13

Chng 3
S LC L THUT V PHNG PHP SC K

3.1. i cng v phng php phn tch sc k: [3],[6],[8],[13]
3.1.1. Khi nim:
Phng php sc k l mt trong nhng phng php phn tch c ng
dng rng ri nht hin nay v l phng php c nhy v kh nng nh lng
tt, ph hp xc nh nhiu i tng khc nhau nh cc cht kh hoc d bay
hi, cht phn cc hoc km phn cc,... Phng php ny do nh bc hc Nga
M.X.Txvet pht minh ra vo nm 1930.
Nguyn tc c bn ca sc k l da vo s khc bit ca i lc ca cc cu
t trong hn hp cht cn phn tch vi pha ng v pha tnh. Pha ng c th l
cht lng hoc kh c tc dng li ko cc cht cn tch di chuyn trong ct sc k
c cha pha tnh. Pha tnh l cht lng nht c ph trn b mt bn trong ca ct
mao qun hoc l nhng ht cht rn nh c nhi vo ct c tc dng gi cht
li. tch c cc cht t mt hn hp cn c s tc ng ca c pha tnh v pha
ng. S tc ng ny i vi tng cu t khc nhau l khc nhau. V vy khi cho
hn hp cht cn phn tch i qua b mt pha tnh th cc cu t s b tch khi nhau
v t c th nh tnh cng nh nh lng chng.
Ty theo bn cht pha ng m ta chia thnh hai loi sc k sau:
- Sc k lng: pha ng l cht lng, c th s dng mt loi dung mi hay hn
hp nhiu loi dung mi. Cc phng php sc k lng thng dng gm sc k
hp ph, sc k phn b v sc k ion.
- Sc k kh: pha ng l kh tr khng c lc tng tc ha hc hay vt l vi
cht cn phn tch.
Trong phng php sc k kh da vo u d (detector) c th phn loi
thnh cc k thut sau:
- Sc k kh u d dn nhit (GC-TCD).
- Sc k kh u d ion ho ngn la (GC-FID).
14
- Sc k kh u d bt in t (GC- ECD)
- Sc k kh u d quang ho ngn la (GC- FPD).
- Sc k kh u d ion ho pht x (GC- TID hoc GC- NPD).
- Sc k kh ghp khi ph (GC- MS).
3.1.2. Cc i lng c bn trong phng php sc k:
3.1.2.1. H s phn b:
Cn bng ca cu t trong h sc k c m t bng phng trnh n gin
sau:
X
pha ng
X
pha tnh

Hng s cn bng cho cn bng ny c gi l t l phn b hay h s phn
b (partition coefficient), c tnh nh sau:
C
S
k = (1)
C
M

Vi C
S
: nng cu t trong pha tnh
C
M
: nng cu t trong pha ng
H s k ph thuc vo bn cht pha tnh, pha ng v cht phn tch.
3.1.2.2. Thi gian lu (t
R
):
Cc cht tan trong hn hp mu phn tch khi c np vo ct sc k th
chng s b lu gi trn pha tnh theo mt thi gian nht nh gi l thi gian lu.
Thi gian lu ny c tnh t lc np mu vo ct tch sc k cho n lc cht tan
c ra gii hon ton ra khi ct, ti thi im cht phn tch c nng cc
i.
Vi t
R
: thi gian lu ca cu t cht phn tch (min)
t
0
: thi gian cho cht hon ton khng c i lc vi pha tnh i qua
ct, hay l thi gian pha ng i vo ct n khi ra khi ct v cn gi l thi gian
cht (min).
t
R
: thi gian lu hiu chnh (min).
t
R
= t
R
- t
0
(2)

15








Hnh 3.1: Thi gian lu ca cu t phn tch trn sc k
3.1.2.3. H s dung lng:
c nh ngha theo cng thc sau:
C
S
V
S
K= * (3)
C
M
V
M

Vi V
S
: th tch pha tnh
V
M
: th tch pha ng
K l i lng quan trng nht trong sc k v c o bng thc nghim,
c th tnh theo cng thc:
t
R
t
0

K = (4)
t
0

Nu K~ 0, t
R
~ t
0
: cht ra sm nht, ct khng c kh nng gi cht li.
K cng ln (t
R
cng ln) cht trong ct cng lu, thi gian phn tch cng
di th mi sc k c kh nng b t.
K nh th cc mi cht ra nhanh v kh nng tch km.
Khong K l tng l t 2-5 nhng khi phn tch mt hn hp phc tp th
K c th chp nhn 1- 20.
3.1.2.4. S a l thuyt ca ct:
S a l thuyt (N) ca ct c trng cho kh nng tch mi sc k ca cc
cu t trn ct.

