Nedir? Ne Değildir?

Barış EKDİ
  Soru I : Rekabet hukukuna neden gerek var?
 Soru II : Rekabet hukukunun amacı nedir?
 Soru III : Rekabet nedir?
 Soru IV : Rekabet gerekli midir?
 Soru V : Rekabet hukuku neyi korur?
 Soru VI : Nasıl korur?
 Soru VII : Rekabet politikasının farkı nedir?

www.barisekdi.name - 2009 2
  “…Ben şu noktayı bir türlü anlamadım: Bizim
hukukumuzda - Türk Ticaret Kanunu md. 56 ve
devamında- zaten önceden beri rekabete ilişkin
hükümler vardı. Bugüne kadar güzel güzel de
işliyordu. Üstelik TTK da Avrupa’dan alınma.
Dolayısıyla, böyle yeni bir kanuna, yeni bir kuruma,
tüm bunlara neden ihtiyaç vardı?”

Emekli Yargıtay Daire Başkanı

www.barisekdi.name - 2009 3
 a) Küçük işletmelerin korunması
b) Tüketicilerin korunması
c) Dampingin önlenmesi
d) Markanın korunması
e) Piyasaların entegrasyonu
f) Her koşulda rekabetin korunması
g) Hepsi
h) Hiçbiri

www.barisekdi.name - 2009 4
 20
Otomotiv İhracatı
15

Milyar $
10

2008
1998
1996

2002

2006
2004
2000
1990 2009
gümrük birliği süreci ile 1996 sonrasında piyasadaki rekabet yoğunlaştı.

Teslimat süresi : 6 ay 3 GÜN

Ödeme : teslimat öncesi taksitli /kredili satış
Üretim yeri sayısı : 2 adet 7 adet

www.barisekdi.name - 2009 5
www.barisekdi.name - 2009 6
www.barisekdi.name - 2009 7
  Rekabet…

- Üreticileri daha ucuza mal ve hizmet sağlamaları için, daha

verimli olmaları için yarıştıran,
- Tüketicinin daha iyiyi, daha kaliteliyi daha ucuza almasını
sağlayan,
- Şirketlerin rakiplerine fark atmak için yenilik ve yeni teknolojiler
peşinde koşmasını sağlayan,
- Girişimcilerin yeni pazarlara yelken açabilmesini teminat altına
alan
dinamik bir süreçtir.

 Rekabet, piyasa ekonomisinin topluma hizmet etmesini

sağlamak için vazgeçilmez koşuldur.

www.barisekdi.name - 2009 8
  Aynı işi yapan insanlar nadiren bir araya gelirler
-eğlenmek, eski günleri anımsamak için – ancak
sohbet halka karşı bir işbirliği ya da fiyatları
arttırmaya yönelik bir işle ile noktalanır.

Adam Smith, Ulusların Zenginliği, 1776

Rekabet olmadığında tekeller ve

karteller toplumun refahından çalar…

www.barisekdi.name - 2009 9
 Bu durum, bu
Yonga levha (sunta) ürünleri kullanan
üreticilerinin mobilya
aralarında üreticilerinin
anlaşarak fiyatı maliyetlerinin,
yükselttiklerini/
üretim miktarını dolayısıyla mobilya
düşürdüklerini fiyatlarının
varsayalım… artmasına neden
Doğrudan Etki

olacaktır.

Artan maliyetler ve azalan satışlar

neticesinde mobilya üreticileri bazı
çalışanlarını işten çıkarmak bazı
yatırımlarını ertelemek, ürün çeşitliliğini
azaltmak durumunda kalacaktır. Yeniliğe
yatırım yapmak zorlaşacaktır. Mobilya satışları ve üretim
Uluslar arası alanda da mobilya hacmi düşmeye başlayacak;
sektörünün rekabet gücü azalmaya hem üreticiler hem de
tüketiciler bundan zarar
başlayacaktır.
görecektir.

www.barisekdi.name - 2009 10
  Bir sektördeki kartel/ tekel çok
Bu ay maaşımla ne alabilirim? alakasız görünen bir sektörü
rahatlıkla etkileyebilir.
tekstil ürünleri (birim)

 Tüketicinin bütçesini belirli ürünler

50 -- arasında paylaştırdığı gerçeği
Dolaylı Etki

dikkate alındığında örneğin gıda

20 -- fiyatlarındaki artış nedeniyle
tüketiciler tekstil ürünleri
harcamalarını kısmak durumunda
| | kalacaklardır.
30 50
temel gıda (birim)  Dolayısıyla gıda karteli tekstil
Gıda fiyatları 30 birimden 50 birime sektöründeki satışların azalmasına
çıktığında, tüketici tekstil talebini 50
birimden 20 birime düşürmek durumunda da neden olacaktır.
kalabilir!

www.barisekdi.name - 2009 11
  Tekeller ve karteller neden kötüdür?

