Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.

pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Midzynarodowo jako paszczyzna komunikacji.

Jerzy Mikuowski Pomorski

1. Midzynarodowo :zmiana perspektywy W pracy tej zajmowa si bdziemy midzyludzk komunikacj zarwno w rozumieniu komunikowania si jak i komunikowania. Interesowa nas bdzie

przypadku widzenia ich w caej ich cielesnoci, nie za jako reprezentowani tylko przez sowa. 2. Midzynarodowo i dwie postacie midzynarodowego. Filozof brytyjski Jonathan Ree zwraca uwag, e pojcie midzynarodowoci (internationality) pojawio si w jzyku angielskim w XVIII wieku na oznaczenie intelektualnej paszczyzny rozwaa na temat powszechnego partnerstwa ludzi. Tych ludzi nazywano narodem, co oznaczao to w wczesnym jzyku , zbir osb, ktrym przysugiway w spoeczestwie feudalnym takie same prawa. Chodzio o uczynienie "narodw" partnerami, przez wyposaenie ich w rwne prawa. Ree napisze : " Midzynarodowo jest stylem mylenia i globaln organizacj spoeczn, ktra stara si wygenerowa pluralizm narodw, po to by kady kawaek ldu i kady osoba ludzka miaa jasn odpowied na pytania " jaki nard za to odpowiada?". Midzynarodowo
i

komunikacja interaktywna, gdy dwaj lub wicej partnerw przesyaj midzy sob sygnay , jak i sytuacja, gdy jeden mwi (komunikuje), a pozostali tylko odbieraj, co nazywamy linearnoci. W pracy tej zajmujemy si przypadkiem komunikacji midzyludzkiej, w ktrej jej uczestnicy rni si od siebie pod wzgldem kulturowym. Tych rnic poszukujemy w odrbnociach kultur narodowych . Nauka rozwijaa dwa typy studiw nad komunikacj midzynarodow, ktre wywodz si z dwu tradycji naukowych: socjologii i nauk politycznych, Pierwsza komunikacji oraz antropologii mediw i i jzykoznawstwa.. druga jako dotyczy komunikowania, traktowanej

interpersonalnej

komunikowanie si. Uwaamy, e zasuguj dzi one na wsplne potraktowanie. Coraz mniej ich dzieli, a coraz wicej czy. Z jednej bowiem strony , wyrniajca komunikowanie midzynarodowe , rola pastwa w procesach midzynarodowych sabnie, z drugiej komunikowanie medialne w coraz wikszym stopniu stosuje rodki waciwe interpersonalnej komunikacji midzykulturowej. Komunikowanie si ludzi polega dzi zarwno na kontaktach interpersonalnych jak i na komunikowaniu za pomoc mediw. Media s miejscem kontaktu, podobnie jak inne miejsca spotka ludzi z rnych kultur i to bez wzgldu na to czy odgrywaj oni swe narodowe role, czy te s po prostu przyjacimi , znajomymi, wsppracownikami ,czy klientami. Takie okrelenie warunkw komunikacji bezporedniej, twarz-w twarz pozwala tez spojrze inaczej na sam proces medialnego komunikowania. Jest to tym bardziej istotne, e to komunikowanie medialne w coraz mniejszym stopniu jest przekazem sw pisanych , czy mwionych, a staje si przekazem obrazw. Wizualizacja komunikowania moe by poddana trafnej analizie, gdy bdziemy patrzyli na przekaz jako na obrazy ludzi w dziaaniu. A ci mog by zrozumiani tylko w

jest

tendencj dla globalnego narzucenia formy narodu." Bdzie to

oznaczao zarwno mylenie uwzgldniajce

pluralizm rnych podmiotw prawa , jak i organizacj globaln skadajca si z podmiotw prawnych. Midzynarodowo , ktra pojawia si Oxford English Dictionary w XVIII wieku, wkrtce potem jak Jeremy Bentham wprowadzi pojcie "midzynarodowy" (international) na oznaczenie wzajemnoci partnerskiej rnych podmiotw praw narodowych , ktrej zasady reguluje Prawo Narodw. "Jego celem - pisze Jonathan Ree- byo wskazywa ,e tak jak czonkowie danego narodu s osobami prawnymi odnoszcymi si do siebie poprzez narodowy system prawny, tak rne narody mog by widziane jako osoby prawne odnoszce si do siebie wzajemnie poprzez sie prawa midzynarodowego, lub tego co dawniej nazywano Prawem Narodw."ii Midzynarodowy znaczyo ,e nard jest rwnym partnerem w wietle prawa . Czym jednak by nard? Czy to byo pastwo czy spoeczno? Na owe czasy mona powiedzie, e by wynikiem zgodnych uczu i woli ludzi. Przeniesieniem waciwoci jednostkowych na byt kolektywny.

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Wspomniany

autor

zwraca

uwag,

jak

dalece

Natomiast pastwowe

treci (

kulturowe

proponoway silnie

instytucje wwczas

rozwaaniach o narodzie pojawiaj si terminy pierwotnie stosowane tylko do jednostki , takie jak "wola", "duch", "charakter", tosamo", ale take "kultura", ktra , jak piszemy niej, uwaana za waciwo jednostki nie za spoecznociiii. Taka antropomorfizacja bytw zbiorowych , czyli tu przypisywanie narodowi cech jednostki czyo si z odnalezieniem w treciach zbiorowych cech uwaanych za waciwe tylko jednostce . Jednak taka redukcja cech jednostkowych do kolektywnych nie jest w peni moliwa, na co zwraca ju uwag Herbert Spencer.iv Nard pojawia si najczciej w dwu postaciach : politycznej, gdzie jednostki przenosiy na pastwo s wol , oraz kulturowej, gdzie stwierdzay one podzielan z innymi wsplnot historycznych dowiadcze. W tym znaczeniu nard bliszy jest jednostce i istnieje podstawa by w nim znajdowa cechy waciwe jednostkom, ktre si na niego skadaj. Cechy tylko pewne i w ich czciowych manifestacjach. Takiej moliwoci Jonathan antropomorfizacji Ree pisze: tworu s zbiorowego grupami nie ludzi stwarza pastwo. "Narody rozwaanymi ze wzgldu na ich stosunek do tradycji lokalnej i wartoci , ktre daje im ich " tosamo kulturowa", lecz pastwa s organizacjami, ktre lokuj siebie ponad spoeczestwo po to by zmonopolizowa rodki prowadzenia wojny i gwatu."v. Przez dugie lata nard polityczny czy si pastwem, jako wykonawc jego woli, gdy nard rozumiany kulturowo tkwi w upieniu, a przypominany by tam, gdzie zawodzio pastwo, a sytuacja historyczna wymagaa manifestacji narodu politycznego. Gdy nard reprezentowaa wadza zapominano te o jego prawdziwej kulturowej postaci, bdcej po prostu kulturow form ycia codziennego . Jonathan Ree charakteryzuje nard kulturowy nastpujco : "Narody dotycz pieni, ktrych nauczye si zanim umiae czyta i pisa, pierwszych kwiatw, jakie zerwae, niebios i krajobrazw, pokojw i budynkw, rogw ulic i alei, legend i soap operas, gotowania i zapachw, specjalnych stylw i gestw, ktre tworz ramy twoich dowiadcze na reszt twego ycia i ktre cz ci stalow obrcz z ludmi , z ktrymi wyrastae. W rzeczywistoci tak jak i w wyobrani, twj nard obejmuje miejsca ,w ktrych czujesz si ufny ,e wiesz co rzeczy znacz, czego nie bdziesz czu w jakimkolwiek innym miejscu "
vi