t t

R
t
R

inject
0
min
C
(nng )
16






Hnh 3.2: M t cch tnh s a l thuyt

t
R
2
t
R
2
N = 16 =5,54 (5)
W
b
2
W
2
1/2

Vi W
b
: b rng y ca mi sc k
W
1/2
: b rng y ca mi sc k phn na chiu cao.
S a l thuyt cng ln v b rng W
b
cng nh th mi sc k cng nhn.
Khi chiu cao ca ct khng i, s a l thuyt tng th hiu nng tch ca ct
cng cao.
3.1.2.5. chn lc:
chn lc (o) l i lng biu din s khc nhau ca cc mi k nhau
trong mt h sc k chn. Khi o cng khc 1 th s tch ca hai cht cng r.
chn lc o thay i theo s thay i ca thnh phn pha ng v pha
tnh.
t
R2
t
0
K
2
o = = (6)
t
R1
t
0
K
1


3.1.2.6. phn gii:
phn gii (R
S
) c dng nh gi kh nng tch hai mi sc k gn
nhau.
t
R2
t
R1
1 o - 1 K
2

R
S
= = * * \ N (7)
W
1
+W
2
4 o 1 +K
2

2

inject
0 min
W
1/2
W
b
h
17
Vi t
R1
: thi gian lu ca cu t th nht
t
R2
: thi gian lu ca cu t th hai
W
1
: b rng y ca mi sc k th nht
W
2
: b rng y ca mi sc k th hai.
o: chn lc ca ct sc k cho hai cu t 1 v 2.
Trng hp R
S
=1, hai mi c ln tng t nhau c phn tch khi
nhau khong 95%. Nu R
S
=1.5 th s phn gii c coi l hon ton (99.7%).
3.2. Phng php sc k kh u d bt in t (GC- ECD): [3], [13]
3.2.1. Khi nim:
Sc k kh l mt phng php phn tch c nguyn l da trn hai qu trnh
hp th (hoc hp ph) v gii hp lin tc gia pha tnh l cht rn hoc lng v
pha ng l cht kh.
Do pha ng hon ton khng c tng tc vi cht cn phn tch nn thi
gian lu gi ca cc cht trong ct phn tch ch ph thuc vo bn cht ca tng
tc gia cht phn tch vi pha tnh. Da vo s khc nhau v i lc gia cc cht
cn phn tch vi pha tnh v nhit si m cc cht cn phn tch trong mu c
tch ra khi nhau nh s chuyn dch lin tc ca pha ng dc lp pha tnh. Khi
pha tnh l mt cht hp ph rn th k thut phn tch c gi l sc k kh- rn
(GSC). Khi pha tnh l cht lng c gn ln b mt ca cht mang tr hoc c
ph di dng mt lp phim mng ln thnh ct mao qun th k thut ny c
gi l sc k kh-lng (GLC).
Trong sc k kh, cc i lng thi gian lu, chn lc o, s a l
thuyt,... cng c s dng nh gi kh nng tch cc cht trong mu phn
tch. Tuy nhin iu kin tin hnh th nghim nh nhit , p sut, tc dng,...
l nhng yu t nh hng n phn gii ca cc cht th hin qua phng trnh
Van- Deemter:
2D
G
8K
i
d
f
2
h =2d
p
+ +
t
2
(1+K
i
)
2
D
F


u
u
18
: tc trung bnh ca dng kh mang
: khng ng nht ca cht nhi ct
d
p
: ng knh trung bnh ca ht cht mang
: h s Labyrinth v ng knh ca kh trong ct
D
G
: h s khuch tn phn t trong pha kh
D
F
: h s khuc tn phn t trong pha lng
K
i
: h s dung lng
d
f
: dy ca lp phim pha tnh trn cht mang
Phng trnh Van-Deemter c th rt gn nh sau:
B
h =A + +C

A: h s khuch tn xoy din t cc ng i khc nhau ca dng kh mang
do khuch tn xoy trong ct gy ra.
B: h s khuch tn dc theo chiu di ct
C: h s tr khng chuyn khi.
3.2.2. S thit b sc k kh:





