19 de Novembro 2007 Cludia Cavadas 14 Aula Terica Ciclo da vesicula sinaptica neurotransmissor Captao do neurotransmissor exocitose do neurotransmissor 2 Sinapse elctrica Os neurnios comunicam atravs de junes comunicantes (junes gap) Transmisso muito rpida As sinapses elctricas entre neurnios so pouco abundantes: retina e crtex Membrana pr-sinptica Membrana ps-sinptica dendrites Trs tipos principais de neurnios Mais abundantes 3 Tipos de neurnios 4 Clulas da Glia ou Neuroglia Oligodendrcitos Astrcitos Microglia Clulas ependimrias 10 clulas da glia para 1 neurnio Clulas da glia (ou neuroglia) Ependymal cells Cerebrospinal fluid Neurons Astrocyte Perivascular feet Microglia Oligodendrocyte Capillary Myelinated axons Myelin (cut) 5 Oligodendrcitos Oligodendrcitos satlite Oligodendrcitos interfascicular oligodendrcito Imunocitoqumica para a protena RIP Oligodendrocyte Nerve fiber Myelin axnio mielina oligodendrcito 6 Astrcitos Clulas grandes, numerosas Apresentam feixes do filamento intermedirio do citoesqueleto denominado: proteina fibrilhar cida da glia (GFAP) Pedicelo ou p terminal: dilatao de alguns prolongamentos; envolvem capilares relacionam-se com o segmento inicial dos axnios, com os ndulos de Ranvier, e com reas sinpticas astrcito capilar sangu Pedicelo ou p terminal capilar Os pedicelos cobrem a superfcie dos capilares (contribui para a barreira hematoenceflica) Pedicelo 7 Maior nmero de prolongamentos (curtos e ramificados) Encontram-se na substncia cinzenta Menor nmero de prolongamentos (longos) Encontram-se na substncia branca Astrcitos Astrcito protoplasmtico Apresentam feixes do filamento intermedirio do citoesqueleto denominado: proteina fibrilhar cida da glia (GFAP) Astrcitos 8 Funes dos astrcitos Funo de sustentao: os prolongamentos formam uma rede que sustenta os corpos celulares dos neurnios, os axnios, e os capilares sanguneos. Ligam-se tambm pia-mater (tecido conjuntivo que reveste o tecido nervoso). Formam a membrana glial limitante externa conjunto de pedicelos de astrcitos que ligam a superfcie do encfalo pia-mater.
Controlam a composio qumica do ambiente extracelular dos neurnios.
Mobilizam nutrientes e produtos de metabolismo entre o sangue e os neurnios Os pedicelos relacionados com os ndulos de Ranvier; - absorvem os ies K+ (aps vrias despolarizaes esto em excesso no meio extracelular) -impedem que o neurotransmissor escape do espao sinptica para zonas vizinhas -absorvem alguns neurotransmissores: GABA e glutamato Os pedicelos relacionados com as reas sinpticas: Aparecem tanto na substncia branca como na substncia cinzenta Clulas fagocitrias (sistema mononuclear fagocitrio no SNC). Quando o SNC sofre uma leso ou infeco as microglias encurtam os seus prolongamentos, reproduzem-se e migram para a zona afectada (funes fagocitrias, produzem citocinas reguladoras do processo inflamatrio) Microglia 9 Clulas ependimrias Clulas epiteliais cilndricas ou cbicas que revestem os ventrculos do crebro e o canal central da espinal medula (locais onde circula o lquido cefalorraquidiano) Em alguns locais as clulas ependimrias so ciliadas (facilita a movimentao do LCR) Tem um grande prolongamento citoplasmtico No existe lmina basal nem junes oclusivas (o LCR circula) Clulas ependimrias Clulas ependimrias na superfcie do plexo coride que segregam LCR Clulas ependimrias ciliadas Localizam-se nos ventrculos do crebro e do canal central da espinal medula e facilitam a movimentao do LCR 10 Clulas estaminais neurais Propriedades: auto-renovao Multipotentes (originam neurnios, astrcitos, e oligodendrcitos) Presente no crebro adulto Neurognese ocorre no crebro adulto Onde Onde que ocorre que ocorre neurog neurog nese nese? ? Quando Quando que ocorre que ocorre neurog neurog nese nese? Em situa ? Em situa es fisiol es fisiol gicas ou patol gicas ou patol gicas? gicas? Qual a fun Qual a fun o desses novos neur o desses novos neur nios? nios? Sistema Nervoso Central Encfalo (crebro e cerebelo) Espinal medula 11 Encfalo (corte sagital mediano) bolbo CRTEX CEREBRAL 2-3 mm espessura -16 bilies de neurnios - 40 % da massa do crebro - 2 tipos principais de neurnios: Clula estreladas (recebem impulsos sensoriais e processam a informao a nvel local) clulas piramidais (com spines; neurnios que transmitem sinais para outros locais do SNC) Cerca de 90 % do crtex cerebral humano constitudo por um tecido com 6 camadas Neocortex 12 Neocortex CRTEX CEREBRAL Camadas: Layer I (the "molecular layer") Layer II (the "outer granular layer"), Layer III (the "outer pyramidal layer") Layer