system

edukacyjny,

upastwowione media) nasycajc je ideologi pastwow. Bycie narodowym w normalnych warunkach dobrego funkcjonowania pastwa wystpuje w dwu postaciach : politycznym , ktry wyraa pastwo i kulturowym, ktry najwyraniej spenia si w kulturowoci ycia codziennego. Dowody tej dwoistoci znajdujemy w tradycji dwu form komunikacji, jakie tutaj rozwaamy: pierwsze w komunikacji waciwie komunikowaniu medialnym, drugie w komunikacji midzykulturowej. Termin midzynarodowy ,stosowany do komunikacji przez dugie lata tylko zjawiska jednokierunkowego przekazywania ,obejmowa

komunikowania czyli

treci od nadawcy do odbiorcy, gdy midzykulturowy komunikacji interaktywnej osb. To by te dwie formy od siebie oddzielone. Dzi w coraz wikszym stopniu widzimy jak procesy midzynarodowe komunikacji politycznej i kulturowej zbliaj si do siebie. Pastwo liberalne osabia narzucanie swojej ideologii, a nard wiadomy swego midzykulturowego partnerstwa zaczyna dostosowywa swe treci kulturowe do wymogw interesu pastwowego. Dobr okazj jest zwrcenie uwagi na znaczenia przymiotnika midzynarodowy, jakie nadawa mu Jeremy Bentham. A mianowicie owej partnerskiej wzajemnoci, ktr termin ten implikowa. Zarwno narody jak i kultury komunikuj si midzynarodowo jeeli uznaj zasady rwnego partnerstwa w tej komunikacji. Wymagao to stopniowej ewolucji . Pocztkowo partnerami midzynarodowego pastwa komunikowania Komunikacja medialnego byy suwerenne. midzynarodowa

rozumiana bya jako komunikacja midzy pastwami , lub ich przedstawicielami. Jeden z autorw proponowa nawet, by za midzynarodow uzna tylko t komunikacj, ktra zachodzi midzy prawnie umocowanymi urzdnikami pastwowymi - dyplomatami . Wyjdmy od tej propozycji by przyjrze si jak z tej czystej midzypanstwowoci si wycofywano. Wyjciowe kryterium dla pojcia komunikowanie midzynarodowe to wywieranie wpywu na organizacje, spoecznoci i ludzi innych kultur w chwili powstania tego terminu w , 1952 roku komunikowanie byo polityczne,
vii

midzynarodowe midzynarodowe

rozpatrywane

jako co .Bo

komunikowanie

rozumiano jako cz polityki zagranicznej pastwa wpyw poza swoje geograficzne granice.

tylko pastwo, zakadano wwczas, wywiera polityczny

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Takie

podejcie

okazuje

si

dzi

archaiczne.

spoeczn , ktrzy maj okrelone terytorium, wysoki stopie autonomii, wrogie otoczenie, pami historycznych dokona, uwicone centra, wasny jzyk i narodowe teksty, swoiste obyczaje, konstytucje i instytucje polityczne, ideologi narodow, midzynarodowe uznanie i wyznaczone granice. Owo przekonanie jest nici czc ludzi w jedn spoeczno. Jednak wspczesna problematyka narodowa nie ogranicza si do narodw historycznych, to jest takich, ktre swe korzenie maj w swej dawnej historycznej pastwowoci. Ernest Gellner zwraca uwag, e z chwil, gdy owa pastwowo nie bya w jakiej postaci kontynuowana i pami o niej zanika ,narody odyway jako konstrukcje intelektualne tworzone przez lokaln inteligencj, gwnie w XIX wieku. W kocu Benedict Andreson traktuje nard jako spoeczno wyobraon ( imagined community) , ktra powstaa w wiadomoci grupy ludzi i upowszechnia si w warunkach " kapitalizmu prasy drukowanej". Sturat Hall pisze, e idea naroduviii : a. b. c. d. Podkrelaa historii, Zakadaa niezmienno charakterw narodowych. Tworzya nowe wzorce rytuaw i symboli wyraajcych kolektyw narodowy. Ustanawiaa podstawowe mity i legendy, ktre lokoway nard "poza histori. e. Promowaa idee wsplnego pochodzenia etnicznego, a nawet rasowej czystoci. Zwizek pastwowoci z narodem jest silnie podkrelany. Gboko osadzony w kulturowej tradycji kierujcy si czynnikami irracjonalnymi nard i formalna organizacja pastwowa s zjawiskami odmiennymi, to jednak rola pastw jest nadal uznawana za istotn dla powstania i trwania narodu. Interesujce gdy byy
ix

Midzynarodowo komunikowania staje si obecnie w coraz wikszym stopniu midzykulturowoci. W warunkach narastajcej midzynarodowej wspzalenoci, zwanej globalizacj , komunikowanie midzynarodowe nie jest wyczn domen pastwa narodowego. Wiemy bowiem, e taki wpyw kierowany do odbiorcw, nie bdcych obywatelami tego samego pastwa, a take nie nalecych do krgu tej samej narodowej kultury, wywieraj rne nie tylko pastwowe podmioty. pastwowych. ludzie innych Nadto, Od takie kiedy na na to komunikowanie terytorium by jest midzynarodowym nawet, gdy nie przekracza granic pastwa zamieszkuj liczni obywatele innych kultur, pastw , a take komunikowa

midzynarodowo nie jest konieczne przesya przekaz poprzez granice. W kocu, dzi, gdy wspczesne media s ze sob tak zczone, e stanowi pewien globalny system, kady wany przekaz skierowany do wewntrznych odbiorcw trafia do publicznoci caego wiata i media musz liczy si z tym, e donoszc o wanych wydarzeniach, czy te opatrujc je komentarzami, mwi nie tylko do wasnej narodowej publicznoci. Komunikowanie midzynarodowe, podobnie jak same stosunki midzynarodowe, ktrych s one czci podlega obecnie powanej rewizji. Natrafiamy tu na dodatkowe trudnoci, poniewa to tradycyjne rozumienie komunikowania midzynarodowego jest nadal obecne we wspczesnym pimiennictwie. Wynika to z faktu, e komunikowanie midzynarodowe traktowane jest przez wielu autorw jako cz midzynarodowych stosunkw politycznych. 3. Midzypastwowo czy midzykulturowo? stosunkw

wsplnot

dowiadcze

heroicznej

Komunikowanie midzynarodowe jako czynnik midzynarodowych. Komunikowanie midzynarodowe ,a zwaszcza

,e

nadal

wiele

dzi

oswobodzonych ludw uwaa one za swoje narodowe jego pocztki moment, niezalene pastwo. rzdzone przez swoje

polityczna wersja, pojawio si jako dzia wiedzy o stosunkach midzynarodowych. Te za przez dugie lata traktowane byy jako stosunki midzypastwowe. Wspczesne pojawienie si nowych pastw suwerennych na gruzach dawnych federacji pastw wywouje dyskusj nad narodem i problemem narodowym. Czy ludy, ktre dzi nagle uzyskay swoj niepodlego s narodami? Czy istniay jako narody zanim osigny poziom pastwowoci ? Jak okrela Anthony Smith nard historyczny jest efektem przekonania o cznoci ludzi , bez wzgldu na ich pozycj

To te byo argumentem , by midzynarodowych bya

nauka o stosunkach

utosamiana z wiedz o

stosunkach midzy pastwami. Znajdujemy tego dowd w czsto przywoywanej pracy Remigiusza Bierzankax, ktry utosamia midzynarodowo z midzypastwowoci. Na gruncie nauki nauk o stosunkach midzynarodowych poza wymiary dokonuje midzyistotnego stosunkw dokonuj si jednak pewne odstpstwa poszerzajce t midzynarodowych Jzef kryteriw pastwowoci.. rozrnienia Kukuka

wyodrbniania

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

midzynarodowych

na

podmiotowe

przedmiotowe.

narodu

nie

wyklucza na

moliwoci stosunki Jzef

Wedug tego rozrnienia podmiotowo zaliczaj si tam podmioty prawa midzynarodowego, a wic pastwa ,oraz midzyrzdowe i pozarzdowe organizacje midzynarodowe. Gdy przedmiotowo to co wicej, bo zjawiska i rzeczy, ktre stanowi elementy oddziaywa midzynarodowych obok uczestnikw podmiotowych, ale przez tych uczestnikw wykorzystywane zgodnie z ich interesami. W tym sensie uczestnikami midzynarodowych stosunkw politycznych s osignicia technologiczne i kulturalne ,arsenay najgroniejszych broni, midzynarodowy podzia pracy, presti pastw i narodw, stereotypy i mity midzynarodowe, koncepcje i doktryny polistrategiczne, wane rda surowcw i energii Dostrzeenie wykraczajcego poza
xi

wpywania

midzypastwowe.

