You are on page 1of 122

UNIVERSIDAD DE CARTAGENA

Jcss O!Ivcrn Vcrbc!. Ph.D.


Rnsa Ba!dIrIs AvI!a. M.5c.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5:
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
GR PO DE QU MI A U I C
MBI NTAL Y COMPU A I AL
A E T C ON
UNIVER5IDAD DE CARTAGENA
FACULTAD DE CIENCIA5 FARMACEUTICA5
GRUPO DE QUMICA AMBIENTAL Y COMPUTACIONAL
CORPORACIN AUTNOMA REGIONAL DEL CANAL DEL DIQUE (CARDIQUE)
PAR5ITO5 EN PECE5
COLOMBIANO5:
Lsln enfeinando nueslios ecosislenas`
JE55 OLIVERO VERBEL. Ph.D.
RO5A BALDIRI5 AVILA. M.5c.
UNIVERSIDAD DE CARTAGENA
RUP DE U M CA G O Q I I
AMB ENTAL Y COM UT CIONAL I P A
UnIvcrsIdad dc Cartagcna
Rcctnr:
CLRMN SILRRA ANAYA
VIcc-rcctnr dc InvcstIgacInncs:
ALIONSO MUNLRA CAVADIA
VIcc-rcctnr AcadmIcn:
LDCAR IARRA CHACN
VIcc-rcctnr AdmInIstratIvn
ROINSON MLNA ROLLS
Dccann Facu!tad dc CIcncIas FarmacutIcas
CARILL ACLVLDO DLL RIO
Iiohilida Ia iepioduccin lolaI o paiciaI de esla olia poi cuaIquiei nedio, sin pievia
auloiizacinesciila de sus auloies.
Dcrcchns rcscrvadns. 2008
UnIvcrsIdad dc Cartagcna:
}ess OIiveio VeileI y Rosa aIdiiis AviIa.
RcdaccIn: }ess OIiveio VeileI.
DIscn pnrtada: AngeIica Senacaiil y Kaiina CalaIIeio CaIIaido.
DIagramacIn E!cctrnIca: Kaiina CalaIIeio CaIIaido y AngeIica Senacaiil.
Fntngrafas dc pnrtada: }ess OIiveio VeileI.
Mapas: Nikka Monloya Rodiguez e HiIaiio AviIa Maiiugo.
EdItnr: }ess OIiveio VeileI.
Docenle IacuIlad de Ciencias Iainaceulicas
Univeisidad de Cailagena
ISN: 978 - 958 - 44 - 3888 - 1
LdiloiiaI Univeisidad de Cailagena
Inpiesin ALPHA Inpiesoies Llda.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
PrcscntacIn
Pr!ngn
Captu!n 1. IntrnduccIn
1.1. Iaisilos en peces
1.2. CIasificacin laxonnica de nenlodos Anisakidae
1.3. Disliilucin de nenlodos en peces
1.3.1. LocaIizacin de Iaivas
1.3.2. Caiacleislicas noifoIgicas geneiaIes de nenlodos Aniskidos
1.4. Infeccinhunana poi nenlodos Aniskidos
Refeiencias
Captu!n 2. PrcscncIa dc ncmtndns Contracaecum s. cn Mnnchn!n (Ho|las
ma|abarlcus) prnccdcntcs dc cucrpns dcagua dc! !Itnra! At!ntIcn
2.1. Inlioduccin
2.2. MaleiiaIes y nelodos
2.2.1. RecoIeccinde Ias nueslias
2.2.2. AnIisis noifoneliicode pescados e idenlificacinde Ias Iaivas
2.2.3. AnIisis de dalos
2.3. ResuIlados
2.4. Discusin
Agiadecinienlos
Refeiencias
Captu!n 3. ParsItns cn RubIn (Sa|mlnus afflnls) dc !as cucncas dc !ns rns 5In y
5an Jnrgc
3.1. Inlioduccin
3.2. MaleiiaIes y nelodos
3.2.1. ieade esludioy iecoIeccinde especnenes
3.2.2. Reconocinienlode paisilos enRulio
3.2.3. Idenlificacinlaxonnicade Ios paisilos
3.2.4. LvaIuacindeI giadode infeccinpaiasilaiia
3.2.5. Iiesenlaciny anIisis de Ia infoinacin
3.3. ResuIlados
3.3.1. Caiacleislicas noifoneliicas e ndices paiasilaiios enconliados enRulio
3.3.2. Ciado de infeccin paiasilaiia poi nenlodos en Rulio de Ios ios Sin y San
}oige
3.4. Discusin
Agiadecinienlos
Refeiencias
Captu!n 4. Ncmtndns AnIskIdns cn LIsas (Mugl| lncl|ls) dc !a baha dc
Cartagcna y !a cInagadc! Tntumn, Cnsta At!ntIcaCn!nmbIana
4.1. Inlioduccin
4.2. MaleiiaIes y nelodos
4.2.1. RecoIeccinde nueslias
CnntcnIdn
vii
viii
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
9
1O
11
12
12
12
17
2O
25
26
27
27
27
28
28
33
36
36
41
42
43
43
44
44
44
44
44
44
47
48
49
5O
53
54
54
54
4.2.2.
4.2.3. AnIisis esladslico
4.3. ResuIlados
4.4. Discusin
Agiadecinienlos
Refeiencias
Captu!n 5. Ncmtndns dc !a famI!Ia AnIsakIdac cn cspccIcs ctIcas dc !a baha
dc Cartagcna y c! cana! dc! DIquc
5.1. Inlioduccin
5.2. MaleiiaIes y nelodos
5.2.1. ieade esludio
5.2.2. Silios de nueslieoy iecoIeccinde nueslias
5.2.3. AnIisis noifoneliicode pescados e idenlificacinde Iaivas
5.2.4. AnIisis de dalos
5.3. ResuIlados
5.3.1. ioneliae infeccinpaiasilaiiapoi nenlodos enIa laha de Cailagena
5.3.2. Indices paiasilaiios eneslaciones de Ia laha de Cailagena
5.3.3. ionelia e infeccin paiasilaiia poi nenlodos en pescados deI canaI deI
Dique
5.3.4. Indices paiasilaiios eneslaciones deI canaI deI Dique
5.3.5. CoiieIaciones enlie painelios noifoneliicos y alundancia paiasilaiia
paiaespecnenes capluiados enIa laha de Cailagena y eI canaI deI Dique
5.4. Discusin
Agiadecinienlos
Refeiencias
Captu!n 6. Mcr!uzas (Mer|ucclus gal) parasItadas adquIrIdas cn
cstab!ccImIcntns cnmcrcIa!cs dc Cartagcna y BarranquI!!a
6.1. Inlioduccin
6.2. MaleiiaIes y nelodos
6.2.1. LvaIuacindeI conlenidode paisilos
6.2.2. Medicinde Ios ndices paiasilaiios
6.2.3. Idenlificacinde paisilos
6.2.4. AnIisis de dalos
6.3. ResuIlados
6.4. Discusin
Refeiencias
Captu!n 7. ParsItns cn nucstrn rccursn pcsqucrn: Imgcncs dc archIvn
7.1. Inlioduccin
Captu!n 8. CnmcntarIns fIna!cs, cnnc!usInncs y rccnmcndacInncs
AnIisis noifoneliico, evaIuacin de ndices paiasilaiios e idenlificacin
de nenlodos
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
54
55
55
58
6O
6O
63
64
65
65
66
67
67
67
67
69
71
72
73
75
79
79
85
86
9O
9O
9O
9O
9O
9O
95
97
1O3
1O4
115
Panc! dc InvcstIgadnrcs
La siguienle Iisla seaIa lodos aqueIIos invesligadoies que diiecla o indiieclanenle han
hechoposilIe eI desaiioIIode Ios esludios desciilos enesle lexlo.
AUTORE5
}ess OIiveio VeileI, Ih.D.
Rosa aIdiiis AviIa, M.Sc.
PANEL DE INVE5TIGADORE5
Amparo Benavides Alvarez, Biologa.
ailaia Aiioyo SaIgado, M.Sc.
DiIia CaIvn oija, iIoga.
Canivelh Manjaiiez Iala, Bacteriologa. M.Sc.
}aiio Meicado Canaigo, Q.I.
}oige Cuele Ieinndez, Q.I.
Kaien Meja Iieies, Acuicultora.
Kaiina CalaIIeio CaIIaido, Ing de AIinenlos.
Lia aiiios Caicia, MD.
MayeiIis aiiios Iueila, Ing. de AIinenlos.
Sandia Iaido Caiiasco, Ih.D.
Sanliago Duque Lscolai, iIogo. M.Sc.
Vicloi Alencio Caica, Ing. Iesqueio. M.Sc.
Yhan Iacheco Londoo, AcuicuIloi.
YuIIys Navaiio ViIoiia, AcuicuIloia.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
AgradccImIcntns
Los auloies expiesan sus ns sinceios agiadecinienlos a Ias siguienles enlidades y
peisonas:
La Univeisidad de Cailagena y su IacuIlad de Ciencias Iainaceulicas, poi liindainos
Ias condiciones y eI apoyonecesaiiopaiainvesligai.
CARDIQUL, poi financiai paile de Ias invesligaciones piesenladas enesle Iilio.
COLCILNCIAS, poi eI apoyo a Ias inicialivas deI Ciupo de Qunica AnlienlaI y
ConpulacionaI.
Iescadoies deI Caiile CoIonliano, con especiaI alencin aI seoi AleI AviIa Ieiez,
quienes sienpie liindaionsu nxinoesfueizopaia conseguii Ios especnenes.
Kalia AcevedoRuiz
AIleiloAinedoMaiiugo
HiIaiioAviIa Maiiugo
IalioCaIvoAndeison
CainenCasleIIai Mailnez
IIdefonsoCaslioAnguIo
AguslnChvez Ieiez
AdoIfoConsuegia SoIoizano
KaienCiuz Daz

DiIia CaIvnoija.
AnlonioConzIez Maiiugo
ealiiz}aianiIIoCoIoiado
Sinonella Malliucci
Nikka Monloya Rodiguez
Mnica MoienoConlieias
Luz NeiioQuinlana
WiIIian Oiliz Riveia
}oige RopeioVega
AngeIicaSenacaiil
Iiina Tiiado
Nivis Toiies Iuenles
eilaVsquez IgIesias
IaoIa Veia Ospina
AIvaioViIoiia Roneio
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
PrcscntacIn
Lsle Iilio, Iaisilos en peces coIonlianos: Lsln enfeinando nueslios ecosislenas`, de
Ios piofesoies e invesligadoies }ess OIiveio y Rosa aIdiiis, consliluye un apoile
fundanenlaI paia eI desaiioIIo cienlfico y acadenico de nueslia Inslilucin, de Ia iegin
y eI pas. Lsle Iilio sinloIiza Ia cuIninacin de un gian esfueizo individuaI y coIeclivo
con discipIina invesligaliva, y de una vaIiosa expeiiencia y vocacin de lialajo
anpIianenle ieconocida eneI nliloacadenico.

Ioi Ia caIidad de su conlenido y Ia fialiIidad de sus concIusiones, esla olia eniiquece eI
eslado deI aile en un lena cuyas inpIicaciones anlienlaIes, sociaIes, econnicas y de
saIuliidad hunana se delalen en Ia acluaIidad. Ls innegalIe que una de Ias giandes
pieocupaciones deI nundo conlenpoineo se cenlia en Ios aIlos niveIes de
conlaninaciny degiadacinde Ios ecosislenas. O, enpaIalias de Ios auloies, enIa cada
vez ns evidenle enfeinedad de nueslios anlienles vilaIes.

Ioi Io anleiioi, desde Ia acadenia, eI secloi pioduclivo y Ia polIacin en geneiaI, se
iequieie consliuii iefIexiones, delales y conciencias, con eI fin de cuidai y pieseivai Ios
iecuisos naluiaIes, cono insunos asociados aI fuluio de Ia naluiaIeza y, poi ende, de Ia
hunanidad. Ln eI caso deI pas, es necesaiio aIeilai solie eI deleiioio de nueslios
piincipaIes cueipos de agua. La accinhunana dele piopendei poi daiIes a eslos unuso
iacionaI, oiienlado sienpie hacia eI desaiioIIo soslenilIe. A eslas concIusiones y
ieconendaciones es posilIe accedei eneI lexlodeI Ios piofesoies OIiveioy aIdiiis.

La Univeisidad de Cailagena agiadece eI apoyo de CARDIQUL a Ias invesligaciones
solie paiasilisno en peces, Ias cuaIes se conlenpIan en esle docunenlo, e invila a Ia
iefIexin solie Ios lenas lialados, en pailicuIai, Ia necesidad de que Ios coIonlianos
accedan a Ios iecuisos pesqueios con Ia confianza de que esln uliIizando insunos de
luena caIidad y nopioduclos nocivos paiaIasaIud hunana.

GERMN 5IERRA ANAYA
Rcctnr
UnIvcrsIdad dc Cartagcna
vii
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
Pr!ngn
LI deleiioio deI nedio anlienle y eI nanejo inadecuado de Ios iecuisos lioIgicos que
ofiecen Ios ecosislenas sienpie esln asociados con Ia disninucin de Ia caIidad de vida
de Ias peisonas. Desde su cieacin, CARDIQUL ha inpIenelado diveisos piogianas
invesligalivos paia esludiai y enlendei Ios piolIenas de conlaninacin de nueslia
iegin, de laI foina que puedanapIicaise soIuciones vialIes a Ios nisnos. Denlio de esle
pioceso, Ia coIaloiacin con olias enlidades guleinanenlaIes y acadenicas, sienpie ha
geneiado inicialivas que esln conliiluyendo a nejoiai Ias condiciones anlienlaIes de
nueslioenloino.
Ln Ia acluaIidad CARDIQUL liene susciilo un convenio de coIaloiacin inleiislilucionaI
con Ia Univeisidad de Cailagena, eI cuaI nos peinili apoyai gian paile de Ias
invesligaciones que apaiecen iepoiladas en esle Iilio. Los iesuIlados desciilos en delaIIe
poi Ios piofesoies OIiveio y aIdiiis, cIaianenle seaIan un piolIena en nueslios
ecosislenas, nuy piolalIenenle desconocido paia Ia nayoia de Ios CoIonlianos, y
solie eI cuaI pocos auloies han invesligado en eI pas. La piesencia de paisilos en peces,
adens de lenei seiias inpIicaciones anlienlaIes y econnicas, dele geneiai especiaI
pieocupacin en eI secloi saIud, cono quieia que eslos oiganisnos pueden sei fuenle
polenciaI de enfeinedades, poi Io que delenos lonai acciones de pievencin e
inleivencin. Ln esle senlido, Ia sugeiencia ieaIizada poi Ios auloies de piohilii en
CoIonlia Ia venla de pescado con paisilos en nscuIo dele sei consideiada seiianenle
y conIa nayoi uigenciaposilIe.
CARDIQUL iesaIla Ia inpoilancia de esla invesligacinpaia Ia ieginy eI pas, y iefienda
su conpioniso de seguii pionoviendo y coIaloiando de foina inlegiaI en Ias
aclividades invesligalivas que en naleiia de pioleccin anlienlaI ieaIiza Ia Univeisidad
de Cailagena, geneiando de esla foina Ias sineigias necesaiias paia foilaIeceinos cono
iegin, y que nos peinilan afianzai y gaianlizai un desaiioIIo soslenilIe paia Ias fuluias
geneiaciones.
AGU5TN CHVEZ PEREZ
DIrcctnr
CARDIQUE
viii
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
CapluIo 1
9
Lsle Iilio ha sido esciilo paia lodas aqueIIas peisonas inleiesadas en conocei difeienles
aspeclos ieIacionados con eI eslado acluaI de nueslio nedio anlienle, en pailicuIai Ia
piesencia de aIgunos paisilos con inpoilancia en saIud plIica y anlienlaI, en peces de
consuno hunano en CoIonlia. Lnlie eI gian nneio de paisilos que pueden
enconliaise en Ios peces, esle Iilio esl ciicunsciilo aI fiIun Nenaloda (IaniIia
Anisakidae), con un capluIo dedicado aI fiIo Myxozoa (Ceneio Kudca) y conenlaiios e
ingenes pieIininaies de lialajos que eslanos ieaIizandoconTienlodos.
Lsle docunenlo liene cono oljelivo piincipaI seivii cono un insuno acadenico paia
foinuIai ideas que conliiluyan con acciones iesponsalIes a Ia pieseivacin y eI uso
soslenilIe de nueslios ecosislenas, de laI foina que podanos enliegaiIos en Ias nejoies
condiciones a Ias fuluias geneiaciones. Ln eI CapluIo 1, a naneia de inlioduccin, Ios
auloies hacen una desciipcin geneiaI de Ios paisilos Nenlodos de Ia faniIia
Anisakidae, Ios cuaIes son Ios que con nayoi fiecuencia apaiecen en peces de nueslios
cueipos de agua y que a su vez poseen un iiesgo inpoilanle paia Ia saIud de Ios
consunidoies, Iislando aI finaI Ios lialajos que nueslio giupo ha pulIicado aI iespeclo en
ievislas indexadas y evenlos acadenicos. LI CapluIo 2 iegislia Ia piesencia de
nenlodos en MonchoIo, una de Ias especies de peces ns alundanles en ecosislenas de
agua duIce enCoIonlia. LneI CapluIo 3, invilanos aI giupo deI Iiofesoi Vicloi Alencio
Caica de Ia Univeisidad de Cidola, paia que nosliaia sus iesuIlados de invesligacin
en nenlodos en Rulio, una especie en peIigio de exlincin. Ln esle capluIo, nueslio
giupo conliiluy conIa idenlificacinnoifoIgica e hisloIgica deI paisilo. LI CapluIo
4 delaIIa Ios niveIes de paiasilisno poi nenlodos Aniskidos en Lisas de Ia laha de
Cailagena y Ia cienaga deI Toluno, nienlias que en eI CapluIo 5 hacenos una
desciipcindeI piolIena enespecies coneiciaIes de difeienles niveIes lificos, piesenles
en Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique, pioyeclo eI cuaI fue financiado poi
CARDIQUL. LI CapluIo6 esl dedicadoa Ia paiasilosis poi Kudca enMeiIuza inpoilada
y coneiciaIizada en eI pas, un piolIena que iequieie acciones uigenles poi cuanlo Ios
paisilos son consunidos con eI nscuIo deI pez. Una pequea nueslia deI naleiiaI
fologifico que eI giupo ha iegisliado con eslas invesligaciones es nosliada en eI
CapluIo 7, y finaInenle eI CapluIo 8 iecoge Ias inpiesiones geneiaIes deI docunenlo y
liinda unespaciopaia posilIes ieconendaciones y lialajos necesaiios a desaiioIIai. Los
auloies agiadecen Ia pailicipacin decisiva de Ios difeienles invesligadoies que hicieion
paile de Ios lialajos iepoilados en cada capluIo, cuyos nonlies apaiecen Iislados con su
iespecliva afiIiacinaI iniciode Ios nisnos.
INTRODUCCIN
1O
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
1.1. PAR5ITO5 EN PECE5
Los paisilos son oiganisnos que dependen de olios paia su nuliicin y desaiioIIo. La
piesencia de Ios nisnos en eI hospedadoi (especie de Ia cuaI vive), aIgunas veces no
geneia aIleiaciones fisioIgicas inpoilanles. Sin enlaigo, evidencias cienlficas no sIo
esln sugiiiendo nuIlilud de piolIenas asociados con Ios efeclos de Ios paisilos en Ios
lejidos y iganos (Vuong c| a|., 1999), sino que han pueslo aI desculieilo su ieIacin con
un nneio inpoilanle de enfeinedades eneigenles ieIacionadas con eI consuno de
aIinenlos (Toiies c| a|., 2OO7, Keisei y Ulzingei, 2OO5), delido aI inpaclo de eslos solie Ia
pioduccinnundiaI de aIinenlos y Ia pioleccinde Ia saIud deI consunidoi (Cajadhai c|
a|., 2OO6). Lnlie Ios pioduclos connayoi iiesgode liansnisinde paisilos a Ios hunanos
esln Ios pescados (Chappuis y Loulan, 2OO6) y olios iecuisos deiivados de ecosislenas
hdiicos laIes cono Ios noIuscos, en pailicuIai aqueIIos que no han sido sonelidos a
piocesos adecuados de ienocinodesliuccinde eslos oiganisnos.
La vaiiedad de peces en Ios cuaIes pueden sei enconliados paisilos es innensa y
aunenla cada da, nuchos de eIIos son de inpoilancia coneiciaI. Lnlie Ias especies ns
iepiesenlalivas esln Ia MeiIuza (Mcr|uccius nuoosi) (Heiieias c| a|., 2OOO), Ia Coivina
(Ci|us gi|ocr|i) (Toiies c| a|., 2OO7), eI MonchoIo(Hcp|ias na|aoaricus)(OIiveioc| a|., 2OO6), y
Ia Lisa (Mugi| inci|is) (OIiveio c| a|., 2OO5), enlie olias. Aunque nIlipIes lipos de paisilos
pueden eslai piesenles en una nisna especie de pescado, Ios nenlodos, lanlien
conocidos cono nenaleIninlos, lienen cono piincipaI caiacleislica noifoIgica un
cueipo iedondo y aIaigado, adens consliluyen uno de Ios giupos de nayoi
inpoilancia, no soIo poi su aIla pievaIencia y ulicuidad en Ios ecosislenas, sino poi su
polenciaI paia geneiai enfeinedades.
La piesencia de nenlodos en peces ha sido docunenlada desde eI sigIo XIII (Myeis,
1976), y su inpoilancia socio-econnica esl lasada en Ias consecuencias asociadas con
enfeinedades que pueden causai en hunanos y aninaIes (IgIesias c| a|., 1996, Ishikuia c|
a|., 1995, Van ThieI, 196O). Lsle hecho adquieie inpoilancia en eI ao de 196O cuando
apaiecen canlios significalivos en Ia pievaIencia de eslos paisilos en peces,
conpioneliendo Ia caIidad sanilaiia y aIinenlaiia de Ios nisnos, con Ia consecuenle
disninucin de divisas geneiadas poi Ia indusliia pesqueia (McCIeIIand c| a|., 1985,
Snilhy Woollen, 1979 ).
Aunque nuchas especies de paisilos infeclan a Ios peces, sIo pocas especies de
heIninlos son zoonlicas (causan piolIenas de saIud en hunanos). Denlio de eslas Ias
ns inpoilanles son Ias Iaivas vivas de nenlodos Aniskidos (Chai c| a|., 2OO5, ouiee
c| a|., 1995). Los nenlodos de Ia faniIia Anisakidae, eslnanpIianenle disliiluidos a Io
Iaigo deI pIanela en un gian nneio de oiganisnos que invoIucia desde noIuscos hasla
nanfeios. La liansnisinenlie Ias especies de esla faniIia es IIevada a caloeneI agua y
poi Io geneiaI incIuye inveileliados aculicos y peces cono hospedadoies
inleinediaiios y paialenicos (Zhang c| a|., 2OO7, Andeison, 1992).
11
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
1.2. CLA5IFICACIN TAXONMICA DE NEMTODO5 ANI5AKIDAE
La faniIia Anisakidae conpiende 24 geneios, de Ios cuaIes lan soIo aIgunos han sido
ieconocidos. Los ns esludiados son Ios que confoinan Ia sulfaniIia Anisakidae:
Anisa|is, Ccn|racaccun y Pscudc|crrancta (Myeis, 1975). Ln Ia TalIa 1.1 son nosliados Ios
geneios de nayoi inleies.

TalIa 1.1. Nenlodos de Ia faniIiaAnisakidae*.
Gnero Especies
Anisakis brevispiculata
Anisakis paggiae
Anisakis pegreffi
Anisakis pegreffii
Anisakis physeteris
Anisakis simplex (herring worm)
Anisakis simplex 'C' SAN-2004
Anisakis simplex 'C' SD-2004
Anisakis simplex 'C' SM-2005
Anisakis typica
Anisakis ziphidarum
Anisakis sp.
Anisakis sp. 'greateramberjack'
Anisakis sp. NH1
Anisakis sp. pAsi56028-2
Anisakis sp. pAsi56028-3
Anisakis sp. SAN-2004
Anisakis sp. SM-2005
Anisakis sp. TMTP-2003
Anisakis
Pseudoterranova
Pseudoterranova azarasi
Pseudoterranova bulbosa
Pseudoterranova cattani
Pseudoterranova ceticola
Pseudoterranova decipiens (codworm)
Pseudoterranova krabbei
Contracaecum eudyptulae
Contracaecum margolisi
Contracaecum microcephalum
Contracaecum micropapillatum
Contracaecum miroungae
Contracaecum multipapillatum
Contracaecum ogmorhini
Contracaecum osculatum
Contracaecum osculatum baicalensis
Contracaecum radiatum
Contracaecum rudolphii
Contracaecum septentrionale
Contracaecum spiculigerum
Contracaecum cf. spiculigerum
Contracaecum sp. CoA1
Contracaecum sp. SAN-2004
Contracaecum
Ophidascaris Ophidascaris robertsi
Phocascaris
Phocascaris cystophorae
Phocascaris phocae
Phocascaris sp. 112000
12
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
Conl. TalIa 1.1. Nenlodos de Ia faniIiaAnisakidae.
Gnero Especies
Raphidascaris Raphidascaris acus
Terranova
Terranova Caballeroi
Terranova Scoliodontis
. Thc CnmparataIvc TnxIcngcnnmIcs Databasc (http://ctd.mdIb!.nrg/).
1.3. DI5TRIBUCIN DE NEMTODO5 EN PECE5
Lnlie Ias especies naiinas paia Ias cuaIes han sido iefeienciados eslos nenlodos
enconlianos Ios siguienles: acaIao (Gadus Mcrnua), Saidina (Sardina pi|cnardus),
oquein (|ngrau|is cncrasiccnc|us), Aienque (Sardinc||a auri|a), SaInn (Sa|nc sa|ar),
Aladejo (Gcnqp|crus o|accdcs), MeiIuza (Mcr|uccius ncr|uccius), IescadiIIa (Cqncscicn
s|ria|us), RodalaIIo (Psc||a naxina), CalaIIa (Carans caoa||a), onilo (|u|nqnnus |inca|us),
}uieI (Carans caninus), Rape (|cpnius pisca|crius), Maiuca (Mc|ta dqp|crqgia), Ianeca
(Triscp|crus Minu|us capc|anus), oga (|ncrnia ti||a|a), Anchoa (Ancnca |ucida), Congiio
(8a|nqccngrus taridcns), IIalija (Hqpcc|incnus ncn|a|is), iosnio (8rcsnc orcsnc), IIeln
(Hippcg|cssus nippcg|cssus), CaIIinela nidica (Scoas|cs narinus) y Lisa lIanca (Mugi|
curcna), enlie olios (Iajei-AviIa c| a|., 2OO6, Adiohei c| a|.,1996, CueIIai c| a|., 1991, Ieieiia
ueno c| a|., 1989). Ioi su paile, enlie Ias especies de agua duIce con iepoiles paia
nenlodos eslneI MonchoIo, Hcp|ias na|aoaricus (OIiveioc| a|., 2OO6, Mailins c| a|., 2OO5),
agie deI MagdaIena, Pscudcp|a|qs|cna nagda|cnia|un(Kiilsky c| a|., 2OO7, Moiavec c| a|.,
1994, Rego y Cilson, 1989), Iacoia, P|agicscicn surinancnsis (Tavaies c| a|., 2OO7, Machado
c| a|., 2OO5, Mailins c| a|., 2OOO), Capilanejo, Tacnc|qcp|crus sp. (Iaiaguass y Luque, 2OO7,
IehIauei y oegei, 2OO5), Rulio, Sa|ninus affinis (Iaido c| a|., 2OO7), Rulio, Sa|ninus
naxi||csus (RanaIIo y Toiies, 2OO5), agie, 8agrc pinninacu|a|us (Lopez-CalaIIeio c| a|.,
2OO8), Aiapaina, Arapaina giga (Sanlos c| a|., 2OO8).
1.3.1. Lnca!IzacIn dc !arvas. Ln Ios peces, Ios nenlodos sueIen enconliaise en su
inleiioi, piincipaInenle en posicin sulseiosa en Ia cavidad visceiaI (nesenleiio), lejido
heplico y aIgunas veces enquisladas en Ios nscuIos adyacenles, adoplando foina
enioIIada (Mc CIeIIand c| a|., 199O, Snilh, 1984).
1.3.2. CaractcrstIcas mnrfn!gIcas gcncra!cs dc ncmtndns AnIskIdns. LI cueipode Ios
nenlodos Aniskidos es ciIndiico, aIaigado, sin segnenlacin y punliagudo en Ios
exlienos. La culcuIa esl naicada poi esliiaciones finas liansveisaIes. LI sislena
digeslivoes conpIelo, dispuesloenloca, esfago, inleslinoy ano(MoIIei y Andeis, 1986).
La apeiluia lucaI consla de vaiios Ialios y un dienle culicuIai. LI esfago posee dos
poiciones lien difeienciadas: una anleiioi nuscuIai IIanada piovenlicuIo y olia
posleiioi gIanduIai denoninada venlicuIo, que puede lenei o no apendice, con
piesencia de inleslino y/o ciego inleslinaI, dependiendo deI geneio (MoIIei y Andeis,
1986). Los nenlodos poseen un sislena neivioso iudinenlaiio, deslacndose un aniIIo
neivioso siluado en eI leicio anleiioi deI paisilo que es visilIe aI ieaIizai lecnicas de
13
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
acIaiacin. LI sislena excieloi esl conpueslo poi una gInduIa y un conduclo que
finaIiza eneI IIanado poio excieloi, siluado poi delajo de Ia apeiluia lucaI, o liena niveI
deI aniIIo neivioso segn eI geneio. La difeiencia piincipaI enlie Ios eslados Iaivaiios y
Ios aduIlos esl deleininada poi eI desaiioIIo deI sislena iepioducloi, cIaianenle visilIe
en eslos Ilinos. Ioi su paile, Ios geneios pueden sei difeienciados de acueido con Ia
piesencia o ausencia de aIgunas de Ias caiacleislicas noifoIgicas anleiioies (Cheng,
1982).
A conlinuacin apaiecen delaIIados Ios iasgos ns soliesaIienles de Ios geneios de
nayoi inpoilancia anlienlaI.
Gncrn Anlsakls. LnIa acluaIidad eI geneioAnisa|is posee nueve giupos cIasificalIes as:
A. pcgrcffi, A. sinp|cx s.s., A. Sinp|cx C, A. |qpica, A. zipnidarun, Anisa|is sp., A. pnqsc|cris, A.
orctispicu|a|a y A. paggiac) (Malliucci y Nascelli, 2OO6). Lnlie eslos eI ns conn en
peces es A. sinp|cx. LI esladIo leiceio de Ia Iaiva de esla especie geneiaInenle
iefeienciada cono Anisa|is lipo I, es caiacleiizada noifoIgicanenle poi un venlicuIo
Iaigo con Ia unin venlicuIo-inleslinaI olIicua y una coIa iedondeada, coila y con una
espina leininaI. Ioi su paile, A. pnqsc|cris, desciila en un piincipio cono Iaiva Anisa|is
lipo II, liene eI venlicuIo coilo con una unin hoiizonlaI aI inleslino y posee una coIa
Iaiga, punliaguda y sinapendice leininaI (Iiguia 1.1) (Andeison, 1992).
1
.
0

m
m
0.10 mm
0
.
0
5

m
m
0
.
2
0

m
m
Es
V
Pe
A B C
D E
Di
I
Iiguia 1.1. Caiacleislicas noifoIgicas de Iaivas L3 de Anisa|is sinp|cx. (Huisl, 1999, eiIand,
1989, Huisl, 1984). A) Iaile anleiioi (IaleiaI). (Ls, esfago, V, venlicuIo, I, inleslino). ) Visla IaleiaI
deI exlieno anleiioi. (Di, dienle culicuIai). C) Coile sagilaI deI exlieno anleiioi. (Ie, poio
excieloi). D) Iaile posleiioi (IaleiaI). L) Lxlienode Ia coIa.
14
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
Gncrn Contracaecum s. Ioi Io geneiaI Ia Iaiva nide enlie 4 y 16 nn, aunque especies
enconliadas enpeces de Ia laha de Cailagena puedenIIegai a nedii 32 nn. LneI exlieno
anleiioi son olseivados lies Ialios, un dienle culicuIai cnico y Iigeianenle iono. LI
poio excieloi alie innedialanenle posleiioi aI dienle. Ln eI lulo digeslivo pueden
deslacaise: eI venlicuIo pequeo y esfeiico, eI apendice venliicuIai posleiioi, eI inleslino
que expone un ciego anleiioi ns pequeo que eI apendice venliicuIai, dependiendo esla
noifoIoga de Ia especie. LI exlieno posleiioi es cnico, Ia coIa posl-anaI Iaiga y no
piesenla espina leininaI. La culcuIa de esla Iaiva es giuesa con Ias esliiaciones
liansveisaIes nuy naicadas (Iiguia 1.2) (eiIand, 1989).