A: kh mang E: u d
B: b lc F: l ct
C: bung tim mu G: thit b ghi nhn tn hiu
D: ct
Hnh 3.3: S thit b sc k kh
3.2.2.1. Kh mang:
Pha ng trong sc k kh hay cn gi l kh mang gi vai tr vn chuyn
cht phn tch dc theo ct sc k v tip nhn cc phn t cht phn tch b gi
A
B
C E G
D
F
u
u
u
19
li trc gii hp i ti tip tc tng tc vi cc phn khc ca b mt pha
tnh.
iu kin mt kh c s dng lm kh mang:
- Phn t lng nh.
- Tr v mt ho hc i vi cht phn tch, pha tnh, vt liu lm ct.
- Tinh khit.
- Ph hp vi detector s dng.
Kh mang trong sc k kh thng dng l cc kh nh heli, nit, argon,...
Vi detector ECD c th vn hnh vi cc kh mang khc nhau. Khi lm vic
theo kiu dng mt chiu c th dng kh nit, khi vn hnh theo kiu xung c th
dng argon b sung 5% metan s cho kt qu tt hn.
3.2.2.2. Bung tim:
Bung tim l ni khi mu c bm vo s ha hi v b li cun theo dng
kh mang.
Phng php tim mu:
Trong phng php sc k kh, vic la chn k thut tim v ti u iu
kin tim ng vai tr quyt nh kt qu phn tch. Hai k thut tim mu thng
dng nht trong sc k kh l tim chia dng v khng chia dng.
- Tim chia dng:
- Mu c tim vo bung tim, ti y ton b mu c ho hi, ng
thi cui bung tim van x c m ra phn ln hi s theo van ra
ngoi, ch mt phn nh c gi li a vo ct.
- T l gi l t l chia dng. T l chia dng t 20:1 n 100:1.
- Cc thng s nh gi phng php tim chia dng l nhit bung
tim, t s chia dng, p sut kh mang,...
- Phng php tim chia dng cho mi sc k nhn, ph hp v mt nh
tnh. V mt nh lng th khng tt bi v t l chia dng s thay i tu
thuc iu kin tim v nht l i vi cc hn hp mu cha cc cht c
kh nng bay hi khc nhau.
V
ra

