Osnovne jednaine za jednodimenzionalan stiljiv tok

Strujanje u pravom kanalu iji se popreni presjek sporo mijenja moe se smatrati jednodimenzionalnim

v1 p 1,
1

Fzid
KZ

v2 p 2,

Osnovni zakoni mehanike fluida primijenjenji na posmatranu KZ mogu se napisati u sljedei oblicima:

 Jednaina kontinuiteta
2 2

v A2

1 1

v A1

Jednaina koliine kretanja

2 2

v A2 v 2

p 2 A2

Fzid , y

1 1

v A1 v1

p1 A1

tj. za proizvoljni presjek

 ako se jednaina kontinuiteta napie za dva bliska presjeka

d
vA vdA dA A dv v vdA

v dv A dA
0

vA
0

dvA

dvdA vd A d dvdA 0 : vA

vA

dvA vd A d

(1)

 iz jednaine koliine kretanja

2 v 2 A2 v 2 m

p2 A2

Fzid , y

1v1 A 1 v1 m

p1 A1

v2 m

v1

p 2 A2

p1 A1

Fzid , y

d v2 m

v1

d ( p 2 A2 dFzid , y pdA

p1 A1 ) dFzid , y 0 dFzid , y
dF p , y dFtr , y

dv d pA m vAdv dpA

0
dFp , y pdA

vAdv dpA

pdA

pdA dFtr , y
=0 za idealan plin

:A

vdv dp

1 dFtr , y A

(2)

Ako se izraz za brzinu zvuka napie u obliku

dp

c2d

i uvrsti u jednainu 2 (za idealan plin) dobija se

c2d

vdv

odavde je
d v 2 dv c2 v dv Ma v
2

(3)

iz (1) i (3) slijedi

dA A Ma
2

dv 1 v

(4)

 Ako se uspostavi veza izmeu promjene gustine i promjene povrine poprenog presjeka uz pomo (1) i (4)
dv v
dA A
dA A

dA A

uvrstiti u (4), pa je

dA Ma2 1 A

nakon mnoenja i sreivanja izraza

1 Ma 2 d Ma 2

(5)

 Kombinovanjem izraza (2) i (4), dobija se veza izmeu promjene pritiska i promjene povrine poprenog presjeka
dA A 1 Ma 2 dp Ma 2 p (6)

Izrazi (4), (5) i (6) ilustrovani su na sljedeim slikama

Konvergentni kanal dA<0

Ma<1

Ma>1

dv>0 dp<0
v

dv<0 dp>0

p,

d <0

p,

d >0

Divergentni kanal dA>0

Ma<1

Ma>1

dv<0 dp>0

dv>0 dp<0

p,

d >0

p,

d <0

1. Ako je Ma<1, znak dv je suprotan znaku dA, tj. pri podzvunom strujanju stiljivog fluida, sa porastom povrine protonog presjeka brzina opada i obrnuto. 2. Ako je Ma>1, dv i dA su istog znaka, tj. pri nadzvunom strujanju stiljivog fluida pri smanjenju povrine protonog presjeka brzina opada, a pri porastu protone povrine brzina raste. Ovo se objanjava time da u sluaju ekspanzije gasa njegova gustina opada bre nego to povrina presjeka raste, tako da vrijednost proizvoda A opada, pa brzina mora rasti da bi bila zadovoljena jednaina kontinuiteta.

3. Ako je Ma=1, tada je dA=0, a odgovarajui presjek naziva se kritinim . Uslov dA=0 je potreban uslov za postojanje ekstrema poprenog presjeka. U kritinom presjeku povrina je minimalna, jer u sluaju strujanja ka maksimalnom poprenom presjeku podzvuni tok usporava, a nadzvuni ubrzava, tako da se nikada ne bi mogla postii vrijednost Ma=1.

