60 Procent od svih udara groma 14 40 62 79 91 95 98 99

Osnova za odreivanje struje od udara groma su podaci o uestalosti atmosferskog pranjenja, broj grmljavinskih dana u godini ili broj udara groma po jedinici povrine, distribucija temene vrednosti struje u stazi groma i eljeni nivo sigurnosti s obzirom na verovatni broj povratnih preskoka u jednoj godini. lan 84 Otpornost uzemljenja sa kojom se rauna pri udarnim naponima groma priblino je jednaka otpornosti uzemljenja koja se dobija uobiajenim merenjima. 5. Uzemljenje zatitne uadi lan 85 Zatitno ue na metalnim stubovima moe se uzemljiti preko konstrukcije bez posebnog voda za uzemljenje ako je konstrukcija uzemljena. Iznad temelja konstrukcije mora postojati stezaljka za prikljuak uzemljivaa.

lan 86 Zatitno ue na armiranobetonskim stubovima moe se uzemljiti preko eline armature u betonu ako presek armature iznosi najmanje 50 mm2 i ako svi delovi armature koji slue za uzemljenje imaju pouzdan kontakt. Odredba stava 1 ovog lana odnosi se i na nosae izolatora. Ako armatura armiranobetonskih stubova slui za uzemljenje, mora imati izvod iznad temelja za prikljuenje uzemljivaa. lan 87 Na drvenim stubovima uzemljenje se ne izvodi, osim ako nose zatitno ue ili ako metalne delove treba uzemljiti. U tom sluaju, uzemljenje se izvodi kao kod metalnih i armiranobetonskih stubova. Ako nosai izolatora nisu uzemljeni, vod za uzemljenje zatitnog ueta treba odmai i izolovati od glave stuba i time spreiti galvansku vezu sa nosaima. Na drvenim stubovima zatitno ue mora se uzemljiti na svakom stubu, najmanje na svakih 300 m duine voda. Ako su drveni stubovi usidreni, moraju se uzemljiti metalni delovi za privrenje izolatora i sidra, kao i sidro u zemlji. 6. Vodovi za uzemljenje lan 88 Vodovi za uzemljenje (zemljovodi) postavljaju se radi galvanske veze izmeu zatitne uadi i uzemljivaa. Najmanji doputeni preseci vodova za uzemljenje su: 1) za elik pocinkovan toplim postupkom 50 mm2 ; 2) za aluminijum 35 mm2 ; 3) za bakar 16 mm2 . Stvarni preseci vodova za uzemljenje moraju biti dimenzionisani prema oekivanoj struji zemljospoja. lan 89 Ako se goli zemljovodi polau u zemlju, smatraju se delom uzemljivaa. lan 90 Ako se na mestu prelaska zemljovoda u zemlju oekuje pojaana korozija, potrebno je da se vod zatiti premazivanjem, da se povea presek ili da se primeni neka druga zatitna mera. lan 91

Ako postoji opasnost od mehanikog oteenja, zemljovod se mora zatititi. 7. Uzemljivai lan 92 Uzemljivai su metalni delovi koji se nalaze u zemlji i ostvaruju elektrinu provodnu vezu delova voda sa zemljom. Uzemljivai mogu biti trakasti ili ipkasti. Kao materijal za uzemljivae upotrebljava se elik pocinkovan toplim postupkom ili na neki drugi nain zatien od korozije, ako lokalne prilike ne zahtevaju upotrebu nekog drugog materijala (npr. bakra). Za uzemljivae se, po pravilu, ne upotrebljavaju nepocinkovane eline cevi, lim, profili i laki metali. lan 93 Najmanji preseci uzemljivaa dati su u tabeli 9 Tabela 9

Pocinkovani elik Traka preseka 100 mm2 , debljine najmanje 3,5 mm Okrugli elik prenika 10 mm Cev prenika 38 mm, debljine najmanje 3,5 mm Ugaonik 65 mm x 65 mm x 7 mm Profil U 6,5, odnosno T 6 ili drugi odgovarajui profil

Bakar Traka preseka 50 mm2 , ali ne tanja od 2 mm Ue preseka 35 mm2 Cev prenika 30 mm, debljine najmanje 2,5 mm -

Za uzemljivae se mogu upotrebljavati i drugi materijali otporni prema koroziji, slinih svojstava i odgovarajuih preseka. lan 94 Ako se na nekom podruju oekuje jaa korozija ili se upotrebi nepocinkovani elik, uzimaju se oko 50% vee vrednosti preseka od vrednosti navedenih u tabeli 9. lan 95

Na uzemljivae i zemljovode, pored odredaba ovog pravilnika, primenjuju se i odredbe propisa o tehnikim normativima za elektroenergetska postrojenja nazivnog napona iznad 1000 V. VIII PRELAZAK VODOVA I NJIHOVO PRIBLIAVANJE OBJEKTIMA 1. Opte odredbe lan 96 Pri prelasku vodova preko objekata, odnosno pri pribliavanju vodova objektima, sigurnosna visina je jednaka sigurnosnoj udaljenosti ako za sigurnosnu visinu nije navedena posebna vrednost. lan 97 Sigurnosne visine i sigurnosne udaljenosti iz l. 100 do 224 ovog pravilnika odnose se na vodove nazivnog napona do 110 kV. lan 98 Sigurnosne visine i sigurnosne udaljenosti poveavaju se u odnosu na sigurnosne visine i sigurnosne udaljenosti za nazivni napon 110 kV, i to: 1) za 0,75 m - za vodove nazivnog napona 220 kV; 2) za 2,0 m - za vodove nazivnog napona 400 kV. lan 99 Odredbe l. 121 do 129, l. 142 do 148 i l. 178 do 181 ovog pravilnika primenjuju se i kad se vod priblii auto-putu, magistralnom putu, iari, plovnoj reci ili plovnom kanalu na udaljenost manju od visine stuba iznad zemlje, s tim to se ne primenjuju odredbe o sigurnosnoj visini. 2. Nepristupana mesta lan 100 Za nepristupana mesta (npr.: gudure, stene, neplovne reke, movare i sl.) sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost iznose: 1) sigurnosna visina 4,0 m; 2) sigurnosna udaljenost 3,0 m. 3. Mesta nepristupana vozilima lan 101 Za mesta nepristupana vozilima sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost iznose: 1) sigurnosna visina 5,0 m; 2) sigurnosna udaljenost 4,0 m.

4. Mesta pristupana vozilima lan 102 Za mesta pristupana vozilima (oko naseljenih podruja, iznad polja oko kojih se nalaze poljski putevi, iznad livada i oranica, iznad poljskih puteva i umskih puteva), sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost iznose: 1) sigurnosna visina 6,0 m; 2) sigurnosna udaljenost 5,0 m. 5. Zgrade lan 103 Voenje vodova preko zgrada koje slue za stalan boravak ljudi moe se izvesti ako su zadovoljeni uslovi iz l. 104 do 108 ovog pravilnika. Smatra se da vod prelazi preko zgrade i kad je rastojanje horizontalne projekcije najblieg provodnika u neotklonjenom poloaju od zgrade manje od 3,0 m za vodove nazivnog napona do 20 kV i manje od 5,0 m za vodove nazivnog napona veeg od 20 kV. lan 104 Za nepristupane delove zgrade (krov, dimnjak i sl.) sigurnosna udaljenost iznosi 3,0 m. lan 105 Za stalno pristupane delove zgrade (terasa, balkon, graevinske skele i sl.) sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost iznose: 1) sigurnosna visina 5,0 m; 2) sigurnosna udaljenost 4,0 m. lan 106 Vertikalna udaljenost izmeu provodnika i delova zgrade ispod provodnika (sleme krova, gornja ivica dimnjaka itd.) za vodove sa viseim izolatorima iznosi najmanje 3,0 m i u sluaju kad u rasponu ukrtanja postoji normalno dodatno optereenje, a u susednim rasponima nema tog optereenja. lan 107 Za vodove iznad zgrada potrebna je elektrino pojaana izolacija, a za vodove iznad stambenih zgrada i zgrada u kojima se zadrava vei broj ljudi (npr. kole, vrtii itd.) potrebna je i mehaniki pojaana izolacija. lan 108 Na stambenim zgradama nije dozvoljeno postavljanje zidnih konzola ili zidnih i krovnih nosaa za noenje vodova.

6. Zgrade pogonskih postrojenja lan 109 Sigurnosne visine i sigurnosne udaljenosti od zgrada koje pripadaju istom pogonskom postrojenju iji je i elektroenergetski vod (elektrane, transformatorske stanice, razvodna postrojenja), a ne slue za stanovanje, mogu biti i manje od vrednosti iz lana 103 ovog pravilnika ako se predvide odgovarajue zatitne mere za spreavanje sluajnog dodira provodnika (npr. postavljanje ograde, lako uoljivih natpisa za upozorenje i sl.). 7. Zgrade sa zapaljivim krovom lan 110 Za zgrade sa krovom pokrivenim zapaljivim materijalom, radi zatite vodova od oteenja sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost iznose, bez obzira na napon voda: 1) sigurnosna visina 12,0 m; 2) sigurnosna udaljenost 5,0 m. Za zgrade iz stava 1 ovog lana vae i odredbe l. 103 do 108 ovog pravilnika. 8. Objekti u kojima se nalazi lako zapaljiv materijal lan 111 Nije dozvoljeno voenje vodova preko nadzemnih objekata u kojima se nalazi lako zapaljiv materijal (skladita benzina, ulja, eksploziva i sl.). Na prolazu pored objekata iz stava 1 ovog lana, horizontalna sigurnosna udaljenost jednaka je visini stuba uveanoj za 3,0 m, a mora iznositi najmanje 15,0 m. 9. Naseljena mesta lan 112 Za vodove u naseljenim mestima sigurnosna visina iznosi 7,0 m. Izolacija mora biti elektrino pojaana. 10. Sportska igralita lan 113 Ako vodovi prelaze preko igralita, moraju biti ispunjeni sledei uslovi: 1) sigurnosna udaljenost mora iznositi 12,0 m; 2) izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana; 3) dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zatitnih uadi mora se smanjiti na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2 iz lana 20 ovog pravilnika;

4) nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitnih uadi. lan 114 Nije dozvoljen prelazak vodova preko strelita. Sigurnosna udaljenost voda iznosi 12,0 m. 11. Javna kupalita i kampinzi lan 115 Nije dozvoljen prelazak vodova preko javnih kupalita i kampinga. 12. Smuarske skakaonice lan 116 Nije dozvoljen prelazak vodova preko odskone i doskone staze. Sigurnosna udaljenost od odskone staze iznosi 8,0 m, a od doskone staze - 12,0 m. Izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. 13. ume i drvee lan 117 Sigurnosna udaljenost od bilo kog dela stabla iznosi 3,0 m. Za vodove nazivnog napona 110 kV i za vie nazivne napone sigurnosna udaljenost mora se odrati u sluaju pada stabla, pri emu se sigurnosna udaljenost meri od provodnika u neotklonjenom poloaju. 14. Regionalni putevi, lokalni putevi i putevi za industrijske objekte izgraeni kao putevi za optu upotrebu lan 118 Sigurnosna visina voda iznosi 7,0 m. lan 119 Udaljenost bilo kog dela stuba od spoljne ivice puta, po pravilu, ne sme biti manja od 10 m, a u izuzetnim sluajevima moe se smanjiti na najmanje 5 m. Izolacija mora biti elektrino pojaana. U rasponu ukrtanja dozvoljava se jedan nastavak po provodniku ili zatitnom uetu. lan 120

Ugao ukrtanja voda i regionalnog puta, po pravilu, iznosi najmanje 20o . Za lokalne puteve i puteve za industrijske objekte ugao ukrtanja nije ogranien. 15. Magistralni putevi lan 121 Na magistralnim putevima sigurnosna visina voda iznosi 7,0 m. lan 122 Horizontalna udaljenost bilo kog dela stuba od spoljne ivice puta iznosi 20,0 m. Kad vod prelazi magistralni put, udaljenost bilo kog dela stuba moe biti manja ako to uslovljavaju mesne prilike, ali ne sme biti manja od 10,0 m. Izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 123 Ugao ukrtanja, po pravilu, iznosi najmanje 30o . U rasponu ukrtanja nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitne uadi. 16. Auto-putevi lan 124 Sigurnosna visina voda iznad auto-puta iznosi 7,0 m. lan 125 Udaljenost bilo kog dela stuba od ivice auto-puta iznosi najmanje 40,0 m. Kad vod prelazi preko auto-puta, udaljenost bilo kog dela stuba moe biti manja ako to zahtevaju uslovi tla, s tim da ne sme biti manja od 10,0 m. Izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 126 Dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zatitnih uadi smanjuje se na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2 iz lana 20 ovog pravilnika. lan 127 U rasponu ukrtanja nije dozvoljeno nastavljanje provodnika, odnosno zatitnih uadi. lan 128 Ugao ukrtanja ne sme biti manji od 30o .

lan 129 Pri voenju vodova paralelno sa auto-putem, udaljenost voda od auto-puta na potezima duim od 5 km mora biti: 1) za vodove napona do 35 kV - najmanje 50,0 m; 2) za vodove napona veeg od 35 kV - najmanje 100 m. U brdovitim i umovitim predelima udaljenost voda od auto-puta moe se smanjiti na 40,0 m. 17. Naseljena mesta lan 130 U gusto naseljenim mestima, sigurnosna visina voda mora da iznosi 7,0 m. lan 131 Izolacija mora biti elektrino pojaana, a na mestima ukrtanja sa ulicama ili putevima i mehaniki pojaana. lan 132 Dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zatitnih uadi smanjuje se na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2 iz lana 20 ovog pravilnika. lan 133 U rasponu ukrtanja vodova sa putevima u gusto naseljenim mestima nije dozvoljeno nastavljanje provodnika, odnosno zatitne uadi, a u susednim rasponima dozvoljen je samo jedan nastavak pod provodniku, odnosno zatitnom uetu. Ugao ukrtanja ne sme biti manji od 30o . lan 134 Ako je rastojanje horizontalne projekcije najblieg provodnika u neotklonjenom poloaju manje od 5,0 m, izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. 18. Pijace i vaarita lan 135 Ako vodovi prelaze preko pijaca i vaarita, moraju biti ispunjeni sledei uslovi: 1) sigurnosna udaljenost mora iznositi 12,0 m; 2) izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana; 3) dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zatitne uadi mora se smanjiti na 75% od vrednosti navedenih u tabeli 2 iz lana 20 ovog pravilnika;

4) nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitnih uadi. 19. Parkiralita i autobuska stajalita lan 136 Ako vod prelazi preko parkiralita ili autobuskog stajalita, sigurnosna visina iznosi 7,0 m. Izolacija voda mora biti mehaniki i elektrino pojaana. Smatra se da vod prelazi preko parkiralita, odnosno autobuskog stajalita i kad je rastojanje horizontalne projekcije najblieg provodnika u neotklonjenom stanju manje od 5,0 m. 20. Tramvaji i trolejbusi lan 137 Sigurnosna udaljenost voda od tramvaja ili trolejbusa, voznih i napojnih vodova, odnosno delova konstrukcije za njihovo noenje iznosi 3,0 m. Izolacija voda mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 138 Dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zatitne uadi smanjuje se na 75% od vrednosti navedene u tabeli 2 iz lana 20 ovog pravilnika. lan 139 U rasponu ukrtanja nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitne uadi. lan 140 Ugao ukrtanja voda ne sme biti manji od 30o . 21. Splavne reke lan 141 Sigurnosna visina voda od najvieg vodostaja reka na kojima je moguno splavarenje iznosi 7,0 m. Izolacija voda mora biti elektrino pojaana. 22. Plovne reke i kanali lan 142 Sigurnosna visina od najvieg vodostaja pri kome je jo moguna plovidba iznosi, po pravilu, 15,0 m. lan 143

Horizontalna udaljenost bilo kog dela stuba iznosi najmanje: 1) od obale 10 m; 2) od stope nasipa 6 m. Izolacija voda mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 144 Dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zatitne uadi smanjuje se na 75% od vrednosti navedene u tabeli 2 iz lana 20 ovog pravilnika. lan 145 U rasponu ukrtanja nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitne uadi. lan 146 Ugao ukrtanja ne sme biti manji od 30o . lan 147 Pri voenju vodova paralelno sa plovnim rekama i kanalima na potezima duim od 5 km, udaljenost od obale, odnosno od nasipa ne sme biti manja od 50 m. lan 148 Odredbe l. 143 i 144 ovog pravilnika primenjuju se i kad je horizontalna udaljenost otklonjenog provodnika od obale zbog dejstva vetra pri + 40oC za vodove nazivnog napona do 110 kV manja od 2,0 m. 23. Mostovne konstrukcije lan 149 Sigurnosna udaljenost voda iznosi: 1) od pristupanih delova mosta 5,0 m; 2) od nepristupanih delova mosta 3,0 m. Ako vod prolazi kroz otvor mosta, sigurnosna udaljenost mora biti jednaka sigurnosnom razmaku iz lana 29 ovog pravilnika. Na mostu se mora ugraditi zatitna ograda koja e onemoguiti dodir sa delovima pod naponom. 24. Antene televizijskih i radio-prijemnika lan 150 Prelazak vodova preko antena televizijskih i radio-prijemnika dozvoljen je ako su ispunjeni sledei uslovi:

1) sigurnosna udaljenost mora iznositi 5,0 m; 2) izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana; 3) normalno dozvoljeno naprezanje ne sme da prelazi 1/3 prekidne vrstoe provodnika i zatitne uadi. Ako je raspon ukrtanja ogranien noseim stubovima, mora se proveriti udaljenost kad u prelaznom rasponu ostaje dodatno optereenje, a u susednim rasponima nema dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi. Dozvoljena sigurnosna visina mora da iznosi 2,0 m. 25. Antene predajnih i prijemnih stanica lan 151 Prelazak voda preko antena predajnih i prijemnih radio-stanica nije dozvoljen. 26. Ukrtanje visokonaponskog voda sa drugim visokonaponskim vodovima i njihovo meusobno pribliavanje lan 152 Sigurnosna visina voda iznosi 2,5 m, a sigurnosna udaljenost 1,0 m. Uslovi iz stava 1 ovog lana moraju biti ispunjeni i kad na gornjem vodu ima dodatnog optereenja, a na donjem vodu nema. Odredba stava 2 ovog lana odnosi se i na proveravanje maksimalnog otklona provodnika donjeg voda. Vod vieg napona postavlja se, po pravilu, iznad voda nieg napona. Gornji vod mora se izgraditi sa elektrino pojaanom izolacijom. lan 153 Najmanja meusobna udaljenost provodnika paralelnih vodova mora biti jednaka udaljenosti D iz l. 30 i 32 ovog pravilnika. Pri najveem otklonu provodnika jednog voda zbog dejstva vetra, mora se proveriti da meusobna udaljenost provodnika paralelnih vodova nije manja od sigurnosnih razmaka za vii napon, s tim da ne sme biti manja od 70 cm kad provodnici drugog voda nisu otklonjeni. lan 154 Ako su dva voda ili vie vodova na raznim visinama zajednikih stubova, vod vieg napona postavlja se iznad voda nieg napona. 27. Ukrtanje visokonaponskog voda sa niskonaponskim vodom i njihovo meusobno pribliavanje lan 155