 Cevabınız “fiyatların yükselmesine neden oldukları için…” ise;

bu doğru ama eksik bir cevaptır!

“… Yüksek fiyatlar acemilerin tekel konusundaki

endişelerinin odak noktasıdır ki bu da iktisadi
önseziler ile ekonomik analiz arasındaki keskin
farka örnektir. . .”
Posner (ABD Temyiz Mhk. Yargıcı),
Antitrust Law, s.13.

www.barisekdi.name - 2009 12
 Sorun: Tekelin ya da kartelin fiyatı arttırmak için üretimi kısmasında!
Bu durumda yalnızca tüketiciler değil, tüm toplum kaybeder:
Rekabetin etkin olduğu bir
Fiyat Müşteriden (tüketici piyasada 50 TL birim fiyatla 75 ton
veya diğer
firmadan) çalınan “A” ürünü üretilmekte iken,
piyasanın kartelleşmesi durumunda
Toplumdan üreticiler örneğin ürün fiyatını 60
çalınan
TL’ye çıkarmak için suni kıtlık
60 TL K yaratarak üretimi 40 tona
düşürebilir. Bu durumun iki sonucu
kartel

olacaktır:
50 TL R
(1) Fiyat artışı nedeniyle tüketiciden /müşteri
firmadan çalınıp üreticinin kasasına giren
rekabet

kâr.

(2) Üretilen miktardaki azalma nedeniyle

40 ton 75 ton toplumun menfaatinden çalınan ve “kimseye
kartel Üretim | Talep yâr olmayan” kayıp...
rekabet Miktarı
www.barisekdi.name - 2009 13
  Özetle;
- Bir piyasada “rekabet” firmalar tarafından kısıtlandığında bu
rekabeti kısıtlayan firmalar açısından kârlı görünebilir; ancak söz
konusu kâr aslen tüketiciden/ diğer firmalardan/ sektörlerden
çalınan bedelden oluşmaktadır.
- Rekabetin kısıtlanması sonucunda suni kıtlık yaratıldığından
rekabetçi piyasaya oranla daha az mal veya hizmet sağlandığından
ekonominin potansiyelinin altında üretim ve istihdam
gerçekleşmekte; toplumun refahından çalınmaktadır.
- Bu nedenle ABD, İngiltere gibi ülkelerde kartel vb. rekabet
kısıtlamaları ceza hukukunun konusunu oluşturmakta ve hapis
cezası ile cezalandırılmaktadır.

www.barisekdi.name - 2009 14
  Rekabet, kamu menfaatinin bir parçasıdır.

 Rekabetin korunmasından yalnızca bazı şirketler

değil tüm toplum fayda sağlar.

 Bu nedenle de rekabet hukuku ile amaçlanan

piyasalardaki “rekabetin korunması”dır.

 Tüketicinin veya küçük şirketlerin korunması

rekabet hukukunun “AMACI” DEĞİL, rekabetin
korunmasının dolaylı bir “SONUCU”dur.

www.barisekdi.name - 2009 15
  Bir rekabet hukuku sistemi temel unsuru içerir:

Kartelleşmenin Engellenmesi
(1) (3)
Rekabeti Sınırlayıcı Birleşme – Devralmaların
Anlaşmaların Kontrolü
Yasaklanması

Hakim duruma
gelişin kontrolü

(2)
Hakim Durumu Kötüye
Kullanmanın
(+1) Engellenmesi
Muafiyet
www.barisekdi.name - 2009 16
 1 - Rekabeti sınırlayıcı anlaşmaların yasaklanması:
Madde 4 - Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu
Eylem ve Kararlar

Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan

veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da
kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran
yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası
anlaşmalar*, uyumlu eylemler ve teşebbüs
birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve
yasaktır.
Bu haller, özellikle şunlardır: Anlaşma, yazılı vs. olmak
durumunda değil. İki tarafın
..... telefonda belirli bir konuda
uzlaşmış olması da ihlalin
oluşması için yeterli.
www.barisekdi.name - 2009 17
  Temel Rekabet Kanunu İhlalleri:
 Centilmenlik Anlaşmaları
(Fiyat / miktar/ satış koşullarının tespiti)
 “Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL’den daha az
fiyata satmayalım.”
 “Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL’den daha yüksek
fiyata satmayalım.”
 “Bu yıl boyunca, sen X ton, ben Y ton üretim
yapayım, böylelikle fiyat istikrarını sağlayalım,
piyasayı bozmayalım.”
 “Bu mal için müşteriye beş taksitten fazla
yapmayalım, kredi kartına %2 komisyon alalım, eve
teslimatı kaldıralım, müşteri nakliye masrafını
çeksin”.