 Iz jednaine (4) slijedi da u sluaju kada je dA konstantnog znaka, tj. u sluaju konvergentnog (dA<0) ili divergentnog (dA>0) kanala ne moe podzvuno strujanje prei u nadzvuno ili obrnuto. Da bi se tok stiljivog fluida ubrzao od podzvunog do nadzvunog, potrebno je spojiti jedan konvergentan i jedan divergentan kanal, tako da prelaz sa jednog na drugi bude kontinualan (dA=0). Tako dobijeni kanal se naziva konvergentno-divergentni ili Lavalov mlaznik.

Lavalova mlaznica se konstruie tako da se u najuem preseku brzina izjednai sa brzinom zvuka.

grlo mlaznika

Ma<1

Amin Ma=1

Ma>1

 Pretpostavlja se da se u Lavalovom mlazniku moe ostvariti izentropsko strujanje i da se ispred mlaznika fluid nalazi u stanju mirovanja (v=0), tj. da ispred mlaznika vladaju totalni uslovi (pt, t, Tt, it, ct). Totalni uslovi se postiu tako da se fluid dovede u stanje mirovanja povratnim procesom bez razmjene toplote i rada sa okolinom.

Totalne veliine stanja

Iz jednaine energije
it i v2 2
k k 1

(7)

Totalna entalpija= statika ent. + dinamika ent.

c pT

RT

Iz (7) slijedi

it

v2 2

c pT

it cp T

v2 2c p v2 2c p

Tt

v2 2c p v2 k 1 2 kR k 1 v2 T 1 2 kRT
c2

Tt

Tt T

k 1 Ma 2 2

(8)

 Za izentropsku promjenu stanja idealnog gasa vai

k

pt p

Tt T

k 1

pt p

1 k

pt p

k 1 Ma 2 2
1 k -1

k k -1

(9)

k 1 Ma 2 2

(10)

 Ako je pritisak iza mlaznika malo nii od pt, tada e se u mlazniku formirati izentropsko podzvuno strujanje (kriva b). Daljim sniavanjem pritiska na izlazu brzina u svakoj taki mlaznika e se poveavati sve dok u grlu mlaznika ne dostigne brzinu zvuka. U ostalom dijelu mlaznika strujanje e biti podzvuno (kriva c). U konvergentnom dijelu se odvija izentropska ekspanzija, a u divergentnom dijelu izentropska kompresija.

 Dalje sniavanje pritiska iza mlaznika ne utie na strujanje u konvergentnom dijelu, jer kada se u grlu mlaznika dostigne brzina zvuka, tada poremeaj pritiska iza grla (koji se prostire brzinom zvuka) ne moe vie biti signaliziran fluidu ispred grla.Posljedica toga je da se ni maseni protok kroz mlaznik ne moe vie poveavati pa se kae da je mlaznik zaguen, a parametri fluida u grlu mlaznika se nazivaju kritinim.

 Ako je pritisak iza mlaznika jednak pritisku pf, tada se u cijelom mlazniku vri izentropska ekspanzija, pri emu je strujanje u divergentnom dijelu nadzvuno. Daljim sniavanjem pritiska u mlazniku se i dalje odvija izentropska ekspanzija, a iza mlaznika se odvija naknadna ekspanzija (linija g). U tom sluaju se kae da je mlaznik prekratak.

 Ukoliko pritisak iza mlaznika ima vrijednost izmeu f i c, u konvergentnom dijelu je strujanje izentropsko, a u grlu vladaju kritini uslovi. Iza grla fluid nastoji da se ubrza po liniji f. Meutim, jedino je mogua izentropska ekspanzija sa izlaznim pritiskom pf, te se zato izentropska ekspanzija odvija samo na jednom dijelu mlaznika do take s, a zatim se tok diskontinualno podeava prema nizvodnim uslovima i pritiska skae na vrijednost pd, brzina opada na podzvunu, a dalje se odvija izentropska ekspanzija do take d. U ovom sluaju mlaznik je predugaak. Dakle, u Lavalovom mlazniku je mogue ostvariti beskonano podzvunih reima izentropskog strujanja, a samo jedan nadzvuni (ekspanzija po liniji f).