Prelazak niskonaponskog voda preko visokonaponskog voda nije dozvoljen. Sigurnosna visina voda iznosi 2,5 m, a sigurnosna udaljenost 2,0 m. Gornji vod mora se izgraditi sa elektrino pojaanom izolacijom. lan 156 Iznad niskonaponskih provodnika moraju se postaviti dva obostrano uzemljena sigurnosna ueta ija raunska sila kidanja (mehanika vrstoa) iznosi najmanja 1000 daN. lan 157 Zatitna uad iznad niskonaponskih vodova ne moraju se postavljati ako su za visokonaponski vod ispunjeni sledei uslovi: 1) da je izolacija u rasponu ukrtanje elektrino i mehaniki pojaana izolacija; 2) da normalno dozvoljeno naprezanje ne prelazi 1/3 prekidne vrstoe provodnika i zatitne uadi; 3) da je raspon ukrtanja ogranien noseim stubovima, a sigurnosna visina iznosi najmanje 2 m i kad u prelaznom rasponu postoji dodatno optereenje, a u susednim rasponima nema dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi. lan 158 Ako uslovi iz l. 156 i 157 ovog pravilnika nisu ispunjeni, vod niskog napona treba postaviti u kabl ili ga izmestiti. lan 159 Najmanja meusobna udaljenost provodnika paralelnih vodova mora biti jednaka udaljenosti D iz l. 30 i 32 ovog pravilnika. Pri najveem otklonu provodnika jednog voda zbog dejstva vetra mora se proveriti da meusobna udaljenost provodnika paralelnih vodova nije manja od sigurnosnog razmaka za vii napon, s tim da ne sme biti manja od 70 cm kad provodnici drugog voda nisu otklonjeni. lan 160 Ako na zajednikim stubovima ima vie vodova na raznim visinama, visokonaponski vodovi moraju se postaviti iznad visokonaponskih vodova. Niskonaponski vod mora se opremiti odvodnicima prenapona na poetku i na kraju deonice voda koja je na zajednikim stubovima sa visokonaponskim vodom, kao i na svakom eventualnom ogranku. 28. Ukrtanje nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom i njihovo meusobno pribliavanje lan 161

Na mestu ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom sigurnosna visina izmeu najnieg provodnika elektroenergetskog voda i najvieg provodnika telekomunikacionog voda iznosi: 1) za vodove napona 400 kV 5,5 m; 2) za vodove napona 220 kV 4,0 m; 3) za vodove napona od 35 kV do 110 kV 3,0 m; 4) za vodove napona od 1 kV do 35 kV 2,5 m. lan 162 U rasponu ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 163 Na mestu ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom nije dozvoljeno postavljanje zatitne mree iznad telekomunikacionog voda. lan 164 U rasponu ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom nije dozvoljeno nastavljanje provodnika, odnosno zatitne uadi. lan 165 Na stubovima raspona ukrtanja elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom nije dozvoljena upotreba iskonih i kliznih stezaljki. lan 166 Ugao ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionom vodom, po pravilu, ne sme biti manji od 45o , s tim da se izuzetno moe smanjiti do 30o . lan 167 Ako elektroenergetski vod nema zatitno ue, na stubovima telekomunikacionih vodova koji se nalaze na krajevima raspona ukrtanja sa nadzemnim elektroenergetskim vodom moraju se postaviti gromobrani ije uzemljenje, po pravilu, treba da ima elektrinu otpornost manju od 25 W. lan 168 U zateznom polju ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom najmanji dozvoljeni preseci provodnika i zatitne uadi iznose: 1) za bakar i elik 16 mm2 ; 2) za al-elik 25 mm2 ; 3) za aluminijum i legure aluminijuma 35 mm2 . Upotreba jednoinih provodnika i zatitne uadi nije dozvoljena.

lan 169 Raspon ukrtanja nadzemnog elektroenergetskog voda sa telekomunikacionim vodom, po pravilu manji je od susednih raspona, ili se stubovi u rasponu ukrtanja proraunavaju za vei raspon. lan 170 Na mestima pribliavanja vodova, horizontalna udaljenost izmeu najbliih provodnika oba voda mora biti jednaka visini viih stubova, uveanoj za 3,0 m. Izuzetno od odredbe stava 1 ovog lana, dozvoljena je horizontalna udaljenost jednaka sigurnosnoj visini iz lana 161 ovog pravilnika, s tim da izolacija voda bude mehaniki i elektrino pojaana. lan 171 Pri pribliavanju vodova na krivinama moraju se preduzeti mere protiv dodira otkinutih provodnika, i to: 1) raspon se mora smanjiti tako da otkinuti provodnik spoljnog voda ostane udaljen najmanje 3,0 m od najblieg provodnika unutranjeg voda; ili 2) uvrenje provodnika na potpornim izolatorima (sigurnosni stremeni ili slino) mora se pojaati. lan 172 Odredbe l. 170 i 171 ovog pravilnika primenjuju se i na telekomunikacione vodove za koje su upotrebljeni nadzemni (vazduni) kablovi. lan 173 Telekomunikacioni kablovi poloeni u zemlju moraju se udaljiti od stubova elektroenergetskih vodova najmanje 10,0 za nazivne napone do 110 kV, 15,0 m za nazivni napon 220 kV, a 25,0 za nazivni napon 400 kV. Ako se ne mogu ispuniti uslovi iz stava 1 ovog lana, dozvoljeno je da se telekomunikacioni kablovi poloe najmanje na 1 m od stubova elektroenergetskih vodova nazivnog napona do 35 kV. lan 174 Postavljanje telekomunikacionih vodova na stubovima nadzemnih elektroenergetskih vodova nije dozvoljeno, osim ako taj telekomunikacioni vod slui za signalizaciju i telekomunikacije u elektroenergetskim mreama. lan 175 Horizontalna udaljenost najblieg provodnika elektroenergetskog voda do stuba telekomunikacionog voda ne sme iznositi manje od 5,0 m. Taj uslov mora biti ispunjen ako visinska razlika izmeu najbliih provodnika oba voda iznosi najmanje 10,0 m.

Horizontalna udaljenost stuba elektroenergetskog voda od najblieg provodnika telekomunikacionog voda ne sme biti manja od 2,0 m. lan 176 Ako su na mestu ukrtanja telekomunikacioni vodovi izvedeni kao kablovski, horizontalna projekcija udaljenosti najblieg provodnika nadzemnog elektroenergetskog voda od najblieg stuba koji nosi telekomunikacione vodove, odnosno izvod telekomunikacionog kabla mora biti najmanje jednaka visini stuba elektroenergetskog voda na mestu ukrtanja, poveanoj za 3,0 m. 29. Prelazak telekomunikacionog voda preko nadzemnog elektroenergetskog voda lan 177 Prelazak telekomunikacionog voda preko nadzemnog elektroenergetskog voda nije dozvoljen. 30. iare lan 178 Pri ukrtanju elektroenergetskog voda sa iarom (iznad ili ispod iare), sigurnosna udaljenost u najnepovoljnijem poloaju delova iare i provodnika iznosi 5,0 m. lan 179 Pri prelasku elektroenergetskog voda preko iare izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 180 U rasponu ukrtanja elektroenergetskog voda sa iarom nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitne uadi. Ugao ukrtanja elektroenergetskog voda sa iarom mora biti manji od 30o . lan 181 U rasponu ukrtanja elektroenergetskog voda sa iarom metalni delovi susednih noseih konstrukcija iare moraju se uzemljiti. 31. Metalne i iane ograde lan 182 Metalne i iane ograde koje se nalaze oko objekata u kojima se zadrava vei broj lica ili slue za stanovanje ne smeju se postavljati u blizini elinih i armiranobetonskih stubova. Njihova udaljenost mora iznositi najmanje 0,7 Un (cm), s tim to ne sme biti manja od 20 cm, gde je Un nazivni napon (kV). Za vodove nazivnog napona 110 kV i vie, potrebno je sraunavanje ili merenje indukovanih napona pri normalnom pogonu dalekovoda.

Ako je indukovani napon prema zemlji vei od 65 V, moraju se preduzeti posebne mere zatite (uzemljenje, galvansko odvajanje delova ograde, zamena ograde ili slino). Ako se zatita vri uzemljenjem, otpornost uzemljenja ne sme biti vea od 25 W. Sigurnosna udaljenost voda od metalne i iane ograde iznosi 3,0 m. 32. iane mree lan 183 Sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost od iane mree u poljima zasejanim hmeljom, vinogradima i vonjacima iznose 3,75 m. lan 184 Izolacija voda mora biti elektrino pojaana. Izuzetno od odredbe stava 1 ovog lana, dozvoljena je primena samo jednog potpornog izolatora za prvi vii stupanj izolacije, s tim da se primeni sigurnosno uvrivanje provodnika na izolatore. lan 185 Najmanji dozvoljeni preseci provodnika i zatitnih uadi odreuju se prema lanu 168 ovog pravilnika. lan 186 Za vodove nazivnog napona 110 kV i vie, primenjuju se odredbe st. 2 i 3 lana 182 ovog pravilnika. 33. Gasovodi, naftovodi, parovodi i sl. lan 187 Ako su gasovodi, naftovodi, parovodi i sl. postavljeni nadzemno, sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost voda iznose 8,0 m. Izolacija voda mora biti mehaniki i elektrino pojaana. lan 188 Sigurnosna udaljenost voda meri se od gasovoda, naftovoda, parovoda ili slinog objekta, kao i od njegove nosee metalne konstrukcije. lan 189 Ugao ukrtanja voda ne sme biti manji od 30o . lan 190

