You are on page 1of 3

EDUARDOGRNER.ELARTEOLAOTRACOMUNICACIN. EnCatlogoArgentina7ma.BienaldeLaHabana2000.EditadoporelMinisteriodeRelaciones Exteriores,ComercioInternacionalyCulto.ProgramadeNacionesUnidasparaelDesarrollo.

Haceyamuchasdcadas,ensuestupendoinformeetnogrficosobrelosDogondefrica

Occidental,elantroplogoMarcelGriauletransmiteunaobservacinnotable:cadahombre Dogontieneunsecretontimo,sloconocidoporl,quenolerevelanjamsniasusseresms queridos,quesellevanalatumba.Esesecretoessunombre.Suverdaderonombre,conelque ellosseautobautizanenelritualdeiniciacinqueloshaceadultos,yenelcualelshamandela tribulesdaunnombrefalso,queusarnelrestodesuvidaparacomunicarseconlosotros miembrosdelatribu.UnDogonnosabrjamsexactamente,porlotanto,aquinleest hablando;niporsupuesto,aquinestescuchando.YsinembargoinformaGriaulelaDogon esunaculturaextraordinariamentesociableyafable,comunicativa,casipodemosdecir, parlanchina.Quizssepuedadecirqueunacosaesconsecuenciadelaotra.Quierodecir: quizssepuedaformularlahiptesisdequelaeficaciadeunaautnticacomunicacinsu eficaciaprofundamentehumanaynomeramentetcnicadependedequehayaensupropio ncleoespacioparaunsecreto,paraunenigmainalcanzable;algodelordendelosagrado(que noeslomismoque"religioso"):unasuertedesilencioinaccesiblequefundelanecesidadde palabra,ascomo,enlamsica,sontambinlossilenciosloquedeterminanlaestructuradelo escuchable.Sifueraas,lacondicinmismadeesaautnticacomunicacinseraladeuna poltica(enelsentidomsamplioperomsestrictodeltrmino:unaprcticageneradorade polis,decomunidad)tendientearesguardar,enlacomunicacin,eseespacionodeterminado nideterminabledeantemanoquesolicitaraunpermanenteactoderefundacincomunitaria, unaparticipacinactivadelasociedadenlacreacindesupropiapolis. Perohacefaltarecordarlo?noesasactualmente.Laasllamadaglobalizacin(una novedadqueaunteniendoencuentatodassustransformacioneshistricas,los latinoamericanosconocemosdesdehaceexactamente508aos)hainstituido,ensumarcha mundial,laideologadelamsabsolutatransparencia,queesestrictamentecomplementariaa ladelfindelahistoria.En efecto,sitodoesvisible,sielmundoenteroestpresenteante nuestrosojosatravsdelaTVporcable,delsatlite,deInternet,entoncesyanoquedan espaciossecretos,enigmas,silenciosossobreloscualesfundarunnuevoSentido.Yanoqueda futuro,yestamosviviendoenelmsabsolutoyeternodelospresentes,sinesperanzasni necesidaddecambio.Elmundo,cuyaszonasmisteriosassetratabadeinterpretaresdecirde someteracrticasehavueltoininterpretableeincriticable;bajoestaconcepcin,la comunicacinsehavueltounmododelaconformidad,odelaresignacin.Haperdidosu carctermsprofundamentehumanoelimpulsoylacuriosidadporcomprenderlosenigmas, 1