V
ct
20
- Phng php tim chia dng ph hp cho phn tch mu c hm lng
ln, nhng khng ph hp cho phn tch lng vt do lng mu vo ct
rt t.
- Tim khng chia dng:
- Ton b mu c chuyn thng vo ct, tim khng chia dng s dng
bung tim ging nh tim chia dng nhng khc ch trong qu trnh
tim mu van thot kh s ng li. Thi gian tim khng chia dng t
40-90 giy, th tch tim 1-2l.
- Nhit ct sc k lc u thp, sau tng ln. Nhit u thp hn
nhit ca dung mi 20-30
0
C, khi vo u ct gp nhit thp hn
hn hp hi s ng li (gm hi cht phn tch v hi dung mi) nh
vy s gip li ko ton th cht phn tch trong bung tim vo ct. Khi
tng nhit hi dung mi ra trc, cc cht phn tch t t ra sau cho
mi tng i nh.
- Phng php ny thch hp cho phn tch dng vt, siu vt nhng khng
dng cho cht c nhit si thp hn dung mi.
3.2.2.3. Ct tch sc k kh:
Trong thc t c nhiu dng ct tch dng cho cc mc ch nghin cu khc
nhau. Nhn chung ct sc k cn t cc yu cu sau y:
- m bo trao i cht tt gia pha tnh v pha ng nh vic ti u ho
cc thng s ca phng trnh Van-Deemter.
- gim p sut nh vi mt tc kh mang nht nh.
- Vt liu dng ch to ct phi c tnh bn nhit cao.
Ct sc k c chia lm hai loi ct nhi v ct mao qun.
- Ct nhi:
Vt liu lm ct nhi thng l thy tinh, polytetrafluoethylene, thp khng
g, niken hoc ng. Chiu di ca ct t 1-3m. Do cc ht nhi thng lm gim
p sut ln nn cc ct thng ngn hn 3m. ng knh ca ct khong 1/8 n
21
1/4 inches. i vi ct nhi yu t quan trng nht chnh l pha tnh ca ct bi n
quyt nh tnh chn lc ca ct.
Ct nhi thng cho hiu qu tch thp. Mt ct c chiu di 1m c nhi
bi cc ht c kch thc 125-150m v khng bao gi to ra qu 3000 a l
thuyt.
Tuy nhin ct nhi cng c nhng u im nht nh nh h s lu gi cao,
thch hp vi cc detector c th tch ln, dung lng mu cao, t chu nh hng
ca cht bn trong mu nn khng i hi nhiu cng tinh ch mu.
- Ct mao qun:
Ct mao qun l loi ct tch c ng knh nh hn 1mm v thnh trong
ca ct c tm pha tnh. Nh cu trc c bit ny ca ct mao qun, kh mang s
a mu i qua ct tch rt di (do vy nng sut tch cao) m khng gp tr khng
g ln ( chch lch p sut thp).
So vi ct nhi, ct mao qun c u im l:
- Cc hn hp phc tp c tch vi hiu sut cao hn hn.
- Tch c c cc cht c cu trc ho hc rt gn nhau.
- tin cy cao hn trong vic nhn bit cc cu t.
- nhy pht hin cao hn.
- Gim thi gian phn tch.
- Cho php ni trc tip vi khi ph k m khng cn b tch.
Ct mao qun c chia lm hai loi chnh:
- Ct WCOT (Wall Coated Open Tubular): kt cu gm mt ng mao qun
bng fused silica c ph trc tip mt lp pha tnh. ng knh trong
khong 0.2-0.5mm. B dy d
f
ca lp pha tnh ny quyt nh h s lu
gi v dung lng ca ct. nhit thng lp pha tnh ny dng st
gn nh c. y chnh l dng sc k kh-lng. Nu lp pha tnh khng
c gn ln thnh ct m qua mt lp trung gian th ta c ct SCOT
(Support coated open tubular) vi tnh cht ging nh ct WCOT. Hu
ht cc php phn tch GC c thc hin trn ct WCOT.
22
- Ct PLOT (Porous Layer Open Tubular): cng cu to bi mt ng silica
nng chy nhng cn c thm mt lp mng cc ht cht hp ph xp
ng knh d
p
ng vai tr nh cht mang gia thnh trong ca ct tch
v lp phim pha tnh. Do lc cn p sut thp nn c th sn xut ct
PLOT c di ln tng hiu qu tch (50-100m). Ct thng c
ng knh trong khong 0.53mm.
Vic la chn ct mao qun ph thuc vo bn cht v phc tp ca mu
phn tch. Chiu di ct, ng knh trong ca ct, pha tnh v dy ca lp phim
pha tnh nh hng n phn gii, thi gian phn tch v nhy ca php o.
3.2.2.4. Pha tnh trong sc k kh:
Trong sc k kh, pha tnh ng vai tr chnh trong vic to nn tng tc
cn thit tch cc cu t cht phn tch khi nhau. S thay i pha tnh s nh
hng n lc tng tc trong qu trnh tch. Pha tnh khng c phn ng bt
thun nghch vi kh mang, cht mang rn v cc cu t cn phn tch. Mi pha tnh
u c nhit chn trn v chn di. Nhit chn di c xc nh bi im
nng chy, cn nhit chn trn c xc nh bi p sut hi v bn nhit ca
pha tnh. Nhit s dng ti a phi thp hn im si khong 70
0
C sao cho p
sut hi khng vt qu 1mmHg. Tuy nhin i vi cc loi detector nhy, nhit
vn cn qu cao, c bit i vi cc pha tnh thuc loi cc hp cht m phn
t d b bay hi s lm thay i kh nng tch ca ct. Do vy, iu quan trng l
tt c cc ct tch sau khi nhi phi c luyn tht k thnh phn trong ct tr
nn n nh hon ton.
Mt nguyn tc c bn chn pha tnh l: pha tnh phn cc s gi tt cc
cht phn cc, tng t pha tnh khng phn cc s gi tt cc cht khng phn
cc. La chn pha tnh cho mt dy ng ng khng kh khn, nhng tch cc
cht c im si tng t nhau, phi chn pha tnh sao cho h s hot ca chng
phi khc nhau.
Mt s pha tnh thng dng dng cho ct mao qun trong sc k kh:
23
- Pha tnh c phn cc thp: dimethylpolysiloxan, methylpolysiloxan,..
dng phn tch cc hidrocarbon, thuc tr su c cha vi nhm phn
cc.
- Pha tnh phn cc cao hn: thm vo cc pha tnh c phn cc thp
cc gc phenyl, cyano...
3.2.2.5. u d (detector):
Detector l b phn ghi nhn s xut hin v nng cc cht trong dng
kh mang. Detector c nhim v chuyn ho mt i lng khng in (nng ca
cc cht c tch khi ct sc k) thnh tn hiu in.
Tnh cht cn c ca mt detector: nhy cao, c kh nng cho tnh hiu
vi nhiu loi hp cht, khong tuyn tnh rng, cho tn hiu nhanh, n nh, n
thp.
Cc loi detector thng dng trong sc k kh:
- Ph qut: FID, TCD, MS
- Chn lc: ECD
- Bo ton cht phn tch: TCD
- Ph hu cht phn tch: ECD, FPD, FID, MS.
Detector bt in t ECD:
Detector ECD bao gm mt bung ion ho cha ngun phng x
63
Ni pht ra
tia |. Detector hot ng da trn nguyn tc dng tia | bn ph phn t kh mang
to thnh cc ion dng v ion m c ng nng ln:
N
2
N
2
+
+ e
-