Na mestu ukrtanja voda i cevovoda, nadzemni cevovod mora biti uzemljen na odgovarajui nain. lan 191 Ako se vod postavlja paralelno sa nadzemnim gasovodom, naftovodom ili slinim objektima, sigurnosna udaljenost tog voda ne sme biti manja od visine stuba uveane za 3,0 m. Izuzetno od odredbe stava 1 ovog lana, dozvoljena je manja sigurnosna udaljenost pod uslovom da se preduzmu mere koje se preduzimaju pri ukrtanju elektroenergetskog voda sa cevovodima prema lanu 187 ovog pravilnika. 34. Stogovi i suare lan 192 Pri prelasku voda preko stogova i suara, sigurnosna visina iznosi najmanje 12,0 m, a sigurnosna udaljenost mora da iznosi najmanje 5,0 m bez obzira na nazivni napon voda. lan 193 Odredbe l. 103 i 110 ovog pravilnika primenjuju se i za zgrade u kojima se sui seno, itarice i sl. (senjaci, ambari i koevi). 35. Groblja lan 194 Postavljanje stubova na grobljima nije dozvoljeno. Pri prelasku voda preko groblja, na stubovima u rasponu ukrtanja izolacija mora biti mehaniki i elektrino pojaana. 36. Aerodromi i heliodromi lan 195 Vodovi ne smeju prelaziti preko aerodroma. Udaljenost voda od poletno-sletne staze ne sme biti manja od 1000 m, s tim to se pravac poletno-sletne staze ne sme presecati na udaljenosti manjoj od 3000 m. Udaljenosti iz stava 2 ovog lana mogu se smanjiti zavisno od terenskih uslova i namene aerodroma. Vodovi ne smeju da prelaze preko heliodroma niti da se pribliavaju osnovnim pravcima poletanja i sletanja na udaljenosti manjoj od 1000 m, a u ostalim pravcima ta udaljenost ne sme biti manje od 200 m. 37. Protivgradne stanice lan 196

Vodovi ne smeju prelaziti preko protivgradnih stanica. Udaljenost voda od protivgradne stanice ne sme biti manje od 200 m po horizontali, s tim to provodnici i zatitna uad moraju biti u nioj ravni od protivgradne stanice. 38. eleznike pruge koje nisu predviene za elektrifikaciju sa nadzemnim kontaktnim vodom lan 197 Najmanji dozvoljeni preseci provodnika i zatitne uadi u polju ukrtanja iznose: 1) za ue od bakra i elika 16 mm2 ; 2) za ue od aluminijuma 35 mm2 ; 3) za ue od drugih materijala 25 mm2 . lan 198 Najvee naprezanje na zatezanje (horizontalna komponenta), koje u provodniku nastaje u najnepovoljnijim uslovima, mora se u odnosu na normalno dozvoljeno naprezanje materijala prema lanu 20 ovog pravilnika smanjiti, i to: - za elektroenergetske radove nazivnog napona do 50 kV na 2/3, a za elektroenergetske vodove nazivnog napona veeg od 50 kV na 85%. lan 199 Pri trostrukom normalnom dodatnom optereenju mora se proveriti da naprezanje provodnika u taki uvrenja ne prelazi vrednost izuzetnog dozvoljenog naprezanja materijala prema lanu 20 ovog pravilnika. lan 200 U rasponu ukrtanja voda nije dozvoljeno nastavljanje provodnika i zatitne uadi. lan 201 U zateznom polju ukrtanja voda izolacija mora biti mehaniki pojaana. Radi pojaane mehanike sigurnosti na potpornim izolatorima, nije dozvoljeno postavljanje izolatora jednog ispod drugog. lan 202 U rasponu ukrtanja voda izolacija mora biti i elektrino pojaana. Izolatorski lanci za napone od 35 kV ili vie napone moraju biti uzemljeni i zatitnom armaturom zatieni od preskoka. Odredba stava 2 ovog lana ne odnosi se na izolatorske lance na drvenim stubovima. lan 203 Na noseim stubovima zateznog polja ukrtanja voda nije dozvoljena upotreba iskonih stezaljki.

lan 204 U zateznom polju ukrtanja dozvoljena su najvie tri nosea stuba. lan 205 U zateznom polju ukrtanja voda nazivnog napona do 20 kV sa eleznikom prugom mogu se za nosee stubove upotrebiti prosti drveni stubovi ukljeteni u posebne nogare ili dvostruki drveni stubovi na kojima ne sme biti skretanja trase. Za zatezne stubove moraju se upotrebiti A stubovi ili drugi odgovarajui tipovi stubova. lan 206 Za vodove nazivnog napona veeg od 20 kV dozvoljeni su i drveni A stubovi samo u pravoj trasi voda, a izuzetno i za ugao skretanja do 5o , s tim to se stabilnost mora raunski proveriti. Za zatezne stubove moraju se upotrebiti stubovi tipa piramide ili drugih odgovarajuih tipova. lan 207 U zateznom polju ukrtanja nije dozvoljeno usidrenje stubova za vodove nazivnog napona do 20 kV. lan 208 Na stubove u rasponu ukrtanja nadzemnih vodova nije dozvoljeno postavljanje transformatora i uljnih prekidaa, kao ni prekidaa kod kojih mogu nastati otvoreni elektrini lukovi. lan 209 Stubovi raspona ukrtanja moraju se proveriti za normalno i vanredno optereenje prema l. 67 i 70 ovog pravilnika, a zatezni stubovi moraju se proveriti i za sledea optereenja: 1) teinu stuba, izolatora, pribora, provodnika i zatitne uadi; 2) teinu dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi; 3) silu zatezanja svih provodnika i zatitne uadi u polju ukrtanja, a za vodove sa provodnicima u snopu - silu zatezanja svih provodnika u snopu i zatitne uadi u polju ukrtanja. lan 210 Na stubovima u polju ukrtanja nadzemnog voda moraju se uzemljiti svi metalni delovi koji slue za uvrenje izolatora. lan 211 Odredbe l. 81 do 84 ovog pravilnika primenjuju se i za otpornost uzemljenja voda. Izuzetno od odredbe stava 1 ovog lana, otpornost uzemljenja voda moe se ostvariti paralelnim spajanjem nekoliko uzemljenja preko zatitne uadi.

lan 212 Sigurnosna visina voda od gornje ivice ine mora da iznosi 7,0 m. lan 213 Ako u zateznom polju ukrtanja postoje nosei stubovi moraju se proveriti sigurnosne visine iz lana 161 ovog pravilnika za telekomunikacione vodove i lana 212 ovog pravilnika ako u rasponu ukrtanja ostane dodatno optereenje, a u susednim rasponima nema dodatnog optereenja na provodnicima i zatitnoj uadi. U tom sluaju, sigurnosna visina moe biti manja za 1,0 m od vrednosti utvrene u l. 161 i 212 ovog pravilnika. lan 214 Ugao ukrtanja ne sme biti manji od 45o , s tim to se, izuzetno, moe smanjiti do 30o za vodove nazivnog napona od 35 kV i vie. lan 215 Ako se vodovi postavljaju iznad staninih perona, istovarnih rampi i drugih istovarnih povrina, sigurnosna visina voda od gornje ivice ina ne sme biti manja od 12,0 m. lan 216 Pri ukrtanju ili pribliavanju voda i eleznike pruge, najmanja horizontalna udaljenost bilo kog dela stuba od najblie eleznike ine treba da iznosi 10,0 m, s tim to se izuzetno moe smanjiti na 5,0 m. lan 217 Ako se vod priblii koloseku eleznike pruge tako da je horizontalna udaljenost izmeu najblieg provodnika i najblie ine manja od 5,0 m, moraju se preduzeti mere zatite kao da vod prelazi preko eleznike pruge, osim u pogledu sigurnosne visine. 39. Elektrificirane eleznike pruge sa nadzemnim kontaktnim vodovima lan 218 Odredbe l. 197 do 204, l. 207 do 211 i l. 213 do 217 ovog pravilnika primenjuju se i na elektrificirane eleznike pruge sa nadzemnim kontaktnim vodovima. Udaljenost stuba od najblie eleznike ine iznosi 15,0 m, a upotreba drvenih stubova nije dozvoljena. Sigurnosna visina voda za pruge koje su predviene za elektrifikaciju, za koje ne postoje podaci o visini kontaktnih vodova na mestu ukrtanja sa elektroenergetskim vodom, mora da iznosi 12,0 m. Sigurnosna visina i sigurnosna udaljenost nadzemnih elektroenergetskih vodova od kontaktnih vodova odreuju se prema odredbama l. 152 do 154 ovog pravilnika. 40. Industrijske pruge i koloseci

lan 219 Sigurnosna visina voda od gornje ivice ina iznosi 7,0 m, a za pruge sa kontaktnim vodom odreuje se prema odredbama lana 218 ovog pravilnika. lan 220 Za pruge bez kontaktnog voda izolacija mora biti mehaniki pojaana, a za pruge sa kontaktnim vodom izolacija mora biti i elektrino pojaana. lan 221 Na noseim stubovima raspona ukrtanja voda i pruge nije dozvoljena upotreba iskonih stezaljki. lan 222 Ugao ukrtanja, po pravilu, ne sme biti manji od 30o , ali se moe smanjiti ispod 30o za vodove nazivnog napona od 10 kV i vie. lan 223 U pogledu udaljenosti bilo kog dela stuba od eleznikog koloseka pri ukrtanju voda i pruge primenjuju se odredbe lana 216 ovog pravilnika. 41. Staklenici i steklene bate lan 224 Odredbe lana 103 ovog pravilnika primenjuju se i za prelaske elektroenergetskih vodova preko staklenika i staklenih bati. IX DRVENI STUBOVI 1. Odreivanje dimenzija lan 225 Pri statikom proraunu uzima se da je drveni stub potpuno prav i da je poveanje prenika stuba na debljem kraju u skladu sa propisom o jugoslovenskom standardu za drvene stubove za nadzemne elektroenergetske vodove. lan 226 Naprezanje stuba ili njegovih delova od sila zatezanja, odnosno pritiska, koje je ravnomerno rasporeeno po preseku, ne sme prelaziti vrednosti iz tabele 10. Tabela 10