Gdy

Kukuka mwic o reprezentacji ma na myli istnienie midzynarodowej podmiotowoci przynajmniej narodu sytuacji do ,lub tego

zblionej, to mona dzi nawet przy braku takiej organizacyjnej formy mwi pastw o wpywie ,a na dziaania stosunki take
xiv

midzypastwowe nie pastwowych grup narodowych. Tak wic samo istnienie narodu moe mie wpyw na stosunki midzynarodowe. Joseph Frankel rozwaa stosunki

pastwowo

aspektu przedmiotowego nastpio w latach 70-tych, kiedy zaczto zwraca uwag na charakter wanych aktorw na scenie polityki wiatowej i kiedy obok pastw pojawiy si nie pastwowe lecz pastwowotwrcze ruchy, organizacje midzynarodowe, a w kocu korporacje midzynarodowe o gospodarczym charakterzexii. Nadal relacjami jednak midzy do stosunki midzynarodowe ruchami oraz pozostay wielkimi pastwami, politycznymi

midzynarodowe jako zjawiska tworzenia si rodowiska midzynarodowego, to jest takich treci i dziaa , ktre istniej w sferze midzypastwowej i maj si wpywania na procesy decyzyjne pastw , ktre z kolei odnosz je do swoich rodowisk wewntrznych.xv Gdzie na przestrzeni midzy dwoma pastwami stwarza si pewna sfera dziaa i znacze, ktra wywiera wpyw na zachowanie tych pastw. To rodowisko midzynarodowe poszerza o podmioty nie pastwowe definicja dana przez J.B. Durosellea, ktry pisze :jakie zjawisko ma charakter midzynarodowy od momentu, gdy granic stosunki obejmie jakikolwiek pastwowych. polityczne midzy stosunek, ktry przestrzennie rozwija si po obu stronach Stosunki pastwami, midzynarodowe s to przede wszystkim

zmierzajcymi

pastwowoci,

organizacjami globalnymi. Jzef Kukuka zalicza do stosunkw przedmiotowych treci wiadomoci na temat narodw i ich relacji - stereotypy, mity, doktryny. Postpujc t drog zaczto docenia wpyw na stosunki midzypastwowe opinii publicznej, tworzonej nie tylko przez agendy rzdowe, ale take przez korporacje prywatne, organizacje medialne, grupy , a nawet osoby. kilkoma swoistymi cechami. Podkrela si, e stanowi typ temat autorzy zaznaczaj, kontaktu midzy instytucjami nalecymi do rnych kultur narodowych. Piszcy na ten e "jest interakcj na poziomie komunikacji narodowym bardziej ni kulturowym. Celem obronno innych narodw"xiii Mimo, e Jzef Kukuka podkrela, e narody mog sta tylko si pod sw e uczestnikami midzynarodowych warunkiem organizacj, reprezentacj a stosunkw dysponowania spostrzegamy, W efekcie powstaje komunikowanie midzynarodowe , ktre wyrnia si

nastpnie stosunki grup oraz jednostek z jednej i drugiej strony granic pastwowych. xvi 4. Transgraniczno fizyczna i kulturowa. Komunikowanie midzynarodowe, jako cz stosunkw

midzynarodowej jest wpywanie na polityk, gospodark i

midzynarodowych , wyrnia si faktem, e przekracza ono granice narodowe. Ten element jest konstytutywny dla tej formy spoecznej komunikacji. Znajdujemy tego potwierdzenie w jego definicji. Badacz niemiecki Gerard Maletzke okrela je jako proces komunikowania midzy rnymi krajami i narodami poprzez fizycznych granice.xvii pastwaxviii. W zaproponowanym Komunikowanie ujciu owa transgraniczno rozumiana jest jako przekraczanie granic midzynarodowe

przynajmniej

brak organizacyjnej podmiotowoci

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

dokonywa si bdzie wwczas, gdy przekaz przekracza pastwowe granice, to znaczy jest kierowany do obywateli innych pastw. Nie jest to jednak jedyne moliwe rozumienie transgranicznoci. Inne dotyczy granic kulturowych, inne za pastwowych. Bierze si wwczas pod uwag zarwno pastwa wielokulturowe ,jak i mniejszoci kulturowe zamieszkujce jedno pastwo. W tym rozumieniu ludzie rnych kultur komunikuj si ze sob na gruncie rnic kulturowych. Grzegorz Babiski powoujc si na Fredericka Bartha pisze : Tendencja ta to definiowanie granic, a wic i pogranicz etnicznych, niezalenych rozszerzeniu, kultur i w od ale kategoriach przestrzeni przed gwnie symbolicznych, w ktrej geograficznej wszystkim zachodzi

uwiadomione prawa i obowizki, z jakich korzystaj i jakie wypeniaj ludzie wystpujc jako czonkowie grupy narodowej. Joseph Frankel uwaa, e role narodowe s zwizane z oczekiwaniami pastwa narodowego. Gwne rda koncepcji roli narodowej moe by znalezione w miejscu, zasobach i moliwociach pastwa, w jego tradycyjnej polityce, w spoeczno-ekonomicznych daniach Nie w kraju, grupach ma w interesu,
xxii

ideologiach charakter wsplnoty

narodowych, nastrojach i osobowociach. kada komunikacja Mwienie midzynarodowy.

jednak imieniu

narodowej, "jako Polak, Francuza.

jako Niemiec, czy Francuz "

zachodz. Pojcie pogranicza ulega wtedy znacznemu wikszemu mog w zrnicowaniu. Proces kontaktu kulturowego, przenikania kulturowej dominacji nieokrelonej geograficznie przestrzeni spoecznej a wic praktycznie wszdzie tam, gdzie pojawiaj si trwalsze kontakty spoeczne i kulturowe midzy wyraniej rnymi zbiorowociami. . Transgreniczno waciwa komunikacji midzynarodowej przestaje by rozpatrywana jako przekraczanie granic pastwowych, a staje si porozumieniem si rnice kulturowe. 5. Rola obywatela: dyplomacja obywatelska. Gdy w definicjach tradycyjnych kadzie si nacisk na pomidzy-pastwowo tego komunikacyjnego przepywu, to w tym kulturowym ujciu wane s przepywy midzy czonkami rnych kultur. To jednak nie eliminuje roli pastwa w tym procesie. Problemy bowiem polityki jakie rodzi s obecno mniejszoci lub z wielokulturowoci przedmiotem wewntrznej poprzez
xix

oznacza wiadome przyjcie roli Polaka, Niemca, czy Gdy pisaem na ten temat w roku 1975 zwrciem uwag, e stosunki midzynarodowe to takie typy interakcji, w ktrych czonkowie rnych narodw wystpuj w swych rolach narodowychxxiii. Zgadzam si tu z J. Frenklem , e wymogi roli pochodz od wiata zewntrznego opinii wiatowej, traktatw, zaangaowania i zrozumienia .xxiv , lecz nie wymagam, by role narodowe wynikay z postrzegania pastwa narodowego, jako gwnego rda zasad roli. Przynaleno narodowa nie musi we wspczesnym wiecie wynika z percepcji woli i interesw pastwa narodowego, a liczne przykady narodw w diasporze tego dowodz. Rol narodow mona peni i stosowa j do kontaktw ze wiatem zewntrznym na zasadzie wasnej definicji tej roli dokonanej przez grup narodow, a nawet jednostk. Uczestniczenie osb w stosunkach midzynarodowych, w tym i w komunikowaniu midzynarodowym moe nastpowa take poprzez narodowe obyczajw. przestrzeganie sposobw uwaanych wartoci za i ycia,

pastwa. Mog wywoywa problemy,

ktrymi pastwo musi si upora. Jak susznie zauwaa Kazimierz Krzysztofek , cytujc K.S. Sitaramaxx prowadzi to do traktowania komunikowania midzynarodowego kulturowej . jako komunikowania ta polega w na sferze braku Odmienno

