XVII.

YZYLDA BR OSMANL PAASNIN MASRAF BLANOSU* THE EXPENDTURE BALANCE SHEET OF AN OTTOMAN PASHA N THEXVITH CENTURY

**Dr. Bilgehan Pamuk

zet Osmanl Devleti'nin toplumsal dzeni tarihi sre ierisinde bir deiim ierisinde olduundan, bu yapnn muhtelif devrelerdeki grnm de birbirlerinden farkl hususiyetler iermitir. Klasik dnem olarak tabir edilen XVI. yzylda, devletin temelini tekil eden timar sistemi, XVII. yzylda yerini iltizam sistemine brakmtr. Bylelikle idari mahiyette grlen bu deiim, toplumsal yapnn da deimesine zemin hazrlamtr. Meydana gelen bu yeni dzen ierisinde toplumsal yapnn dolaysyla devletin bulunduu durum, zerinde durulmas gereken bir husus olarak deerlendirilmitir. Bunun iinde, XVII. yzylda deien yap ierisinde bir beylerbeyinin durumu irdelenmitir. 1682 ylnda Erzurum Eyaleti'ne tayin olan beylerbeyinin kiisel gemii, kap halk ve sosyal-ekonomik durumu, paann masraf bilanosu ile dnemin kaynaklarndan elde edilen bilgilerle mukayese edilerek ortaya konulmutur. Bylelikle XVII. yzylda, Osmanl Devleti'nin toplumsal yaps ile ilgili sonulara ulalmtr. Anahtar Kelimeler: Beylerbeyi, Eyalet, Masraf, dare, Paa

Bu alma, Atatrk niversitesi'nin 2001/114 numaral "XVII. Yzylda Erzurum Eyaleti dari ve Sosyal Yaps" isimli aratrma projesi kapsamnda hazrlanmtr. Yrd. Do. Dr. Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi

108 Abstract

Bilgehan Pamuk

Due to social changes in the OUoman State, the structure of it also changed in various periods. Timar system, the foundation of state in the XVI. century, also called the classic era, was replaced by the ltizam system in the XVI/o century. Therefore the changed in the administrative structure caused also a change in the social structure. Because of this new order the importance of the states system is stressed, so the status of a general governor in the XVI/o century is taken to hand. The biograph of a general-governor promoted to a post in Erzurum in 1682, his servants and his social-economic condition was compared on the Pasha's own balance sheet with that of the periods'. As a result information about the social order of the OUoman State in the XVI/o century was gathered Key Words: Pasha General-governor, Province, Expenditure, Administration,

XVI. yzyln sonlarna doru grlen siyas, askeri ve mali alanlardaki gelimeler, Osmanl Devleti'nin temel yapsnda birtakm kkl deiimlerin olumasnda etkili olmutur. Uzun yllar devam eden savalar ve bu savalarn meydana getirdii sosyal ve ekonomik buhranlar, sistem deiikliine zemin hazrlamtr. Yaanan sosyal-ekonomik zorluklar zme gayretinde olan Osmanl devlet adamlar, kurulu aamasndan itibaren devletin temel unsurlarndan birini oluturan timar sisteminden yava yava iltizam sistemine gemilerdir. Bu temel yapdaki sistem deiiklii, devletin kurumlar zerinde birtakm deiimlere yol amtr. Osmanl Devleti'nin XVII. yzylda klasik dnemden farkl hususiyetler ierdiine dair dnemin kaynaklarnda bilgiler bulunmaktadr. B u ksm bilgilerin yan sra, bte kaytlarnda devletin gelir-gider durumunu ihtiva eden aydnlatc bilgiler de vardr. Nitekim mer Ltfi Barkan btelerle ilgili yapm olduu almalarla, devletin sosyal-ekonomik durumu hakknda
Dnemin devlet adamlar ve ulemas hazrladklar risale ve layihalarnda, XVI. yzyln sonlarndan itibaren bilhassa XVII. yzylda devletin yapsnda meydana gelen deiimlerin boyutlar hakknda bilgiler vermektedir. Ayn Ali Efendi, Kavanfn-i Al-i Osman der Hlasa- Mezamin-i Defter-i Divan, stanbul 1260; Hezarfen Hseyin Efendi, Telhis'l-Beyanfi Kavanin-i 'Al-i Osman, (Haz. Sevim lgrel), Ankara 1998; Sofyal Ali avu, Sofyal Ali avu Kanunnamesi, (Haz. Midhat Sertolu), stanbul 1992; Yaar Ycel, Osmanl Devlet Tekilatna Dair Kaynaklar: Kitab- Mstetab, Kitabu Mesalih'l Mslimin ve Menafi'i'il- M'minin, Hrz'lMluk, Ankira 1988; Koi Bey, Koi Bey Risalesi, (Haz. Ylmaz ,Kurt), Ankara 1994; Eyyub Efendi, Eyyub Efendi Kanunamesi, (Haz. Abdlkadir zcan), stanbul 1994; Katib elebi, Dstur'l Amelli- Islall1'l- Halel, (Haz. Ali Can), Ankara 1982; z, Gelibolulu Mustafa Ali'nin Nushat's- Selatin, Hasan Kafi El-Aksarayf'nin Usul'l- Hikem fi Nizami'l- Alem, Veysi"nin, Habname, Koi Bey'in Veliyddin Telhisleri, Aziz Efendi'nin Kanunname-i Sultan li Aziz Efendi, Katip elebi'nin Dstur'l- Amelli- Islahi'l- Halel, eserlerinde, XVII. yzyl hakknda detayl bilgilerin verildii ve yaanan buhranlar ve sistem deiikliinden bahsedildiini belirtmektedir. Mehmet z, Osmanl' da "zlme" ve Geleneki Yorumcular, stanbul 1997