Vrsta naprezanja

Zatezanje ili savijanje

Pritisak u pravcu

Pritisak upravno Smicanje u na pravac pravcu

Smicanje upravno na

vlakana meko tvrdo meko tvrdo drvo drvo drvo drvo Najvee dozvoljeno naprezanje daN/cm2

vlakana meko tvrdo drvo drvo

vlakana pravac vlakana meko tvrdo meko tvrdo drvo drvo drvo drvo

150

190

110

120

40

50

15

20

30

40

Vrednosti navedene u tabeli 10 odreene su prema zateznoj vrstoi mekog drveta od 550 daN/cm2 , odnosno tvrdog drveta od 850 daN/cm2 . Pri vanrednom optereenju elektroenergetskog voda prema lanu 66 stav 3 ovog pravilnika vrednosti u tabeli 10 mogu se poveati za 25%. lan 227 Pri naprezanju stuba i njegovih delova na savijanje, maksimalno ivino naprezanje ne sme prelaziti dozvoljeno naprezanje na savijanje prema tabeli 10 iz lana 226 ovog pravilnika. Slabljenje preseka zbog rupa za vijke, modanike i dr. mora se uvek uzeti u obzir pri delovanju sile zatezanja. lan 228 Naprezanje stuba i njegovih delova na izvijanje, izraunato prema sledeim obrascima, ne sme prelaziti vrednost dozvoljenog naprezanja na pritisak. Naprezanje na izvijanje proraunava se po obrascu: w"F di = ------------ A dt S gde je: w - koeficijent izvijanja; F - najvea aksijalna sila (daN); S - neoslabljeni presek, u cm2 . Koeficijent w odreuje se s obzirom na vitkost tapa, i to: 1 za l A 75 vredi w = -----------------------------1 - 0,8 ( l /100)2 l2 za l > 75 vredi w = ---------3100

Izvijanje iz stava 1 ovog lana proraunava se za ravan izvijanja koja je najnepovoljnija. Vitkost obinog stuba proraunava se po sledeem obrascu: li l = ------i gde je: li - duina izvijanja; J i - poluprenik izvijanja i = /SPAN>------; S J - moment inercije preseka u pravcu izvijanja za koji vredi li (mala lokalna slabljenja ne uzimaju se u obzir); S - povrina preseka bez obzira na mala lokalna oslabljenja, u cm. Kao duina izvijanja za ukopane A stubove uzima se razmak od sredine klina i vijka na vrhu do polovine ukopane duine, a za ukopane trokrake, odnosno etvorokrake piramide - razmak od sredine klina ili vijka na vrhu do poprenog spoja, odnosno od poprenog spoja do polovine ukopane duine. Za stubove za nogarima, kao duina izvijanja uzima se razmak od sredine klina na vrhu, odnosno poprenog spoja do polovine razmaka izmeu vijaka koji spajaju nogare sa stubom. lan 229 Za dvostruke stubove koji po svojoj izradi ne ispunjavaju uslove iz lana 236 ovog pravilnika, moe se uzeti da imaju dvostruki moment otpora jednostrukog stuba. Za dvostruke stubove koji ispunjavaju uslove iz lana 236 ovog pravilnika, uzima se da imaju trostruki moment otpora jednostrukog stuba ako pravac sile lei u ravni koja prolazi kroz ose stuba. 2. Spajanje lan 230 Sredstva za spajanje stubova treba da onemogue meusobno pomicanje pojedinih elemenata sloenih stubova i ta sredstva moraju imati vrednosti maksimalnih sila kojima se mogu opteretiti spojevi vijcima navedenim u tabeli 11. Tabela 11

Nain spajanja Element spoja

Maksimalno optereenje daN

za meko drvo za tvrdo drvo Dvosean spoj Unutranje drvo Spoljanje drvo 360 d2x) 260 d2 170 d2 450 d2 300 d2 200 d2

Jednosean spoj Jedan ili drugi x) d - prenik spojnog vijka, u cm.

lan 231 Ako sila dejstvuje koso na pravac vlakana, pod uglom a sa pravcem vlakana (lan 230), vrednosti iz tabele 11 mnoe se sledeim faktorom k: a = 0o 15o 30o 45o 60o 85o 90o k = 1,00 0,95 0,91 0,87 0,83 0,79 0,75 lan 232 Ispod glave i ispod navrtke svakog vijka mora se postaviti okrugla podlona ploica prenika 3,5 d, odnosno kvadratna ploica iste tolike duine strana, gde je d - prenik vijka. Debljina ploice mora iznositi oko 1/10 njene strane (prenika), ali ne sme biti manja od 4 mm. lan 233 Meusobni razmak izmeu vijaka, kao i razmak od vijaka do kraja tapa, u pravcu sile zatezanja, mora iznositi najmanje 7 prenika vijka, ali ne sme biti manji od 10 cm. lan 234 Modanici stubova izrauju se od tvrdog drveta. Pritisak izmeu drveta i modanika ne sme biti vei od pritiska dozvoljenog prema tabeli 10 iz lana 226 ovog pravilnika, pod uslovom da duina modanika nije manja od petostruke dubine zaseka. Svi delovi spojeni modanicima moraju biti meusobno stegnuti vijcima. lan 235 A stubovi se moraju na gornjem kraju spojiti bar jednim modanikom od tvrdog drveta. Priblino u sredini slobodne duine stuba mora se postaviti bar jedna poprena spojnica. Spojnica se sastoji od dva etvrtasta ili poluokrugla drveta i na obe strane privruje se vijcima za stub, ili se sastoji od jednog okruglog drveta iji prenik ne sme biti manji od prenika stuba na vrhu, a stee se vijkom najmanje M 20, postavljenim odmah ispod spojnice i paralelno s njom. Na donjem kraju stuba postavljaju se kleta ije su gredice spojene sa stubovima, vijcima prenika najmanje M 20.

lan 236 Dvostruki stubovi spojeni modanicima moraju imati po jedan modanik na svakom kraju, a zavisno od duine stuba jo 2 do 4 modanika po duini, i to tako postavljena da se rupama za vijke i modanike ne oslabi stub oko opasnog preseka. Neposredno uz svaki modanik mora se postaviti najmanje po jedan spojni vijak. Za dvostruke stubove prenika 16 cm na vrhu, spojni vijci moraju biti najmanje M 16, a za deblje stubove najmanje M 20. lan 237 Umesto modanika mogu se upotrebiti i druga sredstva iste mehanike vrednosti (npr. buldogploice). 3. Mere i oblik stubova lan 238 Najmanji dozvoljeni prenik stuba na tanjem kraju mora da iznosi, i to: 1) jednostrukih stubova i elemenata sloenih stubova koji su optereeni 16 cm; 2) pomonih elemenata sloenih stubova 14 cm; 3) A stubova i dvostrukih stubova spojenih modanicima 15 cm; 4) nogara 18 cm. lan 239 Prenik stubova meri se na 30 cm od vrha, a odreuje se na osnovu izmerenog obima stuba. lan 240 Stubovi za elektroenergetske vodove moraju biti pravi. Smatra se da je stub prav ako razmak od konopca zategnutog izmeu vrha stuba i mesta na kome stub izlazi iz zemlje do povrine stuba ni na jednom mestu nije vei od poluprenika stuba na izmerenom mestu. 4. Zatita od truljenja i korozije lan 241 Sve vrste drvenih stubova za elektroenergetske vodove, osim stubova koji po svojoj prirodi nisu podloni truljenju, impregniu se podesnim sredstvima da bi se obezbedila njihova trajnost. Zatita drvenih stubova, u smislu stava 1 ovog lana, mora biti u skladu sa jugoslovenskim standardima za zatitu drvenih stubova. lan 242 Svi rezovi i rupe na stubu moraju se zatititi od razaranja. Nije dozvoljeno direktno ubetoniranje stubova u temelje. elini delovi koji su u dodiru sa drvenim stubovima moraju se zatititi od korozije odgovarajuom zatitom.

X ELINI STUBOVI 1. Nain proraunavanja reetkastih stubova lan 243 Reetkasti stubovi proraunavaju se kao prostorne reetkaste konstrukcije. Ako se reetkasti stubovi ne proraunavaju kao prostorne reetkaste konstrukcije, sile koje deluju na stub rastavljaju se na komponente paralelne sa stranicama stuba, a proraunavanje elemenata vri se prema l. 244, 245 i 246 ovog pravilnika. lan 244 Pojasnici (ugaoni tapovi) reetkastih stubova proraunavaju se na aritmetiki zbir sila u odnosnim tapovima koje su prouzrokovane odnosnim komponentama. lan 245 Dijagonale reetkastih stubova proraunavaju se prema silama prouzrokovanim onom komponentom koja je paralelna sa odnosnom stranom stuba. lan 246 Moment torzije od spojenih sila na reetkastim stubovima pravougaonog preseka moe se zameniti sa dva jednaka para sila koje dejstvuju u meusobno paralelnim stranama preseka u ravni dejstvovanja torzionog momenta. Takav nain proraunavanja primenjuje se ako odnos strana preseka iznosi najvie 1,5, ako stub ima oblik zarubljene piramide i ako su u ravni dejstvovanja torzionog momenta ugraena horizontalna uvrenja u okviru preseka stuba. lan 247 Za pojasnike koji su prema projektu napregnuti aksijalnim silama pritiska, eventualna ekscentrinost tih sila moe se zanemariti. lan 248 Za tapove ispune, koji su prema projektu napregnuti aksijalnim silama pritiska, ekscentrinost tih sila moe se zanemariti kad se tap sastoji od jednog ugaonika koji je na ugaone tapove ili na vorni lim prikljuen samo jednim krakom. 2. Nain izrade reetkastih stubova lan 249 Najmanje dozvoljene mere noseih elemenata elinih reetkastih stubova navedene su u tabeli 12. Poto je najmanji prenik vijka 12 mm, ugaonici L 30 x 30 x 3 i pljosnati elik irine 30 mm mogu se spajati samo varenjem ili zakovicama. lan 250

