Professional Documents
Culture Documents
listopad 2010
ROK LXVI
Krzysztof uawiski
Instytut Nafty i Gazu, Krakw
987
NAFTA-GAZ
Parametry sygnau Rickera: czstotliwo maksimum widma: 30 Hz, dominujcy okres b: 0,026 s, czstotliwo dominujca: 38,6 Hz, rozdzielczo czasowa b: 0,011 s, szeroko sygnau (wavelet breadth) tosama zdominujcym okresem, pokres dominujcy, czyli odlego maksimum-minimum (peak-to-trough) b/2: 0,013 s, b = b Vb (nie wystpuje na rysunku) skaluje sygna wobec analizowanej cienkiej warstwy; gdzie Vb prdko fali sejsmicznej w warstwie.
Rys. 1. Przykad sygnau Rickera z podstawowymi parametrami wykres w domenie czasu i widmo. O odcitych wyskalowana odpowiednio w [sek] i [Hz]
wczasie wynosi okoo /8, ale mierzalny interwa na trasie sejsmicznej dla sygnau Rickera wynosi /4,6. Wprawdzie J. Farr wswojej pracy twierdzi, e moliwa jest detekcja cienkiej warstwy o miszoci /40, jednak mierzalny interwa czyli czas midzy maksimum a minimum pochodnej sygnau pozostaje taki sam. Wielko to dominujca dugo fali (predominant wavelegth), czyli iloczyn prdkoci fali wcienkiej warstwie i dominujcego okresu (predominant period) interwau midzy najbliszymi centralnego maksimum minimami sygnau. Czstotliwo otrzymana jako odwrotno dominujcego okresu jest dla sygnau Rickera @1,28 wiksza ni czstotliwo maksimum widma. Widmo waveletu Rickera 30 Hz zanika przy 100 Hz, aodpowiadajca mu czstotliwo dominujca wynosi 38,6Hz. Dla innych sygnaw zalenoci mog by znaczco inne i na rnice te naley zwraca uwag. Rysunek 1 przedstawia sygna Rickera oraz jego podstawowe parametry. Przegld literatury powiconej cienkim warstwom moe prowadzi do pewnej konfuzji, bowiem autorzy stosuj do swobodnie trzy rne oznaczenia na dominujcy okres: b, b i 2b (gdzie b jest miszoci warstwy). Maj one take rne miana uPuryeara iCastagny [5] (na przykad znajdziemy tam rysunek, gdzie na osi odcitych mianowanej w milisekundach oznaczono
dugo fali mierzon zwykle w metrach). Warstwie omiszoci i prdkoci przemnoonej przez wspczynnik z punktu widzenia rozdzielczoci wczasie odpowiada ten sam interwa 2b/Vb, rwny b. Dugo fali b rozumiana jest dwojako: albo jako b=bVb (iwtedy rni si oczynnik ), albo utosamiana jest z b.
Rys. 2. Dublety spolaryzowane zgodnie (jednakowo) i przeciwnie odpowiadaj dwm kolejnym wspczynnikom odbicia o impedancji akustycznej rwnej pod wzgldem moduu, i odpowiednio; o takich samych i przeciwnych znakach
Rozwamy rozdzielczo waveletu dla dubletu jednakowo spolaryzowanego dodatnio, wedug stosowanych w tym przypadku kryteriw. Na rysunku 3 pokazano wynik splotu sygnau Rickera z takim dubletem dla trzech przypadkw; kryterium Rickera wyznacza kres
988
nr 11/2010
artykuy
t1 t2 = b
Rys. 3. Splot sygnau Rickera 30 Hz z dubletem spolaryzowanym dodatnio; wedug kryterium Rickera kresem moliwoci rozdzielenia takich refleksw jest zanik lokalnego minimum midzy waveletami (c), w przypadku tradycyjnego kryterium Rayleigha (b) rozdzielenie nie stanowi problemu podobnie jak dla wzorcowego interwau rwnego okresowi dominujcemu (a) t1 = 0 czas maksimum pierwszego waveletu, t2 czas drugiego refleksu, amplitudy zachowane, o odcitych wyskalowana w sekundach