I to bez koniecznej intencji

demonstrowania ideologii narodowej, a take i wiadomego penienia roli narodowej. Std te pojawia si kolejna szersza definicja, wedug ktrej :stosunki midzynarodowe to takie typy interakcji, w ktrych uczestnicz pastwa, organizacje , oraz narodowych, wartociami a i take czonkowie zarwno za
xxv

narzuconego z zewntrz celu oraz na dwustronnoci procesu. Ponadto jest ono niesformalizowane ,a co jest bardzo istotne uczestnicy interakcji s nie pod wpywem tego co ksztatuje w nich przynaleno do pastwa narodowego, a tego co uksztatowaa w nich kultura, na ktrej wyroli . Uczestnicy takiej wiadomej interakcji to osoby, ktre wystpuj w swoich rolach narodowych. Rola to
xxi

rnych narodw wystpujc w swych rolach interakcje bezporednie jak i porednie, oraz kontakty z cechami uznawanymi waciwe danym narodom lub ich kulturom

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Stosunki

midzynarodowe

miar

midzynarodowych. Termin dyplomacja publiczna zosta po raz pierwszy uyty w roku 1965 przez Deana E. Gulliona xxvi i zosta zdefiniowany nastpujco: Dyplomacja publiczna zajmuje si wpywem, jaki postawy spoeczne aspekty wywieraj na formowanie i realizacj polityki zagranicznej. Obejmuje ona stosunkw poza midzynarodowych wykraczajce

postpujcej internacjonalizacji prowadzone s take przez jednostki. Temu stanowisku dawaa wyraz caa grupa autorw, ktrzy jak angielski filozof Thomas Carlyle zwracaa uwag na historyczn rol wybitnych w jednostek. Napoleon uwiziony na Elbie , Jzef Pisudski w swym schronieniu Sulejwku, czy podobnie Charles de Gaulle w Colombey des Deux Eglises mieli niewtpliwy wpyw na stosunki midzynarodowe, mimo, e nie penili wtedy adnych funkcji pastwowych. Ten punkt widzenia zosta zapomniany z chwil, wycznie gdy na nauka o stosunkach si si pastw. midzynarodowych skoncentrowaa

tradycyjn dyplomacj; formowanie przez rzd opinii publicznej w innych krajach; wzajemne oddziaywanie prywatnych grup i interesw w jednym pastwie na te w drugim; relacjonowanie wydarze zagranicznych i ich wpywu na polityk; komunikowanie pomidzy tymi, ktrych prac jest komunikacja, midzy dyplomatami komunikacji.xxvii Znaczenie komunikacji , oraz osb jej si zawodowo powicajcych jest tu szczeglnie podkrelona. Prowadzi to do przeciwstawiania tradycyjnej dyplomacji dyplomacji publicznej, a rnice ukazuj Mark Leonard i Vidhya Alakeson w nastpujcym zestawieniu: Tabela 1. Rnice pomidzy tradycyjn a publiczn dyplomacjxxviii Dyplomacja publiczna Ludzie Przyciganie midzynarodowe wsppraca obywatelstwo / i korespondentami zagranicznymi; oraz proces midzykulturowej

zachowaniu

Obecnie, twierdzimy, e nie tylko wybitne jednostki, ale take zwykli ludzie maj pewien wpyw na te stosunki. Dobrze to wida w warunkach narastajcej globalizacji. Rola jednostek w stosunkach midzynarodowych zostaje ostatnio szerzej rozwijana w podjciu zwanym dyplomacj obywatelsk (citizen diplomacy) i zalicza si do koncepcji dyplomacji publicznej. Jest to prba wczenia nie pastwowych aktorw do grona podmiotw w stosunkach Dyplomacja tradycyjna Kluczowi aktorzy rda wadzy Strategia Pastwa Przymus Gra si

Cele Komunikacja

Narzucanie idei Propaganda / autopromocja

ksztatowanie preferencji Wsppraca

Rola rzdu Podejcie do informacji

Kierowanie Tajno / handel sekretami

Uatwianie otwarto / budowanie zaufania

Struktury midzynarodowe Nastawienie Wojna

Dwustronne Wygrany/przegrany o terytorium i korzyci ekonomiczne

Wielostronne wygrany/wygrany o wartoci i midzynarodow stabilno

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

"Dyplomacja

definiowana

jest

jako

mechanizm

przekaz

poprzez

graniczny

midzynarodowe

reprezentacji , komunikacji i negocjacji, przez ktry pastwa i inni uczestnicy stosunkw realizuj swoje cele."xxix Dyplomacja obywatelska to proces uczestniczenia w procesach midzynarodowych samych obywateli. Jak pisze Paul Sharpxxx to realizacja celw pastwowych i narodowych poprzez obywateli nie wystpujcych w roli urzdnikw pastwowych , lecz jako zaangaowane w sprawy publiczne osoby, bdce wiadome logiki systemu , raison de systeme.
xxxi

komunikowanie polityczne - miao suy tej wadzy i jej polityce zagranicznej. Wadza wywiera wpyw ,korzystajc z moliwoci zastosowania sankcji w przeprowadzeniu swej woli . W tym ujciu pastwo: przekazuje swoj wol , formuujc przekazy, ktre transmituj pastwowe media, te przekazy trafiaj do agend rzdowych innych pastw , ktre musz si liczy z jego stanowiskiem, poniewa pastwo tym si wyrnia spord innych wadz, e , jako jedyne moe w politycy midzynarodowej skorzysta z sankcji. Tak ostateczn form sankcji w stosunkach midzynarodowych jest wojna. 7. Komunikowanie midzynarodowe. Nad pojciem komunikowania midzynarodowego ciy dowiadczenie przeszoci. Historycznie, wyodrbnienie komunikowania midzynarodowego , jako przedmiotu zainteresowania nastpio w sytuacji , gdy pastwa zrywajc swe stosunki dyplomatyczne rezygnoway z drogi dyplomatycznej, lecz nie przestay do siebie przemawia. Dlatego te najwczeniejszych przykadw komunikowania midzynarodowego wojennej problemw dostarczay wobec zjawiska propagandy pastw prowadzonej audytoriw

Obywatel w

dyplomata

jest

autonomicznym midzynarodowych.

agentem

stosunkach

Obywatel wystpuje tu bd w roli

narodowej, bd te jako samodzielny interpretator logiki stosunkw wiatowych. W tym ostatnim przypadku dziaa jako osoba mylca , lecz nie wizana decyzjami pastwowymi, ani interesami okrelonego pastwa, a to zwaszcza tam, gdzie takie decyzje i interesy kwestionuje . Jest wwczas bardziej obywatelem wiata, ni swego pastwa. Zdaniem Sharpa mona wyodrbni cztery role obywatela dyplomaty: 1.obywatela jako porednika , 2.obywatela jako reprezentanta interesw sektorowych, regionalnych lub lokalnych , 3.obywatela jako lobbyst lub adwokata w konkretnej sprawie, 4.obywatela , jako kwestionujcego
xxxii