Pe
An
Es
Ci
V
I
Av
1

m
m
A
B
C
Di
Iiguia 1.2. Caiacleislicas noifoIgicas de Iaivas L3 de Ccn|racaccun sp. (Huisl, 1999, Moiavec ,
1997, eiIand, 1989). A) Iaile anleiioi (IaleiaI) (An, aniIIo neivioso, Ls, esfago, Ci, ciego
inleslinaI, V, venlicuIo, Av, apendice venliicuIai, I, inleslino). ) Visla IaleiaI deI exlieno
anleiioi. C) Coile IaleiaI deI exlienoanleiioi. (Di, Dienle culicuIai, Ie, poioexcieloi).
Gncrn Pseudoterranota. La idenlificacin de Iaivas de esla especie es senciIIa giacias a
su gian lanao, coIoi iojizo y a Ia piesencia deI ciego inleslinaI. Lsle Ilino apaiece lien
desaiioIIado, exlendiendose hacia eI exlieno anleiioi, soliepasando eI naigen anleiioi
deI venlicuIo y es ieconocido poi Ia ausencia de apendice esofgico. Iiesenla una coIa
posl-anaI coila y cnica con una espina leininaI fina. La culcuIa, a Io Iaigo de lodo eI
cueipo, esl finanenle esliiada poi Io que nueslia una apaiiencia Iisa. LI exlieno
anleiioi liene un dienle pequeo y liianguIai diiigido hacia afueia. LI poio excieloi
apaiece siluadojusloenposicinvenliaI aI dienle (Iiguia 1.3) (eiIand, 1989).
15
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
La idenlificacin nacioscpica de Iaivas de nenlodos es dispendiosa y aIgunas veces
inposilIe delido a Ia poca vaiiacin noifoIgica de Ias nisnas. Ioi eIIo, paia aIcanzai
una coiiecla difeienciacin de Ias especies, Ia evaIuacin dele sei ieaIizada a liaves deI
ieconocinienlo coiieclo de sus esliucluias inleinas. Iaia olseivai nicioscpicanenle
Ios delaIIes noifoIgicos deI esfago e inleslino de Ias Iaivas es pieciso cIaiificaiIas
uliIizando soIuciones de elanoI, cido acelico y gIiceiina a difeienles concenliaciones
(aIdiiis, 2OO5, Ash y OshiieI, 1991). No olslanle, en ocasiones es difciI inleipielai si
exisle o no un ciego inleslinaI o esofgico. Las difeiencias noifoIgicas enlie Ias Iaivas
L3 de Ios lies geneios sonnosliadas enIa TalIa 1.2 (Huisl, 1999, eiIand, 1989).
1
.
0

m
m
0.10 mm
0
.
0
5

m
m
0
.
2
0

m
m
Es
V
Pe
A B C
D E
Di
I
Iiguia 1.3. Caiacleislicas noifoIgicas de Iaivas L3 de Pscudc|crrancta dccipicns (Huisl, 1999,
eiIand, 1989). A) Iaile anleiioi (IaleiaI) (Ls, esfago, V, venlicuIo, Ci, ciego inleslinaI). ) Visla
IaleiaI deI exlieno anleiioi (Di, dienle culicuIai). C) Coile sagilaI deI exlieno anleiioi (Ie, poio
excieloi). D) Iaile posleiioi (IaleiaI). L) Lxlienode Ia coIa.
TalIa 1.2. Caiacleislicas noifoIgicas geneiaIes de nenlodos Aniskidos.
Especies de nemtodos
Anisakis sp.
Mamfero
Acutica
Blanco
Pseudoterranova decipiens Contracaecum multipapillatum
Mamfero
Acutica
Amarillo-rojizo
Aves
Acutica
Blanquecino
Husped definitivo
Historia de vida
CoIor
Caractersticas
Longitud
Variable; miden entre 7-8 mm
hasta ms de 30 mm de
longitud.
Mayor tamao que las de
A. Si mpl ex. Mi den entre
2.5-4.5 cm de longitud.
Ms pequeo que las anteriores.
Miden 4-16m, excepcionalmente 20-
22 mm.
16
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
Conl. TalIa 1.2. Caiacleislicas noifoIgicas geneiaIes de nenlodos Aniskidos.
Alargado
Pequeo y esfrico VentrcuIo
Ausente
Presente
Ausente
Presente
Presente
Ausente
InterIabio
DentcuIos IabiaIes
Especies de nemtodos
Reducido
Ausente
Reducido
Ausente
Prominente
Presente
Labios
Apndice ventricuIar
CoIa
Entre labios Entre labios Entre labios
Poro excretor
Glandular-izquierdo Glandular-izquierdo Glandular-izquierdo Sistema excretor
nica nica? nica PapiIa media
En el extremo de la cola
aparece un "mucrn" en for-
ma de cono, que puede
aparecer ligeramente curva-
do en algunos ejemplares.
La cola es redondeada y
presenta unpequeo "mucrn"
en su extremo cnico, ms
largo que L3 de A.Simplex.
La cola es cnica, termina en punta
y presenta mucrn.
Unin doble Unin doble Separada PapiIa paracIoacaI
4 Pares 4 Pares 4 Pares PapiIa distraI
Proximal Proximal Distal PapiIa distraI
Filas rectas Filas rectas Filas rectas PapiIa proximaI
Lanza Curva Curva EspcuIa
El ventrculo es alargado
y en los ejemplares vivos
aparece de color blanco
opaco.
Ausente Ausente Ausente GoberncuIo
Presente Presente Ausente PIaca caudaI
Presente Presente Ausente AIa caudaI
Ausente
Ausente Ausente
AIa cervicaI
Pared delgada Pared delgada Pared delgada Cscara de Ios huevos
50 Pares ? ? PapiIa proximaI
As nisno, exislen lecnicas paia Ia deleccin seioIgica en Ia idenlificacin de aIgunas
especies de nenlodos, peio eslas a nenudo lienden a geneiai confusin en Ia
caiacleiizacin de Ias especies delido a Ias ieacciones ciuzadas con anlgenos de olias
especies ieIacionadas (Rodeio c| a|., 2OO1, IgIesias c| a|., 1996, Akao c| a|., 199O). Sin
enlaigo, en infecciones hunanas, Ios diagnslicos seioIgicos pueden sei uliIizados
cuando Ias Iaivas no han sido delecladas en eI eslnago o en eI inleslino deIgado, aunque
lanliense haniepoiladoieacciones ciuzadas conolios asciidos (IgIesias c| a|., 1996).
17
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
La coiiecla idenlificacin de nenlodos aniskidos en cuaIquiei elapa de su cicIo de vida
es fundanenlaI paia conpiendei Ia epidenioIoga deI paisilo, conliiluii con Ia
iesoIucin de piolIenas laxonnicos, y faciIilai eI desaiioIIo de eslialegias paia eI
conlioI de Ias enfeinedades asociadas con eIIos. Ln nuchos casos apaiecen olslcuIos
consideialIes en eI diagnslico coiieclo de Anisakiasis en difeienles especies de
huespedes, Io cuaI es consecuencia de Ias Iinilaciones aI nonenlo de Ia idenlificacin de
Ios eslados Iaivaiios usando Ias caiacleislicas noifoIgicas (IageihoIn, 1988, OIson c|
a|., 1983), o de Ia exislencia de pequeas fiacciones deI nenlodo disponilIes paia Ia
idenlificacin (Dick c| a|., 1991). Uno de Ios nelodos enpIeados en Ia idenlificacin
noIecuIai de nenlodos es eI acopIanienlo enlie eI anIisis poi ReaccinenCadena de Ia
IoIineiasa y eI IoIinoifisno de Longilud de Ios Iiagnenlos de Resliiccin(ICR-RILI).
LI poIinoifisno de Iongilud de Ios fiagnenlos de iesliiccin (RILI) son Ias vaiiaciones
enIas lases niliogenadas eneI siliodonde una enzina de iesliiccincoila unsegnenlode
ADN. Lslas vaiiaciones afeclan eI lanao de Ios fiagnenlos que iesuIlan deI coile. Los
RILI pueden uliIizaise cono naicadoies en Ia consliuccin de napas genelicos y de
Iiganienlo. Lsla lecnica posee adens Ia venlaja de no sei lan coslosa cono Ia
secuenciacin diiecla. Vaiias invesligaciones iepoilan que paia Ia idenlificacin de
paisilos coiiespondienles a Ios cualio geneios Ascarcidca, Ia RILI es aIlanenle sensilIe
poique peinile deleclai pioduclos de anpIificacin especficos, faciIilando Ia
idenlificacin piecisa deI nenlodo, sin inpoilai Ia disliilucin geogifica, eI eslado
Iaivaiio y eI anlienle donde fue exliado (Mailin-Sanchez c| a|., 2OO5, Ieileguei c| a|.,
2OO4, Szoslakovska c| a|., 2OO2). Ioi olia paile, Ia ICR-RILI es una heiianienla de
uliIidad paia Ia idenlificacin de Ias Iaivas de Anisa|is iecupeiadas de Ios seies hunanos
infeclados cuando Ia canlidad de nueslia es pequea (Ale c| a|., 2OO6, Iaggi c| a|., 2OO1,
DAneIioc| a|., 1999).
1.4. INFECCIN HUMANA PORNEMTODO5 ANI5KIDO5
Las enfeinedades asociadas con Aniskidos han sido ieconocidas en ieIacin aI agenle
elioIgicoinvoIuciado(IgIesias c| a|., 2OO2): Anisakiasis (Anisa|is sp.), Iseudoleiianovosis
(Pscu|c|crrancta sp.) y Conliacaecosis (Ccn|racaccun sp.). La especie Anisa|is sinp|cx es
consideiada Ia de nayoi inpoilancia delido a su exlensa disliilucin geogifica y
anpIia fiecuencia en eI pescado de consuno haliluaI, dado que puede encapsuIaise en eI
lejido nuscuIai y vsceias, conseivando su capacidad de infeccin. La Anisakiasis es
consideiada una enfeinedad zoonlica, de inleies nundiaI con un aunenlo dianlico
enIa pievaIencia nundiaI enIas Ilinas dos decadas (Chai c| a|., 2OO5). LI piinei caso de
Anisakiasis en eI nundo fue iepoilado en Ios pases lajos en 196O (Van ThieI c| a|., 196O) y
en Ia acluaIidad 33.747 casos siniIaies han sido iepoilados en 27 pases deI nundo,
incIuyendo Asia, Luiopa occidenlaI laIes cono AIenania, Iiancia, Lspaa (Audicana c|
a|., 2OO2, ouiee c| a|., 1995, IeIdneiei c| a|., 1993), Lslados Unidos (Anin c| a|., 2OOO),
Canad (Couluie c| a|., 2OO3), ChiIe (Meicado c| a|., 2OO1), Nueva ZeIandia (IaIliidge c| a|.,
1984) y Lgyplo (Cochelon c| a|., 1991). Sin enlaigo, es inpoilanle iesaIlai que sIo 2.OOO -
3.OOO casos hansido diagnoslicados en}apn( Unehaia c| a|., 2OO7).
LI cicIo de vida sinpIificado de eslos nenlodos esl iepiesenlado en Ia Iiguia 1.4. Los
18
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
huevos sonexpuIsados aI nedionaiinojunloconIas heces deI hospedadoi definilivo, son
Iigeianenle ovaIados. Una vez en eI nedio acuoso, y poi Io geneiaI en eI sedinenlo,
inician eI desaiioIIo enliionaiio (Koie c| a|., 1995). LI peiodo de naduiacin es
infIuenciado poi Ia lenpeialuia deI agua. Las Iaivas que eneigen de Ios huevos nadan
Iilienenle, hasla sei finaInenle ingeiidas poi cieilos ciuslceos (hospedadoies
inleinediaiios), donde conpIelan su desaiioIIo. Los peces, caIanaies y puIpos, enlie
olios, son infeclados aI nonenlo de ingeiii dichos ciuslceos o poi depiedacin de olios
peces conlaninados, conpIelndose eI cicIo en Ios nanfeios naiinos. Desde eslos
hospedeios, Ias Iaivas pueden IIegai aI honlie (huesped accidenlaI) que apaiece en eI
cicIo cuando ingieie pescado o cefaIpodos ciudos, coninsuficienle coccino Iigeianenle
naiinados (susni, sasnini, ccoicnc) (Skiinisson, 2OO6). Las piepaiaciones laIes cono
ahunados, seni-conseivas, saIazn, pescado seco o en vinagie, escalechado con especias
y olias especiaIidades con pescado ciudo (Couluie c| a|., 2OO3), aIleigan Ias Iaivas en
eslado leiciaiio (L3) de eslos nenlodos, piovocando un especlio de nanifeslaciones
cInicas difeienles eneI honlie, Ias cuaIes puedenvaiiai desde cuadios gaslioinleslinaIes
(anisakiasis o anisakidosis) hasla ieacciones aIeigicas piovocadas poi anlgenos
sonlicos y de exciecin-seciecin, IIegando a geneiai incIuso shock que sueIe sei
anafiIclico y IelaI (Mailn-Sanchez c| a|., 2OO5, Audicana c| a|., 2OO2, Moieno-AnciIIo c| a|.,
1997, Ishikuia c| a|., 1992, Nagasava, 199O). Ln eI sei hunano, eI eslado Iaivaiio L3 no
aIcanza a desaiioIIaise, peio pasa a L4 y no IIega a su naduiez sexuaI, poi Io que no
apaiece eI esladoaduIloy finaInenle nueie.
Ex a tr ccIn
c n c nd scpI a
!a ! dc arva
A !t du ns

Cnccr
Hucvns n n
cmb I n dns r n a u dc H spc s
c I vn d f nItI s
r La va L1
H spc s u dc
accIdc ta! s n c
pc c m r n c s a In s
La va L2 r
arv L cn c L a 3 pcc s
n t t n I fcc an c a ! s
h ma n u n s
Larva L3
Iiguia 1.4. CicIo de vida sinpIificado de nenlodos Aniskidos. Modificado de Koie c| a|., 1995.
19
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
De iguaI foina, olios nienlios de Ia faniIia Anisakidae laIes cono Hqs|crc|nq|aciun
aduncun y Ccn|racaccun cscu|a|un geneian peIigio polenciaI paia Ia saIud hunana
(Audicana c| a|., 2OO2, Yagi c| a|., 1996, OIson c| a|., 1983, Cheng c| a|., 1982, Snilh y
Woollen, 1978).
A pesai deI anpIio conocinienlo cienlfico que exisle en ieIacin con Ia piesencia de
paisilos nenlodos en peces, en especiaI Ios peilenecienles a Ia faniIia Anisakidae,
causanles de enfeinedades eneI honlie, enCoIonlia Ia invesligacinaI iespecloapenas
enpieza. Las conliiluciones deI Ciupo de Qunica AnlienlaI y ConpulacionaI (CQAC)
de Ia Univeisidad de Cailagena enesla Inea sonIisladas a conlinuacin:
Malliucci S., IaoIelli, M., OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, ., Cailin, I., Navone, C., Nascelli, C.
2OO8. Ccn|racaccun oicccai n. sp. fion lhe liovn peIican Pc|ccanus cccidcn|a|is (L.) in CoIonlia
(Nenaloda: Anisakidae): noiphoIogy, noIecuIai evidence and ils genelic ieIalionship vilh
congeneis fion fish-ealing liids. Sqs|cna|ic Parasi|c|cgq. 69(2):1O1-121.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Cuelle, }., enavides, A., Meicado, }., and Aiioyo, . 2OO6. Ccn|racaccun sp.
infeclion in Hcp|ias na|aoaricus (MonchoIo) fion iiveis and naishes of CoIonlia. Vc|crinarq
Parasi|c|cgq. 140(1-2):9O-97.
Malliucii, S., OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, ., Iaiina, V., IaoIelli, M., Nascelli, C. 2OO5. Cenelica
de especies deI geneio Ccn|racaccun, RaiIIel y Heniy, 1912 (nenaloda: Anisakidae),Iaisilos deI
peIicanonaiin, P. cccidcn|a|cs, de CoIonlia: naicadoies noIecuIaies paia Ia idenlificacinIaivaI
y ieIaciones genelicas enlie congeneios. XVII CongiesoLalinoaneiicanode IaiasiloIoga. Mai de
pIala, Aigenlina, 23-26Novienlie.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, ., enavides, A., Meicado, }., Cuelle, }. 2OO5. Infeccin poi
nenlodos en Hcp|ias na|aoaricus (MonchoIo) en ecosislenas hdiicos de CoIonlia. XVII
CongiesoLalinoaneiicanode IaiasiloIoga. Mai de pIala, Aigenlina, 23-26 Novienlie.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, . 2OO5. Nenalode infeclion in Mugi| inci|is (Lisa) fion Cailagena
ay and Toluno naish, Noilh of CoIonlia. LnviionenlaI and ConpulacionaI Chenisliy Cioup.
Univeisily of Cailagena. ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5): 11O9-1112.
aIdiiis, R., Aiioyo, ., Young, C., OIiveio, }. 2OO5. Caiacleiizacin poi ICR-RILI de nenlodos
Aniskidos en peces Lisa (Mugi| inci|is) de Ia laha de Cailagena, CoIonlia. 8icncdica. 25(1): 221-
222.
Aiioyo, ., aIdiiis, R., OIiveio, }. 2OO5. Conlaninacin de pescados: Lisa (Mugi| inci|is) con
paisilos nenlodos en Ia laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno, CoIonlia. VIII Congieso
Lalinoaneiicano de MiciolioIoga e Higiene de AIinenlos. Los desafos de Ia niciolioIoga fienle
a IaCIolaIizacin. Sanla Ie de ogol: }AVLCRAI. 1: 5O.
aIdiiis, R., Aiioyo, ., OIiveio, }. 2OO4. LvaIuacin HislopaloIgica de nenlodos de Ia faniIia
Anisakidae enhgadode Lisas (Mugi| inci|is) de Ialaha de Cailagena, CoIonlia. |nfcc|ic. 8(2): 11O.
aIdiiis, R., OIiveio, }. 2OO3. IievaIencia e Inlensidad paiasilaiia de nenlodos en Lisas (Mugi|
inci|is) de Ia laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno, CoIonlia. 8icncdica. 23(1): 15O.
2O
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
aIdiiis, R., OIiveio, }. 2OO2. Iaiasilosis enpeces paia consunohunano enCailagena: Ausencia de
IegisIacin. 8icncdica. 22 (1): 93-94.
REFERENCIA5
Ale, N., Toninaga, K., Kinala, I. 2OO6. UsefuIness of ICR-iesliiclion fiagnenl Ienglh
poIynoiphisn anaIysis of lhe inleinaI liansciiled spacei iegion of iDNA foi idenlificalion of
Anisa|is sinp|cxccnp|cx. ]apancsc ]curna| cf |nfcc|icus Discascs. 59(1):6O-62.
Adiohei, I.}., VaIeio, A., Ruz-VaIeio, }., IgIesias, L. 1996. LaivaI anisakids (Nenaloda:
Ascaiidoidea) in hoise nackeieI (Tracnurus |racnurus) fion lhe fish naikel in Cianada (Spain).
Parasi|c|cgq Rcscarcn. 82(3): 253-256.
Anin, O.M., LideInan, W.S., Donke, W., aiIey, }., Ifeifei, C., 2OOO. AnunusuaI case of anisakiasis
inCaIifoinia, USA. Ccnpara|itc Parasi|c|cgq. 67(1): 71-75.
Andeison, R.C. 1992. Nenalode Iaiasiles of Veileliales: lheii deveIopnenl and liansnission. UK.
CA8. |n|cna|icna|. 256-27O p.
Ash, L., OiiheI, T. 1997. AlIas of hunan paiasiloIogy, 4 ed. Chicago: Aneiican Sociely of CIinicaI
IalhoIogisls.
Audicana, M.T., Ansolegui, I.}., Ieinandez de Coiies, L. Kennedy, M.W. 2OO2. Anisa|is sinp|cx:
Dangeious-dead and Iive`. Trcnds in Parasi|c|cgq. 18(1):2O-25.
aIdiiis, R. 2OO5. Caiacleiizacin de nenlodos Anisakidae exliados de peces Lisas (Mugi| inci|is)
de Ia aha de Cailagena. Tesis de naeslia. Univeisidad de Cailagena. 1O8 p.
eiIand, . 1989. Idenlificalion of IaivaI nenalodes fion fish, p.16-22. In: Nenalode piolIens in
noilh AlIanlic fish, MoIIei, H. (ed.). Repoil fion a voikshop in KieI, 3-4 ApiiI 1989. |n|crna|icna|
Ccunci| fcr |nc |xp|cra|icn cf |nc Sca, C. M./|: 6, p. 16-22.
ouiee, I., Iaugan, A., Ielilhoiy, }.C. 1995. Anisakiasis: iepoil of 25 cases and ieviev of lhe
Iileialuie. Ccnpara|itc |nnunc|cgq, Micrcoic|cgq |nfcc|icus Discascs. 18(2): 75-84.
Chai, }.Y., Daivin-MuiieII, K., Lynleiy, A.}. 2OO5. Lynleiyc.Iish-loine paiasilic zoonoses:
Slalus and issues. |n|crna|icna| ]curna| fcr Parasi|c|cgq. 35(11-12): 1233-1254.
Chappuis, I., Loulan, L. 2OO6. Hunan heIninlhiasis liansnilled ly fishes. Rctuc Mcdica|c Suissc.
2(65):1245, 1247-125O.
Cheng, T.C. 1982. Anisakiasis. In: SleeIe }H, ediloi. CRC handlook seiies in zoonoses. Seclion C:
paiasilic zoonoses. 8cca Ra|cn. CRC Prcss. 2:37-54.
Cochelon, }.}., Caloul, I., Leconle, I., 1991. Anisakiase el infeclion pai Ies anisakide's. Anna|css dc
Mcdicinc |n|crnc. 142(2): 121-13O.
Couluie, C., Measuies, L., Cagnon, }., Desliens, C. 2OO3. Hunan inleslinaI anisakiosis due lo
consunplionof iav saInon. Ancrican ]curna| cf Surgica| Pa|nc|cgq. 27(8):1167-1172.
21
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
CueIIai, M.C., IonlaniIIas, }.C., Ieiez-Iuenles, }. 1991. ioIoga y epidenioIoga de Ia anisakidosis
Iaivaiia. Lnfeinedad deI aienque. Cicncias Vc|crinarias. 4: 57-61.
D'AneIio, S., MalhiopouIos, K.D., iandonisio, O., LucaieIIi, C., Doionzo, I., Iaggi, L. 1999.
Diagnosis of a case of gasliic anisakidosis ly ICR-lased iesliiclion fiagnenl Ienglh
poIynoiphisnanaIysis. Parassi|c|cgia. 41(4):591-593.
Dick, T.A., Dixon, .R., Choudhuiy, A. 1991. Dipnq||coc|nriun, Anisa|is and olhei fish loine
paiasilic zoonoses. Tnc Scu|ncas| Asian ]curna| cf Trcpica| Mcdicinc and Puo|ic Hca||n. 22(22supIen):
15O-152.
IageihoIn, H.I. 1988. Inculalion in ials of a nenalodaI Iaiva fion cod lo eslalIish il specific
idenlily: Ccn|racaccun cscu|a|un, (RudoIphi). Parasi|c|cgq Rcscarcn. 75(8): 57-63.
Iajei-AviIa, L.}., Caica-Vsquez, A., IIascencia-ConzIez, H., Ros-Sicaiios, }., Caica-De La
Iaiia, L.M., elancouil-Lozano, M. 2OO6. Copepods and Iaivae of nenalodes paiasilizing
(Coiieclion of paiasiling) lhe vhile nuIIel Mugi| curcna (VaIenciennes, 1836): indicalois of
anlhiopogenic inpacls in liopicaI coaslaI Iagoons`. |ntircnncn|a| Mcni|cring and Asscssncn|.
122(1-3):221-37.
IehIauei, K.H., oegei, W.A. 2OO5. NeoliopicaI Monogenoidea: |urqna|ic|rcna dcn|q|c|ccs n. sp.
(DaclyIogyiidae) fion lhe giIIs of lhe fieshvalei sciaenid, Pacnqurus jun|i (Ieicifoines). Tnc
]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):1O25-1O27.
IeIdneiei, H., Ioggensee, C., Ioggensee, U. 1993. The epidenioIogy, naluiaI hisloiy and
diagnosis of hunananaisakiasis. |urcpcan Micrcoic|cgq. 2: 3O-36.
Cajadhai, A.A., Scandiell, W.., Ioiles, L.. 2OO6. Oveiviev of food- and valei-loine zoonolic
paiasiles al lhe fain IeveI. Rctuc scicn|ifiquc c| Tccnniquc. 25(2):595-6O6.
Cani, I., Lonlaida, C., Senna, C., MezzeIani, I. 2OO1. Anisakiasis: a loideiIine disoidei. Rcccn|i
Prcgrcssi in Mcdicina. 92(4): 3O2-3O6.
Heiieias, M.V., Aznai, I.}., aIluena, }.A., Raga, }.A. 2OOO. Anisakid Iaivae in lhe nuscuIaluie of
lhe Aigenlineanhake, Mcr|uccius nuoosi. ]curna| cf |ccdPrc|cc|icn. 63(8):1141-1143.
Huisl, R.}. 1984: Idenlificalion and desciiplion of IaivaI Anisa|is sinp|cx and Pscudc|crrancta
dccipicns (Aniskidae: Nenaloda) fion Nev ZeaIand valeis. ]curna| cf Marinc and |rcsnua|cr
Rcscarcn. 18: 177-186.
IgIesias, L., VaIeio, A., CIvez, L., enlez, R., Adiohei, I.}. 2OO2. In vilio cuIlivalion of
Hqs|crc|nq|aciun aduncun (Nenaloda:Anisakidae) fion 3id slage Iaivae lo egg Iaying aduIls.
Parasi|c|cgq. 125: 467-475.
IgIesias, R., Leiio, }., Uleiia, I.M., Sanlanaiina, M.T., Navaiiele, I., Sannailn, M.L. 1996.
Anligenic cioss-ieaclivily in nice lelveen lhiid-slage Iaivae of Anisa|is sinp|cx and olhei
nenalodes. Parasi|c|cgq Rcscarcn. 82(4): 378-381.
Ishikuia, H., Takahashi, S., Salo, N., Kon, S., Ohlani, S., Ishikuia, H., Yagi, K., Yananolo, N., Ilo, T.,
Salo, T., Mizuna, K., Tokogava, O., }oong-Moon, C., Minase, T., Kikuchi, K. 1995. AIleialion of
paiasilehosl ieIalionship inanisakiosis. Sappcrc Mcdica| ]curna|. 64: 239-252.
22
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
Keisei, }., Ulzingei, }. 2OO5. Lneiging foodloine lienalodiasis. |ncrging |nfcc|icus Discascs.
11(1O):15O7-1514.
Koie, M., eiIand, ., uil, M.D.. 1995. DeveIopnenl lo lhiid-slage Iaivae occuis in lhe eggs of
Anisa|is sinp|cx and Pscudc|crrancta dccipicns (Nenaloda, Ascaiidoidea, Anisakidae). Canadian
]curna| cf |isncrics and Aqua|ic Scicnccs. 52(1): 134-139.
Kiilsky, D.C., Vianna, R.T., oegei, W.A. 2OO7. NeoliopicaI Monogenoidea. 5O. Ovipaious
gyiodaclyIids fion Ioiicaiiid and Pinc|cdid ca|fisncs iniaziI, vilhlhe pioposaI of Pnancrc|nccicidcs
n.g., Onqcncgqrcdac|q|us n.g. and Ag|aicgqrcdac|q|us n.g. (IoIyonchoinea: CyiodaclyIidea).
Sqs|cna|ic Parasi|c|cgq. 66(1):1-34.
Lpez-CalaIIeio, }., Osoiio-Saialia, D., Iiielo, L.C. 2OO8. Cucu||anus Ccs|ariccnsis sp. n. (Nenaloda:
CucuIIanidae) paiasile of 8agrc pinninacu|a|us (SiIuiifoines: Aiiidae) fion iio Tenpisque, Cosla
Rica. ]curna| cf Parasi|c|cgq. Inpiess.
Machado, I.M., Takenolo, R.M., IavaneIIi, C.C. 2OO5. DipIoslonun (AusliodipIoslonun)
conpaclun (Lulz, 1928) (IIalyheIninlhes, Digenea) nelaceicaiiae in fish fion lhe fIoodpIain of
lhe Uppei Iaian Rivei, iaziI. Parasi|c|cgq Rcscarcn. 97(6):436-444.
Mailins, M.L., Iujinolo, R.Y., Moiaes, I.R., Andiade, I.M., Nascinenlo, A.A., MaIheiios, L..
2OOO. Desciiplion and pievaIence of Thynnascaiis sp. Laivae DoIIfus, 1933 (Nenaloda:
Anisakidae) inP|agicscicn squancsissinus heckeI, 184O fion VoIla Ciande Reseivoii, Slale of Minas
Ceiais, iaziI. Rctis|a 8rasi|cira dc 8ic|cgia. 6(3):519-526.
Mailins, M.L., Onaka, L.M., Ieneiick, }. }i. 2OO5. LaivaI Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae)
inHopIias naIalaiicus and HopIeiylhiinus unilaenialus (Osleichlhyes: Liylhiinidae) of econonic
inpoilance inoccidenlaI naishIands of Maianho, iaziI. Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 127(1): 51-59.
Mailn-Sanchez, }., Ailacho-Reinoso, M.L., Daz-CaviIn, M., VaIeio-Lpez, A. 2OO5. Sliucluie of
Anisa|is sinp|cx s.|. popuIalions in a iegion synpaliic foi A. pcgrcffi and A. sinp|cx s.s. Alsence of
iepioduclive isoIalion lelveenlolhspecies. Mc|ccu|ar and 8iccncnica| Parasi|c|cgq. 141(2):155-162.
Malliucci, S., Nascelli, C. 2OO6. MoIecuIai syslenalics, phyIogeny and ecoIogy of anisakid
nenalodes of lhe genus Anisa|is Dujaidin, 1845: anupdale. Parasi|c. 13(2): 99-113.
McCIeIIand, C. 199O. LaivaI seaIvoin Pscudc|crrancta dccipicns infeclions in lenlhic naciofauna.
Canadian 8u||c|in cf |isncrics and Aqua|ic Scicnccs. 222(7): 47-65.
Meicado, R., Toiies, I., Munoz, V., Apl, W. 2OO1. Hunan infeclion ly Pscudc|crrancta dccipicns in
ChiIe: iepoil of sevencases. Mcncrias dc |ns|i|u|c Osua|dc Cruz. 96(5): 653-655.
MoIIei, H., Andeis, K. 1986. Diseases and paiasiles of naiine fishes. Ldil. VeiIag MoIIei, KieI, 365
pp.
Moiavec, I., Kohn, A., Ieinandes, .M. 1994. Tvo nev species of lhe genus Gcczia, G. orasi|icnsis sp.
n. and G. orcticacca sp. n. (Nenaloda: Anisakidae), fion fieshvalei fishes in iaziI. |c|ia
Parasi|c|cgica. 41(4):271-278.
23
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
Moiavec, I., VidaI-Mailinez, V.M., Vaigas-Vazquez, }., Vivas-Rodiiguez, C., ConzaIez-SoIis, D.,
Mendoza-Iianco,L., Sina-AIvaiez, R., Cuenez-RicaIde, }. 1997. HeIninlh paiasiles of |pincpnc|us
ncric (Iisces: Seiianidae) of lhe Yucalan IeninsuIa, soulheaslein Mexico. |c|ia Parasi|c|cgica
(Prana). 44(4): 255-266.
Moieno-AnciIIo, A., CalaIIeio, M.T., Calanas, R., Conlieias, }., Mailin-aiiosso, }.A., aiianco, I.,
Lpez-Seiiano, M.C. 1997. AIIeigic ieaclions lo Anisa|is sinp|cx paiasilizing seafood. Anna|s cf
A||crgq, As|nna and |nnunc|cgq. 79(3): 246-25O.
Myeis, .}. 1975. The nenalodes lhal cause anisakiasis. ]curna| cf Mi|| and |ccd Tccnnc|cgq. 38: 774-
782.
Myeis, .}. 1976. Reseaichlhenand nov onlhe Anisakidae nenalodes. Transac|icns cf |nc Ancrican
Micrcsccpica| Sccic|q. 95(2): 137-142.
Nagasava, K. 199O. The Iife cycIe of Anisa|is sinp|cx: a ieviev. In: Ishikuia, H., Kikuchi, K (Lds)
InleslinaI anisakiasis in }apan. Infecled fish, seioinnunoIogy, diagnosis, and pievenlion.
Spiingei, Tokyo, }apan. 31-4O p.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Cuelle, }., enavides, A., Meicado, }., Aiioyo, . 2OO6. Ccn|racaccun sp.
infeclion in Hcp|ias na|aoaricus (MonchoIo) fion iiveis and naishes of CoIonlia. Vc|crinarq
Parasi|c|cgq. 140(1-2):9O-97.
OIiveio, }., aIdiiis, R., and Aiioyo, . 2OO5. Nenalode infeclion in Mugi| inci|is (Lisa) fion
Cailagena ay and TolunoMaish, noilhof CoIonlia. ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):11O9-1112.
OIson, A.C., Levis, M.D., Hausei, M.L. 1983. Iiopei idenlificalion of anisakine Woins. Tnc
Ancrican ]curna| cf Mcdica| Tccnnc|cgq. 49(2): 111-114.
Iaggi, L., Malliucci, S., D'AneIio, S. 2OO1. AIIozyne and ICR-RILI naikeis in anisakid
nenalodes, aelhioIogicaI agenls of hunananisakidosis. Parassi|c|cgia. 43( 1):21-27.
IaIliidge, C.I., IaoagaIi, }.L., Angus, H.. 1984. InleslinaI anisakiasis: a nev Nev ZeaIand disease.
NZ Mcdica| ]curna|. 97(762):558-559.
Iaiaguass, A.R., Luque, }.L. 2OO7. Melazoanpaiasiles of six fishes species fion Lajes Reseivoii in
lhe Slale of Riode }aneiio, iaziI. Rctis|a 8rasi|cira dc Parasi|c|cgia Vc|crin4ria. 16(3):121-128.
Iaido, C.S., Meja, I.K., Navaiio, V.Y., Alencio, C.V. 2OO7. IievaIence and alundance of
Conliacaecun sp. of Rulio Sa|ninus affinis in Sin and San }oige iiveis: noifoIogicaI desciiplion.
Rct. MVZCcrdcoa. 12(1):887-896.
Ieieiia-ueno, }.M., Dehesa-Sanlislelan, I., Coideio deI CanpiIIo, M. 1989. Aniskidos en
TeIesleos de inleies coneiciaI. Ln: VI Congieso NacionaI de IaiasiloIoga (Cceies), Resnenes
de Ias Conunicaciones. 22O p.
Ieileguei, M.}., Oiliz, C., Caica, L., IIoies, M., Rodiguez, L., Uleiia, I.M., Caiale, T.
2OO4.AppIicalion of lhe ICR-RILI lechnique foi lhe species specific idenlificalion of nenalodes
invoIved inhunananisakiasis. Mcdicina C|inica. 122(18): 686-689.
24
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
RanaIIo, C., Toiies, I. 1995. Conliacaecun sp. Iaivae (Nenaloda, Anisakidae) infeclion in
SaIninus naxiIIosus (Iisces, Chaiacidae) in lhe dan of Tei-nas de io Hondo. 8c|c|in Cni|cnc dc
Parasi|c|cgia. 50(1-2): 21-23.
Rego, A.A., Cilson, D.I. 1989. Hypeipaiasilisn ly heIninlhs: nev iecoids of ceslodes and
nenalodes in pioleocephaIid ceslodes fion Soulh Aneiican siIuiifoin fishes. Mcncrias dc
|ns|i|u|c Osua|dc Cruz. 84(3):371-376.
Sanlos, C.I., Moiavec, I.L., Venluiieii, R. 2OO8. Capi||cs|rcngq|cidcs arapainac sp. n. (Nenaloda:
CapiIIaiiidae), a nev inleslinaI paiasile of lhe aiapaina Arapaina gigas fion lhe iaziIianAnazon.
Mcncrias dc |ns|i|u|c Osua|dc Cruz. 103(4): 392-395.
Skiinisson, K. 2OO6. Pscudc|crrancta dccipicns (Nenaloda: Anisakidae) Iaivae iepoiled fion
hunans inIceIand aflei consunplionof insufficienlIy cooked fish. |ac|nao|adid. 92(1): 21-25.
Snilh, }.W., Woollen, R. 1978. Anisa|is and Anisakiasis. Adtanccs in Parasi|c|cgq. 16: 93-163.
Snilh, S. W. 1984. The alundance of Anisa|is sinp|cx inlhe lody-cavily and fIeshof naiine leIeosls.
|n|crna|icna| ]curna| fcr Parasi|c|cgq. 14 (5): 491-495.
Szoslakovska, ., Myjak, I., Kui, }. 2OO2. Idenlificalion of anisakid nenalodes fion lhe Soulhein
aIlic Seausing ICR-lased nelhods. Mc|ccu|ar and Cc||u|ar Prcocs. 16(2): 111-118.
Tavaies, L.L., Saad, C.D., Cepeda, I.., Luque, }.L. 2OO7. LaivaIs of Tcrrancta sp. (Nenaloda:
Anisakidae) paiasilic in IIagioscion squanosissinus (Ieicifoines: Sciaenidae) fion Aiaguaia
Rivei, Slale of Tocanlins, iaziI. 8razi|ian ]curna| cf Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 16(2):11O-115.
Toiies, I., }eicic, M.I., Weilz, }.C., Doliev, L.K., Meicado, R.A. 2OO7. Hunan pseudoleiianovosis,
aneneiging infeclioninChiIe. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 93(2):44O-443.
Unehaia, A., Kavakani, Y., Aiaki, }., Uchida, A. 2OO7. MoIecuIai idenlificalion of lhe elioIogicaI
agenl of lhe hunananisakiasis in}apan. Parasi|c|cgq |n|crna|icna|. 56(3): 211-215.
VanThieI, I.H., 196O. Anisa|is. Parasi|c|cgq. 53: 16.
Van ThieI, I.H., Kuipeis, I.C., Roskan, R.T., 1962. A nenalode paiasilic lo heiiing, causing acule
aldoninaI syndiones innan. Trcpica| and Gccgrapnq Mcdicinc. 2: 97-113.
Vuong, I.N., Richaid, I., Snounou, C., CoqueIin, I., Renia, L., Connel, I., Chalaud, A.C., Landau,
I. 1999. DeveIopnenl of iiieveisilIe Iesions in lhe liain, heail and kidney foIIoving acule and
chionic nuiine naIaiia infeclion. Parasi|c|cgq. 119(6): 543-553.
Yagi, K., Nagasava, K., Nokogava, A., Salo, N., Kikuchi, K., Ishikuia, H. 1996. IenaIe voin
Hqs|crc|nq|aciunaduncun excieled fion hunan: a case iepoil. ]apancsc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 45:
12-23.
Zhang, L., Hu, M., Shansi, S., eveiidge, I., Li, H., Xu, Z., Li, L., Canlacessi, C., Cassei, R.. 2OO7.
The specific idenlificalion of anisakid Iaivae fion fishes fion lhe YeIIov Sea, China, using
nulalion scanning-coupIed sequence anaIysis of nucIeai iilosonaI DNA. Mc|ccu|ar and Cc||u|ar
Prcocs. 21: 386-39O.
CapluIo 2
PRE5ENCIA DE NEMTODO5 Contracaecum s. EN
MONCHOLO (Ho|las ma|abarlcus) PROCEDENTE5 DE
CUERPO5 DE AGUA DEL LITORAL ATLNTICO
}ess OIiveio VeileI*
Rosa aIdiiis AviIa*
}oige Celle Ieinndez*
Anpaio enavides Ivaiez*
Sanliago Duque Lscolai**
}aiio Meicado Canaigo*
ilaia Aiioyo SaIgado*
*. Univeisidad de Cailagena
**. Univeisidad NacionaI de CoIonlia.
25
Lsla especie posee Ia capacidad paia iespiiai usandosu vejiga nalaloiia, IocuaI Ie peinile
vivii en aguas Iodosas. Sus diveisos hlilals incIuyen aiioyos de aguas cIaias con fIujo
Iilie, luilias, as cono canaIes de iiiigacin y desage, aI iguaI que eslanques en Ias
IIanuias (Kenny, 1995). NoinaInenle descansa duianle eI da y poi Ia noche es aclivo
(ussing, 1987). Ln CoIonlia, Hcp|ias na|aoaricus es una de Ias especies ns conunes en
lodos Ios ios exceploenIa paile aIla deI ioCauca y zonas loiienciaIes (CaIvis c| a|., 1997).
Repiesenla un vaIioso iecuiso aIinenlicio en polIaciones iileieas delido a su aIla
alundancia duianle lodo eI ao, siendo paile de conidas liadicionaIes laIes cono eI
MonchoIoahunado.
Ln Ia iegin Caiile coIonliana, eI MonchoIo es paiasilado poi nenlodos. Aunque eslos
oiganisnos son una paile esenciaI de cada conunidad aculica, su piesencia puede
geneiai diveisos efeclos a Ia saIud de Ios peces ocasionando eslies oxidalivo (MaicogIiese
c| a|., 2OO5), dao lisuIai, innunosupiesin, y disiupcin endociina (}olIing y TyIei,
2OO3), enlie olios, oiiginando Ia noilaIidad de Ia polIacin de huespedes infeslados. Los
esludios de nenlodos en Ias especies de peces coIonlianas son escasos. LI oljelivo de
esla invesligacin fue evaIuai, poi piineia vez, Ia pievaIencia (poicenlaje de individuos
paiasilados), inlensidad (pionedio de paisilos poi huesped infeclado) y alundancia
paiasilaiia (nneiopionediode paisilos enIa lolaIidad de Ios especnenes anaIizados)
en Hcp|ias na|aoaricus iecoIeclados en difeienles cueipos de agua que peilenecen a Ia
cuenca deI oceano AlInlico coIonliano, y conpaiai eslos iesuIlados con aqueIIos
ollenidos eneI eI ioAnazonas.
Iiguia 2.1. Hcp|ias na|aoaricus.
2.1. INTRODUCCIN
Hcp|ias na|aoaricus, connnenle conocido con eI nonlie de MonchoIo (Iiguia 2.1), es
una especie liopicaI enconliada en Ia nayoia de Ias cuencas de Ios ios de Sui y Cenlio
Aneiica, alaicando desde Cosla Rica hasla Aigenlina (iilski c| a|., 1986). AIcanza una
Iongilud nxina de 5O cn. Los aduIlos se aIinenlan de peces, nienlias que Ios juveniIes
consunen ciuslceos, Iaivas de inseclos (CaIvis c| a|., 1997), canaiones y olios
inveileliados pequeos (IIanquelle c| a|., 1996). Ioi su aIla voiacidad puede pioducii
noideduias doIoiosas.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
26
2.2 MATERIALE5 YMETODO5
2.2.1 Rccn!cccIn dc !as mucstras. Un lolaI de 227 especnenes de Hcp|ias na|aoaricus
fueion iecoIeclados en 5 ios y una cienaga en Ia iegin Caiile de CoIonlia (Iiguia 2.2).
Las eslaciones de nueslieo fueion Ias siguienles: io MagdaIena: Magangue (M1: 858' N
y 7431' O y Zanliano (M2: 945' N y 7448' O), io Sin (914' N y 755O' O), io Cauca
(8O6' N y 7445' O), io San }oige (846' N y 74 52' O), canaI deI Dique (1O22' N y75O8'
O), io Alialo (551' N y 7642' O), y Ia cienaga deI Toluno (1O 44' N y 7516' O). Adens,
49 especnenes deI io Anazonas fueion ollenidos en Ia ciudad de Lelicia (6953' N y
414' W). Los nueslieos fueion ieaIizados en canpaas independienles duianle felieio
2OO3 a dicienlie 2OO4. Los peces fueion capluiados poi pescadoies ailesanaIes y
lianspoilados en hieIo aI Ialoialoiio deI Ciupo de Qunica AnlienlaI y ConpulacionaI
(CQAC) de Ia Univeisidad de Cailagena,
.2.2. An!IsIs mnrfnmtrIcn dc pcscadns c IdcntIfIcacIn dc !as !arvas.
piocediendo de naneia innediala a Ia
ieaIizacinde Ias iespeclivas neciopsias.
2 LI anIisis
noifoneliico fue ieaIizado a lodos Ios especnenes, vaIoiando Ias Iesiones exleinas
nacioscpicas y olias anoinaIidades analnicas, y cuanlificando Ios paisilos
enconliados en cada igano. Cada neciopsia fue ejeculada haciendo coile liansveisaI
desde Ia loca aI cinlo peIviano, ieaIizando un exanen conpIelo de Ios iganos inleinos y
eI nesenleiio.
La pievaIencia, Ia inlensidad, y Ia alundancia deI paisilo fueion caIcuIadas segn ush
c| a|. (1997). La ioluslez de cada pez fue nedida usando eI facloi de condicin (IC) y eI
ndice hepalosonlico(IHS) (AshfieId c| a|., 1998), enpIeandoIas siguienles finuIas:
un