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

109

i i

kymetli bilgiler elde etmitir? lerleyen zaman ierisinde pek ok aratrmac bte kaytlar zerinde alarak, devletin sosyal-ekonomik durumu hakknda bilgi edinmeye nclk eden .L. Barkan', rnek alm, bteler zerinde incelemelerde bulunmu ve kymetli sonulara ulamlardr? Yaplan bu almalar, siyasi deerlendirmelerin yannda, devletin mevcut durumunun ortaya konulmas iin nemli etken olmulardr. XVII. yzylda devletin mevcut durumu hakknda yaplan aratrmalar ierisinde, M. Kunt'un Bir Osmanl Valisinin Yllk Gelir - Gideri Diyarbekir 1670-1671 isimli almasnda, ilgi ekici tespitlerle karlalmtr. Deien sistem ierisinde devletin bulunduu duruma deinen Kunt; Diyarbekir Beylerbeyi'nin eyaletteki siyasalotoritesinin nitelii, Merkez-Tara ilikileri, beylerbeyinin maiyeti ve dzeni, Diyarbekir ehrindeki esnafn dzeni, fiyat durumu, i-d ticaretin zellikleri ve boyutlar hakknda deerli bilgiler vermitir. Bu nedenden tr mali kaytlarn incelenmesi ile devletin sosyalekonomik yapsnn ortaya konulabilecei dncesinden hareket edilmitir. Babakanlk Osmanl Arivi 'nde (stanbul) bn'l Emin tasnifinde 1544 numarada kaytl, 1682 ylna ait Erzurum Beylerbeyi'nin masraf bilanosu mahiyetindeki vesikas zerinde durularak, eyaletin hatta devletin sosyalekonomik durumu ortaya konulmaya allmtr. Erzurum Beylerbeyi elebi Hasan Paa'nn vefat etmesi zerine, Badat Valilii'nden mazul olan mer Paa, 1682 ylnda Erzurum'a tayin edilmitir.4 Paa, tayin hkmnden yaklak yedi ay sonra, Erzurum Eyaletine ulatktan sonraki iki ay boyunca btn .harcamalarn Devletl Paa Efendimiz Hazretlerinin vaki olan mesarifatdr mfredattan zikr olunur ad altnda kaydettirmitir.5 mer Paa'nn masraf bilanosu ve bunun mahiyetti anlatlmadan nce paann zgemiiyle ilgili bilgi verilmek yerine olacaktr.

ii

il

ii

2 mer Ltfi Barkan, "1070-1071 (1660-1661) Tarihli Osmanl Btesi ve Bir Mukayese", FM. c. XV1I/1-4, stanbul 1955-1956, s.304-347; mer Ltfi Barkan, "1079 -1080 (1669-1670) Mali Ylna Ait Bir Osmanl Btesi ve Ekleri", FM. c. XV11I1-4, stanbul 1955-1956, s.225303; mer Ltfi Barkan, "Osmanl mparatorluu Btelerine Dair", FM. c. XV11I1-4, stanbul 1955-1956, s.193-224 3 Halil Sahilliolu, "Yemen'in 1599-1600 Yl Btesi", Yusuf Hikmet Bayur Armaan, Ankara 1985, s.287-319; Halil Sahilliolu, "1683-1740 Yllarnda Osmanl mparatorluu Hazine Gelir ve Gideri", VLLL.7TK. 11, Ankara 1989, s.1383-1406; Ahmet Tabakolu, "XVII. ve XVIII. YzylOsmanl Btesi", Ord. Prof. Dr. mer Ltfi Barkan'a Armaan zel Says, stanbul 1985, s.393-414; . Metin Kunt, Bir Osmanl Valisinin Yllk Gelir - Gideri Diyarbekir 16701671, stanbul 1981; Said ztrk, 1042-1045/1632-1635 Yllarna Ait Bosna Eyaleti Btesi, Osmanl lll, Ankara 1999, s.158-168; Erol zvar, "Rum Eyaletine Ait H. 1043-44/ M. 1634-35 Tarihli "Bte"nin Tahlili" Osmanllll, Ankara 1999, s. 150-156 4 Raid Mehmed Efendi, Raid Tarihi 11, stanbul 1282, s.380-381; Defterdar Sar Mehmed Paa, Zbde-i Vekayiat, (Haz. Abdlkadir zcan), Ankara 1995, s.35; Abdurrahman sa Efendi, sa-zade Tarihi, (Haz. Ziya Ylmazer), stanbul 1996, s.I72-173 5 Babakanlk Osmanl Arivi, bn'l-Emin Maliye 1544

110 mer Paa'nn zgecmii

Bilgehan Pamuk

"Koca, Hacye kz" lakaplar ile anlan mer Paa'nn ne zaman ve nerede doduu hakknda herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. Enderunda yetierek silahdarlk mevkine kadar ykselen mer Paa, 1664 (1074) ylnda ald vezirlik payesi ile ilk grev yeri olan Msr Beylerbeylii'ne atanmtr. Bu grevinde, 1667 (1077)'de azledilinceye kadar yaklak yl kalm, daha sonra da iki yl mazul olarak beklemitir. 1669 (l079)'da Diyatbekir Beylerbeylii'ne atanm ve 1671 (1082)'e kadar bu grevinde kalmtr. 16721673 (l083)'de Erzurum Valilii'ne, 1675 (1086)'de Van Valilii'ne ve 1677 (l088)'de Badat Valilii'ne tayin edilmitir. Bir yl kadar grevalmay bekleyen Paa, 1682 (1093) senesinde ikinci defa Erzurum'a atanmtr. Akabinde 1684 (1095)'de Badat Valilii'ne getirilmise de, ksa bir sonra az1edilmitir. Azlinden sonra 1687 (l098) ylnda nc defa Badat, 1688 (l099)'de ikinci defa Diyarbekir, 1690 (l100)'da ikinci defa Van ve 1690-1691 (l102)'de ise nc defa Erzurum Valilii'ne atanmtr. mer Paa, Van'dan yeni grev yeri Erzurum'a gelirken Elmal Kazas'nda vefat etmitir.6 mer Paa'nn Erzurum Valilikleri mer Paa'nn zgemiinde de bahsedildii zere Paa, defa Erzurum Beylerbeylii'ne tayin edilmiti. 1672-1675 yllar arasndaki ilk beylerbeylii dneminde, Erzurum ehrinde Murad Paa Mahallesi'nde bir eme yaptrmtr.? Paa beylerbeylik vazifesinin sonlarna doru Erzurum beylerbeyi olarak ehzade Sultan Ahmed'in snnet dnne katlarak hediyeler vermitir.8 Grevde bulunduu sre ierisinde hakknda herhangi bir olumsuz kaytla karlalmamas9, eyaleti iyi idare ettiini gstermektedir. mer Paa'nn Erzurum'a ikinci defa beylerbeyi olarak atanmas, 9 Muharrem 1093/
6 Raid Tarihi ll, s.380-381; Zbde-i Vekayiat, s.35,130; sa-zade Tarihi, s.I72-173; Anonim Osmanl Tarihi (1099-111611688-1704), (haz. Abdlkadir zcan), Ankara 2000, s. 12; Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmani lll, stanbul 1311, s. 588 7 Gnmze Dere Mahallesi olarak zikredilen mahalledeki eme, caminin yanndadr ve hala kullanlmaktadr. . H. Konyal, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi isimli eserinde emenin kitabesindeki yapt tetkikler neticesinde 1676 (1086) ylnda emenin yaptnldn beyan etmitir. brahim Hakk Konyal, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi stanbul 1960, s.170- 171; Ancak eme kitabesi zerinde yaplan tetkikler sonucunda emenin 1688 (1088) ylnda yapld tespit edilmitir. 8 Erzurum Beylerbeyi mer Paa'nn hediyeleri arasnda; bir tane samur krk, bir tane vaak krk, dokuz tane sim srahi, dokuz tane maraba, dokuz tane tepsi, dokuz tane diba-y Acem, dokuz tane iekli kadife, dokuz tane frengi hatayi, dokuz tane kitresiz atlas, dokuz tanesi Hind atlas, dokuz tane kutni ve dokuz tane yelegendesi at bulunmaktayd. Hezarfen Hseyin Efendi, Telhis'l-Beyan, s.215 9 1675 ylna ait H. G. Majer tarafndan neredilen ikayet Defteri'nde pek ok Ehl-i rf taifesi hakknda Divan- Hmayun'a ikayetler olmusa da mer Paa hakknda herhangi bir ikayete tesadf olunmam, aksine Paa, meseleleri n zmlenmesinde Merkez tarafndan memur edilmitir. Hans Georg Majer, Das Osmanische Registerburch der Beschwerden (ikayet Defteri) Von Jahre 1675 sterreichische National-Bibliothek cad. Mixt.683, Wien 1984, s.35, 36b,86b,90b,93a, 132b, l67a, 193b