rozdzielczoci czasowej. Dla porwnania pokazano te klasyczne kryterium Rayleigha. Dla dubletu spolaryzowanego przeciwnie rozdzielczo tego samego waveletu wzrasta, kryterium Rickera stanowi kres rozdzielczoci czasowej, akryterium Widessa mona przyj jako kres detekcji cienkiej warstwy jak pokazano na rysunku 4. Zastosowanie obwiednie sygnau nie umoliwia (poza granic jak wyznacza kryterium Rickera) zmierzenia miszoci cienkiej warstwy obrazy rni si praktycznie tylko amplitud. Sygna Rickera zwyczajowo stosowany w badaniach teoretycznych dobrze spenia wymagania Berkhouta
wstosunku do zdolnoci rozdzielczej waveletu, jednak jego (Berkhouta) wnioski mona streci jednym zdaniem nie istnieje jedyne (jedynie dobre) rozwizanie problemu zdolnoci rozdzielczej waveletu. Z widma o danym zakresie moemy stworzy dwa skrajne rodzaje waveletw zerofazowych: pierwszy o maej szerokoci centralnego maksimum i o duej energii bocznych oscylacji oraz drugi, o duej szerokoci centrum i maych oscylacjach bocznych. W przypadku cienkich warstw pierwsza wersja jest lepszym wyborem; rozdzieleniu ssiadujcych w domenie czasu czy przestrzeni refleksw o podobnej wielkoci lepiej suy maa szeroko gwnego maksimum, osi-
nr 11/2010
989
NAFTA-GAZ
t1 t2 = b
Rys. 4. Splot sygnau Rickera 30 Hz z dubletem spolaryzowanym przeciwnie (pierwszy refleks dodatni), kryterium Widessa stanowi granic detekcji takiego dubletu (c) za kryterium Rickera kres rozdzielczoci czasowej (b), wynikowy sygna w tych przypadkach rni si praktycznie tylko amplitud, ktra dla pojedynczego refleksu znormalizowana jest do1, jak w (a) t1 = 0 czas maksimum pierwszego waveletu, t2 czas drugiego refleksu, amplitudy zachowane, o odcitych wyskalowana w sekundach
gnita kosztem zwikszonych oscylacji bocznych. Drugie rozwizanie pozwala wykry sabe refleksy w obecnoci silnych. Dodatkowym czynnikiem jest dugo waveletu; krtki sygna redukuje ewentualne interferencje wytwarzane przez oscylacje boczne obraz od sabych odbi moe by istotnie zakcony lub stumiony, przez interferencje od refleksw o duej impedancji. Kolejnym problemem jest ksztat widma waveletu, gdzie naturalnym deniem jest poszerzenie jego paskiej czci; poniewa dymy do wskiego sygnau oniskich oscylacjach bocznych widmo sygnau musi zawiera czstotliwoci niskie i wysokie. Z widm o zawartoci
czstotliwociowej (fmin, fmax), o rnym ksztacie, moemy uzyska zerofazowe sygnay rnice si szerokoci globalnego maksimum i wielkoci bocznych ekstremw. Denie do jak najwikszej czci paskiej prowadzi wprawdzie do zmniejszenia szerokoci centralnego maksimum, ale odbywa si to kosztem powikszonych oscylacji bocznych ekstremw i wyduenia sygnau (interferencje). W przypadku ekstremalnym, a wic prostoktnego ksztatu widma, otrzymamy znany wzr s(t)= cos2t sin2(fmax fmin)t/t o najwszym maksimum centralnym i wolno zanikajcych oscylacjach. Ze wzgldw praktycznych i teoretycznych nie stosuje si
990
nr 11/2010
artykuy
Rys. 5. Wpyw wyboru czstotliwoci waveletu na rozdzielczo dubletw nie jest oczywisty. Optymalna czstotliwo sygnau nie istnieje; powinna ona by dobrana pod ktem celu. Obwiednia waveletu splecionego z dubletem silnie wpywa na moliwo rozdzielenia skadowych dubletu, wavelet 33 Hz skutecznie ukrywa skadowe dubletu spolaryzowanego jednakowo przeciwnie do spolaryzowanego przeciwnie, vice versa dla sygnau 50 Hz [1]
