Sekty Fragment

Pozycja wypenia w kompetentny i zarazem przystpny sposb widoczn luk.
Jej niewtpliw zalet jest zwizo w prezentacji podstawowych poj z tego zakresu oraz sam ukad pracy skadajcej si z pyta oraz odpowiedzi na nie. Z drugiej za strony ksika zawiera rozlegy wybr dokumentw Kocioa katolickiego na temat sekt i alternatywnych ruchw religijnych oraz innych zagroe duchowych, co pozwoli Czytelnikowi wybrane kwestie samodzielnie pogbi w kontekcie oficjalnego nauczania Kocioa. ks. prof. dr hab. Jan Perszon, Zakad Teologii Fundamentalnej i Religiologii, Wydzia Teologiczny UMK w Toruniu Jest to publikacja bardzo potrzebna, bo trudno znale dostpn w jzyku polskim ksik, ktra stanowiaby przejrzyste, przystpne a zarazem profesjonalne i kompetentne kompendium wiedzy na temat sekt oraz nowych ruchw religijnych. Tymczasem praca ta spenia wszystkie te kryteria. To wietnie pomylany i napisany poradnik. Jest praktyczny i przyjazny dla czytelnika, o czym decyduje przyjta przez autora konwencja. Autor susznie wybra form krtkich, konkretnych i jasnych odpowiedzi na najwaniejsze pytania, ktre postawi mog osoby w rny sposb stykajce si z dziaalnoci tego typu ruchw. O profesjonalizmie autora najlepiej wiadczy fakt, e sprawnie i kompetentnie posuguje si informacjami na temat ruchw religijnych, ktrych dostarczaj tak rne dyscypliny jak: psychologia, socjologia, prawo, filozofia czy teologia. Poradnik stanowi znakomite rdo informacji dla wszystkich poszukujcych wiedzy o doktrynach oraz zasadach funkcjonowania sekt i nowych ruchw religijnych a take o ich oddziaywaniu na jednostki i spoeczestwo. () Napisany zosta w przemylany, ciekawy i przystpny sposb. prof. dr hab. Robert T. Ptaszek, Katedra Teorii Religii i Alternatywnych Ruchw Religijnych, Wydzia Filozofii, KUL Autor to niewtpliwie znawca w obszarze sekt i nowych ruchw religijnych. Zawar w swoim Poradniku cay przekrj zagadnie zwizanych z t tematyk, poczwszy od kwestii terminologicznych, poprzez mechanizmy dziaania grup destrukcyjnych, a po skutki przynalenoci do nich. Ksika ma zarwno warto poznawcz, jak i profilaktyczno-doradcz. Finalnie wskazuje bowiem na moliwoci rozwizania problemw powstaych w wyniku zetknicia z sekt. Wybrane dokumenty Kocioa katolickiego wsptworz z Poradnikiem kompendium wiedzy i rozwiza wyczerpujce zoono podjtej tematyki. dr Katarzyna Biegaska, Zakad Psychologii Spoecznej, Pracy i Doradztwa Zawodowego, Instytut Psychologii, Uniwersytet dzki
Recenzenci naukowi: Ks. prof. dr hab. Jan Perszon, Zakad Teologii Fundamentalnej i Religiologii, Wydzia Teologiczny UMK w Toruniu Dr hab. Robert T. Ptaszek, prof. KUL, Katedra Teorii Religii i Alternatywnych Ruchw Religijnych, Wydzia Filozofii, KUL Dr Katarzyna Biegaska, Zakad Psychologii Spoecznej, Pracy i Doradztwa Zawodowego, Instytut Psychologii, Uniwersytet dzki Ireneusz Kamiski jest autorem 336 hase, spord 365 hase. Hasa opracowane przez pozostae osoby poza I. Kamiskim zaznaczono na kocu tekstu odpowiednim skrtem: (AK) Agnieszka Koprianiuk (14 hase), (IK, AK) Ireneusz Kamiski i Agnieszka Koprianiuk (13 hase), (JKK) Joanna Kulwicka-Kamiska (2 hasa). Korekta: Zesp VOCATIO Projekt okadki: Joanna Zonkiewicz Redakcja techniczna: Magorzata Biegaska-Bartosiak
Copyright 2013 by Oficyna Wydawnicza VOCATIO. All rights reserved.
Wszelkie prawa zastrzeone. Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. W sprawie zezwole naley zwraca si do: Oficyna Wydawnicza Vocatio 02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1 e-mail: vocatio@vocatio.com.pl Redakcja: tel. (22) 648 54 50 Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78 e-mail: handlowy@vocatio.com.pl Ksigarnia Wysykowa 02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54 tel. (603) 861 952 e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl
ISBN 978-83-7829-111-4
(Szczegowy spis treci znajduje si na kocu ksiki)
Spis tematw
PRZEDMOWA (Jan Perszon) Wprowadzenie. Polskojzyczne poradniki na temat sekt i nrr I. Zagadnienia wstpne II. Co to jest sekta? 1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny? 2. Definicja sekty 3. Sekta a inne typy organizacji religijnych 4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw 5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania III. Jak dziaa sekta? 1. Powody powstawania, ekspansji i przynalenoci do sekt (etiologia sekt) 2. Psychologiczne mechanizmy wpywu sekt na jednostk i grup (psychologia sekty) 2.1. Psychomanipulacja w sektach (wpyw spoeczny) 2.2. Techniki, rodki i metody manipulacji w sektach 2.3. Etapy pobytu w sekcie 3. Wybrane modele funkcjonowania sekt i psychomanipulacji IV. JAK SEKTA SZKODZI (LUB NIE SZKODZI)? 1. Sfery destrukcji sekt skutki patologicznego oddziaywania 2. Przykady konkretnych grup religijnych 3. Oszacowanie poziomu destrukcyjnoci sekty 4. Sekty nie szkodz czy lobby prosektowe?, czyli spr na temat terapeutycznego wpywu sekt
Spis tematw
V. JAK BRONI SI PRZED sekt? 1. Moliwoci przeciwdziaania patologiom w sektach 1.1. Profilaktyka 1.2. Terapia 2. Testy wykrywajce zagroenia ze strony sekt 3. Zasady postpowania z czonkami sekt 4. Organizacje udzielajce pomocy osobom poszkodowanym przez sekty (ofiarom sekt) spoeczne ruchy samoobrony
ANEKSY Koci katolicki oficjalnie o zagroeniach duchowych na przestrzeni wiekw (Ireneusz Kamiski) A. Dokumenty powicone SEKTOM I ALTERNATYWNYM RUCHOM RELIGIJNYM B. DokUMenty powicone INNYM zagroeniom duchowym C. Dokumenty ODNOSZCE SI NIE WPROST DO SEKT i INNYCH ZAGROE DUCHOWYCH SZCZEGOWY SPIS TRECI
Przedmowa
Wspczesny wiat zwaszcza za dawna cywilizacja chrzecijaska, czyli tzw. Zachd od II poowy XIX wieku odznacza si coraz wiksz otwartoci. Coraz atwiejsze podrowanie, masowe migracje ludnoci, bardzo intensywne kontakty kulturowe i byskawiczna (przez media elektroniczne) wymiana informacji powoduj, e niemal caa ludzko stanowi jak nigdy wczeniej jeden organizm. Izolacja polityczna, ekonomiczna, religijna czy kulturowa jakiej spoecznoci staje si praktycznie niemoliwa. Przyczynia si to do niewtpliwego rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego wielu dotd zapnionych regionw globu. Wzajemne wizi mieszkacw odlegych od siebie krajw wzmacniaj poczucie wsplnoty i w pewnym sensie przyczyniaj si do technologicznej unifikacji caej rodziny ludzkiej. Nie sposb jednak przeoczy faktu, e nie wszystkie relacje i rodzaje komunikacji su prawdziwemu rozwojowi spoeczestwa i czowieka. Kraje kultury islamskiej zwaszcza w ostatnich kilkudziesiciu latach coraz czciej znajduj si pod wpywem religijnego fanatyzmu, z zasady przeciwnego jakiejkolwiek wolnoci w dziedzinie religii. Zachd, pielgnujcy jako dziedzictwo owiecenia ideay wolnoci
religijnej, coraz bardziej zatraca sw wyrastajc z chrzecijastwa tosamo religijn i kulturow. Kraje i spoeczestwa dotd chrzecijaskie z otwartymi ramionami witaj emisariuszy religii i kultw pozaeuropejskich. Ich adherentami staj si nie tylko ludzie religijnie obojtni, ale take wielu (przynajmniej nominalnych) chrzecijan. W podobnej sytuacji znalazo si, po odzyskaniu wolnoci, spoeczestwo polskie. Otwarcie granic i masowe wyjazdy Polakw za granic powoduj, e jednorodne dotd religijnie spoeczestwo (ponad 90% deklaruje przynaleno do Kocioa katolickiego) stao si obiektem mniej lub bardziej zakamuflowanych dziaa misyjnych innych religii. Niektre z nich respektuj system wartoci, odziedziczony po tysicletniej kulturze chrzecijaskiej. Inne stanowi nie tylko religijn alternatyw dla kulturotwrczej roli chrzecijastwa, ale take realne zagroenie dla konkretnych rodzin i osb. wiadomo tych zagroe jest wrd polskich katolikw zbyt maa. Niewielkie jest te zainteresowanie problemem sekt i alternatywnych ruchw religijnych ze strony wadz publicznych. Dobrze wic si stao, e oprcz wielu tumacze autorw zagranicznych, ktre
Przedmowa ukazuj si na polskim rynku wydawniczym, pojawia si w formie sownikowej kompendium aktualnej wiedzy o konkretnych kultach i nowych ruchach religijnych. Pozycja opracowana przez badacza tych zagadnie Ireneusza Kamiskiego wypenia w kompetentny i zarazem przystpny sposb widoczn luk. Jej niewtpliw zalet jest zwizo w prezentacji podstawowych poj z tego zakresu oraz sam ukad pracy skadajcej si z 365 pyta oraz odpowiedzi na nie. Z drugiej za strony ksika zawiera rozlegy wybr dokumentw Kocioa katolickiego na temat sekt i alternatywnych ruchw
8 religijnych oraz innych zagroe duchowych, co pozwoli czytelnikowi wybrane kwestie samodzielnie pogbi w kontekcie oficjalnego nauczania Kocioa. Gratulujc Autorowi tak znaczcego dokonania, z penym przekonaniem rekomenduj drogim czytelnikom ksik Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach. Praktyczny poradnik na temat sekt, alternatywnych ruchw religijnych i parareligijnych. ks. prof. dr hab. Jan Perszon Zakad Teologii Fundamentalnej i Religiologii Wydzia Teologiczny UMK w Toruniu
Wprowadzenie
Polskojzyczne poradniki na temat sekt i nrr