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

111

18 Ocak 1682 tarihinde gereklemitir.o elebi Hasan Paa'nn yerine gelen mer Paa, bu grevinde fazla kalmam bir yl sonra yerine Silahdar Hseyin Paa atanmtr.1I mer Paa, en son yani nc kez Erzurum Valilii'ne 1691 'da tayin edilmitir. Ancak Paa, Erzurum'a gelirken yolda vefat etmitir. Olgun, akll ve tedbirli bir paa olarak bilinen mer Paa, deiik eyaletlerde on sekiz yl kadar beylerbeylik vazifesinde bulunmu, bu srenin yaklak drt ylnda Erzurum Beylerbeyi olarak hizmet vermitir. 1682 Ylnda mer Paa'nn Erzurum Beylerbeylii ve Masraflar 1682 ylnn balarnda Erzurum'a tayin olan mer Paa'nn, grevli olduu eyalete vardktan sonra yapm olduu btn harcamalar, bilano eklinde hazrlattndan bahsedilmiti. Dzenlenen bu kayttan hareketle beylerbeyinin eyalet ierisindeki siyas, idarf ve sosyal konumlar, konuyla alakal muhtelif kaynaklarla da mukayese edilerek ortaya konulmutur. Merkez idare, snrdaki Erzurum beylerbeyi elebi Hasan Paa'nn vefat etmesi zerine, daha nceden de orada grevlendirilmi olan mer Paa'y Erzurum'a gndermitir. Paa, tarihi olan 18 Ocak 1682'den ancak yedi ay sonra, 15 Austos 1682 tarihinde grev blgesine ulaabilmitir. Paa, kalabalk maiyetti ile birlikte, ar k koullarnn hkm srd ve kardan yollarn ulam iin elverisiz olmasndan dolay k aylar boyunca stanbul'da kalmtr. K mevsimin sonunda ularnn ve artlarn uygun hale gelmesi zerine, maiyeti ile birlikte grev mahalline ge geldii sylenebilir. Bununla birlikte Paa, tayin emrini mteakip mutad olduu zere maiyetindeki mtesellimini, kendisi gelinceye kadar ileri yrtmesi iin Erzurum'a gnderdii kuvvetle muhtemeldir.I2 Paa'nn stanbul'dan ayrlma tarihi bilinmemekle birlikte, Anadolu'nun sol kol istikameti olan; stanbul - zmit Adapazar - Bolu - ankr - Amasya - Tokat - Karahisar-arkf - Gmhane - Erzincan - Erzurum gzergahn takip ederek, 30-40 gnlk bir yolculuktan sonra Erzurum'a vasl olduu kuvvetle muhtemeldir. B
LO Raid Mehmet Efendi ve Defterdar San Mehmed Paa, eserlerinde mer Paa'nn 9 Muharrem'de Erzurum'a atandn belirtmesine karlk, Abdurrahman sa Efendi Paa'nn 9 Rebiylevvel'de Erzurum'a tayin edildiini bildirmektedir. Raid Tarihi ll, s.380-381; Zbde-i Vekayiat, s.35,130; sa-zade Tarihi, s.172-173 11 Zbde-i Vekayiat, s.160; sa-zade Tarihi, s.182; Sreyya, Sicill-i Osmani ll, s.197 12 XVI. yzyln ikinci yarsnda ortaya km olan mtesellimlik, beylerbeyi grevine balayncaya kadar eyalettin ynetimini geici bir sre iin vekaleten yrtrlerdi. Yusuf Ouzolu, "XVII. Yzylda Karaman Beylerbeyi ve Mtesellimine likin Baz Bilgiler", Seluk niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi (SEFD), say.1, Konya 1981, s.96; " .... vuslmze kadar eyalet-i mezkurenin hsn-i idaresi iin tarafmzdan mtesellim nasb ve ta 'yini lazm gelmi olub .... ", brahim Ylmazelik, "Osmanl Hakimiyeti Sresince Diyarbakr Eyaleti Valileri (1516-1838), Uluslar Aras Kuruluunun 700. Yl Dnmnde Btn Ynleriyle Osmanl Devleti . Kongresi (7-9 Nisan 1999), Konya 2000, s.590 13 Jean Baptiste Tavemier, Les Six Voyages de Jean Baptiste Tavernier, Ecuyer Baron Daubonne Qu'il a farten Turquie en Perse et aux. Indes c.I, Paris 1676, s. 9-17; Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi Il, (Haz. Zekeriya Kurun, Seyit Ali Kahraman, Ycel Dal), s.88-

