You are on page 1of 8

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

Althusseryelobjetodeconocimiento
Eljueves7deoctubrepasadotuveunaintervencinenlasJornadasdeEpistemologa(Facultadde CienciasEconmicasdelaUBA)enlamesaInvestigacionesencurso.Contribucionescrticasala epistemologadelaeconoma.EnlosdasposterioreslaprofesoraMercedesDAlessandro,coordinadora delamesa,mesugiriquepusieraporescritomiintervencin.Lamismatratsobreelexternalismo epistemolgicodeHegel,ylainterpretacindeKennethWestphal.Enloquesigue,porlotanto,voya explicarloesencialdeesaintervencin,peroapartirdelacrticadeladistincinquehizoAlthusserentreel objetorealyelobjetodelconocimiento.Meparecenecesarioytilporqueadviertoqueenmbitos acadmicosdelmarxismoargentinoconfrecuenciasehacereferenciaalaconstruccindelobjetodel conocimiento,unconceptoqueesprecisoexaminar.PosiblementeAlthusserhayasidoelprimermarxista quehizotodounpuntodeladistincinentreobjetorealyobjetodelconocimiento.Almenos,noconozco otrosmarxistasanterioresquehayandesarrolladoelpunto.Encualquiercaso,lainfluenciadeAlthusserha perduradoenlaizquierda(avecesdemaneratcita)ylatesisdelaconstruccindelobjetode conocimientotieneimplicanciasparalasinvestigacionesmarxistas.Aunquenosoyfilsofoni epistemlogo,miintersporestascuestionesderivadeproblemasqueseplanteanenlosestudios socialesyeconmicos,yenparticularenlateoradeMarx.Debidoamiformacinmsfocalizadaen cuestionesreferidasalaeconomamarxista,milecturadeHegelhasidofacilitadaeinfluenciadapor muchosespecialistas,enparticulardelatradicininglesayalemana.Esperoqueestasnotassirvancomo estmuloparaprofundizarenlacrticadeunaespeciedemarxismoque,conlenguajecrtpico,autovalida susafirmacionesapelandoauninfinitoconceptoqueseengendraasmismo,yolvidandoelobjetoreal quedeberaintentarexplicar. Althusseryelconocimiento Desdeelpuntodevistaepistemolgico,Althusserparte(mebasoenParaleerelCapital,unhitoensu obra)deunacrticadeloquelllamalaconcepcinempiristadelconocimiento.Estaconcepcin,explica, poneenescenaunprocesoqueocurreentreunobjetodadoyunsujetodado.Elprocesodeconocimiento, paraelempirismo,ysiempresegnAlthusser,esabstraccin,yaqueconsisteenextraerdelobjetoreal unaesencia,dejandodeladoloinesencial.Loinesencialseralapartedelobjetorealqueesvisible,ylo esencialocuparaelinterior,serasuncleoinvisible.Poreso,paraelempiristaelconocimientoest presenteenelobjetoreal,bajolaformadelointerior,oesencia,quehayqueconocer.As,enla concepcinempirista,elconocimientoaparececomounarelacininterioralobjetoreal,entresuspartes exterior(inesencial)einterior(esencial).Deestamanera,continaAlthusser,elempirismoconstruyeun objetodeconocimientosteespartedelobjetoreal.Aunqueenrealidadelempirismonohaconstruido otroobjeto(peropiensaquelohizo),yaquenohaymsqueunsoloobjeto,elreal.Hegelhabra mantenido,enesencia,lomismo.Yenestovaaconsistirelerror,yaque,segnAlthusser,elcaminode lacienciapasaporconstruirotroobjeto,eldelconocimiento.EstoesloquehabrahechoMarx,siguiendo elcaminoabiertoporSpinoza. Efectivamente,AlthussertratadedemostrarqueparaMarx(tambinparaSpinoza)elobjetodel conocimientoesensabsolutamentedistintoydiferentedelobjetoreal(p.46,nfasisagregado).Enotras palabras,Marxhabrarechazadolaidentificacinhegelianaentreobjetorealyobjetodelconocimiento.Por eso,segnAlthusser,Marxhabraplanteadoqueelobjetodelconocimientoesunproductodel conocimientoqueloproduceensmismocomoconcretodepensamiento.Seraunobjetode pensamientoabsolutamentedistintodelobjetoreal,deloconcretoreal,delatotalidadreal(p.47nfasis agregado). Conscientedequeestasformulacionessonpasiblesdelcargodeidealismo,Althussertratadeaportarun