bdcych z pastwem nadawc w stanie wojny. A komunikowania midzynarodowego poszukiwano w zjawiskach propagandy wojennej. Takie lub utosamienia komunikowania midzynarodowego z wrog propagand pastwow byo jeszcze do niedawna u nas oficjalnie obowizujce.xxxiv Zatrzymajmy si na chwile przy takim rozumieniem ,by zastanowi si jakie w tej mierze nastpiy zmiany , i na ile zmieniao Tak jak si wojna samo wedug pojcie definicji komunikowania Klauzewitza jest midzynarodowego. prowadzeniem polityki zagranicznej rodkami militarnymi , tak komunikowanie midzynarodowe byo realizacj woli pastwa rodkami komunikowaniaxxxv . Jeden z klasykw tego podejcia, amerykaski uczony W. Philips Davison przypomina w swej definicji formu Klauzewitza piszc: midzynarodowe komunikowanie jest przedueniem polityki zagranicznej pastw. xxxvi W tym ujciu procesem komunikowanie midzynarodowe jest jasno okrelonym, w ktrym bardzo pozbawione cech

przeksztacajcego istniejc polityk i/lub polityczne ukady, jak te miejscowe i/lub midzynarodowe. Pojawienie si problemu dyplomacji obywatelskiej czy Sharp z narastajcymi uniwersalnymi procesami przemian, ktre powoduj, e wszyscy jestemy zaangaowani w budowanie nowego midzynarodowego lub globalnego spoeczestwa obywatelskiegoxxxiii Proces ten , by moe ulegnie osabieniu, gdy globalne spoeczestwo obywatelskie powstanie. Wwczas te, rwnie by moe, ci obywatele dyplomaci zajm miejsce dyplomatw zawodowych konkluduje Sharp. 6. Komunikowanie polityczne. W pracy tej bdziemy si stara ukaza wspczesne komunikowanie midzynarodowe, komunikowania politycznego. By jednak tego dokona musimy zacz od analizy jego podejcia najlepiej osadzonego w tradycji. W tradycyjnym ujciu komunikowanie polityczne jest zwizane z wykonywaniem wadzy pastwowej, a jego

poszczeglne elementy procesu komunikacyjnego s wyranie widoczne i zidentyfikowane. Nadawc jest pastwo ,lub jego agenda, treci tekst oficjalny, kanaem medium pastwowe, odbiorc audytorium danego

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

pastwa, zarwno narodowe, ale te i to w pierwszym rzdzie krgi oficjalne, efektem przyjcie do wiadomoci wyraonego stanowiska i liczenie z jego konsekwencjami. Takimi aktami komunikacyjnymi s zwykle noty rzdowe i dyplomatyczne, skoro pastw te utrzymuj stosunki dyplomatyczne. Jak zwraca uwag Stanisaw . Michalczykxxxvii midzynarodowe komunikowanie polityczne realizuje si w czterech postaciach oddziaywanie na obce podmioty , gdzie podmiotem s same pastwa S to 1. Dyplomacja publiczna sztuka prowadzenia negocjacji, artykulacja interesw i ich artykulacji na arenie midzynarodowej. Jest zorientowana zarwno na zewntrz jak i do wewntrz. 2. Dziaalno mediw midzynarodowych. Globalna wymiana informacji za pomoc mediw midzynarodowych , jako narzdzi pastw. 3. Zagraniczna polityka kulturalna. Eksport wartoci kulturalnych Rozpowszechnienie w wiecie jzyka, wystpw gocinnych rnych zespow i ludzi w innym kraju, imprezy sportowe, wymiana naukowcw i studentw, midzynarodowe kongresy i tworzenie za granic instytutw kulturalnych i orodkw informacji 4. Midzynarodowe Public Relations. -aktywne dziaanie systemu politycznego danego pastwa w otoczeniu wewntrznym na jak i midzynarodowym Komunikowanie badawcza ukierunkowane uzyskanie dyscyplina wiedzy o

decydowaa osobowo mwcy, konstrukcja mowy i sposb przemawiania. Media masowe, ktre s w istocie przedmiotem bada nad komunikowaniem pojawiy si w poowie XIX wieku. Przedtem jedyne istniejce medium - prasa , nie moe by uznane za masowe ze wzgldu na niskie nakady i elitarn publiczno. Nie mniej dowiadczenia tej przed-masowej prasy s wane dla zrozumienia zjawisk komunikowania. Pojawienie si mediw masowych dokonao si w drugiej poowie XIX wieku, gdy to powstay wysoko nakadowa prasa, film, radio, telegraf i fonografia i zaczy wprost lawinowo zyskiwa coraz nie elitarnych odbiorcw. czyo si z jednej strony z warunkami ekonomicznymi :media staway si coraz tasze, a zwyky odbiorca masowy by na tyle zamony, by sobie na ich nabycie pozwoli. Wynikao to z pojawienia si miejskiego spoeczestwa przemysowego. Masy wiejskich migrantw zaczy osiedla si w szybko rosncych miastach , gdzie przeyway problemy anomi - utraty wizi tradycyjnych spoecznych, czuy si "samotne w tumie" innych podobnych sobie, lecz nie znanych ludzi. Media masowe niosy treci, ktre, z jednej strony, pomagay przybyszom orientowa si w tym nowym miejskim spoeczestwie, z drugiej za niosy treci tworzce wsplny wielkomiejski kontekst, zwany potem kultur masow. Istotn rol w tym rozwoju miay procesy demokratyzacji. Mieszkaniec spoeczestwa obywatela, masowego ktry mia prawa demokratycznego swymi decyzjami

akceptacji okrelonych decyzji i dziaa politycznych. midzynarodowe si na jako rozwino gruncie

wpywa na polityk. Zyskanie demokratycznego poparcia dla politykw i realizowanych przez nich programw stao si wanym celem mediw masowych. Drugim istotnym czynnikiem by rynek. W pewnych krajach, takich jak angielskie kolonie w Ameryce, a potem Stany Zjednoczone , prasa powstawaa po to, by uatwi procesy rynkowe. Gazety w amerykaskich miastach wschodniego wybrzea pojawiy si jako biuletyny informujce o towarach przywoonych do porty przez przybijajce do nich statki handlowe. Pojawienie si produktw masowych spowodowao potrzeb ich szerokiej sprzeday. Prasa, a potem media tworzyy i ksztatoway rynek dla tych produktw. Media te staway si tam szybko przede dzieliy si na wszystkim mediami komercyjnymi, gdy w Europie przez dugie lata prasa, a potem inne media polityczne- partyjne i elitarne, kontynuujce tradycj prasy literackiej. Istniaa te prasa rozrywkowa, przeznaczona dla popularnej publicznoci, zwana te bulwarow. Powoli drog zaczy tam sobie torowa wzorowane na mediach amerykaskich media komercyjne. Ten powolny rozwj

komunikowaniu medialnym Wiedza ta majca swe pocztki w XIX-tym wieku tworzenie si nowych , licznych rozwina si w epoce spoeczestwa przemysowego, kiedy nastpowao spoeczestw miejskich. T wiedz uprawiali pocztkowo badacze humanici, potem politolodzy, socjologowie i psychologowie. Badania komunikowania maj swe rdo w retoryce, wiedzy rozwijanej w staroytnoci. Retoryka zajmowaa si warunkami Mwca postur. skutecznego publicznego sowem pytaa o przemawiania. w komunikowa Retoryka wypowiadanym skuteczno

publicznym dystansie , obok sowa posugiwa si gestem i takiego komunikowania, w ktrym nadawca ma przewag nad odbiorc i nie wchodzi z nim dialog.. Komunikowa linearnie i nie interaktywnie. O jego skutecznoci

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

mediw komercyjnych hamowany by przez postpujc w Europie okresu midzywojennego nacjonalizacj mediw. Radio pocztkowo prywatne, co nie znaczy jeszcze komercyjne, przechodzio w rce pastwa, ktre stosowao je do swoich celw. Pojawienie si w Europie reymw totalitarnych proces nacjonalizacji przypieszao. Telewizja w Europie od samego pocztku bya pastwowa i dopiero po roku 1980 zacza si prywatyzowa - zwano to deregulacj. Obie wojny wiatowe przyczyniy si do zwikszenia roli mediw w integrowaniu narodowym. Pastwo, ktre prowadzio wojn by narodowe w obronie bezpieczestwa swoich masowe otrzymywao obywateli zwikszyo kontrol nad mediami Dbao ono o to spoeczestwo jednolite i zgodne z interesem narodowym treci medialne i to zarwno informacje jak i treci motywacyjne propagandowe. Wobec zewntrznego zagroenia starano si ksztatowa jednolicie poinformowane i jednolicie mylce okresie narodowe spoeczestwo obywatelskie. si W midzywojennym pojawiy zjawiska

prowadzonej badawcze

pod

egid w

UNESCO.