IHS =
Ieso hnedo deI hgado
(Ieso lolaI deI pez-peso hnedo deI hgado)
* 1OO
3
Ieso (g)
IC =
[Longilud (cn)]
La idenlificacin de Ios paisilos fue lasada en Ias cIaves de Andeison (2OOO), y en Ias
caiacleislicas noifoIgicas iepoiladas poi vaiios auloies (Mailins c| a|., 2OO5, Moiavec c|
a|., 1997, eiIand c| a|., 1989). Dado que eI lanao de Ios nenlodos consliluye una
caiacleislica inpoilanle asociada con su idenlificacin, un lolaI de 11.142 Iaivas fueion
nedidas una vez aisIados de Ios pescados, uliIizando una iegIa niIineliica y
apioxinandoIos vaIoies aI niInelions ceicano.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
27
Iiguia 2.2. Silios de nueslieo de Hcp|ias na|aoaricus en ios y cienagas coIonlianas.
2.2.3. An!IsIs dc datns. Los dalos son piesenlados cono Ia nedia ns o nenos eI eiioi
eslndai. Iaia cada eslacinde nueslieo fue evaIuada Ia noinaIidad y honogeneidad de
vaiianza uliIizando Ios lesls de KoInogoiov-Sniinov y ailIell, iespeclivanenle. Ln Ia
ausencia de noinaIidad, Ios dalos fueionliansfoinados a Iogaiilno. ANOVA fue usado
paia evaIuai Ias difeiencias enlie Ias nedias paia Ias difeienles eslaciones de nueslieo.
Cuando Ia noinaIidad no fue Iogiada, ANOVA fue ieenpIazado poi eI lesl de KiuskaI
WaIIis. La coiieIacin de Ieaison fue usada paia deleininai Ias asociaciones enlie Ia
inlensidad paiasilaiia y Ios painelios noifoneliicos. Iaia lodos Ios anIisis
esladslicos, eI ciileiiode significancia fue de I<O.O5.
2.3. RE5ULTADO5
Los painelios noifoneliicos ollenidos paia lodos Ios MonchoIos, Hcp|ias na|aoaricus
iecoIeclados enIas difeienles eslaciones de nueslieoapaiecenenIa TalIa 2.1. Los facloies
de condicin ns aIlos y ns lajos fueion olseivados en peces de Ia cienaga deI Toluno
(1.27 O.O4) y eI io MagdaIena (O.83 O.1O), iespeclivanenle. Ln cuanlo aI ndice
hepalosonlico, Ios peces deI canaI deI Dique y eI io Alialo piesenlaion eI vaIoi
pionedions aIloy lajo, iespeclivanenle.
At
S J
C
M1
M2
D
Ct
Am
C B OLOM IA OLOM I C B A
O
c

a
n
o

p
a
c

f
i
c
o
Oca A I co
no t nti
Ct : ga d T u Ci na eI ot mo
M1 - M2: Ro gd I a Ma a en
D Ca I : na deI q e Di u
S: Ro Sin
J : Ro an Jo ge S r
At: Ro trato A
C : Ro uc Ca a
Am: Ro Amaz na o s

m s Sitios de ue treo
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
28
La pievaIencia e inlensidad paiasilaiia paia lodas Ias eslaciones anaIizadas son
nosliadas en Ias Iiguias 2.3 y 2.4, iespeclivanenle. Un lolaI de 13.852 nenlodos fueion
aisIados de Ios 227 peces iecoIeclados de Ia iegin Caiile coIonliana, siendo Ia
pievaIencia deI 1OO paia eslos cueipos de agua, nienlias que eneI io Anazonas, fue deI
6.12 (Iiguia 2.3).
* Di r c a st d s f r e A , . . fe en i s e a ticas en di e entes estacion s, NOVA P<0.05
Ro
MagdaIena
o Sin R
S) (
C eI anaI d
iq D ue
(D)
M1 M2
R Cau o ca
(C)
13 45
Par et o m r s
N er m o
de peces
T ao cm * am ( )
g * Peso ( )
acto e F r d
C n n o dici *
n ice d
at som ico Hep o t *
%) (
24 7
34.6 2.1 31.7 0.4 28.5 0.9 34.6 0.5 35.0 3.0
309.9 24.7 299.3 7.9 182.7 12.7 288.6 9.6 394.7 61.5
0.83 0.10 0.96 0.03 0.84 0.10 0.10 1.06 0.92 0.10
1.10 0.00 1.40 0.02 1.10 0.00 1.60 0.00 1.80 0.00
o r R At ato
A ( t)
o R
Jo San rge
(J)
ienag C a
eI Totum D o
( t) C
Ro
az n Am o as
Am ( )
To aI t
23 18 28 20 49 227
34.0 0.5 30.0 0.5 28.4 0.5 34.2 1.0 32.2 0.3
23.6 419.8 315.2 11.9 291.7 13.3 29.8 434.5 346.6 9.5
1.10 0.02 1.20 0.03 1.30 0.04 1.03 0.03 1.02 0.02
0.80 0.00 1.20 0.00 0.00 1.10 2.00 0.00 1.40 0.00
TalIa 2.1. Iainelios noifoneliicos de Hcp|ias na|aoaricus iecoIeclados en ios y cienagas
coIonlianas.

Iiguia 2.3. IievaIencia de nenlodos en Hcp|ias na|aoaricus en ios y cienagas coIonlianas.
t A
S J
C
M1
2 M
D
Ct
Am
CO O BIA L M CO O BIA L M
0
0 2
40
60
80
100
0
0 2
0 4
60
80
100
0
20
0 4
60
0 8
00 1
0
0 2
40
60
80
0 10
0
20
40
60
80
100
0
20
40
60
80
00 1
0
20
40
60
80
100
0
20
40
60
80
1 0 0
0
0 2
40
60
0 8
1 0 0
20 1
P
P
P
P
P
P
P
P
P
t C : aga d I T tu Ci n e o mo
M1 - M2: Ro Magd I na a e
D: Ca aI I n de Dique
S : Ro n Si
J : Ro San Jorge
At: Ro r At ato
C: Ro Cauca
Am: Ro Amazonas

t os m est o Si i de u re
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
29
t A
S J
C
M1
M2
D
Ct
Am
O COL MB A I COL MB O IA
0
0 5
100
150
200
250
300
0
50
100
150
0 20
50 2
300
0
50
00 1
5 1 0
0 2 0
0 25
0 30
0
50
100
50 1
0 20
250
0 3 0
0
50
00 1
150
0 20
50 2
300
0
50
100
150
200
50 2
300
0
50
100
150
200
250
300
0
50
100
50 1
200
250
300
0
50
0 1 0
150
200
250
300
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Ct : a d u Ci nag eI Tot mo
M1 - M2: Ro gd a Ma aIen
D a : C naI deI q Di ue
S: Ro in S
J : Ro n Jo ge Sa r
At: Ro rat At o
C : Ro uc Ca a
Am: Ro Amaz a on s

Sitios de muestreo
Iiguia 2.4. Inlensidad de nenlodos en Hcp|ias na|aoaricus en ios y cienagas coIonlianas.
Ln pionedio, Ios MonchoIos de Ia cuenca deI AlInlico coIonliano piesenlaion una
inlensidad nedia de 77.8 4.81 paisilos poi especinen (1-466 paisilos poi huesped)
nienlias que en eI io Anazonas no excedi eI 1 (Inlensidad 1.O O.O1, Alundancia O.O2
O.O3).
Los vaIoies nxinos de inlensidad paiasilaiia fueion enconliados en peces iecoIeclados
en eI canaI deI Dique (2O7.3 59.5O paisilos/pescado), cueipo de agua que conecla aI io
MagdaIena con Ia laha de Cailagena. Difeiencias esladslicas fueion delecladas paia Ios
painelios noifoneliicos cono Ia Iongilud lolaI, eI peso, eI ndice hepalosonlico y eI
facloi de condicin paia Hcp|ias na|aoaricus iecoIeclado en Ios difeienles silios de
nueslieo(I<O.O5).
LI anIisis de coiieIacin paia Ios painelios noifoneliicos apaiece en Ia TalIa 2.2.
CoiieIaciones significanles y posilivas fueion enconliadas enlie Ia inlensidad paiasilaiia
y eI lanao deI pez (R=O.24O, I<O.OO1). No olslanle, eslo no ocuiii con eI ndice
hepalosonlico (R=-O.OO6, I=O.935). LI nisno painelio paiasilaiio coiieIacion
negaliva peiosignificalivanenle coneI facloi de condicin(R=-O.159, I=O.O34).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
3O
TalIa 2.2. CoiieIaciones enlie painelios noifoneliicos e inlensidad paiasilaiia paia Hcp|ias
na|aoaricus capluiados encueipos de agua de IaieginCaiile de CoIonlia.
Parmetros
Tamao
Peso
Factor de condicin
ndice hepatosomtico
1
0.762
(P<0.001)
1
-0.462
(P<0.001)
0.137
(P=0.039)
1
0.162
P=(0.014)
0.196
(P=0.003)
-0.029
(P=0.627)
0.240
(P<0.001)
0.199
(P=0.008)
-0.159
(P=0.034)
Intensidad parasitaria
Tamao Peso
Factor de
condicin
ndice
hepatosomtico
-0.006
(P=0.935)
Intensidad
parasitaria
1
1
La idenlificacin noifoIgica de Ias Iaivas, esluvo lasada en Ia piesencia de un ciego
inleslinaI pioninenle que se exliende hasla eI aniIIo neivioso, lies Ialios con un dienle
cefIicoenlie Ios nisnos, adens de olias caiacleislicas olseivadas (NadIei y Hudspelh,
1998, Mailins c| a|., 2OO5), sugiiiendo que Ia nayoia de eslos paisilos peilenecen aI
geneioCcn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae) (Iiguias 2.5 y 2.6).
Iiguia 2.5. Lxlieno anleiioi de una Iaiva de Ccn|racaccun sp. Di. Dienle culicuIai. An. AniIIo
neivioso. Ls. Lsfago. Ci. CiegoinleslinaI.

4
Di
An
Es
Ci
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
31
Iiguia 2.6.
. Lsfago. V. VenlicuIo. Av. Apendice venliicuIai. Ci.
CiegoinleslinaI. I. Inleslino.
Caiacleislicas noifoIgicas paia nenlodos Ccn|racaccun aisIados en MonchoIo de
difeienles cueipos de agua CoIonliana. Ls
1
2
4
5
Es
I
Ci
Av
V
Los nenlodos fueion aisIados piincipaInenle deI nesenleiio inleslinaI, con una
piopoicin nuy pequea denlio deI nscuIo, posilIenenle poi Ia nigiacin posl
noilen (Iiguia 2.7).
Iiguia 2.7. Iiesencia de Iaivas de nenlodos en eI nesenleiio de Hcp|ias na|aoaricus.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
32
La disliilucin de Ias Iongiludes nedidas paia una nueslia (8O.4) de Ios paisilos
aisIados de Hcp|ias na|aoaricus apaiece en Ia Iiguia 2.8. LI lanao pionedio iegisliado
fue de 15.46 nn, con vaIoies que osciIaion enlie 3 y 33 nn, siguiendo una disliilucin
noinaI.
Longitud (mm)
Longitud
Promedio: 15.46
Desviaci
n Standard: 3.69
Valor mnimo: 3.0
Valor mximo: 33.0
Nmero de Parsitos: 11142
1000
2000
3000
Promedio: 15.46
0 10 20 30
F
e
c
e
n
i
r
u
c
a
VaIor mximo: 33.0
VaIor mnimo: 3.0
Desviacin estndar: 3.69
Nmero de parsitos: 11.142
Iiguia 2.8. Disliilucin de Iongiludes de paisilos aisIados de MonchoIo.
2.4. DI5CU5IN
Los peces son una fuenle inpoilanle de piolena paia un gian nneio de coIonlianos.
Sinenlaigo, sus hlilals eslnsiendoconlaninados poi descaigas indusliiaIes, aguas de
aIcanlaiiIIado sin lialanienlo y poi escoiienlas conlaninadas poi feiliIizanles y
peslicidas, enlie olios. De hecho, Ias difeiencias esladslicas olseivadas paia Ios
painelios noifoneliicos e ndices paiasilaiios en peces iecoIeclados en Ias difeienles
eslaciones de nueslieo pueden oledecei, en paile, a Ias difeiencias en Ias condiciones
nedio-anlienlaIes. LI facloi de condicin ieveI que Ios peces ns ioluslos fueion
aqueIIos capluiados enIa cienaga deI Toluno, cueipo de agua de laja conlaninacin. De
gian inleies fue eI hecho de iegisliai que lodos Ios ndices de infeccin paiasilaiia fueion
ns lajos eneI ioAnazonas enieIacinconolios silios de nueslieo, iefIejando, de foina
piolalIe, Ios lajos niveIes de conlaninacin en esla zona deI pas (Lelicia, CoIonlia).
Lsle haIIazgofoilaIece Ia idea de que Ios paisilos puedensei usados conoindicadoies de
conlaninacin(WiIIians y MacKenzie, 2OO3, VaIlonen c| a|., 2OO3).
Ln CoIonlia, Ias ciudades ns inpoilanles descaigan Ias aguas iesiduaIes en eI io
MagdaIena, sin acciones decididas paia conlioIai o nininizai eslos evenlos. AI nisno
lienpo, exisle poca pieocupacin en ieIacin con eI inpaclo de eslos efIuenles solie Ias
polIaciones de peces, aunque Ia nayoia de Ias peisonas de lajos ingiesos que viven a Io
Iaigode eslos ios deiivansu suslenlode esla fuenle.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
33
LI pez ns popuIai en nueslio pas es eI ocachico (Prccni|cdus nagda|cnac). Sin enlaigo,
delido a su inlensiva expIolacin, Ia poIucin y desliuccin de su hlilal, esl
enfienlando Ia exlincin. Cono consecuencia, olias especies de peces esln lonando un
papeI inpoilanle cono fuenles de suslenlo. Lnlie eIIos Hcp|ias na|aoaricus, un pez
cainvoio cuya diela incIuye peces paiasilados con nenlodos laIes cono Ia Mojaiia
anaiiIIa (Iiguia 2.9). La posicindeI MonchoIo enIo aIlo de Ia cadena lifica hace de esla
especie unhuesped inleinediaiiode paisilos. De hecho, vaiios esludios hannosliadoIa
piesencia de diveisas especies de paisilos enesle pez, poi ejenpIo, Spirccana||anus ni|arii
(Nenaloda: CanaIIanidae) (RanaIIo, 1997), Hcnncguqa na|aoarica sp. nct. (Myxozoa,
MyxoloIidae), Tc|raurcncna dcsacqua|is n.sp. (Azevedo y Malos, 1996a, 1996l), y Iaivas de
Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae) (Mailins c| a|., 2OO5), enlie olias.
ResuIla dianlico que lodas Ias ocho eslaciones de nueslieo anaIizadas en Ia iegin
Caiile coIonliana posean una pievaIencia paiasilaiia deI 1OO en MonchoIo,
consideiandoque paia nueslias deI ioAnazonas enLelicia, unanlienle casi piislino, eI
vaIoi paia esle nisno painelio fue deI 6.12. No olslanle, una aIla pievaIencia de
nenlodos en MonchoIo ha sido lanlien olseivada en Ios panlanaIes occidenlaIes deI
eslado de
Mailins c| a|. (2OO5). Adens, Ia inlensidad
nedia enconliada en esle lialajo (77.8 8.11) es nayoi que Ias iepoiladas poi aIgunos
auloies en vaiios ecosislenas de iasiI (9.5 - 49.1) (Luque y AIves, 2OO1, Machado c| a|.,
2OOO, Kohn c| a|., 1988) . Lslos iesuIlados podian sugeiii que Ias aIlas pievaIencias
paiasilaiias hacen paile de una zoonosis epidenica que ha enpezado a lonai cuiso en
Hcp|ias na|aoaricus. Dele seaIaise que Ias lies eslaciones con Ia incidencia paiasilaiia
ns aIla fueion aqueIIas IocaIizadas aI finaI deI io MagdaIena, eI cueipo de agua ns
inpoilanle en CoIonlia, eI cuaI iecile Ia conlaninacin qunica y niciolioIgica de Ia
nayoi paile de Ia polIacindeI pas, conunaIlopoicenlaje enIas ciudades de ogol,
Maianhao en iasiI (1OO), aunque vaIoies nenoies han sido iepoilados paia
eI io Iaian en eI eslado de Sao IauIo poi
Iiguia 2.9. Mojaiia anaiiIIa enconliada en eI eslnago de Hcp|ias na|aoaricus.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
34
CaIi, MedeIIn, ucaiananga y aiianquiIIa, enlie olias. De olia paile, Ias caiacleislicas
fisicoqunicas, niciolioIgicas, geoqunicas y ecoIgicas de Ios silios de nueslieo,
lanlien podian eslai apoilando a Ios facloies que expIican Ios dalos olseivados. Ioi
ejenpIo, a pesai que Ia cienaga deI Toluno, es unanlienle de laja conlaninacinuilana,
liene una incidencia paiasilaiia nayoi que Ias iegisliadas en ios con apoiles de
aIcanlaiiIIado. Iaia esle silio, Ia paiasilosis en Hcp|ias na|aoaricus podia sei eI iesuIlado
diieclo de Ia aIla piesencia de nenlodos en su diela, consliluida poi Lisas, Mugi| inci|is
(OIiveio c| a|., 2OO5). Olio facloi inpoilanle que acliva eslos evenlos paiasilaiios nasivos
esl ieIacionadoconIa piesencia de unoovaiios huespedes inleinediaiios especficos, en
donde eslos paisilos son opoilunislas paia Ia coIonizacin (IouIin, 2OO5), favoieciendo
eI cicIo de vida deI nenlodo y haciendo difciI o inposilIe eI conlioI deI evenlo
epidenico
n
s
i
La Iileialuia cienlfica deslaca que evenlos paiasilaiios nasivos, cono eI olseivado en eI
MonchoIo deI MagdaIena, sueIen sei eI iesuIlado de canlios lilicos y alilicos en eI
anlienle, e incIusive sei indicadoies de poIucin poi nelaIes pesados e hidiocailuios
(SchIudeinann c| a|., 2OO3, WiIIians y MacKenzie, 2OO3), aunque lanlien pueden
piesenlaise poi eI eniiquecinienlo oignico de sedinenlos, deiivados de descaigas
piovenienles deI aIcanlaiiIIado doneslico (MaicogIiese y Cono, 2OO1). Sin enlaigo,
aIgunos facloies laIes cono eI lanao de Ia polIacin, puedenlanliendeleininai Ia lasa
de infeccinpoi paisilos (agge c| a|., 2OO4).
Independienle de Ias causas poi Ias cuaIes Ios paisilos han ingiesado aI pez, Ia caIidad
deI aIinenlo disninuye, no sIo delido a Ia posiliIidad de infeccin en hunanos poi eI
consuno de Ios peces con poca coccin (Sakanaii y McKeiiov, 1989), sino poique no
exisle piepaiacin seguia que eIinine poi conpIelo eI iiesgo paia Ios hunanos cuando
Ios pescados esln paiasilados (Audicana c| a|., 2OO2, Toio c| a|., 2OO4). Adens, vaiias
condiciones paloIgicas cono Ias anliopozoonosis, evenlos de aIeigia, y ieacciones
anafiIclicas (Lpez-Seiiano c| a|., 2OOO, Audicana c| a|., 1995), podian ocuiiii en aIgunos
individuos que de naneia ieguIai consunenpeces infeclados. LI piolIena de paiasilosis
en peces podia loinaise seveio cuando Ia diveisidad deI iecuiso disninuya a un punlo
laI, que unnneiode especies consliluyanIa nica fuenle disponilIe de piolenas delido
a su lajopiecioy alundancia.
Aunque paiece evidenle que Ias Iaivas de Ccn|racaccun sp. enconliadas enIas nueslias de
Hcp|ias na|aoaricus ievisadas en esle esludio, poseen casi Ios nisnos iasgos noifoIgicos
que aqueIIos iepoilados poi Mailins c| a|. (2OO5) en MonchoIos de iasiI, es inleiesanle
deslacai que Ia Iongilud nedia de Ios piineios es en pionedio apioxinadanenle 9 nn
ns pequeo. Lslo podia oledecei en paile aI nneio de paisilos nedido poi Ios
nencionados auloies (2O) conpaiado con eI nueslio (11.142). Adens, aunque Ios
nenlodos aisIados de peces coIonlianos son siniIaies en lanao a Ios desciilos poi
Moiavec c| a|. (1985), su anpIia disliilucin de Iongiludes podia sugeiii Ia piesencia de
especies heinanas.