Cc electron di chuyn v anod to dng in ion ho.
Khi cc hp cht phn tch c cha nguyn t c m in ln (nh
halogen) c kh nng bt gi in t xut hin trong dng kh mang s kt hp vi
cc electron lm gim cng dng in. Mt dng electron gim nhiu hay t
ph thuc vo bn cht v nng cht phn tch trong lung kh mang qua
detector. Qu trnh bin i in ny c ghi li v khuch i thnh tn hiu
detector.
24
AM +e
-
AM
-

AM
-
+N
2
+
AM +N
2

Cc nhm cht c nhy cao i vi detector ECD l cc hp cht hu c
c nhm halogen ( nhy tng theo th t F <Cl <Br <I), cc thuc tr su clo
hu c, PCB, furan... chn lc ph thuc vo i lc ca cht i vi electron.
detector ECD hot ng tt ngun kh mang phi c tinh khit rt cao
(khng cha hi m, oxi, hidrocarbon).
3.2.3. nh tnh v nh lng trong sc k kh:
3.2.3.1. nh tnh:
Da vo thi gian lu t
R
ca cu t phn tch v thi gian lu ca cht chun
trong cng iu kin phn tch sc k. Tuy nhin thi gian lu khng m bo hai
cht trng nhau hon ton, m bo hn cho vic nh danh c th so snh thi
gian lu ca cht phn tch v cht chun trn hai pha tnh khc nhau.
3.2.3.2. nh lng:
Din tch mi sc k trn sc k t l vi nng ca cht t c th
tnh c chnh xc nng ca mi thnh phn trong hn hp. C hai phng
php dng nh lng:
Phng php ngoi chun:
So snh trc tip din tch mi sc k ca mu theo din tch mi sc k ca
cht chun t suy ra nng mu.
Trong phng php ny dng cht chun tinh khit ca cht cn xc nh
pha thnh nhiu nng khc nhau, dng ng chun theo din tch mi trn sc
k v nng cht phn tch. Da vo ng chun v din tch mi ca cht
cn phn tch trn sc k c th suy ra nng cht cn phn tch.
Phng trnh ng chun cho phng php ngoi chun:
A =kC +b
A: din tch mi sc k
C: nng cht phn tch
Phng php ni chun:
25
So snh gin tip mi sc k ca cht phn tch theo din tch mi sc k ca
cht chun thng qua din tch ca cht ni chun t suy ra nng ca cht
phn tch trong mu.
Cht ni chun c s dng cn c cc tnh cht:
- C l tnh v ho tnh gn ging vi cht cn phn tch.
- Khng hin din trong thnh phn mu.
- C thi gian lu gn vi cc cht cn phn tch nhng phi tch hon
ton khi cht phn tch.
- Cng tn hiu o tng ng vi cht cn phn tch.
- Khng tham gia phn ng vi cht phn tch.
Phng php ni chun c u im l cho kt qu chnh xc hn, trnh c
sai s do th tch mu a vo my sc k khng u nhau. Tuy nhin cng c hn
ch do kh chn c cht ni chun ph hp vi iu kin phn tch.
Phng trnh ng chun trong phng php ni chun:
A
x

= kC
x
+b
A
IS

A
x
, A
IS
: din tch ca cht cn phn tch v cht ni chun
C
x
: nng ca cht cn phn tch.