112

Bilgehan Pamuk

Eyalette, hkmdarn otoritesini temsil eden en st derecede memur konumundaki beylerbeyinin, devletin nemli brokratlar arasnda kabul edilmesi ve mevkiinden dolay kazand siyasi ve ekonomik gc, bunlarn sosyal statlerinin belirlenmesinde etkili olmutu. ncelikle ahalinin gvenliini salamakla ykml olan beylerbeyi, eyaletteki idari ve askeri ilerden birinci derecede yetkiliydi. Beylerbeyi hizmetlerine karlk ise has olarak tahsis olunan gelirleri tasarruf etmiti. XVII. yzylda Erzurum Beylerbeylerinin durumlar ile ilgili olarak, Ayn Ali ve Heziirfen Hseyin 14 Efendi, eserlerinde, 1.214.600 akelik has gelirleri olduunu belirtmilerdi. Verilen bu rakamla, XVI. yzyldaki has gelirlerinin mebla arasnda fazla bir farkn olmad da dikkat ekmektedir. Nitekim XVI. yzylda beylerbeylerinin 1.200.000 ile 1.300.000 ake arasnda has tasarruf etmilerdi.ls Ancak XVII. yzylda akenin devaml olarak deer kaybetmesi ve fiyatlarn da devaml artmasndan dolay beylerbeylerinin etkilenmemesi dnlemez. Dolaysyla her ne kadar has gelirleri asndan XVII. yzyldaki beylerbeyleri ile XVI. yzyldakiler arasnda fark gzkmese de ekonomik koullar gz nne alndnda XVII. yzyldakilerin gelirlerinin, ncekilerine oranla daha yksek olduu ifade edilebilir. mer Paa'nn 15 Austos 1682 ile 10 Ekim 1682 tarihleri arasndaki yaklak iki aylk harcamalarnn 29.076 kurul6, ake bazndaki deerininl7 3.489.120 ake olmas, bu husustaki grmz destekler mahiyettedir. Anlalaca zere beylerbeylerinin bilhassa tasarruf ettikleri haslar ile birlikte ek gelirleri de bulunmaktayd. Erzurum'daki beylerbeylerinin has gelirleri yannda, mukataalar (Erzurum Gmrk Mukataas

104; Yusuf Halaolu, Osmanl mparatorluunda Menzil Tekilat ve Yol Sistemi, (stanbul niversitesi Baslmam Doentlik Tezi), stanbul 1982, s.31-77; "Asitfme-i Sa' adet tarafndan Erzurum canibine giden sol kol menazilidir Menzil-i skdar - Gebuze (Gebze) - znikmid (zmit) - Sapanca - Hendek - Dzce Pazan - Bol - Gerede - Bayndr - erkes - Karacalar Karaca Viran - Ko Hisar - Tosya - Hac Hazma - Osmanck - Hac Ky - Merzifon - Ladik Sonisa - Niksar - Hac Murad Kalesi - Karahisar- arki - iryan - Kelkid - Bayburd - Tercan Erzurum", BOA. Maliyeden Mdevver Defter (MAD.) 4108, s.41-43; Telhis-i Yemii Hasan Paa sa'adetl padiahm bugn Erzurum'dan otuz gnde bir cebeci geldi ... .", Cengiz Orhonlu, Osmanl Tarihine Ait Belgeler: Telhisler (/597-1607), stanbul 1970, s.23 14 Ayn Ali Efendi, Kavfmin-i Al-i Osman, s.23,52 ; Hezarfen Hseyin Efendi, Telhis'lBeyan, s.129 15 "Haliya Erzurum Beylerbeyisi olan Mustafa Paa'ya beylerbeyilik on iki kere yz bin ake ile tevcih olnd", . 8 Ramazan 967 (2 Haziran 1560), BOA. Mhime Defteri(MM.) IV, s.7; "Erzurum Vilayeti mirmiranl on iki kere yz bin ake ile Karaman Beylerbeyi Murad Paaya virilmek buyruld]" 3 Ramazan 981 (27 Aralk 1573), MM. XXV, s.16; Tapu Kadastra Genel Mdrl Kuyud- Ktidime Arivi Tapu Defteri 361, V.7-8 16 bn'l-Emin Maliye /544 17 Bu tarihlerde bir kuru 120 akeye tekabl etmekteydi. BOA. Kamil Kepeci Ahkam (KKA.) 72, s.140; evket Pamuk, Osmanl mparatorluu'nda Parann Tarihi, stanbul 1999, s.152

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

113

Nezareti), cizye kalemiyesi, tahvil harlar gibi muhtelif gelirlerinin de olduu tespit edilmitir. IS

,,
i'

i
i:

XVI. yzylda Erzurum Beylerbeyinin haslar ile birlikte yllk gelirinin 2.198.996 ake olduu dair bilgidenI9 baka, yllk gelirleri hakknda kaynaklarda herhangi bir malumata rastlanmamtr. Ancak Erzurum'da da beylerbeylik yapm olan mer Paa'nn Diyarbekir Beylerbeylii zamannda, 1670-1671 senesine ait yllk gelirinin 111.944 kuru / 14.552.720 ake20 olduu gz nne alndnda, 1682'de Erzurum Beylerbeyi iken de, benzer bir oranda yllk gelirinin olabilecei sonucuna varlabilir. mer Paa'nn masraf bilanosundaki harcamalar mahiyetlerine gre tasnif edildikten sonra, bu snflandrma nispetinde deerlendirilmitir. Buna gre harcama gruplar; "Yolda Yaplan Harcamalar", "Merkeze Yaplan demeler", "Kap Giderleri", "Kap Halkna Yaplan demeler" ve "Bahi, n'am, Harlk Nevinden Yaplan Harcamalar" balklar altnda mstakil olarak incelenerek, mer Paa'nn merkez ile olan ilikileri, eyalet ierisindeki konumu ve kap halknn durumu ortaya konulmutur. A) Yolda Yaplan Harcamalar Temmuz aynn balarnda, maiyeti ile birlikte grev mahalline doru hareket eden mer Paa, stanbul - zmit - Adapazar - Bolu - ankr Amasya - Tokat - Karahisar-arkf - Gmhane - Erzincan zerinden Erzurum'a ulamtr. Erzurum eyaleti snrlarna dahilolmadan nce, yoldaki harcamalar ile ilgili bilgi verilmemitir. Eyaletin bat snrndaki Karahisararkf Sanca 'na gelindikten sonra, harcamalarn kaydedildii grlmektedir. Bu kayda gre Paa ilk olarak, skefsir Kazas'nda menzileiye 200 kuru vermitir. Gneye doru ilerleyen kafile, Erzincan'da at1ar iin 67 kuru demitir. Ayn gn ierisinde 15 Austos 'ta Erzurum ehrine vasl olan beylerbeyinin, greve baladktan be gn sonra da, yol ile ilgili harcamalar olmutur. stanbul'dan beri eyalar tayanlara verilmesi gereken 983 kuru ve at ektirmek iin srcye 3 kuru deme yaplmtr. Paann Erzurum' a
18 BOA.KKA. 72, s. 287; MAD. 2475, s.9,233; MAD. 2765, s.128,157 " .... Erzurum Eyiiletinde olan zimmi reiiyann her bir neferinden er guru miri ve nsf guru beylerbeyi maliyesi ve cizyedar maa] in elli ake cem' olna ....", MAD. 2765, s.157; pirli, XVII. yzylda beylerbeylerinin gelirlerinin yeterli olmadndan masraflarn karlayabilmek iin halktan "salgn salma", "devre kma"ve "imdiid- seferiye" ad altnda tekliflerinin olduundan bahsetmektedir. Mehmet pirli, "Beylerbeyi" DA. Vi, s.73; zkaya, "imdiid -I hazariyye", "imdiid- seferiye" ve dier gelirlerle yine masraflarn karlayamayan beylerbeylerinin halktan "tekiiif-i akka" ad altnda vergi topladklarn belirtmektedir. Ycel zkaya, "XVIII. Yzyln Sonlarnda Tevzi' Defterlerinin Kontrol", SEFD. say.1, Konya 1981, s.136 19 XVI. yzylda 1555-1557 tarihlerinde Erzurum Beylerbeyi Ayas Paa'nn bir yllk geliri 2.198.996 ake, gideri ise 1.401.009 akeydi. "Dndar Aydn, "Osmanl Devri.nde XVI. Yzylda Erzurum Beylerbeyi Ayas Paa'nn Bir Yllk Btesi", Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi say.8, Ankara 1997, s.399,408 2) Kunt, Bir Osmanl Valisinin Yllk Gelir - Gideri, s.9- 17