en eI silio. Olia hiplesis que seia inpoilanle vaIoiai eslaia ieIacionada con
Ia posilIe asociacin enlie paiasilisno y eI caIenlanienlo gIolaI. Iequeos canlios en Ia
lenpeialuia pionedio deI agua podia faciIilai Ia iepioduccin ipida de huespedes
inleinediaiios de nenlodos, Ios cuaIes evenluaInenle Ie peiniliia a eslo oiganisnos
peinea Ios difeienles niveIes de Ia cadenalifica.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
35
La coiieIacin posiliva y significanle enlie Ia inlensidad paiasilaiia, Iongilud, y eI peso
nedidopaia Hcp|ias na|aoaricus, podia sei aliiluida a piocesos dependienles deI lienpo
de exposicin. Lsle fenneno ha sido iguaInenle deleclado en paisilos (Spa|u|ifcr
naringacnsis y Nupc|ia pcr|criqucnsis) que infeclan peces cainvoios laIes cono en Scruoin
|ina (Takenolo y IavaneIIi, 2OOO). Ioi olio Iado, eI facloi de condicin de Ios pescados
coiieIacion negalivanenle con Ia inlensidad paiasilaiia, sugiiiendo que eslos paisilos
aIleianpiocesos fisioIgicos ieIacionados coneI ciecinienloy desaiioIIo.
Adens deI MonchoIo, Ia paiasilacin poi nenlodos Ccn|racaccun lanlien ha sido
iepoilada paia eI Scrrasa|nus spi|cp|cura (Hanann, 1999), Apnancpus caroc, Sccnocr
japcnicus (Cosla c| a|., 2OO3), P|a|icn|nqs f|csus (LI-Daish y WhilfieId, 1999),
Mcr|ucciusnuoosi (Heiieias c| a|., 2OOO), Cicn|ascna (Nandopsis) urcpn|na|nus (eignanny
Molla, 2OO4), Sa|ninus naxi||csus (RanaIIo y Toiies, 1995), y C|arias garicpinus
(uicheII) (aison, 2OO4), enlie olios, indicando que esle paisilo se encuenlia exlendido
aIiededoi deI nundoinfeclandoinpoilanles especies coneiciaIes.
Lncuanlo a Ia piefeiencia deI paisilo poi Ios iganos visceiaIes, Ia piesencia de Iaivas en
eI nesenleiio inleslinaI Iinilaia su polenciaI zoonlico. Sin enlaigo, si Ios peces no son
piopianenle congeIados y evisceiados despues de Ia capluia, Ios nenlodos pueden
nigiai aI nscuIo (Whailon c| a|., 1999) y iepiesenlai un iiesgo de paiasilosis paia Ios
hunanos.
Aunque es evidenle que Ias ieIaciones enlie eI paisilo/huesped/ecoIoga deleininanIa
pievaIencia y Ias aIlas inlensidades iegisliadas en esle esludio, es cIaio que Ios iesuIlados
piesenlados son aIainanles y delen foizai una nueva invesligacin solie eI oiigen de
esla suscepliliIidad de Ios peces paia Ia infeccin paiasilaiia, y su ieIacin con Ias
condiciones nedio-anlienlaIes.
AGRADECIMIENTO5
Los auloies agiadecen a Ios pescadoies de Ios difeienles silios de nueslieo poi su ayuda
enIa capluiade Ios peces.
REFERENCIA5
Andeison, R. C. 2OOO. Nenalode paiasiles of veileliales. Theii deveIopnenl and liansnission.
2nd Ld. CAI IulIishing, WaIIingfoid, Oxon, U.K. 65O p.
AshfieId, L.A., Iollingei, T.C., Sunplei, }.I. 1998. Lxposuie of fenaIe juveniIe iainlov lioul lo
aIkiIphenoIic conpounds iesuIls in nodificalions lo giovlh and ovosonalic index. |ntircnncn|a|
Tcxicc|cgq and Cncnis|rq. 17(4):679-686.
Audicana, M.T., Ansolegui, I.}., Ieinandez de Coiies, L. Kennedy, M.W. 2OO2. Anisa|is sinp|cx:
dangeious-dead and Iive`. Trcnds in Parasi|c|cgq. 18(1):2O-25.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
36
Audicana, M.T., Ieinandez de Coiies, L., Muoz, D., Ieinndez, L., Navaiio, A., DeI Iozo, M.D.
1995. Recuiienl anaphyIaxis caused ly Anisa|is sinp|cx paiasilizing fish. ]curna| cf A||crgq and
C|inica| |nnunc|cgq. 96(4): 558-56O.
Azevedo, C., Malos, L. 1996a. Hcnncguqa na|aoarica sp. nct. (Myxozoa, MyxoloIidae) in lhe
AnazonianfishHcp|ias na|aoaricus. Parasi|c|cgq Rcscarcn. 82(3): 222-224.
Azevedo, C., Malos, L. 1996l. Lighl and eIeclion nicioscopic sludy of a nyxospoiean,
Tc|raurcncna dcsacqua|is n. sp. (fan. Teliauionenalidae), fion an Anazonian fish. Tnc ]curna| cf
Parasi|c|cgq. 82(2): 288-291.
agge, A.M., IouIin, R., VaIlonen, L.T. 2OO4. Iish popuIalion size, and nol densily, as lhe
deleinining facloi of paiasile infeclion: a case sludy. Parasi|c|cgq. 128(Il3): 3O5-313.
aison, M. 2OO4. The occuiience of Ccn|racaccun sp. Iaivae (Nenaloda: Anisakidae) in lhe calfish
C|arias garicpinus (uicheII) fion Lake Chiveio, Zinlalve. Tnc Ondcrs|cpccr| ]curna| cf Vc|crinarq
Rcscarcn. 71(1): 35-39.
eignann, C.T., Molla, I.}. 2OO4. Infeclion ly anisakid nenalodes Ccn|racaccun spp. in lhe Mayan
cichIid fish 'CichIasona (Nandopsis)' uiophlhaInus (Cunlhei, 1862). Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq.
90(2): 4O5-4O7.
eiIand, . 1989. Idenlificalion of IaivaI nenalodes fion fish, p.16-22. In: Nenalode piolIens in
noilh AlIanlic fish, MoIIei, H. (ed.). Repoil fion a voikshop in KieI, 3-4 ApiiI 1989. |n|crna|icna|
Ccunci| fcr |nc |xp|cra|icn cf |nc Sca, C. M./|. 6, p. 16-22.
iilski, H.A., Salo, Y., Rosa, A..S. 1986. ManuaI de Idenlificao de Ieixes da Regio de Tis
Maiias. 2nd. edn. Codevasf, iasiIia. 115 p.
ush, A.O., Laffeily, K.D., Lolz, }.M., Shoslak, A.W. 1997. IaiasiloIogy neels ecoIogy on ils ovn
leins: MaigoIis el aI. ievisiled. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 83(4): 575-583.
ussing, W.A. 1987. Ieces de Ias aguas conlinenlaIes de Cosla Rica. LdiloiiaI de Ia Univeisidad de
CoslaRica ciudad Univeisilaiia RodiigoIacio. San}ose, Cosla Rica. 93 p.
LI-Daish, H.L.M., WhilfieId, I.}. 1999. The paiasile connunily infecling fIoundeis, P|a|icn|nqs
f|csus, inlhe lidaI Thanes. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 73(3): 2O3-214.
CaIvis, C., Mojica, }.I., Canaigo, M. 1997. Ieces deI Calalunlo. Asociacin Ciavo Noile, Sanlafe
de ogol, D.C. 188p.
Hanann, M. 1999. LcoIogicaI aspecl lelveen Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae) and lhe
hosl Scrrasa|nus spi|cp|cura knei, 186O (Iisces, Chaiacidae) in naluiaI popuIalions of noilheaslein
Aigenlina. 8c|c|in Cni|cnc dc Parasi|c|cgia. 54(3-4): 74-82.

Cosla, C., Ionles, T., Malliucci, S., D'AneIio, S. 2OO3. The occuiience and infeclion dynanics of
Anisakis Iaivae in lhe lIack-scallaid fish, Apnancpus caroc, chul nackeieI, Sccnocr japcnicus, and
oceanic hoise nackeieI, Tracnurus pic|ura|us fion Madeiia, IoilugaI. }ouinaI of heIninlhoIogy.
77(2):163-166.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
37
Kenny, }.S. 1995. Vievs fion lhe liidge: a nenoii on lhe fieshvalei fishes of Tiinidad. }uIian S.
Kenny, Maiacas, Sl. }oseph, Tiinidad and Tolago. 98 p.
Kohn, A., Ieinndez, .M.M., IipoIo, H.V., Codoy, M.I. 1988. HeIninlos paisilos de peixes das
Usinas HidieIeclicas do LIecliosuI (iasiI). II. Reseivaliios de SaIlo Osiio e de SaIlo Sandiego.
aciadoRoIguacu. Mcncrias dc |ns|i|u|c Osua|dc Cruz. 83(3): 299-3O3.
Lopez-Seiiano, M.C., Conez, A.A., Daschnei, A., Moieno-AnciIIo, A., de Iaiga, }.M., CalaIIeio,
M.T., aiianco, I., Calanas, R. 2OOO. CaslioaIIeigic anisakiasis: findings in 22 palienls. ]curna| cf
Gas|rccn|crc|cgq and Hcpa|c|cgq. 15(5): 5O3-5O6.
Luque, }.L., AIves, D.R. 2OO1. LcoIogia das conunidades de nelazoaiios paiasilos doxaieu, Caranx
nippcs (Linnaeus) e do xeieIele, Caranx |a|us Aga-ssiz (Osleichlhyes: Caiangidae) do IiloiaI do
LsladodoRiode }aneiio. iaziI. Rctis|a 8rasi|cra dc Zcc|cgia. 18(2): 399-41O.
Machado, I.M., AIneida, S.C., IavaneIIi, C.C., Takenolo, R.M. 2OOO. LcoIogicaI aspecls of
endoheIninlhs paiasilizing Cicn|a ncnccu|uc Spix, 1831 (Ieicifoines: CichIidae) in lhe Iaian
Rivei neai IoiloRico, Slale of Iaian. iaziI. Ccnpara|itc Parasi|c|cgq. 67(2): 21O-217.
MaicogIiese, D.}., ianliIIa, L.C., Cagne, I., Cendion, A.D. 2OO5. }oinl effecls of paiasilisn and
poIIulion on oxidalive sliess lionaikeis in yeIIov peich Ieica fIavescens. Discascs cf Aqua|ic
Organisns. 63(1): 77-84.
MaicogIiese, D.}., Cone, D.K. 2OO1. Myxozoan connunilies paiasilizing Nc|rcpis nudscnius
(Cypiinidae) al seIecled IocaIilies on lhe Sl. Lavience Rivei, Quelec: possilIe effecls of uilan
effIuenls. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 87(5): 951-956.
Mailins, M.L., Onaka, L.M., Ieneiick, }. }i. 2OO5. LaivaI Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae)
in Hcp|ias na|aoaricus and Hcp|crq|nrinus uni|acnia|us (Osleichlhyes: Liylhiinidae) of econonic
inpoilance inoccidenlaI naishIands of Maianhao, iaziI. Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 127(1): 51-59.
Moiavec, I., Nagasava, K., Uiava, S. 1985. Sone fish nenalodes fion fieshvaleis in Hokkaido
}apan. |c|ia Parasi|c|cgica. 32: 3O5-316.
Moiavec, I., VidaI-Mailinez, V.M., Vaigas-Vazquez, }., Vivas-Rodiiguez, C., ConzaIez-SoIis, D.,
Mendoza-Iianco,L., Sina-AIvaiez, R., Cuenez-RicaIde, }. 1997. HeIninlo paiasiles of |pincpnc|us
ncric (Iisces: Seiianidae) of lhe YucalanIeninsuIa, soulheasleinMexico. |c|ia Parasi|c|cgica . 44(4):
255-266.
Moiavec, I., VidaI-Mailinez, V.M., Vaigas-Vazquez, }., Vivas-Rodiiguez, C., ConzaIez-SoIis, D.,
Mendoza-Iianco,L., Sina-AIvaiez, R., Cuenez-RicaIde, }., vanec, A., Suies, . 2OO3. Iish
naciopaiasiles as indicalois of heavy nelaI poIIulion in iivei siles in Ausliia. Parasi|c|cgq.
126(1):61-69.
NadIei, S.A., Hudspelh, D.S. 1998. RilosonaI DNA and phyIogeny of lhe Ascaiidoidea (Nenala:
Seceinenlea): inpIicalions foi noiphoIogicaI evoIulion and cIassificalion. Mc|ccu|ar Pnq|cgcnc|ics
and |tc|u|icn. 10(2): 221-236.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, . 2OO5. Nenalode infeclion in Mugi| inci|is (Lisa) fion Cailagena
ay and Tolunonaish, noilhof CoIonlia. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5): 11O9-1112.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
38
IIanquelle, I., Keilh, I., Le aiI, I.Y. 1996. AlIas des poissons d'eau douce de Cuyane (Tone 1).
CoIIecliondu Ialiinoine NaluieI, voI.22. ILC-M.N.H.N., INRA, CSI, Min. Lnv., Iaiis. 429 p.
IouIin, R. 2OO5. ReIalive infeclionIeveIs and laxononic dislances anong lhe hosl species used ly a
paiasile: insighls inlopaiasile speciaIizalion. Parasi|c|cgq. 130(Il 1): 1O9-115.
RanaIIo, C. 1997. SpiiocanaIIanus hiIaiii (Nenaloda, CanaIIanidae) fiesh valei fishes paiasile
fion lhe dan of Teinas de iio Hondo, Sanliago deI Lsleio, Aigenlina. 8c|c|in Cni|cnc dc
Parasi|c|cgia. 52(3-4): 67-7O.
RanaIIo, C., Toiies, I. 1995. Ccn|racaccun sp. Iaivae (Nenaloda, Anisakidae) infeclion in Sa|ninus
naxi||csus (Iisces, Chaiacidae) in lhe dan of Teinas de iio Hondo, 8c|c|in Cni|cnc dc Parasi|c|cgia.
50(1-2): 21-23.
Sakanaii, }.A., McKeiiov, }.H. 1989. Anisakiasis. . 2(3). 278-284.
SchIudeinann, C., Konecny, R., Laingiulei, S., Levis, }.W., Schienei, I., Chovanec, A., Suies, .,
2OO3. Iish naciopaiasiles as indicalois of heavy nelaI poIIulion in iivei siles in Ausliia.
Parasi|c|cgq. 126 SuppI: S61-S69.
Takenolo, R.M., IavaneIIi, C.C. 2OOO. Aspecls of lhe ecoIogy of pioleocephaIid ceslodes paiasiles
of Scruoin |ina (IineIodidae) of lhe uppei Iaiana Rivei, iaziI: I. Sliucluie and infIuence of hosl's
size and sex. 8razi|ian ]curna| cf 8ic|cgq. 60(4): 577-584.
Toio, C., CalaIIeio, M.L., aqueio, M., Caicia-Sananiego, }., Casado, I., Rulio, M., Moneo, I. 2OO4.
High pievaIence of seioposilivily lo a najoi aIIeigen of Anisa|is sinp|cx, Ani s 1, in dyspeplic
palienls. C|inica| and Diagncs|ic |aocra|crq |nnunc|cgq. 11(1): 115-118.
VaIlonen, L.T., HoInes, }.C., Aionen, }., RaulaIahli, I. 2OO3. Iaiasile connunilies as indicalois of
iecoveiy fion poIIulion: paiasiles of ioach (Ru|i|us ru|i|us) and peich (Pcrca futia|i|is) in cenliaI
IinIand. Parasi|c|cgq. 126 SuppI:S43-S52.
Whailon, D., HassaII, M., AIdeis, O. 1999. Anisa|is (Nenaloda) in sone Nev ZeaIand inshoie fish.
Nev ZeaIand. ]curna| cf Marinc and |rcsn Ia|cr Rcscarcn. 33(4): 643-648.
WiIIians, H.H., MacKenzie, K. 2OO3. Maiine paiasiles as poIIulion indicalois: an updale.
Parasi|c|cgq. 126 SuppI: S27-S41.
C|inica| Micrcoic|cgq Rcticus
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
39
CapluIo 3
PAR5ITO5 EN RUBIO (Sa|mlnus afflnls) DE LA5 CUENCA5 DE
LO5 RO5 5IN Y5AN JORGE
Vcloi Alencio Caica*
Kaien Meja Iieiez*
YuIIys Navaiio ViIoiia*
Sandia Iaido Caiiasco**
*. Univeisidad de Cidola
**. Univeisidad NacionaI de CoIonlia, Sede MedeIIn
41
3.1. INTRODUCCIN
Los peces alaican una gian diveisidad en lodos Ios niveIes de oiganizacin lioIgica,
desde Ia noifoIoga, eI conpoilanienlo, Ia foina de sus paliones de coIoiacin, hasla sus
haliIidades fisioIgicas paia adaplaise a Ias diveisas condiciones deI anlienle aculico
(iaunei y VaI, 2OO6). LI nneio de especies de peces iepoiladas en Ias cuencas
coIonlianas es aIiededoi de 838 especies (Mojica, 1999). LI Rulio, Sa|ninus affinis, es una
especie ieofIica con inpoilancia pesqueia y su conocinienlo lioIgico es escaso. Sin
enlaigo, es consideiada vuIneialIe a Ia exlincin a causa de Ia piesin pesqueia, siendo
iepoilada en eI Lilio Rojo de Ios Ieces DuIceacucoIas de CoIonlia (Mojica c| a|., 2OO2), Io
que ha geneiado un inleies poi su esludio, deslacndose lialajos ieIacionados con su
ciecinienlo (OIaya Nielo c| a|., 2OO6), henaloIoga y qunica sangunea (Alencio Caica c|
a|., 2OO7), desciipcin deI lulo digeslivo (Heinndez c| a|., 2OO7), y desaiioIIo gonadaI
(Lozano, 2OO7), enlie olios.
Recienlenenle, nueslio giupo (Cenlio de Invesligacin IisccoIa de Ia Univeisidad de
Cidola, CINIIC) ha iepoilado Ia paiasilosis en esle oiganisno (Iaido c| a|., 2OO7),
consliluyendose esle capluIoenunaexlensinde dicholialajo.
Uno de Ios facloies ns inpoilanles en eI conlioI de enfeinedades paiasilaiias en una
especie es eI conocinienlo de su ecoIoga en polIaciones naluiaIes, consliluyendo Ios
esludios de paisilo-fauna Ia piineia fase paia Ia desciipcinde Ios agenles lioagiesoies,
disliilucin, pievaIencia e inlensidad paiasilaiia (Lsch y Ieinndez, 1993, Iiice y
CIancy, 1983). Ioi Io anleiioi, eI oljelivo de esle lialajo fue idenlificai Ios paiasilos
piesenles enespecnenes de Ruliode Ias cuencas de Ios ios Sin y San}oige.
BInccn!nga dc! rubIn (Sa|mlnus afflnls 5tcIndachncr, 1880). Ieilenece aI oiden
Cnaracifcrncs, faniIia Chaiacidae, sulfaniIia iyconinae y aI geneio Sa|ninus. Ls
conocido con Ios nonlies conunes de Iicuda, Rayada, Iicuda deI io, Rulia (ios San
}oige, MagdaIena), SaInn, Doiada (AIlo MagdaIena) y Rulio (io Sin) (Mojica c| a|.,
2OO2, DahI, 1971, MiIes, 1971). Ceogificanenle eI Rulio ha sido deleclado en Ios ios
MagdaIena, Cauca, San }oige, Sin, Quindo, Cesai y Rancheia (Mojica c| a|., 2OO2,
Vaigas-Tisnes, 1989, Ialio, 1973, DahI, 1971, MiIes, 1947). Lsla especie piesenla una
coIoiacin pIaleada, aIela caudaI iojiza con fianja negia hoiizonlaI exlendida un poco
hacia eI pedncuIo. La aIela anaI es de coIoi iojo, Ia Inea IaleiaI liene 73 escanas con
nanchas iojas y 12 escanas enlie Ia aIela doisaI y Ia Inea IaleiaI. Solie eI opeicuIo, en Ia
paile posleiioi deI ojo es dislinguida una fianja hoiizonlaI negia conspicua (Iiguia 3.1)
(MiIes, 1947). AIcanza laIIas nxinas enlie 6O y 65 cn de Iongilud lolaI (OIaya-Nielo,
2OO6, MiIes, 1947). LI Rulio es cainvoio con lendencia piscvoia, nuy voiaz, que soIo
consune piesas vivas (OIaya-Nielo c| a|., 2OO6). Cono especie ieofIica, ieaIiza
anuaInenle dos nigiaciones, una iepioducliva o sulienda y olia lifica o lajanza. Ln Ia
cuenca deI io Sin su iepioduccin sucede en eI peiodo IIuvioso, pailicuIainenle enlie
Ios neses de aliiI y oclulie (Alencio-Caica, 2OOO).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
42
Iiguia 3.1. LjenpIai aduIlo nacho de Rulio Sa|ninus affinis.
3.2. MATERIALE5 YMETODO5
3.2.1. rca dc cstudIn y rccn!cccIn dc cspccmcncs. Los Rulios fueioncapluiados enlie
juIio y oclulie de 2OO5, enpIeando alaiiaya y anzueIo en vaiios silios de Ios ios Sin y
San }oige (Iiguia 3.2). Los pescados fueion coIocados de naneia individuaI en loIsas
pIslicas con hieIo, liasIadados aI Cenlio de Invesligacin IisccoIa de Ia Univeisidad de
Cidola(CINIIC) y aInacenados a -15 C paia su posleiioi anIisis.
Iiguia 3.2. LocaIizacin de Ios silios de capluia de Sa|ninus affinis en Ios ios Sin y San }oige.
M
A
R

C
A
R
I
B
E
Lorica
BAJO SIN
Cao PaIotaI
Ro
EsmeraIda
ALTO SIN
PUNTOS DE MUESTREO
Ro
Sin
Ro San
Jorge
San Bernardo deI Viento
CoIombia COLOMBIA
Crdoba
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
43
3.2.2. RccnnncImIcntn dc parsItns cn RubIn. A cada ejenpIai Ie fue ieaIizada una
diseccin desde eI ano hasla eI opeicuIo, sepaiando Ias paiedes IaleiaIes de Ia cavidad
visceiaI, paia ieaIizai un exanen in si|u de Ios iganos inleinos. Los endopaisilos
enconliados fueion pieseivados en una soIucin de foinaIdehdo aI 5 en gIiceiina
(Liias c| a|., 2OOO).
3.2.3. IdcntIfIcacIn taxnnmIca dc !ns parsItns. Los nenlodos fueionidenlificados de
acueido con Ias lecnicas desciilas en eI CapluIo 2. Los ndices noifoneliicos
cuanlificados paia cada paisilo fueion sugeiidos poi AloIIo c| a|. (2OO1) y coiiesponden
a Ios siguienles: Longilud lolaI (LT), Iongitud deI esoIago (LE), diametro lotal (DT), Iongilud
deI venlicuIo (LV), Iongilud deI apendice venliicuIai (LAV), Iongilud de Ia coIa (LC),
Iongilud deI ciego inleslinaI (LCI), adens de painelios deiivados de ieIaciones enlie
aIgunas nagniludes nencionadas con anleiioiidad, laIes cono Ios vaIoies aIfa
(dLT/DT), lela2 (2LT/LE), lela3 (3LT/LV), ganna (LT/LC), x (XLT/LAV), d1
(D1LT/LCI), d2 (D2LV/LCI), z (ZLAV/CI). LI pioceso de cIaiificacin de Ios nenlodos
y de Ia ollencin de secciones hisloIgicas fue ieaIizado de acueido con Ia nelodoIoga
iepoilada poi aIdiiis (2OO5). Las ingenes de Ios nenlodos fueion lonadas uliIizando
un nicioscopio (CaiI Zeiss, Axioeslai, AIenania) y una cnaia fologifica digilaI
incoipoiada (Canon Iovei Shol C5, }apn). Las nediciones fueion ieaIizadas con un
anaIizadoi de inagen(CaiI Zeiss AxioVisin4, AIenania).
3.2.4. Eva!uacIn dc! gradn dc InfcccIn parasItarIa. LI nneiode paisilos enconliados
en eI liaclo digeslivo de cada pescado anaIizado fue iegisliado de acueido con su
ulicacin. LI giado de infeccin paiasilaiia fue calegoiizado con lase en Io sugeiido poi
Iiegui c| a|. (1999) y Lighlnei (1996) de Ia siguienle naneia: sin paisilos, paiasilosis Ieve
(1 a 1OO paisilos poi pescado), paiasilosis nodeiada (1O1 a 2OO paisilos poi pescado) y
paiasilosis seveia (~2OO paisilos poi pescado). La pievaIencia (I) fue deleininada
nedianle Ia finuIa I = N de peces infeclados/N lolaI de peces exaninados *1OO
(uschc| a|., 1997).
3.2.5. PrcscntacIn y an!IsIs dc !a InfnrmacIn. Los dalos noifoneliicos y Ia inlensidad
paiasilaiia deI Rulio paia Ios ios nueslieados son piesenlados cono Ia nedia ns o
nenos eiioi eslndai. LI Tesl de Mann-Whilney fue usado paia ieaIizai conpaiaciones
enlie nedias ollenidas paia Ios dos silios de nueslieo. LI coeficienle de coiieIacin de
Speainan fue enpIeado paia eslalIecei Ia ieIacin enlie Iongilud e inlensidad
paiasilaiia. LI ciileiiode significancia esladslica fue I<O.O5.

3.3. RE5ULTADO5
Los iesuIlados deI anIisis paiasilaiio en Rulios coIeclados en difeienles ecosislenas deI
depailanenlode Cidola sondesciilos a conlinuacin:
3.3.1. CaractcrstIcas mnrfnmtrIcas c ndIccs parasItarIns cncnntradns cn RubIn. LI
lanao y eI peso de Ios peces aI iguaI que eI nneio de paisilos poi igano y Ia
pievaIencia de nenlodos en Ios nisnos apaiece en Ia TalIa 3.1. Iaia Ios ios evaIuados,
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
44
!a pievaIencia osciI enlie 87.5 y 1OO. De Ios 34 Rulios anaIizados en eI io Sin, 33
fueion infeclados poi nenlodos en inleslino, de eslos 11 piesenlaion infeccin
sinuIlnea en eslnago. LI anIisis de coiieIacin enlie eI lanao (Iongilud) y Ia
inlensidad paiasilaiia ieveI Ia ausencia de ieIacin esladslica enlie eslas dos vaiialIes
(R=O.252, I=O.O9).
TalIa 3.1. ionelia de Rulio, iganos infeclados y pievaIencia paiasilaiia en Rulio de Ios ios
Sin y San}oige.
Ro
Nmero de especmenes con
parsitos en rganos examinados PrevaIencia
(%)
Intestino Estmago
Sin (n = 34)
Alto Sin
Bajo Sin
San Jorge (n = 11)
33
26
7
11
11
3
8
2
97.1
100
87.5
100
Tamao
(cm)
Peso
(g)
1070.2 487.6 44.6 8.0
118.5 41.4 21.9 2.1
31.3 10.0 379.8 427.2
Los iasgos noifoIgicos de Ios nenlodos enconliados sugieien que eI paisilo
coiiiesponde aI eslado IaivaI 3 (L3) deI geneio Ccn|racaccun, coincidiendo con Ios
iepoiles desciilos poi Mailins c| a|. (2OO5) y OIiveio c| a|. (2OO5). Las caiacleristicas
noifoIgicas ns soliesaIienles paia Ios nenlodos aisIados de Rulio apaiecen en Ia
Iiguia 3.3.
Los coiles hisloIgicos de Ias Iaivas de nenlodos en seccin liansveisaI piesenlaion un
dinelio enlie 549.22 y 866.O9 n. La disposicin cenliaI de Ia Iuz inleslinaI en foina de
ianuia y Ia exlensin de coidones neiviosos desde eI nscuIo hasla Ia culcuIa son dos de
Ias caiacleislicas noifoIgicas soliesaIienles (Iiguia 3.4). Lsla desciipcin concueida
conIa ieaIizada poi aIdiiis (2OO5) paiaCcn|racaccun enLisas y MonchoIos.
Las nediciones noifoneliicas paia Ias Iaivas de nenlodos deI geneio Ccn|racaccun
aisIados de Rulios son nosliados en Ia TalIa 3.2. As nisno, una conpaiacin paia Ios
ndices noifoneliicos conpueslos ollenidos en nenlodos deI Rulio y Ios iepoilados
poi aIdiiis (2OO5) paia nenlodos exliados de Lisa (laha de Cailagena) y MonchoIo
(cienaga deI Toluno) sonpiesenlados enIa TalIa 3.3.


Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
45

C
500m
E
V
Av
100m
M
A
Ga
500m
E
Ci
A
Pe
Dc
LV
100m
D
B
Iiguia 3.3. NenlodoCcn|racaccun sp aisIadoenRulioSa|ninus affinis de Ios ios Sin y San}oige.
A) y ) Lxlieno anleiioi y posleiioi de Ccn|racaccun sp (Ci, ciego inleslinaI, L, esfago, Ca,
gInduIas anexas, A, ano, M, nucin). C) Tulo digeslivo, L, esofago, V, venliicuIo, Av, apendice
venliicuIai. D) Lxlieno anleiioi de (Dc, dienle culicuIai, Lv, Ialios venlioIaleiaIes, Ie, poio
excieloi).
Iiguia 3.4. Coile hisloIgico liansveisaI deI exlieno anleiioi de Iaiva de Ccn|racaccun sp
aisIado en Rulio Sa|ninus affinis de Ios ios Sin y San }oige (I, inleslino, Cn, coidones
neiviosos).
I
6|
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
46
TalIa 3.2. Caiacleislicas noifoneliicas de nenlodos (Ccn|racaccun sp) aisIados en Rulio
(Sa|ninus affinis) de Ios ios Sin y San}oige.
Una amcnaza dc cnnsumn dIarIn
Longitud total
Dimetro total
Longitud del esfago
Longitud del ciego intestinal
Longitud de la cola
Longitud boca-anillo nervioso
Longitud ventrculo
Ancho ventrculo
Ancho esfago
Longitud apndice ventricular
10.0 26.0
0. 0.02 6
1.8 0.03
1.4 0.03
0.1 0.00
0.2 0.00
0.1 0.00
0.1 0.00
0. 0.00 1
0. 0.01 4
18.0 25.0
0.7 0.03
1.8 0.01
1.6 0.07
0.1 0.01
0.3 0.01
0.1 0.00
0.1 0.01
0.1 0.00
0.5 0.01
Parmetro (mm)
Ro Sin Ro San Jorge
VaIor promedio (media error estndar)
Rubio
AIfa
Beta 2
Beta 3
Gamma
X
D1
D2
Z
27.3 0.22
22.4 0.36
206.3 7.78
132.3 22.75
34.4 1.55
24.3 0.38
0.1 0.12
0.7 0.02
34.48 1.53
33.48 2.17
263.9 14.50
301.4 8.45
47.5 3.61
25.3 1.64
0.1 0.00
0.5 0.01
29.2 0.15
9.4 0.07
165.8 1.33
142.9 0.96
45.4 0.37
11.9 0.07
0.1 0.00
0.3 0.00
28.2 20.50
11.2 0.56
202.1 10.90
155.8 14.30
42.6 3.20
13.2 1.20
0.1 0.00
0.3 0.01
Lisa (BaIdiris, 2005) MonchoIo (BaIdiris, 2005)
Ro Sin Ro San Jorge
TalIa 3.3. Conpaiacin enlie ndices noifoneliicos conpueslos ollenidos paia Ios nenlodos
enconliados en Rulio y Ios iepoilados poi Baldiris (2005) paia Lisa (Mugi| inci|is) de Ia laha de
Cailagena y MonchoIo(Hcp|ias na|aoaricus) de Ia cienagadeI Toluno.
ndice
VaIor promedio (media error estndar)
Rubio
3.3.2. Gradn dc InfcccIn parasItarIa pnr ncmtndns cn RubIn dc !ns rns 5In y 5an
Jnrgc. Iaia Ios ios en esludio, Ios niveIes de paiasilisno son piesenlados en Ia TalIa 3.4.
Ln anlos cueipos de agua, Ias paiasilosis fueion cIasificadas cono nodeiada. Ln eI io
Sin eI nneio de nenlodos poi pez osciI enlie 1 y 144, con pionedio de 24.4 31.2,
nienlias que paia eI io San }oige eI iango de nenlodos poi pez vaii de 1 a 72 con
pionedio de 19.O 25.1, sin iegisliaise difeiencia significaliva enlie eI nneio de
nenlodos de anlas polIaciones (Tesl de Mann-Whilney I>O.O5).
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
47
TalIa 3.4. Infeccin de nenlodos en Rulios de Ios ios Sin y San }oige.
Ro
Sin (n= 34)
Alto Sin (n = 26)
Bajo Sin (n = 8)
San Jorge (n = 11)
Grado de infeccin (%)
Sin Parsitos Leve Moderado Severo
2.9
0.0
12.5
0.0
94.1
96.2
87.5
100.0
2.9
3.8
0.0
0.0 0.0
0.0
0.0
0.0
3.4. DI5CU5IN
LI paiasilisno es un fenneno nuy fiecuenle en peces leIesleos, su esludio en Ios ios
Lalinoaneiicanos es ieIalivanenle iecienle, siendo Ias piineias invesligaciones
ieaIizadas en pases cono iasiI, Iei, ChiIe, CoIonlia y Mexico (KinkeIin c| a|., 1985).
Lsle esludio desciile, poi piineia vez, Ia piesencia de nenlodos deI geneio
Ccn|racaccun en Rulio. Lslos paisilos son de especiaI inpoilancia dada su alundancia,
pievaIencia y giado de infeccin. Lsla especie de nenlodo lanlien ha sido iepoilada
paia Sa|ninus naxi||csus enioHondo, Aigenlina (RanaIIoc| a|., 1995). Los iepoiles paia
esle paisilo en peces de Ios ios coIonlianos son escasos, siendo iecienlenenle
iegisliadopoi OIiveio c| a|. (2OO5) enMonchoIo(Hcp|ias na|aoaricus) y enLisas (OIiveioc|
a|., 2OO5). Las Iaivas de Ccn|racaccun sp en eI Rulio fueion enconliadas en liaclo
digeslivo, piincipaInenle en giasa nesenleiica, coincidiendo con Io iepoilado paia
MonchoIo y a difeiencia de Io iegisliado en Lisa (OIiveio c| a|., 2OO5) y en SaInones
(Conioy y Vsquez, 1979), en Ios cuaIes Ias Iaivas deI paisilo fueion enconliadas de
foinapiedoninanle eneI hgado.
La aIla pievaIencia de Ccn|racaccun sp. (nayoi de 95) iegisliada en esle esludio, iefIeja
eI podei de coIonizacin de esle nenlodo en Ia polIacin de Rulio, eslos iesuIlados
coinciden con Ios pulIicados poi OIiveio c| a|. (2OO5) en MonchoIo donde iegislia
pievaIencia paiasilaiia de 1OO paia Ccn|racaccun sp en Ios ios y cienagas de CoIonlia.
Olio nenlodo que exhile iguaI piolaliIidad paiasilaiia es Spini|cc|us sp. quien paisila
a Sa|ninus orasi|icnsis en eslado juveniI con una pievaIencia de 1OO en eI io San
Iiancisco, iasiI (Sanlos c| a|., 2OO4). AI consideiai Ia accin paiasilaiia de Ios nenlodos
se puede decii que cuaIquiei giado de infeccin conpionele Ia inlegiidad deI pez y en
pailicuIai Ia deI igano donde se encuenlian. La calegoiizacin deI giado de infeccin
enconliada enRulio(94.1 y 1OO) es senejanle a Ioiegisliadopoi Aienas c| a|. (2OO4) en
MonchoIo paiasilado poi Pscudc|crrancta dccipicns ccnp|cx donde eI nayoi poicenlaje de
infeccinfue Ieve (64).
La ieIacin enlie Iongilud lolaI y Ia inlensidad paiasilaiia no fue esladslicanenle
significaliva paia anlos ios, sugiiiendo que eI nneio de paisilos en un pez podia
eslai deleininado poi Ios niveIes de conlaninacin deI silio nueslieado y no poi eI
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
48
lanao deI hospedadoi. Ls piolalIe que un nneio nuesliaI nayoi aIleie esla siluacin
ya que eslos iesuIlados difieien a Ios iepoilados poi OIiveio c| a|. (2OO5) quienes afiinan
que exisle una ieIacin posiliva y significanle enlie Ia Iongilud lolaI, eI peso lolaI y Ia
inlensidad paiasilaiia deI MonchoIo Hcp|ias na|aoaricus infeclado poi Ccn|racaccun sp en
Ios ios y cienagas de CoIonlia. De iguaI foina, Takenolo y IavaneIIi (2OOO) iegisliaion
coiieIacin enlie Ia Iongilud lolaI y Ia inlensidad paiasilaiia en Scruoin |ina paiasilado
poi Spa|u|ifcr naringacnsis y Nupc|ia pcr|criqucnsis. LI hecho de que Ia inlensidad
paiasilaiia de Ccn|racaccun sp paia Ios ios Sin y San }oige no piesenle difeiencia
significaliva, peinile sugeiii que Ias cuencas esln siendo inleivenidas de iguaI foina y
que adens Ia ieIacin paisilo/ecoIoga podia eslai inpaclando Ios ndices de
pievaIencia e inlensidad paiasilaiia de Ias Iaivas de nenlodos en Rulio. ResuIlados
siniIaies iepoilan OIiveio c| a|. (2OO5) aI evaIuai Ia infeccin pioducida poi Ccn|racaccun
sp. en MonchoIo de Ios piincipaIes ios de CoIonlia. Lslos auloies afiinan que Ia
paiasilosis poi Iaivas de nenlodos se acenla en silios de nayoi conlaninacin cono
poi ejenpIo eI io MagdaIena y que poi eI conliaiio hlilal nenos inleivenidos piesenlan
una incidencia paiasilaiia ns laja (ioAnazonas).
La paiasilosis causada poi Iaivas de aniskidos es un fenneno que ha sido iepoilado
iecienlenenle en CoIonlia en peces con inpoilancia coneiciaI laIes cono Lisa y
MonchoIo(OIiveioc| a|., 2OO5) y Rulio(esle esludio) enpailicuIai poi especies deI geneio
Ccn|racaccun. Lslos iepoiles neiecen especiaI alencin poi Ios polenciaIes iiesgos paia Ia
saIud plIica, que pueden geneiai una zoonosis. La anisakidosis es una enfeinedad
zoonlica nuy conn en pases cono }apn, China, Lscandinavia y Lspaa poi Ia
coslunlie de consunii pescado ciudo o poco cocido. Ln Lalinoaneiica se han iegisliado
casos cInicos en Iei, iasiI y ChiIe (Quijada c| a|., 2OO5), aunque en CoIonlia no se han
iegisliado casos de anisakidosis es inpoilanle seaIai que dada Ia aIla pievaIencia de
eslos nenlodos en Ios peces que han sido esludiados, en nueslio pas exisle Ia
piolaliIidad de una evenluaI anisakidosis, poi Io que se sugieie cono nedida de
pievencinIa adecuadacoccindeI pescadoanles de consuniiIo.
Los iesuIlados deI piesenle esludio peinilen concIuii que Ias polIaciones de Rulio de Ios
ios Sin y San }oige esln infecladas poi Iaivas de nenlodos Ccn|racaccun piesenles en
eI liaclodigeslivoy giasa nesenleiica.
AGRADECIMIENTO5
Los auloies agiadecen a Ia Univeisidad de Cidola Ia financiacin de esle esludio eI cuaI
hace paile deI pioyecloLscaIa de naduiacingonadaI, iepioduccininducida, aIevinaje
y ciecinienlode Rulio(Sa|ninus affinis) encauliveiio.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
49
REFERENCIA5
AloIIo, L., CeslaI C., IascuaI. S. 2OO1. Anisakid infeclion in lhe Luiopean shag IhaIaciocoiax
aiisloleIis aiisloleIis. ]curna| cf Hc|nin|nc|cgq. 75(3): 2O9-214.
Aienas, M., Caica, Y. 2OO4 Deleininacin de paisilos en esliucluias visceiaIes deI MonchoIo
Hcp|ias na|aoaricus piocedenles de Ia Cienaga Ciande de Loica, Cidola-CoIonlia. Tialajo de
piegiado. Univeisidad de Cidola.
Alencio-Caica, V.}. 2OOO. Inpaclos de Ia HidioeIecliica Uii en Ios peces nigialoiios deI io Sin.
Rctis|a Tcnas agrarics. 5(9):29-4O.
Alencio-Caica, V.}., Cenes-Lpez, I., Madaiiaga-Mendoza, D., Iaido-Caiiasco, S. 2OO7.
HenaloIoga y qunica sangunea de juveniIes de Rulio (Sa|ninus affinis Iisces. Cnaracidac) deI io
Sin. Ac|a 8ic|cgica Cc|cnoiana. : .
aIdiiis, R. 2OO5. Caiacleiizacin noIecuIai (ICR-RILI) de nenlodos de Ia laha de Cailagena.
Tesis de Maeslia. Cailagena, CoIonlia. Univeisidad de Cailagena. 98p.
iaunei, C.}., VaI, A.L. 2OO6. Oxygen liansfei. In: VaI, A.L., AIneida-VaI V.M.I. RandaII, D. (Ld).
The physioIogy of liopicaI fishes. |isn Pnqsic|cgq. 21: 635p.
Conioy DA, Vsquez C. 1976. Las piincipaIes enfeinedades infeclo-conlagiosas de Ios
saInnidos. ogol (CoIonlia). INDLRLNA.
DahI, C. 1971. Los peces deI noile de CoIonlia. ogol, CoIonlia: Indeiena. 323p.
Liias, }.C., Takenolo, R.M., IavaneIIi, C.C. 2OOO. Melodos de Lsludio y Tecnicas LaloialoiiaIes en
IaiasiloIogade Ieces. Zaiagoza (Lsp): LdiloiiaI Aciilia, S.A.
Lsch, C.W., Heinandez, }.C. 1993. A funclionaI lioIogy of paiasilisn: ecoIogicaI and evoIulionaiy
inpIicalions. Chapnan& HaII, London.
Iiegui, C., Donado, R. 1999. Sislenalizacin y caiacleiizacin de Ias Iesiones lianquiaIes de Ia
Cachana lIanca (Piarac|us oracnqpcnus) de cuIlivo cInicanenle sana: aIgunas inleiacciones
hospedadoi-palgeno-anlienle. ogol, CoIonlia.
Heinndez-Muoz, }. 2OO7. Desciipcin noifoIgica deI lulo digeslivo de Rulio (Sa|ninus affinis)
enIacuenca deI ioSin, Cidola. Tesis de piegiado. Univeisidad de Cidola. 63p.
KinkeIin, I., MicheI, C., Chillino, I. 1985. Tialado de Ias enfeinedades de Ios peces. Zaiagoza
(Lsp): LdiloiiaI Aciilia, S.A.
Lighlnei, D.V. 1996. A handlook of palhoIogy and pioceduies foi diseases of penaeid shiinp.
Icr|d Aquacu||urc Sccic|q (IAS), alonRouge, Louisiana, U.S.A.
Lozano, R. 2OO7. MoifoIoga gonadaI, escaIa de naduiacin y lipo de desove de Rulio Sa|ninus
affinis Sleindachnei 188O de Ia cuenca deI io Sin. Tesis de piegiado. Univeisidad de Cidola.
78p.
12 S 27 - 4O
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
5O
Mailins, M.L., Onaka, L.M., Ieneiick, }. }i. 2OO5. LaivaI Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae)
in Hcp|ias na|aoaricus and Hcp|crq|nrinus uni|acnia|us (Osleichlhyes: Liylhiinidae) of econonic
inpoilance inoccidenlaI naishIands of Maianhao, iaziI. Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 127(1): 51-59.
MiIes, C. 1947. Los peces deI io MagdaIena. 2 edicin. ogol (CoI): 1971. MiIes C. Los peces deI
io MagdaIena. ogol, CoIonlia: Minisleiio de Lconona NacionaI. Seccin de IiscicuIluia,
Iescay Caza.
Mojica, }., CasleIIanos, C., Usna, S., Ivaiez, R. 2OO2. Lilio iojo de peces duIceacucoIas de
CoIonlia. La seiie Iilio iojo de especies anenazadas de CoIonlia. ogol, CoIonlia: Inslilulo de
Ciencias NaluiaIes. Univeisidad nacionaI de CoIonlia. 547-566 p.
Mojica-C, }.I. 1999. Lisla pieIininai de Ias especies de peces duIceacucoIas de CoIonlia. Acadcnia
Cc|cnoiana dc Cicncias |xac|as, |isicas q Na|ura|cs. 23:547-566.
OIaya-Nielo, C., ToideciIIa-Ielio, C., Seguia-Cuevaia, I. 2OO6. ReIacin Iongilud-peso deI Rulio
(Sa|ninus affinis Sleindachnei, 188O) en Ia cuenca deI io Sin (CoIonlia).Conunicacin Cienlfica
- C|VA2OO6. (n||.//uuu.cita2006.crg). 896-9O6p.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Celle, }., enavides-AIvaiez, A., Meicado, }., Aiioyo, . 2OO5.
Ccn|racaccun sp infeclion in Hcp|ias na|aoaricus (MonchoIo) fion iiveis and naishes of CoIonlia.
Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 140(1-2): 9O-97.
Iaido, C.S., Meja, I.K., Navaiio, V.Y., Alencio, C.V. 2OO7. IievaIence and alundance of
Ccn|racaccun sp. of Rulio Sa|ninus affinis in Sin and San }oige iiveis: noifoIogicaI desciiplion.
Rct.MVZCcrdcoa. 12(1):887-896.
Ialio, A. 1973. Lspecies de peces inlioducidas aI aIloioCauca. Ccspcdcsia. 2(5): 65-73.
Iiice, I.W., CIancy, K.M. 1983. Ialleins in nunlei of heIninlh paiasile species in fieshvalei
fishes. Tnc ]curna| Parasi|c|cgq. 69:449-454.
RanaIIo, C., Toiies, I. 1995. Ccn|racaccun sp. Iaivae (Nenaloda, Anisakidae) infeclion in Sa|ninus
naxi||csus (Iisces, Chaiacidae) in lhe dan of Tei-nas de io Hondo. 8c|c|in Cni|cnc dc Parasi|c|cgia.
50(1-2): 21-23.

Sanlos, M.D., Iaiia, M.S., Knupp, A.M. 2OO4. Iaiasilofauna da coivina (Pacnqurus squanipcnnis
Agassiz, 1831) (Sciaenidae) da lacia do iio So Iiancisco, iasiI. Ln: XXV Congiesso iasiIeiio
ZooIogia - Resunos.
Takenolo, R.M., IavaneIIi, C.C. 2OOO. Aspecls of lhe ecoIogy of pioleocephaIid ceslodes paiasiles
of Scruoin |ina (IineIodidae) of lhe uppei Iaiana Rivei, iaziI: I. Sliucluie and infIuence of hosls
size and sex. 8razi|ian ]curna| cf 8ic|cgq. 60(4):577-584.
Vaigas-Tisnes, I.C. 1989. Invenlaiio pieIininai de Ia iclyiofauna de Ia hoya hidiogifica deI
Quindo. CoipoiacinAulnonaRegionaI deI Quindo, Ainenia (Quindo).
Quijada, }., Lina, C., AvdaIov, N. 2OO5. Lnfeinedades paiasilaiias poi consuno de pescado.
Incidencia enAneiica Lalina. |nfcpcsca |n|crnacicna|. 24:16-23.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
51
CapluIo 4
NEMTODO5 ANI5KIDO5 EN LI5A5 (Mugl| lncl|ls) DE LA
BAHA DE CARTAGENA YLA CIENAGA DEL TOTUMO, CO5TA
ATLNTICA COLOMBIANA
}ess OIiveio VeileI*
Rosa aIdiiis AviIa*
ilaia Aiioyo SaIgado*
Kaiina CalaIIeio CaIIaido*
*. Univeisidad de Cailagena
53
4.1. INTRODUCCIN
La Lisa (Mugi| inci|is) es una especie cosleia liopicaI deliilvoia, con piefeiencia poi
esluaiios saIolies y aguas hipeisaIinas. Ln su aIinenlacin incIuye oslicodos,
copepodos, henpleios, foianinfeios, nicionoIuscos, nenlodos, huevos de ciuslceos
y de inseclos (VeIasco y ViIIegas, 1985). Ln CoIonlia es consideiada un iecuiso vaIioso
poi su alundancia y sueIe consuniise en diveisas conidas lpicas. LI piinei esludio de
paiasilosis paia esla especie en eI pas ha sido iepoilado poi nueslio giupo de
invesligacin (OIiveio c| a|., 2OO5), siendo esle capluIo un iecuenlo de Ios piincipaIes
iesuIlados expueslos en dicha pulIicacin. La idea de ieaIizai esle lialajo suigi duianle
eI desaiioIIo de un pioyeclo financiado poi CoIciencias, en eI cuaI lusclanos Ias
posilIes ieIaciones enlie Ia exposicin a hidiocailuios aionlicos poIinucIeaies y Ia
saIud de Ias Lisas. AI ieaIizai Ias disecciones de eslos peces, con nucha fiecuencia
enconlianos nenlodos y decidinos expIoiai Ia hiplesis de que dadas Ias condiciones
geogificas y anlienlaIes de Ia laha de Cailagena, Ia nagnilud de Ias paiasilosis
enconliadas en Lisas piocedenles de esle silio eia difeienle a Ias haIIadas en un
ecosislena cosleioconnenoi inpacloanlienlaI, Ia cienaga deI Toluno.
4.2. MATERIALE5 YMETODO5
4.2.1. Rccn!cccIn dc mucstras. Lnlie felieio y seplienlie de 2OO2, un lolaI de 386
especnenes de Mugi| inci|is fueion iecoIeclados en dos silios de Ia Cosla AlInlica
coIonliana: Ia laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno. La laha esl siluada aI sui
occidenle de Ia ciudad de Cailagena, en Ias cooidenadas geogificas 1O26' N y 753O' O.
Linila aI noile con Cailagena, aI esle con Ia zona indusliiaI de ManonaI, aI oesle con Ia
isIa de Tieiialonla y aI sui conai. LI iea apioxinada de Ia laha es de 82 Kn y posee
una piofundidad nxina de 21 n. Ln esla eslacin fueion ollenidos 2O1 ejenpIaies en
Ias pIayas de CasliIIoCiande (1O 23' N y 75 32' O). La cienaga deI Tolunoesl ulicada en
eI exlieno suioccidenlaI deI depailanenlo deI AlInlico en Ias cooidenadas 1O45' N y
7515' O, eslando Ia nayoi paile de su espejo de agua IocaIizado en juiisdiccin deI
nunicipio de Iioj. La cienaga liene un iea de supeificie apioxinada de 1.2OO heclieas,
y aunque es un cueipo Iagunai naiino, lanlien se ielioaIinenla deI dienaje de aiioyos
piovenienles de Ias coIinas y ceiios adyacenles. Ln esla eslacin de nueslieo fueion
iecoIeclados 185 especnenes.

4.2.2. An!IsIs mnrfnmtrIcn, cva!uacIn dc ndIccs parasItarIns c IdcntIfIcacIn dc
ncmtndns. A cada especinen capluiado Ie fue deleininado eI peso lolaI y eI deI hgado,
aI iguaI que Ia Iongilud lolaI. Todos Ios paisilos nenlodos fueion conlados. La
pievaIencia, inlensidad y alundancia paiasilaiia fueion nedidas de acueido con
MaigoIis c| a|. (1982) y ush c| a|. (1997). A cada pescado Ie fueion caIcuIados eI facloi de
condicin y eI ndice hepalosonlico (AshfieId c| a|., 1998), cono painelios
noifoneliicos asociados con eI eslado de saIud. La idenlificacin pieIininai deI paisilo
fue lasada en Ias cIaves geneiaIes de Andeison (2OOO), y Ias caiacleislicas noifoIgicas
sugeiidas poi eiIand (1989).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
54
4.2.3. An!IsIs cstadstIcn. Los dalos son piesenlados cono Ia nedia eiioi eslndai. La
noinaIidad y honogeneidad de vaiianza paia Ios dalos fue evaIuada poi KoInogoiov-
Sniinov y aiIell, iespeclivanenle (SokaI y RohIf, 1981). Con eI oljelo de ieaIizai
conpaiaciones
ciileiio de
significancia unvaIoi de I<O.O5.
4.3. RE5ULTADO5
Las caiacleislicas noifoneliicas de Ios especnenes anaIizados, aI iguaI que Ios ndices
paiasilaiios de Ia infeccinpoi nenlodos, sonnosliados enIaTalIa 4.1.
enlie nedias de dos o ns giupos fueion uliIizados eI T-lesl o ANOVA,
iespeclivanenle. Iaia eslalIecei ieIaciones cuanlilalivas enlie dos vaiialIes fue
enpIeada Ia coiieIacin de Ieaison, uliIizando en lodos Ios casos cono
Parmetros
Longitud (mm)
Peso (g)
Factor de Condicin
ndice Hepatosomtico (%)
PrevaIencia (%)
Intensidad
(Parsitos/pez infectado)
Abundancia
pez (Parsitos/ examinado)
Baha de Cartagena
n=201
Cinaga deI Totumo
n=185
TotaI
n=386
. DIfcrcncIas cstadstIcamcntc sIgnIfIcatIvas, P<0.05.
TalIa 4.1. Iainelios noifoneliicos e ndices paiasilaiios de infeccin en Mugi| inci|is de Ia laha
de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno.
Difeiencias esladslicas paia Mugi| inci|is iecoIecladas en anlos silios (I<O.O5) fueion
enconliadas paia Ias vaiialIes noifoneliicas laIes cono Iongilud lolaI, peso y facloi de
condicin.
LI anIisis de coiieIacin enlie Ios painelios noifoneliicos y paiasilaiios es nosliado
en Ia TalIa 4.2. Una coiieIacin significaliva fue olseivada enlie eI peso y Ia Iongilud de
Ios pescados iecoIeclados en Ia laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno. La
conpaiacin de Ios coeficienles de coiieIacin paia Ia Iongilud-peso en anlas eslaciones
inpIica que paia eI nisno lanao, Ios especnenes de Ia cienaga deI Toluno poseen
nayoi peso que Ios de Ia laha de Cailagena. Una negaliva y laja, peio significaliva
coiieIacin, fue haIIada enlie Ia inlensidad paiasilaiia y Ia Iongilud deI hospedeio en Ia
laha de Cailagena (R=-O.212, I=O.OO3). Sin enlaigo, una posiliva y nodeiada
coiieIacin significaliva fue enconliada paia eslos nisnos painelios en Ia cienaga deI
Toluno(R=O.336, I<O.OO1). Una lendencia siniIai fue delecladapaiaeI pesode Ios peces.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
55
244.1 1.7*
146.0 3.2*
0.99 0.01*
1.16 0.05
74.7*
9.7 3.0*
7.5 2.2*
232.3 2.2
132.5 4.1
1.02 0.01
1.24 0.04
53.5
2.7 1.1
2.0 1.2
238.4 1.4
139.5 2.6
1.00 0.01
1.19 0.03
64.5
7.1 1.0
4.3 0.6
Parmetros
1
0.914
(P<0.001)
-0.211
(P=0.004)
-0.447
(P=0.001)
0.336
(P<0.001)
0.805
(P<0.001)
1
0.156
(P=0.034)
-0.428
(P<0.001)
0.424
(P<0.001)
-0.352
(P<0.001)
0.247
(P<0.001)
1
0.036
(P=0.627)
0.126
(P=0.087)
-0.457
(P<0.001)
-0.256
(P<0.001)
1
-0.049
(P=0.509)
0.373
(P<0.001)
-0.212
(P=0.003)
-0.184
(P=0.009)
1
-0.003
(P=0.972)
-0.021
(P=0.768)
Longitud (mm)
Peso (g)
Factor de Condicin
ndice Hepatosomtico
Intensidad Parasitaria
Baha dc Cartagcna
CInaga dc! Tntumn
TalIa 4.2. CoiieIacin enlie Ios painelios noifoneliicos y paiasilaiios en Mugi| inci|is de Ia
laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno.
Longitud (mm) Peso (g)
Factor de
Condicin
ndice
Hepatosomtico
Intensidad
Parasitaria
Las disliiluciones nensuaIes de Ia pievaIencia, inlensidad y alundancia de nenlodos
enLisas sonnosliadas enIa Iiguia 4.1.
La pievaIencia de nenlodos en Ia laha de Cailagena fue sienpie nayoi aI 7O y
unifoine a Io Iaigo de Ios difeienles peiodos de nueslieo. Ln esle silio Ios pescados
fueion ollenidos en una pIaya luislica (CasliIIogiande), Ia cuaI iecile aguas iesiduaIes
de unenisaiio sulnaiino aclivo. Lnconliasle, paia Ia cienaga deI Toluno, Ia pievaIencia
fue vaiialIe, siendo Ia ns aIla olseivada duianle Ia eslacin seca (felieio), con una
decIinacin duianle Ia eslacin de liansicin, enconlindose Ios vaIoies ns lajos
duianle Ia epoca IIuviosa (seplienlie).
Los paliones de pievaIencia y alundancia de paisilos fueion siniIaies paia cada siliode
nueslieo. Ln Ia laha de Cailagena, Ios vaIoies nxinos paia eslos dos painelios
ocuiiieion duianle Ia eslacin seca (eneio-aliiI), peio dos picos adicionaIes fueion
evidenles duianle eI peiodo de nueslieo. Ioi su paile, aunque en Ia cienaga deI Toluno
Ios vaIoies nxinos lanlien fueion iegisliados en felieio, lajaion en naizo y no
nosliaion vaiiaciones hasla eI nes de seplienlie, con excepcin a un incienenlo en Ia
alundancia paiasilaiia ocuiiidoenaliiI.
Uno de Ios aspeclos de nayoi ieIevancia en esle lialajo fue evidenciai que Ias Iaivas de
nenlodos en Ias Lisas pueden encapsuIaise en Ia espina doisaI, inleinaise en eI hgado y
solie eI nesenleiioinleslinaI, y enaIgunos casos, deposilaise eneI nscuIo(TalIa 4.3).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
56
Iiguia 4.1. Indices paiasilaiios en Mugi| inci|is iecoIecladas en Ia laha de Cailagena y Ia cienaga
deI Toluno. A) IievaIencia. ) Inlensidad. C) Alundancia.
20 40 60 80 100
lEBRERO
MARZO
ABRlL
MAYO
|UNlO
|ULlO
AGOSTO
SEPTlEMBRE
Prevalencia (X de pescados inlesIados)
0
PrevaIencia (Porcentaje de pescados infectados)
0 20 40 60 80 100
Cinaga deI Totumo
Baha de Cartagena
Febrero
Marzo
AbriI
Mayo
Junio
JuIio
Agosto
Septiembre
0 5 10 15 20 25 30 35 40
lEBRERO
MARZO
ABRlL
MAYO
|UNlO
|ULlO
AGOSTO
SEPTlEMBRE
ClNAGA DEL TOTUMO
BAHlA DE CARTAGENA
Intensidad (Parsitos/pez infectado)
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Febrero
Marzo
AbriI
Mayo
Junio
JuIio
Agosto
Septiembre
A
B
M
e
e
s
d
e

a

o
s

I
e
a
M
e
s
s

d
e
I

o
lEBRERO
MARZO
ABRlL
MAYO
|UNlO
|ULlO
AGOSTO
SEPTlEMBRE
ClNAGA DEL TOTUMO
BAHlA DE CARTAGENA
Abundancia (Parsitos/pez examinado)
0 5 10 15 20 25 30
Febrero
Mayo
Junio
JuIio
Agosto
Septiembre
AbriI
Marzo
C
M
e
e
s
d
e

a

o
s

I
















TalIa 4.3. Ioicenlaje de nenlodos enconliados en dislinlos iganos inleinos de Lisa,
iecoIeclados enIa laha de Cailagena y Ia cienagadeI Toluno.
Ubicacin Baha de Cartagena Cinaga deI Totumo Promedio TotaI
LI anIisis noifoIgico de Ias Iaivas exaninadas indic que coiiesponden a Ia leiceia
elapa (L3) de Ccn|racaccun sp., peilenecienle a Ia faniIia Anisakidae. Las caiacleislicas
noifoIgicas dislinlivas de esle geneio fienle a olios de Ia nisna faniIia incIuyeion Ia
IocaIizacin sul-lucaI deI poio excieloi, venlicuIo esfeiico y pequeo, y Ia piesencia deI
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
57
52.74
35.69
9.22
2.35
71.16
26.51
0.93
1.40
55.13
34.50
8.14
2.23
Espina
Hgado
Mesenterio intestinaI
MscuIo
apendice y ciego venliicuIai. Lslos ciileiios concueidan con Ios pulIicados poi vaiios
auloies (Moiavec c| a|., 1997, Regoc| a|., 1983).
La disliilucin de Ios lanaos de Ios nenlodos enconliados en Ias Lisas a Io Iaigo de Ios
difeienles peiodos de nueslieo (felieio y seplienlie deI 2OO2) es piesenlada en Ia
Iiguia 4.2.
Iiguia 4.2. Disliilucin de Ios lanaos de nenlodos en Mugi| inci|is en Ias difeienles neses de
nueslieo.
LI lanao de Ios nenlodos nedidos en Lisas de Ia laha de Cailagena osciI enlie 8 y 34
nn, con un pionedio de 2O.79 O.O9 nn, nienlias que paia Ia cienaga deI Toluno eI
iango fue de 7 a 32 nn y un pionedio de 22.3O O.35 nn. Aunque a Io Iaigo de Ios
difeienles neses deI ao exislieion vaiiaciones en Ios lanaos pionedio de Ias Iaivas en
anlos ecosislenas, Ios nenlodos con nenoi y nayoi Iongilud fueion olseivados en Ios
neses de felieio-aliiI y juIio-agoslo, iespeclivanenle.

Los dalos piesenlados en esle capluIo sugieien que desde Ios punlos de visla
noifoneliico y paiasiloIgico, Ias Lisas capluiadas en Ia laha de Cailagena difieien de
Ias de Ia cienaga deI Toluno. La pievaIencia de nenlodos fue un 21.2 nayoi en Ia
laha de Cailagena que en Ia cienaga deI Toluno. De foina siniIai, Ia inlensidad y Ia
alundancia de nenlodos fueion3.6 veces supeiioies enIas Lisas de Ialaha.
4.4. DI5CU5IN
Las difeiencias esladslicas olseivadas paia Ios painelios noifoneliicos y paiasilaiios
en Ios pescados esludiados de anlos cueipos de agua podian, en paile, sei expIicadas a
pailii de Ia ieIaliva ausencia de siniIilud en aIgunas condiciones anlienlaIes. La
saIinidad en Ia cienaga deI Toluno es laja conpaiada con Ia laha. Adens, Ios pescados
de Ia laha de Cailagena lienen acceso a nai alieilo, nienlias que Ia cienaga deI Toluno
es un cueipo de agua ceiiado. Ls ieIevanle Ia supeiioiidad de Ios ndices de infeccin deI
paisilo en Ia laha de Cailagena conpaiados con Ios de Ia cienaga deI Toluno. Aunque
exislen iepoiles que indican que Ios niveIes de infeccin paiasilaiia vaian con Ios
canlios de saIinidad (eignann y Molla, 2OO4), Ia descaiga de aguas iesiduaIes sin
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
58

















lEBRERO
MARZO
ABRlL
MAYO
|UNlO
|ULlO
AGOSTO
SEPTlEMBRE
Febrero
Mayo
Junio
JuIio
Agosto
Septiembre
AbriI
Marzo
M
e
s
e
s

d
e
I

a

o

29
Longitud de parsitos (mm)
15 17 19 21 23 27
Cinaga deI Totumo
Baha de Cartagena
30
lialanienlo de un enisaiio sulnaiino, as cono Ia disposicin de Ias aguas indusliiaIes
en Ia laha, pueden evenluaInenle lenei un inpaclo en Ia saIud de Ias polIaciones de
peces, haciendoIos susceplilIes a Ia infeccin.
La pievaIencia de Ios paisilos fue independienle deI facloi de condicindeI hospedeio y
deI ndice hepalosonlico, singuIaiidad siniIai enconliada paia eI paisilo Mc|nccqa
cpincrica en A|ncrina ocqcri (Leonaidos y TiiIIes, 2OO3), aI iguaI que en conunidades de
paisilos paia |ranscisccdcras narncra|us en iasiI (Sanlos y iasiI-Salo, 2OO6), y
Aniskidos enMugi| ccpna|us, enMexico(VaIIes-Rios c| a|., 2OOO).
La pievaIencia lolaI enconliada en Lisa fue siniIai a Ia olseivada paia diveisas especies
de pescados AusliaIianos (67-1OO) (Doupe c| a|., 2OO3), y en Apnancpus caroc (69.5) y
Sccnocr japcnicus (62.5) de Madeiia, IoilugaI (Cosla c| a|., 2OO3), peio nayoi aI
iepoiladopaia Mcr|uccius nuoosi (Heiieias c| a|., 2OOO).
Khan y iIIiai (2OO7) han asociado Ia apaiicin de paisilos en peces, conjunlanenle con
una disninucin en eI facloi de condicin y en eI desaiioIIo gonadaI, con Ia exposicin a
conlaninanles anlienlaIes, sugiiiendo eI uso de paisilos en pescados cono un
lioindicadoi vIidoenpiogianas de noniloieode Ia conlaninacinanlienlaI.
IinaInenle, es posilIe concIuii que Ias Lisas piovenienles de Ia laha de Cailagena
piesenlan niveIes de paiasilosis poi nenlodos supeiioies a Ios olseivados en Ia cienaga
deI Toluno. Aunque Ias infecciones de pescados poi Aniskidos han sido iegisliadas en
nuchos pases, es eI piineio paia esla especie en CoIonlia. As nisno, paia peces de Ia
faniIia MugiIidae hansido delecladas infecciones poi lienlodos laIes cono Hc|crcpnqcs
ncccns, Pqgidicpsis sunna (Cuk c| a|., 2OO7) y Pnagicc|a |cnga, Ias cuaIes halan sido
iepoiladas poi Anlunes c| a|. (1993) cono causanle de infeccin en hunanos. Olios
paisilos laIes cono Ios Myxozoa, han sido sugeiidos cono especficos de Ios MugIidos
(ahii c| a|., 2OO3), enconlindose hasla 27 especies difeienles en un nisno pez, siendo
Ias ns iepiesenlalivas M. gccnsis n. sp. y M. partus Snu|nan, 1962 (Liias y D'Souza,
2OO4). De iguaI foina, paisilos deI geneio Kudca sp. se han enconliado infeclando
nIlipIes lejidos y iganos de MugIidos, incIuyendo eI lejido adiposo, loca, ojos,
coiazn, iiones y ovaiios, enlie olios (Diananl c| a|., 2OO5). Ls de especiaI inleies
nencionai que quisles deI lienlodoAscccc|q|c |cnga (Pnagicc|a |cnga), se hanhaIIadoen
eI hgado de Mugi| inci|is en aIgunos cueipos de agua de Ia cosla AlInlica coIonliana,
conoIa laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno(CapluIo7).
La coiieIacin negaliva olseivada enlie Ia inlensidad paiasilaiia y Ia Iongilud paia Ias
Lisas de Ia laha, podia indicai que eslos nenlodos eslnde aIguna foina inleifiiiendo
con eI noinaI ciecinienlo de Ios peces. Ln conliasle, Ia ieIacin posiliva enlie eslas
vaiialIes iegisliada paia Ias Lisas de Ia cienaga, lendian expIicacin consideiando
piocesos de lioacunuIacinde nenlodos, deiivados deI lienpode exposicina IoIaigo
de Ia vida de eslos peces.


Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
59
AGRADECIMIENTO5
Lsle lialajo fue financiado poi eI Inslilulo NacionaI de Ia Ciencia y Ia TecnoIoga de
CoIonlia (COLCILNCIAS, cdigo 11O7-13-12576), y Ia Univeisidad de Cailagena.
Agiadecenos a Ios pescadoies de Ia laha de Cailagena y Ia cienaga deI Toluno poi su
ayuda enIa iecoIeccinde Ios pescados.
REFERENCIA5
Andeison, R. C. 2OOO. Nenalode paiasiles of veileliales. Theii deveIopnenl and liansnission.
2nd Ld. CAI IulIishing, WaIIingfoid, Oxon, U.K. 65O p.
Anlunes, S.A., WiendI, I.M., AIneida Dias, L.R., Ailhui, V., Daniolli, C. 1993. Canna ionizalion
of Pnagicc|a |cnga (Tienaloda: Heleiophyidae) in MugiIidae (pisces) in So IauIo, iaziI. Radia|icn
Pnqsics andCncnis|rq. 42(1-3):425-428.
AshfieId, L.A., Iollingei, T.C., Sunplei, }.I. 1998. Lxposuie of fenaIe juveniIe
iainlov lioul lo aIkyIphenoIic conpounds iesuIls in nodificalions lo giovlh and ovosonalic
index. |ntircnncn|a| Tcxicc|cgq and Cncnis|rq. 17(4): 679-686.
ahii, S., Andiee, K.., Hediick, R.I. 2OO3. MoiphoIogicaI and phyIogenelic sludies of naiine
Mqxcoc|us spp. fion nuIIel in IchkeuI Lake, Tunisia. ]curna| cf |u|arqc|ic Micrcoic|cgq. 50(6):463-
47O.
eignann, C.T., Molla, I.}. 2OO4. Infeclion ly anisakid nenalodes Ccn|racaccun sp. in lhe Mayan
cichIid fish 'CichIasona (Nandopsis)' uiophlhaInus (Cnlhei 1862). Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq.
90(2): 4O5-4O7.
eiIand, . 1989. Idenlificalion of IaivaI nenalodes fion fish, p.16-22. In: Nenalode piolIens in
noilh AlIanlic fish, MoIIei, H. (ed.). Repoil fion a voikshop in KieI, 3-4 ApiiI 1989. |n|crna|icna|
Ccunci| fcr |nc |xp|cra|icn cf |nc Sca, C. M./|. 6, p. 16-22.
ush, A.O., Laffeily, K.D., Lolz, }.M., Shoslak, A.W. 1997. IaiasiloIogy neels ecoIogy on ils ovn
leins: MaigoIis c| a|. Revisiled. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 83(4):575-583.
Cosla, C., Ionles, T., Malliucci, S., D'aneIio, S. 2OO3. The occuiience and infeclion dynanics of
Anisa|is Iaivae in lhe lIack-scallaid fish, Apnancpus caroc, chul nackeieI, Sccnocr japcnicus, and
oceanic hoise nackeieI, Tracnurus pic|ura|us fion Madeiia, IoilugaI. ]curna| cf Hc|nin|nc|cgq.
77(2):163-166.
Diananl, A., Ucko, M., Iapeina, I., CoIoini, A., Lipshilz, A. 2OO5. Kudca iua|ai (Myxospoiea:
MuIlivaIvuIida) in viId and cuIluied fish in lhe Red Sea: iedesciiplion and noIecuIai phyIogeny.
Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):1175-1189.
Doupe, R.C., Lynleiy, A.}., Wong, S., Holls, R.I. 2OO3. LaivaI anisakid infeclions of sone liopicaI
fishspecies fion noilh-vesl AusliaIia. ]curna| cf Hc|nin|c|cgq. 77(4): 363-365.
Liias, }.C., D'Souza, }. 2OO4. Mqxcoc|us gccnsis n. sp. (Myxozoa, Myxospoiea, MyxoloIidae), a
paiasile of lhe giIIs of Mugi| ccpna|us (Osleichlhyes, MugiIidae) fion Coa, India. Parasi|c. 11(3):243-
248.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
6O
CoIinska, Z., any, }. 2OOO. Inpacl of heavy nelaIs on lhe hosl-paiasile syslen. Iiadcncsci
Parazq|c|cgicznc. 46(4):447-454.
Cuk, S.M., Shin, L.H., Kin, }.L., Sohn, W.M., Hong, K.S., Yoon, C.H., Lee, S.H., Rin, H.}., Chai, }.Y.
2OO7. A suivey of Hc|crcpnqcs ncccns and Pqgidicpsis sunna nelaceicaiiae in nuIIels and golies
aIong lhe coaslaI aieas of lhe RepulIic of Koiea. Kcrcan ]curna| cf Parasi|c|cgq. 45(3):2O5-211.
Heinndez, A.D., unneII, }.I., Sukhdeo, M.V. 2OO7. Conposilion and diveisily palleins in
nelazoan paiasile connunilies and anlhiopogenic disluilance in sliean ecosyslens.
Parasi|c|cgq. 34(Il 1):91-1O2.
Heiieias, M. V., Aznai, I.C., aIluena, }.A., Raga, }. A. 2OOO. Anisakid Iaivae inlhe nuscuIaluie of
lhe Aigenlineanhake, Mcr|uccius nuoosi. ]curna| cf |ccd Prc|cc|icn. 63(8): 1141-1143.
Khan, R.A., iIIiaid, S.M. 2OO7. Iaiasiles of vinlei fIoundei (P|curcncc|cs ancricanus) as an
addilionaI lioindicaloi of sliess-ieIaled exposuie lo unliealed puIp and papei niII effIuenl: a 5-
yeai fieId sludy. Arcnitcs cf |ntircnncn|a| Ccn|anina|icnand Tcxicc|cgq. 52(2):243-25O.
Leonaidos, I., TiiIIes, }.I. 2OO3. Hosl paiasile ieIalionships: Occuiience and effecl of lhe paiasilic
isopod Mc|nccqa cpincrica onsand sneIl A|ncrina ocqcri inlhe MesoIongi and LloIikonLagoons (W.
Cieece). Discasc cf Aqua|ic Organisns. 54(1): 243-251.
LoukiIi, A., eIghyli, D. 2OO7. The dynanics of lhe nenalode Angui||icc|a crassus, Kuvahaia 1974 in
eeI Angui||a angui||a (L. 1758) inlhe Selou esluaiy (Moiocco). Parasi|c|cgq Rcscarcn. 100(4):683-686.

MaicogIiese, D.}, ianliIIa, L.C., Cagne, I., Cendion, A.D. 2OO5. }oinl effecls of paiasilisn and
poIIulion on oxidalive sliess lionaikeis in yeIIov peich Pcrca f|atcsccns. Discascs cf Aqua|ic
Organisns. 63(1):77-84.
MaigoIis, L., Lsch, C., HoInes, }., Kuiis, A., Schad, C. 1982. The use of ecoIogicaI leins in
paiasiloIogy (iepoil of an ad hoc connillee of lhe Aneiican Sociely of IaiasiloIogisls). Tnc ]curna|
cf Parasi|c|cgq. 68(1): 131- 133.
Mailins, M.L., Onaka, L.M., Ieneiick, }.}.R. 2OO5. LaivaI Ccn|racaccun sp (Nenaloda: Anisakidae)
in Hcp|ias na|aoaricus and Hcp|crq|nrinus uni|acnia|us (Osleichlhyes: Liylhiinidae) of econonic
inpoilance inoccidenlaI naishIands of Maianhao, iaziI. Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 127(1): 51-59.
Moiavec, I., VidaI-Mailinez, V.M., Vaigas-Vazquez, }., Vivas-Rodiiguez, C., ConzaIez-SoIis, D.,
Mendoza-Iianco,L., Sina-AIvaiez, R., Cuenez-RicaIde, }. 1997. HeIninlo paiasiles of |pincpnc|us
ncric (Iisces: Seiianidae) of lhe YucalanIeninsuIa, soulheasleinMexico. |c|ia Parasi|c|cgica . 44(4):
255-266.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, . 2OO5. Nenalode infeclion in Mugi| inci|is (Lisa) fion Cailagena
ay and TolunoMaish, noilhof CoIonlia. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):11O9-1112.
Rego, A.A., Vicenle, }.}., Sanlos, C.I., Wekid, R.M. 1983. Iaiasilas de anchovas Pcna|cnus sa||a|rix
(L.) doRiode }aneiio. Cicncia c Cu||ura. 35(9): 1329-1336.
Sanlos, M.D., iasiI-Salo, M.C. 2OO6. Iaiasilic connunily of |ranscisccdcras narncra|us (Reinhaidl,
1874) (Iisces: SiIuiifoines, Doiadidae) fion lhe uppei So Iiancisco Rivei, iaziI. 8razi|ian ]curna|
cf 8ic|cgq. 66(3):931-938.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
61
SokaI, R.R., RohIf. I.}. 1981. ioneliy. Second edilion. Iieenan, SanIiancisco, CaIifoinia. 815 p.
Suies, . 2OO6. Hov paiasilisn and poIIulion affecl lhe physioIogicaI honeoslasis of aqualic hosls.
]curna| cf Hc|nin|nc|cgq. 80(2):151-157.
VaIIes-Rios, M.L., Ruiz-Canpos, C., CaIviz-SiIva, L. 2OOO. Iaiasile pievaIence and inlensily in
Mugi| ccpna|us (Iisces: MugiIidae), fion CoIoiado Rivei, aja CaIifoinia, Mexico. Rctis|a dc 8ic|cgia
Trcpica|. 48(2): 495-5O1.
VeIasco, A., ViIIegas, I. 1985. Apoiles aI conocinienlo de Ia hisloiia de vida de
Mugi| inci|is (Hancock 183O), Mugi| |isa (VaIenciennes, 1836) y Mugi| curcna (VaIenciennes, 1836) en
Ia cienaga de Tesca (oIvai, CoIonlia). Tesis de giado. Univeisidad }oige Tadeo Lozano, ogol,
CoIonlia.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
62
CapluIo 5
NEMTODO5 DE LA FAMILIA ANI5AKIDAE EN E5PECIE5
CTICA5 DE LA BAHA DE CARTAGENA Y EL CANAL DEL
DIQUE
}ess OIiveio VeileI*
Rosa aIdiiis AviIa*
Kaiina CalaIIeio CaIIaido*
Yhan Iacheco Londoo**
*. Univeisidad de Cailagena
**. Univeisidad de Cidola
63
5.1. INTRODUCCIN
La laha de Cailagena y eI canaI deI Dique consliluyen dos ecosislenas eslialegicos paia
eI desaiioIIo de Ia Cosla AlInlica coIonliana. Sin enlaigo, anlos piesenlan giandes
ielos asociados con piolIenas de conlaninacin, Ios cuaIes pueden inpaclai de foina
seveia su fuluio anlienlaI. MelaIes pesados laIes cono eI neicuiio, hidiocailuios
aionlicos poIinucIeaies y peifIuoiooclanosuIfonalos (IIOS), son apenas aIgunos de Ios
conlaninanles evaIuados que han sido deleclados en Ia laha (OIiveio-VeileI c| a|., 2OO8,
OIiveio-VeileI c| a|., 2OO6, }ohnson-Resliepo c| a|., 2OO7), y en eI caso deI neicuiio,
lanlien en eI canaI (OIiveio c| a|., 1997). No olslanle, Ia conlaninacin no sIo es de
naluiaIeza qunica, diveisos oiganisnos laIes cono lacleiias palgenas y paisilos en
peces (OIiveio-VeileI c| a|., 2OO5), paiecen consliluii Ia punla deI iceleig en Ia Iisla de
agenles conlaninanles que iequieiensei invesligados eneslos iecuisos hdiicos.
A iaz de un iepoile iecienle en eI que nueslio giupo, poi piineia vez, nosliala Ia
piesencia de paisilos nenlodos enpeces de Ia laha (OIiveio c| a|., 2OO5), fue evidenle Ia
necesidad de expIoiai de foina sislenlica eI piolIena, anpIiando eI esludio a olias
especies de peces, cono huespedes inleinediaiios finaIes de dichos paisilos. Ls
necesaiio iecoidai que aunque Ia pesca en Ia laha esl iesliingida desde hace nuchos
aos, una paile deI pescado de consuno en Ios ieslauianles de Ia cuidad pioviene de esle
cueipode agua y sus aIiededoies.
LI lialajo piesenlado a conlinuacin, financiado poi Ia Coipoiacin Aulnona RegionaI
deI CanaI deI Dique (CARDIQUL) y Ia Univeisidad de Cailagena, consliluye una piineia
apioxinacina Ia desciipcindeI piolIena y deja Ios cinienlos necesaiios paia enpezai
a piegunlainos cuaI sei Ia evoIucin deI nisno, y cono podienos de naneia decidida
inleivenii en su desaiioIIo. Ioi lanlo, iniciaienos poi ievisai aIgunos aspeclos
lilIiogificos de ieIevancia ieIacionados con paiasilosis poi nenlodos, eI oljelo
piincipaI deI esludio.
LI paiasilisno es un fenneno fiecuenle y conslanle en peces (Luque c| a|., 2OO4). Sin
enlaigo, Ias enfeinedades paiasilaiias soIo se nanifieslan cuando en eI nedio esln
piesenles Ias condiciones que peinilen Ia pioIifeiacin deI paisilo (Mancini c| a|., 2OOO,
KinkeIin c| a|., 1985). La nayoia de Ios peces, lanlo de anlienles naluiaIes cono de
cuIlivos, pueden infeclaise poi paisilos en aIguna elapa de su desaiioIIo. Si lien Ia
Iileialuia sugieie que no lodos Ios paisilos geneian enfeinedades, eslos oiganisnos
consliluyen cueipos exliaos paia eI huesped. Ioi eIIo, conjunlanenle con Ias lacleiias
palgenas, Ias aninas liogenicas y Ios iesiduos qunicos, en pailicuIai Ios pIaguicidas y
nelaIes pesados, Ios paisilos son consideiados un facloi de iiesgo deleininanle paia Ia
caIidad aIinenlaiia de Ios peces. Aunque es cieilo que aIgunas inloxicaciones
aIinenlaiias deiivadas deI consuno de pescado pueden pieveniise uliIizando un
adecuado lialanienlo, eI iiesgo asociado con Ia ingeslin de paisilos no puede sei
eIininado conpIelanenle poi piocesos fsicos laIes cono iefiigeiacin, saIado o
congeIacin (Uiadznski c| a|., 2OO7).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
64
Los peces son infeclados poi diveisos giupos de paisilos que pueden olseivaise en Ia
deinis, lianquias y en iganos inleinos. Su piesencia en Ios nisnos depende en gian
paile de Ias condiciones de su hlilal, deI oiigen de Ios peces, cicIo de vida de Ios
paisilos, fisioIoga deI huesped y de Ias funciones ieIalivas de Ios oiganisnos en Ios
ecosislenas, enlie olios (Muozc| a|., 2OO6, IeIIileio, 1988).
Lnlie Ios paisilos que con nayoi fiecuencia apaiecen en Ios peces esln Ios nenlodos,
en pailicuIai Ios de Ia faniIia Anisakidae. LI inleies sanilaiio de Ios nisnos liene su
oiigen en Ias enfeinedades asociadas con Ias infecciones "accidenlaIes que ocuiien,
piincipaInenle, cuando Ios hunanos consunen pescado paiasilado, ciudo o sonelido a
coccin insuficienle. No olslanle, exislen evidencias que sugieien que eI iiesgo paia Ia
saIud no soIo depende de Ias Iaivas vivas. AqueIIas que no solieviven poseen piolenas
capaces de geneiai ieacciones de hipeisensiliIidad aIeigica, condicin nediada poi
innunogIuliIina L (aezac| a|., 2OO4, CalaIIeioy Moneo, 2OO4).
LI geneio Anisa|is es uno de Ios de nayoi inpoilancia en viilud a su disliilucin gIolaI,
disponiliIidad de huespedes inleinediaiios paia conpIelai su cicIo y poi su aIla
fiecuencia de apaiicin en hunanos, causando Ia enfeinedad conocida cono
Anisakidosis (Snihl y Woollen, 1978). LI piinei caso de esla infeccin paiasilaiia fue
iepoiladoenNelheiIands en196O (VanThieI c| a|., 196O) y da a da eI nneioaunenla. Ln
pases cono}apn, Ias paiasilosis poi nenlodos son consideiadas unpiolIena de saIud
plIica delido aI consuno de peces ciudos, eslinndose una incidencia anuaI que osciIa
enlie 2.OOO a 3.OOO casos (Unehaia c| a|., 2OO7).
LnCoIonlia, Ia piesencia de Aniskidos ha sido iegisliada enespecies cono Ia Lisa enIa
laha de Cailagena (OIiveio c| a|., 2OO3), en Rulio de Ios ios Sin y San }oige (Iaido c| a|.,
2OO7), y en MonchoIo de diveisos cueipos de agua duIce en Ia Cosla AlInlica (OIiveio c|
a|., 2OO5). Sinenlaigo, noexisle ningniepoile enIa Iileialuia solie Ia piesencia de eslos
nenlodos en olios lipos de peces coIonlianos. Ioi Io anleiioi, eI oljelivo piincipaI de
esla invesligacin fue idenlificai especies clicas de Ia laha de Cailagena y eI canaI deI
Dique que fuesenhuespedes de nenlodos.
5.2. MATERIALE5 YMETODO5
5.2.1. rca dc cstudIn. La invesligacin fue ieaIizada en Ia laha de Cailagena y eI canaI
deI Dique. La laha de Cailagena Iinila aI noile con Cailagena, aI esle con Ia zona
indusliiaI de ManonaI, aI oesle con Ia isIa de Tieiialonla y aI sui con ai. Aunque poi
definicin geoIgica es consideiada una laha, eI apoile significalivo de aguas fIuviaIes
piovenienles deI canaI deI Dique, cueipo de agua que Ia conecla con eI io MagdaIena,
hace que iecila eI caIificalivo de esluaiio (IagIiaidini c| a|., 1982). La conunicacin de Ia
laha de Cailagena conaguas ocenicas liene Iugai endos silios difeienles: ocachica con
Iongilud de 45O n de ancho, es Ia zona de nayoi inleicanlio. LI olio punlo, IocaIizado en
eI secloi noioccidenlaI de Ia laha, esl seni-olsliuido poi una nuiaIIa sulnaiina y
posee una coIunna de agua de 2.O - 2.5 n.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
65
LI canaI deI Dique es uncueipode agua de 113 Kn de Iongilud, consliuidoeneI sigIoXVI
y que conunica eI io MagdaIena con Ia laha de Cailagena. Lsle conpIejo hdiico
suslenla Ia vida a diveisas conunidades hunanas, especies vegelaIes y aninaIes, y en Ia
acluaIidad adens de sei una inpoilanle aileiia fIuviaI, lanlien es fuenle de agua y
aIinenlos paia vaiios nunicipios, incIuida Ia ciudad de Cailagena. LI iea de Ia cuenca es
de 4.4OO kn, y esl deIinilada aI noile y aI occidenle poi eI nai Caiile y aI oiienle poi eI
ioMagdaIena.
5.2.2. 5ItIns dc mucstrcn y rccn!cccIn dc mucstras. La ulicacinde Ios silios de nueslieo
en Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique apaiece en Ia Iiguia 5.1. Ln anlos silios,
pescadoies de Ia ieginpailicipaionduianle Ia capluia de Ios peces, enpIeandoalaiiayas
y liasnaIIos. Cualio joinadas de nueslieo fueion ieaIizadas iecoIeclando un lolaI de
1.48O peces enlie Ios neses de novienlie de 2OO5 y agoslo de 2OO6. Ln Ia laha de
Cailagena fueion iecoIecladas 595 especnenes en Ios dislinlos punlos de nueslieo as:
177 en Ia desenlocaduia deI canaI deI Dique, 89 en Ia cienaga Honda, 84 en cao de Loio,
137 en eI MueIIe MaIleia y 1O8 en CasliIIogiande (aI Iado deI cIul NavaI). Ln eI canaI deI
Dique fueion ollenidos un lolaI de 885 peces, disliiluidos de Ia siguienle foina: 3OO en
Canlole, 246 en SopIavienlo y 339 en Maia Ia aja. Los pescados fueion coIocados en
loIsas pIslicas en foina individuaI, ioluIados, lianspoilados en hieIo aI Laloialoiio de
ToxicoIoga AnlienlaI de Ia Univeisidad de Cailagena, aInacenados a -2OC y
piocesados denlio de Ias 48 hoias siguienles, pievia cIasificacin de Ios nisnos poi
especie. La idenlificacin laxonnica fue posilIe giacias a Ia coIaloiacin de Ios
piofesoies Vcloi Alencio Caica y Ailuio Aceio Iizaiio, docenles de Ia Univeisidad de
Cidola y Ia Univeisidad NacionaI de CoIonlia, iespeclivanenle.
Iiguia 5.1. LocaIizacin geogifica de Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique.
BAHA DE CARTAGENA
N
A
E
Q
C
A
L

D
L

D
I
U
E
6ARTACENA
U|6A6|0N 8|T|08 0E HUE8TRE0
6ast|||ogrande
6ao de Loro Hue||e Ha|ter|a
6|naga honda
0esembocadura cana| de| 0|que
8op|av|ento
Cambote
Har|a |a aja
MAR CARIBE
6ARTACENA
60L0H|A
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
66
5.2.3. An!IsIs mnrfnmtrIcn dc pcscadns c IdcntIfIcacIndc !arvas. Ln eI Ialoialoiio Ios
peces fueion Iinpiados y secados cuidadosanenle. A cada especinen Ie fue asignado un
cdigo de idenlificacin, iegisliando en cada caso su Iongilud lolaI (loca-finaI aIela
caudaI, cn) y peso (g). LI exanen geneiaI de Ios peces incIuy Ia ievisin de Iesiones
exleinas y Ias anoinaIidades analnicas. La lsqueda de Iesiones inleinas fue ieaIizada
duianle Ia diseccin de cada especinen, exaninando visuaInenle Ias vsceias, Ia cavidad
aldoninaI, eI peiiloneo, espina doisaI y Ios pIanos nuscuIaies adyacenles, iecogiendo
sinuIlneanenle lodas Ias Iaivas de paisilos nenlodos delecladas. Los paisilos
piesenles en cada individuo fueion conlados y posleiioinenle fijados con foinaIina
luffeiada aI 1O. La pievaIencia e inlensidad paiasilaiia fueion caIcuIadas de acueido
con ush c| a|. (1997). Iaia cada pez fueion nedidos eI facloi de condicin y eI ndice
hepalosonlico (AshfieId c| a|., 1998), cono painelios noifoneliicos asociados con eI
eslado de saIud (Ieiieiia c| a|., 2OO7, Yeon c| a|., 2OO7, KhIei c| a|., 2OO7,Wesl c| a|., 2OO6,
Lizana c| a|., 2OO6). La idenlificacin pieIininai de Ios paisilos fue lasada en Ias cIaves
geneiaIes de Andeison (2OOO), y Ias caiacleislicas noifoIgicas sugeiidas poi eiIand
(1989) y Mailins c| a|. ( 2OO5).
5.2.4. An!IsIs dc datns. Los dalos son piesenlados cono Ia nedia eiioi eslndai. Iaia
Ias vaiialIes nedidas en cada eslacin de nueslieo fue evaIuada Ia noinaIidad y
honogeneidad de vaiianza uliIizando Ios lesls de KoInogoiov-Sniinov y ailIell,
iespeclivanenle. Ln Ia ausencia de noinaIidad, Ios dalos fueion liansfoinados a
Iogaiilno. ANOVA fue uliIizadopaia deleclai difeiencias esladslicas enlie Ias nedias de
vaiialIes paia Ias dislinlas eslaciones de nueslieo. Cuando Ia noinaIidad no fue Iogiada,
ANOVA fue ieenpIazado poi eI lesl de KiuskaI WaIIis. La coiieIacin de Ieaison fue
usada paia deleininai Ias asociaciones enlie Ia alundancia paiasilaiia y Ios painelios
noifoneliicos. Iaia lodos Ios anIisis esladslicos, eI ciileiio de significancia fue de I
<O.O5.
5.3. RE5ULTADO5
Los especnenes iecoIeclados en Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique fueion
cIasificados de acueido con sus hlilos aIinenlicios, cono apaiece desciilo en Ia TalIa
5.1. La piesencia de especies iepiesenlalivas de Ios difeienles niveIes de Ia cadena
aIinenlicia es cIaia enanlos ecosislenas.
5.3.1. BInmctra c InfcccIn parasItarIa pnr ncmtndns cn !a baha dc Cartagcna. Los
painelios noifoneliicos paia Ios peces capluiados en Ia laha de Cailagena son
nosliados enIa TalIa 5.2.
Los facloies de condicin ns aIlos y ns lajos fueion enconliados en Ia especie Mojaiia
lIanca (1.7O O.13) y SalIe (O.O7 O.O1), iespeclivanenle. LI ndice hepalosonlico (%)
nayoi fue deleclado en Ia especie Mugi| spp. (1.67 O.19) y eI ns lajo paia Ia especie
Chopa(O.36 O.21).
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
67
TalIa 5.1. Lspecies de pescadocapluiadas enIa laha de Cailagena y eI canaI deI Dique, agiupados
de acueido con sus hlilos aIinenlicios. a) Rueda y Defeo, 2OO3, l) Has-Schn c| a|., 2OO6, c)
vvv.fishlase.oig, d) Singhc| a|., 1991, e) DaIh, 1971, f) Alencioc| a|., 2OO3, g) Alencioc| a|., 2OO5,
h) Lillnann, 2OO7, 1. Tanlien cIasificado cono onnvoio (Ref. c), 2. Ocupa Ia posicin lifica ns
aIla enlie Ios peces cainvoios (CaIIoy Daz-Sainienlo, 2OO3) .
Chloroscombrus chrysurus
Cynoscion jamaicensis
Caranx hippos
Elops saurus
Lutjanus synagris
Centropomus undecimalis
Trichiurus lepturus
Sciades herzbergii
Gerres cinereus
Eugerres plumieri
Haemulon steindachneri
Dactylopterus volitans
Mugil cephalus
Mugil incilis
Triportheus magdalenae
Opisthonema oglinum
Archosargus rhomboidalis
Oligoplites saliens
Mugil spp.
Nombre Cientfico Nombre Comn
Barbul chivo
Corvinata salmn
Mojarra blanca
Mojarra rayada
Ronco plateado
Sargo amarillo
Siete cueros
Casavito
Pargo chino
Lebranche
Arenca
Volador
Jurel
Macabi
Rbalo
Sable
Lisa
Mugil
Chopa
Rgimen AIimentario
b
Detrtivoro (detritus, lodo)
a
Detrtivoro (detritus, lodo)
a
Detrtivoro (detritus, lodo)
c
Carnivoro (peces)
a
Carnvoro (peces)
a
Carnvoro (peces)
d
Carnvoro (peces)
a
Carnvoro (peces)
a
Carnvoro (peces)
e
Omnvoro (semillas, insectos)
a
Carnvoro (nvertebrados bentnicos, insectos)
a
Carnvoro (nvertebrados bentnicos)
c
Carnvoro (nvertebrados bentnicos)
c
Omnvoro (Plantas, detritus, invertebrados bentnicos)
c
Carnvoro (Plancton, invertebrados bentnicos)
c
Carnvoro (nvertebrados bentnicos, peces)
a
Carnvoro (Zooplancton, pequeos peces,crustceos)
c
Carnivoro (peces)
c
Carnvoro (crustceos y anlidos bentnicos)
Baha de Cartagena
Sitios
de muestreo
CanaI deI Dique
Bocachico
Arenca
Gurami
Prochilodus magdalenae
Triportheus magdalenae
Trichogaster pectoralis
Mayupa
Cocobolo Aequidens pulcher
Sternopygus macrurus
Blanquillo
Bagre Tigre
Barbul
Capitanejo
Doncella
Mojarra amarilla
Moncholo
Caquetaia kraussii
Pacora
f
Detrtivoro (detritus)
c
Omnvoro (vegetales, algas, insectos)
c
Omnvoro (insectos, vegetales)
g
Omnvoro (insectos, detritus)
g
Omnvoro (peces, insectos, vegetales)
Omnvoro (peces, insectos, vegetales)
c
Carnvoro (insectos, gusanos)
c
Carnivoro (insectos)
Carnivoro (peces)
g
Carnvoro (peces)
h
Carnvoro (peces)
c
Carnvoro (peces)
Pimelodus sp.
Trachelyopterus sp.
Plagioscion surinamensis
Ageneiosus pardalis
Sorubim cuspicaudus
Pseudoplatystoma magdaleniatum
Hoplias malabaricus
g
Carnvoro (peces)
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
68
n Tamao (cm) Peso (g) FC IH ( ) S %
e s t os Parm tro morfom ric
Especie
Intensidad
C nata s mn orvi al
Casavito
J r l u e
Macabi
argo c no P hi
Rb o al
Sable
Lebranche
Lisa
Mugil
a Chop
e Ar nca
Moj a anca arr bl
Barbul c ivo h
Moja ra ray r ada
Ronco plateado
argo a lo S maril
Siete cueros
Vol r ado
355
9 1
5
16
5
64
19
11
6
6
6
6
7
5
12
9
8
23
13
T a ot I 595
112.4 2.2
06.9 7 2 14.
176.8 34.2
.0 83 5.8
47.3 0 6.
66.5 11.2
54.4 10.9
2 49. 2.6
83.7 3.6
79.6 16.0
1 92. 4.5
.5 79 25.4
72.3 .2 8
118. 3.7 6 2
57.8 8.0
14.3 .0 2 31
58.6 8.1
1 125.1 0.2
241.2 19.0
1 2.5 08.4
27.0 0.8
6 2 .6 1.3
23.8 0.2
1.1 0.4 2
14.0 0.9
0 17.1 .4
14.9 1.0
17.5 0.5
0.5 21.6
18.6 1.3
24.1 0.3
17 1.5 .9
21.3 0.9
60.8 39.8
5.9 1 0.8
. 33 0 2.1
14.8 0.8
22 0.7 .5
7 2 69. .4
23.9 .5 0
1 0.05 .06
0.84 0.02
0.0 0.84 2
0.83 0.02
0 1.7 0.13
5 0 1.2 .07
1.54 5 0.0
0.84 07 0.
0.83 0.04
1 0.23 .34
0.65 .02 0
1.18 0.05
0.72 0.02
0.9 0.20 4
.37 8 1 0.0
0.58 0.05
1.77 0.11
5 1.0 0.04
7 0.0 0.01
0 0.90 .02
.67 9 1 0.1
0.71 0.40
0.87 0.50
1.1 6 8 0.0
.54 0 0 .09
0.52 06 0.
0.46 .07 0
3 0.5 0.08
0. 0.21 36
0. 0.12 91
0.52 13 0.
0.74 0.15
0.68 0 16 .
0.68 0.20
1.09 0.15
0.81 0.28
9 0.8 0.19
7 0.7 0.08
0. 0.18 61
0.0 0.87 3
2. 8.6 0
7 0.6 .1
.8 10 25 .3
2.0 0.0
. 1.0 0 0
1.0 0.0
7.4 0.6
Pr v Iencia e a
(%)
83.9
100
100
4.3
1.6
.3 8
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
55.0
-*
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
TalIa 5.2. Iainelios noifoneliicos y paiasilaiios paia especies de peces de Ia laha de
Cailagena.
La piesencia de paisilos nenlodos fue olseivada en lodos Ios punlos de nueslieo. Los
peces paiasilados en Ia laha de Cailagena fueion Lelianche, Lisa, MugiI, ailuI chivo,
}uieI y RlaIo. Lnconliasle, enlie Ias especies paia Ias cuaIes nose deleclaionnenlodos
figuiaion Ronco pIaleado,