Do dzi czytelnik polski nie otrzyma zwizego, syntetycznego i podrcznego poradnika z zakresu oglnej wiedzy na temat sekt zwanych nowymi ruchami religijnymi (nrr) lub alternatywnymi ruchami religijnymi (arr) i parareligijnymi, ktry zredagowano by w formie odpowiedzi na konkretne pytania, rodzce si w kontekcie tego zjawiska. W jzyku polskim wydano do tej pory kilka cennych i interesujcych wprowadze lub pozycji zblionych do nich zakresowo, jeli chodzi o sekty i arr. Prekursorska pozycja Piotra T. Nowakowskiego jeszcze z 1999 r. posiada charakter nie tyle poradnika (niewielka objto ok. 100 stron A-5), co wprowadzenia w tematyk1, podobnie jak ksika Mariusza Gajewskiego i Ewy Kosiskiej z 2000 r., ktra jest dzieem napisanym z punktu widzenia psychologii i pedagogiki, a publikacja ma charakter wycznie profilaktyczny2. Kieszonkowa ksieczka (912 cm i tylko 70 stron) Pawa Szuppe z 2007 r. podobnie jak i broszura M. GajewNowakowski P. T., Sekty. Co kady powinien wiedzie, Tychy 1999, ss. 108. 2 Gajewski M., Kosiska E., Sekty religijny supermarket. Krtki poradnik psychologiczny, Krakw 2000, ss. 151.
1
skiego z 2001 r. cho stanowi ciekawe pozycje, jeli chodzi o zamieszczone tam rysunki schematw i graficzn prezentacj zagadnienia, to s one bardzo niewielkich rozmiarw objtociowych i treciowych3. Wspomniana broszura M. Gajewskiego z 2001 r. jest poza tym skierowana do modziey i liczy tylko 28 stron formatu A-6 (1015 cm)4. Adresatami kolejnego wartociowego miniporadnika Anny obaczewskiej i pozostaych autorw z 2000 r. s za gwnie rodzice i wychowawcy5. Omwiono w nim nastpujce kwestie: (1) jak budowa dobre relacje w rodzinie aspekt profilaktyki, (2) wyjanienie, co to jest sekta, (3) jak naley przygotowa powrt dziecka z sekty, (4) rady dla rodzicw, jak naley rozmawia z dzieckiem uwikanym w sekt, (5) wiadectwa. W Polsce ukazay si rwnie dwie inne ksiki o aspiracjach wprowadzenia w zagad3 Szuppe P., Sekty: realne zagroenie. May poradnik, Warszawa 2007, ss. 75. 4 Gajewski M., Sekty. Poradnik dla modziey, Krakw 2001, ss. 29. 5 obaczewska A., Romaczuk H., Zawal J., I Twoje dziecko moe by w sekcie. Poradnik dla rodzicw i wychowawcw, Lublin 2000, ss. 80.
Wprowadzenie nienie, ktre posiaday taki sam tytu ABC o sektach. Pierwsza take prekursorska praca pod red. M. Gajewskiego pochodzi jeszcze z 1999 r., wydana zostaa w Krakowie1, za druga wydrukowana w 2000 r. w Gdasku jest autorstwa bp. Z. Pawowicza2. W pierwszej tre uoono wedug nastpujcego schematu: (1) przyczyny wstpowania, (2) ycie wewntrz sekty, (3) werbunek, (4) manipulacja w sektach, (5) kwestie prawne, (6) okultyzm, (7) krtkie zaprezentowanie kilku wybranych grup dziaajcych w Polsce: Rodzina Mioci, Misja Czaitanii, munici, Niebo, scjentolodzy, satanizm, mormoni, Hare Kryszna, Medytacja Transcendentalna. Pozycja ta doczekaa si drugiego, uzupenionego (o aspekty prawne, kwesti New Age i bibliografi) i poprawionego wydania w 2004 r.3. Pozycja Z. Pawowicza liczy tylko 136 stron i to maego formatu B-6 (1612 cm) prezentuje na pocztku krtko Koci katolicki, a nastpnie opisuje wiat sekt wedug podziau: (1) sekty destrukcyjne, (2) sekty posugujce si Bibli, (3) nowe ruchy religijne o wymiarze religioznawczym, (4) ruchy parareligijne, (5) zwizki wiatopogldowe, a na koniec porusza pewne kwestie oglne. Pozycja jest w zasadzie krtk prezentacj kilkudziesiciu grup religijnych, dziaajcych w Polsce (m.in.: munici, Hare Kryszna, Rodzina Mioci, satanizm, Niebo, raelianie, wiadkowie Jehowy, epifanici, Koci Nowoapostolski, ruchy badackie, Stolica Apostolska w Jezusie Chrystusie, mormoni, Brahma Kumaris, Misja Czaitanii, Zachodni Zakon Sufi, rokrzyowcy, magia i spirytyzm, masoneria, wolnomyliciele) i jest jakby wycigiem czy skrtem obszerniejszego dziea tego autora powiconego sektom4.
Abc o sektach, red. M. Gajewski, Krakw 1999, ss. 119. Pawowicz Z., ABC o sektach, Gdask 2000, ss. 136. 3 Abc o sektach, red. M. Gajewski, Krakw-Tychy 2004, ss. 248. 4 Pawowicz Z., Sekty w Polsce, Gdask 2000.
1 2
10 Ciekaw propozycj jest ksika Aleksandra Posackiego Sekty zagroenia i wyzwania5, liczca 59 stron formatu 1118 cm, w ktrej autor zawar 34 pytania i odpowiedzi na nie, dlatego forma tej ksiki jest najbardziej zbliona do naszej publikacji. A. Posacki koncentruje si na wiatopogldowo-duchowych aspektach sekt. Take w tym samym roku ukazaa si ksieczka w postaci internetowej (pdf) Pawa Krlaka Sekty co warto wiedzie. Poradnik dla modziey i rodzicw6 (32 strony i 50 tys. znakw). Jej udoskonalona mutacja, take w internetowej wersji z 2006 r., posiada tytu Sekty co warto wiedzie?7 i liczy 48 stron z 53 tys. znakw. Te pozycje byy poprzedzone pierwsz prb konstruowania poradnika przez tego autora jak byo wydanie papierowe: P. Krlak, Sekty. Inwazja manipulacji z 2003 r.8. Ksika liczya 50 stron formatu A-5. Zwracajc uwag na publikacje internetowe, warto wspomnie o poradniku Pawa Maleczuka: Poradnik o dziaalnoci sekt i kultw9, ktry jest bardzo zwizy i liczy tylko ok. 20 tys. znakw. Jego poradnik skada si z kilkunastu krtkich moduw: (1) charakterystyka oglna, (2) podzia sekt, (3) sekta a Koci, (4) przyczyny powstawania sekt w Polsce, (5) przyczyny wstpowania do sekt, (6) metody werbowania, (7) techniki wpywu, (8) skutki przynalenoci do sekt, (9) skut5 Posacki A., Sekty zagroeniem i wyzwaniem. Pytania i odpowiedzi. Sekty z punktu widzenia zagroe wiatopogldowo-duchowych, Czstochowa 2004. 6 Krlak P., Sekty co warto wiedzie. Poradnik dla modziey i rodzicw, Lublin 2004; Zob. np. http://chomikuj.pl/ grey_owl/books/psychologia/Pawe*c5*82+Kr*c3*b3lak+-+Sekty+-+co+warto+wiedzie*c4*87,2210988336.pdf (19.01.2013). 7 Krlak P., Sekty co warto wiedzie?, Gliwice 2006; Zob. np. http://www.effatha.org.pl/download/sekty.pdf (19.01.2013). 8 Krlak P., Sekty. Inwazja manipulacji, Radom 2003, ss. 50. 9 Maleczuk P. (Br. Pawe), Poradnik o dziaalnoci sekt i kultw, http://www.egzorcyzmy.katolik.pl/plik-do-pobrania/e-booki (19.01.2013).
11 ki pobytu w sekcie, (10) rozpoznanie wpywu sekty, (11) przeciwdziaanie, (12) rozpoznanie niebezpiecznych grup. Do poradnikw naley take zaliczy niewielkie dzieo Andrzeja Korczaka z 2008 r. pt. Sekty i nowe ruchy religijne1, gdzie autor bardzo skrtowo porusza nastpujce tematy: (1) co to jest sekta?, (2) przyczyny powstania sekty, (3) doktryna i metody dziaania sekt i nrr, (4) powody wstpowania, (5) werbowanie, (6) pozytywne i negatywne nastpstwa przynalenoci, (7) ochrona przed negatywnymi skutkami dziaania sekt i nrr. Liczy ono sobie ok. 100 stron maego formatu A-6 (1014 cm). Wszystkie omwione pozycje nie s jednak obszernymi dzieami, a take nie s zbyt uniwersalne. Jeli chodzi o obszerne dzieo S. Hassana przetumaczone na jzyk polski z podtytuem Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw2, jest ono dostosowane do czytelnika amerykaskiego i stanowi program czy te metodologi postpowania w celu uwolnienia swoich bliskich spod psychomanipulacyjnego wpywu sekty. Jego celem nie jest zatem dostarczenie oglnej wiedzy o sektach i psychomanipulacji, lecz wskazanie pewnego algorytmu (sposobu postpowania) w zakresie uwalniania ludzi spod wpywu sekt, umieszczonego w kontekcie spoeczestwa amerykaskiego. Brakuje wic polskojzycznego, w miar obszernego, popularnego i uniwersalnego poradnika, prezentujcego podstawow wiedz z zakresu tematyki sekt i nowych ruchw religijnych skierowanego do wszystkich grup wiekowych i zawodowych, napisanego
Korczak A., Sekty i nowe ruchy religijne, Krakw 2008, ss. 111. 2 Hassan S., Jak uwolni si od manipulacji psychicznej w sektach? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001.
1
Polskojzyczne poradniki na temat sekt i nrr z uwzgldnieniem wielu dziedzin nauki: nie tylko psychologii, ale take filozofii, teologii, socjologii, prawa itd. (interdyscyplinarnego), gdzie atwo i szybko mona odnale odpowied na konkretne, yciowe pytanie. T luk stara si wypeni niniejszy poradnik. Du zalet i atrakcj jest zastosowana tu forma prezentacji informacji jasno ujmujca niezwykle skomplikowany fenomen sekt i nrr. Posuono si tutaj metod pyta (typowych i statystycznie najczciej stawianych w zwizku z tymi zagadnieniami) oraz syntetycznych, acz wyczerpujcych odpowiedzi na nie. aden z dotychczasowych poradnikw na ten temat nie mia takiej praktycznej postaci. Poradnik prezentuje take pewien odcie alternatywnoci na niektre problemy daje w kilku miejscach pluralistyczne (po czci zrnicowane) odpowiedzi, ktre czciowo si uzupeniaj, a czasami reprezentuj odmienne punkty widzenia pozostawiajc ostateczn decyzj czytelnikowi. Po czci wynika to z braku jasnych naukowych rozstrzygni w wielu konkretnych zagadnieniach i kwestiach. Prezentowana wiedza stara si odwoywa do najnowszych ustale w tym zakresie. Wikszo odpowiedzi na pytania ma charakter syntetyczny i konkretny odpowiedzi te s stosunkowo krtkie, aby nie komplikowa problemu, tylko w niektrych z nich autor postanowi zawrze nieco wicej informacji uzna bowiem, e wymaga tego dobro czytelnikw i ich bliskich. Celem takich rozwiza jest jak najlepsze dostosowanie si do praktycznych potrzeb i oczekiwa czytelnikw, wrd ktrych najwiksz grup zapewne stanowi bd osoby poszkodowane przez sekty i nrr, a take zatroskani o nich bliscy, ale rwnie osoby usiujce udziela pomocy wszystkim dotknitym problemem sekt. Poradnik ma wic jak najbardziej charakter uytkowy i praktyczny, a posiada ambicj stania si popularnym.
Wprowadzenie Zawarto publikacji podzielona jest przejrzycie na pi zasadniczych czci: 1. Zagadnienia wstpne 2. Co to jest sekta? 3. Jak dziaa sekta? 4. Jak sekta szkodzi (lub nie szkodzi)? 5. Jak broni si przed sekt? W ramach tego podziau zastosowano bardziej szczegowe wyrnienia (zob. Spis tematw): I. ZAGADNIENIA WSTPNE II. CO TO JEST SEKTA? 1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny? 2. Definicja sekty 3. Sekta a inne typy organizacji religijnych 4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw 5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania III. Jak dziaa sekta? 1. Powody powstawania, ekspansji i przynalenoci do sekt (etiologia sekt) 2. Psychologiczne mechanizmy wpywu sekt na jednostk i grup (psychologia sekty) 2.1.Psychomanipulacja w sektach (wpyw spoeczny) 2.2.Techniki, rodki i metody manipulacji w sektach 2.3.Etapy pobytu w sekcie 3. Wybrane modele funkcjonowania sekt i psychomanipulacji IV. JAK SEKTA SZKODZI (LUB NIE SZKODZI)? 1. Sfery destrukcji sekt skutki patologicznego oddziaywania 2. Przykady konkretnych grup religijnych 3. Oszacowanie poziomu destrukcyjnoci sekty 4. Sekty nie szkodz czy lobby prosektowe?, czyli spr na temat terapeutycznego wpywu sekt
12 V. JAK BRONI SI PRZED sekt? 1. Moliwoci przeciwdziaania patologiom w sektach 1.1. Profilaktyka 1.2. Terapia 2. Testy wykrywajce zagroenia ze strony sekt 3. Zasady postpowania z czonkami sekt 4. Organizacje udzielajce pomocy osobom poszkodowanym przez sekty (ofiarom sekt) spoeczne ruchy samoobrony Cao skada si z mniejszych jednostek: poszczeglnych konkretnych pyta i odpowiedzi na nie. Odpowiedzi te starano si zredagowa w sposb niezmiernie syntetyczny, dajcy jednak solidn podstaw do dalszych docieka, a na kocu kadego pytania umieszczono punkt: Zachcamy do przeczytania, czyli odesanie do innej literatury, ktra znacznie szerzej prezentuje odpowied na postawione pytanie ni to uczyniono w zakresie niniejszego poradnika. Na koniec dodano adresy internetowych stron, ktre zawieraj informacje na interesujce nas tu tematy. Publikacja skada si z 365 pyta i odpowiedzi na nie. Ireneusz Kamiski jest samodzielnym autorem ponad 92% z nich (336 pyta i odpowiedzi). Czternacie (3,8%) opracowaa Agnieszka Koprianiuk, trzynacie (3,6%) wspomniana autorka wsplnie z Ireneuszem Kamiskim, a dwa zredagowane zostay przez Joann Kulwick-Kamisk. Tym osobom chciabym podzikowa za wkad pracy w poradnik. Ksik dedykuj Joannie, Dominikowi oraz Jerzemu i Teresie. Ireneusz Kamiski czerwiec 2011
I. Zagadnienia wstpne
1. Ile jest sekt i ich czonkw na wiecie? Eksplozja sekt nastpia w cigu ostatnich 30 lat. O ile na pocztku XX w. byo ok. 2 tys. sekt, to w 1980 r. byo ich ju 22 tys. Kadego tygodnia powstaje na wiecie rednio 5 nowych sekt. W samych USA spord ludnoci hiszpaskojzycznej corocznie do sekt wstpuje a 60 tys. osb. Szacuje si, e na wiecie w 2000 r. byo ok. 100 milionw wyznawcw rnego rodzaju sekt, co daje w sumie ok. 2,2% ludnoci wiata. Blisko poowa z nich mieszka w Ameryce. Uwaa si, i sekt w Czarnej Afryce jest a ok. 15 tysicy. W samej Kenii do sekt ma nalee 16% mieszkacw kraju. Do tego naley doda kilka tysicy ruchw religijnych w Azji, Pacyfiku i w Poudniowej Ameryce. W samej tylko Rosji byo w 1993 r. 1.150 rnych sekt. Jednak ju w latach 1991-1998 r. zarejestrowano tam a 13 tys. sekt. W USA ocenia si, e jest ich ok. 5 tys., a naley do nich blisko 4 miliony Amerykanw, za w Argentynie jest 3 tys. sekt, w Meksyku 4 tys., a w Brazylii ok. 5 tys. W 1989 r. w USA a 38% osb naleao do szeroko rozumianych sekt (40% to katolicy, za 28% stanowili protestanci). W Japonii natomiast jest ok. 16 tys. sekt. W Europie Zachodniej ma by ich 1,5 tys.
cznie niektrzy mwi o ponad 22 tysicach sekt na wiecie jednak jest to raczej stan na koniec lat 80. XX w., a wydaje si, e w sumie liczba wszystkich sekt na wiecie moe osiga liczb ok. 30 tys., szczeglnie jeli pamita bdziemy, e wikszo sekt to niewielkie kilku lub kilkunastoosobowe grupy, ktrych dziaalno zazwyczaj nigdy nie wykracza poza miasta powstania. Niektrzy specjalici mwi nawet o skrajnej liczbie ok. 90 tys. sekt na wiecie.
Zachcamy do przeczytania: Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001; Kamiski I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi. Statystyka, literatura i inne rda wiedzy o sektach, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 9-19.
2. Czy w Polsce dziaaj sekty? Jaka jest ich liczba? W Polsce liczba osb dotknitych dziaaniem rnych sekt moe wynosi ok. 1 miliona. Jednake wielu specjalistw w zakresie sekt podaje o wiele nisze liczby, np. Z. Pawowicz pisze o okoo 800 tys. Polakw zaangaowanych
I. Zagadnienia wstpne w sekty, co daje 2% ludnoci kraju. A. Posacki podaje, e w sekty zaangaowao si ok. 300 tys. osb. T. Doktr ocenia, e ilo czonkw nowych ruchw religijnych zwizanych tylko z religiami Wschodu wynosi w Polsce ok. 5 tys. osb. Zesp ds. Sekt utworzony przy Komendzie Gwnej Policji w Warszawie podawa liczb ok. 350 tys. Polakw uwikanych w sekty w 1999 r. Mamy wic rozpito od 1 miliona do 5 tys. Jednake wszystkie te dane nie s weryfikowalne. Jeli chodzi o ilo sekt w Polsce to najczciej podaje si liczb ok. 300 grup (mass media i polski Raport o stanie bezpieczestwa pastwa z grudnia 1995 r. rozdzia VII. Sekty i niektre zwizki wyznaniowe w Polsce), a czasami zwiksza si t liczb do ok. 1 tys. grup (R. Nowak); niektrzy mwi o 1,4 tys. grup w tym: 400 duych grup i 1000 mniejszych (G. Rowiski). Trudno te liczby zweryfikowa s one bowiem tylko szacunkowe ale ilo sekt w Polsce moe rzeczywicie przekracza liczb 1 tys. grup, jeli zaoymy, e wikszo sekt to niewielkie ilociowo grupy, ktre nie s szerzej znane.
Zachcamy do przeczytania: Kamiski I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi. Statystyka, literatura i inne rda wiedzy o sektach, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 9-19; Gajewski M., Sekty i nowe ruchy religijne, Krakw 2009; Danielewicz Z., Midzy Kocioem a sekt, Warszawa 1999; Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001; Raport o stanie bezpieczestwa pastwa z 1995, Rozdzia VII. Sekty i niektre zwizki wyznaniowe w Polsce, Biuro Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa 1995, s. 56-60.
14 posiada cechy sekty) ocenian w Polsce na ok. 130 tys., z liczb 35 milionw katolikw, to ich liczebno nie wyglda zbyt imponujco. Jeli jednak do liczby 130 tys. oficjalnych wiadkw Jehowy dodamy liczb osb zainteresowanych ich doktryn sympatykw, z ktrych cz uczszcza nawet regularnie na spotkania (np. w 1999 r. ich wasne, bardzo skrupulatne, statystyki wykazay, e w Pamitce Wieczerzy Paskiej najwaniejszym ich dorocznym wicie uczestniczyo 245 tys. osb: czonkw i sympatykw), to moemy uzyskan liczb oceni na ok. 300 tys. Warto te pamita, e wiadkowie Jehowy s dosy ekspansywni duo osb regularnie spotyka si z nimi w swoich domach, w szkoach, w pracy itp. to tworzy rzeczywisty krg oddziaywania wiadkw Jehowy, ktry znacznie przekracza liczb 300 tys. Jeli do tego zestawimy liczb wiadomych katolikw zaangaowanych w ycie Kocioa (czonkw ruchw katolickich, organizacji i wsplnot), ktr ocenia si na 900 tys., to dopiero wtedy zobaczymy, e oddziaywanie wiadkw Jehowy w Polsce wcale nie jest rzecz marginaln. Pamitajmy te, e wierzcy niepraktykujcy wiadkowie Jehowy nie istniej. Zestawiajc te dwie liczby, otrzymujemy wic: 300 tys. wiadkw Jehowy i 900 tys. zaangaowanych wiadomych katolikw. Daje to proporcje 1:3 i dopiero wtedy otrzymujemy jasny i rzeczywisty ogld sytuacji.
Zachcamy do przeczytania: Pasek Z., Pstrokate pikno. Szkice z historii duchowoci chrzecijaskiej, Krakw 1999; Danielewicz Z., Midzy Kocioem a sekt, Warszawa 1999; Kamiski I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi. Statystyka, literatura i inne rda wiedzy o sektach, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 9-19.
3. Ilu wiadkw Jehowy, a ilu katolikw mieszka w Polsce? Jeli porwna si liczb wiadkw Jehowy (pomijajc kwesti, na ile ta grupa religijna
15 4. Jaka jest powszechna wiadomo i znajomo zjawiska sekt? wiadomo i znajomo zjawiska sekt jest oglnie w spoeczestwie minimalna, co dotyczy take uczniw, studentw i nauczycieli. To samo dotyczy wiadomoci manipulacji i poznania mechanizmw i technik psychomanipulacji obecnej w sektach. Dziki temu sekty dziaaj i rozwijaj si cakiem dobrze, albowiem tylko znikoma cz ludzi jest zaszczepiona (wedug koncepcji S. Hassana), czyli ostrzeona przed ich dziaalnoci (profilaktyka), a to pozwolioby wielu osobom zagroonym uratowa si przed zwizaniem si z sekt. Oznacza to, e wikszo spoeczestwa stanowi atwy ksek dla sekty, zwaywszy na fakt, e do niej si nie wstpuje, ale raczej zostaje si przez ni schwytanym dziki starannie opracowanym technikom manipulacji. Z ankiety przeprowadzonej we Francji w 1999 r. przez instytut Cedrys dla Orodka Dokumentacji, Ksztacenia i Przeciwdziaania Manipulacjom Umysowym, wynika, e 93% Francuzw opowiada si przeciwko sektom, lecz 71% spord nich przyznaje, i brak im jakichkolwiek informacji na ten temat. Kwestia wiarygodnoci informacji stanowi klucz do waciwego zrozumienia problemu i podjcia stosownej profilaktyki spoecznej, prowadzcej do opanowania form patologii spoecznej z nim zwizanych, w sposb, ktry z jednej strony nie doprowadzi do naruszenia praw podmiotowych mniejszoci religijnych, z drugiej za zabezpieczy spoeczestwo przed potencjalnymi formami naduywania wolnoci religijnej w zamiarze realizowania innych szkodliwych spoecznie celw. Forma dziaalnoci, struktury, wiatopogld, formy i metody aktywnoci w przypadku sekt i nrr s ukryte. Aktywno tego typu grup jest prawie zawsze nastawiona na dziaalno zakamuflowan, a skoro struktury dziaalnoci podlegaj utajnieniu, niezwykle trudno jest mwi o wiarygodnoci przekazu informacji.
Zachcamy do przeczytania: Fillaire B., Sekty, Katowice 1999; Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001.
5. Gdzie szuka najlepszych rde informacji o sektach? Wskazuje si na pi podstawowych rde informacji o sektach: (1) same sekty jednak informacje pochodzce z tego rda, mimo e atwo osigalne, s najczciej wybircze i mylce, (2) eksczonkowie sekt oraz ich krewni i przyjaciele s to bardzo cenne i czsto obiektywne informacje, lecz trudno dostpne, (3) organizacje zajmujce si zbieraniem informacji o sektach, (4) rodki masowego przekazu jednak istnieje kwestia docierania do nich, gromadzenia ich itd., a take kwestia ich obiektywnoci w kontekcie poszukiwania sensacji przez media, (5) pracownicy naukowi tu jednak problem stanowi kwestia stosowania obiektywnych narzdzi badawczych, szczeglnie przez socjologw. Istotnym rdem informacji s take (6) rodziny, ktre borykaj si z trudnociami na tle przynalenoci bliskich im osb do sekty. Rodziny te stanowi bezporednie rdo wiedzy o rodzinnych uwarunkowaniach motyww wejcia do sekty jej czonka (lub czonkw) i wyjcia z niej, a take dysponuj porednim przekazem dowiadczenia przynalenoci ich bliskich do sekty. Spotyka si take (7) badania opinii publicznej na temat sekt. Interesujcym rdem informacji o sektach s rwnie (8) oficjalne dokumenty rnych instytucji na temat sekt i nowych ruchw religijnych.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Kontrowersyjne grupy religijne. Psychologiczne aspekty przynalenoci, Tychy 2005; Barker E., Nowe Ruchy Religijne, Krakw 1997;
Kamiski I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi. Statystyka, literatura i inne rda wiedzy o sektach, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 9-19
16
Nichols L. A., Sownik sekt, nowych ruchw religijnych i okultyzmu, Warszawa 2006, s. 561-563; Kamiski I., Czasopisma specjalistyczne powicone sektom i NRR oraz monograficzne numery innych czasopism, w ktrych porusza si t problematyk, jak rwnie wybrane inne czasopisma, ktre zamieszczaj pojedyncze artykuy o tej treci, [w:] Mather G. A., Nichols L. A., Sownik sekt, nowych ruchw religijnych i okultyzmu, Warszawa 2006, s. 564-568; Kamiski I., Polska bibliografia na temat sekt i nowych ruchw religijnych od 1800 do 2005 r., [w:] Mather G. A., Nichols L. A., Sownik sekt, nowych ruchw religijnych i okultyzmu, Warszawa 2006, s. 629-784 (zawiera ponad 6,7 tys. pozycji).
6. Jak liczne s ksiki i czasopisma na temat sekt? Sekty stay si przedmiotem zainteresowa i bada naukowych ze strony rnych dziedzin naukowych, w zwizku z tym ilo publikacji na temat sekt jest ogromna. P. Clarke i E. Arweck zgromadzili 8 tys. pozycji ksikowych, ktre dotycz sekt dziaajcych w Europie Zachodniej. J. Saliba cytuje prawie 2 tys. ksiek pisanych z punktu widzenia psychologicznego i ok. 2,3 tys. ksiek pisanych z perspektywy socjologicznej. M. Mickler zebra natomiast list 1.826 ksiek wydanych przez sam Koci Zjednoczenia lub dotyczcych go. T. Doktr podaje, e tylko do 1999 r. liczby te ulegy co najmniej podwojeniu. Jeli chodzi o polskojzyczne prace na ten temat, to wydano rwnie bardzo duo pozycji. Szczeglne miejsce zajmuj w nich sowniki, encyklopedie i leksykony. Ukazao si rwnie kilka bibliografii na ten temat. Najobszerniejsza bibliografia obejmuje ponad 6,7 tys. pozycji (autorstwa I. Kamiskiego) dotyczy take niektrych zjawisk pokrewnych sektom. Ukazuje si take wiele czasopism powiconych w caoci sektom i nowym ruchom religijnym, np. Cultic Studies Journal, Journal for the Scientific Study of Religion. Jeli chodzi o polskie czasopisma, to najbardziej znane s: Sekty i Fakty, a take protestanckie Sowo Nadziei oraz nieukazujce si ju: Effatha i Drogami Sekt i Kultw. Wiele artykuw powiconych sektom mona take odnale w Przegldzie Religioznawczym oraz w Nomos. Kwartalniku Religioznawczym.
Zachcamy do przeczytania: Kamiski I., Polskie bibliografie na temat sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Mather G. A.,
7. Sekty to zjawisko pozytywne czy negatywne? Sekty budz kontrowersje, zarwno wrd naukowcw, jak i publicystw. Prowadzona debata publiczna wyranie odzwierciedla rnice pogldw w tej dziedzinie. Zwolennicy sekt powouj si na zawarte w konstytucji, gwarantowane przez pastwo prawo do wolnoci sumienia i wyznania; przeciwnicy sekt oskaraj sekty i ich przywdcw o psychomanipulacje i szereg innych naduy w zakresie praw czowieka, pod pretekstami religijnymi. Zjawisko sekt powoduje wiele kontrowersji jeli chodzi o jego ocen, take w zakresie postrzegania skutkw dziaalnoci sekt. Na problem podejcia do sekt ma jednak wpyw kwestia wczeniejszych rozstrzygni wiatopogldowych (filozoficznych), ktra wpywa na badaczy zajmujcych si sektami, co porednio determinuje i przesdza rezultaty wszelkich wynikw bada nad nimi. Rozstrzygnicie, czy grupa religijna np. stosuje manipulacj psychologiczn, ma w istocie charakter filozoficzny, poniewa wymaga wprowadzenia kategorii podmiotowego i przedmiotowego (instrumentalnego) traktowania czowieka, co stanowi ju wstp do rozwaa etycznych. Sekty to zagadnienie bardzo zoone, co wynika z:
17 1. faktu rnorodnoci dyscyplin naukowych, ktre zajmuj si tym problemem, 2. wieloci koncepcji wyjaniajcych sam genez powstawania sekt oraz z wieloci koncepcji w innych szczegowych zagadnieniach zwizanych z sektami, 3. istnienia zdecydowanie odmiennych stanowisk zwizanych z konsekwencjami uczestniczenia w sektach, jak i istnienia rnych stanowisk co do oceny tego zjawiska w ogle jako pozytywnego lub negatywnego.
Zachcamy do przeczytania: Kamiski I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi. Statystyka, literatura i inne rda wiedzy o sektach, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 9-19; Wojtkowiak K., wiadomo zagroenia ze strony sekt, Cywilizacja 2002, nr 3, s. 322.
I. Zagadnienia wstpne buj ukazywa ich terapeutyczny, wrcz rozwojowy charakter dla czowieka, (2) przeciwnikw i demaskatorw sekt, ktrzy wskazuj na destrukcyjny i negatywny charakter tych samych grup. Podziay widoczne s rwnie na poziomie rodkw masowej komunikacji. (1) Pierwsza grupa mediw w nieprzemylany sposb nagania sensacyjne wydarzenia w sposb przypominajcy raczej film fabularny ni dokument. Takie nastawienie w mediach byo nagminne w latach 90. XX w. w Polsce. (2) Druga grupa mediw szczeglnie aktywna po roku 2000 prowadzia dziaalno polegajc na dyskredytowaniu pracy orodkw profilaktycznych i konsultacyjnych zajmujcych si problemem sekt, jako instytucji rzekomo rozdmuchujcych problem. Wrd ogu spoeczestwa (odbiorcy informacji o sektach) take mona wyrni dwie skrajne grupy: (1) wierzcy w potg sekt ich zdaniem sekta wszdzie czyha na ich mienie i dzieci, (2) niezwracajcy uwagi na tragiczne doniesienia, bagatelizuj cakowicie problem. Oczywicie oba podejcia s nieodpowiednie, naley mie rzeczywisty, wywaony pogld na problem.
Zachcamy do przeczytania: Kamiski I., Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi. Statystyka, literatura i inne rda wiedzy o sektach, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 9-19; Wojtkowiak K., wiadomo zagroenia ze strony sekt, Cywilizacja 2002, nr 3, s. 322.
8. Czy sekty wzbudzaj kontrowersje na temat swej dziaalnoci? Jeli chodzi o podejcie do problemu sekt, to mona przyjmowa nastpujce typy odniesie: (1) udawanie, e problem sekt nie istnieje, (2) agresja wobec sekt, (3) faszywy irenizm i indyferentyzm wobec sekt, (4) rzetelna prba poradzenia sobie z problemem sekt. Bdne zrozumienie zjawiska sekt zwizane jest z dwoma skrajnymi stanowiskami: (1) wybielaniem sekt i niezauwaaniem patologii i destrukcji wie si to z ignorowaniem problemu sekt, (2) demonizowaniem wszelkich zagadnie dotyczcych sekt i przypisywaniem im samych negatywnych cech. Oba stanowiska s oczywicie niewaciwe. Istniej wic przynajmniej dwa generalne i skrajne spojrzenia na fenomen sekt: (1) zwolennikw, obrocw, apologetw, sympatykw i poplecznikw sekt, ktrzy pr-
9. Jakie s najwiksze zbrodnie sekt? wiat dowiedzia si tylko o kilku najbardziej nagonionych przez media wypadkach zbrodni w postaci morderstw dokonanych przez sekty. Wyliczmy niektre najbardziej znane: 1969, 9 sierpnia SATANICI MANSONA (FINAL CHURCHE RODZINA MAN-
I. Zagadnienia wstpne SONA) 7 osb USA, Los Angeles, Beverly Hills. Przywdca Karol Manson. Zamordowali 7 osb, w tym aktork Sharon Tate on reysera Romana Polaskiego. 1978, 19 listopada WITYNIA LUDU 923 osoby, w tym 266 dzieci Gujana. Pastor Jim Jones Amerykanin, nakoni swych wyznawcw, aby wypili oranad z cyjankiem potasu, po tym, jak czonkowie sekty zamordowali jednego z senatorw USA Leo Ryana i trzech dziennikarzy, ktrzy wizytowali ich posiado. 1993, 19 kwietnia SZCZEP DAWIDOWY (GA DAWIDA, Dawidianie) 86 osb, w tym 17 dzieci + 4 agentw FBI USA, Teksas, Waco. Przywdca David Koresh. Przymuszenie do samobjstwa i spalenie, poprzedzone regularn 51-dniow bitw z FBI. 19941997 ZAKON WITYNI SOCA razem 74 osoby Szwajcaria, Kanada, Francja. Guru Luc Journet. Wierzyli, e nadciga koniec wiata, a rytualne samobjstwo prowadzi ich do ycia wiecznego. 1995, 20 marca i 19 kwietnia NAJWYSZA PRAWDA AUM (obecnie ALEPH) 18 zabitych, 5,6 tys. raniono Japonia, Tokio i Matsumoto. Guru Shoko Asahara. Atak w tokijskim metrze trujcym gazem bojowym o nazwie sarin. 2000, styczemarzec RUCH NA RZECZ PRZYWRCENIA DzieSiCIU Przykaza Boych ok. 1100 osb Uganda, miasteczko Kanungu. 17 marca 2000 r. samobjstwo popenio 530 osb. Dokonali tego poprzez spalenie. czna liczba ofiar to ok. 1100 osb. 2001, 11 wrzenia AL-KAIDA ok. 5.000 zabitych, kilka tysicy raniono Nowy Jork USA. Grupa terrorystw fanatykw religijnych dokonaa samobjczych atakw lotniczych m.in. na dwie wiee World Trade Center.
Zachcamy do przeczytania: Mountacir H., Dzieci w sektach, Krakw 2000; Nowakowski P. T., Sekty. Co kady powinien wiedzie, Tychy 1999.
18 10. Jakie s najwiksze zbrodnie sekt popenione do lat 80. XX w.? Oto niektre najbardziej znane zbrodnie sekt z tego czasu: 1773 STAROOBRZDOWCY, FILIPONI 70 osb Rosja nad rzek Umb. Przywdca Filip wezwa do samospalenia. W ten sposb zgin sam zaoyciel Filiponw Filip i jego uczniowie, ktrzy zostali okreni przez armi carsk nad rzek Umb. 1857, 11 wrzenia MORMONI 120 osb USA poudniowy Utah. Mormoni przewodzili zamordowaniu blisko 120 nieuzbrojonych osb, w tym kobiet i dzieci, ktre podroway wozami konnymi z Arkansas do Karoliny. Znana jako Masakra w Mountain Meadows. Toczy si spr, czy wczesny przywdca mormonw Brigham Youth pozwoli na t masakr. 1969, 9 sierpnia SATANICI MANSONA (FINAL CHURCHE RODZINA MANSONA) 7 osb USA, Los Angeles, Beverly Hills. Przywdca Karol Manson wezwa swych wyznawcw do mordowania. Jego uczniowie zamordowali 7 osb, w tym aktork Sharon Tate on reysera Romana Polaskiego, oraz kilku jej goci. Po 1970 ZGROMADZENIE WIARY kilka osb USA. Pastor zielonowitkowy Horbart Freeman. Uzna medycyn za wytwr szatana i odrzuci jakkolwiek form pomocy medycznej, w rezultacie mier ponioso kilka osb. Poowa lat 70. THE TWO (BOX PEEP) 98 osb Przywdcy obiecali im wstpienie do nieba na latajcym spodku. Zginli w niewyjanionych okolicznociach. 1978, 19 listopada WITYNIA LUDU 923 osb, w tym 266 dzieci Gujana. Pastor Jim Jones Amerykanin, nakoni ich, by wypili oranad z cyjankiem potasu, po tym jak zamordowali senatora USA Leo Ryana i trzech towarzyszcych mu dziennikarzy, ktrzy wizytowali ich posiado. Niektrych przymuszono do samobjstwa.
19 1978 ANANDA MARGA 2 osoby Niemcy i 1 osoba (Lynette Philips) w Szwajcarii przed budynkiem ONZ w Genewie. Anandamurti. Samospalenie w protecie przeciw uwizieniu ich przywdcy Anandamurtiego.
Zachcamy do przeczytania: Nowakowski P. T., Sekty. Co kady powinien wiedzie, Tychy 1999; Raport o niektrych zjawiskach zwizanych z dziaalnoci sekt w Polsce, Warszawa 2000.
I. Zagadnienia wstpne ochrania ich ciaa przed kulami karabinowymi tych oddziaw. 1988 BezNazwy Wsplnota jedna osoba USA. 10-letniego chopca, ktry umiera z powodu nieleczonej farmakologicznie cukrzycy, prbowano zmusi, przy pomocy kar cielesnych, do wyznania grzechw, ktre jak wierzono wywoay t chorob.
11. Jakie s najwiksze zbrodnie sekt popenione w latach 80. XX w.? Oto niektre najbardziej znane zbrodnie sekt, ktre popeniono w latach 80. XX w.: 1983 CZCICIELE LINDBERGA SANDERSA 7 osb USA, Tennessee, Memphis. Lindberg Sanders. Zastrzeleni podczas szturmu budynku, w ktrym sekta zabijaa wizionych policjantw uwaanych przez nich za wcielenie antychrysta. Czonkowie sekty nie wierzyli w moliwo swej mierci. 1985, maj MOVE 11 osb USA, Filadelfia. Zastrzeleni podczas walki z policj. 1985, 19 wrzenia Datu Mangayanana 60 osb sekta z Plemienia Atu, Filipiny wyspa Mindanao. Wielki Kapan Datu Mangayanana. Otruli si, aby zobaczy wizerunek Boga. 1986, 1 listopada KOCI PRZYJACI PRAWDY 7 osb Japonia. Guru Kiyoharu Miyamoto. Spalili si ywcem na play Wakayama po mierci przywdcy sekty. 1987, sierpie CZCICIELE BOGINI PAKSUNDZA ASKAWEJ MATKI 33 osoby Korea Poudniowa. Owiecona bogini Pak SunDza (Park Soon Ja). Otrucie, podernicie garde. 1987 HOLY SPIRIT MOVEMENT (RUCH DUCHA WITEGO) kilkaset osb Uganda. Alice Lakwena. Zginli, atakujc oddziay rzdowe, po tym kiedy ich przywdca zapewni, e tuszcz z drzewa shea bdzie
12. Jakie s najwiksze zbrodnie sekt popenione w latach 19901994? Oto niektre najbardziej znane zbrodnie sekt, ktre popeniono w latach 19901994: 1990, 14 grudnia 12 osb Meksyk. Naga mier pod wpywem seansu spirytystycznego (wywoywanie duchw). 1991, grudzie 29 osb Meksyk. Przywdca Ramon Morales Almazan spowodowa mier swoich sympatykw w wityni wypenionej toksycznym dymem. 1993, 19 kwietnia SZCZEP DAWIDOWY (GA DAWIDA, Dawidianie) 86 osb, w tym 17 dzieci + 4 agentw FBI USA, Teksas, Waco. Przywdca David Koresh. Przymuszenie do samobjstwa i spalenie, poprzedzone regularn 51-dniow bitw z agentami FBI. 1993, 11 padziernika 53 osoby Wietnam. Zbiorowe samobjstwo mieszkacw jednej z wiosek, popenione po to, aby osign niebo. 1993 BIAE BRACTWO 700 osb Przywdcy wezwali do samospalenia si wszystkich czonkw sekty Ukraina. Przywdczyni Maryna Cwygun. Poprzez masowe aresztowania udaremniono samobjstwo ok. 700 gotowych na mier wyznawcw sekty. 1994, 4 i 5 padziernika ZAKON WITYNI SOCA razem 53 osoby Szwajcaria, Kanada. Guru Luc Journet. Zginli od
I. Zagadnienia wstpne broni palnej, noa i trucizny potem nastpio spalenie cia. 5 osb w Kanadzie w Quebeku i 48 w Szwajcarii. Wierzyli, e nadciga koniec wiata, a rytualne samobjstwo prowadzi ich do ycia wiecznego. Razem w latach 1994 1997 zginy 74 osoby (53+16+5) zwizane z t sekt (zob. pytanie poniej).
20 1997, 23 marca ZAKON WITYNI SOCA razem 5 osb Kanada Quebec, Sauint Casimir. Guru Luc Journet. Samobjstwo poprzez spalenie. Wierzyli, e nadciga koniec wiata, a rytualne samobjstwo prowadzi ich do ycia wiecznego. Razem w latach 19941997 zginy 74 osoby (53+16+5) zwizane z t sekt (zob. wyej). 1997, 2226 marca BRAMA NIEBA (BRAMY RAJU lub WROTA NIEBIOS) 39 osb USA, Kalifornia, San Diego. Trucizna w pynie i uduszenie. Guru Herff Applewhite. Wierzyli, e mier umoliwi im podr na pokadzie UFO, ktre miao znajdowa si w zbliajcej si komecie HaleaBoppa. Wikszo z 18 mczyzn pozbawiona bya organw pciowych. 1997, listopad DAMAA ISLAMIJA 67 osb Egipt, Luksor W wyniku przeprowadzonego zamachu przez terrorystw islamskich z organizacji Damaa Islamija zgino 67 osb, w tym 57 zagranicznych turystw. 85 osb zostao rannych.
Zachcamy do przeczytania: Nowakowski P. T., Sekty. Co kady powinien wiedzie, Tychy 1999.
13. Jakie s najwiksze zbrodnie sekt popenione w latach 19951997? Oto niektre najbardziej znane zbrodnie sekt z tego czasu: 1995, 20 marca i 19 kwietnia NAJWYSZA PRAWDA AUM (obecnie ALEPH) 18 zabitych, 5.600 raniono Japonia, Tokio i Matsumoto. Guru Shoko Asahara. Atak w tokijskim metrze trujcym gazem bojowym o nazwie sarin. 1995, 19 kwietnia MILICJA MICHIGAN 160 osb USA w Oklahoma City Timothy McVeigh w protecie za atak funkcjonariuszy FBI na siedzib grupy Szczep Dawidowy, wysadzi w powietrze budynek administracji federalnej. 1995, 23 grudnia ZAKON WITYNI SOCA razem 16 osb Francja, okolice Grenoble. Guru Luc Journet. Samobjstwo poprzez spalenie. Ciaa uoono w ksztat gwiazdy. Wierzyli, e nadciga koniec wiata, a rytualne samobjstwo poprowadzi ich do ycia wiecznego. W latach 1994-1997 zginy 74 osoby (53+16+5) (zob. pytanie powyej). Niektrzy podaj, e liczba wszystkich ofiar zwizanych z t sekt siga 2000 osb (M. Szostak 2001, s. 202). 24 osoby Meksyk. Adolf Constanzo i Sara Aldera (biseksualici) powiartowani na ofiar bogom ciemnoci. Przywdcy sekty zastrzelili si.
14. Jakie s najwiksze zbrodnie sekt popenione w latach 19972001? Oto niektre najbardziej znane zbrodnie sekt z tego czasu: 1998, 13 stycznia CENTRUM HOLISTYCZNE IZIS 18 osb Wyspy Kanaryjskie. Trucizna w pynie. Samobjstwo udaremnione przez policj. Wierzyli, e ich ciaa wemie na pokad UFO i stan si niemiertelni. 1998, 7 sierpnia DIHAD 247 osb, 5 tys. zostao rannych Kenia, Nairobi i Tanzania, Dar-es-Salam Czonkowie organizacji fundamentalistw szyickich dokonali zamachw bombowych na ambasady USA. 1998, padziernik WIECZNE YCIE (JONGSENG) 6 osb Korea Poudniowa.
21 Guru Wu Dziungmin. Czonkowie sekty dokonali rytualnego samospalenia w samochodzie. Ceremonia ta zostaa zorganizowana przez 53-letniego guru sekty. Oddali ycie za zbawienie innych czonkw sekty. 1999, 3 stycznia Zatroskani Chrzecijanie 14 osb Jerozolima Izrael. Prba samobjstwa, udaremniona przez policj. Planowali masowe samobjstwo i seri zamachw terrorystycznych na miejsca wite w Jerozolimie w 1999 r. Chcieli przyspieszy przyjcie Mesjasza. 2000, styczemarzec RUCH NA RZECZ PRZYWRCENIA DzieSiCIU Przykaza Boych ok. 1100 osb Uganda, miasteczko Kanungu. 17 marca 2000 r. samobjstwo popenio 530 osb, poprzez spalenie na wezwanie przywdcy sekty, niektrych za zmuszono do tego. Przed samobjstwem czonkowie sekty witowali, a wczeniej sprzedali to, co posiadali. Wierzyli, e w ten sposb osign zbawienie. Znaleziono jeszcze ok. 300 cia. Razem ofiary sekty to ponad 1100 osb. 2001, 2 czerwca HAMAS 20 osb zabito, ok. 100 raniono Izrael, Tel Awiw. Palestyczyk, czonek Hamasu dokona samobjczego zamachu na dyskotek w Tel Awiwie. W podobnych zamachach na terenie Izraela i innych krajw Bliskiego Wschodu zgino od pocztku lat 90. XX w. ok. 250 osb. 2001, 11 wrzenia AL-KAIDA ok. 5.000 zabitych, kilka tysicy raniono Nowy Jork USA. Grupa terrorystw fanatykw religijnych dokonaa samobjczych atakw lotniczych na dwie wiee World Trade Center, budynek Pentagonu i usiowaa zaatakowa Biay Dom i Kapitol.
I. Zagadnienia wstpne 15. Jakie byy najbardziej spektakularne wydarzenia zwizane z sektami w Polsce? W Polsce czsto zdarzaj si mordy, samobjstwa i inne przestpstwa dokonywane gwnie przez satanistw. Oczywicie nie da si wymieni wszystkich tego typu zbrodni. 1986 JAROCIN podczas festiwalu rockowego grupa satanistw na miejscowym cmentarzu odprawiaa czarn msz, zarzynajc scyzorykiem maego psa. 19901992 przywdca Kocioa Zjednoczonych Chrzecijan dopuci si szeregu przestpstw, takich jak faszowanie dokumentw, oszustwa podatkowe i celne. Skazano go na kar pozbawienia wolnoci. 1992 Toru na dziace rodzicw powiesi si 16-letni Rafa, samobjstwo popeni wedug instrukcji nagranej na kasecie magnetofonowej. 1992 czonkini sekty Christianie zostaa skazana za uprowadzenie dwch nieletnich dziewczt. 1993 zagin 16-latek, po tym jak przedstawiciele Midzynarodowego Centrum Odnowy Ludzi i Ziemi Antrovis, przekonali go o koniecznoci ewakuacji w kosmos. Zaginy take dwie inne osoby zwizane z tym ruchem. Znane te s przykady tajemniczych samookalecze i odmowy leczenia. 1994 Dobre Miasto (bye woj. olsztyskie) dwie 18-latki popeniy rytualne samobjstwo, wierzyy, e osigajc penoletno, winny odda ycie szatanowi. 1995 Brze dwch satanistw zamordowao swego 16-letniego rwienika, ktry chcia opuci sekt. W tym samym roku powiesi si 17-letni chopak zwizany z t grup, a dwie inne osoby z tego rodowiska zaginy. 1995 WOJ. RADOMSKIE popeniono dwa grupowe samobjstwa: 20-latka, 18-latka, i dwch 16-latkw. Nieletni samobjcy mieli twarze pomalowane na czarno i wyrysowane na czoach krzye.
I. Zagadnienia wstpne 1996 LEGNICA mier 16-letniego Dominika w starej wagonowni. Przy chopcu znaleziono ksik i rysunki o treci satanistycznej. Na miejscu zbrodni satanici odprawiali czarne msze. 1996 OPOLE dokonano zabjstwa 73-letniej kobiety, a sprawczyni okazaa si 15-letnia wnuczka zwizana z subkultur satanistyczn. 1996 CZSTOCHOWA zaoyciel Bractwa Zakonnego Himawanti w formie anonimw kierowa wiele pogrek pod adresem licznych instytucji i osb publicznych w Polsce. Szczeglnie znane byy te, w ktrych zapewnia, e 15 sierpnia tego roku zdetonuje adunki wybuchowe w klasztorze na Jasnej Grze. Rozsya on rwnie w formie anonimw wyroki mierci osobom, ktre zajmuj si nowymi ruchami religijnymi i sektami. 1997 Biaa Podlaska 16-letni chopak powiesi si w centrum miasta w parku Radziwiowskim. Na tym miejscu zbieraa si sekta satanistyczna kilkanacie osb by odprawia czarne msze, pijc krew zabijanych zwierzt, suchajc muzyki heavy metal, hardcore i death metal. Szef grupy, 23-letni czarny biskup Grzegorz Sz., powiedzia, e Urodzilimy si po to, by tworzy pieko na ziemi. Jeeli nie moemy tego uczyni, wracamy do niego poprzez samobjstwo. Razem popeniono dwa samobjstwa, a trzecie w por udaremniono. 1997, grudzie LUBARTW sd skaza zaoyciela sekty Niebo za bezprawne wizienie swego 14-letniego syna. 1998 Legnica sd skaza 25-letniego satanist Marcina T. za bestialski mord na bezdomnym. Powiedzia on na sali sdowej, e wyznaje kult szatana i popeni zbrodni w hodzie dla swego pana. 1998 Pia Sawomir M. zabi swoj matk, a nastpnie usiowa wysadzi w powietrze swj dom. By on przywdc czteroosobowej sekty satanistycznej, a zabjstwo to miao
22 by wejciwk na wyszy poziom duchowoci. 1998 LUBLIN samobjstwo popenia czonkini sekty Niebo. 1998 LIPNO skierowano akt oskarenia przeciwko twrcy Ruchu Taoistycznego, ktrego oskarono o bezprawne udzielanie uzdrowicielskich wiadcze lekarskich. 1999 Ruda lska w rytualnym mordzie stracili ycie: 19-letnia Karina i 17-letni Kamil. Zbrodnia odbia si duym echem w rodkach masowego przekazu w Polsce. Mordercami byo dwch 19-latkw. 1999, lipiec EK sd Rejonowy wyda wyrok w sprawie zniewaenia zwok ludzkich przez dwch satanistw, skazujc ich na kar pozbawienia wolnoci. 2000 Ostrzeszw 22-letni satanista zgwaci 14-latk. Chcia j nastpnie zabi i wypi jej krew. Owiadczy potem, e wczeniej zabija koty i wypija ich krew, co byo poleceniem diaba. 2000 Pock w kwietniu i pierwszej poowie maja tamtejsi satanici okaleczyli w celach rytualnych 5 modych ludzi. 2000 Biedaszki pod Ktrzynem znaleziono tam zwoki 73-letniego Wacawa G. Mczyzn oguszono, a nastpnie odcito mu gow pik do metalu. Odcicia gowy dokonano, gdy ofiara jeszcze ya. ledztwo trwa. 2002, grudzie Sierakowo (woj. pomorskie) Ryszard K. popeni rytualny mord na Marcinie Z., odrbujc mu gow siekier. Sam nastpnie powiesi si. Marcin Z. dwa miesice wczeniej wraz z dwiema koleankami zdemolowa koci w Sierakowie i wymalowa na cianach satanistyczne napisy. W latach 19921999 prowadzono w Polsce ogem 49 spraw za czyny karalne w zwizku z dziaalnoci sekt. W latach 19951999 zakwalifikowano 8 pewnych samobjstw jako majcych zwizek przyczynowy z wyznawan doktryn, przede wszystkim satanistyczn.
23 Naley te pamita o istnieniu tzw. ciemnej liczby czyli niewykrytych, niezgoszonych przestpstw lub zabjstw nieskojarzonych z sektami. Poza tymi drastycznymi istnieje duo innych narusze prawa.
Zachcamy do przeczytania: Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003.
I. Zagadnienia wstpne politologia ekonomia historia (historia religii, historia grup religijnych i sekt) medycyna itd., a wszystko w kontekcie zainteresowania religioznawstwa z jednej i teologii z drugiej strony. Okazuje si, e nawet takie dziedziny jak: medycyna czy filologia, a szczeglnie jzykoznawstwo take mog zajmowa si niektrymi zagadnieniami zwizanymi z sektami i nrr. Dzi mwi si ju o psychologii sekt, socjologii grup parareligijnych i paranaukowych, czy socjologii sekty, psychologii sekty oraz psychiatrii sekty, etiologii sekty, a niektrzy pisz nawet o teorii powstawania sekt, czy teorii syndromu ofiary sekty, teologii sekty, a take o etnologii sekt, antropologii sekt oraz historii sekt i geografii sekt. Pojawiaj si te okrelenia filozofia sekty lub sekciarstwa. Sektoznawstwo wic czyoby wiedz na temat sekt i nrr z rnych dziedzin naukowych religioznawstwa/religiologii (historia religii, socjologia religii, psychologia religii, etnologia religii, fenomenologia religii, geografia religii oraz teologia religii i filozofia religii), ale take innych, np. prawa, politologii, ekonomii, filologii (jzykoznawstwa). Tak rozumiane sektoznawstwo prowadzioby badania nad swoim przedmiotem oczywicie mona sobie wyobrazi, i w zakres jego kompetencji weszyby take wszelkie systemy pseudoreligijne i antyreligijne, np. satanizm, New Age, ale rwnie spirytyzm, astrologia, magia, okultyzm, ezoteryzm, gnoza itd.
Zachcamy do przeczytania: Kamiski I., Wspczesne teorie sekty i psychomanipulacji. Teoretyczne modele opisujce sekty, nowe ruchy religijne ipsychomanipulacje w ujciu wybranych autorw, Toru 2011; Kamiski I., Perspektywy bada nad sektami i nowymi ruchami religijnymi (sektoznawstwo/sektologia i teoria sekty), [w:] Sekty. Spoeczne i prawno-polityczne aspekty zjawiska. Zbir studiw, red. I. Kamiski, M. Podowski, Olsztyn 2009, s. 14-3.
16. Co to jest sektoznawstwo? Aby bada, opisa i prezentowa zjawisko sekt i nrr potrzebna jest pewna nowa interdyscyplinarna dyscyplina wiedzy, ktr mona okrela jako sektologi, sektoznawstwo lub teori sekty. Powstaj prby wyodrbnienia bogatej teoretycznej problematyki sekt i nrr z rnych dyscyplin naukowych, przynajmniej jeli chodzi o teoretyczne opracowanie uzasadnienia ujcia tej problematyki na gruncie teorii poszczeglnych nauk. Sektoznawstwo powinno wyj ze swego przednaukowego okresu rozwoju, w ktrym si teraz znajduje. W kadym razie obecnie rozpoczo ono proces wyaniania si w formie samodzielnej dyscypliny naukowej. Pytaniem pozostaje, na ile w ogle moliwe jest uformowanie si tej nowej, samodzielnej dziedziny naukowej, zajmujcej si wycznie badaniem fenomenu okrelanego jako sekty lub nowe ruchy religijne. Obecnie badacze zajmujcy si sektami i nrr zmuszeni s wic porusza si po interdyscyplinarnej ciece, przekraczajc swoje naukowe dziedziny i dziaajc na pograniczu wielu z nich. Tworzy si nastpujcy acuch podczas interdyscyplinarnego badania sekt: socjologia (szczeglnie socjologia religii) etnologia psychologia (w tym szczeglnie: psychologia spoeczna, socjo-psychologia, psychologia religii) psychiatria pedagogika filozofia antropologia prawo (kryminologia, wiktymologia, prawo wyznaniowe, prawo administracyjne, prawo praw czowieka)
II. co to jest sekta?