Najvee dozvoljene mere zakovica i vijaka, zavisno od irine krakova ugaonika, date su u tabeli 13. Spajanje se moe izvesti i jednom zakovicom, odnosno jednim vijkom. Tabela 12

Element

Oblik

Najmanje mere, mm profil irina b debljina d 30x30x3 30 3 30 4 4 2,5 8 6 11 12 40 3 40 3

Ugaonici Pljosnati elik, neoslabljen Hladno oblikovani profili

Pljosnati elik oslabljen najvie jednom rupom za zakovice ili vijke irina b debljina d ako vlaga moe prodreti u cev Cevi ako su sigurno zatiene od korozije Okrugli elik za prednapregnute dijagonale u najniem polju u ostalim poljima Zakovice Vijci na sastavima ugaonika i pljosnatog elika Varovi na sastavima cevi duina 1 debljina vara a debljina zida d prenik d prenik d prenik rupe d1 prenik navoja d duina 1 debljina vara a debljina zida d

Tabela 13 Mere, u mm Ugaonici Najmanja irina kraka 35 45 50 60 70 75 80 Zakovice Prenik rupe d1 Vijci Prenik navoja d Prenik rupe d1 11 14 17 20 23 26 29 12 14 16 20 24 27 30 13 15 17 22 26 28 32

lan 251 Razmaci za veze pomou zakovica, odnosno vijaka navedeni su u tabeli 14. Tabela 14

Razmak

Najmanji razmak redovno izuzetno

Najvei raz

nosee konstru veze ve 6 d1 6 d1 3 d1 3 d1

Izmeu dve susedne zakovice ili upasovana vijka, bez obzira na pravac sile 3,0 d1 2,5 d1 Izmeu dva susedna vijka, bez obzira na pravac sile Od sredine zakovice ili vijka do ivice elementa u pravcu sile Od sredine zakovice ili vijka do ivice elementa, upravno na pravac sile 4,0 d1 3,5 d1 1,8 d1 1,5 d1 1,5 d1 1,2 d1

8 d1 i

8 d1 i 4 d1 4 d1

lan 252 Pri spajanju tapova zavarivanjem, materijal mora biti zavarljiv, a teite varova mora se poklapati sa teinom linijom prikljunog tapa. lan 253 Izrada rupa za zakovice i vijke probijanjem bez naknadnog provrtanja dozvoljena je samo ako debljina elementa ne iznosi vie od 10 mm, u protivnom, mora se, u skladu sa odgovarajuim propisima za eline konstrukcije, ispitivanjem dokazati da pri probijanju oteenja debljih elemenata ne dolazi do oteenja noseih elemenata. lan 254 Navrtke vijaka moraju se obezbediti od odvrtanja. 3. Koeficijenti sigurnosti i odreivanje dimenzija lan 255 Za proraunavanje konstrukcija stuba primenjuju se koeficijenti sigurnosti, zavisno od sluaja optereenja, i to: 1) 1,50 - za normalno optereenje; 2) 1,10 - za vanredno optereenje (prekid provodnika ili zatitnog ueta). lan 256

Dimenzije elemenata stubova odreuju se u skladu sa propisima o jugoslovenskim standardima za eline konstrukcije. 4. Stubovi izraeni od cevi lan 257 Za izradu stubova mogu se upotrebiti eline cevi. lan 258 Za ukletene stubove izraene od jedne cevi ili odgovarajueg poligonalnog preseka primenjuju se koeficijenti sigurnosti, zavisno od sluaja optereenja, i to: 1) 1,65 - za normalno optereenje; 2) 1,30 - za vanredno optereenje. 5. Zatita od korozije lan 259 Za delove elinih stubova koji su iznad zemlje, zatita od korozije moe se postii zatitnim premazom protiv korozije ili metalnim prevlakama. lan 260 Za prevlake od cinka treba primeniti pocinkovanje toplim postupkom ako to oblik elinih delova dozvoljava, a moe se vriti i metalizacija. lan 261 Navoji i navrtke pocinkovani vruim postupkom mogu se obraivati samo ako je moguno njihovo neometano navijanje. lan 262 elini delovi koji su u zemlji moraju se zatititi premazivanjem bitumenom ili nekim drugim odgovarajuim sredstvom. lan 263 elini delovi koji se nalaze u betonu ne moraju se zatititi od korozije. Premazivanje elinih delova zatitnim sredstvima koja smanjuju priljubljivanje betona i elika nije dozvoljeno ako to nije uzeto u obzir prilikom prorauna. lan 264 Na stubovima od elinih cevi svi varovi moraju biti nepropusni da bi se izbeglo prodiranje i zadravanje vlage u cevi. Ako cevi nisu nepropusno zatvorene, unutranje zidove cevi treba premazati bitumenom ili drugim zatitnim sredstvima istog dejstva.

lan 265 Ako je raspored elemenata na stubu takav (hod dijagonala i horizontala vei od 60 cm) da je oteano penjanje radnika, moraju se predvideti penjalice, s tim da prva penjalica ne sme biti na visini manjoj od 2,5 m iznad terena. XI ARMIRANOBETONSKI STUBOVI 1. Opte odredbe lan 266 Pri izradi stubova od armiranog betona, pored odredaba ovog pravilnika primenjuju se i odredbe propisa o tehnikim normativima za beton i armirani beton, odnosno propisa o tehnikim normativima za prednapregnuti beton. 2. Odreivanje dimenzija i konstruisanje stubova lan 267 Sile i momenti za odreivanje dimenzija stubova proraunavaju se na osnovu statikog prorauna, s tim to se moraju uzeti u obzir naprezanja stubova prema l. 65 do 70 ovog pravilnika i ostala naprezanja (npr., pri prenoenju i podizanju stubova). lan 268 etvorougaoni i pravougaoni puni, razvijeni i uplji koso optereeni stubovi proraunavaju se za komponente u pravcu simetrale ili u pravcu dijagonala preseka, s tim to se naprezanja odreuju aritmetikim superponiranjem. lan 269 Za uspravno livene stubove, odreivanje dimenzija za usidrenje i nastavak na preklop glavne armature vri se tako to se raunski odreene duine poveavaju za 50%. Mere iz stava 1 ovog lana treba poveati najmanje za 100% za usidrenje armature stuba u temelje, pod uslovom da se ne predvia efikasnije obezbeenje. lan 270 Pri odreivanju dimenzija stubova za transport, podizanje i sl., naprezanja materijala koja tom prilikom nastaju ne smeju prekoraiti dozvoljena naprezanja propisana za vanredna optereenja. lan 271 Dozvoljena naprezanja betona i elika za armirano-betonske stubove navedena su u tabeli 15. Ako se upotrebe druge vrste elika, potrebno je podneti dokaze o njihovoj vrstoi i raunati sa stepenom sigurnosti predvienim za materijale navedene u tabeli 15. Tabela 15

Beton Presek bez obzira na oblik MB 20 MB 30 .0300

elik .0550 RA 400/500 .0551

Naprezanje na pritisak daN/cm2 teino ivino teino ivino A B A B A B A B A

Naprezanje na zatezanje daN/cm2 B A B A B

Preseci visine manje od 12 cm 45 60 65 85 65 85 90 115 1600 1900 1900 2400 2200 2900 Preseci visine najmanje 12 cm 55 70 80 105 80 105 120 155 A - normalno optereenje B - vanredno optereenje

lan 272 Beton za izradu masivnih stubova ne sme biti marke nie od MB 20, a beton za stubove razvijenih, upljih ili perforiranih preseka, kao i za sve montane delove, ne sme biti marke nie od MB 30. lan 273 Sva naprezanja na zatezanje treba u celini da preuzme armatura. Kosa glavna naprezanja mogu iznositi najvie polovinu od dozvoljenih vrednosti za odnosnu marku betona. 3. Izrada stubova lan 274 Pri izradi betona za stubove, pored propisane vrstoe za odnosnu marku betona, mora se obezbediti i priljubljivanje betona i elika od najmanje 7,0 daN/cm2 . lan 275 Beton treba pripremiti u mealici, a ako se priprema na centralnom mestu, mora se transportovati na odgovarajui nain i ugraditi pre poetka vezivanja. lan 276 Prilikom ugraivanja beton se za sve stubove mora nabijati mainski: vibratorima, pervibratorima, centrifugiranjem ili drugim opteusvojenim postupkom. lan 277

Gotove povrine betona, posle skidanja oplate, moraju biti glatke, bez upljikavih mesta i gnezda. Ako nastanu hrapavosti, upljine, gnezda i slino, moraju se popraviti neposredno posle skidanja oplata. lan 278 Gotovi stubovi moraju se prenositi i podizati tako da se ne otete i da ne budu izloeni optereenjima za koja nisu dimenzionisani. Manja oteenja moraju se popraviti, a stubovi koji su toliko oteeni da je ugroena njihova stabilnost ne smeju se upotrebiti. lan 279 Ako se radi poveanja nepropusnosti spoljanje povrine betona ili radi boljeg izgleda stubovi premazuju (pookiraju) ili prskaju cementnim mlekom, to se mora izvriti neposredno posle skidanja oplate. lan 280 Prilikom betoniranja stubova na terenu, za svaki stub mora se uzeti probna kocka, a pri serijskoj proizvodnji stubova probna kocka se uzima za svaki deseti stub. lan 281 Ako su za penjanje na stub predviene fiksne penjalice od betonskog elika, njihov prenik ne sme biti manji od 18 mm i moraju se zatititi od korozije. Prva penjalica ne sme biti nie od 2,5 m nad terenom. XII USIDRENJE STUBOVA lan 282 Usidrenje stubova dozvoljeno je pod sledeim uslovima: 1) konstrukcija usidrenog stuba, bez obzira na materijal, mora biti takva da raspodela optereenja na usidrene i ostale delove stuba ostane uglavnom sauvana i pri eventualnom malom poputanju usidrenja; 2) usidrenje se izvodi pocinkovanim elinim uetom preseka najmanje 25 mm2 , pri emu pojedine ice ueta ne smeju biti tanje od 2 mm, ili od punog okruglog elika, prenika najmanje 8 mm. Pri dimenzionisanju zatega primenjuju se koeficijenti sigurnosti u odnosu na granicu kidanja materijala, i to: a) 2,6 - za normalno optereenje; b) 1,7 - za vanredno optereenje; 3) dubina usidrenja mora biti takva da stepen sigurnosti na upanje ueta za usidrenje iznosi najmanje 1,5.