IV (the "inner granular layer") Layer VI (the "layer of pleiomorphic cells Layer V (the "inner pyramidal layer") 13 FA astrocito Iibroso Mi microglia OL oligodendrocito PA astrocito protoplasmatico Fibra nervosa axonio bainha de mielina Substncia branca: Axnios mielinizados Oligodendrcitos produtores de mielina Astrcitos fibrosos microglia No possui corpos celulares dos neurnios Clulas da glia Constitui o a parte central do crebro e do cerebelo Substncia cinzenta: Corpos celulares dos neurnios Dendrites Poro inicial no mielinizada dos axnios Astrcitos protoplasmticos Oligodendrcitos microglia Onde ocorrem as sinapses no SNC Constitui o crtex do crebro (crtex cerebral) e o crtex do cerebelo (cortex cerebeloso) 14 Cerebelo Cerebelo 15 Espinal medula Espinal medula Canal central 16 Sistema Nervoso perifrico Sistema nervoso perifrico Nervos motores Nervos sensoriais Revestimento das fibras nervosas Fibra nervosa = axnio + banhas Conjunto de fibras nervosas = nervos (SNP) Conjunto de fibras nervosas = tractos ou feixes (SNC) Todos os axnios so envolvidos por dobras nicas ou mltiplas de clulas envoltrias: no SNC as clulas envoltrias* so os oligodendrcitos no SNP as clulas envoltrias* so as clulas de Schwann Dobras nicas (axnios de menor dimetro) fibra nervosa amielnica Dobras mltiplas (axnios de menor dimetro) fibra nervosa mielnica Conjunto das dobras concntricas = Bainha de mielina Mesaxnio = pores de membrana das clulas envoltrias, que se prendem internamente ao axnio e externamente superfcie da clulas; *clulas envoltrias = clulas satlite 17 Fibras nervosas amielnicas -uma nica clula de Schwann envolve vrios axnios -cada fibra tem o seu mesaxnio -Conduzem o impulso nervoso com uma velocidade inferior a 1m/s fibras nervosas mielnicas - No SNP, a membrana plasmtica da clula de Schwann enrola-se volta do axnio. A membrana enrolada funde-se e d origem MIELINA 18 Esquema da clula de Schwann estendida e da poro do axnio em torno da qual se enrola para formar a bainha de mielina Enrolamento da clula de Schwann em torno do axnio durante a formao da bainha de mielina Ndulos de Ranvier interrupes da bainha de mielina Ndulos de Ranvier SNC SNP Nas fibras amielnicas no existem ndulos de Ranvier. 19 Ndulo de Ranvier - a bainha de mielina composta sobretudo por lpidos - isola electricamente a membrana plasmtica do axnio, impede que a corrente elctrica propagada durante os potenciais de aco fuja para o meio extracelular - quase todos os canais de Na + da membrana plasmtica do axnio se localizam ao nvel do ndulos de Ranvier Funo da mielina Propagao rpida do potencial de aco (conduo saltatria do impulso nervoso) Segmento internodal fibra mielnica fibra amielnica 1- ncleo e citoplasma de clula de Schwann 2- axnio 3- microtbulo 4- neurofilamento 5- bainha de mielina 6- mesaxnio 7- ndulo de Ranvier 8- interdigitao dos processos das clulas de Schwann no ndulo de Ranvier 9- vista lateral um axnio amielnico 10- lmina basal 20 Sistema nervoso perifrico (SNP) Nervos Gnglios Terminaes nervosas neurnio sensorial neurnio motor 21 Nervos Estabelecem comunicao entre os centros nervosos e os orgos sensoriais e efectores Levam a informao do exterior ou dos orgos para o SNC Nervos sensitivos ou sensoriais Constitudos por fibras aferentes (neurnios sensoriais) Levam os impulsos do SNC para os orgos efectores Nervos motores Constitudos por fibras eferentes (neurnios motores) Nervos mistos Constitudos por fibras aferentes e fibras eferentes (neurnios sensoriais e neurnios motores) Nervos espinais e nervos cranianos Nervos Cordes cilndricos dimetro muito varivel Compostos por fibras nervosas e tecido conjuntivo Nos nervos de maior dimetro o tecido conjuntivo constitudo por 3 camadas: Endoneuro Tecido conjuntivo frouxo, envolve individualmente as fibras nervosas Perineuro Camadas de clulas achatadas (semelhantes a fibroblastos) em que as membranas plasmticas apresentam interdigitaes e junes de ocluso (barreira). Envolve grupos de fibras nervosas. Epineuro Tecido conjuntivo denso, com algum tecido adiposo. Com fibras colagneas. Endoneuro Perineuro Epineuro 22 Corte transversal de nervo 23 Epineuro Perineuro Endoneuro Corte transversal de nervo fibroblasto Fibras colagneas (col) fibra mielnica (M) fibra amielnica (A) Ncleo de uma clula do perineuro (P) Fibras reticulares do endoneuro (FR) Nervo com fibras mielnicas e com fibras amielnicas Ncleo da clula de Schwann Citoplasma das clulas do perineuro 24 Corte transversal de dois nervos de pequeno dimetro (sem epineuro) Ncleo das clulas de Schwann axnio