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

tintedematerialismo.Poresosostienequedetodasmaneraslarealidadobjetivadefinelospapelesy funcionesdelpensamientodelosindividuos,quenopuedenpensarsinlosproblemasyaplanteadosoque puedanserplanteados(p.48).Sinembargoelpensamiento,sigueAlthusser,esunsistemarealpropio, queaunqueestbasadoyarticuladoenelmundoreal,constituyeunsistemaespecfico,definidoporlas condicionesdesuexistenciaysuprctica,esdecir,porunaestructurapropia(dem,nfasisagregado). Msexplcitoan,criticandolaideadequelamateriaprimadelpensamientopuedaserlaintuicin sensibleolarepresentacin,sostienequeelpensamientonotrabajasobreelobjetoreal,sinosobresu propiamateriaprima,queconstituyesuobjeto(deconocimiento)(p.49nfasisagregado).Estoes,se tratadeunmaterialyaelaborado,porlaimposicindelasestructurascomplejasdelpensamiento,quela constituyecomounobjetodeconocimiento(p.49). EnbaseaestoAlthussersostienequeesfalso,oideolgico,elproblemadelconocimiento,talcomolo plantetradicionalmentelafilosofa,estoes,comocoincidenciaoacuerdoentreelconocimiento(sujeto)y suobjetoreal.Peroculesentonceselcriterioparaestablecerelstatuscientficodeunconocimiento? Althusserrespondequeeslamismaprcticaterica: laprcticatericaesasmismasupropiocriterio,contieneenslosprotocolosdefinidosdevalidacin delacalidaddesuproducto,esdecir,loscriteriosdelacientificidaddelosproductosdelaprctica cientfica(p.66). SegnAlthusser,cuandolascienciasestnverdaderamenteconstituidasydesarrolladas,yanotienen ningunanecesidaddelaverificacindeprcticasexterioresparadeclararverdaderos,esdecir, conocimientos,losconocimientosqueproducen(demnfasisagregado).Aigualquelasmatemticas, lascienciasmsdesarrolladasproporcionanellasmismaselcriteriodevalidezdesusconocimientos.Ms explcitoan: elcriteriodelaverdaddelosconocimientosproducidosporlaprcticatericadeMarxes proporcionadoporlaprcticatericamisma,esdecir,porelvalordemostrativo,porlosttulosde cientificidaddelasformasquehanaseguradolaproduccindeesosconocimientos(pp.6667). Enotraspalabras,nohayyareferenciaalobjetorealparacomprobarlavalidezdeunateora.La produccintericagenerasuscriteriosdevalidacin,quevalidalosconocimientosqueellamismaproduce. Sibajamosatierratodoesto,quieredecirquecuandoalguienelaboraunateoraoexplicacindeun hechosocial,notieneporqupreocuparseporsilamismaacuerdaonoconlarealidad,oconlaprctica delossereshumanos.Aigualquelamatemtica,bastarquelevealgica(dealgunamanera),paraque laafirmacinquedevalidadacomocientfica. Puesbien,sostengoqueestoesidealismo,ydelapeorespecie,yquellevaauncallejnsinsalida.Pero estecriteriosehaimpuestoenalgunoscrculosmarxistas,enloscualessedesplieganargumentos puramenteespeculativos,sinlamsmnimapreocupacinporcomprobarsitienenalgoqueverconla realidad.Demaneraqueapoyndoseenlanocindelobjetodelconocimiento,paraalgunostodoparece estarpermitido.Paracolmo,estosplanteossepuedencubrirconlaautoridaddeMarx,interpretadopor Althusser. Marxyelconocimiento Antesdeexaminarelcriteriodeverdaddesdeelpuntodevistadialcticoymaterialista,aclaremosquelo queAlthusserlehacedeciraMarxtienepocoqueverconloqueescribiMarx(alpasar,las interpretacioneslibresylacanianasdeAlthussersobrelostextosdeMarxdanlugarallibreylacaneano macaneoquetambinimpregnaalgunoscrculosdelmarxismocrpticocriollo). PrecisemosqueeltextodeMarxcitadoporAlthussereslaIntroduccinalacrticadelaeconoma poltica,enlapartededicadaalmtodo.LarealidadesqueallMarxnohablasiquieradelobjetodel conocimiento,comopretendelalecturasintomticadeAlthusser.LoquesostieneMarxesqueelpunto departidadelconocimientoeslorealyloconcreto,eltodoviviente.Explicaqueloseconomistasdelsiglo