Ugao povrine omotaa zemljanog tela uzima se iz tabele 16 lana 290 ovog pravilnika, s tim to se moraju uzeti u obzir dejstva uzgona, ako takva mogunost postoji. XIII TEMELJI 1. Opte odredbe lan 283 Stubovi nadzemnih vodova moraju se uvrstiti u tlu tako da bude obezbeena dovoljna stabilnost i spreeno nedozvoljeno pomicanje stubova pri predvienom optereenju. Pored geomehanikih karakteristika tla, uzimaju se u obzir i sile koje dejstvuju na delove konstrukcije ispod povrine tla (pritisak tla, trenje, uzgon i slino). lan 284 Pri izradi temelja stubova, pored odredaba ovog pravilnika, primenjuju se i odredbe propisa o tehnikim normativima za beton i armirani beton. lan 285 Ako temelji stuba lee neposredno uz kosine ili u kosinama strmih padina ili u vodoplavnim podrujima, pri proraunavanju se mora voditi rauna da se postigne ista sigurnost kao za temelje na ravnom terenu. 2. Fundiranje drvenih stubova lan 286 Prosti i dvostruki drveni stubovi ukopavaju se u tlo srednje vrste tako da mora biti ukopana najmanje 1/6 njihove ukupne duine, ali ne manje od 1,60 m, ako po proraunu nije potrebna vea dubina ukopavanja. Jama oko stuba mora se ispuniti materijalom iskopa, uz vrsto nabijanje u slojevima ne viim od 30 cm. Srednjom vrstom tla smatra se vrsta tla koja je navedena u tabeli 16 pod C i F, iz lana 290 ovog pravilnika. lan 287 Radi postizanja potrebne stabilnosti, stubovi se, po potrebi, mogu ukletiti u tlo pomou dva venca od krupnog i vrstog kamena ili pomou horizontalnih drvenih trupaca na dnu i na treini dubine ukopavanja. Debljina kamenih venaca, odnosno trupaca treba da je priblino jednaka debljini ukopanog dela stuba (slika 2). Slika 2

lan 288 Tlo oko stuba treba vrsto nabiti i povrinu izravnati sa nagibom i potrebnim nadvienjem da bi se spreilo da se posle sleganja nasipa stvore udubljenja u kojima bi se skupljala kinica. Na tom mestu nije dozvoljeno nabacivanje kamenja. lan 289 A stubovi moraju biti stabilni za sile u ravni stuba, kao i za sile upravne na tu ravan. lan 290 Za A stubove sa kletima pri dnu i ploama u temelju (npr. reetke od pragova), najvei pritisak na tlo ne sme prekoraiti vrednosti dozvoljene u tabeli 16. Sa strane suprotne od zatezanja, teina zemlje koja optereuje plou zajedno sa vertikalnim silama stuba mora biti u ravnotei sa silama zatezanja u ravni stuba, sa koeficijentom sigurnosti od najmanje 1,2. lan 291 Ako se kao ploa za temelj upotrebi elina reetka, meurazmaci manji od 15 cm uzimaju se u obzir samo pri proraunu pritiska na tlo. Za nagib stranica zemljanog tela koje optereuje temelj primenjuju se odredbe lana 308 ovog pravilnika. lan 292 Nain proraunavanja naveden u lanu 290 ovog pravilnika vai i za A stubove sa kletima pri dnu bez temeljnih ploa, s tim to se kao podloga za zemlju koja optereuje temelj, kao i za odreivanje pritiska na tlo, na strani pritiska uzima 1/4 povrine kleta pri dnu, raunajui od njihovog kraja. lan 293 Odredbe ovog pravilnika primenjuju se i za nogare stubova koji se upotrebljavaju radi produavanja trajnosti ili poveanja stabilnosti drvenih stubova.

lan 294 Nogari stubova moraju biti izraeni od materijala otpornog prema agresivnom dejstvu tla. Upotreba drvenih nogara dozvoljena je samo ako su oni zatieni od truljenja nekim od metoda u smislu l. 241 do 244 ovog pravilnika. lan 295 Odredbe ovog pravilnika koje se odnose na stubove od armiranog betona primenjuju se i na nogare stubova od armiranog betona. lan 296 Veza izmeu drvenih stubova i nogara mora se izvesti tako da se voda nigde ne skuplja, da vazduh i svetlost dopiru do drveta i da se ovlaeno drvo moe brzo osuiti. lan 297 Dimenzije i konstrukcije veze izmeu nogara i stuba moraju biti statiki besprekorne i imati jedinstven prenos sile. lan 298 Za materijal nogara za stubove i delove veza sa stubom, osim za vijke optereene na smicanje, primenjuju se dozvoljena naprezanja za stubove, odnosno za temelje, zavisno od materijala od koga su izraeni, prema tabeli 10 iz lana 226 ovog pravilnika. Tabela 16 KARAKTERISTIKE TLA ZA PRORAUN TEMELJA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ugao povr. om. zem. tela Koeficijent E@ Ugao trenja tg2 Dozvoljeni Konstanta tla Za Za unutranjeg g" Gustina izmeu (45o pritisak na C na dubini temelje temelje E trenja tla g Grupa Vrsta tla + od 2,0 m tlo - s doc betona i tla u u f f/2) r zdravici nasipu -b -b kg/m3 kg/cm2 kg/cm3 t/m3 Treset, blato do do A 650 do 0,2 0,5 do 1 do 5o do 3o do 2o 0,1 do 0,2 i sl. 2,8 1,3 Humus, oranice, 1500 do 0,5 25o 2,5 3,7 0,2 do 0,3 vinogradi 1,2 Nasipi od 1600 25o 2,5 4,0 0,2 do 0,3 3o do 3o do B lake zemlje 10o 8o Vlaan sitan 1700 do 1,0 30o 3,0 5,1 0,3 do 0,4 pesak Meka vlana ilovaa ili 2 do 4 25o 2,5 4,25 0,3 do 0,4

glina Srednje vrsta suva ilovaa ili glina Suv sitan pesak vrsto staloena suva ilovaa ili glina Krupa ljunkovit pesak vrsto staloen krupan zrnasti pesak Srednje vrst lapor vrsto staloen ljunak i drobina vrst suv lapor Nemonolitna ili jae raspucana manje vrsta stena (pear, 2200 krenjak i sl.) Vrlo tvrd zdrav lapor u veim slojevima Monolitna ili neznatno raspucana vrsta 2400 zdrava stena u povoljno poloenim slojevima Monolitna kompaktna i 2600 zdrava

5 do 8 do 2,0 6 do 9

8o do 13o

6o do 11o

0,3 do 0,4 30o 3,0 5,1 0,3 do 0,4

10 do 3,0 11 do 13 12o do 10o do 17o 15o 35o 3,7 6,3

0,3 do 0,4

0,3 do 0,4

do 0,4

15o do 12o do 20o 17o 40o 13 do 16 20o do 5o do 25o 20o

0,3 do 0,4

4,6 7,8 0,3 do 0,5

0,4 do 0,5

do 5,0 25o do 20o do 30o 25o 45o 5,8 9,9 0,4 do 0,6

do 10,0 Neogranieno

do 20,0

do 30,0

eruptivna stena Konstantu tla C treba odabrati prema zbijenosti i kakvoi tla u okviru navedenih vrednosti. Za vlano i manje zbijeno tlo treba uzeti nie vrednosti, a za suvo i jae zbijeno - vee. Za Sulcberger-ov nain raunanja, konstantu tla C treba preraunavati na cifru posteljice Ch za dno jame po obrascima h Cb - m " Ch; Ch = C ---------- gde je m = 1,0 do 1,2, 2,0 a h = dubina ukopavanja temelja. Manje vrednosti ugla b vae za slabije koherentno tlo, a vee - za vrlo koherentno i vrsto nabijeno tlo. Manje vrednosti koeficijenta treba p vae za beton u oplati, a vee - za beton bez oplate. lan 299 Delovi veza nogara sa stubom od elika koji su optereeni na smicanje dimenzioniu se prema tabeli 11 iz lana 230 ovog pravilnika. Vijci se moraju ponovo pritegnuti kad se drvo osui. lan 300 Pri odreivanju dimenzija nogara mora se uzeti u obzir stabilnost nogara, da bi se izbegla nedozvoljena pomicanja konstrukcije u smislu lana 304 ovog pravilnika. 3. Fundiranje elinih i armiranobetonskih stubova lan 301 elini i armiranobetonski stubovi moraju imati temelje, odnosno stope od ploa ili pragova dimenzionisane tako da pritisak na tlo ne pree doputenu vrednost za odreenu vrstu tla. Za armiranobetonske stubove doputeno je fundiranje direktnim ukopavanjem. lan 302 Nain izrade i oblik temelja (plitko ili duboko fundiranje, prizmatini ili stepenasti temelji, temelji od ploa ili pragova, ralanjeni temelji, temelji od montanih elemenata, fundiranje na ipovima, ankerni temelji u steni i sl.) moraju da odgovaraju irini osnove stuba, veliini napadnih sila i momenta i slino. lan 303 Stabilnost stuba sa blok-temeljom smatra se dovoljnom ako njegov stepen sigurnosti od prevrtanja pod dejstvom najveeg momenta spoljnih sila za normalne sluajeve optereenja odgovara vrednosti koja se dobija iz dijagrama na slici 3, pri emu se uzima u obzir odnos: b irina temelja upravno na ravan momenta --- = ------------------------------------------------------------h dubina fundiranja Za momente koji nastaju u vanrednim sluajevima optereenja, tako dobijeni stepen sigurnosti moe se smanjiti za 15%.