Aienca, Chopa, Mojaiia lIanca, Mojaiia iayada, Saigo
anaiiIIo, Siele cueios, VoIadoi, Casavilo, Coivinala saInn, Macali, Iaigo chino y
SalIe.
Un lolaI de 2.4O2 nenlodos fueion enconliados en Ios 595 especnenes evaIuados. LI
geneio Mugi| piesenl Ias nayoies pievaIencias, Ias cuaIes osciIaion enlie 83.9-1OO.
Lnlie Ias especies paiasiladas poi nenlodos, Ia pievaIencia ns laja fue olseivada en eI
ailuI chivo (1.6). La inlensidad nedia paiasilaiia fue de 7.4 O.6 paisilos/pez
infeclado (iango 1-129). Ln pionedio eI Mugi| spp. piesenl Ia nayoi inlensidad (25.8
1O.3 paisilos/pezinfeclado).
5.3.2. ndIccs parasItarIns cn cstacInncs dc !a baha dc Cartagcna. Los iesuIlados de
pievaIencia y alundancia paiasilaiia en pescados capluiados en Ias difeienles eslaciones
de nueslieo en Ia laha de Cailagena son piesenlados en Ias Iiguias 5.2 y 5.3,
iespeclivanenle. Las especies con nayoi pievaIencia y alundancia de nenlodos
coiiespondenaI geneioMugi|, denliodeI cuaI apaiecenIaLisa y eI Lelianche. Apaile de
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
69
u n a Ab nda ci
.6 2. 8 0
5 0.5 .9
25.8 10 3 .
0.1 0.1
0. 0.0 0
0.1 0.1
4.0 0.3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
*. . La inlensidad paiasilaiia no puede sei caIcuIada cuando Ia pievaIencia es ceio
eslas especies, Ia giannayoia iecoIeclada enIa laha no hay piesencia de nenlodos. Sin
enlaigo, especies laIes cono }uieI, RlaIo y eI ailuI han enpezado a iegisliai
pievaIencias paia eslos paisilos, Io cuaI sugieie un avance en Ia disliilucin de Ios
nisnos hacia Ios diveisos niveIes de Ia cadena lifica. A naneia de hiplesis, eslos
iesuIlados podian sei expIicados con eI conceplo de evoIucin acunuIaliva, segn eI
cuaI, Ios paisilos desaiioIIan Ia capacidad de uliIizai nuevas especies de peces naiinos
paia seguii caninos aIleinalivos en Ia cadena aIinenlaiia, coIonizai nuevos anfiliiones, y
uliIizai huespedes paialenicos que nanlienen o incienenlan Ia liansnisin y Ies
peinilenhospedaise (MaicogIiese, 2OO7).
Lisa
JureI
Mojarra bIanca
Mojarra rayada
Lebranche
Macab
Arenca
Sargo amariIIo
E
s
p
e
|
e
s

e
p
c
s
c
d

e
e

6ast|||o Crande
Lisa
BarbuI chivo
Pargo chino
JureI
Ronco pIateado
Mojarra bIanca
Mojarra rayada
VoIador
6ao de Loro
p
e

e
E
s
e
c
|
s
d

p
e
c
e
s

0 20 40 60 80 100
0 20 40 60 80 100
Lisa
BarbuI chivo
Macab
JureI
Mojarra bIanca
Hue||e Ha|ter|a
E
s
p
e
|
e

e
p
c
s
c
s
d

e
e

0 20 40 60 80 100
E
s
p
e
|
e
s

e
p
c
s
c
d

e
e

Lisa
RbaIo
BarbuI chivo
Pargo chino
JureI
Lebranche
Sargo amariIIo
6|naga honda
0 20 40 60 80 100
Lisa
VoIador
Mojarra bIanca
BarbuI chico
MugiI
Macab
Arenca
Siete cueros
Chopa
Sargo amariIIo
JureI
Casavito
Corvinata saImn
Pargo chino
RbaIo
SabIe
E
s
p
e
|
e

e
p
c
s
c
s
d

e
e

0esembocadura
6ana| de| 0|que
0 20 40 60 80 100
Iiguia 5.2. IievaIencia de paisilos en peces iecoIeclados en Ia laha de Cailagena.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
7O
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados} Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Lisa
BarbuI chivo
Macab
JureI
Mojarra bIanca
Hue||e Ha|ter|a
Lisa
BarbuI chivo
Pargo chino
JureI
Ronco pIateado
Mojarra bIanca
Mojarra rayada
VoIador
6ao de Loro
Lisa
JureI
Mojarra bIanca
Mojarra rayada
Lebranche
Macab
Arenca
Sargo amariIIo
E
s
p
e
c
|
e
s

d
e

p
e
c
e
s

6ast|||o Crande
Lisa
VoIador
Mojarra bIanca
BarbuI chivo
MugiI
Macab
Arenca
Siete cueros
Chopa
Sargo amariIIo
JureI
Casavito
Corvinata saImn
Pargo chino
RbaIo
SabIe
E
s
p
e
|
e

e
p
c
s
c
s
d

e
e

0esembocadura
6ana| de| 0|que
Lisa
RbaIo
BarbuI chivo
Pargo chino
JureI
Lebranche
p
e

E
s
e
c
|
s
d
e

p
e
c
e
s

Sargo
6|naga honda
0 10 20 30 40
0 10 20 30 40
0 10 20 30 40
0 10 20 30 40
0 10 20 30 40
Iiguia 5.3. Alundancia paiasilaiia en peces iecoIeclados en Ia laha de Cailagena.
5.3.3. BInmctra c InfcccIn parasItarIa pnr ncmtndns cn pcscadns dc! cana! dc! DIquc.
Los painelios noifoneliicos y paiasilaiios paia Ios peces capluiados en eI canaI deI
Dique son piesenlados en Ia TalIa 5.3. Los facloies de condicin ns aIlos y lajos fueion
enconliados en Ia Mojaiia anaiiIIa (1.63 O.O1) y Ia Mayupa (O.19 O.O2), iespecliva-
nenle. Ioi su paile, eI ndice hepalosonlico (%) ns aIlo fue deleclado en eI MonchoIo
(1.75O.22) y eI ns lajoeneI CocoloIo(O.52O.11).
Ln esle cueipo de agua Ias especies con nenlodos fueion ailuI, Mojaiia anaiiIIa,
MonchoIo, agie ligie, Capilanejo, CocoloIo, Iacoia, Mayupa, IanquiIIo y DonceIIa.
SIo lies especies no piesenlaion nenlodos en eI canaI deI Dique, ocachico, Aienca y
Cuiani.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
E
s
p
e
c
|
e
s

d
e

p
e
c
e
s

E
s
p
e
|
e
s

e

p
c
e
s

c
d
e
Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
71


Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
Ln cuanlo a Ios ndices paiasilaiios, enlie Ias especies con nenlodos Ia que piesenl Ia
nayoi pievaIencia fue eI IanquiIIo (1OO) y Ia nenoi fue Ia DonceIIa (1O). Un lolaI de
376O nenlodos fueion aisIados de Ias difeienles especies anaIizadas en eI canaI deI
Dique. La inlensidad nedia paiasilaiia fue de 11.2 1.O paisilos/pez infeclado (iango 1-
149). LI MonchoIopiesenlnayoi inlensidad (25.9 2.7) y eI CocoloIoIa nenoi (1.O O.O).
n
amao (cm) T
) Peso (g C F % IHS ( )
t i o Parme ros morfomtr c s
Especie
i ad Intens d
8
99
5 10
149
3 1 8
15
5
6
25
10
13
18
60
5 88
9 .5 .5 5 5
. .3 72 3 1
1 8. 9. 0 4 8
8 .0 .2 1 3
6 . 2 0 7 7 .
1 9 141.4 4.
3 2 2 15 .7 8.
.0 .8 63 1
. .4 86 9 1
7 1 1 15 .7 7.
5 2 3 19 .6 0.
5 1 3 23 .4 0.
327.6 12.4
5 1 7 12 .3 0.
. . 20 0 0 1
18.3 0.5
1 .3 .4 8 0
1 .2 0.4 8
. 23.8 0 8
42.0 2.3
25.0 1.2
1 .8 .7 9 0
17.4 0.1
. 27.8 0 7
40.2 2.9
4 .8 .1 3 5
3 .0 .4 1 0
20.5 0.3
9 . 0. 0 0 01
5 .0 1. 3 0 2
1.54 0.05
1.35 0.05
5 .0 0. 1 0 4
19 .0 0. 0 2
0.84 0.03
89 .0 0. 0 3
6 1. 3 0.01
7 . 0. 0 0 03
57 .1 0. 0 7
1.19 0.48
1.08 0.02
1 30 .02 . 0
0.75 0.05
0.87 0.03
60 .1 0. 0 0
5 . 1. 0 0 08
0.52 0.11
77 .0 0. 0 6
1 06 0.24 .
8 .0 0. 2 0 2
8 . 0. 6 0 03
1 01 .1 . 0 3
1 26 .11 . 0
1 61 0.83 .
1 75 .2 . 0 2
9 . 0. 4 0 03
rra amar a Moja ill
8 7. 1.3
4 5. 0.7
10.6 4.0
1 0 0 . .0
2 7 0 . .7
11.2 1.0
. .4 18 5 7
3 0 0 . .0
. 0 23 1 1 .9
. .7 18 2 4
2 .9 .7 5 2
To I ta
A enca r
Gurami
B rbul a
ocac ic B h o
Mayupa
lo Cocobo
B u lanq illo
B e Tigr agr e
C pit n a a ejo
Doncella
M ncholo o
c ra Pa o
r aIe cia P ev n
(%)
0
0
0
24.8
4 .5 7
66.7
40
50
52
10
0 1 0
83.3
0 1 0
0 4
-*
-
-
TalIa 5.3. Iainelios noifoneliicos, ndices de saIud y paiasilaiios en especies de canaI
deI Dique.
5.3.4. ndIccs parasItarIns cn cstacInncs dc! cana! dc! DIquc. Los iesuIlados de
pievaIencia y alundancia paiasilaiia en peces deI canaI deI Dique apaiecen iIusliados en
Ias Iiguias 5.4 y 5.5, iespeclivanenle. Las especies que piesenlaion pievaIencia deI 1OO
en lodas Ias lies eslaciones de nueslieo fueion eI MonchoIo y eI IanquiIIo. La nayoi
alundancia paiasilaiia fue olseivada enIas especies MonchoIo, agie ligie y Iacoia (25.9
2.7, 15.2 4.3, 9.8 4.2, iespeclivanenle), eslas nisnas especies piesenlaion una
inlensidad nedia paiasilaiia nayoi en Ia eslacin de nueslieo SopIavienlo (44.7 1O.4,
38.O 13.5, 22.5 9.5, iespeclivanenle).
Consideiando Ia lolaIidad de especies esludiadas lanlo en Ia laha de Cailagena cono en
eI canaI deI Dique, eI nneio de Iaivas de nenlodos iegisliado en pescados con nayoi
paiasilosis osciI enlie 1-129 y 1-149, paia Lisa y MonchoIo, iespeclivanenle. La
idenlificacin noifoIgica de Ios paisilos nenlodos ieveI Ia piesencia deI geneio
Ccn|racaccun sp.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
72
u d cia Ab n an
1.9 0.4
2.6 0.4
1 7. 2.9
4 0. 0.2
3 1. 0.7
2 0 4. .4
8 9. 4.2
3 0. 0.3
23.1 10.9
15.2 4.3
. 25.9 2 7
0
0
0
*. La inlensidad paiasilaiia no puede sei caIcuIada cuando Ia pievaIencia es ceio.
Har|a |a baja
BIanquiIIo
CocoboIo
Mojarra amariIIa
Pacora
Capitanejo
Bagre tigre
Arenca
Gurami
DonceIIa
Bocachico
Mayupa
BarbuI
E
s
p
e
|
e
s

e

p
c
s
c
d
e
e

MonchoIo
0 20 40 60 80 100
Cambote
BIanquiIIo
Mojarra amariIIa
BarbuI
MonchoIo
Capitanejo
Bagre tigre
Arenca
Gurami
DonceIIa
Bocachico
E
s
p
e
c
|
e
s

d
e

p
e
c
e
s

0 20 40 60 80 100
8op|av|ento
BIanquiIIo
Mojarra amariIIa
Pacora
Capitanejo
Bagre tigre
Arenca
DonceIIa
Bocachico
BarbuI
MonchoIo
p

E
s
e
c
|
e
s
d
e

p
e
c
e
s

0 20 40 60 80 100
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Iiguia 5.4. IievaIencia de paisilos en peces iecoIeclados en eI canaI deI Dique.
5.3.5. Cnrrc!acInncs cntrc parmctrns mnrfnmtrIcns y abundancIa parasItarIa para
cspccmcncs capturadns cn !a baha dc Cartagcna y c! cana! dc! DIquc. LI anIisis de
coiieIacinenlie Ios painelios noifoneliicos y paiasilaiios es nosliado enIa TalIa 5.4.
Cono es de espeiaise, paia anlos ecosislenas fue enconliada una coiieIacin aIla y
significaliva enlie Ia Iongilud y eI peso de Ios peces. Una laja, peio significaliva
coiieIacin, fue enconliada enlie Ia alundancia paiasilaiia y Ia Iongilud deI hospedeioen
eI canaI deI Dique (R=O.35O, I<O.OO1). Sin enlaigo, una negaliva y nodeiada coiieIacin
significaliva fue enconliada enlie eI facloi de condicin y Ia Iongilud en anlos silios de
nueslieo. Ioi su paile en Ia laha de Cailagena Ias especies nosliaion una coiieIacin
laja y negaliva peioexlienadanenle significaliva enlie eI facloi de condiciny eI pesode
Ios pescados (R=-O.159, I=O.OO1). Adens, eI facloi de condicin en Ia laha de Cailagena
nosli una coiieIacin laja negaliva, peio exlienadanenle significaliva con Ia
alundancia paiasilaiia (R=-O.191, I<O.OO1).
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
73
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Preva|enc|a (Porcentaje de pescado |nfectados}
Har|a |a baja
BIanquiIIo
CocoboIo
Mojarra amariIIa
Pacora
Capitanejo
Bagre tigre
Arenca
Gurami
DonceIIa
Bocachico
Mayupa
BarbuI
E
s
p
e
c
|
e
s

d
e

p
e
c
e
s

MonchoIo
E
s
p
e
|
e

e
p
c
s
c
s
d

e
e

BIanquiIIo
BarbuI
Bagre tigre
Arenca
Gurami
Bocachico
Cambote
Mojarra amariIIa
MonchoIo
Capitanejo
DonceIIa
0 10 20 30 40 60
0 10 20 30 40 60
8op|av|ento
BIanquiIIo
Mojarra amariIIa
Pacora
Capitanejo
Bagre tigre
Arenca
DonceIIa
Bocachico
BarbuI
MonchoIo
E
s
p
e
c
|
e
s

d
e

p
e
c
e
s

Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
0 10 20 30 40 60
Iiguia 5.5. Alundancia paiasilaiia en peces iecoIeclados en eI canaI deI Dique.
Paramtros
1
0.846
(P<0.001)
-0.647
(P<0.001)
0.089
(P=0.008)
Longitud (cm) peso (g) Factor de Condicin
0.350
(P<0.001)
0.666
(P<0.001)
1
0.039
(P=0.244)
0.150
(P<0.001)
0.432
(P<0.001)
-0.599
(P<0.001)
-0.159
(P=0.001)
1
-0.019
(P=0.569)
-0.046
(P=0.168)
ndice Hepatosomtico Abundancia parasitaria
-0.014
(P=0.742)
0.062
(P=0.143)
1
0.241
(P<0.001)
0.129
(P=0.002)
0.294
(P<0.001)
0.244
(P<0.001)
1
-0.191
(P<0.001)
0.023
(P=0.578)
Longitud (cm)
Peso (g)
Factor de
Condicin
ndice
Hepatosomtico
Abundancia
parasitaria
Baha dc Cartagcna
Cana! dc! DIquc
TalIa 5.4. CoiieIacin enlie Ios painelios noifoneliicos y Ia alundancia paiasilaiia en Ias
difeienles especies de Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
74
Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
Abundanc|a (Pars|tos|pez exam|nado}
5.4. DI5CU5IN
Aunque desde hace nucho lienpo es conocido que Ios nenlodos de Ia faniIia
Anisakidae paiasilan nanfeios naiinos, peces, iepliIes y aves (Hailvich, 1974), no
exisle cIaiidad en cuanlo a Ios cicIos de vida de nuchas especies. La Iileialuia disponilIe
seaIa que nuIlilud de peces aclan cono huespedes inleinediaiios, paialenicos o
definilivos, y que aI hacei paile de Ia diela, Aniskidos laIes cono Anisa|is sinp|cx
conpIelan su cicIo de vida en Ios hunanos, donde pueden causai enfeinedades
(McCailhy y Mooie, 2OOO, Takahashi c| a|., 1998, Yagi c| a|., 1996, Ko, 1995, Dick c| a|., 1991,
Cheng, 1982).
Los paisilos de Ia faniIia Anisakidae han infeclando a Ios oiganisnos naiinos desde
anles de Ia apaiicin deI Hcnc sapicns, y nuchas de eslas especies, Ias cuaIes conocenos
en Ia acluaIidad, han solievivido aI nenos duianle Ios Ilinos 4 niIIones de aos. La
dinnica de Ias infecciones geneiadas poi eslos paisilos es unpunloendonde anexisle
inceilidunlie, peio paiece Igico pensai que su alundancia en Ios ecosislenas
dependei, enlie olios facloies, de que Ias condiciones anlienlaIes sean Ias plinas paia
eI desaiioIIo de su cicIo lioIgico. Ioi iguaI, Ias infeciones paiasilaiias lanlien sueIen
dependei no sIo de Ia diveisidad de especies piesenles en un hlilal deleininado, sino
de Ia exislencia de aqueIIas en pailicuIai que faciIilan Ia liansfeiencia lifica deI paisilo.
Lsla olseivacinpodia hacei pensai que aI iguaI que Ioque ocuiie conIos conlaninanles
oiganocIoiados y nelaIes cono eI neicuiio, Ios paisilos pueden expeiinenlai piocesos
de lionagnificacin. Unaigunenlo a favoi de esla hiplesis Io consliluye eI hechode que
Ia pievaIencia y Ia alundancia paiasilaiia en aIgunas especies sueIe aunenlai con Ia laIIa
y Ia edad deI pez (Alaunza c| a|., 1995).
Los nenlodos enconliados paia Ias especies esludiadas en esle lialajo coiiesponden a
Iaivas en eslado L3 de Ccn|racaccun sp. Lsle paisilo lanlien ha sido deleclado en Mugi|
curcna piesenle en aguas Mejicanas (Iajei c| a|., 2OO6), y en Mugi| ccpna|us capluiado en
AusliaIia (Lynleiy c| a|., 2OO2). Ln Ia laha de Cailagena, eI geneio Mugi| piesenl
pievaIencias paiasilaiias que osciIaion enlie 83.9 y 1OO, vaIoies que concueidanconIos
iepoilados poi andes c| a|. (2OO5), quienes enconliaionpaia Ia Lisa (Mugi| curcna oMugi|
inci|is) y eI Lelianche (Mugi| |iza) una pievaIencia de 76 y 94, iespeclivanenle. Olios
paisilos lanlien han sido desciilos en esle geneio, poi ejenpIo, Pnagicc|a |cnga
(Tienaloda: Heleiophydae), en peces de Sao IauIo, iasiI (Anlunes c| a|., 1993) y
|igcpncrus cnaoaudi (Monogenea: DaclyIogyiidae), en Mugi| ccpna|us de una cuenca
IocaIizada en Ia paile occidenlaI deI nai Negio y eI Medileiineo (Rullsova c| a|., 2OO6).
ResuIla de inleies nencionai que Ia nanifeslacin de co-infecciones de paisilos en
especies deI geneio Mugi| ha sido coiieIacionada con una disninucin en eI facloi de
condicin(Ranzani-Iaiva y SiIva-Souza, 2OO4).
Lsle lialajo lanlien hace iefeiencia a nenlodos en pescados difeienles aI geneio Mugi|.
Ln eI caso deI }uieI, nenlodos Aniskidos fueion deleclados sIo en una eslacin de
nueslieo, con una pievaIencia y alundancia ieIalivanenle laja (33.3, O.1 O.1,
iespeclivanenle). Sin enlaigo, paia esla especie ya halan sido iepoilados eslos
paisilos enTaivan(Chao, 1985). Ioi supaile, eneI RlaIoIa pievaIenciay alundancia
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
75
de nenlodos fue laja (2.1, O.1 O.1, iespeclivanenle), aunque paia especies deI nisno
geneio, olios paisilos son haIIados con nayoi fiecuencia, incIuyendo Monogeneos,
Digeneos y AcanlocefaIos (Mendoza-Iianco c| a|., 2OO6, Tavaies y Luque, 2OO4). Olia
especie que lanlien iepoil laja pievaIencia fue eI ailuI chivo (2.6). Sin enlaigo, en
esla especie adens de nenlodos Ccn|racaccun, lanlien han sido enconliados deI
geneioPscudc|crrancta (Aguiiie-Macedoc| a|., 2OO7).
Uno de Ios aspeclos ns inleiesanles iesuIlado de esle lialajo fue haIIai un nayoi
nneio de especies paiasiladas con nenlodos en eI canaI deI Dique que en Ia laha de
Cailagena. Ln eI canaI, Ia nayoia de especies ulicadas en niveIes lificos aIlos esln
aIlanenle paiasiladas, siendo eI MonchoIo, eI agie, eI IanquiIIo y Ia Iacoia Ios ns
afeclados. No olslanle, de naneia siniIai a Io olseivado en Ia laha, Ia exlensin deI
paiasilisno poi nenlodos en eI canaI fue dependienle de Ia ulicacin geogifica, con
vaIoies exlienos en SopIavienlo (aIlos) y Maia Ia aja (nodeiadanenle lajos). AI
consuIlai Ia Iileialuia cienlfica, paia especies cono eI MonchoIo exislen vaiias
pulIicaciones ieIacionadas con paiasilisno poi nenlodos (OIiveio-VeileI c| a|., 2OO6,
Mailins c| a|., 2OO5), nienlias que paia olias especies deI canaI, Ia infoinacin es
ieIalivanenle escasa. Ln iasiI, peces deI geneio Pscudcp|a|qs|cna, aI cuaI peilenece eI
agie deI MagdaIena (Pscudcp|a|qs|cna nagda|cnia|un), han sido haIIados paiasilados
con nenlodos de Ia faniIia Anisakidae, especies Grcczia orasi|icnsis sp. n. y Grcczia
orcticacca sp. n. (Moiavec c| a|., 1994), aI iguaI que con Monogeneos y Ceslodos (Kiilsky c|
a|., 2OO7, Rego y Cilson, 1989). Ln eI caso de Ia Iacoia, Ia aIla pievaIencia de nenlodos
enconliada paia especnenes deI canaI deI Dique (hasla 8O) ha sido lanlien olseivada
poi Tavaies c| a|. (2OO7) paia infecciones con Iaivas L3 de Tcrrancta sp., y en nenoi
piopoicinpoi Mailins c| a|. (2OOO) paia eI nenlodo Anisakidae Tnqnnascaris sp. (44.1),
aunque olios paisilos laIes cono Ios Monogeneos (|urqna|ic|rcna dcn|q|c|ccs n. sp.) y
Digeneos (DipIoslonun) lanlien sueIen sei conunes en dicha especie (Machado c| a|.,
2OO5, IehIauei y oegei, 2OO5). Lsle esludio, poi piineia vez, desciile ndices paiasilaiios
paia nenlodos en eI Capilanejo, especie paia Ia cuaI sIo exislan iepoiles de
Monogeneos (Iaiaguass y Luque, 2OO7).
Ln leininos geneiaIes, Ios esludios ieaIizados solie Iaivas de Ccn|racaccun sp. en peces
duIceacucoIas de Aneiica deI Sui, son en su nayoia, de caiclei sislenlico (RanaIIo y
Toiies, 1995, Moiavec c| a|., 1993, Kohn c| a|., 1988, Toiies y CuliIIos, 1987, Szidal y Nani,
1951), siendo escasos aqueIIos iefeiidos a Ios aspeclos anlienlaIes (Toiies c| a|., 1991).
Lsle lialajo, eI piineio que desciile Ia piesencia de nenlodos en diveisas especies de
peces coIonlianos, no sIo ha pueslo aI desculieilo Ia exlensa disliilucinde nenlodos
en peces de dos inpoilanles cueipos de agua deI Noile de CoIonlia, sino que consliluye
un punlo de iefeiencia solie eI cuaI fuluias invesligaciones podin ieaIizai
conpaiaciones solie eI avance deI paiasilisno en eslos oiganisnos, cono un necanisno
paia evaIuai eI esladode saIud de Ios ecosislenas.
IinaInenle, con eI oljelo de conveilii Ios iesuIlados de esle lialajo en un insliunenlo de
educacin anlienlaI, fue eIaloiado un afiche en eI que apaiecen Ia pievaIencia y
alundancia paiasilaiia poi nenlodos, deleclada en Ias difeienles especies de peces que
fueion esludiadas en Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique (Iiguias 5.6 y 5.7),
docunenlodisponilIe enfoinalopdf envvv.ieaclivos.con.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
76

h
|
A

0
E

6
A
R
T
A
C
E
A
A
N
L
|
s
a

u
g

i
n
c
l
i
s
i
l
i
}
(
P
r
v
|
e
|
a

(
8
3
9
%
}
e
a
n
c
.
A
b
u
n
n
c
a

(
5
.
9


0
.
5
}
d
a
|

r
a
h
g

c
e
h
L
e
b
n
c
e

(

u
i
l
p
a
l
u
s
}
r
e
v
a
|
e
n
c
|

(
1
0
%
}
P
a
0
|
n
t
e
n
|
d
a
(
8
.
6

2
.
}
s
d


0
o
a
n
s
n
n
C
y
n
o
c
i
o

j
a
m
a
i
c
e
s
i
s
}
6
r
v
|
n
a
t

s
a
|
m


(
r
e
n
a

(
r
i
p
h
s
a
d
n
A
c
T
o
r
t
e
u

m
g
a
l
e
a
e
}
v
|
|

(
0
P
r
e
a
e
n
c
a
}
u
n
d
a
|
a
(
}
A
b
n
c

0
c
a

(

s
r
H
a
b
|
E
l
o
p
s
a
u
u
s
}
R
o
n
c
o

p
|
a
t
e
a
d
o

(
h
a
e
m
u
l
o
n

s
t
e
i
n
d
a
c
h
n
e
r
i
}
R

b
C
t
p
u
e
n
f
s
e
n
r
o
o
m
s

s
i
e
r
u
}
a
|
o

(
8

b
o

H
e
a
|
o
p
t
|
t
c
u
a
|
(
g
s

a
a
n
|
s
}
o
v
|
n
|
|
|

p
u
n
e
a
d
a

(
0
h
i
o
s
c
i
o
n

p
u
n
c
t
t
i
s
i
m
u
s
p
a
s
}
6
r
a
t
J
u
r
|

(
a
r
a
n
x

h
p
p
o
e
C
i
s
}
r
v
|
e
|
(
.
P
e
a
n
c
a

8
3
%
}
b
u
c

(
0


A
n
d
a
n
|
a
.
1
0
.
1
}
v
|
P
r
e
a
|
e
n
c
a

(
4
.
3
%
}
b

0

A
u
n
d
a
n
c
|
a
(
.
1

0
.
1
}

i
e
a
s

e
c
e

a
h
a

a
g
I
i
g
u
i
a

5
.
6
.
I
n
d
c
s

p
a
i
i
l
a
i
i
o
s
e
n

e
s
p
c
i
e
s

i
e
o
I
c
l
a
d
a
s
e
n

I
a

l

d
e

C
a
i
l
e
n
a
.
R
U
P
0
E
U
| H
| 6
A
C
0
0
N
T
A
L
6
0
P
U
T
N
A
L
A
H

| E
Y
H
A
6
| 0
V
|
A
C
U
N
|
E
R
8
0
A
0

0
E

6
A
R
T
E
N
A

Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
77
P
r
e
a
e
n
c
a

0
}
v
|
|
(
A
b
u
n
d
n
c
|

(
0
a
a
}
P
e
v
a
|
n
c
|

(
0
r
e
a
}
b
u
n
d
a
n
c
|
a

(
0
}
A
e
v
|
|

(
0
P
r
a
e
n
c
a
}
u
n
d
a
|
a
(
}
A
b
n
c

0
e
v
|
c
|

(
0
P
r
a
e
n
a
}
b
u
n
d
a
|
a
(
0
}
A
n
c

v
|
|

(
0
P
r
e
a
e
n
c
a
}
u
n
d
a
|
a
(
}
A
b
n
c

0

c
a
h
|
c
o

(
P
r
o
c
h
i
l
o
d
u
s

m
a
g
d
a
l
e
a
e
o
c
n
}
P
r
e
v
a
|
e
n
c
|
a

(
0
}
A
b
u
n
d
a
n
c
|
a

(
0
}
P
r
v
a
e
|

6
6
7
%
}
e
|
n
c
a
(
.
A
b
u
n
d
a
n
c
a
(
.


.
}
|

7
1

2
9
a
p

y
o
r
u
n
i
6
|
t
a
n
e
j
o
(
T
r
a
c
h
e
l
p
t
e
s

i
s
i
g
n
s
}
P
r
e
v
|
n
c
|
a

(
1
0
%
}
a
e
A
b
d
a
n
|

0
.
3


0
.
3
}
u
n
c
a
(
0
n
c
e
|
(
A
e
n
e
i
p
r
d
i
s
g
o
s
u
s

a
a
l
}
o
|
a

H
o
j
a
r
a
a
m
|
|
a

(
C
a
q
u
e
t
a
i
a

r
u
i
i
k
a
s
s
}
r

a
r
|
P
e
|
n
c
a
(
.
%
r
v
a
e
|

4
7
5
}
A
b
|

2
6

0
4
u
n
d
a
n
c
a
(
.


.
}
g
s
d
a
t
t
m
f
a
t

a
g
r
e

t
|
r
e

(
P
e
u
o
p
l
i
s
o
a

a
s
c
i
u
m
}
r
e
v
|
n
c
|
a

(
8
%
}
P
a
e
3
.
3
A
b
u
n
c
|
a

(
1

.
}
n
d
a
5
.
2

4
3

|
n
u
|
|
o
(
8
o
b
i

i
c
a
u
d
a
q
|

r
u
m
c
u
s
p
u
s
}
P
e
a
|
e
n
c
a
(
0
%
}
r
v
|

1
0
b
u
n
d
a
n
c
a
(
.


1
0
9
A
|

2
3
1

.
}
P
a
e
c
a
2
%
r
e
v
|
n
|

(
5
}
A
b
u
n
d
a
n
c
|
a

(
9
8

4
2
.


.
}
P
a
e
0
%
}
r
e
v
|
n
c
|
a

(
1
0
A
b
u
n
c
a
(
2

.
}
n
d
a
|

5
.
9

2
7
P
r
e
v
a
|
e
n
c
|
a

(
2
4
.
8
%
}
A
b
u
n
a
n
c
|
a

(
1
.
9


0
.
4
}
d
h
i
H
o
n
c
o
|
o

(
h
o
p
l
a
s

m
a
l
a
b
a
r
i
c
u
s
}
P
o
(
P
l
i
o
c
i
u
m
s
u
r
i
a
m
n
s
a
g
s

n
e
s
i
}
a
c
r
a

a
r
b
u
|

(
P
i
m
e
l
o
d
u
s

s
p
.
}

A
N
0
L
|
0
U
E
6
A
L

E

0
R
U
P
0
E
U
| H
| 6
A
C
0
0
N
T
A
L
6
0
P
U
T
N
A
L
A
H

| E
Y
H
A
6
| 0
V
|
A
C
U
N
|
E
R
8
0
A
0

0
E

6
A
R
T
E
N
A

I
i
i
a

5
.
7

n
d
i
c
e
a
i
a
s
i
i
i
o
s

e
s
p
e
c

i
e
c
o
l
a
d
a
s
n

e
I

c
a
a
I

d
e
I
i
q
u
e
.
g
u
.
I
s

p
l
a
n

e
i
e
s
I
e
c

e
n

D
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
78
AGRADECIMIENTO5
Los auloies agiadecen a Ia Coipoiacin Aulnona RegionaI deI CanaI deI Dique
(CARDIQUL), y a Ia Univeisidad de Cailagena poi Ia financiacin deI pioyeclo:
CaiacleiizacindeI cicIo de vida de paisilos nenlodos enIos ecosislenas de Ia laha de
Cailagena y eI canaI deI Dique y su ieIacin con Ia caIidad deI agua. Convenio O57/2OO5.
De iguaI foina, giacias a Mnica Moieno Conlieias poi su ayuda en eI piocesanienlo de
Ias nueslias y a Ios pescadoies de Ia laha de Cailagena y eI canaI deI Dique.
REFERENCIA5
Alaunza, I., ViIIanoi, ., Ieiez }.R. 1995. Infeslalion ly Iaivae of Anisa|is sinp|cx (Nenaloda:
Ascaiidala) in hoise nackeieI, Tracnurus |racnurus, and AlIanlic nackeieI, Sconlei sconlius, in
ICLS Divisions VIIIl, VIIIc and Ixa(N-NW of Spain). Scicn|ia Marina. 59( 3-4): 223-233.