1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny
17. Od czego pochodzi sowo sekta? Sowo sekta moe wywodzi si z dwch rde aciskich: (1) od sw sequor, sequi i, poda za kim postpowa za kim, secedo odchodz, oddalam si, (2) lub od sowa seco, secare odcina, oddziela, ci, rozdziela. Ta druga etymologia jest mniej cisa, cho oba ujcia trafnie charakteryzuj zjawisko sekt. Rni autorzy opowiadaj si za jedn, drug lub obiema etymologiami tego sowa poniewa mona to rozumie i w ten sposb, e najpierw nastpuje element (1) odcicia si, a nastpnie za (2) podania za kim. Tak wic te dwie koncepcje mog si wzajemnie dopenia. W klasycznej grece, jak i w grece Nowego Testamentu aciskiemu sowu sekta odpowiada waciwie jako synonim okrelenie heiresis, ktre oznacza w zasadzie wybr, kierunek. Pojciem tym okrelao si szkoy filozoficzne, za ktrymi opowiada si ten czy w obywatel. W czasach Nowego Testamentu oba okrelenia byy rwnoznaczne byy synonimami i oba (sekta i herezja) pozbawione byy zasadniczo negatywnego znaczenia i sugeroway dokonany wybr.
Klasyczna acina posiadaa nastpujce znaczenia sowa sekta: kierunek, droga, postpowanie, zasady, i poda za kim, postpowa za, naladowa, a pojcie sekta oznaczaoby: szko, grup, nauk, sposb ycia, drog, ktr si poda, sposb postpowania, stronnictwo. Sekt by odrbny, heretycki sposb mylenia. Inni podaj, e bardziej adekwatny do opisania zjawiska sekt byby aciski termin sectio rozcinanie, rozdzia, schizma lub termin sectilis, czyli pocity, rozszczepiony, zraniony, a w takim ujciu czowiek sekty byby zwolennikiem obcitej prawdy. Na pocztku sowo sekta nie miao negatywnego znaczenia, uzyskao je pniej w Europie w redniowieczu pod wpywem kontrowersji wzbudzanych przez grupy religijne, ktre nazywano sektami.
Zachcamy do przeczytania: Pytlak M., Rozpozna sekt. Kryteriologia sekt, Lublin 2002; Pawowicz Z., Koci i sekty w Polsce, Gdask 2003; Wopiuk A., Przyczyny i motywy przynalenoci do sekt i nowych ruchw religijnych, Krakw 2006.
25 18. Co oznaczao sowo sekta w Biblii? Na podstawie twierdze Biblii, naleaoby raczej wiza sowo sekta z ide wyboru drogi, herezji (hairesis) czyli wyboru i podania za kim. Naleaoby wic przypisywa temu terminowi etymologi od sowa sequor i, poda za kim. Za tak etymologi opowiada si np. G. Mensching. Rwnie M. Szostak stwierdza, e etymologia sowa sekta od ac. terminu secare jest niepoprawna. W Nowym Testamencie sowo sekta (od aciskiego sequor naladowa, greckie hairesis, zblione do haireomai wybiera, a take do diaireo rozdziela) pojawia si w dwch znaczeniach. (1) w Dziejach Apostolskich oznacza odrbn grup (bez zabarwienia negatywnego) takie znaczenie wyraz ten posiada przed chrzecijastwem, gdzie rabinistyczny judaizm okrela w ten sposb wszelkie ruchy i odamy przeciwne goszonej przez siebie tradycji, rwnie chrzecijan (Dz 24,5 sekta Nazarejczykw; 24,14 sekta; 28,22 stronnictwo), ale te w Dz 15,5 i 26,5 stronnictwo faryzeuszy oraz w Dz 5,17 stronnictwo sadyceuszy. Podobnie Jzef Flawiusz ydowski historyk z tej epoki uywa tego sowa, okrelajc: sadyceuszy, faryzeuszy i esseczykw odamy, odrbne grupy wrd judaizmu. (2) w listach w. Pawa greckie sowo hairesis byo przeciwstawiane sowu ecclesia w sensie odnoszcym si do doktryny, ktra bya podstaw chrzecijastwa dlatego te w pierwotnym Kociele sektami rwnowane sowo w stosunku do hairesis okrelano takie grupy quasi-chrzecijan, ktre byy zwizane z wczesnymi szkoami filozoficznymi czy te ydowskimi ruchami polityczno-religijnymi (1 Kor 11,19 rozdarcia; Ga 5,20 rozamy; Tt 3,10 sekciarze; 2 P 2,1 herezje). Tutaj okrelenie sekta zaczyna ju posiada negatywne znaczenie. Greckie hairesis i aciskie secta w Dziejach Apostolskich nie posiadaj wic jeszcze
1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny negatywnego znaczenia, ktre pojawia si dopiero w listach w. Pawa.
Zachcamy do przeczytania: Pytlak M., Rozpozna sekt. Kryteriologia sekt, Lublin 2002; Wopiuk A., Przyczyny i motywy przynalenoci do sekt i nowych ruchw religijnych, Krakw 2006.
19. Co to jest nowy ruch religijny (nrr)? Okrelenie nowe ruchy religijne, zastosowane do grup religijnych, jest bardziej neutralne ni sekty. Nazywamy je nowymi nie tylko dlatego, e pojawiy si one w obecnej postaci po II wojnie wiatowej, ale take dlatego, e jawi si jako alternatywa wobec religii oficjalnych i instytucjonalnych oraz dominujcej kultury. Okrelamy je jako religijne, poniewa twierdz, i ukazuj wizje rzeczywistoci religijnej czy sakralnej bd drog do osignicia innych celw, takich jak poznanie transcendentne, owiecenie duchowe lub autorealizacja, albo te pozwalaj swoim czonkom znale odpowied na podstawowe pytania. Termin ten stosuje si zamiennie do okrelenia sekta. Okrelenie nrr jest neutralne i wystarczajco oglne, by ogarn nowe ruchy pochodzenia protestanckiego, sekty powstae na bazie chrzecijastwa, nowe ruchy orientalne lub afrykaskie oraz ruchy typu gnostycznego i ezoterycznego. Okrelenie nowe ruchy religijne ma t przewag nad innymi, e jest otwarte, powszechne. Brakuje mu jednak konkretnoci. S bowiem takie ruchy religijne, ktrych specyfik jest wycznie ich nowo, a tylko czciowo s one ruchami, wzgldnie ich religijno jest bardzo ograniczona. Terminu nrr uywa si dla okrelenia wewntrznie zrnicowanego zespou organizacji, z ktrych wikszo pojawia si w dzisiejszej postaci w II po. XX w. i ktre oferuj zwykle pewien rodzaj odpowiedzi na fundamentalne pytania natury religijnej, duchowej i filozoficznej. Nierzadko sdzi si, e ruchy te wywieraj
II. Co to jest sekta? znaczcy wpyw na ycie szerokiej rzeszy ludzi. W rzeczywistoci liczba osb zwizanych z nrr jest stosunkowo niewielka w porwnaniu z liczb wyznawcw ktrejkolwiek z religii zaoycielskich.
26
20. Czy okrelenie nowy ruch religijny (nrr) jest zamiennikiem terminu sekta? Spory zwizane z kwesti tego, czy okrelenie sekta jest okreleniem obraliwym, czy nie, doprowadziy do tego, e powszechnie zastpuje si ten termin pojciem nowy ruch religijny (nrr), uwaajc, i jest to pojcie nieobcione adnym sdem wartociujcym, czyli charakteryzuje si obiektywnoci. Uwaa si, e pojcia nrr naley uywa w odniesieniu do wszystkich nowo powstaych, jak i oddzielnych od wielkich religii i istniejcych ju jaki czas ruchw o charakterze religijnym. Zawiera on w sobie takie okrelenia jak: sekta, kult, koci, zwizek wyznaniowy, denominacja, a nawet czasami religia, przez co staje si niejako szerokim zbiorem, ktrego elementami mog by te pojcia. Uwzgldniajc to, e termin nrr nie niesie z sob adnej negatywnej treci, naley stosowa go do takich grup religijnych, o ktrych mona powiedzie, e nie stanowi i nie stanowiy w przeszoci adnego spoecznego zagroenia, a take posiadaj okrelony, nienastawiony na amanie praw czowieka i popenianie czynw karalnych cel dziaalnoci. Natomiast pojcia sekta naley uywa w odniesieniu do grup religijnych, organizacji i kultw spoecznie szkodliwych, czyli destrukcyjnych, korzystajc z owego negatywnego skojarzenia, pojawiajcego si w tym terminie. Jednake rodzi to pytanie o podstawy uznania jednych grup za szkodliwe, a innych za spoecznie nieszkodliwe. Prby wskazania wyznacznikw tego podziau s nieustannie podejmowane przez badaczy tego zjawiska.
21. Czy nowe ruchy religijne s religijne? Niektrzy wskazuj na braki i wady szczeglnie ostatnio forsowanego terminu nowy ruch religijny, krytykujc jego religijno. Naley zastanowi si, czy na okrelenie tych grup mona stosowa termin religijny w pojciu nowy ruch religijny. M. Pytlak susznie zauwaa, e okrelenie ruch religijny wydaje si odnosi wycznie do takich grup, ktrych celem jest czenie jednostek z Bogiem czy z sacrum, za grupy religijne powinny pomaga w zblianiu si do Boga. Natomiast czsto celem ich tworzenia s pod pozorem sprawowania kultu wzgldy zarobkowe, moliwo uzyskania rnorakich uprawnie oraz ulg (celnych, podatkowych), tania sia robocza. To nie religia, lecz inne cechy s tu istotne i wane (np. fanatyzm, totalitaryzm, psychomanipulacja) dla opisania fenomenu sekty. Istniej take sekty niereligijne. Nawet sekty tradycyjnie okrelane mianem religijnych raczej traktuj religi jako pewien parasol zwizany z szerok sfer wolnoci praw czowieka, co umiejtnie wykorzystuj. A. Posacki wrcz pyta, czy w omawianych organizacjach mamy faktycznie do czynienia z religi? A moe z antyreligi lub z magi?.
Zachcamy do przeczytania: Kulwicka-Kamiska J., Pojcie sekty rozwaania terminologiczne, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 25-39; Posacki A., Wprowadzenie do wydania polskiego, [w:] Trocchi C. G., Nowe ruchy religijne, Krakw 2002.
22. Czy nowe ruchy religijne s nowe? Kontrowersyjn kwesti pozostaje okrelenie nowe. Jak naley przyj tu granic cza-
27 su powstania grupy, od ktrej zaliczymy dany ruch do nowego? Przewanie uwaa si, e chodzi o okres po II w. wiatowej. Czy w zwizku z tym wiadkw Jehowy, mormonw itd. (powstali w XIX w.) mona uzna za nowe ruchy religijne? Pozostaje przyjcie sowa nowe w znaczeniu relatywnym (relatywna nowo). Nowe ma by okreleniem rozumianym jako nowe dla nas lub moe oznacza odnow starych tradycyjnych religii.
1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny destrukcyjne, grupy psychomanipulacyjne, totalitarne grupy religijne, destruktywne kulty, sekty destrukcyjne, ruchy paranaukowe, ruchy pseudoduchowe, parasekty. Niektrzy zamiast przymiotnika sekciarski proponuj agodniejsze ich zdaniem sowo sektowy, jeszcze inni mwi o sektantach. Funkcjonuj te okrelenia takie jak: ruch parareligijny, ruch paraterapeutyczny, nowy ruch magiczny (NRM), psychogrupy, psychokultury, psychokulty, psychosekty, ruchy gurystyczne, wsplnoty wiatopogldowe, grupy psychomanipulacyjne, grupy stosujce kontrol wiadomoci, grupy stosujce kontrol umysu, grupy piorce mzgi, czy kontrowersyjne grupy religijne (KGR), grupy duchowych naduy (GDN), antyspoeczne grupy religijne (AGR) a take wsplnoty szczeglne, wsplnoty, ktre yj swoj wiar w sposb szczeglny, grupy, ktre wierz i dziaaj obok Kociow, peryferia religii, grupy marginesu religijnego (GMS).
23. Jakie s inne okrelenia sekty poza pojciem nowe ruchy religijne (nrr)? Pojawia si naprawd bardzo dua liczba zamiennikw np. nowe grupy religijne, nowe religie, kulty, ruchy kultowe, wolne ruchy religijne, nowe kulty, mode kulty, kulty religijne, religia modzieowa (Jugendreligion), religia modych, nowe religie modzieowe, denominacja, religia alternatywna, grupa alternatywna, religia marginalna, religie nietradycyjne, religie niekonwencjonalne, wolne ruchy religijne, alternatywne ruchy religijne (ARR), ruch alternatywny, ruch wyznaniowy, nowe grupy religijne, grupy religijne, grupy wyznaniowe, religie pogranicza nauki i religii, ruchy uzdrowicielskie, ugrupowania religijnego pogranicza (URP), specyficzne wsplnoty, grupy nowej duchowoci, guruizm. Funkcjonuj take okrelenia mniej neutralne, np. grupy psychodestrukcyjne, destrukcyjne grupy religijne, destrukcyjne grupy psychomanipulacyjne (DGP), destrukcyjne zwizki wyznaniowe, grupy parareligijne, grupy paranaukowe, grupy
24. Do czego odnosi si termin alternatywne ruchy religijne (arr)? Interesujc propozycj jest nazwa alternatywne ruchy religijne (arr), a ich alternatywno ma odnosi si do chrzecijastwa i kultury Zachodu. Istnieje dyskusja na temat terminologii, za pomoc ktrej powinno okrela si dziaajce wspczenie grupy religijne i parareligijne. Istniej tu dwa stanowiska: (1) reprezentowane przez przedstawicieli nauk szczegowych
II. Co to jest sekta? (gwnie socjologw religii); (2) drugie, ktre prezentuje wikszo teologw. Pierwsze stanowisko sprzeciwia si uznawaniu terminu sekta, podkrelajc, e ma on zdecydowanie negatywne znaczenie wartociujce, a posugiwanie si nim ju w punkcie wyjcia dyskredytuje te grupy, a poniewa kade badane zjawisko opisywa naley za pomoc poj neutralnych aksjologicznie uczony nie moe posugiwa si pojciem sekta. Wedug drugiego stanowiska, pojcie sekta stosowano od pocztku na okrelenie tego typu grup i dzi nadal jest aktualne. Zwolennicy tego terminu podkrelaj jego trafno i prezentuj jego historyczne i wspczesne uwarunkowania. Wystarczy oddzieli postrzeganie sekty w aspekcie religioznawczym, czyli opisowym, od ujcia potocznego, czyli wartociujcego. Proponujemy posugiwanie si nowym sformuowaniem alternatywne ruchy religijne (arr) i parareligijne, a ich alternatywno ma odnosi si do chrzecijastwa i kultury Zachodu. Ruchy religijne jako alternatyw dla chrzecijastwa oferuj odmienne drogi do zbawienia i spotkania z Bogiem, za ruchy parareligijne proponuj zaledwie ukazanie sposobw rozwoju duchowych zdolnoci czowieka (jego samorealizacji). Arr to okrelenie precyzyjniejsze od okrelenia nowe ruchy religijne, a rwnoczenie nie niesie z sob wartociujcych skojarze, tak jak termin sekta. Okrelenie arr wskazuje na istot tych ruchw, ktre wykorzystuj idee wystpujce w kulturze zachodniej, czc je z pojciami tradycji Wschodu, tak, aby stworzy wsplnot alternatywn wobec chrzecijastwa dominujcego w kulturze Zachodu od 2 tysicy lat.
28
Zachcamy do przeczytania: Ptaszek R. T., Nowa Era religii? Ruch New Age i jego doktryna aspekt filozoficzny, Siedlce 2008, s. 9-10, 21-31.
25. Czy sowo sekta powinno by negatywnie kojarzone (czy jest pojciem obraliwym)? Naley zaznaczy, e pojcie sekta nie powinno nie ze sob negatywnych treci i by obarczane negatywnymi skojarzeniami. Negatywne skojarzenia, jeli powstaj, powinny ewentualnie wywodzi si z dziaa, wierze i praktyk danej grupy, a nie powinny si wiza z negatywnym odbiorem samej nazwy oglnej tego zjawiska. Nie powinno si bowiem jakiego zjawiska ocenia przez pryzmat brzmienia nazwy, ale treci pojcia. Wyraz sekta nie posiada zabarwienia wartociujcego, lecz oznacza samodzielny, socjologiczny typ spoecznoci. Sowo sekta nie zawiera i nie moe zawiera z gry wystawionej negatywnej oceny wszystkich czonkw grupy. Moe ono tylko wyraa negatywn ocen pogldw goszonych przez sekt. W terminie tym i w dziedzinach nauki, gdzie termin sekta wystpuje: historia, socjologia, psychologia, religioznawstwo nie powinno by miejsca na wartociowanie o charakterze pozamerytorycznym. Trzeba by wiadomym, i rne dyscypliny badawcze rni si w sposobach precyzowania tego pojcia, ze wzgldu na zakres swych zainteresowa i rodzaj stosowanych metod.
Zachcamy do przeczytania: Pasek Z., Nowe ruchy religijne a sekty. Terminologiczne rozwaania religioznawcy, [w:] Nowy Ruch Religijny czy sekta?, red. T. Mariaski, P. Lichacz, Pozna 2004; Doktr T., Nowe ruchy religijne i parareligijne w Polsce. May sownik, Warszawa 1999; Libiszowska-tkowska M., Nowe ruchy religijne w zwierciadle socjologii, Lublin 2001; ydka W., Sekty, [w:] Sownik teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice 1998, s. 526-528;
29
Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001.
1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny

Zachcamy do przeczytania: Pawowicz Z., Koci i sekty w Polsce, Gdask 2003; Luca N., Sekty, Warszawa 2005.
26. Czy sekta jest okreleniem wartociujcym czy opisowym? Wyraz sekta jest okreleniem opisowym, technicznym (merytorycznym), a nie wartociujcym (aksjologicznym). Zaliczenie jakiej grupy religijnej do sekt nie jest obraliwe i nie jest automatycznie zwizane z negatywn ocen aksjologiczn dziaalnoci grupy lub negowaniem dobrej woli czy intencji osb nalecych do takiej grupy. Rwnie nie chodzi tutaj o jakkolwiek prb obraania kogokolwiek czy jakiejkolwiek spoecznoci religijnej. Rozumienie sowa sekta jest take zrnicowane geograficznie. Okrelenie sekty nie byo pocztkowo negatywne, a te grupy same sobie zasuyy na taki, a nie inny odbir spoeczny tego okrelenia. Bardzo dugo sekta bya raczej pojciem neutralnym. Mona powiedzie, e sekty dugo pracoway, aby ten termin kojarzy si negatywnie. Take nie we wszystkich jzykach istnieje pojcie sekty, lub pojawiao si ono sporadycznie w rnych okresach. Posugiwanie si wic terminem sekta nie powinno by traktowane jako przejaw rzekomego fundamentalizmu, sektofobii czy wyrazem jakiej intelektualnej czy duchowej wyszoci. Nie moe te by zacht do zwalczania, dyskryminowania i zniesawiania grup okrelanych jako sekty. Samo pojcie sekta nie moe by traktowane negatywnie, w sensie odtrcania, poniania czy potpiania. Okrelenie to nie przekrela rwnie pewnych elementw dobra, ktre s w sektach niewtpliwie zawarte. Nie powinno ono rwnie by tak odczytywane przez innych jako obraliwe, szczeglnie przez czonkw danej grupy. Okrelenie sekta ma wic tu znaczenie tylko opisowe, a posugiwa si bdziemy nim jako neutralnym nazewnictwem.
27. Czy istnieje geograficzne zrnicowanie w rozumieniu pojcia sekta? Rozumienie sowa sekta jest take zrnicowane geograficznie. W Ameryce aciskiej tym terminem okrela si prawie wszystkie ugrupowania niekatolickie, nawet jeeli chodzi o tradycyjne Kocioy i kocielne wsplnoty, oraz wszelkie grupy skrajne i agresywne. W Europie Zachodniej sowo sekta budzi za cho z samej treci tego okrelenia to nie wynika skojarzenia negatywne. Warto zda sobie spraw, e w czasach Nowego Testamentu, w kulturze rdziemnomorskiej w klasycznej grece i grece Nowego Testamentu a potem w kulturze europejskiej, take w klasycznej acinie, nie posiadao ono jeszcze negatywnych konotacji, a dopiero na przestrzeni wiekw z powodu wielu ekscesw, wybrykw i zgorsze oraz kontrowersji (zwizanych z tym okreleniem) pojciu sekta zaczto przypisywa negatywne odczucia, poniewa zacza ona wywoywa negatywne skojarzenia. W klasycznej grece (te grece Nowego Testamentu) aciskiemu sowu sekta odpowiadao okrelenie heiresis, ktre oznaczao w zasadzie wybr. Pojciem tym okrelao si szkoy filozoficzne, za ktrymi opowiada si ten czy w obywatel. W czasach Nowego Testamentu okrelenia te byy rwnoznaczne byy synonimami i oba (sekta i herezja) pozbawione byy zasadniczo negatywnego znaczenia i sugeroway tylko dokonany wybr.
Zachcamy do przeczytania: Luca N., Sekty, Warszawa 2005.
28. Czy zachodzia historyczna ewolucja rozumienia pojcia sekta? Sekty same sobie zasuyy na taki, a nie inny odbir spoeczny okrelenia sekta, poniewa
II. Co to jest sekta? z czasem grupy te szczeglnie odchrzecijaskie i manichejskie (katarzy, albigensi, pulicjanie) wykazyway skrajne formy doktrynalne i obrzdowe, co pocigao za sob konflikty ze spoecznoci, systemami pastwowymi oraz Kocioem. Negatywne skojarzenia zwizane z terminem sekta wywodz si wic z samego zachowania grup okrelanych tym terminem. Bardzo dugo sekta bya raczej pojciem neutralnym. Mona powiedzie, e sekty dugo pracoway, aby ten termin kojarzy si negatywnie. Pojcia heretycy, schizmatycy, sekciarze nie miay na pocztku adnych negatywnych konotacji, zaczy ich nabiera dopiero we wczesnych latach III stulecia, a nastpnie przez wieki nabieray coraz to bardziej negatywnego znaczenia. Jednake to negatywne odczytywanie terminu ,,sekta jest cakowicie niezgodne z etymologi tego sowa. Tak opini podzielaj te autorzy rzdowego Raportu o niektrych zjawiskach zwizanych z dziaalnoci sekt w Polsce z 2000 r. Losy tego pojcia, ktre ostatecznie kojarzy si negatywnie, mogy potoczy si zupenie inaczej. Cho w jzyku polskim sowo sekta budzi negatywne skojarzenia i emocjonalny koloryt, to oryginalne znaczenie (etymologiczne) sowa sekta nie ma pejoratywnych konotacji. Sowo sekta przeszo pewn ewolucj. W czasach Nowego Testamentu granica sw neutralnych i pejoratywnych bya nastpujca: (po prawej stronie sowa pejoratywne oddzielone pionow kresk): nauka, szkoa, droga, sekta | sekciarz Obecnie granica przesuna si i wyglda nastpujco: nauka, szkoa, droga, | sekta, sekciarz. Negatywne pocztkowo znaczenie sowa sekciarz, przeszo na sowo sekta. Od koca lat
30 80. XX w. w Polsce ujemny ciar pojcia take gwatownie wzrs.