Dozvoljeni moment (daNm) u odnosu na dno temelja za b/h<1 Slika 3 lan 304 Za temelje sa odnosom b:h<1, za utvrivanje najveeg dozvoljenog momenta, za normalne i za vanredne sluajeve optereenja, moe se usvojiti kao dozvoljeno naginjanje temelja 1:100. Dijagram na slici 3 upotrebljava se pri proraunavanju temelja prema metodi Klajnlogel-Birklina (Kleinlogel-Brklin). lan 305 Pri proraunavanju temelja moraju se upotrebiti konstante koje odgovaraju stanju tla na gradilitu (dozvoljeni pritisak na tlo, konstanta tla, otpor trenja izmeu betona i tla i sl.). Pritisci na tlo dozvoljeni za normalne sluajeve optereenja mogu se pri vanrednom optereenju poveati za 20%. lan 306 Karakteristike za razne vrste tla uzimaju se iz tabele 16 iz lana 290 ovog pravilnika, ako ispitivanjem tla nisu utvrene druge vrednosti. lan 307 Pri proraunavanju betonskih temelja gustina nearmiranog betona uzima se u raun sa najvie 2200 kg/m3 , a gustina armiranog betona sa najvie 2300 kg/m3 . lan 308 Masa tla uzima se iz tabele 16 iz lana 290 ovog pravilnika ako ispitivanjem nisu utvrene druge vrednosti. Za odreivanje mase tla koja optereuje temelj potrebno je uzeti zemljano telo omeeno omotaem pod uglom b od vertikalne strane prizmatinog temelja, odnosno ivice stope temelja, prema slici 4.

Slika 4 lan 309 Ako od iskopavanja jame do betoniranja temelja proe due vremena, naroito pri nepovoljnim klimatskim uslovima, pre betoniranja treba proveriti da li je tlo zadralo prvobitne karakteristike. Ako su se karakteristike tla u meuvremenu pogorale, dimenzije temelja treba uskladiti sa novim uslovima. lan 310 Naprezanje betona nearmiranih temelja ne sme prelaziti vrednosti navedene u tabeli 17 izraene na probnoj kocki 28 dana posle njene izrade. Tabela 17

Optereenje stubova Za normalno optereenje

Pritisak 1/4 od vrstoe kocke na pritisak posle 28 dana, ali ne vie od 50 daN/cm2 1/3 od vrstoe kocke na pritisak posle 28 dana, ali ne vie od 60 daN/cm2

Zatezanje 1/20 od vrstoe kocke na pritisak posle 28 dana, ali ne vie od 4 daN/cm2 1/16 od vrstoe kocke na pritisak posle 28 dana, ali ne vie od 5 daN/cm2

Za optereenje pri prekidu provodnika

lan 311 Za proraunavanje blok-temelja primenjuju se metode Sulcbergera i Klajnlogel-Birklina. Druge metode mogu se primenjivati samo ako ispunjavaju uslove predviene odredbama ovog pravilnika. lan 312 Za temelje od ploa ili pragova, za ralanjene i podeljene temelje, za temelje na ipovima ili za temelje drugog oblika, koji se ne proraunavaju po metodama navedenim u lanu 311 ovog

pravilnika, stepen sigurnosti od prevrtanja mora biti najmanje 1,5, a stepen sigurnosti od pomicanja - najmanje 1,0. lan 313 Pri proraunavanju ralanjenih temelja, masa tla se uzima prema lanu 306, a masa betonskog temelja prema lanu 307 ovog pravilnika. lan 314 Ako se u proraunu ralanjenih temelja zanemaruje trenje prilikom izvlaenja temelja, za masu tla uzima se masa zemljanog tla prema lanu 308 ovog pravilnika. lan 315 Pri proraunavanju ralanjenih temelja mora se proveriti da li konstrukcija stuba dozvoljava, odnosno omoguuje da se horizontalna sila prenosi ravnomerno na sve temelje i da li horizontalni pritisak na tlo usled te sile nije vei od dozvoljenih vrednosti. lan 316 Naprezanje betona ralanjenih temelja, ako oni nisu armirani, treba da ispuni uslove iz tabele 17 iz lana 310 ovog pravilnika, a ako su armirani - uslove iz propisa za beton i armirani beton. lan 317 Koso optereene blok-temelje, za koje je pravac rezultante napadnih sila blii simetrali nego dijagonali temelja, dozvoljeno je proraunati za veu komponentu u pravcu simetrale. Ako je pravac rezultante blii dijagonali temelja, takav temelj moe se proraunati za rezultantu zaokrenutu ka blioj simetrali ili za obe komponente u pravcu simetrale, uz superponiranje rezultata, s tim da superponirane vrednosti ne smeju prelaziti 4/3 dozvoljenog pritiska na tlo. lan 318 Temelje u vrstoj ili manje ispucanoj steni nije potrebno proraunati na pritisak na tlo niti na prevrtanje. Dimenzije se mogu odrediti prema preseku stuba u osnovi, odnosno prema konstrukciji usidrenja u temelju i prema mogunosti iskopa jame do potrebne dubine i ispunjavanja preostalog prostora betonom. lan 319 Ako ima podzemne vode u nekoherentnom tlu, mora se uzeti u obzir smanjenje mase zbog uzgona. lan 320 Za stubove optereene vertikalnim silama navie, pri dimenzionisanju temelja mora se uzeti u obzir smanjena sigurnost od prevrtanja zbog smanjenog pritiska na dno jame za temelj. lan 321

Ako se betonski temelj sastoji od ploa na dnu i gornjeg dela (vrata) temelja koji se betonira posle ugraivanja stuba, ploa se sme uzeti u proraun pri odreivanju dimenzija temelja samo ako je odgovarajuom armaturom vezana sa vratom. lan 322 Za nearmirane temelje beton ne sme biti marke nie od MB 10, a za armirane temelje - marke nie od MB 15, sa najmanje 250 kg cementa na 1,0 m3 temelja. Za ugraivanje betona po pravilu se upotrebljava pervibrator. lan 323 U beton masivnih temelja dozvoljeno je ugraditi do 25% zdravog i istog kamena. Vea masa kamena u odnosu na masu betona ne uzima se u obzir pri proraunavanju dimenzija i stabilnosti temelja. U istaknutom delu nearmiranih stepenastih temelja i iza korena stope u irini do polovine njegove slobodne irine C nije dozvoljeno ugraivanje kamena (slika 4). lan 324 Visina stope h u korenu stepenastih temelja od nearmiranog betona mora biti jednaka najmanje 1,5-strukoj irini istaknutog dela stope (slika 4). lan 325 Betonski temelji bez armature moraju se betonirati odjednom bez prekida, osim ako se gornji i donji deo meusobno poveu odgovarajuom armaturom. lan 326 Temelji za eline stubove moraju biti najmanje 20 cm vii od terena, a gornja povrina temelja mora biti obraena tako da se na njoj ne zadrava voda i da delovi stuba iznad temelja ne spreavaju oticanje vode. lan 327 U plavnim podrujima temelji se proraunavaju za najvii nivo vode koji se javlja u periodu od 10 godina. Za reetkaste stubove, konstrukcija stuba mora se zatiti od oteenja ploveim predmetima, i to do visine od 50 cm iznad najvieg nivoa vode koji se javlja u periodu od 10 godina. Ako se na plavnom podruju u periodu od 10 godina pojavio i led, mora se izabrati takav oblik za temelj i stub kako bi se zatitili od gomilanja leda. lan 328 Betonski temelji se ne malteriu niti se obrauje njihova povrina, ali vidljivi delovi temelja moraju biti glatki. lan 329

Ako se betonski temelji izrauju u movarama, na agresivnom tlu i sl, moraju se primeniti mere radi spreavanja tetnog dejstva tla ili vode na beton. lan 330 Ako se stub fundira ploama, pragovima i sl., a deo elinog stuba u tlu nije obloen betonom, elini delovi koji lee u tlu moraju se zatiti od korozije premazivanjem bitumenom ili nekim drugim zatitnim sredstvom. lan 331 Zatrpana zemlja nad temeljnim ploama, pragovima i sl. ili oko temelja mora se vrsto nabijati u slojevima najvie od po 30 cm. Pri izravnavanju povrine mora se uzeti u obzir i naknadno sleganje nasutog tla. XIV PRELAZNE I ZAVRNE ODREDBE lan 332 Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na nadzemne elektroenergetske vodove ija je izgradnja zapoeta pre dana stupanja na snagu ovog pravilnika. lan 333 Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o tehnikim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova ("Slubeni list SFRJ", br. 51/73 i 11/80), osim odredaba koje se odnose na niskonaponske elektroenergetske vodove nazivnog napona do 1 kV. lan 334 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom listu SFRJ".

Samostalni lan Pravilnika o izmenama Pravilnika o tehnikim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV ("Sl. list SRJ", br. 18/92) lan 4 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom listu SRJ".