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

XVIIcomenzaronestudiandoesetodo(poblacin,nacin,etc.)ydescubrieron,medianteelanlisis, relacionesgeneralesabstractas,porejemploentreeldinero,ladivisindeltrabajo,etc.Apartirdeestas categorasabstractas,comenzaronaelaborarlossistemaseconmicos,volviendoaltodo.Marxdiceque estesegundocaminoeselmtodocientficamentecorrecto,yquedeestamaneraelpensamiento reproduceeltodo,peroahoracomounconcretopensado.Marxaclaraqueesteconcretopensadonoesun productodelconceptoquepiensayseengendraasmismo,desdefuerayporencimadelaintuiciny delarepresentacin,sinoporelcontrario,esunproductodeltrabajodeelaboracinquetransforma intuicionesyrepresentacionesenconceptos(p.302nfasisagregado). EnestepasajeMarxestdiciendoexactamenteloopuestodeloquelequierehacerdecirAlthusser.Marx planteaquesibienelconcretoesunareconstruccindelpensamiento,estareconstruccinnoserealiza porfuerayporencimadelasintuicionesyrepresentaciones,sinoapartirdeellas(pecadoempiristade Marx!).Estasnotassobreelmtodosoncortas,yenalgunascuestionesnodeltodoclaras(setratadeun borrador),peroenlarelacinconelmomentoemprico,lospasajesnoparecendejarlugaradudas. Adems,porencimadeloquediganlasnotas,todalaobradeMarxdemuestraquesucriteriodevalidez cientficanoprescindedelasintuicionesyrepresentacionesdelmundoreal.stassonunpuntode referenciarecurrente.As,alapresentacindelconceptodelaplusvalaabsolutaenElCapital,lesigueel captulodelaluchaporlajornadadetrabajo.Alaexplicacindelaplusvalarelativa,lesiguenloscaptulos decooperacin,manufacturaygranindustria,queconstatanlaexistenciarealdelaplusvalarelativa.Esun criteriomaterialistahayunfuerteelementoexternalista(elobjetoexterno,real,queexisteporfueradelo quepensemosdel).SiMarxhubieradispuestodelasestadsticasquetenemoshoy,seguramentehabra tratadodeverificarsiseregistrabaenlaeconomareallaleydelatendenciadecrecientedelatasade ganancia.Soloelmarxismoidealista(elqueestenamoradodelaconstruccindelobjetodel conocimiento)puedepensarquesepuedepasardeestemomentoemprico. UnproblemaplanteadoporAlthusser Sinembargoexisteotroproblema,quederivadelacrticadeMarxaHegelcontenidaenelpasajesobreel mtododelaIntroduccin.EsqueMarxcriticaaHegelporquestehabraolvidadoqueelverdaderopunto departidadelconocimientoeselconcretoreal.SegnMarx,Hegelpensabaqueelconocimientoesun productodelconceptoquesepiensaasmismo,yelaboraconprescindenciadelosdatosempricos. Curiosamente,loqueMarxlereprochaaHegelpareceserelcriteriodeelaboracincientficaqueAlthusser atribuyeaMarx.Apartirdeaqu,Althusserdetodasmanerashaplanteadounproblemainteresante.El temaesas:MarxpensabaqueHegelhabaolvidadoqueelpuntodepartidaeraelmomentoempricocrea poresoqueelpensamientoengendrabaelobjetoaconocer,yporlotantosudialcticaeraidealista.En contraposicin,Marxpusoladialcticasobrebasesmaterialistas,conservandoelmtododialctico,que habadesarrolladoHegel.Enelplanodelmtodo,claramenteelpuntodepartidasonlasintuicionesy representacionesempricas,diceMarx,contraloquepensabaHegel.Althusserentoncessepreguntasi estainversinmaterialistanodebiafectaralmismomtodo.Esquesiformaycontenidoestn relacionados,noesposible,diceAlthusser,habermodificadolaformasinhaberafectadolaesencia,el mtodo.SiHegelhabaolvidadoqueelpuntodepartidadelconocimientoeselmundorealsipensabaque elmundoesgeneradoporlaidea,estodeberahaberafectadomortalmenteasumtododialctico.De maneraqueladialcticadeMarxnopodaserigualaladialcticadeHegel.Poreso,seguaAlthusser, aunqueMarxnohabatomadoplenaconcienciadelasimplicanciasdesuinversinmaterialistadelsistema hegeliano,dehechohabadesarrolladootradialctica,distintadelahegeliana.DeahqueAlthusserse propusieradesarrollarladialcticamarxista,queestaraimplcita(entrelneas,aquintervenalalectura sintomtica)enlosescritosdeMarx,enparticularenElCapital.