Zachcamy do przeczytania: Sakowicz E., Sekty wyzwaniem do dialogu?, [w:] Nowe ruchy religijne i sekty wyzwaniem dla Kocioa? Materiay z sesji misyjno-pastoralnej, Pienino 26-28.11.1993, red. B. Wujek, Pienino 1994; Kehrer G., Wprowadzenie do socjologii religii, Krakw 1996; Pasek Z., Pstrokate pikno. Szkice z historii duchowoci chrzecijaskiej, Krakw 1999.
29. Co oznacza sowo sekta w rnych jzykach? Nie we wszystkich jzykach istnieje pojcie sekty, lub pojawiao si ono sporadycznie w rnych okresach. W wielu jzykach sowo to oznaczao pocztkowo tylko szko. Zreszt nie we wszystkich krgach kulturowych okrelenie sekta ma pejoratywny wymiar (np. w buddyzmie rne odamy same okrelaj si tym pojciem, jest on tam uwaany za synonim pojcia szkoa). Pejoratywno tego okrelenia naleaoby wiza wycznie z chrzecijastwem czy Europ. Rwnie fakt uznawania danego ugrupowania za sekt przez np. muzumanw, nie oznacza, i bdzie ona uznana za takow przez religioznawcw, czy e bdzie tak postrzegana w szerszym kontekcie opinii publicznej. W Japonii wszelkie nowe odamy buddyzmu czy szintoizmu nazywa si sektami, lecz nie niesie to ze sob negatywnego wydwiku. Podobnie dzieje si w hinduizmie, ktry jako cao skada si tylko i wycznie z odamw, ugrupowa i sekt nie posiadajc ortodoksji, poprzez pryzmat ktrej moliwa byaby ocena pozycji i odstpstwa danego odamu. Brak kontekstu ortodoksji hinduistycznej uniemoliwia takie oceny. Hinduizm to konglomerat sekt. Take w buddyzmie okrelenie sekta rwna si okreleniu droga. W Chinach termin jiao, tumaczy si jako sekta i oznacza nauczanie. W jzyku arabskim termin tu-
31 maczony jako sekta (firqa) nie posiada adnego zabarwienia pejoratywnego, jakie wie si z pojciem sekta w jzykach europejskich. Take w Brazylii grupy religijne nazywane s przez pastwo, ale take i przez siebie samych, seita, czyli sektami, co jednak nie posiada pejoratywnego znaczenia, lecz raczej podkrela ich oficjalne uznanie przez pastwo.
Zachcamy do przeczytania: Sakowicz E., Sekty wyzwaniem do dialogu?, [w:] Nowe ruchy religijne i sekty wyzwaniem dla Kocioa? Materiay z sesji misyjno-pastoralnej Pienino 26-28.11.1993, red. B. Wujek, Pienino 1994; Luca N., Sekty, Warszawa 2005.
1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny Podsumowujc: okrelenie sekta ma wic znaczenie opisowe (merytoryczne, a nie oceniajce) i naley pod tym wzgldem odczytywa je tak samo, jak pojcie nowe ruchy religijne. Mogoby by nim cakowicie zastpione, jednake pozostaje ono nadal najlepszym narzdziem terminologicznym ze wzgldu na: powysze uwagi krytyczne i kontrowersje co do licznych ekwiwalentw terminu sekta, wielowiekow tradycj histori uywania okrelenia sekta w jzyku polskim, tradycyjn ju przynaleno terminu sekta do terminologii naukowej z zakresu takich dziedzin naukowych jak: historia, socjologia, psychologia, religioznawstwo, uywanie terminu sekta przez oficjalne dokumenty i orzeczenia sdw, ogln powszechno uywania okrelenia sekta, brak wypracowanego odpowiedniego i jasnego pojcia zamiennego do terminu sekta. Wskazane jest, aby posugiwa si nadal tradycyjnym terminem sekta. Naley je stosowa zamiennie i rwnoznacznie z okreleniem nowe ruchy religijne oczywicie bez przesdzania o ich wartoci (aksjologii).
Zachcamy do przeczytania: Pytlak M., Rozpozna sekt, Radom 2005; Paleczny T., Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Krakw 1998; Wopiuk A., Przyczyny i motywy przynalenoci do sekt i nowych ruchw religijnych, Krakw 2006.
30. Jakie s zalety posugiwania si okreleniem sekta? W literaturze polskiej uywa si zwykle terminu sekta. Pojcie sekty, ktrym wzgardzio dzi wielu teologw i religioznawcw, winno by na nowo odkryte, poniewa: (1) okrelenie sekta jest powszechnie uywane, (2) posiada ju swoj dug histori, (3) na trwale zadomowio si w jzyku polskim. Niektrzy autorzy w zwizku z licznymi trudnociami, jakie towarzysz zdefiniowaniu pojcia sekty rezygnuj z tradycyjnej formy sekty na rzecz pojcia nowe ruchy religijne. Pojcie sekta pozostaje jednak nadal najlepszym narzdziem terminologicznym do opisu i wyjanienia omawianego tu fenomenu. Zrezygnowanie z posugiwania si nim jest praktycznie niemoliwe, z co najmniej dwu powodw: (1) termin ten istnieje ju od dawna na gruncie nauk spoecznych i teologii, a zerwanie z tradycj jzykow wizaoby si z naruszeniem pewnego porzdku pojciowego, (2) nie istnieje satysfakcjonujcy dla wszystkich zainteresowanych ekwiwalent pojcia sekta, a prby zastosowania innych okrele mno kontrowersje zamiast je usuwa. Termin sekta jest take terminem ze sownika naukowego, z zakresu rnych dyscyplin naukowych (historia, socjologia, psychologia, religioznawstwo).
31. Jakie s opinie niektrych ekspertw na temat posugiwania si terminem sekta? Badacz i znawca praw czowieka T. Jasudowicz w wystpieniach na sympozjach naukowych (Opole 1997 r., Olsztyn 2005 r.) charakteryzujc sekty z punktu widzenia europejskich standardw praw czowieka, wyraa swoje uwagi
II. Co to jest sekta? za pomoc jak sam to okreli tzw. europejskiej terminologii antykultowej. Chodzi o uywanie terminologii, ktr posuguje si Rekomendacja 1178/1992 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie Sekt i Nowych Ruchw Religijnych z 05.02.1992 r. Rwnie teolodzy (a take wielu innych naukowcw) chtnie posuguj si tym terminem, albowiem dzisiejsze sekty reprezentuj najczciej pogldy dawnych herezji. Susznie zauwaa P. J. liwiski, e (...) w literaturze polskiej jednak uywa si zwykle terminu sekta. Podobne zdanie reprezentuje biskup Z. Pawowicz odpowiedzialny z ramienia episkopatu polskiego za sprawy sekt. Twierdzi on, e kwestia zastpienia pojcia sekta innym pojciem jest tylko sugesti, ktr zawiera Raport Watykaski o sektach, a sugestia ta nie wyklucza rwnie operowania pojciem sekta. M. Pytlak pisze, e pojcie sekty, ktrym wzgardzio dzi wielu teologw i religioznawcw, winno by na nowo odkryte, gdy niesie ze sob bogactwo znacze co ma by jego zdaniem duym atutem tego okrelenia. Stwierdza on te, e (1) okrelenie sekta jest powszechnie uywane, (2) posiada ono ju swoj dug histori, (3) na trwale zadomowio si w jzyku polskim. Dlatego te nie posuguje si innymi okreleniami, nawet zamiennie. T. Paleczny podkrela, e zmiana pojcia na opisanie jakiej rzeczywistoci i zastpienie go nowym, jest jedynie przeniesieniem kontrowersji i trudnoci definicyjnych w inne obszary teorii, a nie ich przezwycieniem, a sam fakt niemonoci stworzenia definicji sekty nie oznacza, e naley rezygnowa ze stosowania pojcia sekta. A. Posacki pyta: czy susznie w nomenklaturze naukowej i prawnej unika si pojcia sekta. Jakkolwiek dla niektrych jest ono dalece niejednoznaczne i obcione negatywnymi, potocznymi konotacjami a take obarczone emocjonalno-wartociujcymi charakterystykami pozostaje nadal najlepszym narzdziem terminolo-
32 gicznym do opisu i wyjanienia tego fenomenu. P. Stawiski podkrela, e termin sekta jest terminem ze sownika naukowego, z zakresu rnych dyscyplin naukowych (historia, socjologia, psychologia, religioznawstwo). Negatywne obcienie tego terminu jest jednak na tyle due, e wielu naukowcw unika tego sowa. Ze wzgldu na dorobek wielu uznanych badaczy: M. Webera, J. Wacha, G. Menschinga, E. Troeltscha stwierdza wspomniany autor nie naley unika sowa sekta, lecz naley cierpliwie dy do coraz lepszego zgodnego ze standardami nauki zrozumienia zjawiska, ktre termin ten opisuje, a wsppraca na tym polu religioznawcw, psychologw, socjologw, czy pedagogw wydaje si obiecujca i wzajemnie wzbogacajca.
Zachcamy do przeczytania: Jasudowicz T., Sekty i nowe ruchy religijne ze stanowiska europejskich standardw praw czowieka, [w:] Czowiek a sekty. Naduycia wobec praw i wolnoci czowieka, red. S. L. Stadniczeko, J. Urban, Opole 1998; Jasudowicz T., Sekty i nowe ruchy religijne z perspektywy europejskich standardw praw czowieka, [w:] Sekty jako wyzwanie spoeczne i religijne, red. W. Nowak, S. Ropiak, Olsztyn 2005; Pytlak M., Rozpozna sekt, Radom 2005; Paleczny T., Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Krakw 1998; liwiski P. J., Religijna saatka. Kilka sw o nowych formach religijnych i parareligijnych, Pozna 1996; Stawiski P., Fenomen sekt w ujciu historyczno-socjologicznym, [w:] Sekty. Uwarunkowania i niebezpieczestwa w III Rzeczypospolitej Polskiej. Materiay z oglnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Pedagogiki Spoecznej WSP w Czstochowie. 20-21.11.2000, red. S. Pamua, A. Margasiski, Czstochowa 2001.
32. Gdzie w oficjalnych dokumentach znajdziemy okrelenie sekta? Nie naley zbyt pochopnie pozbywa si terminu sekta, poniewa posuguj si nim oficjal-
33 ne dokumenty (raporty, rezolucje, zalecenia itd.) na ten temat: (1) kocielne, np. watykaskie (np. Raport Watykaski Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie 1986), a i sam papie posuguje si okreleniem sekta (np. Ordzie na wiatowy Dzie Migracji 1990), rwnie wiele innych dokumentw o charakterze kocielnym stosuje to okrelenie, (2) midzynarodowe, np. wydane przez organizacje midzynarodowe: Uni Europejsk i Rad Europy (np. Raport Cottrella. Parlament Europejski. Dokument 1-47/84 [02.04.1984 r.; Raport Hunta. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy z 29.11.1991 r.), (3) krajowe, w tym zagraniczne i polskie (np. Raport niemiecki. Raport niemieckiego parlamentu Bundestagu z 19.06.1998 r.; Raport Midzyresortowego Zespou do Spraw Nowych Ruchw Religijnych. Raport o niektrych zjawiskach zwizanych z dziaalnoci sekt w Polsce z 15 maja 2000 r.), (4) samorzdowe (lokalne) (np. Stanowisko nr XV/176/III/99 Rady Miasta Poznania w sprawie dziaalnoci sekt i parareligijnych grup destrukcyjnych w Pastwie z 22.06.1999 r.), (5) pozarzdowe wydane przez rne organizacje pozarzdowe.
Zachcamy do przeczytania: Kamiski I., Wprowadzenie kontrowersje zwizane z okreleniem sekta, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrzecijastwo, Pock-Toru 2008, s. 5-12.
1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny sekt) wytoczy Instytut Wiedzy o Tosamoci Misja Czajtanii. Sd uzna, e powdztwo Misji Czajtanii jest zasadne tylko w czci, jednake co jest tu najwaniejsze sd zaznaczy, e pozwana ma prawo do krytyki i oceniania tej organizacji, w szczeglnoci ma prawo do nazywania ich sekt, poniewa sowo sekta nie ma obiektywnie negatywnego znaczenia, a nowe zwizki wyznaniowe musz liczy si z tym, e bd krytykowane i musz by przygotowane na nazywanie ich sektami, co jest skutkiem wolnoci dyskusji religijnej. Sd uzna te, e sowo sekta posiada opisowy charakter i nie jest obraliwe, lecz jest jedynie zabarwione ocennie (sygn. akt I C 961/96). Sd Apelacyjny w tej samej sprawie 11 kwietnia 2001 r. okreli, e art. 54 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje bowiem kademu wolno wyraania swoich pogldw, w tym prawo do krytyki, obejmujce swobodne posugiwanie si terminem sekta. Termin ten funkcjonuje w jzyku potocznym i jako taki nie moe by wyczony z uywanego na co dzie sownika (sygn. akt I A Ca 89/01). Warto doda, e caa sprawa zakoczya si postanowieniem Sdu Okrgowego w Lublinie 9 kwietnia 2002 r., w ktrym umorzy on postpowanie przeciwko pozwanej A. obaczewskiej, z powodu wycofania powdztwa przez Instytut Wiedzy o Tosamoci Misja Czajtanii (sygn. akt I C 446/01), tak wic nie mona twierdzi, e ta grupa religijna wygraa proces z A. obaczewsk. (2) sdy zagraniczne: 23 maja 1989 r. niemiecki federalny Trybuna (Sd) Administracyjny osdzi, e niemiecki rzd federalny ma prawo nazywa sekt organizacj, ktra nawet staraa si uchodzi za terapeutyczn instytucj, cakowicie niezwizan z religi: Medytacj Transcendentaln (TM). Trybuna nakaza czujno i ostrono, ze wzgldu na ryzyko pynce z praktyk tej organizacji. Trybuna stwierdzi te, e istniej dowody na to, e techniki medytacyjne
33. Czy orzeczenia sdw zawieraj okrelenie sekta? Rnego rodzaju organy sdownicze w swoich orzeczeniach nie unikaj okrelenia sekta: (1) sdy polskie: 13 lipca 1999 r. Sd Okrgowy w Lublinie wyda wyrok w sprawie, jak przeciw A. obaczewskiej (przewodniczcej Ruchu Obrony Rodziny i Jednostki jednej z polskich organizacji pomagajcych ofiarom
II. Co to jest sekta? stosowane przez TM mog powodowa szkody psychiczne i doprowadza do zniszczenia osobowoci. Trybuna uzna, e rzd powinien by neutralny, lecz nie ma prawa do obojtnoci, poniewa jego obowizkiem jest przestrzeganie obywateli w tym ludzi modych przed praktykami pewnych osb. Na mocy orzeczenia Trybunau niemiecki rzd federalny wyda take broszur, ktra przestrzegaa przed praktykami TM. (3) sdy ponadpastwowe: Europejski Trybuna Praw Czowieka (ETPCz) i Europejska Komisja Praw Czowieka (EKPCz) ze Strasburga w swoich orzeczeniach nie wykazuj adnych oporw co do tego, aby nowe ruchy religijne okrela mianem sekty: * Koci Zjednoczenia, ktrego czonkowie okrelani s te munistami (od nazwy zaoyciela) jest nazywany rwnie sekt wyznawcy sekty Moona. * wiadkowie Jehowy okreleni s sformuowaniami: sekta religijna, sekta wiadkw Jehowy, czonkostwo takiej sekty religijnej jak wiadkowie Jehowy oraz czonek sekty wiadkw Jehowy, kapan sekty, w jego sekcie. * Fundamentalistyczna, islamska grupa, dziaajca w Turcji, zwana ugrupowaniem Suleymana, okrelona jest w wyroku ETPCz jako sekta: fundamentalistycznej sekcie Suleymana oraz skarcy nalea do sekty Suleymana.
Zachcamy do przeczytania: Wolno religii. Wybr materiaw. Dokumenty. Orzecznictwo, red. T. Jasudowicz, Toru 2001; Kamiski I., Sekty w wybranych orzeczeniach organw strasburskich Rady Europy: Europejskiego Trybunau Praw Czowieka i Europejskiej Komisji Praw Czowieka, [w:] Sekty. Obrona czy tolerancja?
34
Zagadnienia spoeczno-prawne, red. I. Kamiski, M. Podowski, Toru-Olsztyn 2008, s. 124-143; Kamiski I., Wprowadzenie kontrowersje zwizane z okreleniem sekta, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrzecijastwo, Pock-Toru 2008, s. 5-12.
34. Co to jest sektofobia oraz w jakim celu i kto ten termin stworzy? Okrelenie sektofobia zostao stworzone przez sekty (dokadnie przez Bractwo Zakonne Himawanti), ktre bronic si przed krytyk ze strony spoeczestwa i organizacji pomagajcych osobom poszkodowanym przez sekty (ofiarom sekt), zarzucay tym ostatnim nietolerancj religijn i przeladowania. Termin ten ma nawizywa do okrele typu homofobia i zosta podchwycony przez niektre media, ktre wypowiadaj si czasami bardzo pozytywnie i z sympati o nrr i sektach, a poddaj bezpardonowej i niesprawiedliwej ocenie i krytyce dziaaczy i ruchy, pomagajce osobom poszkodowanym przez sekty, czyli ofiarom sekt. Sektofobia ma wzbudzi sympati dla tych grup w spoeczestwie, a take suy jako sowo klucz, czasami nawet w celu uciszania swoich krytykw i zamykania ust poszkodowanym byym swoim czonkom, take przed sdami czy organami porzdkowymi i bezpieczestwa.
Zachcamy do przeczytania: Szulc A., Sektofobia, Przekrj 2006, nr 32; Lalit Mohan G. K., Sektofobia, wiato Himawanti. Biuletyn Informacyjny BZH 1997, nr 3a (kwiecie-padziernik), s. 4; Lalit Mohan G. K., Sektofobia to choroba, wiato Himawanti. Biuletyn Informacyjny BZH 1999, nr 1 (styczeczerwiec).
2. Definicja sekty
35. Jakie s najbardziej popularne definicje sekt? Wszystkie definicje sekty mona zaliczy do trzech grup: 1. definicje wieckie, 2. definicje chrzecijaskie, 3. definicje uniwersalne. Definicje wieckie oznaczaj wszystko to, co jest zwizane z naboestwem, rytuaem, uczuciem, liturgi i postaw czowieka. Definicje te sprowadzaj wszystkie ruchy religijne do miana sekty. Definicje chrzecijaskie uznaj za sekt tak grup, ktra oddzielia si od historycznego, biblijnego, ortodoksyjnego chrzecijastwa. Obejmuje tylko te grupy, ktre s sektami odchrzecijaskimi. Definicje uniwersalne za okrelaj sekt te grupy, ktre posiadaj autorytarne kierownictwo, z caym nauczaniem i przewodnictwem pochodzcym od osoby czy osb na szczycie hierarchii. Moemy wymieni kilka grup definicji sekt, ktre odnajdujemy na terenie socjologii: klasyczne, techniczne mwi o sposobie powstawania sekty, funkcjonalne opisuj sposb ich dziaania, korelacyjne odnoszce rzeczywisto sekty do znanych powszechnie grup spoecznych, wynikowe akcentuj skutki dziaalnoci sekty,
opisowe wykazuj cay szereg cech, ktre wiadcz o tym, e dana grupa rzeczywicie jest sekt. (Zob. te pytanie 48. Jakie s znaki rozpoznawcze sekt?).
Zachcamy do przeczytania: Groenveld J., Identyfikacja sekty (CULT), Sekty, Dominikaskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach w Polsce, Krakw 1996, nr 1; Gajewski M., Spr o sekt, Sekty i Fakty 2001, nr 10; Gajewski M., Nowe Ruchy Religijne i sekty. Midzy zbawieniem a destrukcj..., Krakw 2002.
36. Co to jest sekta (destrukcyjna grupa kultowa)? Sekta to grupa, w ktrej wyznawany jest kult (niekoniecznie religijny) np. kult energii, kult jednostki, skupiona wok jednego przywdcy. Grupa ta uwaa, e posiada monopol na prawd. Czonkowie podczas rekrutacji nowych wyznawcw lub dziaalnoci handlowej zatajaj bardzo wane informacje o swojej organizacji (jej najwaniejsze cele i waciw doktryn), posugujc si oszustwem i stosujc techniki manipulacyjne. Wpyw takiej grupy na zdrowie psychiczne, fizyczne i duchowe jej czonkw oraz trwao ich rodzin najczciej okazuje si destrukcyjny. (AK)
Zachcamy do przeczytania: Sikorski D., Bukalski S., Sekty. Destrukcyjne grupy kultowe, Lublin 2004;
II. Co to jest sekta?