Dao nad

to

swoje brakiem

efekty,

postaci

studiw

midzynarodowej rwnowagi w komunikowaniu, a take opracowaniu wiatowego raportu o stanie mediw World Communication Report.xxxviii Ta postpujca internacjonalizacja komunikowania zwanego masowym , pocztkowo dziki praktykom oddziaywania medialnego na zagraniczne audytoria, zwykle w celach dywersji w czasach gorcych i zimnych wojen, potem poprzez umidzynarodowienie si wiatowej elitarnej publicznoci, w kocu w wyniku procesw globalizacji mediw spowodoway, e trzeba dzi mwi cznie o komunikacji midzynarodowej majc na uwadze zarwno komunikowanie za pomoc mediw, w tym te mediw interaktywnych jak i komunikowaniu ludzkiemu w kontaktach bezporednich. 7. Wielokulturowo a midzynarodowo. Pojawienie si w spoeczestwie obywatelskim osb przynalenych do rnych wsplnot kulturowych, ktre zachowuj swoj odrbno i nie d do penej integracji, powoduje zjawisko wielokulturowoci. Na to nie jest przygotowane pastwo, ktre kultywuje homogeniczny kulturowy "model" narodu , odwoujcy si zwykle do odlegej przeszoci, kiedy ci nowi przybysze byli w nim nieobecni, lub co najwyej funkcjonowali jako obcy. Problem ten przybiera dzi znaczenia wobec szybkiego narastania procesw wielokulturalnoci. Wielokulturowo rozumiana jest dwojako. Raz jako fakt istnienie w danym spoeczestwie ludzi o rnych kulturach, po wtre jako proces stawania si uczestnikiem wielu kultur, ale bez przejcia ktrejkolwiek jako jedynej. Zacznijmy od stwierdzenia, e spoeczestwa kulturowo jednolite, homogeniczne nale dzi do rzadkich. Istniej w nich liczne odmienne kulturowo grupy nazywane tradycyjnie mniejszociami narodowymi lub etnicznymi, ktre uczestnicz w procesach kulturowego scalania. W wielu krajach mniejszociowych ten proces integrowania ulega rnic grup dzi przypieszeniu. W

wiadczce o duym wpywie mediw na narodow publiczno, co wywoao obawy o to czy media nie demoralizuj spoeczestwa. Spowodowao powstanie nurtu bada nad komunikowaniem masowym. Wnioski z tych bada miay wpyw na ustawodawstwo i polityk. Te badania bya przez dugie lata badaniem spoeczestw narodowych, tylko w nieznacznym stopniu wkraczajc na pole studiw midzynarodowych. Tu rwnie wpyw miaa wojna. W czasie drugiej wojny wiatowej wiksze walczce pastwa uruchomiy zagraniczne radiostacje, ktre wpyway na morale przeciwnika, oraz oddziayway na ich wewntrznych oponentw , zwaszcza w krajach przez przeciwnika opanowanych. Po wojnie praktyk t nadal stosowano propagujc za granic stanowiska rzdw, a nastpujcy wkrtce po wojnie kryzys midzynarodowy, zwany "zimn wojn' , lub "konfrontacj ideologiczn Wschodu i Zachodu" uczyniy z mediw dla publicznoci zagranicznych najpowaniejsze narzdzie w tym kryzysie. W latach 1970-tych pojawia si nowa linia konfrontacji midzy krajami rozwinitymi bya a krajami rozwojowo opnionymi, zwanymi umownie "Pnoc" i "Poudniem". Przedmiotem faworyzuj sporu kraje kwestia i nierwnomiernego narzucaj krajom rozwoju rnych czci globu. Media oskarano o to, e rozwinite rozwijajcym si mentalno pokolonialn. Doprowadzio to do powstania wielkiej debaty nad Midzynarodowym lub wiatowym Porzdkiem Komunikowania i Informacji,

warunkach wikszej internacjonalizacji ycia , a zwaszcza w wikszych orodkach miejskich, gdzie wystpuj warunki stykania si z rnymi kulturami (tzw. kontekst integratywny ) ludzie atwiej osigaj stan ycia w kilku kulturach . Widziane a. w tych dwu aspektach wspczesne

spoeczestwa s wielokulturowe poniewa : skadaj si z rnych nie cakiem zintegrowanych grup kulturowych,

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

b.

kady ich obywatel podziela pewne wartoci wynike z kultur innych ni wasna, a zaczerpnite z kultur swych wspobywateli.

znaczy

pozbawionych

dowiadczania

wanych

narodotwrczych dowiadcze. "Staje si problem jak tradycyjna pastwo narodowe bdzie si zmienia by wypenia swj integratywn funkcje w warunkach wielokulturowych" - pisze Wilfred Gerhard i rozwaa ten stan jako po-narodowy i popastwowy, to znaczy taki w jakim ani nard ani pastwo nie dziaaj jako czynniki integracyjne. Twierdzi on, e w takich warunkach "kultury narodowe s zastpowane nowoczesne."xl Patrzc na takie spoeczestwa, w ktrych okrelone "milieu" ( spoeczne rodowisko) bdzie silniejsze , ni przynaleno do kultury narodowej przychodz na myl zarwno stosunki panujce w koloniach w XIX wieku, jak i w europejskiej arystokracji przed pierwsz wojn wiatow. 8. Komunikacja midzykulturowa.xli 8.1. rda Komunikacja midzykulturowa pismach staroytnych Grekw ma swe pocztki w i Rzymian, ktrzy przez kultury "milieu", na przykad fundamentalistyczne kultury milieu, tradycjonalistyczne i

Spoeczestwa te czy wsplnie przeyta przeszo, ktrej dowiadczenia powoduj, e nawet najbardziej odrbne spoecznoci etniczne podzielaj te same wartoci co ludno miejscowa. Nie mniej im szybciej dokonuje si proces napywu odmiennych etnicznoci na teren danego spoeczestwa tym dowiadczenia tej przeszoci s pytsze, a wartoci wsplne ubogie. Powstaje dotyczcy wszystkich obywateli model narodu, lecz w coraz mniejszym stopniu odwouje si on do odlegej przeszoci, a w coraz wikszych dotyczy wsplnych dowiadcze czasu niedawnego. Wielokulturowo spoeczestwa obywatelskiego objawia si z jednej strony wsplnie przeytej podkrelaniu politycznych. Wilfred Gerhard pisze: " w sensie politycznym wielokulturowo oznacza, e rne grupy artykuuj swoje yczenia w zalenoci od ich kolektywnych tosamoci. Domagaj si prawa publicznego ujawniania ich kolektywnych tosamoci, albo poprzez noszenia specjalnych strojw, obserwowania specjalnych okrelonej wit, osb ukazywania okrelonej religijnej, swoistych pci, lub zasad funkcjonowania stosowania obserwowania jako dowiedzenie integrujcej siy przeszoci, z drugiej w za ich w skad wchodzcych

odrbnoci

etnicznoci . Takie zjawiska przybieraj posta dziaa

porwnywali rne ludy. Potem rozwijaa si swoistymi drogami, ledzc przebieg kupcw, psychiatrw , kontaktw ludzi z rnych specjalistw od kocu badaczy kultur , a uprawiana bya przez misjonarzy, dyplomatw, politykw i w wojskowoci, jzykoznawcw,