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

Larespuestamarxista ApesardelosmuchosseguidoresquetuvoAlthusser(alpasar,recuerdoqueafinesdelosaossesenta habaunverdaderofuroralthusserianoenmuchoscrculosmarxistasdeArgentina),suprogramade desarrollarladialcticamarxistanotuvoxito.ElpropioAlthussernofuemuchomsalldeplantearla sobredeterminacindelascontradiccionescomocaractersticadeladialcticadeMarxoLenin.Sin embargoelproblemaplanteadoporAlthusserpermanecasinrespuesta.Culeslaespecificidaddel mtododialcticoenMarx,siHegelhabaolvidadoqueelpuntodepartidadelconocimientoeselmundo real?SiladialcticadeHegelespuroidealismo,cmopodraservirenelmarxismo,queesmaterialista? Larespuestaaestosinterrogantes,delladodelmarxismo,provinodeautoresqueaclararonlarelacinde Hegelconloempricoentreellos,mencionoaTonySmith(verbibliografa).Elnudodelproblema,segn estosautores,esqueMarxseequivocalatribuiraHegellaideadequeelconocimientopuedeprescindir desupuntodepartida,elmundorealylarepresentacinquenoshacemosdelmismo. ConsideroqueestarespuestadeSmithyotrosesacertada.MuchasvecesalolargodesuobraHegel recuerdaqueelmomentodelempirismoesimprescindibleparaelconocimiento.Sinl,nohay conocimientoposible.EscribeHegel: esexacto,desdeluego,queelhombrearrancadelaexperienciacuandotratadeformarseun pensamiento.()Es,puesindudablequelaconcienciatomatodassusrepresentacionesytodossus conceptosdelaexperienciayenella()laexperiencianoesotracosaquelaformadelaobjetividad cuandodecimosquealgosehallaenlaconcienciaqueremosdecirqueesealgotieneformaobjetivapara ella,quelaconciencialoexperimenta,quelocontemplacomoalgoobjetivo.()Esabsurdosaber,etc., algoquenosehallaenlaexperiencia(Hegel,1979,t.3,p.321). Sinembargo,QuhaydelospasajesenlosqueHegeldice,porejemplo,queelverdaderomotordela realidadexistenteeselconcepto,oqueelconceptoeselalmadelmundo?Noestdiciendoconesto queelmundofuecreadoporunaidea?Ynoesestolaquintaesenciadelidealismo,delasnocionessobre dios,etc.,etc.?Enmuchosmanualesdefilosofamarxista,lascosassepresentandeestamanera. Aunque,porotraparte,Marxylosmarxistasnodejandereconocer,unayotravez,losaportesdeHegel. UnautortanpocoafectoalidealismocomoLenin,escribequeladialcticaeslateoradelconocimiento de(Hegely)elmarxismo(Lenin,1974,p.348).CmoesposiblequeladialcticadelidealistaHegel encajeenelmaterialistaMarx?Cmoseresuelveesteintrngulis? LarespuestaestencomprenderelrolquejuegaelconceptoenHegel.Almargendesuscreencias religiosas,odesuideasobreelorigendeluniverso,loquequieredecirHegelcuandoafirmaqueel conceptorigealmundo,esqueloimportanteeslalgicaoestructuraracionaldelfenmeno.Porejemplo, cuandodigoquelaleydeNewtongobiernaelmovimientodelosplanetas,nonecesariamenteestoy haciendounaconcesinalanocindedios,sinosimplementeestoyafirmandoquehayunaestructura racional,unaleyinterna,queesimportanteestudiar.Delamismamaneracuandoafirmoquehayleyesde laacumulacindelcapital,odelaevolucinallargoplazodelatasadeganancia.Noestoydiciendocon elloqueelcapitalismoestmovidoporlasideas,sinoquepordebajodelasaparienciasrigenciertasleyes internas.Porsupuesto,admitiresteaspectodelasuntonosignificanegarquelaconcepcindelahistoria deHegelesclaramenteidealista(lahistoriahumana,segnHegel,esmovidaporeldesarrollodelaidea). ElrealismoepistemolgicodeHegel,segnWestphal ConloexplicadohastaaqupodemosentenderlaimportanciadelrealismoepistemolgicodeHegel.Esen estepuntodondeentraenescenaKennethWestphal,unepistemlogoalemn.LalecturadeWestphalme hizoentenderquelaFenomenologadeHegelencierraunabordajeepistemolgicorealista,ysu importanciaparalacrticadelrelativismo(tandemodahoy). Westphal(2003)sostienequeensuIntroduccinalaFenomenologadelEsprituHegelreplanteaeldilema