Gajewski M., Kosiska E., Sekty religijny supermarket. Krtki poradnik psychologiczny. Krakw 2000; Szostak, M. Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001.
36 potem adept dowiaduje si, jakie naprawd s oczekiwania wobec niego. Rekrutujcy stosuj wobec nowicjusza techniki kontroli umysu, ktre kiedy zastosowano wobec nich. Kontrola wiadomoci techniki kontroli umysu stosowane w sektach su ostatecznie temu, by uzaleni czonkw i utrzyma ich w posuszestwie. Autorytarna wadza sekta jest autorytarn grup, na czele ktrej stoi osoba lub osoby sprawujce cakowit kontrol nad reszt jej czonkw. Przywdcy sekt czsto utrzymuj, i ich wadza pochodzi od Boga, czyli nie z tego wiata i to zapewnia im wpyw na wyznawcw. Wadza w grupie nie jest niczym zym, jeli jednak przywdca wykorzystuje j, aby oszukiwa jej czonkw, tpi wszelkie przejawy indywidualnoci i wolnej woli, wtedy grupa staje si destrukcyjn sekt. Zdaniem wic tego autora na definicj sekty destrukcyjnej skadaj si trzy gwne elementy: struktura totalitarna (autorytarna), posugiwanie si technikami manipulacji psychologicznej, dziaanie grupy moe wywoa rzeczywiste szkody. Nie wszystkie organizacje, ktre da si zdefiniowa jako sekty ze wzgldu na niekonwencjonalny system przekona czy formy praktyk, musz mie destrukcyjny charakter. Tym, co wyrnia tego typu sekty spord innych grup spoecznych, jest fakt, e decyzja o przynalenoci do nich nie jest przejawem wolnej woli czowieka, a wynikiem naciskw wywieranych przez sekt i stosowanych przez ni metod perswazji. Ludzie sami nie wstpuj do destrukcyjnych sekt, lecz s do nich werbowani przez doskonale w tym celu wyszkolonych jej adeptw.
Zachcamy do przeczytania: Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, d 1997, s. 65;
37. Jaka jest definicja sekty destrukcyjnej (wedug S. Hassana)? Sekta to grupa, ktrej oddziaywania mona uzna za destrukcyjne. Za sekt destrukcyjn wedug innego jego okrelenia uznaje si organizacj, ktra dla osignicia wasnych celw posuguje si oszustwem, bez wzgldu na to, czy jest oficjalnie uznawana za religijn lub wieck. Odwouje si tutaj do kryterium manipulacji, ktre jest wystarczajce dla uznania danej grupy jako destrukcyjnej sekty. Definiuje wic on destrukcyjn sekt jako: (1) organizacj totalitarn (autorytarn) o (2) strukturze piramidalnej, (3) sprawujc cakowit kontrol nad czowiekiem lub grup ludzi, (4) uywajc technik manipulacji: (a) oszustwa w rekrutacji nowych czonkw (pozbawiajc jednostk prawa do podjcia w peni wiadomej decyzji opartej na penej informacji) i (b) kontroli umysu, uzaleniajc czonkw i wymuszajc posuszestwo doktrynie i przywdztwu sekty. Podaje dodatkowo, e destrukcyjna sekta to kada grupa, speniajc pewne kryteria: (1) naruszajca podstawowe prawa czonkw, (2) czynica niewaciwy uytek z technik kontroli umysu, (3) wywierajca szkodliwy wpyw na ich psychik, (4) stwarzajca zagroenie dla wolnoci wyboru i swobd jednostki. Hassan definiuje sekt jako destrukcyjn, jeli stosuje ona nastpujce elementy: (1) podstp, (2) techniki kontroli wiadomoci, (3) ogranicza wolno jednostki pozbawia j wasnej woli i uzalenia od przywdcy (autorytarna wadza). Podstp sekty, werbujc czonkw, uciekaj si czsto do podstpu. Rekrutujcy na pocztku nie mwi caej prawdy, ani tego, w co wierzy sekta. Dopiero
37
Hassan S., Jak uwolni si od manipulacji psychicznej w sektach? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001, s. 25-27.
2. Definicja sekty dana grupa jest sekt, a take definicje funkcjonalne opisujce sposoby dziaania sekt, a gwne cechy sekt mona przedstawi w kontekcie: (1) Kocioa odcicie si i zerwanie z dotychczasowym gwnym wyznaniem religijnym, (2) Pisma w. przyjcie pozabiblijnych rde prawdy lub powizanie z Bibli innych witych ksig lub nowych objawie, (3) eschatologicznym jedyna prawda i zbawienie jest tylko w danej sekcie, (4) dialogu religijnego cakowite odrzucenie dialogu i jednoczesne propagowanie synkretyzmu, socjologia tu take dominuj definicje opisowe, ktre na pierwszy plan wysuwaj problem oddzielania si od jakiego oficjalnego Kocioa bd trwania w opozycji wobec pozostaych grup spoecznych, std niezaleno od rodowiska zewntrznego, niezaleno i nonkonformizm, odrbno wiatopogldowa, ideologiczna i spoeczna, dobrowolne uczestnictwo z wyboru, autorytaryzm i fanatyzm czonkw, silne wewntrzorganizacyjne zespolenie, autorytarne, czyli charyzmatyczne przywdztwo, psychologia jej definicje wskazuj gwnie i pierwszoplanowo na czynnik manipulacji, zarwno w procesie werbowania do sekty, jak i podczas trwania w sekcie, a take na zagroenie rnych sfer ycia czowieka (psychiczno-duchowa, spoeczna, fizyczna), a wic patologii, ktre dotkn mog przede wszystkim sfer osobowociow czonkw sekt, prawo wystpuj tu definicje klasyczne, jak i opisowe, ktre zwracaj uwag na wystpowanie sekt przeciwko prawom czowieka i swobodom obywatela oraz na godzenie w ludzk godno i porzdek w aspekcie spoecznym i polityczno-prawnym,
38. Jaka jest definicja sekty destrukcyjnej (wedug D. Kuncewicza)? Sekta jest destrukcyjna, jeli spenia trzy podstawowe kryteria: posiada charakter kultyczny niekoniecznie w sensie religijnym, np. kult jednostki, kult energii, kult sukcesu lub jakiekolwiek inne oddawanie kultu komu lub czemu, posuguje si oszustwem i wykorzystuje metody psychomanipulacji, np. adepci grupy podczas pozyskiwania nowych czonkw oszukuj lub zatajaj istotne informacje o swojej organizacji, o jej prawdziwych celach, prawdziwej doktrynie i posuguj si technikami psychomanipulacyjnymi, wywiera niekorzystny wpyw na zdrowie psychiczne czonkw grupy i ich relacje z rodzin, czyli wraz z przynalenoci do grupy obserwuje si u jej adeptw niekorzystne zmiany w: (1) zdrowiu psychicznym, np. zahamowanie rozwoju, magiczne mylenie, regresja do prymitywnych zachowa, (2) relacjach z najblisz rodzin i w relacjach spoecznych, np. utrata wizi emocjonalnych z rodzicami, porzucenie pracy).
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Przyczyny przynalenoci do grup kultowych, Lublin 1999, s. 11.
39. Jakie dziedziny nauki prbuj definiowa pojcie sekty? Kilka dziedzin nauki prbuje formuowa definicje sekty: teologia i religioznawstwo dominuj tu definicje opisowe podajce cay szereg cech, ktre maj wiadczy, e
II. Co to jest sekta? jzykoznawstwo powinno koncentrowa si na manipulacji w sferze jzykowej (jzykomanipulacje), co wykorzystywane jest przez grupy noszce znamiona sekty. (JKK)
Zachcamy do przeczytania: Kulwicka-Kamiska J., Pojcie sekty rozwaania terminologiczne, [w:] Czowiek w sieci zniewolonych drg II Konferencja naukowa, red. M. Jdrzejko, Putusk-Warszawa 2007, s. 192-200.
38 41. Jaka jest socjologiczna definicja sekty? Sekta to spoeczna grupa wyznaniowa o maej liczbie czonkw, powstaa przez wyodrbnienie z macierzystego kocioa (lub\i) jako efekt protestu religijnego wobec istniejcej ju doktryny ikultu, ewentualnie organizacji. Gwne cechy sekt to: (1) silna izolacja od rodowiska zewntrznego i od reszty spoeczestwa (brak zainteresowania zmianami zewntrznej rzeczywistoci), (2) wasna hierarchia wartoci i zesp norm zachowania si (odrbno aksjologiczno-wiatopogldowa i normatywna), (3) silnie akcentowana rola przywdcy (autorytarne przywdztwo), (4) fanatyzm czonkw oraz (5) silny konformizm czonkw i(6) radykalnie sprawowana kontrola spoeczna.
Zachcamy do przeczytania: Nowakowski P. T., Sekty. Co kady powinien wiedzie, Tychy 1999; Sekta [w:] Sownik socjologiczny, red. K. Olechnicki, P. Zacki, Toru 1997.
40. Jaka jest jzykoznawcza (etymologiczna) definicja sekty? Znaczenie terminu sekta cz osb wywodzi od aciskiego czasownika sectare, secare odcina, odrbywa, oddziela, obcina (sekator). Mimo e wielu autorw t etymologie uznaje za niecis, jest ona powszechnie stosowana w odniesieniu do grup czy wsplnot religijnych, ktre przez doktryn i praktyk yciow tworz dysydenck oddzielon mniejszo w stosunku do pewnej wielkiej, centralnej wsplnoty kocielnej. Sekta wic to grupa czy wsplnota, ktra oddzielia si od wikszej, centralnej wsplnoty. Druga etymologia wywodzi termin sekta od innego aciskiego sowa, mianowicie czasownika sequor, sequi i (greckie hairesis), poda za kim, postpowa za, naladowa, czyli sekta to droga, ktr si poda, sposb postpowania. Etymologia ta dobrze oddaje charakterystyczn dla grup okrelanych tym terminem specyfik przywdztwa i ideologii w caoci nakierowanych na osob przywdcy, tzw. guru. Sekta wywodzi si wreszcie take od ac. secta sposb ycia, stronnictwo.
Zachcamy do przeczytania: Pawowicz Z., Koci i sekty w Polsce, Gdask 2003; Pytlak M., Rozpozna sekt, Radom 2005; Luca N., Sekty, Warszawa 2005, s. 13.
42. Jaka jest religioznawcza definicja sekty? Sekta to grupa czy ruch religijny, wyodrbniony z jakiej religii lub zwizek wyznaniowy, ktry oderwa si od ktrego z kociow czy wsplnot religijnych i przyj wasne zasady doktrynalne, kultyczne oraz struktury organizacyjne. Posiada wasny, indywidualny wiatopogld, wywiedziony z nauk jakiej wielkiej religii wiatowej, lecz nie tosamy z nimi. Sekta to grupa, w ktrej zachodzi jednoczenie wysoki poziom totalnoci (kontroli ycia czonkw) i psychomanipulacji.
Zachcamy do przeczytania: Pawowicz Z., Koci i sekty w Polsce, Gdask 2003; Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie, Raport Watykaski (1986), Watykaski Sekretariat Jednoci Chrzecijan, Sekretariat dla Niechrzecijan, Sekretariat dla Niewierzcych, Papieska Rada do spraw Kultury, LOsservatore Romano 1986.
39 43. Jaka jest teologiczna definicja sekty? Sekty w znaczeniu teologicznym, ktre wyrosy na bazie chrzecijastwa, to grupy religijne, cechujce si: (1) brakiem oficjalnego uczestnictwa w dialogu ekumenicznym, (2) dodatkowym objawieniem stojcym ponad Bibli, lub innymi pismami, w ktrych wietle interpretuje si Bibli, (3) redukowaniem powszechnej woli zbawienia tylko do czonkw danej sekty, (4) brakiem cigoci w ich historii, od czasw Chrystusa i apostow twierdz, i prawda bya obecna za czasw apostolskich, potem wygasa, a pojawia si ponownie w chwili narodzin czy powstania ich grupy; historia sekty jest wic bardzo krtka, sekt stworzy czowiek, a nie Jezus czy apostoowie, (5) brakiem wiary w Trjc wit i Jezusa jako Zbawiciela. Mona do tych punktw doda jeszcze jedn cech sekciarsk, a mianowicie: (6) siln orientacj eschatologiczn sekty, czyli nastawienie na bliski koniec wiata.
Zachcamy do przeczytania: Valentin F., Sekten, [w:] Lexikon der Sekten, Sondergruppen ubd Waltanschauungen, Freiburg-Basel-Wiede 1991, s. 925-95; Ferdek B., Prba okrelenia sekty, Effatha 1992, nr 5 (17), s. 15-17.
2. Definicja sekty
Pytlak M., Rozpozna sekt, Radom 2005; Luca N., Sekty, Warszawa 2005, s. 13.
45. Jaka jest prawnicza definicja sekty? Psychomanipulacyjna grupa kryminogenna (sekta kryminogenna) jest to zesp ludzi (1) powizanych ze sob wsplnym, z reguy uformowanym przez nich samych wiatopogldem oraz (2) staymi bd okresowymi formami kultowymi lub pseudokultowymi i organizacyjnymi, za (3) cele dziaania tego zespou, bd formy realizacji wynikajce z ich wiatopogldu zachowa kultowych lub pseudokultowych, nie s uznane przez pastwo oraz (4) s sprzeczne z prawem lub zasadami wspycia spoecznego (dobrymi obyczajami), zwaszcza w postaci psychicznego manipulowania modymi ludmi, z reguy wbrew woli ich rodzin i opiekunw. Zauwaa si, e definicje urzdowe skupiaj si gwnie na kwestii destrukcji czowieka i spoeczestwa, a definicja doktrynalna eksponuje element braku aprobaty pastwa dla celw sekty lub form ich realizacji oraz podkrela sprzeczno tych celw i form ich realizacji z prawem lub zasadami wspycia spoecznego.
Zachcamy do przeczytania: Hanausek T., Opinia wydana na zlecenie Sejmowej Podkomisji ds. grup psychomanipulacyjnych, Krakw 1999, s. 1-2; Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykadu, Krakw 1998; Chrzczonowicz P., Karnoprawna ochrona wolnoci sumienia i wyznania w prawie polskim. Problematyka sekt, [w:] Spoeczestwo inwigilowane w pastwie prawa, red. P. Chrzczonowicz, V. Kwiatkowska-Darul, Toru 2003; Kamiski I., Status sekt i nowych ruchw religijnych w polskim systemie prawnym, [w:] Abc o sektach, red. M. Gajewski, Krakw-Tychy 2004, s. 127-130.
44. Jaka jest psychologiczna definicja sekty? Sekta to grupa psychomanipulacyjna (1) o charakterze totalitarnym, (2) naruszajca podstawowe prawa czowieka lub zasady wspycia spoecznego, (3) ktra poprzez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych, (4) wykorzystanie fizyczne, psychiczne lub materialne (5) powoduje uzalenienie osoby od tej grupy lub jej przywdcy, (6) a jej wpyw na jednostk, rodzin lub spoeczestwo ma charakter destrukcyjny, co jest jej istotn i zauwaaln cech.
Zachcamy do przeczytania: Rowiski G., W niewoli sekt. Podrcznik dla dowdcw, Warszawa 2001;
46. Jakie s urzdowe definicje sekty? Chodzi tu o definicje formuowane przez rne organy administracji pastwowej.
II. Co to jest sekta? Raport polskiego Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji z 2000 r. podaje, e sekta to grupa ludzi: (1) ktra posiada silnie rozwinite struktury wadzy, (2) charakteryzujca si znaczn rozbienoci deklarowanych celw od celw realizowanych, (3) ukrywajca normy, regulujce w sposb istotny ycie uczestnikw grupy, (4) ktra narusza podstawowe prawa czowieka i zasady wspycia spoecznego, (5) wpywajca na swoich czonkw, sympatykw i spoeczestwo w sposb destrukcyjny. Nadzwyczajna Podkomisja ds. Grup Psychomanipulacyjnych Komisji Rodziny Sejmu zaproponowaa inne, cho zblione ujcie definicji sekty (grupy psychomanipulacyjnej) wedug niej to zbir ludzi (1) o charakterze totalitarnym, (2) naruszajcy podstawowe prawa czowieka lub zasady wspycia spoecznego, (3) ktry poprzez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych, (4) wykorzystanie fizyczne, psychiczne lub materialne (5) powoduje uzalenienie osoby od tej grupy lub jej przywdcy, (6) a jej wpyw na jednostk, rodzin lub spoeczestwo ma charakter destrukcyjny, co jest jej istotn i zauwaaln cech. Francuski rzdowy raport z lutego 2000 r. Midzyministerialnej Misji do Walki z Sektami (MILS) podaje nastpujc definicj sekty: Stowarzyszenie posiadajce struktur totalitarn, ktre moe, ale nie musi gosi pogldy religijne i ktrej dziaania godz w ludzk godno i prawa oraz porzdek spoeczny.
Zachcamy do przeczytania: Raport o niektrych zjawiskach zwizanych z dziaalnoci sekt w Polsce, Midzyresortowy Zesp do Spraw Nowych Ruchw Religijnych, red. K. Wiktor, G. Mikrut, Warszawa 2000; [oraz w:] Mather G. A., Nichols L. A., Sownik sekt, nowych ruchw religijnych i okultyzmu, Warszawa 2006, s. 569-612.
40 midzy innymi tym, e sekta moe by traktowana jako: (1) grupa subkulturowa, (2) grupa mniejszociowa, (3) instytucja, (4) wsplnota, (5) grupa celowa, powoana do realizowania wytyczonych doktrynalnie zada. Sekt mona definiowa zupenie odmiennie na rnych paszczyznach i znaczeniach. Chodzi o odmienne definicje ksztatowane na polu: jzykowym (jzykoznawczym), etymologicznym, socjologicznym, psychologicznym, psychiatrycznym, prawnym, historycznym, etnologicznym, antropologiczno-kulturowym, doktrynalnym (religioznawczym i teologicznym), profilaktycznym (prawno-politycznym i pastoralnym). Zagadnienie sekt mona wic rozpatrywa z rnych punktw widzenia. Ta wielopaszczyznowo refleksji jest odbiciem wielopaszczyznowoci tego zjawiska. Po przeanalizowaniu wielu definicji sekt, dochodzimy do wniosku, e nie istnieje jedna, powszechnie akceptowalna i precyzyjna definicja tej formy zbiorowoci. Niemono stworzenia w peni satysfakcjonujcej wszystkich definicji sekty nie oznacza automatycznie, e naley rezygnowa ze stosowania tego pojcia.
Zachcamy do przeczytania: Guzik-Makaruk E. M., Sekty religijne w Polsce, Warszawa 2004; Pytlak M., Rozpozna sekt, Radom 2005; Luca N., Sekty, Warszawa 2005, s. 13.
47. Czy naley poszukiwa nowych definicji sekty? Pojcie sekta wydaje si wic dla wielu nazw niedefiniowaln. Spowodowane jest to
48. Jakie s znaki rozpoznawcze sekt? Raport Watykaski z 1986 r. Sekty albo nowe ruchy religijne tak definiuje sekt: grupa religijna posiadajca wasny, indywidualny wiatopogld, wywiedziony z nauk jakiej
41 wielkiej religii wiatowej, lecz nie tosamy z nimi. Sekta to taka struktura, gdzie pojawia si element manipulacji i kamstwa. W sektach istniej dwie prawdy: dla tych na grze i tych na dole. Ci na dole nie wiedz do koca, jakie s plany i zamierzenia przywdcw, nie znaj celu i losu pienidzy, ktrymi posuguje si organizacja, np. pienidzy wpacanych lub zdobywanych przez nich na potrzeby sekty. Zasadnicze cechy sekt mona sprowadzi do jednej: a mianowicie do budowania ostrej izolacji sekty wobec wiata. Podaje si rwnie nastpujce cechy charakterystyczne dla sekt: izolacja od rodowiska zewntrznego; niezaleno i nonkonformizm; odrbno wiatopogldowa, ideologiczna, spoeczna i aksjologiczna (wasna hierarchia wartoci, wasny system norm moralnych i spoecznych); autorytarne (charyzmatyczne) przywdztwo;
2. Definicja sekty dobrowolne uczestnictwo z wyboru; autorytaryzm i fanatyzm czonkw; silne, wewntrzorganizacyjne zespolenie; w trakcie rozwoju moe przeksztaci si w ustabilizowan sekt, denominacj lub koci. Alain Vivien Przewodniczcy Midzyresortowej Komisji do Walki z Sektami przy Premierze Francji uwaa, e sekt religijn jest grupa o charakterze totalitarnym, ktra dziaalnoci a nie ideologi moe wystpowa przeciwko prawom czowieka i swobodom obywatelskim. Nie ma tu znaczenia, czy sekta gosi ateizm, czy jak doktryn religijn, liczy si tylko jej praktyczne postpowanie.
Zachcamy do przeczytania: Zwoliski A., Anatomia sekty, Radom 2004; Zwoliski A., Drogami sekt, Radom 2005; Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, red. S. Pyszka, Krakw 1997.
3. Sekta a inne typy organizacji religijnych
49. Jak si ma sekta do Kocioa (paszczyzna socjologiczna)? W zakresie paszczyzny socjologicznej w odrnieniu od paszczyzny teologicznej (zob. te pytanie: 50. Jak odrni koci od sekty (paszczyzna teologiczna)?) problem dotyczy rozrnienia pomidzy socjologicznymi typami grup religijnych. Wielu autorw zestawia cechy sekty i kocioa, w ten sposb charakteryzujc porwnawczo oba zjawiska. 1. Koci jest duy, sekta jest niewielka. 2. W Kociele czowiek si rodzi, do sekty si wstpuje. 3. Koci staa, zawodowa, hierarchia, sekta charyzmatyczni przywdcy. 4. Koci posiada praktyk sakramentaln zwizan z grzesznoci czonkw, sekta gosi wito swych czonkw, indywidualny kontakt z sacrum. 5. Koci uznaje autonomi wiata, sekta modeluje wiat wedug swych przekona. 6. Sekta jako przeciwna wiatu forma kontestacji spoecznego adu i element anarchizujcy. Koci nie odrzuca wiata, nie nawouje np. do odmowy suby wojskowej, wic jest akceptowany przez wiat. 7. Sekty posiadaj silne wizi wewntrzgrupowe, czonkowie znaj si bliej, Koci posiada podzia na wiksze pa-
rafie, w ktrych wierni trudniej przeamuj anonimowo. 8. Sekta uwaa swoj religijn prawd za wyczn jedynozbawczo. Koci nie jest tak radykalny. 9. Koci to czciowy kompromis ze wiatem, sekta odrzuca wiat. Przykady rozrnienia midzy Kocioem a sekt za pomoc tabeli: CECHY uniwersalno czonkowie KOCI podana potencjalnie wszyscy ludzie hierarchiczna charyzma urzdu akceptujcy gotowo do kompromisw luna biurokratyczna SEKTA niepodana tylko religijnie kwalifikowani wadza szczeglnie kwalifikowanych odrzucajcy, negujcy lub zwalczajcy rygorystyczna charyzmatyczna
wadza
stosunek do wiata
dyscyplina kocielna organizacja
43
Zachcamy do przeczytania: Troeltsch E., Koci a sekta, [w:] Socjologia religii. Wybr tekstw, red. F. Adamski, Krakw 1983; Makselon J., Psychologia dla teologw, Krakw 1995; Kehrer G., Wprowadzenie do socjologii religii, Krakw 1996.
3. Sekta a inne typy organizacji religijnych 8. prozelityzmu: nauczaj lub praktykuj niewaciwy prozelityzm. 9. dialogu: fanatyczne przekonanie o wycznym posiadaniu absolutnej prawdy. 10. spoeczne: negacja, brak dziaalnoci dla spoeczestwa (sekta to pasoyt spoeczny). 11. historyczne: uwaaj, i chrzecijastwo bdzio od czasu mierci Apostow do momentu powstania sekty. 12. stosunku do siebie: elitarno i ekskluzywizm zbawienia zbawienie tylko u nas. 13. stosunku do wiata: wierz, e poza sekt jest tylko zo i szatan izolacjonizm.
Zachcamy do przeczytania: Ferdek B., Sekty i nowe ruchy religijne, Wrocaw 1998; Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie, Raport Watykaski 1986.
50. Jak odrni Koci od sekty (paszczyzna teologiczna)? W zakresie paszczyzny teologicznej pomijajc paszczyzn socjologiczn (zob. te pytanie 49. Jak si ma sekta do Kocioa [paszczyzna socjologiczna]?) problem dotyczy rozrnienia pomidzy grupami religijnymi. Chodzi o ustalenie, czy grupy te posiadaj eklezjalny, czyli kocielny, charakter. Watykaski Raport z 1986 r. wskazuje, e kryteriw rozrniania pomidzy sektami odchrzecijaskimi a Kocioami naley poszukiwa w rdach nauczania tyche grup. Odwoujc si zatem do nich moemy wyrni kryteria: 1. eklezjologiczne: sekty uwaaj, e Koci jest tworem szatana wrogi stosunek do Kocioa katolickiego (agresja antykatolicka). 2. sakramentologiczne: sekty neguj: a) chrzest, b) wicenia (sukcesja apostolska). 3. biblijne: sekty faszuj Bibli za pomoc kilku rodkw: a) dodawania ksig, b) wyczania jakich ksig, c) zmieniania treci, d) dokonywania bdnego przekadu, e) dokonywania bdnych skrajnych interpretacji. 4. soteriologiczne: sekty nauczaj, e zbawienie nie pochodzi z aski. 5. trynitarne: brak wiary w Trjc w. 6. osoby Jezusa Chrystusa: nauczaj, e Jezus Chrystus nie jest zbawicielem ani Bogiem i nie stanowi centrum wiary brak koncentracji na Jego osobie. 7. ekumeniczne: negatywny stosunek do ekumenizmu.
51. Jak si ma sekta do kultu? Okrelenie kult wywodzi si od aciskiego cultus oddawanie czci bstwu i czynnoci o charakterze rytualnym. Termin ten obecnie uywany jest w kilku znaczeniach: (1) jako cze religijna oddawana bstwom i witym lub (2) jako zesp obrzdw danej religii czy wreszcie (3) jako synonim religii. To sowo, popularnie stosowane w wiecie anglosaskim do okrelenia pewnych ekstremalnych grup religijnych, posiada znaczenie przyblione do sowa sekta (np. kulty lecznicze). W krajach anglosaskich, kult posiada bardziej negatywne, silniej naadowane emocjonalnie znaczenie ni sekta i znaczy tyle co destruktywna sekta. Natomiast w krajach katolickich jest odwrotnie. Na gruncie jzyka polskiego dochodzi wrcz do utosamiania tych dwu poj, a samo sowo kult jest stosowane o wiele rzadziej w stosunku do okrelenia sekta.
II. Co to jest sekta? Proponujemy nastpujc definicj kultu w zakresie teologii: to grupa ludzi opierajca swoje wierzenia na wiatopogldzie wyizolowanej grupy przywdcw, ktra zawsze zaprzecza centralnym doktrynom chrzecijastwa nauczanym w Biblii. Mona poda nastpujce cechy kultu: (1) bardziej luno zorganizowany od sekt, (2) osoby nalece do kultw odmawiaj uznania tego, co stanowi warto dla wiata zewntrznego, (3) koncentruj si na dowiadczeniu indywidualnym, zbliajc podobnie mylcych indywidualistw wok sprawy, (4) ludzie nie przyczaj si do kultu, a raczej podaj za teoriami i koncepcjami oraz sposobami zachowania, (5) czonkowie mog utrzymywa kontakt z innymi grupami religijnymi i wiatem zewntrznym, (6) organizuj si wok przywdcw podobnie jak sekty. R. Janik uwaa, e przykady kultw mona odnale w Medytacji Transcendentalnej, spirytyzmie i astrologii.
Zachcamy do przeczytania: McDowell J., Stewart D., Oszukani. W co wierz kulty i jak przycigaj wyznawcw? Lublin 1994; Gajewski M., Spr o sekt, Sekty i Fakty 2001, nr 10, s. 15; Doktr T., Ruchy kultowe. Psychologiczna charakterystyka uczestnikw, Krakw 1991; Janik R., Sekty i zwizki religijne. Zarys, Lublin 2002, s. 10.
44 kazw i kar oraz technik psychologicznych doprowadza si do cakowitej zalenoci adeptw od grupy przy niszczeniu ich zwizkw rodzinnych i spoecznych. Podstaw wyrnienia grupy jako organizacji destruktywnej nie moe by doktryna tych grupy, lecz sposb jej funkcjonowania. Konieczne jest przejcie do definicji funkcjonalnej, opartej na rozpoznawaniu destruktywnego oddziaywania takiej grupy zarwno wobec adeptw, jak i osb postronnych. Grupy te naruszaj podstawowe prawa do wolnego wyboru, manipulujc adeptami w sposb nieetyczny, dlatego te zastosowanie definicji funkcjonalnej pozwala skupi si na ochronie praw jednostki z pominiciem sporw o doktryn religijn. Amerykanin S. Hassan uznaje za sekt destrukcyjn organizacj, ktra dla osignicia wasnych celw posuguje si oszustwem, bez wzgldu na to, czy jest oficjalnie uznawana za religijn lub wieck. Charakterystyczne cechy kadej destrukcyjnej sekty to: 1. Doktryna jest rzeczywistoci. 2. Postrzeganie wiata w kategoriach czarno-biaych, dobro przeciw zu. 3. Elitarna mentalno. 4. Wola jednostki podporzdkowana woli grupy. 5. Cakowite podporzdkowanie i naladowanie przywdcy. 6. Szczcie osiga si, speniajc naleycie obowizki. 7. Strach i poczucie winy jako narzdzia manipulacji. 8. Stany euforii i depresji. 9. Zmiana poczucia czasu. 10. Opuszczenie sekty nie wchodzi w gr.
Zachcamy do przeczytania: Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, d 1999; Prokop J., Uwaga rodzice! sekty, Warszawa 1994, s. 17; Ritchie J., Tajemniczy wiat sekt i kultw, Warszawa 1994.
52. Jak si ma sekta do sekty destrukcyjnej? Obok pojcia sekty funkcjonuje rwnie pojcie sekty destrukcyjnej. Destrukcja w dosownym przekadzie z ac. (destructio) oznacza: zniszczenie, naruszenie caoci, zrujnowanie. Sekt destrukcyjn jest ruch totalitarny, najczciej podszywajcy si pod grup religijn, kulturaln lub terapeutyczn, ktra to grupa wymaga od swoich czonkw cakowitego posuszestwa, oddania si idei, darmowej pracy dla grupy i przywdcy. Dziki zastosowaniu rozbudowanego systemu kontroli, za-
45 53. Jak si ma sekta do denominacji? Istnieje obok pojcia sekta take pojcie denominacji, ktre odmienne znaczenie posiada w USA i Europie. Mona zaoy, e denominacja to pewien etap poredni, przejciowy (forma porednia) pomidzy sekt a kocioem. W Europie za denominacj okrela si po prostu sekty jako grupy wyznaniowe, ktre oderway si od jakiego Kocioa. Denominacja jest wyszym stopniem rozwoju sekty i czym porednim pomidzy sekt a Kocioem. Jest etapem porednim ewoluujcej sekty w Koci: sekta denominacja koci. Denominacja to sekta, ktra przesza proces ewolucji w kierunku bardziej zinstytucjonalizowanej grupy. Denominacja to: (1) dosy dua grupa, (2) posiadajca ju ustabilizowan struktur, (3) jest daleko bardziej akceptowana przez spoeczestwo ni sekta, (4) odznacza si wiksz tolerancj wobec innych wsplnot: Kociow, sekt i denominacji, (5) posiada czonkw poprzez fakt urodzenia w rodzinie nalecej do niej, (6) posiada wadz, ktrej autorytet opiera si na wewntrznym autorytecie hierarchii lub lokalnej kongregacji i demokratycznych wyborach, (7) wymaga dyscypliny o charakterze konwencjonalnym i formalnym, (8) posiada zawodowych duchownych, ktrzy wyraaj postaw umiarkowanej gorliwoci ewangelicznej i s bardziej skoncentrowani na materialnym statusie swoich kongregacji ni na zaspakajaniu potrzeb duchowych wiernych, (9) yje w zgodzie politycznej, spoecznej i moralnej ze wiatem zewntrznym. Denominacja to sekta, ktra ostyga (cooled down) i staa si ciaem zinstytucjonalizowanym, zatracajc jednoczenie cechy grupy kontestujcej. Sekty, ktre odpowiednio dugo istniej, staj si denominacjami.
Zachcamy do przeczytania: Janik R., Sekty i zwizki religijne. Zarys, Lublin 2002;
3. Sekta a inne typy organizacji religijnych

Rode M., Maa encyklopedia teologiczna, Warszawa 1988, t. 1; Libiszowska-tkowska M., Nowe ruchy religijne w zwierciadle socjologii, Lublin 2001.
54. Jak si ma sekta do grupy psychomanipulacyjnej? Szerszym od sekty okreleniem jest grupa psychomanipulacyjna. Mona tak nazwa tak grup, ktra poprzez stosowanie rnorodnych technik psychologicznych i socjologicznych, wykorzystanie psychiczne i materialne oraz poprzez system cisej kontroli powoduje uzalenienie osoby od teje grupy lub jej przywdcy przy jednoczesnym odrywaniu od dotychczasowych zwizkw rodzinnych i spoecznych. Istotnym elementem tego uzalenienia jest rozbieno midzy celem jawnie goszonym a celem ukrytym, realizowanym przez grup kosztem adepta i jego rodziny. Raport polskiego Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji z 2000 r. posuguje si rwnie definicj grupy psychomanipulacyjnej. To grupa, (1) ktra stosuje rnorakie techniki psychologiczne, fizyczne i socjologiczne, wykorzystanie fizyczne, psychiczne i materialne oraz (2) poprzez system cisej kontroli powoduje uzalenienie osoby od teje grupy lub jej przywdcy, (3) przy jednoczesnym zniechcaniu lub odrywaniu od dotychczasowych zwizkw rodzinnych i spoecznych. Posiada te co bardzo istotne (4) rozbieno midzy celami jawnie goszonymi a celami ukrytymi, realizowanymi przez grup kosztem adepta i jego rodziny, wic wbrew zagwarantowanej kademu wolnoci osobistej.
Zachcamy do przeczytania: Rowiski G., W niewoli sekt. Podrcznik dla dowdcw, Warszawa 2001; Raport o niektrych zjawiskach zwizanych z dziaalnoci sekt w Polsce, Midzyresortowy Zesp do Spraw Nowych Ruchw Religijnych, red. K. Wiktor, G. Mikrut, Warszawa 2000.
II. Co to jest sekta? 55. Jak si ma sekta do grupy parareligijnej/ruchu parareligijnego? S to ruchy zorientowane na wartoci doczesne, takie jak rozwj osobowoci czy zdrowie, mimo e dla ich realizacji korzystaj swobodnie z tradycyjnego repertuaru koncepcji i metod wypracowanych w ramach orientalnych tradycji religijnych. Posiadaj znacznie luniejsz struktur organizacyjn i nie wymagaj przy tym jakiejkolwiek wycznoci, tak e zazwyczaj ich uczestnicy s jednoczenie czonkami wielu innych ruchw skadajcych si na rodowisko kultowe. Wydaje si, e owe ruchy religijne bardziej wiernie mona by okreli jako ruchy paraterapeutyczne, a niekiedy wrcz jako nowe ruchy magiczne. Inne nazwy to: psychogrupy czy psychokulty, bazujce na treningach psychologicznych lub psychoterapiach. Bywaj te ruchy uzdrowicielskie, odrzucajce radykalnie medycyn akademick. Mog istnie take ruchy gurystyczne, kierowane apodyktycznie przez pewnych owieconych, bd te wsplnoty wiatopogldowe, bardziej demokratyczne. Wszystkie powysze okrelenia mog by waciwe, zaley to bowiem od przyjtej klasyfikacji. Jednak okrelenie to nie jest wystarczajce, gdy wyklucza grupy o charakterze cile religijnym.
Zachcamy do przeczytania: Janik R., Sekty i zwizki religijne. Zarys, Lublin 2002; Rode M., Maa encyklopedia teologiczna, Warszawa 1988, t. 1; Libiszowska-tkowska M., Nowe ruchy religijne w zwierciadle socjologii, Lublin 2001.
46 Jednake postrzeganie zjawiska subkultur wycznie w negatywnym odniesieniu godzi w szereg ciekawych zjawisk subkulturowych, ktre s pozytywne i nie nios ze sob zagroe natury prawnej, moralnej czy estetycznej. Obok: (1) subkultur negatywnych (dewiacyjnych) wystpuj jednak (2) subkultury kreatywne. Podkultura czy subkultura modzieowa to prezentowanie okrelonego sposobu zachowa oraz egzemplifikowanie wyznawanych wartoci, ktre kanalizuj niezadowolenie modych, pozwalajc na ich ujawnienie w sposb nieakceptowalny jednoznacznie przez spoeczestwo. W wyniku tego powstaj wrd modziey postawy krytyczne, a czasami dewiacyjne. Cechy subkultury to: (1) konkretna grupa spoeczna, konkretne rodowisko, bdce tylko czci ogu spoeczestwa i stanowice cz kultury narodowej, (2) grupa ta tworzy swoj odrbno na gruncie: wsplnych zainteresowa i de, wyksztaconych tradycji, narzuconych czy ustanowionych norm, wizi regionalnej, religijnej, klasowej lub etnicznej, (3) negowanie utrwalonych i powszechnie akceptowalnych wzorw kultury, preferowanie wzorw odmiennych, tworzenie odpowiadajcych tylko im norm i akceptowanych wartoci, swoisty styl ycia, sposoby zachowania si i wyraania ekspresji.
Zachcamy do przeczytania: Rowiski G., Socjologiczno-psychologiczna analiza grup wyznaniowych w Polsce. Podkultury i nowe ruchy religijne w Polsce, Warszawa 2004; Sotysiak T., Modzie o podkulturach, Bydgoszcz 1993; Muller T., Modzieowe podkultury, Warszawa 1987.
56. Jak si ma sekta do subkultury? Subkultura nie jest tak bardzo destrukcyjnym rodowiskiem jak sekta. Okrelenie podkultura czy subkultura posiada jednak zazwyczaj charakter negatywny, co wywodzi si od rzeczywistych dewiacji obserwowanych na onie wielu podkultur, szczeglnie modzieowych.
57. Jakie s powody powstawania subkultur? Powody powstawania subkultur to: (1) rozlunienie wizw rodzinnych, (2) redukcja
47 kontaktw rodzinnych, zwizana z trudnociami w komunikowaniu si dzieci i rodzicw, (3) pogbiajca si izolacja modych od starszego pokolenia, (4) wady systemu owiatowo-wychowawczego, (5) niespenienie przez szko jej funkcji wychowawczych, (6) brak perspektyw na prac dla modych ludzi, (7) upadek tradycyjnych wartoci kulturalnych, spoecznych i moralnych, (8) kryzys ekonomiczny w rodzinach i wynikajce std trudnoci. Istnieje kilka generacji tworzenia si subkultur modzieowych: w poowie lat 50. XX w. generacja bitowa skupiona wok zdolnych liderw A. Ginsberga i A. Wattsa. w poowie lat 60. XX w., ruch hippisowski. By to pocztkowo pnocnoamerykaski ruch modziey mieszczaskiej, ktra przeciwstawiaa si wszystkiemu, co odbieraa jako spoeczne narzucanie rl, zniewolenie wadz i posiadaniem, pogo za sukcesami, czyli to wszystko, co okrelano jako amerykaski styl ycia. pod koniec lat 60. XX w. powstaway nowe formy modzieowego protestu nowa alternatywa. W Kalifornii powsta Ruch Jezusowy (Jesus-People) zwany Dziemi Boymi z Ruchu Jezusowego. Oferowa on zawiedzionym, sfrustrowanym, wyniszczonym duchowo i cielenie dzieciom kwiatom alternatyw: zamiast narkotykw, ponowne narodzenie, uwolnienie si od wszelkiego rodzaju uzalenie. Dla nich Jezus sta si najwiksz przygod, sta si gwiazd (Jesus Superstar). na pocztku lat 70. XX w. rozpocza si ekspansja tzw. religii modzieowych. Ich oferta bya bardzo szeroka, lecz w centrum ich zainteresowania znalaza si medytacja, samorealizacja, samowyzwolenie i poszukiwanie szczcia oraz denie do religijnego samodo-
3. Sekta a inne typy organizacji religijnych wiadczenia si, wyzwolenia i odkrywania sacrum w czowieku.
Zachcamy do przeczytania: Jdrzejewski M., Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, Warszawa 1999; Sotysiak T., Modzie o podkulturach, Bydgoszcz 1993; Muller T., Modzieowe podkultury, Warszawa 1987.
58. Jak dzielimy subkultury? Subkultury mona podzieli na: 1. alternatywne, a wrd nich wyrniamy subkultury: religijno-terapeutyczne stawiaj sobie za cel doskonalenie osobowoci czonkw i podnoszenie na wyszy poziom ich stanw wiadomoci i wiedzy (odpowiada to w pewnej mierze pojciu sekty czy nrr), ekologiczno-pacyfistyczne ich celem jest dziaalno na rzecz rodowiska i zdrowia ludzkiego, poczona z zamiarem stworzenia nowej jakoci przey i dowiadcze, 2. buntu i ucieczki: buntu spoeczno-obyczajowego (przygody i ryzyka) wyznaj szacunek dla indywidualnoci i denie do okrelonego stylu ycia (punki, popersi, hippisi, emo), a ich celem jest przemiana majca dokona si w wymiarze kulturowym, spoecznym i publicznym, izolacji od spoeczestwa odwouj si do kultu siy i podlegoci (gitowcy, rockersi, szalikowcy, skinhedzi), cz si na bazie dowiadczenia resocjalizacyjnego (zakady poprawcze, karne), charakteryzuje je swoisty argon, specjalne formy komunikacji (tzw. drugie ycie). W warunkach wolnoci mona je okreli jako subkultury przygody i ryzyka. 3. kreacyjne tu modzie wybiera twrcz drog rozwoju (underground, muzyka rockowa, paradziennikarstwo):
II. Co to jest sekta? autokreacji artystycznej funkcjonuj w trzecim obiegu kulturowym, co traktuje si jako form samodoskonalenia si i samorealizacji, w oparciu o zasad niezalenoci od profesjonalistw, uznanych twrcw, czyli elity kulturotwrczej, kultury dziania si, bycia w drodze, na szlaku chodzi o imprezy, festiwale modzieowe, dziaalnoci happeningowej grupy takie wyraaj potrzeb samookrelenia si wobec rzeczywistoci poprzez akcj, pikiety, manifestacje, sprejowanie murw itp.
Zachcamy do przeczytania: Rowiski G., Socjologiczno-psychologiczna analiza grup wyznaniowych w Polsce. Podkultury i nowe ruchy religijne w Polsce, Warszawa 2004; Jdrzejewski M., Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, Warszawa 1999; Sotysiak T., Modzie o podkulturach, Bydgoszcz 1993; Muller T., Modzieowe podkultury, Warszawa 1987.
48 stwa i na skutek konfliktw midzypokoleniowych. Dochodzi do zrywania wizi pomidzy dziemi i rodzicami, a w to miejsce modzi ludzie poszukuj alternatywnych, nowych wzorcw. teorie zrnicowanych moliwoci przyczyn powstawania subkultur dopatruje si w istniejcym porzdku spoecznym, ktry uniemoliwia jednostce rozwizanie problemw przed ni stojcych. Jednostka omija te normy, odcina si od nich i je narusza, co prowadzi do powstawania subkultur. teorie buntu i negacji powstanie subkultur jest zwizane ze skomplikowanym zespoem czynnikw spoeczno-ekonomicznych, ktre okrelaj pozycj i sytuacj yciow. Te czynniki wywouj frustracj i tworz stany tzw. zablokowania inspiracji. teoria neutralizacji stwierdza ona, e w kadym spoeczestwie funkcjonuj dwa systemy wartoci: oficjalny, czyli konformistyczny i nieoficjalny, czyli podskrny. teoria struktur organizacyjnych gwna przyczyna powstawania subkultur to biurokratyczna organizacja zespow ludzkich, ktra wystpuje w instytucjach totalitarnych. teorie biopsychologiczne przyczyny powstawania subkultur widz w cechach psychicznych jednostki. teoria socjologiczna przyczyny powstawania subkultur dopatruje si w strukturze danego spoeczestwa oraz zwizanej z ni kulturze.
3.
4.
5.
59. Jakie s teorie tumaczce przyczyny powstania subkultur? Istnieje kilka grup teorii tumaczcych przyczyny powstania i funkcjonowania podkultur (tzw. teorie podkultur): 1. teorie transmisji kulturowej modzie, yjca w spoecznoci niezintegrowanej, ktra nie podlega skutecznej kontroli spoecznej, przejmuje wzory warstw niszych. Brak dostatecznej kontroli spoecznej nad modym pokoleniem powoduje, e modzie szuka wzorw do naladowania w warstwach niszych. 2. teorie konfliktu kultur przyczyny powstawania podkultur tkwi w konflikcie dwu kultur, do ktrych dochodzi na skutek dezorganizacji spoecze-
6.
7. 8.
Zachcamy do przeczytania: Jdrzejewski M., Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, Warszawa 1999; Muller T., Modzieowe podkultury, Warszawa 1987.
49 60. Jakie s w Polsce subkultury? Ocenia si, e do subkultur w Polsce przynaley ok. 1,5 miliona modziey. Wrd nich wymienia si: anarchistw, antyglobalistw, blokersw, chuliganw, dresiarzy, gitowcw, grypsiarzy, gotw, hakerw, hiphopowcw, hippisw, killerw, metalowcw, neofaszystw, poppersw, punkw, rapperw, rockersw, skaterw, skinheadw, sprejowcw (grafficiarze), streatboysw, szalikowcw, techno, wrotkarzy (rolkarze), vlepkarzy oraz emo. Oczywistym jest, e granice pomidzy sektami czy nrr czsto nie bd zbyt precyzyjne do uchwycenia. Co do wielu zjawisk mona
3. Sekta a inne typy organizacji religijnych dyskutowa, czy naley je zaliczy do sekt czy do subkultur, np. satanici. M. Jdrzejewski przeprowadzajc podzia subkultur, jedn z wydzielonych grup nazwa subkulturami religijno-terapeutycznymi, co odpowiada okreleniu sekta.
Zachcamy do przeczytania: Rowiski G., Socjologiczno-psychologiczna analiza grup wyznaniowych w Polsce. Podkultury i nowe ruchy religijne w Polsce, Warszawa 2004; Jdrzejewski M., Modzie a subkultury. Problematyka edukacyjna, Warszawa 1999; Sotysiak T., Modzie o podkulturach, Bydgoszcz 1993; Muller T., Modzieowe podkultury, Warszawa 1987.
4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw
61. Jakie istniej typy sekt? Sekty mona klasyfikowa wedug najrniejszych kryteriw. Klasyczny ju dzi podzia sekt wyglda nastpujco: 1. Sekty przebudzeniowe np. kwakrzy, zielonowitkowcy, 2. Sekty millenarystw np. wiadkowie Jehowy, Dzieci Boe, 3. Sekty uzdrawiajce np. antoinici, scjentyci, 4. Sekty synkretyczne np. kaodaizm, antropozofia, 5. Sekty gnostyczne np. teozofia, 6. Sekty orientalne (wschodnie) np. Hare Kryszna. Jan Pawe II w dokumencie Niebezpieczestwo prozelityzmu sekt religijnych z 1990 r. dokonuje prostego podziau sekt na: (1) chrzecijaskie, (2) inspirujce si religiami Wschodu, (3) bdce echem wspczesnych ideologii, przewanie rewolucyjnych (nr 1). Amerykanie J. McDowell i D. Stewart dziel sekty na cztery grupy. 1. kulty zachodnie, ktre zazwyczaj oderway si od chrzecijastwa. 2. kulty wschodnie, ktre wywodz si z jakiej formy filozofii Wschodu: hinduizmu, buddyzmu czy taoizmu. 3. kulty New Age, ktre cz mylenie Wschodu i Zachodu. Wydzielaj take grup poredni:
4. grupy religijne w fazie przejciowej, do ktrej zaliczaj, np. Oglnowiatowy Koci Boga i Adwentystw Dnia Sidmego.
Zachcamy do przeczytania: Vernette J., Sekty, Warszawa 1998; McDowell J., Stewart D., Oszukani. W co wierz kulty i jak przycigaj wyznawcw? Lublin 1994; Kamiski I., Dokumenty kocielne dotyczce sekt i nowych ruchw religijnych. Prezentacja i prba klasyfikacji, [w:] Sekty jako wyzwanie spoeczne i religijne, red. W. Nowak, S. Ropiak, Olsztyn 2005, s. 272-273; Kamiski I., Papieskie Ordzie na wiatowy Dzie Migracji: Niebezpieczestwo prozelityzmu sekt religijnych z 25.07.1990. Komentarz i tekst, [w:] Cichocki J., Hare Kriszna a chrzecijastwo, Pock-Toru 2008, s. 71-77.
62. Jakie istniej rodzaje sekt ze wzgldu na ich stosunek do religii? Kryterium stosunku sekt do religii pozwala wyodrbni nastpujce ich trzy grupy: (1) sekty religijne: a) ze wzgldu na przyczyn powstania: powstae na skutek rozamu, schizmy w ramach macierzystej religii czy wyznania; tworzone rwnolegle do istniejcych wyzna jako samoistne, autonomiczne nowe religie; b) ze wzgldu na rda inspiracji oraz przedmiot kultu:
51
odkrywcza interpretacja Biblii (Koci Zjednoczenia Moona, Uczniowie Ducha w.); wschodnie nawizujce do religii Dalekiego Wschodu (Ruch Hare Kryszna); islamskie sigajce do Koranu (Zachodni Zakon Sufi); neopogaskie nawizuj do religii prasowiaskiej (Zrzeszenie Rodzimej Wiary); ekologiczne gosz idee gbokiej ekologii (Wojownicy Tczy, Zielone Brygady); neodeistyczne nawizuj do XVII-wiecznego deizmu (Kwinaryci); wywodzce si z indywidualnych objawie (Moonizm); czciciele UFO (raelianie, antrovici); teozoficzne, okultystyczne i rokrzyowcw nawizuj do tradycji ezoterycznych, alchemii, magii i spirytyzmu (rokrzyowcy); satanistyczne funkcjonuj w sposb ptajny, ale posiadaj swe strony internetowe: ruchy ukrytego potencjau ludzkiego, uzdrawiania i ruchy paranaukowe zajmujce si parapsychologi, rebirthingiem, reiki czy medycyn niekonwencjonaln (Koci Scjentologiczny); grupy o charakterze mieszanym w doktrynie ich s obecne najrniejsze wtki religijne zaczerpnite z rnych religii, a brak jest dominujcego wtku. (2) sekty pozareligijne: psychoanalityczne lub pseudopsychoanalityczne chcce wyzwoli podwiadomo z jej saboci poprzez techniki parapsychologiczne
chrzecijaskie
bdce w opozycji do klasycznej psychologii; terapeutyczne proponuj rne terapie, treningi, ktre spowodowa maj uleczenie z chorb, porzucenie naogw, odmodzenie, poszerzenie pamici, rozwinicie zdolnoci medialnych, uzdrowienie psychiki; ekonomiczne wykorzystuj techniki manipulacji w celu osignicia maksymalnych korzyci majtkowych; edukacyjne prowadz wasn dziaalno w formie szk, uczelni, kursw, szkole, wprowadzajc wasne techniki i metody nauczania; polityczne prowadz dziaalno polityczn w celu uzyskania odpowiednich wpyww na pastwo; alternatywne proklamuj organizacj ycia radykalnie rn od spoeczestwa oraz istniejcych stosunkw midzyludzkich; uzdrowicielskie proponuj terapie odwoujce si do metod irracjonalnych lub dalekich od naukowych. (3) sekty synkretyczne cz w sobie cechy religijne i pozareligijne.
Zachcamy do przeczytania: Raport o niektrych zjawiskach zwizanych z dziaalnoci sekt w Polsce, Warszawa 2000.
63. Jakie istniej rodzaje sekt ze wzgldu na ich stosunek do wiata? Kryterium stosunku sekt do istniejcego wiata pozwolio wyodrbni nastpujce dwie ich grupy: (1) odrzucajce wiat: sekty, ktre d do zmiany wiata przez samodoskonalenie si, sekty, ktre s agresywne wobec wiata zewntrznego, sekty, ktre w ogle nie ceni wiata zewntrznego i chc si z niego usun.
II. Co to jest sekta? (2) afirmujce wiat.