elnombresecretodelOtro(delotrohombreomujer,delaotracultura,delotropuntode vista)parasometersealtrmitetcnicodesimplementeveralOtro,transformndoloenmero espectculoexterior,sinmisteriosadescifrarconl. Lacomunicacin,enestaformadominadaporlaIndustriaCulturalGlobalizadaque tiendeaarrasarconlasautnticasdiferenciasculturales,imponiendounavisibilidad homogneaamilesdemillonesdesujetospuedellegarasersencillamenteobscena.Ymsan cuandosepretendequeellacreaunaunidadentretodosloshombresymujeresdelplaneta: esaunidaporarribadelasimgenesuniversalizadas(quecomohemossugerido,noestal unidad,sinohomogeneizacin,yqueademsserializaalosreceptores,transformndolosen individuosasocialesquerecibenlasimgenesunoporuno,enlasoledaddesudormitorio,su livingosuescritorio)ocultalashondasdesigualdades,fracturasydesgarramientosqueeste estilodeglobalizacinhageneradoporabajo,provocandolamsinjustadistribucindelos "bienesterrenalesqueconozcalaHistoriamoderna(encifrasgruesashoyel20%dela poblacinmundialrecibeel80%delosbeneficiosdisponibles).Comodalacasualidad,porotra parte,quelossectoresmasexcluidosyoprimidosporesteprocesomundial(frica,Amrica Latina,ybuenapartedeAsia)coincidenregionalmenteconloquelaideologaautojustificadora delostiemposcolonialesconsiderabaetniasinferiores,sehangeneradoasimismoformas renovadasderacismo,intoleranciaydiscriminacinanivelmundial,quecadavezconmayor frecuenciasuponenconflictosviolentos,cuandonoepisodiosdeverdaderogenocidio. Comoseve,estamosmuylejosdeesehorizonteidlicodecomunicacinuniversalque senosquierevendercomoquizslaprincipalmercancamanejadahoyporlamanoinvisible (ynoesparadjicaestaexpresincuandoestamoshablandodelaideologadelaplena visibilidad?).Enestasituacincomosehallamadopostcolonial,porlotanto,loquehayes homogeneidaddelovisibleporarriba,einsostenibledesigualdadporabajo.Dndeha quedadoellugar,entonces,delaautnticaycreativadiferencia? Talvezesunaapuestapascaliana,singarantaspreviasenelArte.Estclaroqueel arteporsmismonovaaoperarlatransformacinqueelmundorequiere(unerroramenudo sealadoenlasvanguardiasestticasoriginariasfueeldelaomnipotenciadequeelarte pudieracambiarlavida,comodecaRimbaud),nivaarestaurareldeseocomunitariode construirlaHistoria.Esaesunatareadelasociedadensuconjunto.Peroelartepuede(yen ciertomododebe,sinqueestedeberticoimpliquerecetaalgunasobrecmohacerlo) generaralternativasdeotracomunicacin:unacomunicacinque,porasdecir,atentecontra lalgicafrreadelafalsaunidaddeloVisiblequegobiernaactualmente,permitiendoque aflorelapregunta,lainterrogacincrticasobrelosenigmasdelmundo,mostrandoqueeste mundonoes,realmente,eseespejotransparentequelospoderesterrenalesquisieran hacernoscreer.UnacomunicacinquerestituyaloVisiblecomoconflictodelavisin,lacultura 2

comocampodebatallaentrelocomunicableyloincomunicable.Quedenuncieaquella transparenciacomoundisfrazdelaopacidaddelasmanosinvisiblesquediseanunpunto devistanicoalquetodostendramosquesometernos. Y,adecirverdad,estoesloqueelautnticoartehahechosiempre:desarticularlas visionesestabilizadaseinstitucionalizadas,mostrandoquehaysiempreunadiferenciaposible. Mostrandoqueningnpretendidopensamientonicopuededisolverlasingularidadconcreta eirreductibledelaobra,ascomoningunahomogeneidadglobalizadadeberapoderdisolverla singularidadconcretaymltipledelaVida. Elartees,sinduda,tambincomunicacin.Perolacomunicacin,paraelarte,noes unaevidencia:esunproblema.Comodijoalguien,eselproblemamismodelarebelindelo concretocontralasfalsasabstraccionesdelPoder.Yestoincluye,desdeya,alartellamado abstractoquecomoloconjeturaLeviStrauss,estalvezelmsconcretodetodos:elquepone enjuegolamateriaqueestantesquetodaforma.Elarte,comomateriaenpermanente procesodetransformacin,esunasuertedematrizparapensarlaspotencialidadesfuturasdel mundo,ynosusactualidadessupuestamenteeternas.Yenestesentido,lacomunicacinenel artequeapuntaaladialcticadeloVisibleyloInvisible,alapreguntaporlosenigmasque todavanohanpodidoserdescifrados,ycuyarespuestaslopuedeserconstruida(noporel pblico,noporlosconsumidoresdeartesino)portodosaquellosartistasonocapacesde nosometersealafalsatransparenciadeloReal.Capaces,endefinitiva,deseguir preguntando(se)porelnombresecretoysagradodelosDogon,auncuandosepanquejams lessertotalmenterevelado.

You might also like