i;

!i
i

114

Bilgehan Pamuk

gelmesiyle birlikte yoldaki harcamalarn tamamnn 1.253 kuru, bununda 150.360 akeye tekabl ettii tespit edilmitir. Bu noktada belirtilmesi gereken bir husus ise masraf bilanosunda kaydedilmi olan 1253 kuru tutarndaki mebla, sadece Erzurum Eyaleti ile ilgili olmasdr. Maiyeti ile birlikte stanbul'dan hareket eden mer Paa'nn yoldaki masraflar, getii yol zerindeki ilgili idari birimlerce karland ve bununda tevzi' defterlerine kaydedilmi olmas2l kuvvetle muhtemeldir. B) Merkeze Yaplan demeler mer Paa, greve balamas ile birlikte, muhtelif zaman aralklarnda sadrazama polie22 ad altnda belirli miktarlarda demeler yapmtr. ki ay boyunca 8.500 kuruun (1.020.000 ake) sadrazama denmesi, zerinde durulmas gereken bir durum olarak kabul edilmitir. XVII. yzylda bilhassa beylerbeyi tayinlerinde sadrazama hediye ad altnda birtakm demelerin yapld, dnemin kaynaklarnda sklkla ifade edilmektedir. Ayrca bu demeler sayesinde beylerbeylerinin vazife alabildikleri ve bylelikle de usulsz ekilde yaplan atamalarla huzursuzluklarn olduu da belirtilmektedir.23 Balangta, mer Paa'nn masraf kaytlarndaki ykl demelerin de bu maksatla yaplm olabilecei dnlmtr. Ancak belirli bir hayat standardna sahip Paa'nn (mazul durumda), son derece snrl bir bteyle bakmak zorunda olduu kalabalk maiyeti ile birlikte geinmeye almasnn hayli g olaca gz nne alnmtr. Bu nedenden tr de Paa'nn kendisine yakn grd sadrazamdan bor alm olduu ve greve balar balamaz da borcunu dedie4, daha uygun bir yarg olacaktr. Nitekim mer Paa'nn 1670-1671 yllarnda da benzer bir durum ile karlat, hazrlatt btesinden anlalmaktadr. Diyarbekir Beylerbeylii'ne tayin oluncaya kadar iki yl bekleyen Paa, rikab- hmayundan ald: 35.000 kuru (4.550.000 ake) borcunu, greve balamasyla birlikte demitir. mer Paa'nn borlar iin yapt ykl demelerin yannda, sadrazam iin hediye olarak nitelendirilebilecek masraflar olmutur. Sadrazam tarafndan bizzat sipari edilen 63 deve iin 2.777 kuru verilmitir.26 Sadrazamn aas Kara Veli'ye 1.100 kuru; sadaret kaymakam aasna 150 kuru; Surre alayna 292,5 kuru ve merkezdeki sarayn ihtiyac olan malzemeler iin 50 kuru
zkaya, "XVIII. Yzyln Sonlannda Tevzi' Defterlerinin Kontrol", s.135-l5l Polie; belirli bir sre sonunda, belirli bir miktar paray kendi adna ya da bir bakasnn emrine demesi iin alacaklnn borluya yazd bildiri kad, Atilla etin "Ariv Terimleri ve Deyimleri", Vakflar Dergisi say.12, Ankara 1978, s.367 23 Ycel, Hrz'I-Mli1k, s.160-161 24 Polie/kredi mektubu uygulamas, XVII. yzyln ortalarndan itibaren borlar demek iin yaygn olarak kullanlan bir ilemdi. Halil nalck, Osmanl mparatorluu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Cilt./ 1300-1600, (ev. Halil Berktay), stanbul 2000, s.259-260 25 Kunt, Bir Osmanl Valisinin Yllk Gelir - Gideri, s.18 26 Yaplan hesaplamalar sonucunda bir devenin fiyat 44 kuru (5.290 ake) olarak belirlenmitir.
21

22

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasmn Masraf Bilanosu

115 tamam 12.869,5

masraf olarak kaydedilmiti. Merkeze yaplan masraflarn kurutur. Bu da 1.544.340 akeye karlk gelmitir.
c) Kap Giderleri