52
sekty o charakterze edukacyjnym (tera sekty prowadzce dziaalno handlow

sekt. Podzia ten wie si z tym, i grupy stosujce techniki kontroli umysu odwouj si do wielu zrnicowanych ludzkich potrzeb psychicznych (religijnych, politycznych, terapeutyczno-edukacyjnych czy ekonomicznych). Oczywicie adna z tych grup nie spenia swych obietnic, lecz usidla swych czonkw i pozbawia ich poczucia wasnej wartoci. Jest to take podzia sekt ze wzgldu na cele wyznaczane przez ich kierownictwo. Na caym wiecie yj ludzie peni napicia, przemczeni i rozczarowani dziaalnoci instytucji politycznych, spoecznych i religijnych, natomiast potrzebujcy nadziei. Przywdcy sekt peni charyzmy i dostojestwa, skwapliwie wykorzystuj to wszystko, rekrutujc nowych czonkw, ktrzy poddani odpowiedniej indoktrynacji, popadaj w mentalne niewolnictwo.
Zachcamy do przeczytania: Hassan S., Jak uwolni si od manipulacji psychicznej w sektach? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001.
peutycznym),
64. Jakie mamy rodzaje sekt ze wzgldu na ich stosunek do wartoci spoecznych? Kryterium stosunku sekt do wartoci uznawanych w spoeczestwie pozwolio wyodrbni nastpujce cztery ich grupy: a) konwertystyczne przekonane o moliwoci nawrcenia wiata przez dziaalno moralizatorsk i wychowawcz. b) adwentystyczne gosz bliski koniec wiata, s w opozycji wobec tradycyjnych religii, zasad ustrojowych i pastwa. c) pietystyczne izoluj si od wiata zewntrznego, skoncentowane na wsplnych, wewntrznych przeyciach mistycznych. d) gnostyczne ceni wiedz i wartoci intelektualne, nie izoluj si od spoeczestwa.
mwi on take o pozostaych rodzajach
(ekonomiczn),
65. Jakie s rodzaje sekt (wedug S. Hassana)? Zwykle sowo sekta kojarzy si od razu z jakim skrajnym czy marginalnym ugrupowaniem o charakterze religijnym, jednak autor ten destrukcyjn sekt rozumie szerzej. W rzeczywistoci bowiem wiele tych grup ma cakowicie wiecki charakter. Rodzaj goszonej nauki (doktryny) nie musi by wcale natury religijnej, a organizacje, ktre wykorzystuj rne techniki kontroli umysu, odnajdujemy we wszystkich dziedzinach ycia spoecznego, dlatego S. Hassan proponuje podzia sekt na 4 rodzaje: sekty o charakterze religijnym (lub promujce rozwj duchowy), sekty polityczne,
66. Jaka jest charakterystyka sekt religijnych lub promujcych rozwj duchowy? Na nich gwnie wszyscy si koncentruj s najliczniejsze i najbardziej znane. Podstaw ich dziaalnoci jest okrelona doktryna religijna. Nastawione s albo na doktryn, albo na praktyki duchowe. Niektre odwouj si do Biblii, inne do wschodnich systemw religijnych, jeszcze inne czerpi z okultyzmu. Przycigaj one przyszych czonkw, oferujc zbawienie, rozwj duchowy a take pogbienie znajomoci Biblii, nauk modlitwy lub medytacji. S i takie, ktrych doktryna jest wycznym dzieem przywdcw. Wikszo twierdzi,
53
4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw wspominany w rodkach masowego przekazu jako ugrupowania skrajne, terrorystyczne, czy ekstremistyczne. Oszukacze metody rekrutacji czonkw i stosowane techniki kontroli umysu, pozwalaj odrni te sekty od przecitnych fanatycznych ugrupowa. Znaczn rol w ich funkcjonowaniu stanowi obozy szkoleniowo-indoktrynacyjne, a take wykorzystywanie rodkw militarnych do prb osignicia celw politycznych czy akty przemocy wobec przypadkowych ludzi. Sekty te mona po prostu utosami z dyktaturami, brutalnymi reimami, ktre przeciwnikw i krytykw likwiduj lub zamykaj w wizieniach jeli zdobd wadz w jakim pastwie. Nie ma tam wolnoci prasy, prawa swobodnego zrzeszania si, wolnych wyborw czy mechanizmw kontroli spoecznej, ktre byyby zdolne przeciwdziaa naduyciom wadzy. Pastwa komunistyczne czy faszystowskie mona uzna za takie wanie sekty. Grupy terrorystyczne take mona zaliczy do tego typu sekt. Dla osignicia swych celw zabijaj niewinnych ludzi, czasami doprowadzajc do powicenia w tym celu ycia swoich czonkw, co jest rezultatem stosowanej w tych grupach kontroli wiadomoci.
e ich dziaalno ma czysto duchowy wymiar. By przekona si, ile w tym prawdy, wystarczy zwrci uwag na to, jak wielki nacisk kadzie si na materialny aspekt rzeczywistoci luksusowe warunki ycia przywdcw, nieruchomoci warte miliony dolarw, powizania ze wiatem biznesu. Rzeczywisto jest taka, e grupy te izoluj swoich wyznawcw od dotychczasowego rodowiska, pozbawiaj ich zdolnoci do krytycznego mylenia i podejmowania samodzielnych decyzji, ingerujc w ich ycie prywatne, rodzinne i zawodowe. (1) Przywdcy grup inspirujcych si Bibli, twierdz, e s mesjaszami, prorokami, apostoami, podkrelaj, e potrafi poprawnie interpretowa teksty biblijne, poniewa znaj ich prawdziwe przesanie (grupy te zazwyczaj czerpi z judaizmu, chrzecijastwa lub islamu). (2) Liderzy sekt, bazujcych na gruncie religii wschodu (hinduizm, buddyzm, dinizm, sikhizm) podaj si za owieconych, awatarw, guru, wielkich mistrzw lub kolejne wcielenie owieconych mistrzw z przeszoci. (3) Sekty pogaskie lub neopogaskie szczyc si tym, e ich liderzy posiadaj zdolnoci okultystyczne, podaj si za czarownikw, czarownice. (4) Doktryna wielu sekt jest jednak przejawem twrczej dziaalnoci ich zaoycieli.
67. Jaka jest charakterystyka sekt politycznych? Podstaw ich dziaalnoci jest okrelona, najczciej nazywana przez innych skrajn, czy ekstremistyczn doktryna polityczna lub religijno-polityczna, ktra posiada znaczc rol w systemie ich ideologii. Stosuj oszukacze metody rekrutacji czonkw i techniki kontroli umysu, a ich czonkowie gotowi s odda ycie za spraw. Ten rodzaj sekt jest zwykle
68. Jaka jest charakterystyka sekt edukacyjnych, czyli terapeutycznych? Grupy te gosz, i wspieraj rozwj potencjau czowieka. Werbuj nowych czonkw, obiecujc im wszechstronny rozwj (np. popraw koncentracji uwagi, pamici, podwyszenie ilorazu inteligencji, umiejtno wpywania na odlego na stan fizyczny i psychik innych ludzi, samorealizacj dziki stosowaniu np. magii, mantry, specyficznego oddychania). Prowadz seminaria, warsztaty czy kursy, ktrych uczestnicy w zamian za pienidze (czasami za
II. Co to jest sekta? darmo) dostpuj dowiadczenia: doskonalenia umysu, rozbudzania wiadomoci, iluminacji, wgldu, otwarcia itd. Oferuj wic uczestnikom swoich zaj owiecenie za pomoc np. grupowych treningw rozbudzania wiadomoci. Zazwyczaj uczestnicy tych kursw pac due pienidze w zamian za uzyskanie owiecenia lub dowiadczenie wgldu, ktre na og ma miejsce w sali konferencyjnej luksusowego hotelu. Za spraw podstawowych technik kontroli umysu, jakimi posuguj si prowadzcy warsztaty, ich uczestnicy dowiadczaj poczucia peni i jednoci z Wszechwiatem. Wielu poprzestaje na tym, lecz niektrzy absolwenci namawiani s do zapisania si na kurs dla zaawansowanych. Ci, ktrzy go ukocz, staj si czonkami sekty, ktr nie tak atwo bdzie im opuci. Faktycznie grupy te rozwijaj niedojrzae, magiczne sposoby mylenia i postpowania a czasem doprowadzaj one swoich zwolennikw wrcz do utraty rwnowagi psychicznej i wyczaj ich z normalnej aktywnoci w najbliszym rodowisku oraz spoeczestwie. Najczciej te sekty prowadzone s przez terapeutw wykorzystujcych w nieetyczny sposb swoje umiejtnoci, bd nieprofesjonalistw, hochsztaplerw. Osoby takie w rzeczywistoci nie realizuj terapii, ale wasne cele finansowe lub zwizane z potrzeb wadzy. Nieetycznie postpujcy terapeuta, ktry uzalenia od siebie pacjentw, zamiast pomaga im w osigniciu niezalenoci i prowadzeniu normalnego trybu ycia, moe sta si przywdc sekty. Terapeuta nieprzestrzegajcy zasad etyki wykorzystuje swych pacjentw, np. izolujc ich od rodziny i przyjaci, nakaniajc, by przekazali mu konta bankowe, zdarzaj si te przypadki seksualnego wykorzystywania. Nawet majcy najlepsze intencje psychoterapeuta moe narzuci pacjentowi swj system wartoci, przekraczajc granice etyki zawodowej. Uczestnicy takich grup czsto uzaleniaj si od grupy i prowadzcych, przyjmuj ich
54 prywatne pogldy i zrywaj kontakty z dotychczasowym rodowiskiem. Wielu z nich paci due sumy za odbyte sesje. Uczestnicy tych grup kocz czsto zaamaniem nerwowym, rozpadem maestwa, porak zawodow czy katastrof finansow lub nawet czasami samobjstwem. Liderzy, ktrzy prowadz takie grupy, czsto nie posiadaj dostatecznych czy te jakichkolwiek kwalifikacji, nie mwic ju o wtpliwych predyspozycjach psychicznych. (IK, AK)
69. Jaka jest charakterystyka sekt handlowych, czyli ekonomicznych (komercyjnych)? Odwouj si one do ludzkiej chciwoci i dzy posiadania oraz zrobienia byskotliwej kariery. eruj na marzeniach ludzi o bogactwie i wadzy, by zapa ich w puapk wasnych pragnie i podstpnie zmusi swych czonkw do nieludzkiej, cikiej pracy, nieprzynoszcej adnych zyskw lub tylko niewielkie, rozbudzajc nadzieje na przysze potencjalne zyski. Sukces handlowy czonka zaley od iloci zwerbowanych nowych czonkw. Czonkom sekty wpaja si ide zdobywania pienidzy, ktra cakowicie ich ogarnia, stajc si treci ich ycia, religi, pasj oraz ideologi. Grupy te twierdz, i utwierdzaj ludzi w poczuciu wasnej wartoci, tymczasem prowadz do psychicznej destrukcji swych czonkw. Mwi o olbrzymim sukcesie finansowym, zapewniaj, e wraz z nim dystrybutorzy firmy osign sukces w yciu rodzinnym oraz towarzyskim. W rzeczywistoci dystrybutorzy nie s w stanie zdoby choby czci z obiecanego zysku, jeli nie uczyni z sukcesu finansowego swojego gwnego celu ycia, powicajc dla niego wasn tosamo i godno oraz ycie osobiste.
55

Niektre grupy mog (lecz nie musz) mie charakter piramidalny (wielopoziomowe organizacje handlowe), gdzie pienidze s gromadzone za zapisanie si do tego systemu, a zarabianie polega na podstpnym werbowaniu innych, ktrzy werbuj nastpnych, zapewniajc sobie tym samym procentowy udzia w dochodach nowicjuszy. S to prowadzce dziaalno rynkow organizacje o charakterze wielopoziomowym, piramidalnym (multi-level-marketing) okrelanym te jako sieciowe (network-marketing). Liderzy tych grup, czyli osoby stojce wysoko w hierarchicznej organizacji, zmuszaj wrcz pozostaych czonkw do kupowania materiaw motywacyjnych (kaset, CD itd.), ktrych suchanie lub ogldanie ma zwikszy ich motywacj do dziaania. Obowizkowe s take specjalne motywacyjne zebrania, ktre maj suy temu, by pracownicy byli bardziej operatywni, wydajni i skuteczni. Te dziaania i materiay motywacyjne pochaniaj duo rodkw finansowych pracownikw. Inne grupy mog mie charakter tradycyjnych przedsibiorstw o rozbudowanym systemie motywacyjnym pracownikw. Niektre z nich zmuszaj i rekrutuj swych czonkw do pracy w charakterze: akwizytorw, dystrybutorw, domokrcw. Cechami charakterystycznymi sekt handlowych mog by: uzalenienie dochodw w wikszym stopniu od iloci osb zwerbowanych do firmy ni od sprzeday produktw; duy nacisk na zmian sposobu mylenia wedug propagowanej w grupie ideologii sukcesu; ingerencja w ycie osobiste i rodzinne pracownikw. Kierownictwo sekty faktycznie realizuje cele gospodarcze kosztem pracownikw, ktrzy nie osigajc obiecanych zyskw, zostaj staymi klientami firmy. Mog popada oni w dugi lub wika si w konflikty rodzinne lub przyjacielskie. Przywdcy staraj si w nich podsyca strach i poczucie winy. Czsto staj si oni wrcz niewolnikami firmy.
70. Jaka jest charakterystyka pozostaych sekt wedug S. Hassana? Wikszo grup mona zaliczy do czterech pierwszych typw (religijne, polityczne, handlowe, terapeutyczne), jednak s take inne i to niezliczone ich rodzaje, np. komputerowe, bazujce na fantastyce naukowej, filozofii New Age, oparte na ideologii UFO. Istniej take rodziny funkcjonujce niczym nieformalne sekty, gdzie yj maltretowane ony, ubezwasnowolnione przez despotycznych mw niczym wyznawczynie destrukcyjnych sekt. Wielu mw pozbawionych jest swojej woli i przejaww niezalenego dziaania przez toksyczne i manipulujce rzeczywistoci ony. 71. Jaka jest charakterystyka sekt pseudomedycznych (odwoujcych si do paramedycyny)? Sekty pseudomedyczne zniechcaj swoich zwolennikw do korzystania z tradycyjnej suby zdrowia i oferuj odpatne wyleczenie wszystkich chorb przy pomocy niekonwencjonalnych rodkw medycyny alternatywnej, ktre zazwyczaj na krtki okres poprawiaj samopoczucie pacjenta, jednoczenie uzaleniajc go psychicznie od uzdrowiciela. Taka sytuacja moe opni przeprowadzenie fachowej interwencji medycznej i moe wpyn na pogbienie si choroby czy nawet mier pacjenta. (AK)
Zachcamy do przeczytania: Sikorski D., Bukalski S., Sekty. Destrukcyjne grupy kultowe, Lublin 2004; Gajewski M., Kosiska E., Sekty religijny supermarket. Krtki poradnik psychologiczny, Krakw 2000; Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001.
II. Co to jest sekta? 72. Jakie s modele wewntrznej organizacji sekt: struktura piramidy, pajczyny, gwiazdy i koa (wedug J.-M. Abgralla)? J.-M. Abgrall podzieli sekty ze wzgldu na ich wewntrzn struktur: sekty o strukturze piramidy model zakada pen hierarchizacj. Im wyej w hierarchii, tym wikszy stopie uprzywilejowania, im niej, tym wiksze zniewolenie. Adept otrzymuje informacje tylko od swego bezporedniego przeoonego. Taka budowa sekty sprzyja rywalizacji i wzmacnia poczucie przynalenoci, uzaleniajc go od sekty. sekty o strukturze pajczyny jest to poczenie wielu struktur piramidalnych. Jeden adept funkcjonuje jednoczenie w hierarchii dwch lub wicej piramid. Adept moe awansowa w jednej piramidzie, lecz podlega te umiejscowieniu w innej lub w wikszej iloci piramid. Atak przeciwko czci takiej sekty jest z gry skazany na niepowodzenie, poniewa zaatakowana osoba, cho np. niezbdna w jednej z piramid, w innej jest tylko podporzdkowanym pionkiem. sekty o strukturze gwiazdy przypominaj koo rowerowe, gdzie guru jest centrum osi, za adepci to obrcz. Informacje pyn z centrum na obrzea i na odwrt. Kady adept ma kontakt z guru. Ta wewntrzna budowa charakteryzuje sekty pocztkujce i rozwijajce si powoli. sekty o strukturze kulistej kady z uczestnikw odgrywa podobn rol, nie ma hierarchizacji czy bezporedniego przywdztwa. Schemat charakterystyczny dla grup katartycznych, ktry nie pozwala na cakowite kontrolowanie grupy, zwiksza ryzyko niestaoci grupy. Zazwyczaj stanowi etap przej-
56 ciowy lub prosty element bardziej zoonej, piramidalnej struktury.