architektury

gospodarki i wielonarodowych organizacji. Nie bya wiedz rozwijan w sposb cigy. To raczej spotkanie si z reprezentantami innych kultur, ktrzy byli na tyle liczni, e nie chcieli dostosowa si do spoeczestwa gospodarzy, lub na tyle silni i odrbni, e nie musieli si zmienia, powodowao, e badacze podejmowali problemy ich wspdziaania.. Ksztatowanie si wspczesnej nauki o komunikacji midzykulturowej . Komunikacja midzykulturowa ma swoj histori sigajc czasw staroytnych. Wspczesne zainteresowania komunikacj

szczeglnych rytuaw religijnych etc. "xxxix W miar jak zasady te s akceptowane jako cze kultury danego spoeczestwa obywatelskiego staj si czci jego kultury narodowej. Mamy w ten sposb kultur francuskich Arabw, polskich Tatarw, czy brytyjskich Hindusw , z ich prawami do odrbnoci, ale te zasugami wobec wsplnoty. W tym znaczeniu wypracowana jest wielokulturowo treci kultury spoeczestwa obywatelskiego

narodowej tego spoeczestwa i moe by treci komunikacji midzynarodowej. Poniewa zatrzymujemy si tutaj na poziomie kultur narodowych, jeeli nawet gboko nasyconych treciami kultur ich nowych etnicznych czci ,nie staramy si rozwaa , co nastpi jeeli dowiadczenia ze wsplnej przeszoci oka si tak ubogie w wane dowiadczenia historyczne by integrowa tubylcw z przybyszami. Co ma miejsce w spoeczestwach yjcych poza histori, to

midzykulturow datuj si od lat 1950-tych kiedy to amerykascy antropologowie Edward T.Hall, Ruth i John Useem zaczli si specjalizowa w ksztaceniu jak skutecznie komunikowa si z ludmi innych kultur. Wtedy po raz pierwszy uyto terminu komunikacja midzykulturowa xlii

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Zapocztkowano biznesu ,osb

ten

sposb za

szybki granic

rozwj i

tej nadawcom

komunikacji, ktrzy odpowiadaj i odbiorcom w komunikowaniu, a tu rozpatrywani s jako partnerzy. Jej podejcie jest w zasadzie kulturowo porwnawcze i jej celem jest poznanie rnic midzy charakterem komunikacji rnych ludzi. Zwana jest te komunikacj midzykulturow cross - cultural communication b.Procesom komunikacyjnym, czyli zachodzca pomidzy uczestnikami rnych kultur -komunikacja ponadkulturowa - intercultural communication. W tym momencie trzeba uczyni pewne zastrzeenie jzykowe. Obydwa te angielskie terminy s do siebie bardzo znaczeniowo zblione ( inter znaczy zarwno midzy si ,e co ponad). porwnujc Terminy kultury s zatem trudne do rozdzielenia, lecz w praktyce uprawiania tej nauki przyjo stosujemy (cross-cultural), podejcie a gdy komunikacji midzykulturowej

dyscypliny nauczanej podczas specjalnych kursw dla ludzi studiujcych korpusu dyplomatycznego. Programy te rozwijay si zwaszcza w latach 1960-tych i 1970-tych.Dziki inicjatywom Davida Hoopes'a z Regional Council przy East-West Center na Hawajach specjalistw zaproszono od do wsppracy i przedstawicieli stosunkw rnych dyscyplin: antropologw: psychologw, lingwistw, komunikowania midzynarodowych .W roku 1976 powstao Stowarzyszenie Midzykulturowej Edukacji, Ksztacenia i Bada - Society for Intercultural Education,Training and Research (SIETAR) z centrum w Georgetown Wkrtce University pojawiy si w Stanach oddziay ,gwnie na Zjednoczonych. Stowarzyszenia

w Europie i Japonii i innych czciach

wiata. W latach 60-tych uruchomiono

wydziaach Mowy i Komunikacji , pierwsze uniwersyteckie kursy, ktre kady nacisk na kulturowe wymiary tego zjawiska oraz retoryk. Do roku 1977 blisko 200 uniwersytetw uruchomio kursy z tej dziedziny, a 60 z nich oferowao programy magisterskie i doktorskie .Od roku 1970 pojawio si wiele podrcznikw do nauki komunikacji midzykulturowej.
xliii

badamy proces komunikacji ludzi z rnych kulturowo spoecznoci uprawiamy podejcie ponad-kulturowe.xlvi Komunikacja midzykulturowa bywa opisywana jako proces zachodzcy miedzy ludmi kulturowo rnicych si. Myron W. Lustig i Jolene Koester pisz: "Termin midzykulturowy bywa uywany dla okrelenia kocowych punktw na kontinuum, wskazuje na obecno co najmniej dwu jednostek , ktre s kulturowo rne od siebie w tak wanych atrybutach jak orientacje na wartoci, preferowane kody komunikacyjne, oczekiwania ywione wobec kontinuum, . rl spoecznych. jest uyte Moglimy do dzi

Ta od pocztku bya badaniem komunikacji interaktywnej, a wic takiej, ktrej uczestnicy wzajemnie porozumiewaj si , stosujc wszystkie zmysy.

8.2. Pojcie Jej treci jest porozumiewanie si ludzi rnych kultu , a sama jest " aktem rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturzexliv Gdy uprawiamy jej badania poszukujemy zjawisk nasze czonkostwo w grupach kulturowych nasz proces komunikacji bardziej , indywidualnexlv, podkrelamy to co komunikacj kulturow. Komunikacja midzykulturowa bdzie tu traktowana w dwojakim znaczeniu. Po pierwsze jako pewne zjawisko ze sfery porozumiewania si ludzi .Po drugie jako wiedza o tym zjawisku. Komunikacja midzykulturowa ,czyli porozumiewanie si ludzi rnych kultur, jest analizowana pod dwu jej rodzajw: a.Cech waciwych danym kulturom , ktrych czonkowie bior udzia w komunikacji. To w istocie wiedza o uczestnikach ktem jej partnerw, oraz jej przebiegu . Pozwala to na wyrnienie ni gdy cechy wpywaj na

przemianowa to na termin " najmniej interkulturowy" koniec ktre okrelenia jak i komunikacj midzy kulturowo podobnych jednostek, jako intrakulturowe" Zarwno interkulturowo intrakulturowo s terminami wzgldnymi." xlvii 8.3. Cele nauki o komunikacji midzykulturowej. Komunikacja midzykulturowa pojawia si pod siln presj praktyki. Dyplomaci, pracujcy dziaacze prowadzcy organizacji swoje midzynarodowych, w wiecie interesy za granic, w kocu biznesmeni

okrelilimy jako

stwierdzali coraz wiksze trudnoci z porozumiewaniu si z ludmi innych kultur. Im gbiej chcieli wnikn w sprawy swoich zagranicznych partnerw, tym czciej natrafiali na problemy waciwego przekazywania swoich komunikatw i rozumienia reakcji na nie ludzi, do ktrych przemawiali. Rosnca zaleno pomidzy obywatelami rnych krajw skonia praktykw ,a nastpnie badaczy do analizowania zjawisk komunikacji midzykulturowej. Rozwj wspczesnej wiedzy o komunikacji midzykulturowej ma swe bardzo praktyczne rda. Jest wynikiem narastajcej