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

deSixtoEmprico.Estedilematratadelcriteriodeverdad,odevalidezcientfica.Sostienequeparadecidir acercadeculeselcriteriodeverdad,estamosobligadosateneralgncriteriodeverdadparaconsiderarel criteriodeverdadqueestamosexaminando.Peroparaestotenemosqueteneruncriteriodeverdadya aceptado.Locualnosremitiraaotrocriteriodeverdad,yasinfinitamente.Alternativamente,deberamos postularunprimercriterio,quedeberamosasumircomoverdadero,sinapelaraningncriterio.Westphal dicequeestedilematuvounainfluenciaduradera,aunquesubterrnea,enlafilosofa,yespresentadopor HegelenlaFenomenologa: Estaexposicin,presentadacomoelcomportamientodelacienciahaciaelsabertalcomosemanifiestay comoinvestigacinyexamendelarealidaddelconocimiento,noparecequepuedallevaseacabosin arrancardealgnsupuestoquesirvadebasecomopauta.Enefecto,elexamenconsisteenlaaplicacin deunapautaaceptadayladecisinacercadesiestamosantealgoacertadoonoconsisteenqueloque seexaminaseajusteonoalapautaaplicadaylapautaengeneral,ylomismolaciencia,siellaesla pauta,seconsideraaqucomolaesenciaoelens.Pero,enestemomento,cuandolacienciaaparece apenas,niellamismaniloqueellaseapuedejustificarsecomolaesenciaoelens,sinlocualnoparece quepuedallevarseacaboexamenalguno(p.56). WesphalsostienequeHegelfueelprimeroenresolverelproblemaplanteadoporeldilema,atravsdeuna solucinextremadamentesofisticada,yaquerequiereeldespliegueenconjuntodelautocriticismo,como delcriticismomutuo.ParaestoHegeldistingueennuestraconcienciadeunobjetoseisaspectos principales.Porunaparte,distingueelobjetoensmismodenuestraconcepcindelobjetoensmismo. Delamismamanera,distingueentrenuestraconstitucincognitivayactividadescognitivasensmismas, denuestrapropiaconcepcincognitiva.Pero,msimportante,Hegelanalizaelcontenidoyelcarcterde nuestraexperienciadeunobjeto,ydelamismamaneranuestraexperienciadenosotrosmismoscomo sujetoscognitivos,talescomoresultandenuestrousodeesasconcepcionescuandotratamosdeconocer susrespectivosobjetos.Estosepuedeponerenformadeunatabla: ANuestraconcepcindelobjeto.BNuestraexperienciadelobjeto.CElobjetomismo. 1Nuestraautoconcepcincognitiva.2Nuestraautoexperienciacognitiva.3Nuestraconstitucincognitiva ynuestraactividadmisma. SegnHegel,sigueWestphal,nuestraexperienciadelobjeto(B)estestructuradatantoatravsde nuestraconcepcindelobjeto(A),comoporelobjetomismo(C)queprocuramoscomprenderutilizando esaconcepcin(A).Deformasimilar,nuestraexperienciadenosotrosmismoscomosujetoscognitivos(2) estestructuradaatravsdenuestraautoconcepcincognitiva(1)ynuestraconstitucincognitivarealy susactividades(3),quetratamosdecomprenderutilizandoesaconcepcin(1).DeestamaneraHegelest diciendoque,porunlado,notenemosunconocimientoempricoqueestdesprovistodeconceptos,oun autoconocimientoqueestlibredeconceptos.Peroporotraparte(tomarnotaalthusserianos)tampoco estamosatrapadosdentrodenuestrosesquemasconceptuales.Enotrostrminos,nuestraexperienciadel objeto(B)solopuedecorresponderconelobjetomismo(C)sinuestraconcepcindelobjeto(A)tambinse correspondeconelobjetomismo(C).Ynuestraautoexperienciacognitiva(2)correspondeconnuestra constitucincognitivarealyactividad(3)solosinuestraautoconcepcincognitivatambinsecorresponde conellas(3). Porlotanto,enlamedidaenquenuestraconcepcindelobjeto(A),porejemplo,nosecorrespondaconsu objeto(C),nuestrasexpectativastericasyprcticassedesviarndenuestrocursorealdeexperiencia(lo mismoseaplicaparanuestraautoexperienciasobrenuestraconstitucincognitiva).Siprestamosatencin aestosdesvos,podemosdetectarycorregiresafaltadecorrespondencia,aunquesoloatravsde intentossostenidosporcomprendernuestrosobjetos(Co3). PuedeverseentoncesqueenHegelhayunimportantecomponentedeexternalismoepistmico.Los objetosquetratamosdeconocersonloquesonyfuncionancomolohacen,aunenelcasoenque nosotrosnolosentendamos(estosobjetossontantoCcomo3).Poresoestosobjetossepueden manifestarennuestraexperiencia,ydarnosinformacinparaconfirmarorevisarnuestrasconcepciones