Zachcamy do przeczytania: Abgrall J.-M., Sekty. Manipulacja psychologiczna. Terapia ofiar, charyzma guru, techniki uzaleniania, Gdask 2005.
73. Na czym polega rozrnienie sekt wedug schematu cztery NIE? Nowatorskim podziaem sekt jest propozycja Wocha Massimo Introvigne. Dzieli on sekty ze wzgldu na narastajce oddalanie od chrzecijastwa. Kolejne nie wyznaczaj typy sekt, oddalajcych si coraz bardziej od chrzecijastwa w czterech stadiach. Te nie to odrzucanie przez grupy kolejno: Kocioa, Chrystusa, Boga i religii: 1. ruchy odrzucajce rol Kocioa: Koci NIE, Chrystus TAK. Odrzucaj Koci, lecz akceptuj Chrystusa. Ruchy te maj pochodzenie judochrzecijaskie. Charakteryzuj si wybirczym lub fundamentalnym traktowaniem Biblii dla kreowania swej doktryny. Akcentuj zazwyczaj millenaryzm i eschatologi nauk o rzeczach ostatecznych, gosz ryche powtrne przyjcie Chrystusa i tysicletnie krlestwo itd. 2. ruchy odrzucajce rol Chrystusa: Chrystus NIE, Bg TAK. Odrzucenie Chrystusa, akceptacja Boga. Ruchy te s inspirowane religiami wschodu. Opieraj si na hinduizmie, buddyzmie, sufizmie. Uznaj istnienie jakiej Istoty Absolutnej i rozwijaj rne typy mistyki orientalnej. Odrzucaj natomiast zbawcze dzieo Jezusa Chrystusa. 3. ruchy negujce Boga: Bg NIE, Religia TAK. Odrzucenie Boga, akceptacja religii. Propaguj paradoksaln wizj religijnoci bez Boga. Uwypuklaj znaczenie, moliwoci rozwoju
57
4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw potencjau czowieka i rozwj jego moliwoci, jako efekt terapii lub quasiterapii. 4. ruchy odrzucajce religi: Religia NIE, Sacrum TAK (nowe ruchy magiczne NRM). Odrzucenie religii, akceptacja jakiego pojcia sacrum, ktre nie posiada znaczenia religijnego. Sacrum to sia, moc, pojmowana na sposb magiczny. Poprzez dziaania i obrzdy magiczne grupy te pragn sterowa i podporzdkowywa siy nadnaturalne swoim potrzebom oraz zmusi je do wykonywania swojej woli.
Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Krakw 2001.
Zachcamy do przeczytania: liwiski P. J., Typologia nowych ruchw religijnych, Przegld Powszechny 1996, nr 1, s. 82-87.
74. Jaka jest typowa schematyczna struktura sekty? Najczciej struktura sekty przedstawia si nastpujco: GURU/PRZYWDCA: osoba na samym szczycie, czsto czowiek o niespenionych ambicjach przywdczych. Jest dla reszty grupy autorytetem, czowiekiem o nieskazitelnej mdroci, bogiem, mdrcem, owieconym itd. ELITA: osoby zaufane przywdcy/guru, posiadajce czsto wysoki status spoeczny, np. prawnicy, lekarze. WIZYTWKI pozyskiwani przez grup, aby budowa jej dobry wizerunek, uatwia agitacj, np. Madonna, Tom Cruise, John Trawolta, Kristie Alley, Priscilla Presley nale do Kocioa Scjentologicznego. MISO SEKTY osoby niewiadome, agitowane i werbowane do sekty, wikszo zwykych uczestnikw sekty. (AK)
Zachcamy do przeczytania: Sikorski D., Bukalski S., Sekty. Destrukcyjne grupy kultowe, Lublin 2004; Gajewski M., Kosiska E., Sekty religijny supermarket. Krtki poradnik psychologiczny, Krakw 2000;
75. Kim s zaoyciele sekt? Wrd zaoycieli i liderw wspczesnych grup sekciarskich znajdziemy ludzi modych, (nawet kilkunastoletnich), jak i starszych, ktrzy w sferze religijnej zaczli dziaa aktywnie u schyku swego ycia. Znajduj si wrd nich ludzie proci (nawet analfabeci) a take ludzie z wysokimi stopniami naukowymi. Mczyni i kobiety, a nawet dzieci. Ludzie samotni, a take pochodzcy z rodzin wielodzietnych. Ale bez wzgldu na wiek, wyksztacenie czy pochodzenie przywdca bdzie zawsze sta w centrum ycia sekty, za wok niego koncentrowa si bdzie caa jej dziaalno. Bdzie mie u swych czonkw niezwyky autorytet oraz bd oni mu przypisywa misj i rol, ktr musi odegra w sekcie. (AK)
76. Jak moemy podzieli przywdcw sekt? Przywdcw sekt mona klasyfikowa wedug najrniejszych kryteriw. Oto podzia ze wzgldu na pozycj przywdcy sekty: 1. Bogowie a wrd tej grupy wyrniamy: guru, np. Sai Baba, ri Rajnesz (Radznisz), mesjaszy, np. Moon (Munici), Maryna Cwigun (Biae Bractwo). 2. Wcielenia osb historycznych np. Dawid Berg (Dzieci Boe uchodzi on za wcielenie Mojesza), Elizabeth Clare Prophet (Powszechny i Triumfujcy
II. Co to jest sekta? Koci uchodzia za wcielenie ewangelicznej Marty). 3. Wybracy powoani do spenienia objawionej misji najliczniejsza grupa. Nale do niej, np. Jerzy Fox (kwakrzy), Wiktor Paul (Droga). 4. Owieceni np. Paul Twitchell (Eckankar), Mary Baker Eddy (Chrzecijaska Nauka), White Ellen (Adwentyci Dnia Sidmego) 5. Uzdrowiciele np. Miki Nakayana (Tenrikyo), Edward Mielnik (Antrovis). 6. Nadludzie o wyjtkowych cechach np. ri Chinmoy (Komitet Pokoju), Anton La Vey (Koci Satanistyczny). 7. Pospolici zaoyciele np. Ronald Hubbard (Koci Scjentologii), Annie Besant (Zakon wityni Ry Krzya). Inn klasyfikacj typw osobowoci kontestatorw religijnych przedstawia T. Paleczny. Wyrnia on nastpujce typy: (1) schizmatykw, (2) odszczepiecw, (3) zaprzacw, (4) bluniercw, (5) witokradcw, (6) heretykw, (7) fanatykw, (8) maniakw, (9) mistykw, (10) samozwacw, (11) nawiedzonych, (12) wizjonerw, (13) prorokw, (14) witych, (15) mczennikw, (16) wybracw. J. Keller natomiast wymienia nastpujce typy przywdcw sekt: prorocy, wrbici, wizjonerzy, czarownicy, kapani.
Zachcamy do przeczytania: Le Bon G., Psychologia tumu, Warszawa 1994; Zwoliski A., Anatomia sekty. Krakw 1996; Zarys dziejw Religii, red. Jzef Keller, Warszawa 1986; Mika S., Psychologia spoeczna, Warszawa 1987.
58 77. Jak mona podzieli liderw sekt (wedug J.-M. Abgralla)? Wedug tego autora liderw sekt (guru) mona podzieli na cztery grupy: (1) duchowi nauczyciele w szlachetnym tego sowa znaczeniu, cho nie wyklucza to ich nieodpowiedzialnych zachowa lub wypowiedzi ideologicznych, (2) oszuci, ktrzy potrafi wykorzysta ludzk naiwno, atwowierno, proponujc im jakie produkty do sprzeday, (3) osoby chore umysowo, osobowoci maniakalne i halucynacyjni paranoicy (notuje si przypadki pseudomistyki lub powanej nerwicy histerycznej), (4) grupa porednia, osoby, ktre na pocztku byy szczerze zaangaowane, by z czasem coraz bardziej patologicznie postrzega rzeczywisto albo by rozmylnie wykorzystywa nabyt wiedz do bogacenia si.
Zachcamy do przeczytania:
Abgrall J.-M., Sekty. Manipulacja psychologiczna. Terapia ofiar, charyzma guru, techniki uzaleniania, Gdask 2005 78. Jak mona podzieli adeptw sekt (wedug T. Palecznego)? Wrd czonkw sekt mona wyrni osobowoci: kryzysowe (przeomowe) szukaj schronienia i ucieczki od otaczajcej rzeczywistoci, a sekta staje si takim azylem przed wiatem zewntrznym, poszukujce (eksperymentujce) d do zaspokojenia swojej nienasyconej ciekawoci, pragn doznawa wielu przey i dowiadcza nowych sytuacji, poszukuj take sensu ycia, wahajce si (niespokojne) posiadaj niezidentyfikowan boja, wewntrzny niepokj, lk i napicia, chodzi im o pozbycie si niepewnoci i poszukuj ludzi, ktrzy stworzyliby im poczucie bezpieczestwa,
59
(podatne na manipulacje) poddaj si osobom o cechach przywdczych, posiadajcych charyzm, oczekuj oparcia i aprobaty ze strony otoczenia, przywdcom okazuj due zaufanie, poddaj si sugestiom otoczenia, marzycielsko-utopijne (idealici) idealizuj otaczajce je zjawiska, a zaistniaym wydarzeniom przypisuj elementy magiczne, w swej wyobrani tworz wasne wizje rzeczywistoci, pozbawione racjonalnych uzasadnie, pragn zmienia i ulepsza wiat w ten sposb stworz wiat nowy, lepszy i idealny. Istnieje take prosty podzia potencjalnych adeptw sekty na: osoby niedojrzae czsto bez adnej manipulacji ulegaj rnym wpywom, poniewa maj ma wiedz, charakteryzuj si brakiem dystansu do wiata i samego siebie itd. Zazwyczaj podejmuj decyzj pod wpywem chwilowych emocji, zauroczenia, impulsu, a stosowana wobec nich manipulacja stanowi tylko czynnik przypieszajcy proces wnikania do sekty. osoby dojrzae ktre z tego powodu stanowi akomy ksek dla sekt, jednake wymagaj bogatszego arsenau rodkw i duszej pracy werbunkowej.
Zachcamy do przeczytania: Paleczny T., Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Krakw 1998.
autorytarne
cjonalne (praktyczne). Ich cechy osobowoci s chyba najbardziej zblione do typowego, popularnego wyobraenia o czonkach kontrowersyjnych grup kultowych (kgr) jako osobach penicych w grupach podporzdkowane role, pilnie pracujcych na rzecz idei, ktre wymylili inni. dominujce to ekspansywni ideowcy o cechach przywdczych. S pewni siebie, towarzyscy, posiadaj uzdolnienia przywdcze, mog peni role liderw, szczeglnie w grupach, gdzie wan rol odgrywaj idee. Skonne s narzuca innym niekonwencjonalny sposb mylenia oraz szybko osigaj szczeble awansu w strukturach kgr. neurotyczne o podobnym wskaniku niepokoju, co osoby ze zdiagnozowanym zaburzeniem lkowym. Posiadaj nisz odporno, wiksz skonno do obwiniania si, wysz ulego oraz niekonwencjonalno. zintegrowane pewne siebie, bez cech lku, zrwnowaone, dojrzae emocjonalnie. Wskazuje to, e kgr mog by atrakcyjne dla osb o mocno zrnicowanych profilach osobowoci, co w pewien sposb potwierdza tez, e kady moe by zwerbowany do sekty.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Kontrowersyjne grupy religijne. Psychologiczne aspekty przynalenoci, Tychy 2005.
79. Jakie s grupy adeptw sekt, jeli chodzi o osobowo (wedug D. Kuncewicza)? Wrd czonkw sekt wyodrbnia si cztery grupy osb zrnicowanych pod wzgldem cech osobowoci. S to osoby: zalene skonne s one peni rol podporzdkowan i s bardziej konwen-
80. Jakie s rodzaje osobowoci adeptw sekt (wedug S. Hassana)? W tym podziale chodzi o to, e sekta daje pewne moliwoci rozwoju wasnych zainteresowa adeptw. Wyrnia on nastpujce grupy adeptw sekt: 1. myliciele to ludzie traktujcy ycie w kategoriach intelektualnych. Werbownicy przekonuj wic ich, e sekta bierze czynny udzia w yciu
II. Co to jest sekta? naukowym. Myliciele s analitykami i zapytani o powd wstpienia do sekty odpowiedz, e odkryli tu prawd i otrzymali odpowied na wszystkie pytania dotyczce ich ycia, bd akcentowa, e wierzenia sekty to synteza nauki i religii. Nastawieni s do ycia intelektualnie, mylenie gruje u nich zdecydowanie nad emocjonalnoci. Sekta pozornie jawi im si jako miejsce do uczestnictwa w yciu naukowym. 2. wraliwi bardziej ceni emocje ni racjonalne metody rozumowania, akcentuj panujc rzekomo w sekcie atmosfer bezwarunkowej mioci. Wykazuj du potrzeb relacji rodzinnych, penych harmonii i serdecznoci. Zwracaj przede wszystkim uwag na sposb, w jaki inni odnosz si do nich; traktowani troskliwie i z mioci szybko poddaj si wpywom. Sekta oferuje im siebie jako oaz szczliwoci rodzinnej. Jednak warto pamita, i mio oferowana w sekcie jest uwarunkowana, poniewa jeli adept zdecydowaby si na odejcie z grupy, nie byby ju godny mioci, a wrcz przeciwnie zasugiwaby na pogard, a nawet na nienawi. Jeliby zosta w grupie, a nie przestrzega zasad w niej rzdzcych, to take pozbawiono by go mioci i akceptacji. W kadej sekcie praktykuje si tak mio, ktra jest po prostu nagrod za dobre sprawowanie i nie jest prawdziw, bezwarunkow mioci. 3. praktycy (dziaacze) s zawsze aktywni i chtni do pracy, wolontariusze, dobrze si czuj, kiedy wykonaj jakie zadanie i osigaj cele, np. realizacja jakiego projektu w sekcie. Motywem przynalenoci do sekty bdzie jej humanitarna dziaalno, np. walka o pokj na wiecie, walka z cierpieniem
60 czy z krzywd drugiego czowieka, pomoc humanitarna. Maj skonno do wyznaczania sobie ambitnych celw i uparcie d do ich realizacji; s nastawieni na konkretne dziaania, na pomoc i mog to realizowa w sekcie. 4. w i e r z c y posiadaj duchowe nastawienie, poszukuj Boga w swoim yciu i s wyczuleni na dowiadczenia religijne oraz mistyczne, a take intuicj i poszukuj ich. Wi si z sekt pod wpywem przeycia, ktre traktuj jako boski przekaz lub objawienie. Nastawieni na modlitw, a poszukuj kierownictwa duchowego, co zapewnia im sekta. Grupa tych osb jest najbardziej naraona na manipulacyjne oddziaywania sekt. S. Hassan dodaje, e kada osoba czy w sobie te cztery typy osobowoci, rne s tylko proporcje. Okrela, e w tosamoci czonkw sekty dominuje typ wierzcy, nastpnie dziaacz lub wraliwy, a w ostatniej kolejnoci mylcy. Podkrela, i z typu mylicieli wywodz si najczciej liderzy sekt.
Zachcamy do przeczytania: Hassan S., Jak uwolni si od manipulacji psychicznej w sektach? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001; Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, d 1999.
81. Jakimi rodkami i sposobami posuguj si guru? Przywdcy sekt sigaj po rodki majce wzmocni ich znaczenie i presti dla zyskania odpowiedniego autorytetu, szczeglnie jeli nie dysponuje on jakimi ponadnaturalnymi rodkami. rodki naturalne, wzmacniajce znaczenie i presti przywdcw sekt to: (1) tytuy naukowe lub zwizane ze stanowiskami politycznymi (doktor, profesor, ekscelencja, magnificencja, mecenas, prezes, prezydent lub mistrz, Pan wiata, Arcykapan Nowego Ob-
61
4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw co wie si z krytyk tego Kocioa, czasami nawet bardzo przesadn. Jednake krytyka ta wskazuje na istniejce w tym Kociele zo. 2. korekcyjna sekta nie poprzestaje na krytyce, lecz stara si przedstawi propozycje okrelonych zmian. Pokazuje waciw drog dla danego Kocioa, np. gosi idee powrotu do zasad ycia pierwszych chrzecijan, do prostoty kultu itd. 3. wskazuje si rwnie na funkcje integracyjn sekt w ramach tworzonego przez nie systemu spoecznego, co widoczne jest szczeglnie w procesach przystosowania si adeptw sekt, polegajcym na przyjmowaniu wartoci, norm i wzorw zachowa obowizujcych w danej zbiorowoci (socjalizacja). Niektrzy uwaaj, i funkcja integracyjna sekt, cho wana i znaczca, dziaa na krtk met, poniewa w duszym okresie ujawnia si dwuznaczny charakter owej integracji, a w efekcie przewaaj skutki dezintegracyjne, zwizane z destrukcyjnoci sekt. Integracja adepta sekty z now grup spoeczn pociga za sob jednoczenie dezintegracj z innymi grupami odniesienia, np. z rodzin, z grup rwienicz czy zawodow. Nie s to oczywicie wszystkie funkcje, ktre peni sekty w spoeczestwie, o czym wiadczy choby dua atrakcyjno sekt.
Zachcamy do przeczytania: Sztumski J., Sekta w wietle socjologii, [w:] Sekty, studium socjologiczno-historyczne, Kielce 1993; Doktr T., Nowe ruchy kultowe. Podstawowe kierunki badawcze, [w:] Ruchy pogranicza religii i nauki jako zjawisko socjopsychologiczne, red. T. Doktr, K. Kosea, Warszawa 1984, t. I; Guzik-Makaruk E. M., Sekty religijne w Polsce, Warszawa 2004.
rzdku); (2) strj zwaszcza wyszukany, bogaty lub kojarzcy si z konkretn wadz, jest elementem, ktry wyzwala mechaniczn ulego. Strj wzbudza szacunek. W sektach czsto przywdcy sigaj do tego rodzaju strojw (sutann, mundurw, habitw, tunik, dziwnych paszczy, wytwornych sukni itd.); (3) bogactwo wiadczy o wysokim statusie spoecznym, a take jego symbole: biuteria, kosztowne samochody, kosztowne korony, piercienie. Czasami przepych, a czasami siermina prostota, podbudowuje autorytet przywdcy; (4) uroczyste ukazywanie si (pojawianie si) swoim wiernym chodzi o ekspresywne, z gbokim zaangaowaniem emocjonalnym i somatycznym rnego rodzaju spotkania z wiernymi. Opisy zachowa wyznawcw przy spotkaniu ze swoim przywdc, guru, mistrzem wydaj si niekiedy nieprawdopodobne. Wielkie znaczenie liderw sekt wynika z tego, e: (1) opanowali oni do perfekcji techniki oddziaywania psychologicznego, co prowadzi do szybkiego zmieniania osobowoci i przejcia wartoci grupy przez czonkw sekt, (2) posiadaj oni ogromn potrzeb wadzy, jednake nie s w stanie tego zrealizowa na drodze spoeczne akceptowalnej, np. na drodze polityki, poniewa j odrzucaj jako z gruntu z.
Zachcamy do przeczytania: Le Bon G., Psychologia tumu, Warszawa 1994; Zwoliski A., Anatomia sekty, Krakw 1996; Mika S., Psychologia spoeczna, Warszawa 1987; Paleczny T., Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Krakw 1998.
82. Jakie funkcje spoeczne speniaj sekty? Istniej dwie istotne funkcje sekty: 1. demaskatorska sekta wskazuje na wynaturzenia w sferze doktrynalno-kultowej czy organizacyjnej danego Kocioa, od ktrego si oderwaa,
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania
83. Czy sekty to przeladowane mniejszoci religijne? Jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych i mylnych pogldw na temat sekt. Mit ten kreowany jest przez same sekty jest bardzo dla nich uyteczny. Warto zauway, e: 1. mianem sekt okrela si nie tylko pewne grupy religijne, ale take niektre grupy handlowe ekonomiczne, terapeutyczne, tzw. rozwj ludzkiego potencjau, oraz polityczne. Istnieje co niepokojcego (sekciarskiego) w pewnych grupach niezalenie od ich charakteru. Teza, e sekty to zawsze grupy religijne to kolejny mit. Sekty wykorzystuj szyld religii maj moliwo swobodnej dziaalnoci, wykorzystujc wolno religijn. 2. przyjcie roli, maski ofiary nietolerancji religijnej pozwala grupom psychomanipulacyjnym odwrci uwag spoeczestwa od waciwych zarzutw negatywnych zjawisk w sferze osobistej, rodzinnej i spoecznej i zyska sympati opinii publicznej. Solidaryzujemy si z ludmi uciskanymi, przeladowanymi, ofiarami nietolerancji religijnej, a nie z agresorem. Jest to po prostu kolejna metoda psychomanipulacji (lub raczej socjotechniki), co daje sektom moliwo swobody dziaania. Sekty czasami wrcz perfekcyjnie wykorzystuj moliwoci manipula-
cji opini publiczn i organizacjami praw czowieka w celu uniemoliwienia publicznej krytyki swojej dziaalnoci, a take by da dla siebie wszelkich przywilejw, nalenych uznanym i sprawdzonym przez wieki religiom. Wiele sekt to potne organizacje dysponuj duymi rodkami, wasnymi mediami, zespoami bezwzgldnych prawnikw, zorganizowanym lobbingiem, wasnymi naukowcami. Publiczna krytyka sekt to bardzo ryzykowna dziaalno media, owieceni politycy i naukowcy przedstawi takiego miaka jako fanatyka religijnego usiujcego si narzuci swe przekonania innym. Prawdziw mniejszoci w sporze z sektami s rodziny ofiar i same ofiary poszkodowane przez sekty. Zwykle nie mog liczy na pomoc pastwa (chyba e ju po mierci swoich bliskich, bo wtedy wszyscy ju wiedz, e to sekta!), a media ich dziaania przedstawiaj czasami jako zaciankowo, ksenofobi, nietolerancj religijn. Pozycja uznanej i szanowanej grupy wyznaniowej wie si z wieloma przywilejami, a na przywileje trzeba zasuy i wykaza, e jest si godnym zaufania.
Zachcamy do przeczytania: Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998.
63
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania Rzeczywisto jest taka, e to sekty za pomoc stosowania nieetycznych metod psychomanipulacyjnych, bezwzgldnie i podstpnie pozbawiaj osoby, ktre werbuj, moliwoci podejmowania decyzji w prawdziwej wolnoci sumienia i wyznania. Niektrzy wrcz okrelaj, e sekty to wyspy totalitaryzmu we wspczesnym demokratycznym wiecie.
Zachcamy do przeczytania: Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998.
Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001.
84. Czy polemika z sektami to atak na wolno sumienia i wyznania? Czy wystpowanie z polemik i krytyk przeciwko dziaalnoci jakiejkolwiek mniejszociowej grupy religijnej jest niezgodne z wolnoci wyznania i sumienia oraz stanowi naruszenie praw czowieka? Owszem, czasami grupy religijne mog by przeladowane ze wzgldu na to, w co wierz i moe by to naruszeniem praw czowieka. Jednake wolno sumienia i wyznania nalena grupom religijnym nie zawiera w sobie prawa zakazu krytyki i polemiki z pogldami i praktykami tych grup. Nie mona wywodzi z koncepcji wolnoci religijnej prawa do wolnoci od krytyki. Kada grupa religijna powinna tolerowa skierowan wobec siebie krytyk, nawet jeli jest ona bardzo zdecydowana, konkretna i staa. Sekty czsto w swojej walce o zmuszenie do milczenia krytykw powouj si na argument wolnoci religijnej, a przecie prawo do krytyki przekona religijnych jest jej czci. Stanowi ono jakby jeden z systemw wczesnego ostrzegania spoeczestwa. Gdyby porzuci ten mechanizm, o toksycznym charakterze danego ruchu religijnego dowiadywalibymy si za pno. Warto jednak wiedzie, e istniej grupy religijne, ktre za porednictwem swej doktryny lub praktyk szerz nienawi i nawouj do dziaalnoci wrogiej poszczeglnym jednostkom lub caym zbiorowociom. Liczne sekty odwouj si w swoich wierzeniach do totalitarnych metod, do nienawici rasowej, stosowania przemocy w celu zdobycia wadzy politycznej lub wpywu w ten sposb na polityk pastwa. Niektre z nich d do obalenia systemu demokracji i wprowadzenia w to miejsce innego systemu lub utajniaj struktury albo czonkostwo.
85. Krytyka werbunku do sekt atakiem na wolno wyboru przynalenoci? Kady ma prawo decydowa w wolnoci o swojej przynalenoci do wybranego rodowiska czy grupy moe to by kolejnym argumentem przeciwko potrzebie ingerowania w dziaalno sekt. Pamita jednak naley, e werbunek do sekty polega na stosowaniu nieetycznych, oszukaczych metod psychomanipulacji, podawaniu niepenych, a czsto i kamliwych informacji na temat rzeczywistej dziaalnoci sekt. Trudno wic tu mwi o wolnym i wiadomym wyborze potencjalnego adepta sekty. (1) Po wstpieniu do sekty adept poddawany jest kolejnym technikom psychomanipulacyjnym, ktre podtrzymuj jego zaangaowanie w sekt. Podtrzymuje wic on swoj nieracjonaln decyzj o przynalenoci do sekty. Wydaje si mu, e dziaa susznie, a przynaleno ta jest koniecznoci. (2) Kiedy ju zorientuje si, e uleg manipulacji na nim dokonanej, boi si odej z grupy z powodu wszczepienia mu w sekcie rnorakich nieuzasadnionych lkw i fobii przed opuszczeniem grupy. Jest te zwizany emocjonalnie z grup i jej czonkami swymi przyjacimi. Nie jest wic moliwe utrzymywanie tezy o w peni samodzielnym i wiadomym wyborze, dotyczcym wstpienia, a szczeglnie przebywania w sekcie. Sekty bowiem ami prawa czowieka, dotyczce wolnoci wyboru
II. Co to jest sekta? przynalenoci jednostek do grup. Jednake nieuzasadnione wydaj si prby usprawiedliwiania tym prawem czonkostwa adeptw w sektach i usprawiedliwienia negatywnych psychomanipulacyjnych oddziaywa sekt. Szacunek dla wyborw religijnych stawia powane wymagania religiom. Przyjcie wiatopogldu i przynalenoci do grupy religijnej, jeli ma odpowiada godnoci osoby, musi odbywa si w warunkach penego dostpu do niezafaszowanej informacji, w niezakconej sprawnoci umysowej oraz w atmosferze wolnoci od potnych presji, jakie moe wywiera grupa. Wanie tutaj sekty powanie ami zasady wolnoci religijnej, stosujc techniki psychomanipulacji. Pastwo powinno da od kultw przestrzegania wolnoci religijnej w tym zakresie.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Frankowiak J. K., Mity i uproszczenia dotyczce dziaalnoci sekt, a take rodowisk zajmujcych si t problematyk funkcjonowania tego typu grup, [w:] Czowiek w sieci zniewolonych drg II Konferencja naukowa, red. M. Jdrzejko, Putusk-Warszawa 2007.
64 wany jako absolut. W tym sensie nawet wrod takich sekt moemy si dopatrze pewnych cech religii, cho konkretne wartoci ostateczne absolut, bd tu niereligijne, jeli porwnamy je do tradycyjnych grup religijnych.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 53-57; Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001, s. 129-143; Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
86. Czy sekty maj zawsze charakter religijny? By moe to zaskakujce, ale sekty nie zawsze maj charakter religijny. (1) W zasadzie nie ma znaczenia, na jakiej paszczynie funkcjonuje grupa psychomanipulacyjna, moe to by religia, ale rwnie polityka, ekonomia, terapia wychowanie, edukacja. Gwne znaczenie ma to, e grupa stosuje nieetyczne metody werbunku i manipulacj oraz chce wykorzystywa adeptw do wasnej dziaalnoci. (2) Z drugiej strony, jeli spojrzymy np. na sekty ekonomiczne, to najwysz wartoci dla nich i ich czonkw bdzie pienidz trakto-
87. Czy sekty to wolny wybr, czy pranie mzgu? Niektrzy uwaaj, e przynaleno do sekt to wolny wybr czowieka, a nie kontrola osobowoci. Niezmiernie rzadko do sekty kto wstpuje bez usilnych stara grupy. Sekta aktywnie werbuje czonkw, szukajc potencjalnie przydatnych do swoich celw ludzi modych, zdrowych, bogatych, majcych presti spoeczny, dostp do wadzy, edukacji, mediw Sekta postpuje w sposb nieuczciwy, pozbawiajc czowieka szansy prawdziwego wyboru. Pocztkowo, rzeczywicie mona mwi o wolnym wyborze grupy, ale w oparciu o niepene, czstkowe informacje, brak wiedzy na temat faktycznych celw i norm grupowych. Sekty nie przymuszaj torturami, nie zmuszaj z luf pistoletu przy skroni. Potga manipulacji polega na tym, e czowiek ma podj decyzj, jakiej sekta chce, a jednoczenie wydaje mu si, e to jego wasna decyzja. W momencie, gdy czowiek ma przystpi do grupy, nie posiada na jej temat penych informacji, nie
65
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania wasnych pogldw powinna obejmowa przedstawienie prawdziwych i penych informacji o sobie i swoich przekonaniach, natomiast sekty manipuluj informacj. Ju pierwsze spotkanie z werbownikami sekty najczciej wie si z zatajeniem informacji, z kim rozmawiamy podaje si faszywe lub mylce dane. Ju na samym wstpie kontaktu z sekt, werbujcy nie mwi potencjalnemu adeptowi caej prawdy i na podstawie tych niepenych i zmanipulowanych informacji podejmuje on decyzj o wejciu do niej. Ma znacznie ograniczon moliwo wiadomoci wyboru wejcia lub nie do grupy. Sekta uniemoliwia w ten sposb skorzystanie ze spoecznego dowiadczenia, zgromadzonego w uprzedzeniach wobec toksycznych organizacji. Kiedy ju grupa ma pierwsze nitki kontroli nad nowicjuszem, nadal starannie chowa trudne elementy doktryny (nie znajdzie si ich rwnie, dokadnie czytajc ca literatur udostpnion przez sekt), a nawet oszukuje go, podajc tymczasowe interpretacje. Tak samo traktuje spoeczestwo, zachowujc prawdziwe przekonania dla najbardziej wtajemniczonych. W samookreleniu sekty podszywaj si pod uznane spoecznie autorytety: instytut, uniwersytet, nauka, wiedza, orodek badawczy czy tradycje religijne, np. hinduizm, buddyzm. Z czasem gdy adept wie coraz wicej, interpretuje to, co wie, zgodnie z wol przywdcy (guru). Jest zbyt emocjonalnie zwizany z czonkami grupy i sam grup oraz zbyt przeraony, aby opuci grup. Trudno tu mwi o wolnym wyborze.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001, s. 129-143.
zna rzeczywistych celw i norm grupowych, a doktryna, ktr pozna przed wejciem, okazuje si zupenie inna wewntrz. Potem nie mona ju mwi o wolnym wyborze. Z czasem, gdy mody czowiek wie coraz wicej, interpretuje to, co wie zgodnie z yczeniem przywdcy, jest zbyt zwizany emocjonalnie z czonkami grupy i zbyt przeraony, aby opuci organizacj. Zdaje sobie spraw z tego, e jest kontrolowany. Nie ma moliwoci, aby by wolny od naciskw co do kwestii odejcia z sekty. Najpierw wic wiadomo wyboru grupy jest znacznie ograniczona, potem trudno jest ju mwi o rzeczywicie wolnym wyborze dalszej przynalenoci. Dlatego bezsensowne s pytania w prasie lub telewizji, podczas wywiadw z czonkami sekt, w stylu: czy jestecie poddawani tam praniu mzgu?, poniewa kady zapytany odpowie, e nie. Grupa cay czas sprawia wraenie, e daje wolno wyboru. Czonkowie sekty do znudzenia powtarzaj, e adnego prania mzgu nie przeszli, a dopiero poznajc grup, wiedz, co to szczcie i serdecznie ycz tym z zewntrznego wiata, by rwnie dowiadczyli owiecenia.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001, s. 129-143.
88. Dlaczego sekty manipuluj informacj w przedstawianiu siebie i swoich przekona osobom werbowanym? Dlaczego sekty oskarane s o manipulacj? Grupy religijne i parareligijne maj przecie prawo dzieli si swoimi przekonaniami, choby byy najdziwniejsze czy szokujce. Problem tkwi w tym, jak to robi, a uczciwa prezentacja
II. Co to jest sekta? 89. Dlaczego sekty zakcaj kondycj umysow werbowanych osb? Dlaczego sekty oskarane s o manipulacj? Grupy religijne i parareligijne maj przecie prawo dzieli si swoimi przekonaniami, choby byy najdziwniejsze czy szokujce. Problem tkwi w tym, jak to robi, a uczciwa prezentacja wasnych pogldw (take religijnych) powinna obejmowa zadbanie, by osoba, z ktr rozmawiamy, bya w jak najlepszej kondycji umysowej i by moga dokadnie przeanalizowa propozycj. Sekty jednak zakcaj normalne funkcjonowanie mzgu. Najczciej pojawia si tu skojarzenie, e w sekcie podawane s narkotyki lub leki psychotropowe oczywicie tak by moe. Najbardziej toksyczne grupy nie gardz adnymi rodkami. Werbowany moe czu si wtedy naprawd wyjtkowo w towarzystwie grupy i by bardzo otwarty, podatny na sugesti. Jednak, aby mc skutecznie wpywa na funkcjonowanie mzgu rodki chemiczne nie s konieczne. Odpowiednio dobrane wiczenia gimnastyczne, kontrola oddechu, postawa medytacyjna, silna sugestia, mantry, potrafi wywoa odmienne stany wiadomoci. Szczeglnie warto zwrci uwag na ukryte stosowanie hipnozy. Liderzy sekty majc kursantw w stanie transu, nie prowadz wykadu, ale seans sugestii. Uzyskane w taki sposb przekonania nie maj nic wsplnego z racjonalnoci, a tym bardziej na pewno nie maj nic wsplnego z wolnym wyborem. Ciekawe, e jeden z liderw sekty uzasadnia taki oparty na pustosowiu wiatopogld nieznanym na Zachodzie zmysem rozpoznania prawdy bez potrzeby dowodw i logicznej analizy. Niestety, by manipulowa cudzym umysem wystarcz rwnie bardziej prymitywne rodki jeli sekcie uda si wywabi werbowanego na kilkudniowe wykady, wystarczy nie dopuci do wysypiania si uczestnikw i zasypa ich nadmiarem informacji.
66
Zachcamy do przeczytania: Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997, s. 14; Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820.
90. Dlaczego sekty wywieraj presj, ktra przeszkadza w podjciu autonomicznej decyzji co do wstpienia do nich? Dlaczego sekty oskarane s o manipulacj? Grupy religijne i parareligijne maj przecie prawo dzieli si swoimi przekonaniami, choby byy najdziwniejsze czy szokujce. Problem tkwi w tym, jak to robi, a uczciwa prezentacja wasnych pogldw (take religijnych) powinna obejmowa unikanie wywierania rnych presji, ktre przeszkadzaj w podjciu autonomicznej decyzji. Okazuje si, e sekty manipuluj wpywem grupy i autorytetem. Psychologowie spoeczni udowodnili, jak bardzo potrafimy ulega wpywowi innych. Nawet nasze postrzeganie wiata ulega zmianie, gdy wszyscy dookoa mwi jednym gosem. Jeszcze trudniej jest nie podda si wpywowi autorytetu. Sekty posiadaj swoje autorytety inkarnacje boga, boskich guru, mesjaszy, za podlegli im czonkowie posusznie skadaj faszywe zeznania, kradn, a nawet mog zabija. Sekty bazuj take na naszych emocjonalnych potrzebach: przynalenoci, akceptacji, mioci. Dlatego werbowany bardzo szybko otrzyma zaproszenie do grupy, w ktrej odkrywa, e spotka wspaniaych, wsuchanych w jego sowa ludzi (strategia bombardowania mioci). I c w tym zego? zapyta kto. Moe uatwi zrozumienie tego problemu analogia do dziaa oszusta matrymonialnego, ktry take jest miy, by zdobywszy zaufanie, obrabowa i zrani. On jest i tak bardziej askawy od sekty bierze tylko rzeczy, a sekta rwnie ich waciciela. Ci wspaniali przyjaciele z czasem stan si prawdziw i jedyn rodzi-
67
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania osigali takie konwersje rwnie bez stosowania tortur. Kazali Amerykanom pisa wypracowania o wadach kapitalizmu, obiecujc nagrod w postaci kilku papierosw. Jecy musieli sobie jednak wytumaczy, dlaczego si na to zgodzili, bo przecie nie dla dwch papierosw. Szybko uznali, e widocznie s na tyle wiatli, by dostrzec zoono wiata. Po pierwszym kroku przyszed nastpny i nastpny dajc w efekcie zagorzaych komunistw. Rwnie nastolatki, jeli za swoje odniesienie uznaj znajomych z sekty, nie potrafi si skutecznie broni przed psychomanipulacjami. Po osigniciu przez nich penoletnoci sekta szybko pokae rodzicom, do kogo teraz nale ich dzieci.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997, s. 14; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
n, guru prawdziwym ojcem, a doktryna sekty prawd absolutn. Jeli kiedy zwerbowany dojdzie do wniosku, e z grup jest co nie tak i odejdzie, reakcj sekty jest w najlepszym razie wrogo i pogarda, zastraszanie.
Zachcamy do przeczytania: Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997, s. 14; Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820.
91. Dlaczego sekty izoluj od wiata, uzaleniaj od grupy i kontroluj aktywno werbowanego? Dlaczego sekty oskarane s o manipulacj? Grupy religijne i parareligijne maj przecie prawo dzieli si swoimi przekonaniami, choby byy najdziwniejsze czy szokujce. Problem tkwi w tym, jak to robi, a uczciwa prezentacja wasnych pogldw (take religijnych) powinna obejmowa niezakcanie autonomii i samodzielnoci adresata propozycji, natomiast sekty izoluj werbowanego od pozasektowego rodowiska, uzaleniaj go od grupy, oraz cile kontroluj jego aktywno. Nauczanie sekt szybko demaskuje zaprzedanie zu zewntrznego wiata: rodzice to uwikani materialici, ktrzy ze skrajnej ignorancji przeciwni s rozwojowi duchowemu, duchowni nie maj pojcia o prawdziwej duchowoci, tylko ich grupa osigna poznanie, wadz nad kosmosem, materi, moc. Grupa powie ci dokadnie, co masz kiedy robi Wkrtce werbowany nie ma poza sekt ju niczego oprcz czyhajcych na niego demonw i miliardw wulgarnych, ciemnych ludzi. Psychologia spoeczna odkrywa rwnie inn, wykorzystywan przez sekty, prawidowo: wypracowane w cigu ycia mechanizmy obronne broni jednoci naszej osobowoci. Niech ilustracj bdzie przykad nawrconych na komunizm jecw amerykaskich z czasw wojny koreaskiej lat 50. XX w. Chiczycy
92. Czy sekty to problem marginalny i nie ma potrzeby zajmowania si nim? Nawet maa ilo zaangaowanych mocno osb w spoeczestwie moe wywiera na pozostaych biernych ogromny wpyw. Trudno jest oszacowa rzeczywist liczb sekt i ich adeptw. Okrela si, e do sekt naley od 2% do 3% populacji ludzkiej. W Polsce bdzie to wic ok. 900.000 osb. Podawane liczby sekt od 300 do 1000 take nie s poparte adnymi badaniami. Ponadto bardzo trudno o jednoznaczn kwalifikacj okrelonych grup i zaliczenie ich do sekt. Sekty s zjawiskiem nowym, biorc pod uwag zakres ich dziaania i sukces, jaki odnosz, jak rwnie pod wzgldem metod organizacji. S dzi ponadnarodowymi organizacjami, ktre wykorzystuj najnowsze osignicia technik manipulacji umysowej.
II. Co to jest sekta? Sekty nie s marginalnym zjawiskiem, jeli chodzi np. o monstrualne sumy pienidzy, jakimi obracaj w skali wiata najwiksze sekty. Poprzez wpywy ekonomiczne i polityczne, sekty wywieraj naciski na kierownictwo partii i wadz w wielu krajach. Maj one swoje odziay w wikszoci uprzemysowionych pastw i czsto pozostaj w cisym kontakcie z ich kierownictwem politycznym. Niektrzy skonni s widzie w nazizmie czy komunizmie specyficzne sekty o charakterze ideologicznym, ktre opanoway struktury pastw (Woch, Niemiec i Rosji) i za ich pomoc (wojsko, policja, propaganda) szerzyy swe idee, nabywajc ogromne rzesze zwolennikw. Nawet za jeli przyjmuje si, e sekty nie s zagroeniem wzgldem caego spoeczestwa, to i tak istniej zagroenia dla jednostki i rodziny. Jeli za nie podejmuje si dziaa zmierzajcych do minimalizowania zagroe ze strony sekt, to mona si spodziewa ich prosperity i rozkwitu. Tragedie samobjcze o charakterze zbiorowym w Polsce jeszcze nie miay (oficjalnie) miejsca, ale s cakowicie realne. Dopiero takie nieszczcie bdzie zapewne dostatecznym motorem do podjcia konkretnych dziaa w tym zakresie.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000; Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 53-57; Jak uwolni si od manipulacji psychicznej w sekcie. Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001, s. 129-143; Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
68 obecna, a sekty tylko wpisuj si w t rzeczywisto. Takie stanowisko zawiera pozory prawdy. Oczywicie psychomanipulacji poddawani jestemy na co dzie i wszdzie: w terapii, reklamie, systemie edukacji, wojsku, polityce. Rzeczywicie twrcy reklam towarw i kreatorzy wizerunkw politykw i ich partii wykorzystuj wszelkie zdobycze psychologii, by wpyn na wybory konsumentw i wyborcw. Nawet tradycyjnym religiom daoby si te wytkn jakie wykroczenia w tej dziedzinie. Dlaczego wic manipulacja w sektach jest tak bardzo karygodna i dlaczego tak mocno akcentuje si potrzeb zapobiegania psychomanipulacji przez sekty? (1) Po pierwsze, chodzi o cel manipulacji. Twrcy reklam staraj si wpyn tylko na nasze zakupy, politykw interesuj gosy, a destrukcyjne sekty bior wszystko, co posiadamy i czym jestemy: lata ycia, nasze zdolnoci, zdrowie, ycie duchowe, wszelkie dobra materialne. To jest stawka manipulacji sekty zdobycz staje si dobrowolnym niewolnikiem. (2) Po drugie, w gr wchodzi problem skali (siy oddziaywania) manipulacji w polityce, reklamie i w sektach. Sekta w swojej manipulacji dysponuje: wpywem grupy, autorytetu, moliwoci zmiany wiatopogldu, ukryt hipnoz. To potne mechanizmy oddziaywania na czowieka, szczeglnie, gdy mona go odizolowa od dotychczasowego rodowiska i kontrolowa cay jego czas i aktywno. (3) Po trzecie sprawa niszczcych konsekwencji. Ludzie niszcz si sami przez rne naogi i bdne decyzje, ale sekta profesjonalnie popycha do wyboru zniewolenia! Mamy prawo jako spoeczestwo domaga si od wszystkich grup pragncych przywileju uznania siebie za reprezentujce autentyczne duchowe wartoci przestrzegania wysokich standardw szacunku dla ludzkich wyborw religijnych. Trzeba wic na psychomanipulacj spojrze jako na pewn panoram: z jednej strony etycz-
93. Czy wszystko nie jest psychomanipulacj, a wic sekty nie robi nic wyjtkowego? W zasadzie manipuluj wszyscy wszystko jest psychomanipulacj jest ona wszech-
69
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania w konstytucji ma podstaw do swej dziaalnoci w ramach wolnoci sumienia i wyznania. Jest wic grup legaln z tego powodu. Wszystkie wic religie i grupy religijne s w Polsce legalne, o ile o ich nielegalnoci nie orzek sd. Jeli grupa religijna chce si zarejestrowa i naby z tego powodu pewne prawa (ulgi celne, podatkowe) i osobowo prawn wej w relacje z organami pastwa, to moe to uczyni po spenieniu przewidzianych prawem wymogw. Jest wtedy grup zarejestrowan w MSWiA (nosi okrelone prawem miano: Kocioa lub innego zwizek wyznaniowego), co rwnie ma si nijak do jej legalnoci, ktra ma swoje umocowanie w konstytucji. Natomiast kada grupa religijna, dziaajca legalnie lub nielegalnie, zarejestrowana lub niezarejestrowana, jeli wykazuje pewne obiektywne cechy sekty lub grupy manipulacyjnej, to za tak bdzie uznawana. Kwestia legalnoci czy zarejestrowania si nie ma wpywu na postrzeganie jej jako sekty, poniewa wynika to z posiadania lub nie przez ni pewnych cech charakterystycznych dla grup sekciarskich. Fakt istnienia danej grupy religijnej w rejestrze MSWiA nie jest cech istotn dla zaliczenia jej do sekt/grup psychomanipulacyjnych. Sekty wkadaj duo wysiku w kamuflowanie swojej dziaalnoci i rzeczywistych celw, a jednoczenie kreuj swj spoecznie pozytywny wizerunek. Zdarza si, e zabiegaj o uwiarygodnienie dziaalnoci poprzez np. uzyskanie wpisu do rejestru kociow i innych zwizkw wyznaniowych MSWiA. Fakt rejestracji dodaje autorytetu takiej grupie. Sekty korzystaj te z innych form uwiarygodniania swej dziaalnoci, poniewa mog rejestrowa si jako stowarzyszenia, fundacje. Jednym sowem: sekty prowadz sw dziaalno legalnie, czsto te s wpisane do rejestru MSWiA, lub inaczej uzyskuj osobowo prawn i w ten sposb wchodz w relacje prawne z organami pastwowymi.
ne, stymulujce rozwj i nieuwaczajce godnoci jednostki metody wywierania spoecznego wpywu, ktre respektuj prawa czowieka, a take takie wartoci jak indywidualizm i twrcza postawa, ktre maj na celu dobro osoby poddawanej wpywom (wychowanie, nauka, terapia), a z drugiej strony: uzalenienie, patologia, destrukcja, traktowanie ludzi jak niewolnikw i podporzdkowywanie wszystkiego i wszystkich. Inne take s koszty nabrania si na psychomanipulacyjn reklam proszku do prania, a inne koszty spdzenia np. 10 lat w sekcie i rezygnacji ze studiw, kariery i zaoenia rodziny. Chodzi o przemian osobowoci, a osoba poddawana psychomanipulacji w sekcie naraona jest na utrat: kontroli psychofizycznej, tosamoci, moliwoci rozwoju, kontaktu z najbliszymi, czy nawet dorobku caego ycia. W kadej dziedzinie dziaalnoci ludzkiej mona dostrzec wywieranie wpywu, jednak kontrola umysu (psychomanipulacja) jest przypadkiem skrajnym o jasno destrukcyjnym charakterze.
Zachcamy do przeczytania: Abgrall J.-M., Sekty. Manipulacja psychologiczna. Terapia ofiar, charyzma guru, techniki uzaleniania, Gdask 2005.
94. Sekty prowadz sw dziaalno legalnie, poniewa s prawnie zarejestrowane? (1) Czym innym jest rejestracja grupy religijnej w rejestrze MSWiA, a (2) czym innym jej dziaalno legalna, czyli jej legalno, (3) jeszcze czym innym jest zaliczenie jej do grona sekt, (grup psychomanipulacyjnych). Mamy tu trzy niezalene problemy i pojcia: legalno grupy religijnej, zarejestrowanie grupy religijnej, zaliczenie jej do sekt lub grup manipulacyjnych. Aby grupa religijna moga legalnie dziaa, nie musi rejestrowa swej dziaalnoci, poniewa
II. Co to jest sekta?