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

internacjonalizacji ycia. Gdy w przeszoci ludzie odmiennych kultur kontaktowali si rzadko ,a tylko masowe migracje i wojny byy okazj do takich kontaktw, to obecnie wspczesna gospodarka wyranie im sprzyja i powoduje narastanie stycznoci ludzi odmiennych kultur w sposb bezporedni, lub porednio poprzez zjawiska rynkowe. Mona powiedzie, e aktualno problemw komunikacji midzykulturowej zawdziczamy zamianom w sposobach prowadzenia ycia gospodarczego. Refleksja nad pozwala skuteczniej komunikacj midzykulturow wspdziaa w kontaktach
J.B. Duroselle: LEtude des Relations Internationales. Revue francaise de sciences politiquues, nr.4, 1952. G. Maletzke: Inrecultural and International Communication. [w:] International Communication. H.D. Fisher, J.C. Merrill eds. Hastings House , New York, 1970, str. 477-8. xviii L. Godyka /red./, Transgraniczno w perspektywie socjologicznej kontynuacje, Zielona Gra,1999. xix G. Babiski: Pogranicza i polityka zagraniczna. PISM, Warszawa, 2001; Barth Frederick :Ethnic Groups and Boundaries, Boston,1969. xx K. S. Sitaram: What is Intercultural Communication, [w:] Intercultural Communication. xxi K. Krzysztofek; Komunikowanie midzynarodowe. PWN, Warszawa, 1983, s.27. xxii J. Frankel, tame, s. 84. xxiii J. Mikuowski Pomorski: Stosunki midzynarodowe jako przedmiot bada socjologii. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej , Krakw, 1975 nr. 67, s. 131. xxiv J. Frankel, tame. xxv J. Mikuowski Pomorski , tame s.133 xxvi http://www.publicdiplomacy.org/1.htm xxvii tame xxviii M. Leonard , V. Alekson: Going Public. The Foreign Policy Centre, Londyn 2000. s. 60. xxix J. Mellisan: Innovation in Diplomatic Practice. Macmillan, London, 1999, s. XVI-XVII. xxx P. Sharp: Making Sense of Citizen Diplomats: The People of Duluth , Minnesota, as International Actors. International Studies Perspectives, vol.2, May 2001, str.131-150 xxxi tame ,str. 141 xxxii tame , str.137-140. xxxiii Tame, str. 145 xxxiv Por. A. arski : Amerykaska propaganda socjologiczna. Wyd. MON, Warszawa, 1969. xxxv M.J. Flack: Cultural Diplomacy and its Presentation in International Affairs Textbooks 1945-1971. University of Pittsburgh , 1971, tekst powielony Flack analizowa obecno w podrcznikach stosunkw midzynarodowych tematu dyplomacji kulturalnej, lecz stwierdzajc ich nik obecno podkrela, e wikszo z nich dotyczya zagadnie polityki, ideologii i propagandy. xxxvi W. P. Davison: Mass Communication and Diplomacy. [w:] World Politics, ed by H.D. Fisher, J.C. Merill, Hastings House. New York, 1970, str. 400 ,za: K. Krzysztofek: Komunikowanie midzynarodowe. PWN, Warszawa, 1983. xxxvii S. Michalczyk: Komunikowanie polityczne. W druku. xxxviii World Communication Report. UNESCO, Paris, 1989. xxxix W. Gerhard : The Fading of the Nation State. The Quarterly Journal, Nr. 3. September 2002. S 91. xl Tame, s. 91 xli por. Szerzej J. Mikuowski Pomorski: Komunikacja miedzykulturowa. Wprowadzenie. Akademia Ekonomiczna, Krakw, 2004. xlii E.T. Hall: Bezgony jzyk, 1959,wydanie polskie:PIW,1987.
xvii xliii xvi

midzynarodowych, lecz take skania ludzi do analizy wasnych zachowa. Zwraca im uwag na to, e ich zasady i sposoby ycia nie s jedynymi i najlepszymi, e mona y i skutecznie dziaa kierujc si wieloma rnymi zasadami i normami. Dlatego studiowanie komunikacji midzykulturowej jest okazj do bliszego poznania siebie i wasnego spoeczestwa.

i ii iii

J. Ree : Internationality. Radical Philosphy 60, Spring 1992 s, 10 tame., s. 9

w podobnym znaczeniu uywamy terminu autentyzm spoeczny; autentyzm jest cech psychiczn, szczeroci wobec siebie samego; tu podobnie traktujemy autentyzm spoeczny jako rzeczywisty zwizek z treciami kultury danej spoecznoci. iv H.Spencer : The Social Organism (1860) [w:] H. Spencer: The Man versus State. Liberty Classics. Indianopolis, 1981. S. 386-387. v s. 10 vi s. 10 vii B. Ociepka: Komunikowanie midzynarodowe. Astrum, Wrocaw, 2002. viii S. Hall: The Question of Cultural Identity.. w Modernity and its Future. Cambridge, Polity, 1992, s. 274-316. ix Widzimy to dzi szczeglnie w Ukrainie, gdzie pastwowo Rusi Kijowskiej uwaana jest za moment decydujcy o jej narodowej odrbnoci, nawet, gdy potem przez dugie lata utracia ona swoj pastwow niezaleno wchodzc w skad Litwy, Polski ,a potem Rosji. x R. Bierzanek : Wspczesne stosunki midzynarodowe. PIW, Warszawa, 1972. xi Za Z. Czachr: Uczestnicy stosunkw midzynarodowych.. [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne. Pod red. W. Molendowskiego i C. Mojsiewicza. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, poza, 1997, str.44 xii przeomow bya w tej mierze praca R.O.Keohane i J.S. Ney jr.: Power and Interdependce ,Little, Brown, Boston. 1977.
xiii K .Sitaram Roy T. Cogdell: Foundations of Intercultural Communication. Ch.E.Merill Publ.Co.Columbus,1976,s.39. xiv Na przykad wprowadzona w 2002 roku przez wgierski parlament Karta Wgra dotyczca wgierskiej diaspory poza granicami kraju i wpywajca dzi na stosunki pastwa wgierskiego ze jego ssiadami, wynika nie z faktu organizacyjnej reprezentacji Wgrw w diasporze, lecz z samego faktu trwania spoecznoci wgierskich w Rumunii i Sowacji. xv J. Frankel: Contemporary International Theory and the Behaviour of States. Oxford University Press, London, 1973 str. 21.

W. Gudykunst: Intercultural Communication: Current Status and Proposed Directions. In: Brenda Devin and Melvin J.Voigt eds :Progress in Communication Sciences,vol. VI,Norwood,NJ.Ablex,1985. K .Sitaram, R. T. Cogdell :Foundations of Intercultural Communication. Ch. E. .Merill Publ.Co.Columbus,1976, s.26 xlv Intercultural communication zachodzi gdy nasze czonkostwo w grupach kulturowych np. kulturowe normy i scenariusze) wpywaj na nasz proces komunikacji na albo wiadomym lub niewiadomym poziomie. Pomimo to jednak czowiek nadal potrzebuje nauczy si wiedzy i umiejtnoci by radzi sobie z tymi rnicami konstruktywnie. Przeciwnie, jednostki mog nie zdawa sobie sprawy z pewnych rnic kulturowych istniejcych pomidzy nim a niepodobnymi innymi. Mog przypisywa bdy w komunikacji czynnikom (np. pknicia osobowoci) innym ni czynniki z poziomu kulturowego. . S. Ting-Toomey: Communicating Across Culture. Guilford, s. , New York, 1999, s.16
xlvi xliv

Termin cross-cultural jest uywany w literaturze midzykulturowej gdy mwi si o procesie komunikacji , ktry jest z natury porwnawczy (np. porwnanie stylw w kulturze X,Y ,i Z), gdy termin intercultural jest uywany do okrelenia procesu

Eurolimes numer 1(5) stycze 2005 www.euro-limes.ae.krakow.pl Katedra Studiw Europejskich Akademii Ekonomicznej w Krakowie

komunikacji pomidzy czonkami rnych kulturowych spoecznoci ( np. negocjacji biznesowych pomidzy holenderskim importerem i indonezyjskim eksporterem). By uj to bardziej zwile , w komunikacji intercultural, stopie rnic , ktry istnieje pomidzy jednostkami jest upoledzony zasadniczo wobec czynnikw grupowego czonkostwa takich jak przekonania, wartoci, normy, i scenariusze rozmowy ; termin komunikacja pomidzy grupowa zakada, e istnieje stopie rnic wynikajcy z czynnikw oglnego czonkostwa grupowego., (etniczno ,pe, klasa spoeczna). tame ,s . 16
xlvii

M. W. Lusting, J.Koester: Intercultural Competence. Allyn and Bacon, Boston, 2003, s.52.