www.barisekdi.name - 2009 18
  Temel Rekabet Kanunu İhlalleri:
 Pazar paylaşımı:
“Sen A ilçesine ben de B ilçesine satış yapayım,
birbirimizin bölgesine girmeyelim…”

 Müşteri paylaşımı:
“Sen doktorlara satış yap, ben avukatlara satış
yapayım, o da subaylara satış yapsın; birbirimizin
müşterisini çalmayalım.”

 İhale paylaşımı
“ Bu ihalede ben yüksek teklif vereyim, ihale sana
kalsın; bir sonrakinde de sen beni görürsün, yüksek
teklif atarsın, ihale bana kalır.”

 Çeşitli boykotlar
“X şirketine mal vermeyelim, Y şirketinden gelen
malları almayalım vs…”

www.barisekdi.name - 2009 19
  Rekabeti Sınırlayıcı Teşebbüs Birliği Kararlarının Yasaklanması

Teşebbüs birliği nedir?

Ticaret odası, sanayi odası, meslek birliği, baro, dernek,
teşebbüslerin herhangi bir tüzel kişiliği olmaksızın biraraya
gelerek oluşturduğu gruplar…
Örnek ihlaller nelerdir?
 Asgari ücret tarifeleri !!!
 Üyelerin satış koşullarının (taksit sayıları,
maksimum indirim oranları, komisyon oranları vb.)
belirlenmesi.
 Boykot vb. kararlar
 Piyasaya girişin zorlaştırılması (yeni üye olacaklara
çok ağır koşullar getirilmesi)

www.barisekdi.name - 2009 20
  Bayilik vb. dikey anlaşmalardaki bazı hükümler…

 Yeniden satış fiyatının belirlenmesi ihlaldir!

Bayiler, ürünleri liste fiyatından satmak zorunda
değildir. Bayinizin liste fiyatının üstüne çıkmaması
isteyebilirsiniz, ama daha düşük fiyatla satış
yapmasını engelleyemezsiniz!

 Bazı Münhasırlık anlaşmaları

Bkz. Coca-Cola ve Bira Dosyaları

www.barisekdi.name - 2009 21
  Hakim Durumun Kötüye Kullanılmasının Yasaklanması

Madde 6 - Hâkim Durumun Kötüye

Kullanılması
Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin
bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya
hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek
başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar
ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması
hukuka aykırı ve yasaktır.
Kötüye kullanma halleri özellikle şunlardır:
….
www.barisekdi.name - 2009 22
  Kötüye Kullanma Örnekleri…

 Rakiplerin piyasaya girmesini engellemek.

 Rakipleri piyasa dışına çıkarmaya
çalışmak.
 Ayrımcılık yapmak.
 Bir ürünün satışını başka ürünün satışına
bağlamak.
 Üretimi, pazarlama veya teknik gelişmeyi
tüketici aleyhine sınırlamak
 Bir piyasadaki hakim durumunu başka
piyasada kötüye kullanmak

www.barisekdi.name - 2009 23
  Birleşme, Devralma ve Ortak Girişimlerin Denetlenmesi
 Rekabet Kanunu, bir teşebbüsün hakim
duruma gelmesi sonucunu doğuracak birleşme
ve devralmaları yasaklamaktadır.
 İşlem sonrasında

 Teşebbüslerden en az birinin kontrolünde

değişiklik olacaksa ve

 teşebbüslerin ilgili pazardaki payı %25’i

geçecek ise veya toplam ciroları 25 milyon
YTL’yi geçiyorsa

işlem için izin alınmalıdır.

 Aynı teşebbüsün (firma, şirket veya holdingin)
kontrol ettiği iki firmanın birleşmesi, ya da
birinin diğerini devralması durumunda izne gerek
yoktur.
(Örnek: Beko ile Arçelik’in birleşmesi…)
www.barisekdi.name - 2009 24
  Muafiyet Sistemi
Madde 5 - Muafiyet
Kurul, aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde
teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri
kararlarının 4 üncü madde hükümlerinin uygulanmasından muaf
tutulmasına karar verebilir: [Dolayısıyla anlaşma cezai yaptırım
uygulanmaz.]

a) Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni

gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin
sağlanması,
b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması,
c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan
kalkmaması,
d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için
zorunlu olandan fazla sınırlanmaması.

www.barisekdi.name - 2009 25
  Rekabeti Sınırlamaya Yönelik Eylemler Cezalandırılır