takiego widma, ale nikt te nie dy do widma o ksztacie dzielenie refleksw o takiej samej impedancji. Wpraktyce, kosinusoidalnym, z ktrego otrzymamy szersze maksimum w obecnoci szumu, wybr waveletu moe by warunglobalne, z bardzo szybko zanikajcymi oscylacjami kowany potrzeb detekcji co pozostaje w sprzecznoci podobnie jak w widmie sygnau Rickera. Jeeli jednak zpotrzeb zwikszenia rozdzielczoci pionowej wobszarze chcemy wykry refleks (szczeglnie w obecnoci szumu) uwarstwienia o niskiej miszoci. Rozsdnie przyjmu prostoktny ksztat widma jest najkorzystniejszy. W wyjc, e sumarycznie mamy raczej do czynienia z dubletapadku blisko pooonych refleksw o podobnej impedancji mi przeciwnie spolaryzowanymi (jak pokazuj pomiary ksztat taki jest mao uyteczny. otworowe), wybr waveletu wutworach miocenu moe interpretacj utrudnia lub wrcz uniemoliwia. Sdzc Zestawiajc ledzenie laminowania orodka (w przyjednak z zakresu czstotliwociowego analizowanych padku, gdy z pomiarw otworowych znamy jego refleksyjno) z modelem klina, poszukiwania moemy ograobecnie profili sejsmicznych (rysunek 6), wiele jeszcze niczy do wykrywania dubletw model klina bdzie w tej dziedzinie pozostaje do zrobienia. jego abstrakcyjn reprezentacj. Bez wzgldu na spolaryzowanie refleksw w dublecie, obwiednia sygnau generowana przez taki dublet moe by uyta do rozdzielenia uwarstwienia. W interpretacji do tego celu wykorzystuje si take obwiedni sygnau (jako atrybut sejsmiczny) lub jej pochodne. Jak pokazuje Berkhout [1], czstotliwo maksimum widma moe mie decydujcy wpyw na moliwo rozdzielenia dubletu. Jeli wic ledzimy uwarstwienie w interesujcym nas zakresie, czstotliwo moe mie istotne znaczenie. Nie jest wic przypadkiem, e w teoretycznych rozwaaniach rozdzielczoci cienkich warstw stosoRys. 6. Znormalizowane widmo z profilu sejsmicznego wane s sygnay krtkie, o szerokim widmie, ksztatu wykonanego i przetworzonego w ostatnich latach w interwale kosinusoidalnego i relatywnie niskiej czstotliwoci miocenu. Poprzez waciwy dobr czstotliwoci i ksztatu dominujcej. Model klina Widessa wymusza taki waveletu, szeroki zakres czstotliwociowy spektrum pozwala wybr sygna jest optymalny; z punktu widzenia poszerzy moliwoci wydzielenia cienkich warstw w tym dubletu o przeciwnej polaryzacji icelu, jakim jest rozinterwale. O odcitych wyskalowana w Hz
nr 11/2010
991
NAFTA-GAZ
Artyku nadesano do Redakcji 20.09.2010 r. Przyjto do druku 11.10.2010 r.
Recenzent: prof. dr hab. in. Andrzej Kostecki
Literatura
[1] Berkhout A.J.: Seismic Resolution. Geophysical Press, 1984. [2] Liu Y., Schmitt D.R.: Amplitude and AVO responses of asingle thin bed. Geophysics, 68, 11611168, 2003. [3] Marfurt K.J., Karlin R.L.: Narrow band spectral analysis and thin bed tuning. Geophysics, 66, 12741283, 2001. [4] Partyka G.A., Gridley J.A., Lopez J.A.: Interpretational aspects of spectral decomposition in reservoir characterization. The Leading Edge, 18, 353360, 1999. [5] Puryear C.I., Castagna J.P.: Layer-thickness determination and stratigraphic interpretation using spectral inversion: Theory and application. Geophysics, 73, No. 2, 3748, 2008. [6] Widess M.: How thin is a thin bed? Geophysics, 38, 1176 1180, 1973.
Mgr in. Krzysztof uawiski absolwent Wydziau Elektrotechniki, Elektroniki i Automatyki AGH, specjalno: Fizyka Stosowana. Pracownik Zakadu Geofizyki w Instytucie Nafty iGazu. Zajmuje si teori pola falowego, rozdzielczoci i przetwarzaniem sejsmicznym oraz programowaniem. Zainteresowania: eglarstwo, windsurfing, kongniwistyka.
992
nr 11/2010