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

sobrelosobjetos.Estamosmuylejosdelaautovalidacin,queprescindedelobjetoreal,postuladapor Althussser. Hayquesubrayar,empero,quetodoesteprocesoocurreatravsdelusodeconcepciones.Hegelinsiste enquetodasnuestrasconcepcionesempricassolopuedenserdefinidasyadquiridasutilizandouncierto conjuntodeconcepcionesapriori,incluyendolasqueserequierenparaidentificareindividualizar particularesespaciotemporales,osuscaractersticas.Losconceptosdeespacio,espacios,tiempo, tiempos,yo,otro,individuacin,objetofsicoycausasonimprescindiblesparaidentificare individualizarentrelosobjetosquenosrodean,yparatenerenconsecuenciaconocimientoemprico.En estesentido,tantoparaHegel,comoparaKant,sonapriori,estoes,constituyenlacondicinparaese conocimientoaclaremosqueapriorinoquieredecirquenohayansidoadquiridosporelserhumano. PasajesdelaFenomenologaquealudenalcriterioexpuesto ParanoquedarnossoloconlapalabradeWestphal,transcriboaqualgunospasajesdelaIntroduccin (aunquenopretendosuplantar,lgicamente,lalecturaendirectodetodoeltextodeHegelmsbienquiero animarasulectura). Enseguidadehaberpresentadoeldilema,Hegelanotaquelaconcienciadistinguedesmismaalgo conloquealmismotiemposerelacionao,comosueleexpresarse,esalgoparaellamismayellado delserdealgoparaunaconcienciaeselsaber(p.57).Sinembargo,deestesaber(osea,deesteser paralaconciencia),diceHegel,distinguimoselserensloreferidoalsaberestambinalgodistintodel yseponecomoloquees,tambinfueradeestarelacinelladodesteenssellamaverdad(dem).Es enestarelacinentoncesqueinvestigamoslaverdaddelsaber.Perolapautaocriteriodeverdadeseste mismoprocesodeexamenautocrtico,queocurredentrodelaconciencia: loesencialconsisteennoperderdevistaentodalainvestigacinquelosdosmomentos,elconceptoy elobjeto,elserparaotroyelserensmismo,caendeporsdentrodelsaberqueinvestigamos,raznpor lacualnonecesitamosaportarpautaalgunaniaplicarenlainvestigacinnuestrospensamientoseideas personales,puesserprescindiendodeellasprecisamentecomolograremosconsiderarlacosatalcomo esensyparasmisma(pp.5758,nfasisagregado). Porlotantoelprocesodeinvestigacinsedaatravsdelaautocrticayreflexin,queestbasadaenla diferenciaentreelobjetoyelconcepto,ylaexperienciaquehaceelpensamientoacercadeella: Ysobreestadistincin,talycomosepresenta,sebasaelexamen.Si,enestacomparacin, encontramosquelosdostrminosnosecorresponden,parececomosilaconcienciasevieseobligadaa cambiarsusaber,paraponerloenconsonanciaconelobjetomismo,yaqueelsaberpresenteera, esencialmente,unsaberdelobjetoconelsaber,tambinelobjetopasaaserotro,pueselobjeto pertenecaesencialmenteaesesaber.Yas,laconcienciaseencuentraconqueloqueanteseraparaella elensnoesensoquesolamenteeraensparaella(p.58). CuandoHegeldicequecambiaelobjeto,noestqueriendodecirqueelobjetoexternocambieporquela concienciaencontrdiscrepanciasentresusaberyelobjeto,sinoqueloquecambiaesloqueeraelens, elobjeto,paralaconciencia. Subrayoquedeestamaneralapauta,quepedaeldilemadeSextoEmprico,esestemismoproceso dialcticodeexamenyrectificacin: As,pues,cuandolaconcienciaencuentraensuobjetoquesusabernocorrespondeaste,tampocoel objetomismopuedesostenerseobienlapautadelexamencambiacuantoensteyanosemantienelo quesetratabademedirporellayelexamennoessolamenteunexamendelsaber,sinotambindela pautadeste.Estemovimientodialcticoquelaconcienciallevaacaboensmisma,tantoensusaber comoensuobjeto,encuantobrotaanteellaelnuevoobjetoverdadero,espropiamenteloquesellamar experiencia(p.58). AgreguemosqueelexternalismoesdestacadoporHegelenmuchospasajesdesuobra.Inclusocuando