Θ Teşebbüslere, bir önceki yılın

cirosunun %10’una kadar;

Θ Teşebbüs birliği ise birliğin ya da üyelerinin
bir önceki yıla ait toplam cirolarının %10’una
kadar
Θ Yöneticilere ve çalışanlara, teşebbüse

verilen cezanın %5’ine kadar para cezası

verilebilir.
www.barisekdi.name - 2009 26
  Cezadan kaçınmak mümkün…
 Öncelikle kanun ihlal etmemek en iyi
çözüm.
 Ancak bir şekilde ihlale iştirak etmiş
teşebbüslerden, Rekabet Kurumu
incelemeye başlamadan ihlali bildirip
işbirliğini kabul eden ilk teşebbüs
cezadan kurtulur!
 Diğerleri üzülmesin;
 Soruşturma başladıktan sonra gelenlerin
de cezası indirilebilir.
 Ancak bundan da sınırlı sayıda teşebbüs
yararlanabilir.

www.barisekdi.name - 2009 27
 Rekabet Politikası = Antitröst
 Kurallarının
Uygulanması
(Rekabet Hukukunun)

Rekabet Politikası =  + Kamu

 Teşebbüslerine İlişkin Özel Hükümler +
Devlet Yardımları

Rekabet Politikası=  + Piyasalardaki

rekabeti etkileyecek her türlü
 düzenleme, kamu tasarrufu ve bunlara
ilişkin politikalar (piyasaların rekabetçi
bir süreç içinde oluşması ve gelişmesi için
gerekenler)

www.barisekdi.name - 2009 28
  Rekabet Politikası – Hedef ve Araçlar
Tek Hedef:
TOPLUMSAL REFAHIN MAKSİMİZASYONU
Birbirlerine alternatif olabilir
 Rekabet Hukuku ya da olmayabilirler.
 Serbestleştirme
Ancak birbirlerini
 Özelleştirme
tamamlayıcı olarak
 Düzenleme kullanılmalıdırlar.
 İmtiyaz
Hepsi araçtır!
www.barisekdi.name - 2009 29
  Diyelim ki; Devlet tekel konumumda olan bir telekomünikasyon şirketini
özelleştiriyor ve üç seçenek sunuyor:

a) Şirketi tüm tekel hakları ile birlikte satmak.

b) Şirketi tekel haklarıyla satmakla birlikte gerektiğinde bu piyasadaki fiyat

vb. parametrelere müdahale edecek bir düzenleyici otorite de kuruyor.

c) Düzenleyici otorite kurmanın yanı sıra piyasayı rekabete açıyor.

 Bir YATIRIMCI olarak söz konusu şirkete talipsiniz. Hangi alternatifi

seçersiniz? Hangi alternatif için daha çok para ödersiniz? NEDEN?

 TÜKETİCİ /MÜŞTERİ olarak hangi alternatif sizin için daha iyi olur? NEDEN?

www.barisekdi.name - 2009 30
  Uzun dönemde toplumun menfaati için…
 Kısa Dönem Perspektifi
Özelleştirme / Satış Geliri

 Yüksek Gelir, Sıcak Para

 Hazine, Maliye, Özelleştirme
İdaresi, Politikacılar memnun.
 Uzun dönemde tekelin
cezasını tüketici çeker.
 Uzun Dönem Perspektifi
 Rekabetçi Piyasa
 Rekabet Kurumları
 Toplumun Kazancı: Düşük
fiyatlar, kaliteli ürün / hizmet,
İmtiyaz / Özelleştirme ile Şirketlere Verilen Haklar yeni teknolojiler…
Rekabetin Kısıtlanması
www.barisekdi.name - 2009 31
  Rekabet hukuku ve politikası amaç değil araçtır.
Diğer hukuki ve iktisadi araçlarla eşgüdümlü bir
şekilde uygulanmalıdır.
 Amaç, toplumsal refahın korunmasıdır.
 Tekeller ve karteller, daha az üretime, daha az
istihdama, daha yüksek fiyatlara, daha düşük
kaliteye ve daha düşük teknolojiye, kaynakların
yanlış dağılmasına ve israfa neden olur; toplum
açısından zararlıdır.
 Rekabet hukuku ve politikası piyasa
mekanizmasının güvencesidir.
www.barisekdi.name - 2009 32
 Barış EKDİ
www.barisekdi.name

Not: Sunumun bazı bölümlerinde Rekabet Kurumu Başkanı Prof. N. Kaldırımcı’nın Kayseri Ticaret Odası’nda yaptığı sunumdan alınan yansı ve görüntüler kullanılmıştır.