Erzurum Beylerbeyi'nin gerek kendisi iin ve gerekse maiyeti iin yapm olduu masraflarn hepsi, kap gideri bal altnda deerlendirilmitir. Masraf bilanosunda % 38'lik bir orana sahip kap giderleri ierisinde, en fazla sarfiyat, mutfak masraflarna olmutur. Her ay dzenli olarak tahsis edilen deneklerin yannda, ihtiya durumunda da vekilhar tarafndan malzemeler satn alnmtr. Paann sarayndaki ilgili grevlilerin (ekmekiba, zahireci, arpa emini, kilerciba, matbah emini gibi) denetiminde ya, pirin, zahire gibi tketim maddelerine 1.692 kuru verilmitir. Ayrca belirtelim ki alnan bu malzemeler ierisinde en fazla talep arpa iin olmutur. Eyalet genelinden 2.526,5 kuru tutarnda arpa satn alnmtr. Yiyecek malzemeleri ierisinde pirincin alnmas da ilgi eken baka bir unsurdur. Revan'dan ithal edilen 4.020 kyye /5.153,640 kg?? pirin iin 200 kuru verilmitir.28 Temel besin maddeleri ierisinde nemli bir yere sahip olan et de, vekilhar tarafndan karlanmaktadr. Ancak etin temin edilmesinde kasaparn etkin olabilecei gibi, celepIere canl hayvanlar iin yaplan toplam 4.250 kuru demelerden, etin canl hayvanlardan saland anlalmaktadr. Kap giderleri ierisinde, hem paann kendisinin hem de maiyetinin muhtelif ihtiyalar iin masraflar da olmutur. Yaplan demeler, saraydaki sarraf, haffaf, konak, terziba, masraf katibi ve silahtar aa gibi personelin denetiminde gereklemitir. Kap giderleri kalemi altnda deiik harcamalara da tesadf olunmutur. Bu harcamalar ierisinde; avlarda kullanlan tazlar, sarayn etrafndaki sokak ubuklar, sarayn darndaki minber ve Diyarbekir' den gelen mekkari kervann tama cretleri iin yaplan harcamalar saylabilir. Paa tarafndan kap giderleri iin toplam 9391,5 kuru masraf yaplmtr. Bunun ake olarak karlnn da 1.126.980 ake olduu belirlenmitir. D) Kap Halkna Yaplan demeler XVII. yzylda beylerbeyi atamalar ile "HaZiya Erzurum Beylerbeyi olan Mehemmed Paa hazretleri yarar ve emekdar ve iktidarnda jari ve kapusu mkemmel olmala vezaret virlb Erzurum Eyaletine vezaretle mutasarrj yazld" 29 eklindeki kayttan, kap halknn beylerbeyi atamalarnda etkin olduu anlalmaktadr. Kaytlarda da sk sk geen "mkemmel kapu" tabirinin, ncelikle beylerbeylerinin gelir durumlar ile balantl personeli ihtiva ettii dnIse de, hakikatte bu tabir olabildiince fazla personeli olanlar
27 Bir kyye yaklak 1.282 kg.'a karlk gelmektedir. Halil nalck, "Introduction ttoman Metrology", Studies in Attoman Social and Economic History, London 1985, s.34 i 28 20 kyye (24 kg) pirin iin 1 kuru (120 ake) verildii hesaplanmtr. 29 BOA. A.RSK.1498, s.31

li

li
li
, :~ i

,i:
ir
t

i: :i
:'1

i
:

to

116

Bilgehan Pamuk

iin kullanlmtr.3o XVII. yzylda Erzurum Beylerbeylerinin kap halknn, mevcudiyeti hakknda kaynaklarda ak bir ifade bulunmamaktadr. Bununla birlikte, bu konu ilgili tek kaynak durumunda bulunan Evliya elebi, beylerbeyinin kap halknn iki bin civarnda olduundan bahsetmektedir.31 mer Paa'nn masraf bilanosunda, maiyetindeki kap halk ile alakal kaytlara da tesadf olunmutur. Paa ister grevde olsun, ister mazul durumda bulunsun, devaml olarak yannda bulunan daimi personelolduu gibi, greve balad andan grevi sona erinceye kadar hizmetinde olan geici personeli olmutur. Beylerbeyinin hizmetindeki personelden, bazlarnn grev ve maalar hakknda bilgilere de rastlanmtr. Paann devaml olarak yannda bulunan anigir (6 nefer), mehterciler, harbende (11 nefer), kilerci (2 nefer), seyisler, serban (lO nefer) ile karakullukularn mevcutlar ve maa durumlar hakknda malumatlara rastlanmtr. Buna gre 2 anigir ile 2 kilercinin bir aylk maa 5 kuru; II harbendenin iki aylk maa 66 kuru; seyislerin iki aylk maalar 30 kuru ve karakullukularn bir aylk maalarnn 557 kuru olduu belirlenmitir. Masraf kaydnda, geici mahiyetteki personelin durumu hakknda da bilgilere tesadf olunmutur. Bu grevliler, daha ziyade askeri hizmetlerde istihdam olunmulardr. Paann, beylerbeylii sresince bu unsurlardan istifade edilmi, hizmetlerine mukabilolarak maaiarn da beylerbeyinin btesinden karlanmtr. Geici olarak hizmetinde bulunanlar, blkba ve deliba gibi askeri unsurlar olmutur. Bu personel ile ilgili kaytlardan kimin ne kadar maa ald aka kaydedilmitir. Buna gre; Saruca blkbasnn bir buuk aylk maa iin 81 kuru, delibann bir aylk maa iin 49,5 kuru, blkbann bir buuk aylk maa iin 99 kuru denmitir. Aka da grlecei zere, geici olarak hizmette bulunanlarn maalar, devaml olarak hizmette bulunanlardan daha yksektir. Kap halkna yaplan demeler ierisinde, kap kethdas verilen tahsisatta dikkat ekmektedir. Beylerbeyinin stanbul'daki bilhassa Divan- Hmayun'daki ilerini takip eden kap kethdas32, mer Paa'nn Erzurum'a gelmesinden be gn sonra 21 Austos'ta stanbul'a gitmi ve kendisine de 300 kuru verilmitir. Ayrca yannda kendisi ile birlikte giden adamna da 40 kuru denmitir. mer Paa'nn kap halk iin yapt demelerin tamamnn

30 Metin Kunt, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, stanbul 1978, s.103 31 Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi ll, stanbul 1315, s.205; Evliya elebi'nin Erzurum Beylerbeyi'nin kap halkna dair verdii rakamn ihtiyatla karlanmas gerekir. En az 300 kiilik maiyetleri bulunan beylerbeyi iin 2000 kiilik bir mevcut olduka yksek bir rakamdr. Nitekim 1745 ylnda Erzurum Beylerbeyi olan brahim Paa'nn bin civarnda kap halk mevcuttu. smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara 1988, s.207 32 Uzunarl, Merkez ve Balriye Tekilat, s209

i' "