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

serefierealaapercepcintrascendentaldeKant,estoes,alafuncinsintetizadoradelpensamiento,a travsdelacuallomltiplesereducealaunidad: Paraqueuncontenidoentreenestaunidad,esnecesarioquesehallecontagiadodeestasencillez[o sea,quetengayaesaunidad,aclaracinma]soloasseconvierteelcontenidoenmicontenido(Hegel, 1979,t.3,p.428). CuandoserefiereaBacon,Hegelsealaquelaexperienciaimplicadarordenalpensamientoconrespecto alascosas.PoresolaexperienciaenBaconnoesmeramenteobservacional,yaquebuscaencontrar universales,enlaformadeleyesyclasificaciones.Msinteresantean,paraloqueestamosdiscutiendo, esque,apesardesuscrticas,HegelacordabaconNewton(vaseWestphal,2009)cuandosteplanteaba quelameraconsistencialgicadeunaalternativaaunateoraohiptesiscientfica,noessuficientepara quetengalegitimidadcognitiva.Estosedebeaque,paraquetengalegitimidadcognitiva,decaNewton, esaalternativatambindebeestarreferidaaparticularesidentificablesenelespacioyeltiempo.Nobasta conqueunateoratengaconsistenciainterna(anoserquesetratedelasmatemticasolalgica).Todo locualserelacionaconlamateriaprima,lasintuicionesyrepresentacionesquenoshacemosdelobjeto externo,ylacapacidadquetenemosdeconocerloyentenderlo. ElmismocriterioeseldeMarx.Poreso,cuandoMarxdicequeelpuntodepartidadenuestro conocimientoylamateriaparalaelaboracinconceptualsonlasrepresentacioneseintuiciones,est afirmandolaimportanciadeesteelementoexterno,objetivo.Lametadelconocimientoporlotantonoes crearunobjetodeconocimientoabsolutamentedistintodelobjetoreal,comodiceAlthusser,sino reproducirconceptualmente(estoes,entenderlalgicainterna)elconcretoreal.Lamateriaprima,las intuicionesyrepresentaciones,noexistensinconceptos,peroestonoquieredecirqueestemosprivados deaccesoaloexterno. Denuevo,sobreelobjetodelconocimientoyelmarxismo Loanterioresunasuperacindelapretensindelempirismo,dequeelconocimientoseadquiereporla simpleintuicinsensible,libredeconceptos,porunlado.Ytambinlasuperacindelaideadeque,dado quesolopodemospensarconconceptos,losobjetosdelconocimientosonmerasconstrucciones conceptuales,yporlotantoestamoscondenadosalrelativismo.ComosealaWestphal,laepistemologa deHegelesconsustancialconelautocriticismoyelcriticismomutuo,yalmismotiempoesrealista.En