Zachcamy do przeczytania: Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 53-57; Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001, s. 129-143; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
70 roli grup destrukcyjnych powinno koncentrowa si raczej na zaopatrywaniu osb w wiedz dotyczc metod psychomanipulacji. Oczywicie nie chodzi tu o ksztatowanie postawy generalnej nieufnoci wobec grup religijnych, lecz o tolerancj poczon z wiedz, a co za tym idzie wiadom ocen jednostkowych sytuacji.
Zachcamy do przeczytania: Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 53-57.
95. Czy adepci sekty rzadko decyduj si opuci grup? Media rozpowszechniaj informacj, e z sekty nie mona odej, albo jest to bardzo trudne. Badania jednak wskazuj na bardzo du rotacj w szeregach sekt.
Zachcamy do przeczytania: Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 53-57.
96. Czy nie naleaoby stworzy listy sekt, czy choby listy najgroniejszych sekt? Chodzi o to, e formuuje si postulat wskazania przez odpowiednie organy pastwa lub organizacje pozarzdowe listy grup szczeglnie niebezpiecznych dla obywateli. Jednake istniej przeciwko temu wane powody: (1) Podanie nazwy konkretnych sekt do wiadomoci opinii publicznej moe spowodowa, e skompromitowana w ten sposb grupa zmieni nazw (obecnie ju wiele sekt posiada swoje liczne satelitarne, fasadowe organizacje i inicjatywy, pod szyldami ktrych dziaaj). Jeli za nazwa zostanie zmieniona, stworzy to konieczno zakomunikowania, e nazwa konkretnej sekty si zmienia, a nie powoduje to w istocie przeobraenia w funkcjonowaniu i metodach dziaania tej sekty. Taki acuch karkoomnych dziaa moe nie mie koca. (2) Lista sekt moe skutkowa brakiem krytycyzmu wobec grup, ktrych nazwy nie zostay w licie wymienione. Praca w celu przeciwdziaania psychomanipulacji sekt nie powinna polega na stygmatyzacji. Osabianie
97. A moe sekty cierpi przeladowania od przewraliwionych i nadopiekuczych rodzicw? Propaganda sektowa umiejtnie ksztatuje wizerunek rodzin dotknitych problemem grup psychomanipulacyjnych. Bezradni rodzice wobec gwatownych i dramatycznych zmian zachodzcych w psychice modego czowieka dziecka wciganego do sekty, czsto przy braku odpowiedniej wiedzy podejmuj dziaania, ktre nie przynosz efektw lub wrcz przyczyniaj si do pogorszenia sytuacji. Wtedy obwiniaj siebie lub przerzucaj odpowiedzialno na rne instytucje lub na system prawny. Zdarza si, e nie rozumiejc przyczyn swoich problemw, przeceniaj rol sekty i przypisuj im dziaania, ktre akurat w tych grupach nie miay miejsca, ale ktre w jaki sposb tumacz zmiany zaistniae w psychice ich dziecka oraz w ich rodzinach. Dlatego te nie mona si dziwi, e niektrzy rodzice staj si bardzo atwym upem dla sekt w tym sensie, e sekty wytaczaj im po prostu procesy sdowe o zniesawienie co do ktrych z gry s pewni, e przynios im wygran i tym samym zyskuj kolejn okazj do wypromowania swojego pozytywnego wizerunku w oczach opinii spoecznej.
Zachcamy do przeczytania: Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001.
71
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania zrwnowaonymi, wyksztaconymi, o wysokim statusie spoecznym i ugruntowanej pozycji. Byy to czsto osoby bardzo wraliwe, ktre zadaway sobie mnstwo pyta na temat sensu ycia i istnienia. Czasami s to nawet naukowcy. Sekty poszukuj osb wyksztaconych, ciekawych ycia, dowiadcze, poniewa tacy s najlepiej uposaeni materialnie maj czsto wysoki status finansowy. Sekty rwnie poszukuj osb zdrowych, sprawnych fizycznie i zdolnych do pracy. Natomiast osoby chore psychicznie s odporne na manipulacje sekt co jest paradoksalne. Wrd grup psychomanipulacyjnych jest oczywicie wiele osb, ktre zostay zwerbowane w okresie, gdy nie mogy poradzi sobie z yciowymi trudnociami, miay nisk samoocen, ma wiar w siebie itd., jest te wielu podatnych na wpywy i mniej asertywnych. Nie istniej tu jednak adne reguy, poniewa do sekt werbowane s take osoby zdecydowane, zaradne, dominujce w towarzystwie i generalnie zadowolone ze swojego ycia to one szybko awansuj, stajc si przywdcami, liderami w sektach. Do sekt zwerbowano take wielu inteligentnych idealistw, szukajcych okazji, aby pomc innym ludziom. Sporo grup psychomanipulacjnych prowadzi swj werbunek wanie w miasteczkach akademickich i na wyszych uczelniach. Nie ma osb odpornych na psychomanipulacj i na wcignicie do sekty oprcz osb chorych na niektre choroby psychiczne.
Zachcamy do przeczytania: Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
98. Czy sekty stosuj pranie mzgu, ktre opiera si na niezwykych moliwociach ich przywdcw? By moe nikt tego nie formuuje dosownie w ten sposb, ale taka bdna opinia panuje w spoeczestwie. Pojcie pranie mzgu ma znaczenie tylko dziennikarskie, lecz nie naukowe. Pranie mzgu kojarzone jest z niezwykymi zdolnociami zniewalania psychicznego stosowanego przez czonkw sekt. Jednak okazuje si, e duo wicej technik wywierania gbokiego wpywu psychicznego na czowieka potrafi zastosowa przecitny psychoterapeuta, zajmujcy si leczeniem nerwic. Prosz sobie tylko wyobrazi, co si dzieje, gdy nieuczciwy terapeuta, docierajc do osobistych sfer pacjenta, jego potrzeb i zranie, nie pomaga w wyzdrowieniu i usamodzielnieniu si, ale uzalenia go od siebie i kolejnych, dobrze patnych sesji. To, co stosuj sekty, to nie pranie mzgu, lecz psychomanipulacja lub kontrola umysu. Ten proces nie opiera si na niezwykych moliwociach (np. nadnaturalnych czy magicznych) liderw sekt, lecz na zastosowaniu w jednym czasie i miejscu, wobec konkretnej osoby odpowiedniej iloci odpowiednich technik opartych o znane zasady, ktre zostay odkryte przez psychologi. Psychomanipulacja jest wic pewnym systemem technik, ktre doprowadzaj do zniewolenia psychiki adeptw sekt.
Zachcamy do przeczytania: Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaci czonkw destrukcyjnych kultw, d 2001.
99. Czy sekty werbuj tylko osoby: niezrwnowaone psychicznie (naiwne), z problemami emocjonalnymi (sabe psychicznie) lub o niskim poziomie intelektualnym (gupcw)? Jest dokadnie odwrotnie. W wikszoci czonkowie sekt przed zwerbowaniem byli osobami
100. Czy pogld, e tylko ludzie gupi i sabi psychicznie wstpuj do sekt, jest prawdziwy? Zob. pytanie 99. Czy sekty werbuj tylko osoby: niezrwnowaone psychicznie (naiwne),
II. Co to jest sekta? z problemami emocjonalnymi (sabe psychicznie) lub o niskim poziomie intelektualnym (gupcw)?
Zachcamy do przeczytania: Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
72 103. Przecie doktryny sekt w sensie duchowym i moralnym nie s niczym szokujcym? Nie naley przyjmowa tylko tego, co sekty mwi same o sobie byoby to naiwnoci. Nie zapominajmy o tym, co sekta stara si ukry. Te ukrywane fakty nawet doktryny sekt s jednak zazwyczaj szokujce.
101. Czy nie jest tak, e ludzie wyksztaceni i inteligentni nie wstpuj do sekt? Czasami mona usysze zdanie On jest zbyt inteligentny na to, aby wstpi do sekty. Trudno uwierzy, e osoby inteligentne, utalentowane, pochodzce z dobrych domw i z wyszym wyksztaceniem mog wpa w sida sekt. Warto zdawa sobie spraw z tego, i sekty werbuj wartociowych ludzi, ktrzy s inteligentni, opiekuczy i maj siln motywacj do dziaania. Unikaj mao bystrych, majcych problemy emocjonalne, ktre byyby dla sekty obcieniem emocjonalnym. Chc takich, ktrzy potrafi ciko pracowa, sypiajc mao i mao jedzc.
102. Czy sekty nie istniay zawsze nie jest to przecie zjawisko nowe? Jest to sd mylny. Sekty s zjawiskiem bardzo starym, lecz dzisiaj ilo sekt, zakres ich dziaania, odnoszone sukcesy oraz nowoczesne metody dziaania powoduj, e s czym jakociowo nowym. Nigdy dotd nie byo tak duo sekt, nigdy nie byy tak silne oraz nigdy nie skupiay takiej iloci czonkw. Sekty s dzi ponadnarodowymi organizacjami, ktre wykorzystuj najnowsze osignicia technik manipulacji umysowej. Ma to niewiele wsplnego z dziaaniami grupek religijnych w poprzednich wiekach. Wielka ekspansja sekt rozpocza si pod koniec XIX w.
104. Czy idee sekt nie s tak zabawne i nieracjonalne, e tylko naiwni mog si nabra? Idee sekt wbrew pozorom opieraj si niejednokrotnie na autentycznych podstawach naukowych, odpowiednio zmienionych i spreparowanych dla potrzeb sekty. Warto te pamita, e manipulowa mona tak samo ludmi prostymi, jak i inteligentnymi wystarczy dopasowa odpowiednie metody wpywu. Nie ma ludzi odpornych na dziaanie sekt, tak odpornoci wykazuj si tylko ludzie chorzy psychicznie (szczeglnie chodzi o schizofrenikw).
105. Przecie wierzenia sekty s tak samo dobre jak zasady innych wierze? Jest to bdne podejcie do zagadnienia, poniewa nie jest problemem to, co gosi sekta. Niebezpieczestwo polega na tym, e sekty d do psychicznej przemiany swoich czonkw, posugujc si przy tym manipulowaniem umysu. Chodzi wic tu o metody dziaania sekty i jej cele, a nie wierzenia.
73
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania adekwatne). Czsto ten niegrony system sekty kae ludziom zakada sobie plastikowe worki na gow, by razem z UFO dolecie do nieba, zabi si, by osign ukad Syriusza, znale mier w dungli Ameryki rodkowej lub w zbiorowych grobach w Afryce. Oczywicie, to s najwiksze tragedie, zdecydowana wikszo sekt nie zabija, ale niszczy zdrowie psychiczne, szans na rozwj rodzinny i spoeczny itd. swoich ofiar. Nie mog na to spokojnie patrze ci, ktrym zaley na swoich bliskich uwikanych w sekt. Natomiast z wielkim spokojem i filozoficznym dystansem komentuj rzeczywisto sekty jej obrocy i poplecznicy: przecie wszystko jest wzgldne, wiara w wite szczury rwnie wartociowa jak monoteizm, wybr maonka przez mesjasza i poznanie go na sze godzin przed ceremoni zalubin to ciekawa alternatywa narzeczestwa, s to odmiennoci kulturowe itd.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Frankowiak J. K., Mity i uproszczenia dotyczce dziaalnoci sekt, a take rodowisk zajmujcych si t problematyk funkcjonowania tego typu grup, [w:] Czowiek w sieci zniewolonych drg II Konferencja naukowa, red. M. Jdrzejko, Putusk-Warszawa 2007; Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 5357; Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997, s. 14; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
106. Ale przywdcy sekty s chorzy psychicznie (s stuknici) prawda? W wikszoci przypadkw te osoby s jednak jak najbardziej zrwnowaone. Czsto moe si zdarzy, e jeli uwierz w swe zdolnoci i wadz, staj si niezrwnowaone i ewoluuj w kierunku szalestwa, co moe prowadzi nawet do morderstw. Wielu z nich staje si mitomanami, paranoikami, bez poczucia krytycyzmu i poczucia humoru. S jednak niebezpieczni, ze wzgldu na fakt, e cechy te doskonale potrafi ukry.
107. Czy ideologia i wiara sekt nie jest absurdalna? Sekty nie atakuj od razu potencjalnych nowych czonkw caoci swej doktryny, lecz scz j powoli w umys adepta. Nowy czonek sekty przycigany jest ciep, dajc poczucie bezpieczestwa atmosfer. Wane jest dla niego, aby si rozwin w swej osobowoci, pozby si stresu. Potem kiedy jest emocjonalnie zwizany z sekt jest ju w stanie zaakceptowa wszystkie absurdy. Kamstwo jak mawia Goebbels powtrzone odpowiedni ilo razy staje si prawd!
108. Czy adeptw sekty naley zostawi ich losowi? Czonek sekty jest tak skutecznie odcity od wiata i zapltany w rne zalenoci, e szansa na samodzielne odrzucenie wpyww psychomanipulacyjnych sekty jest znikoma (podobna do szansy, jak mia fanatyczny stalinowski wyznawca komunizmu na odkrycie w Stalinie potwornego zbrodniarza sekty to wyspy totalitaryzmu we wspczesnym demokratycznym wiecie, std porwnanie jest
109. Dlaczego pomaga adeptom w odejciu z sekty, skoro twierdz, e s tam szczliwi? To zudzenie jest bardzo kuszce, jeli dostrzee si, e osoba przestaa pi, pali, bra narkotyki itd. Kto, kto dowiadcza trudw normalnego ycia, w sekcie moe, przez krtk pocztkow
II. Co to jest sekta? chwil poczu ulg (tzw. miesic miodowy). Sekty daj szczcie, ale jest to nietrwae, zudne i faszywe. Zreszt gdyby pocztkowego, cho iluzorycznego szczcia, w sektach nie byo nikt by do nich nie wstpi. Jest to te prba racjonalizacji problemu wejcia bliskiej osoby do sekty pewnie tam mu jest lepiej ni tutaj. Przebywajcemu w sekcie adeptowi musi by lepiej ni na zewntrz.
74 112. Moe adept jest saby psychicznie albo szuka prostych odpowiedzi potrzebuje wic kogo, kto powie mu, co ma robi? Osoby wstpujce do sekt maj siln i zrwnowaon osobowo. Nie wolno obwinia o przynaleno do sekty tylko jej czonka. Osoby, ktre wypowiadaj taki mit na temat sekt formuuj oskarenia i dystansuj si od ofiary, co daje im zudne przekonanie, e postpuj inaczej (s przekonani, i nigdy by nie weszli do sekty) i sprawuj kontrol nad swoim yciem (formuuj przekonanie o swojej moralnej wyszoci nad tymi, ktrzy wstpili do sekty).
110. Czy adept nie jest dorosy, wic nie mamy prawa interweniowa i pomaga w odejciu z sekty? Czowiek bierze pen odpowiedzialno za swe czyny w wieku 18 lat, ale kontrola umysu osabia znacznie zdolno jednostki do podejmowania dojrzaych decyzji. Mamy prawo troszczy si o tych, ktrych kochamy.
111. Przecie czowiek ma prawo wierzy we wszystko, w co zechce?! Owszem, ale te powinien by chroniony przed zgubnymi wpywami, ktre zmuszaj go do przyjcia okrelonych przekona i powstrzymuj go od rzetelnej ich oceny. Sekty stosujc kontrol umysu, staraj si wywoa wraenie, e wszystko, co czyni ich czonkowie, jest przejawem ich wolnej woli.
Zachcamy do przeczytania: Frankowiak J. K., Mity i uproszczenia dotyczce dziaalnoci sekt, a take rodowisk zajmujcych si t problematyk funkcjonowania tego typu grup, [w:] Czowiek w sieci zniewolonych drg. II Konferencja naukowa, red. M. Jdrzejko, Putusk-Warszawa 2007, s. 53-59.
113. Czy adept sam nie odejdzie z sekty, gdy bdzie gotowy? Ten bdny pogld opiera si na zaoeniu, e czonek w sekcie ma wolny wybr i w zwizku z tym swobodn moliwo odejcia. Rzecz w tym, e nie ma tego wolnego wyboru! W sektach przebywaj osoby, ktre s winiami wasnych lkw fobii, zwizanych ze strachem przed odejciem z grupy. Najwaniejszym elementem dziaania, by umoliwi adeptowi normalne funkcjonowanie, jest uwolnienie go z puapki owych lkw i fobii, dotyczcych tego, ile za mu si stanie, jeli opuci sekt. Sekty, stosujc kontrol umysu, staraj si wywrze wraenie, e to, co robi czonkowie, jest oznak ich wolnej woli. Jest to niestety tylko zudne mylenie. Jeli osob przebywajc w sekcie poddaje si okrelonym oddziaywaniom psychicznym lub spoecznym, wymuszajc na niej, aby dostosowaa si do innych lub modyfikujc jej zachowanie, mona ni tak manipulowa, e przyjmie kady system przekona, nawet jeli bdzie on zupenie inny ni jej wasny. Dlatego naley dooy wszel-
75
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania wiadectwo przedstawi w ksice Kryzys sumienia.
Zachcamy do przeczytania: Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16; Franz R., Kryzys sumienia, [Gdynia 1997] Mylcinek 2007.
kich stara, aby osoba zacza jak najszybciej krytycznie ocenia rzeczywisto, poniewa im duszy czas przebywa w sekcie, tym wikszych doznaje szkd i tym bardziej niszczy swoje ycie. Byli adepci czsto ubolewaj nad psychicznymi okaleczeniami i rozpadem wartociowych zwizkw, auj, e zaprzepacili szans zdobycia wyksztacenia i zrobienia zawodowej kariery, a co gorsza obwiniaj si, e rekrutowali innych, zdobywajc pienidze i postpujc nieetycznie. Im duej pozostawali w sekcie, tym bardziej czego auj, gdy si z niej uwolni. Umywanie rk i przyjmowanie wyczekujcej postawy biernego obserwatora, moe mie tragiczne konsekwencje. To bdne przekonanie moe dotyczy zarwno (1) ludzi, ktrzy s poza sekt i oceniaj zachowanie adeptw oraz (2) tych, ktrzy sami przebywaj w sekcie. (AK, IK)
114. Czy suszne jest przekonanie ludzi bdcych w sekcie, e odejd z niej, kiedy bd chcieli? Zob. pytanie 110. Czy adept sam nie odejdzie z sekty, gdy bdzie gotowy? 115. Czy mona straci nadziej, e kiedykolwiek odzyskamy swojego bliskiego, ktry przebywa w sekcie? Nie wolno traci nadziei. Synny Ray Franz zerwa ze wiadkami Jehowy dopiero po 60 latach, bdc ju czonkiem Ciaa Kierowniczego oglnowiatowego naczelnego organu zarzdzajcego u schyku swego ycia. Swoje
116. Czy istniej rzetelne badania naukowe, potwierdzajce szkodliwo sekt? 1. Trudnoci w zbadaniu danego zjawiska nie oznaczaj, e ono nie istnieje, sekty s grupami z natury zamknitymi i nie godz si atwo na moliwo obserwacji. 2. Liderzy sekt nie wyraaj zgody na badania psychologiczne czy socjologiczne, jeli nie s wczeniej przekonani, e nie zaszkodz one ich wizerunkowi spoecznemu zezwalaj na badania swoich czonkw, jeli otrzymaj gwarancj, e ich organizacje zostan przedstawione w pozytywnym wietle. W zwizku z tym naley poda w wtpliwo wyniki wielu bada, ktre zostay przeprowadzone na czonkach sekt. 3. Istniej takie badania czonkw sekt (aktualnych czonkw, nie byych!), ktrymi posuguj si sekty i ich guru w celu swego uwierzytelnienia si. Wyniki tych bada wskazuj, e nalecy do sekt s w nich szczliwi. 4. Istniej jednak badania przeprowadzone wrd byych czonkw sekt ktre wskazuj na silny destrukcyjny wpyw sekt na osobowo ludzi. Tym badaniom apologeci nowych ruchw religijnych zarzucaj stronniczo z powodu rzekomo antysektowego nastawienia osb badanych, lub przeciwstawiaj alternatywne, niesprawdzone teorie o wystpowaniu patologii przed okresem przynalenoci czy o ustaniu terapeutycznego wpywu grupy wraz z jej porzuceniem.
II. Co to jest sekta? 5. Badania, w ktrych nie stwierdzono negatywnego wpywu sekt lub stwierdzono ich pozytywny wpyw (terapeutyczny wpyw), s wykorzystywane instrumentalnie do ksztatowania pozytywnego wizerunku grup. Su one za pewnego rodzaju tarcze lub maski zabezpieczajce przed krytyk, dziki ktrym wszelkie zarzuty destrukcyjnego wpywu na osobowo i relacje rodzinne, maj mie podoe nienaukowe i charakter tez czysto ideologicznych i dogmatycznych.
Zachcamy do przeczytania: American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Waszyngton 1994; Hassan S., Jak uwolni si od psychomanipulacji psychicznej w sekcie? d 2001, s. 129-143.
76 czyim interesom suy przekonanie, e kontrola umysu jest zupenie niemoliwa? Czy moe sektom? Warto jeszcze wspomnie, e psychomanipulacja rzeczywicie nie pozbawia wasnego ja lecz stwarza nowe sekciarskie ja, ktre zaczyna dominowa nad wasnym ja. Fakt, e ludzie jednak odchodz od sekt wiadczy tylko o tym, e kontrola umysu w sektach nie jest absolutna.
Zachcamy do przeczytania: American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Waszyngton 1994; Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Mity na temat sekt, [w:] Uwaga!, Sekty!, red. K. Klauza, Czstochowa 1998, s. 53-57; Pyszka S., Waciwoci sekt i nowych ruchw religijnych, [w:] Katolik wobec sekt, Krakw 1997, s. 14.
117. Czy psychomanipulacja w ogle istnieje? Psychologia dosy jednoznacznie opowiada si za istnieniem fenomenu psychomanipulacji, kontroli umysu itd. W podrczniku diagnostycznym Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego z 1994 r. (DSM-IV) zostaa opisana specyficzna jednostka chorobowa, poprzez uycie sw sekta i pranie mzgu1. Stwierdzono tam, e wystpujce u czonkw sekty symptomy to zaburzenia dysocjacyjne i oznaczono je numerem 300.15. Istnienie kontroli umysu potwierdzaj liczne badania naukowe. Zwolennicy sekt oskaraj ruch pomocowy dla ofiar sekt o to, e wymyli psychomanipulacj i kontrol umysu. Obrocy ci take czsto wprowadzaj w bd, przedstawiajc bardzo prymitywn koncepcj kontroli umysu. Poza tym naley zada sobie pytanie,
1
American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Waszyngton 1994 (podrcznik diagnostyczny Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego z 1994 r. (DSM-IV).
118. Czy waciwe s skrajnoci: demonizowanie i marginalizowanie sekt? Istniej dwa skrajne, bdne i zdecydowanie odmienne stanowiska na temat funkcjonowania sekt: (1) Mona dostrzec opinie zdecydowanie demonizujce i wyolbrzymiajce zjawisko sekt. Czsto publikacje w mass mediach potguj atmosfer niepokoju zwizan z sektami. W takich publikacjach chodzi o sensacj, autorzy sugeruj, e sekty s wszechobecne, wszystkie tak samo grone i zawsze prowadz do transformacji osobowoci. Chodzi o to, by wywoa silne emocje w odbiorcach, a nie o przekazywanie wartoci edukacyjnych. Dominuj emocje, sensacja, a przekazywane informacje maj charakter spektakularny. Permanentna krytyka niemal wszystkich nowopowstajcych grup religijnych prowadzi moe do zafaszowania obrazu rzeczywistoci. (2) Drugie skrajne stanowisko bagatelizuje, lekceway, marginalizuje problem, zasadniczo
77
5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania religijnych (chodzi o wysoko nieetyczne formy psychomanipulacji), nie powinna by korelowana z brakiem tolerancji wobec odmiennych wiatopogldw.
Zachcamy do przeczytania: Kuncewicz D., Opolska T., Wasiak M., Sekty przedmiot fascynacji i zagroenia, Warszawa 2000, s. 1820; Krlak P., Sekty, inwazja manipulacji, Radom 2003, s. 14-16.
kwestionujc potrzeb jakiejkolwiek dyskusji na ten temat. Stanowi to pewnego rodzaju przyzwolenie na stosowanie przez sekty wysoko nieetycznych form psychomanipulacji. Czasami ma to wymiar wrcz aprobaty dla nowych zachowa adepta w stylu: Zacz czyta wite ksigi, a ta medytacja rzeczywicie go uspokaja. Warto jednak doda, e postawa odrzucenia wybranych praktyk stosowanych w grupach

Sekty Fragment

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sekty Fragment

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pozycja wypenia w kompetentny i zarazem przystpny sposb widoczn luk.

(Szczegowy spis treci znajduje si na kocu ksiki)

Polskojzyczne poradniki na temat sekt i nrr

II. co to jest sekta?

1. Terminologia sekta czy nowy ruch religijny

30 80. XX w. w Polsce ujemny ciar pojcia take gwatownie wzrs.

II. Co to jest sekta?

3. Sekta a inne typy organizacji religijnych

dyscyplina kocielna organizacja

3. Sekta a inne typy organizacji religijnych

4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw

4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw

II. Co to jest sekta? (2) afirmujce wiat.

sekty o charakterze edukacyjnym (tera sekty prowadzce dziaalno handlow

mwi on take o pozostaych rodzajach

4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw

56 ciowy lub prosty element bardziej zoonej, piramidalnej struktury.

4. Podziay i klasyfikacje sekt, guru oraz adeptw

5. Przesdy i mity na temat sekt czyli faszywe przekonania

II. Co to jest sekta?

You might also like