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

117

1.227,5 kuru olduu ve bunun da 147.300 akeye karlk geldii tespit edilmitir . E) Bahi, n'am, Harlk Nevinden Yaplan Harcamalar Erzurum beylerbeyi olarak grevli olduu eyalete vasl olan mer Paa, gerek maiyetindeki grevlilere ve gerekse muhtelif kiilere bahi ve hediyeler vermi, bazlarna da eitli yardmlarda bulunmutur. Hizmetlerinden ve ilerinden memnun olduklarn taltif etmek amacnda olan Paa, bu hususta olduka cmert hareket etmiti. Kendisini karlamaya gelen Karahisar Mtesellimi ve Ki Sancakbeyi'ne aba giydirIDiti. Erzurum ehrine geldikten sonra hizmetindeki personele, yeni grevinden dolay tebrik ziyaretine gelenlere ve Revan elisine harlk vermiti. Belirli bir maksatla ziyaretine gelenlere de ihsanlarda bulunmutu. Ayrca kendi kap halk ierisinde hizmetinden memnun olduu personelinden deveciler aas, serbanba, bazarc ve mahzenci gibi grevlileri de dllendirIDiti. Paa, bayramlarda da maiyetine kar ihsanlarda bulunmu olup, "iydiyye" ad altnda harlk vermiti. Gerek bahi, gerek in'am ve gerekse harlk olarak yaplan masraflarn tamam 4334,5 kuru olduu belirlenmitir. Bu meblan ake bazndaki deerinin de 520.140 ake olduu hesaplanmtr.

Merkeze Yaplan demeler 45%

Kap Giderleri 32%

Yol Masraflar 4%

Bahi,ln'am veHarlk 15%

Kap Halkna Yaplan demeler 4%

ekil 1. mer Paann Masraflarnn Dalm

Bu almada, XVII. yzylda bir beylerbeyinin masraf kayd incelenerek, beylerbeyinin siyas, idarf ve sosyal ekonomik konumu deiik kaynaklardaki bilgilerle mukayese edilerek ortaya konulmutur. 1682 ylnda mer Paa'nn beylerbeylii dneminde yapm olduu harcamalar, mstakil olarak kaydettirdii masraf bilanosunda sadece giderleri hakknda bilgiler elde

118

Bilgehan Pamuk

edilmitir. Yaplan incelemeler sonucunda Paa'nn gelirleri ile ilgili kesin bir malumata rastlanmamtr. Bununla birlikte, beylerbeylerinin 10.000.000 ile 15.000.000 ake arasnda gelirlerinin olduu sonucuna varlmtr. mer Paa'nn masraflar, muhtevalarna gre tasnif edilerek ayr ayr deerlendirilmitir. Buna gre, merkeze 12.869,5 kuru; kap giderlerine 9391,5 kuru; bahi, in'am ve harlklara 4334,5 kuru; yol masraflarna 1253 kuru ve kap halkna tahsilolunan 1227;5 kuru ile birlikte toplam 29.076 kuru / 3.489.120 ake sarf olunmutur. Yaplan masraflarn byk bir ksmn % 45'ini "Merkeze Yaplan demeler" tekil etmitir. Paa'nn gerek maiyeti ve gerekse kendisi iin yapt "Kap Giderleri" de masraflarn % 32' sini oluturmutur. Bu orana kap halkna yaplan demeleri de dahil ettiimizde masraflarn % 36'sn kapsayabilmise de merkeze yaplan demelere ulaamamtr. Paann beylerbeylii sresince evresindekilere yapt ihsanlarda, masraflarnn % 15' ini tutmutur. mer Paa 'nn yoldaki harcamalar tasnif edilen snflandrma ierisinde en az mebla tutmu olup, genel masraflarn % 4' lk dilimini tekil etmitir. Aka da grlecei zere mer Paa, Erzurum Beylerbeylii sresince en fazla masraf, merkez iin yaplmtr. Paann kendisi ve kap halk iin yapt harcamalar da ykl bir oran tekil etmitir. Bu bilgilerden istifade ile, XVII. yzyldaki Erzurum Beylerbeyinin, XVI. yzyldakilerden sosyal ekonomik ve idari anlamda daha etkin olduklar sylenebilir. Devletl mfredattan zikr Paa Efendimiz Hazretlerinin olunur. El-vaki' fi 1093 vaki' olan mesarifatdr

Guru

1. skefsirden mceddeden vaz'olnan menzi! in menzileiye verildi fi 11 aban 93 2. Erzincanda at ar in verildi fi 11 aban 93 3 .... alnub Vekil-i harc aaya teslim ba tezkire 4. Karahisar Mtesellimine aba giydirildi 5. K Begine bir aba giydirildi

200 67
360

20 20
667

6. Abaya bir aba giydirildi 7. Erzuruma dahil olundukda terifat defteri mucibince virildi 8. Drt nefer anigire gzete ulufe virildi 9. Vekil- harc aaya pirin ve ya bahas virildi

8 61 16

200

i'

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

119

o. Matbah

Eminine otun in virildi

200 1.152 3.000 983

11. Sadrazam Hazretleri in polie virildi 12. Mekkari tavarlan kirasndan baki kalan akedir ki virilmidir fi 16 aban sene 93 13.ahcl Mehterlerine ulufeleri virilmidir (lO) 93 Cemaziye1evvelinin aherine gelinceye gzete

120

'14. Kapclar Kethdasna harcrah virildi fi 16 aban sene 93 15. Celeblere viri1di bera-y deyn fi 16 aban 93

300 3.200 8.845

16. Gl-zade Mustafa elebiye harhk virildi fi 26 aban 93 17. aban Aann ademine harhk virildi fi 26 aban 93 18. Seyyid Mahmud elebinin ademine harlk virildi fi 26 aban 93 19 .... ohnn ademine harhk virildi fi 26 aban 93 20. Onbir nefer harbendeye u1ufe ve nafaka-y Muharrem ve Safer fi 28 aban 93

60
30 30

20 66
9.051 5 3.000 350 2.777

21. ki nefer anigire ve iki nefer ki1arciya bir aylk ulufe fi 28 aban 93 22. Sadrazam Hazretleri in poliecilere virildi fi Selh-i Safer 93 23. Revan Elisine virildi fi Selh-i aban 93 24. Sadrazam Hazretleri in itira olnan 63 devenin kymeti 1.734 guru gedklerden havale olnub baki kalan 1 .043 guru dahi hazineden virilmek zere tezkire virilmidir