otraspalabras,elconocimientoesproductodeunprocesosocial,sinporellocaerenelrelativismo. Enconclusin,piensoqueesdifcildisimularlaimportanciadeestascuestionesparalosestudios marxistas.Porunlado,porqueenalgunoscrculoshoyencontramoslavarianteempiristaextrema,que prcticamentehadesterradolascategorastericas.Sonlosquesiestudianunepisodiodelaluchade clases,porejemplo,sededicanaacumularhechosyhechos,comosiestosporsmismoshablaran. Algunosdeestosestudiosmetraenalamemoriaelviejocuentodelalumnoalqueselepide,enun examen,quehabledelaguerradelosCienAosycomienzaElprimerda,alasnuevedelamaana.. Losproductosdeestasinvestigacionessemehacentaninsoportablescomomasticaralgodn,yno aportancasinada(enmuchoscasossetratadeprolijosresmenesdeperidicosycronologasde eventos).Aqunoexisteelaboracinconceptual,elpasodelarepresentacinalconcretopensado. Peroporotraparteestlavarianteopuesta,laquehaterminadopordesterrarelobjetodelconocimiento, queexisteporfueradenuestrospensamientosyconceptos.AestavariantelanocindeAlthussersobrela construccindelobjetodelconocimientolehaencajadocomoanilloaldedo.Dadoquelosobjetosdel conocimientosonconstruccionesmentales,estosautoresparecensentirseautorizadosparadesarrollarel conceptoquepiensaelconceptoparadesplegarelconcepto,sinreferenciaalgunaalobjetoreal,de estudio,estoes,aloexterno.Aqulavalidacindeldiscurso,sucriteriodevalidezcientfica,estdadapor elpropiodiscurso.Seseaconscienteonodeello,eslaaplicacinprcticadelcriterioalthusseriano.A

RolandoAstarita

Althusseryelobjetodeconocimiento

vecesciertasnocionespasanaserestndares,delosquesepierdensusorgenes,perosiguenpresentes susconsecuenciaseimplicancias.LadialcticadeHegel,ydeMarx,ofrecenunavaalternativa,y superadora,entodosentido,delasmencionadas. Textoscitados: Althusser,L.yE.Balibar(1983):ParaleerElCapital,Mxico,SigloXXI. Hegel,G.W.F.(1987):Fenomenologadelespritu,Mxico,FCE. Hegel,G.W.F.(1979):Leccionessobrelahistoriadelafilosofa,Mxico,FCE. Lenin,V.I.(1974):Cuadernosfilosficos,Madrid,Ayuso. Marx,K.(1980):Contribucinalacrticadelaeconomapoltica,Mxico,SigloXXI. Smith,T.(1990):TheLogicofMarxsCapital.RepliestoHegelianCriticisms,StateUniversityof NewYorkPress. Westphal,K.R.(2003):HegelsEpistemology,Indianapolis,HackettPublishing. Westphal,K.R.ed.(2009):TheBlackwellGuideToHegelsPhenomenologyofSpirit,Blackwell publishing. RolandoAstarita BuenosAires,2011 http://rolandoastarita.wordpress.com/

You might also like