25. Erzurum Nahiyesine arpa itiras in virildi 3.500 somar 26. mer Paann aasna virildi 27. Saruca blkbas Mehemmed Blkbaya 1,5 aylk ulufe virildi 28. Matbah Emnine otun in virildi 29. Seyislere iki aylk ulufe virildi \

15.183 1.166,5 200 81 300 30 16.960,5 122

30. Haffafa ber muceb-i mfredat virildi

120
31. Kars Paasnn aasna virildi 32. Diyarbekirden ota getren develer kirasna virildi 33. Abdullah Efendinin ademine in'am od 34. Pasin Kazasnn arpa itiras in virildi

Bilgehan Pamuk
50 84 15 1.000 18.231,5 100 36 50 5 3 18A25,5 292,5
110

35. Etmekibaya virildi 36. Sivasdan gelen Kara Mehemmed Aann ademierine 37. Konak Hasan Aaya avaid virildi 38. Sokak ubuklar alnd 39. Asitaneden gelrken at-ekdrmeye

40. Surre in erifi altun virildi 130 aded 41. Nal ve mh alnd 42. Kaim-i makam Hazretlerinin aasna virildi 43. Sadrazam aas Kara Veli Aaya virildi 44. Yusuf Paa ademine in'am virildi

150 1.100 10 20.088 366,5 49,5

45. avular Emini yediyle Saman itira olnd kantar 800, f 5 smn 46. Delibaya bir aylk ulufe virildi 47. Asitaneye giden serbanlara iki aylk ulufe ve nafaka viri1di Nefer 10 48. Mezburlara bahi viri1di 49. Efendimizin evval sene 93 iki aylk serbanlar gzete ulufe ve nafaka virildi f gurre-yi

60 60
132

50. Kapclar Kethdasnn ademine harcrah virildi SI . Asitaneye giden develer zerine tayin olnan aaya harlk virildi 52. Karakullukcya ulufe virildi ber muceb-i mfredat 53. Revandan gelen pirin akesine kyye 4020 fi 20 54. Revandan pirin getren katann ademierine harcrah

20.756 40 240 557 200

60

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

121
21.853 9

55. Katarn nal Ye mh alnd 56. Vekil-i harc aaya pirinin 57. Def' a pirin alnd 58. btida geldmzde arpa itira olnd 59. Enderun aalarna iydiyye Yirildi Yirildi

204
81 460 717 23.324 92,5 10 2.500 50 100 26.076,5 40 50 30 10 50 26.256,5 100 12,5 5 30 250 26.654 10 498

60. Terzibana Yirildi 61. Serbanbaya in'am olnd 62. Sadrazam Hazretleri in poliecilere Yirildi 63. Zahireciye ayaid Yirildi 64. Vekil-i harca ayaid Yirildi

65. MasrafKatibine

ayaid Yirildi

66. Arpa Eminine ayaid Yirildi 67. Matbah Eminine ayaid Yirildi 68. Kilarcbaya ayaid Yiri1di 69. Silahdar Aaya ... akesinden Yirildi

70. Abdullah Efendiye 50 guru nukd ye 50 gurua iki at alnd 71. brahim Aann ukadarna harlk Yirildi 72. Tarada yaplan minber akesine 73. Etmekibaya ayaid Yirildi 74. Vekil-i harca aylk masraf in Yirildi

75. Bazara gidene ye mahzenciye in'am od 76. Aylk masraf in Vekil-i harca Yirildi 77. Def'a Vekil-i harca Yirildi 78. Ale'l-hesab Sarraf yediyle alnan eya bahaya Yirildi ber muceb-i mfredat

80
450

122

Bilgehan Pamuk
27.692

79. mer Blkbaya ulufe mal birbuuk harc yigirmi fi Selh-i evval sene 93

99

80. Kara Ahmedin Blkbaya seksan gnlk harc yigirmidrt fi Selh-i evval sene 93 81. Hac Veliye bera-y kiras fi selh-i evval 93 82. Celeblerin deynlerine ale'l-hesab virildi fi Selh-i evval 93 83. Tazlara masraf olnd fi Selh-i evval 93

215

50 1.000

20
29.076

Yalnz Yigirmi tokuz bin yetmi alt gurudur

XVII. Yzylda Bir Osmanl Paasnn Masraf Bilanosu

123

'$-;1'.-:

_oJ

_),~' ...

.:..:.,"i~-;"~~1 t.:'1Jj~.,.~.;...:-

t . ...j:~_ ...;I.';.w~.~.A).i.:..U--~ol . v . -:(~(.~~\l~.:..r:.':';.;" {, .

.-J..J . .:J"-(r" '.-. .J'. "';~L

---- ..
t

.:....~~l.v..;,. J. ;.( ..:....~.f'

,
t

t
V

.... \
'\ i

.i
t :
i i o (

."

'\ t \"\

\: \,. o

..

,.

. t . . t .

'. '\.,
-0--

'\ o \

mer Paann MasrafKaytlar

124

Bilgehan Pamuk

---->.}-'

~.'~
i.
, i . OJ o v

.
t\Ao, -'.~1.e)~. l~:J -J.Jn";.r,rr.,, t .. . . ~. 2?--:r. . ..
"

--".)Jf',..>.
~

--~,3

~;.:-\~.} l-v :"(.~j~

('.~

~.JJ,.

)';'jo'.f"~ ~

. ."

. ," " .t "\

\.

,,'

" --'.lJ.I""_\""--",,J.I

~.J
~.J
..

J~"

~.JJ~
-o .

~.J:.\~~~~ ..
.
\("--.)

, \ r LO: ~ L ~ l..) LG .f~tJj.,~~~;~.J~ j~.~

\

.--.... :..l3.... '''N\.~I-,iJj~ .. ..

~.J
_
J ..:, ~ ~ ~

..
t L
;)

..JJ.J ... JrL~,\,.~l ' ......

J . :

---'.J>_j~~I<~

-.-i~
-,..J/)

y. ~

d:.- J,,~~"r

.J~ ot>&' ~'}.:sL

~
J

. ,:)
tt o
.,
._ \' ~ (-:

,~:',,/,
~~.\ ( ~ J

. ~

til,:) \.

1-

-;'

OJ

..:

i 1_,.:.(.

~.~..!.l..u-- '\....

't. c.

.
~J,;)r~(~.JJ'

.. .

-'~" ti...-J,;:D yl:'~~ ~j.J:,:,~ ~-:G~~

;...

'.o.
'1 '\ \' '\'\
\ o o

mer Paann Masraf Kaytlar