Aguiiie-Macedo, M.L., VidaI-Mailnez, V.M., ConzIez-SoIs, D., CalaIIeio, I.I. 2OO7. HeIninlh
connunilies of foui conneiciaIIy inpoilanl fish species fion ChelunaI ay, Mexico. ]curna| cf
Hc|nin|nc|cgq. 81(1): 19-31.
Andeison, R. C. 2OOO. Nenalode paiasiles of veileliales. Theii deveIopnenl and liansnission.
2nd Ld. CAI IulIishing, WaIIingfoid, Oxon, U.K. 65O p.
Anlunes, S.A., WiendI, I.M., AIneida Dias, L.R., Ailhui, V., Daniolli, C. 1993. Canna ionizalion
of Pnagicc|a |cnga (Tienaloda: Heleiophyidae) inMugiIidae (pisces) in So IauIo, iaziI. Radia|icn
Pnqsics and Cncnis|rq. 42(1-3)425-428.
AshfieId, L., Iollingei, T., Sunplei, }. 1998. Lxposuie of fenaIe juveniIe iainlov lioul lo
aIkiIphenoI conpounds iesuIls in nodificalions lo giovlh and ovosonalic index. |ntircnncn|a|
Tcxicc|cgqand Cncnis|rq. 17(4):679-686.
Alencio-Caica, V., KeigueIen-Duiango, L., Cuia-Doiado, L., Rosado-Caicano, R., VaIIejo, A.,
VaIdeiiana, M. 2OO5. Reginen aIinenlaiio de siele especies clicas en eI enlaIse de Ia
hidioeIecliica Uii (Cidola, CoIonlia). MVZ-Ccrdcoa. 10(2):614-622.
Alencio-Caica, V., KeigueIen, L., Wadnipai, L., Naivez, A. 2OO3. Manejo de Ia piineia
aIinenlacindeI ocachico (Prccni|cdus nagda|cnac). MVZ-Ccrdcoa. 8(1):254-26O.
aeza, M.L., Rodiguez, A., Malheu, V., Rulio, M., Toineio, I., de aiiio, M., Heiieio, T.,
SanlaoIaIIa, M., ZuleIdia, }.M. 2OO4. Chaiacleiizalion of aIIeigens secieled ly Anisa|is sinp|cx
paiasile: cIinicaI ieIevance in conpaiison vilh sonalic aIIeigens. C|inica| and |xpcrincn|a| A||crgq.
34(2):296-3O2.
andes, V.A., SeIgiad, R.S., Ros de S, M., SaIas, M.H. 2OO5. Nenlodos de Ia IaniIia Anisakidae
en eI pescado fiesco que se expende paia eI consuno hunano en Caiacas, VenezueIa. Rctis|a dc|
|ns|i|u|c Nacicna| dc Higicnc Rafac| Rangc|. 36:2.
eiIand, . 1989. Idenlificalion of IaivaI nenalodes fion fish, p.16-22. In: Nenalode piolIens in
noilh AlIanlic fish, MoIIei, H. (ed.). Repoil fion a voikshop in KieI, 3-4 ApiiI 1989. |n|crna|icna|
Ccunci| fcr |nc |xp|cra|icn cf |nc Sca, C. M./|: 6, p. 16-22.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
79
ush, A.O., Laffeily, K.D., Lolz, }.M., Shoslak, A.W. 1997. IaiasiloIogy neels ecoIogy on ils ovn
leins: MaigoIis c| a|. Revisiled. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 83(4):575-583.
CalaIIeio, M.L., Moneo, I. 2OO4. SeveiaI aIIeigens fion Anisa|is sinp|cx aie highIy iesislanl lo
heal and pepsinliealnenls. Parasi|c|cgq Rcscarcn. 93(3):248-251.
Chao, D. 1985. Suivey of Anisa|is Iaivae in naiine fish of Taivan. |n|crna|icna| ]curna| cf Zccncscs.
12(3):233-237.
DahI, C. 1971. Los peces deI noile de CoIonlia. ogol: Indeiena. 323 p.
Dick, T.A, Dixon, .R., Choudhuiy, A. 1991. DiphyIIololhiiun, Anisa|is andolhei fish-loine
paiasilic zoonoses. Scu|ncas| Asia ]curna| cf Trcpica| Mcdicinc and Puo|ic Hca||n. 163:15O-152.
Iajei-AviIa, L.}., Caica-Vsquez, A., IIascencia-ConzIez, H., Ros-Sicaiios, }., Caica-De La Iaiia,
L.M., elancouil-Lozano M. 2OO6. Copepods and Iaivae of nenalodes paiasilizing (coiieclion of
paiasiling) lhe vhile nuIIel Mugi| curcna (VaIenciennes, 1836) indicalois of anlhiopogenic
inpacls inliopicaI coaslaI Iagoons`. |ntircnncn|a| Mcni|cring and Asscssncn|. 122(1-3):221-237.
IehIauei, K.H., oegei, W.A. 2OO5. NeoliopicaI Monogenoidea: |urqna|ic|rcna dcn|q|c|ccs n. sp.
(DaclyIogyiidae) fion lhe giIIs of lhe fieshvalei sciaenid, Pacnqurus jun|i (Ieicifoines). Tnc
]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):1O25-1O27.
Ieiieiia, M., Moiadas-Ieiieiia, I., Reis-Heniiques, M.A. 2OO7. The effecl of Iong-lein depuialion
on IeveIs of oxidalive sliess lionaikeis in nuIIels (Mugi| ccpna|us) chionicaIIy exposed lo
conlaninanls. Marinc |ntircnncn|a| Rcscarcn. 64(2):181-19O.
CaIIo, H., Daz-Sainienlo, }. 2OO3. VaiialiIidad genelica deI agie iayado Pscudcp|a|qs|cna
fascia|un (Iisces: IineIodidae) en eI io MagdaIena (CoIonlia). Rctis|a dc |a Acadcnia Cc|cnoiana
dc Cicncias |xac|as, |isicas q Na|ura|cs. 27(1O5):599-6O6.
Hailvich, C. 1974. Keys lo geneia of lhe Ascaiidoidea. In: AndeisonRC, Chalaud AC, WiIInoll S,
edilois. CIH keys lo lhe nenalode paiasiles of veileliales, Iainhan RoyaI. Ccnncnuca||n
Agricu||ura| 8urcaux. 2: 1-15.
Has-Schn, L., ogul, I., SlieIec, I. 2OO6. Heavy nelaI piofiIe in five fishspecies incIuded in hunan
diel, doniciIed in lhe end fIov of iivei Neielva (Cioalia). Arcnitcs cf |ntircnncn|a| Ccn|anina|icn
and Tcxicc|cgq. 50(4): 545-551.
}ohnson-Resliepo, ., OIiveio-VeileI, }., Lu, S., Cuelle-Ieinndez, }., aIdiiis-AviIa, R., O'lyine-
Hoyos, I., AIdous, K.M., Addink, R., Kannan, K. 2OO7. IoIycycIic aionalic hydiocailons and lheii
hydioxyIaled nelaloIiles in fish liIe and sedinenls fion coaslaI valeis of CoIonlia.
|ntircnncn|a| Pc||u|icn. 151(3):452-459
Ko, R.C. 1995. Iish-loine paiasilic zoonoses. In: Woo ITK, ediloi. Iish diseases
and disoideis. Prc|czcan and nc|azcan infcc|icns, London: CA InleinalionaI. 1: 631-671.
KhIei, H.R., Sandu, C., ScheiI, V., Nagy-Ieliic, L.M., Segnei, H., TeIcean, I., Slan, C., Tiielskoin,
R. 2OO7. Moniloiing poIIulion in iivei Muie, Ronania, Iail III: liochenicaI effecl naikeis in fish
and inlegialive iefIeclion. |ntircnncn|a| Mcni|cring and Asscssncn|. 127(1-3):47-54.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
8O
Kohn, A., Ieinandes, .M., IipoIo, H.V., Codoy de M.I. 1988. HeIninlos paisilos de peixes das
usinas hidieIeliicas da eIeliosuI (iasiI). II. Reseivaliios de SaIlo Osiio e de SaIlo Sanliago, acia
doRoIguau. Mcncrias dc |ns|i|u|c Osua|dc Cruz. 83(3): 299-3O3.
Kiilsky, D.C., Vianna, R.T., oegei, W.A. 2OO7. NeoliopicaI Monogenoidea. 5O. Ovipaious
gyiodaclyIids fion Ioiicaiiid and pineIodid calfishes in iaziI, vilh lhe pioposaI of
Pnancrc|nccicidcs n.g., Onqcncgqrcdac|q|us n.g. and Ag|aicgqrcdac|q|us n.g. (IoIyonchoinea:
CyiodaclyIidea). Sqs|cna|ic Parasi|c|cgq. 66(1):1-34.
Lillnann, M. 2OO7. Syslenalic ieviev of lhe neoliopicaI shoveInose calfish genus Scruoin Cuticr
(SiIuiifoines: IineIodidae). Zcc|axa. 1422: 1-29.
Lizana, MdeL., Takenolo, R.M., IavaneIIi, C.C. 2OO6. Iaiasilisn infIuence on lhe hepalo,
spIenosonalic and veighl/Ienglh ieIalion and ieIalive condilion facloi of Prccni|cdus |inca|us
(VaIenciennes, 1836) (IiochiIodonlidae) of lhe Uppei Iaian Rivei fIoodpIain, iaziI. Rctis|a
8rasi|cira dc Parasi|c|cgia Vc|crinaria. 15(3):116-122.
Luque, }.L., MouiIIol, D., IouIin, R. 2OO4. Iaiasile liodiveisily and ils deleininanls in coaslaI
naiine leIeosl fishes of iaziI. Parasi|c|cgq. 128(6): 671-682.
Lynleiy, A.}., Doupe, R.C., Munshi, M.A, Wong, T. 2OO2. Laivae of Ccn|racaccun sp. anong
inshoie fishspecies of soulhvesleinAusliaIia. Discascs cf Aqua|ic Organisns. 51(2):157-159.
Machado, I.M., Takenolo, R.M., IavaneIIi, C.C. 2OO5. Dip|cs|cnun (AusliodipIoslonun)
ccnpac|un(Lulz, 1928) (IIalyheIninlhes, Digenea) nelaceicaiiae in fish fion lhe fIoodpIain of lhe
Uppei Iaian Rivei, iaziI. Parasi|c|cgqRcscarcn. 97(6):436-444.
Mancini, M., Laiiieslia, A., Snchez, }. 2OOO. Lsludio icliopaloIgico en polIaciones siIveslies de Ia
iegincenlio-sui de Ia Iiovincia de Cidola, Aigenlina. Rctis|a dc Mcdicina Vc|crinaria q Zcc|ccnia,
Argcn|ina. 8(2): 1O4-1O8.
MaicogIiese, D.}. 2OO7. LvoIulion of paiasilic Iife in lhe ocean: paialenic hosls enhance IaleiaI
incoipoialion.Trcnds in Parasi|c|cgq. 23(11):519-521.
Mailins, M.L., Iujinolo, R.Y., Moiaes, I.R., Andiade, I.M., Nascinenlo, A.A., MaIheiios, L..
2OOO. Desciiplion and pievaIence of Tnqnnascaris sp. Laivae DoIIfus, 1933 (Nenaloda: Anisakidae)
in P|agicscicn squancsissinus heckeI, 184O fion VoIla Ciande Reseivoii, Slale of Minas Ceiais,
iaziI. Rctis|a 8rasi|cira dc 8ic|cgia. 6(3):519-526.
Mailins, M.L., Onaka, L.M., Ieneiick, }. }i. 2OO5. LaivaI Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae)
in Hcp|ias na|aoaricus and Hcp|crq|nrinus uni|acnia|us (Osleichlhyes: Liylhiinidae) of econonic
inpoilance inoccidenlaI naishIands of Maianho, iaziI. Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 127(1): 51-59.
McCailhy, }., Mooie, T.A. 2OOO. Lneiging heIninlh zoonoses. |n|crna|icna| ]curna| fcr Parasi|c|cgq.
30(12-13):135-16O.
Mendoza-Iianco, L.I., VioIanle-ConzIez, }., VidaI-Mailnez, V.M. 2OO6. A nev dipIeclanid
(Monogenea) genus and species fion lhe giIIs of lhe lIack snook, Ccn|rcpcnus nigrcsccns
(Ieicifoines: Cenlioponidae) of lhe Iacific coasl of Mexico. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 92(3):481-
485.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
81
Moiavec, I., Kohn, A., Ieinandes, .M.M. 1993. Nenalode paiasiles of fishes of lhe Iaian Rivei,
iaziI. Iail 2. Seuialoidea, Ascaiidoidea, Halionenaloidea and Acuaiioidea. |c|ia Parasi|c|cgica.
40(2): 115-134.
Moiavec, I., Kohn, A., Ieinandes, .M. 1994. Tvonev species of lhe genus Gcczia, G. orasi|icnsis sp.
n. and G. orcticacca sp. n. (Nenaloda: Anisakidae), fion fieshvalei fishes in iaziI. |c|ia
Parasi|c|cgica. 41(4):271-278.
Muoz, C., Ciullei, A.S., Ciill, T.H. 2OO6. Lndopaiasile connunilies of five fish species
(Laliidae: CheiIininae) fion Lizaid IsIand: hov inpoilanl is lhe ecoIogy and phyIogeny of lhe
hosls` Parasi|c|cgq. 132(3): 363-374.
OIiveio, }., Navas, V., Ieiez, A., SoIano, ., Acosla, I., AigueIIo, L., SaIas, R. 1997. Meicuiy IeveIs in
nuscIe of sone fish species fion lhe Dique channeI, CoIonlia. 8u||c|in cf |ntircnncn|a|
Ccn|anina|icn and Tcxicc|cgq. 58(6):865-87O.
OIiveio, }., aIdiiis, R., Aiioyo, . 2OO5. Nenalode infeclion in Mugi| inci|is (Lisa) fion Cailagena
ay and TolunoMaish, noilhof CoIonlia. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):11O9-1112.
OIiveio-VeileI, }., }ohnson-Resliepo, ., aIdiiis-AviIa, R., Celle-Ieinndez, }., MagaIIanes-
Caiieazo, L., Vanegas-Raniez, L., Kunihiko, N. 2OO8. Hunanand cial exposuie loneicuiy inlhe
Caiillean coaslaI shoieIine of CoIonlia: Inpacl fion an alandoned chIoi-aIkaIi pIanl.
|ntircnncn| |n|crna|icna|. 34(4):476-482.
Iaiaguass, A.R., Luque, }.L. 2OO7. Melazoanpaiasiles of six fishes species fion Lajes Reseivoii in
lhe Slale of Riode }aneiio, iaziI. Rctis|a 8rasi|cira dc Parasi|c|cgia Vc|crin4ria. 16(3):121-128.
RanaIIo, C., Toiies, I. 1995. Ccn|racaccun sp. Iaivae (Nenaloda: Anisakidae) infeclion in Sa|ninus
naxi||csus (Iisces: Chaiacidae) in lhe dan of Teinas de iio Hondo. 8c|c|in Cni|cnc dc Parasi|c|cgia.
50(1-2): 21-23.
Ranzani-Iaiva, M.}., SiIva-Souza, A.T. 2OO4. Co-infeslalion of giIIs ly diffeienl paiasile gioups in
lhe nuIIel, Mugi| p|a|anus Cnlhei, 188O (Osleichlhyes: MugiIidae): effecls on ieIalive condilion
facloi. 8razi|ian ]curna| cf 8ic|cgq. 64(3):677-682.
Rego, A.A., Cilson, D.I. 1989. Hypeipaiasilisn ly heIninlhs: nev iecoids of ceslodes and
nenalodes in pioleocephaIid ceslodes fion Soulh Aneiican siIuiifoin fishes. Mcncrias dc
|ns|i|u|c Osua|dc Cruz. 84(3):371-376.
Rullsova, N.Y., aIluena, }.A., Saialeev, V.L., Iasco-Cosla, I., Luzel, L. 2OO6. Desciiplion and
noiphoneliicaI vaiialiIily of a nev species of |igcpncrus and of |igcpncrus cnaoaudi (Monogenea:
DaclyIogyiidae) on Mugi| ccpna|us (TeIeoslei) fion lhe Medileiianean lasin. Tnc ]curna| cf
Parasi|c|cgq. 92(3):486-495.
Rueda, M., Defeo, O. 2OO3. SpaliaI sliucluie of fish assenlIages in a liopicaI esluaiine Iagoon:
conlining nuIlivaiiale and geoslalislicaI lechniques. }ouinaI of LxpeiinenlaI Maiine ioIogy
and LcoIogy. 296(1):93-112. Dalos pulIicados iniciaInenle poi: Sanlos-Mailnez and ViIoiia, 1998.
Sanlos-Mailnez, A., ViIoiia, L., 1998. LvaIuacin de Ios iecuisos pesqueios de Ia cienaga giande
de Sanla Maila y eI conpIejo IajaiaIes, Caiile coIonliano: esladslica pesqueia. Infoine,
CoIciencias, ogola, y alenan, N. 1998. Canlios enIaicliofauna de Ia cienagagiande de Sanla

PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
82
Maila, ConpIejo de IajaiaIes y cienagas deI coslado occidenlaI de Ia IsIa de SaIananca, lias Ia
ieapeiluia deI canaI CIain. Sc Tesis. Univeisidad NacionaI de CoIonlia, ogol.
Singh, }.C., Chang-Yen, I., Sloule, V.A., Chaleigoon, L. 1991. Disliilulionof seIecled heavy nelaIs
inskinand nuscIe of five liopicaI naiine fishes. |ntircnncn|a| Pc||u|icn. 69(2-3):2O3-215.
Snilh, }.W., Woollen, R. 1978. Anisa|is and anisakiasis. Adtanccs in Parasi|c|cgq. 16:93-163.
Szidal, L., Nani, A. 1951. DipIosloniasis ceieliaIis deI pejeiiey. Una giave epizoolia que afecla a Ia
econona nacionaI pioducida poi Iaivas de lienalodes que desliuyeneI ceieliode Ios pejeiieyes.
Rctis|a |ns|i|u|c Nacicna| dc |ntcs|igacicncs dc Cicncias Na|ura|cs q Muscc Argcn|inc Cicncias Na|ura|cs
'8crnardinc Ritadatia', ZooIoga. 1(8): 323-384.
Takahashi, S., Ishikuia, H., Kikuchi, K. 1998. Anisakidosis: gIolaI poinl of viev. in: Ishikuia H,
Aikava M, Ilakuia H, Kikuchi K, edilois. Hosl iesponse loinleinalionaI paiasilic zoonoses. Tokyo:
Spiingei. 1O9-12Op.
Tavaies, L.L., Saad, C.D., Cepeda, I.., Luque, }.L. 2OO7. LaivaIs of Tcrrancta sp. (Nenaloda:
Anisakidae) paiasilic in P|agicscicn squancsissinus (Ieicifoines: Sciaenidae) fion Aiaguaia Rivei,
Slale of Tocanlins, iaziI. 8razi|ian ]curna| cf Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 16(2):11O-115.
Tavaies, L.L., Luque, }.L. 2OO4. Connunily ecoIogy of nelazoan paiasiles of lhe Ialei juveniIe
connon snook Ccn|rcpcnus undccina|is (Osleichlhyes: Cenlioponidae) fion lhe coaslaI zone of
lhe Slale of iode }aneiio, iaziI. 8razi|ian ]curna| cf 8ic|cgq. 64(3A):523-529.
Toiies, I., Calezas, X., Aienas, }., Miianda, }.C., }aia, C. 1991. LcoIogicaI aspecls of nenaloda
paiasiles of inlioduced saInonids fion VaIdivia iivei lasin, ChiIe. Mcncrias dc |ns|i|u|c Osua|dc
Cruz. 86(1):115-122.
Toiies, I., CuliIIos, V. 1987. Infeccin poi Iaivas de Ccn|racaccun (Nenaloda. Anisakidae) en
saInnidos inlioducidos enChiIe. ]curna| cf Vc|crinarq Mcdicinc. 34(3):177-182.
Unehaia, A., Kavakani, Y., Aiaki, }., Uchida, A. 2OO7. MoIecuIai idenlificalion of lhe elioIogicaI
agenl of lhe hunananisakiasis in}apan. Parasi|c|cgq |n|crna|icna|. 56(3): 211-215.
Uiadznski, }., Wysok, ., ConIka-IavIicka, M. 2OO7. ioIogicaI and chenicaI hazaids occuiiing
infishand fisheiy pioducls. Pc|isn ]curna| cf Vc|crinarq Scicnccs. 10(3):183-188.
Van ThieI, I.H., Kuipeis, I.C., Roskan, R. 196O. A nenalode paiasile lo heiiing, causing acule
aldoninaI syndiones innan. Trcpica| and Gccgrapnica| Mcdicinc. 12:97-113.
Vzquez, N.R., Raniez, L.}., Osoiio, S.D., Chvez, S.L., Conslanlino, C.I. 2OO4. Lesiones causadas
poi heIninlos deI apaialo digeslivo en peces esluaiinos de Ia Iaguna lies IaIos, Cueiieio, Mexico.
Vc|crinaria. Mcxicc. 35(4): 369-378.
Wesl, D.W., Ling, N., Hicks, .}., TienlIay, L.A, Kin, N.D., Van den HeuveI, M.R. 2OO6.
CunuIalive inpacls assessnenl aIong a Iaige iivei, using liovn uIIhead calfish (Anciurus
ncou|csus) popuIalions. |ntircnncn|a| Tcxicc|cgq and Cncnis|rq. 25(7):1868-188O.
vvv.fishlase.oig.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
83
Yagi, K., Nagasava, K., Ishikuia, H., Nakagava, A., Salo, N., Kikuchi, K., Ishikuia, H. 1996. IenaIe
voin Hqs|crc|nq|aciun aduncun excieled fion hunan: a case iepoil. ]apancsc ]curna| cf
Parasi|c|cgq. 45(1):12-23.
Yeon, D.H., Lee, S.A., Kang, C.S., Seo, }., Lee, S.K. 2OO7. Sliessoi idenlificalion and heaIlh
assessnenl of fish exposed lo vaslevalei effIuenls in Miho Sliean, Soulh Koiea. Cncncspncrc.
67(11):2282-2292.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
84
CapluIo 6
MERLUZA5 (Mer|ucclus gal) PARA5ITADA5 ADQUIRIDA5 EN
E5TABLECIMIENTO5 COMERCIALE5 DE CARTAGENA Y
BARRANQUILLA
}ess OIiveio VeileI*
MayeiIis aiiios Iueila*
Rosa aIdiiis AviIa*
*. Univeisidad de Cailagena
85
6.1. INTRODUCCIN
LI paiasilisno es un fenneno fiecuenle en eI nedio naiino, poi consiguienle Ias
especies que Io halilan pueden eslai infecladas poi diveisos paisilos (IouIin y
Mouiilsen, 2OO6). Ln Ios peces eslos pueden sei conpIelanenle inocuos o geneiai
canlios fisioIgicos, que de naneia evenluaI, leininen afeclando Ia saIud o
supeivivencia deI aninaI, dependiendo de Ia especie, Ia inlensidad paiasilaiia y Ios
iganos afeclados, enlie olios facloies. Lslos efeclos podian polenciaIizaise delido aI
canlio cIinlico, conducii aI coIapso de Ias polIaciones de peces, e incIusive causai
inpaclos eneI funcionanienlo de Ios ecosislenas (IouIiny Mouiilsen, 2OO6, Mouiilsenc|
a|., 2OO5). Los peces paia consuno hunano que aIleigan paisilos pueden aIleiai Ia
piesenlacin deI pioduclo, su caIidad sanilaiia y aIinenlaiia, IIegando a iepiesenlai un
iiesgo paia Ia saIud de Ios consunidoies. De hecho, especies de pescado con eIevada
capacidad de paiasilacin, laIes cono Mcr|uccius prcduc|us, poseen de naneia
conconilanle una aIla aclividad pioleoIlica en nscuIo (Mazoiia-Manzano c| a|., 2OO8) y
poi lanlo son consideiadas de nuy lajo vaIoi coneiciaI o no apiovechalIes (Casas-
VaIdez, 2OO4). Uno de Ios casos ieIacionados con esla piolIenlica es Ia coneiciaIizacin
de MeiIuzas (Mcr|uccius gaqi) con aIlos niveIes de infeccin paiasilaiia, Ias cuaIes son
consideiadas enaIgunos pases pescadode desecho. Aunque Ia nayoia de esludios solie
paisilos en MeiIuzas han sido diiigidos a Ia sislenlica de HeIninlos (Suiiano y
MailoieIIi, 1984, Suiiano y Sullon, 1981), Mixospoiideos (SaideIIa, 1984), Copepodos
(Llchegoinc| a|., 1997), y a eslados IaivaIes y foinas aduIlas de Hqs|crc|nq|aciun aduncun
(Navone c| a|., 1998, Tini y SaideIIa, 1997), pocos han hecho aIusin a Ios posilIes efeclos
que pueda geneiai Ia piesencia de eslos oiganisnos solie Ia saIud hunana (Toiies c| a|.,
2OO7).
Las MeiIuzas pueden noinaInenle aIleigai dos lipos de paisilos: nenlodos Anisa|is
sp. y Mixospoiidios (Kudca panifcrnis y/o K. |nqrsi|is). Lslos oiganisnos son enconliados
en eI nscuIo, peio Ios Ilinos lienen nayoi inpaclo coneiciaI poi su apaiiencia de
quisle, piovocando piolIenas eslelicos delido a Ia degiadacin de Ia lexluia deI fiIele,
iesuIlado de Ia Iileiacin de enzinas pioleoIlicas poi eI paisilo, Ias cuaIes geneian un
aspeclo Iechoso solie Ia supeificie deI nscuIo, pioceso denoninado nioIicuefaccin
(Liias c| a|., 2OO7, Yokohana e Iloh, 2OO5). Aunque exislennuy pocos iepoiles que seaIen
efeclos nocivos a Ia saIud hunana deiivada deI consuno de eslos oiganisnos, Ia
infoinacin peilinenle ha enpezado a suigii en Ia Iileialuia. Invesligaciones ieaIizadas
poi Mailnez de VeIasco c| a|. (2OO7) evidencian una posilIe asociacin enlie Ia
nanifeslacin de ieacciones aIeigicas despues deI consuno de peces y Ia iespuesla
hunoiaI de anlgenos de Kudca sp.
AIiededoi de 45 especies de Kudca han sido desciilas en vaiios peces de inpoilancia
coneiciaI (Aln, Mahi nahi, MackeieI, MeiIuza deI Iacfico) (Whipps c| a|., 2OO3, Moian
c| a|., 1999l, Heivio c| a|., 1997), y aIgunas cono Ia Kudca |nrqsi|cs, poseen naicada
disliilucinlioIgica ennIlipIes ecosislenas (TalIa6.1).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
86
TalIa 6.1. Disliilucin de especies infecladas poi Kudca |nrqsi|cs (Moian c| a|., 1999, Sl-HiIaiie c|
a|.,1997, Lon y Dykov, 1995, Kenl y Ioppe, 1988, Tsuyuki c| a|., 1982 ).
LocaIizacin
Norte Amrica
Australia
Especies Nombre comn
Merluccius productus
Oncorhynchus spp.
Salmo salar
Hippoglossus stenolepis
Microstomus pacificus
Parophrys vetula
Theragra chalcogramma
Merluccius capensis
Merluza del Pacfico
Salmn del Pacfico
Salmn del Atlntico
Alabato del Pacifico
Platija resbalosa
Platija inglesa
Abadejo de Alaska
Merluza del Cabo
Engraulis australis
Engraulis japonicus
Sardinops neopilchardus
Coryphaena hippurus
Anchova
Anchoa del cabo
Sardiana
Dorado
Reino Unido
Scomber scomber
Salmo trutta
Mackerel
Trucha de mar
Sur frica
Chile
Japn
Sardinops ocellatus
Thyrsites atun
Sardina
Atn
Paralichthys adspersus Lenguado fino
Cypselurus sp. Pez volador
Salmo salar
Clupea harengus
Salmn del Atlntico
Arenque
rlanda
Espaa Salmo salar Salmn del Atlntico
Los paisilos deI geneioKudca poi IogeneiaI sonenconliados enIa Iuz de iganos huecos
(vescuIa liIiai, vejiga nalaloiia) y en Ios espacios inleiceIuIaies de diveisos lejidos. LI
desaiioIIo de eslos paisilos en eI nscuIo de Ios peces piovoca Iesiones inpoilanles poi
Ia desliuccin deI lejido sano, eI cuaI es ieenpIazado poi naleiiaI paiasilaiio de aspeclo
puiuIenlo y exlensinvaiialIe (Whipps y Kenl, 2OO6, Ialas-hnik c| a|., 1982, Tsuyuki c| a|.,
1982). Adens de Ias especies de IocaIizacin nuscuIai, que son quizs Ias ns
desliuclivas y de nayoi significado econnico, exislen olios Mixospoiidios hislozoicos
que puedenaIojaise eneI hgado, Ia pieI y cailIagos, piovocandodeleiioioenIos nisnos.
Ln eI hospedadoi, Ia infeccin poi Kudca conduce a Ia foinacin de quisles IIenos de
espoias nuIliceIuIaies con lanao enlie 8 y 25 n (Moian c| a|., 1999), cuya paied es
iesislenle y esl consliluida poi 1-6 vIvuIas, un espoiopIasna en su inleiioi (foina
infeclanle) y 1-6 cpsuIas poIaies con sus fiIanenlos coiiespondienles. LI pioceso de
desaiioIIo a pailii de Ias espoias es desconocido en Ia nayoia de Ias especies (LI-
MallouIi c| a|., 1995). Sin enlaigo, vaiios auloies han deleininado que una vez en eI
anlienle, Ias espoias son ingeiidas poi aneIidos en cuyo cueipo naduian iniciaInenle
Ios espoiopIasnas que Iuego son Iileiados (Kenl c| a|., 2OO1, WoIf y Maikiv, 1984). Los
peces soninfeclados aI aIinenlaise de inveileliados paiasilados (Iunk c| a|., 2OO8, Moian
c| a|., 1999l).
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
87
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
88
Las infecciones nasivas poi Kudca pueden causai piolIenas giaves en Ios peces cono
iesuIladode Ia accinnecnica ejeicida poi Ios quisles, y deI desaiioIIodeI liofozoiloque
piovoca infIanacin y neciosis lisuIai. IiolalIenenle, Ia nayoi pieocupacin paia Ios
coneiciaIizadoies es Ia aceIeiada degeneiacin nuscuIai (nioIicuefaccin posl-
noilen), asociada con Ia piesencia de nixospoias de Kudca (Yokoyana e Iloh, 2OO5,
Whipps y Kenl , 2OO6). La Isis deI nscuIo, que es evidenle a Ias pocas hoias de Ia
capluia, es Ia causa de Ia peidida de vaIoi coneiciaI de Ios peces infeclados (pescado
lIando, IechosoogeIalinoso).
Cono apaiece seaIado con anleiioiidad, Ios nenlodos Aniskidos son iguaInenle
fiecuenles enMcr|uccius sp. Lslos paisilos soncapaces de pioducii piolIenas cInicos en
Ios hunanos cono consecuencia deI consuno de pescado ciudo paiasilado o
insuficienlenenle cocido. Lnconjunlo, Ia enfeinedad iecile eI nonlie de Anisakidosis o
Anisakiasis. Si Ia paiasilacin invoIucia Ios geneios Anisa|is, Pscudc|crrancta y
Ccn|racaccun, Ias denoninaciones coiieclas son iespeclivanenle, Anisakiosis
(Anisaquiosis), Iseudoleiianovosis y Conliacecosis (Kassai c| a|., 1988). Las MeiIuzas no
consliluyen eI nico huesped paia eslos paisilos, de hecho han sido iepoilados en
nuIlilud de especies (TalIa 6.2) (Heiieias c| a|., 2OOO, De Ia Toiie MoIina c| a|., 2OOO,
Ieieiia ueno y Ieiie 1997, Adiohei c| a|., 1996, Viu c| a|., 1996, Lpez Cinenez y CasleII-
MonsaIve 1994, Sannailn c| a|., 1994, CueIIai c| a|., 1991, Ruz-VaIeio c| a|., 1991, Ieieiia-
uenoc| a|., 1989).
Los Aniskidos piesenles en MeiIuzas han sido haIIados en peces a lodo Io Iaigo de
Aneiica (Mailin c| a|., 2OO5, Myeis, 1979), y desciilos en diveisos esludios cono
iesponsalIes de infeccin en eI honlie. Ln pailicuIai, Ia especie Anisa|is sinp|cx es de
gian disliilucin geogifica y conn en Ias especies coneiciaIes de pescado. Desde
eslos hospedadoies, Ias Iaivas pueden aIcanzai a Ios consunidoies piovocando desde
cuadios gaslioinleslinaIes (Anisakidosis), hasla ieacciones aIeigicas cinicas, que
pueden IIegai a sei IelaIes (Mailin-Sanchez c| a|., 2OO5, Audicana c| a|., 2OO2, Moieno-
AnciIIoc| a|., 1997, Ishikuia c| a|., 1993).
Ln Ia acluaIidad exisle un aIlo giado de coneiciaIizacin y consuno de MeiIuza deI
Iacfico sui (Mcr|uccius gaqi), especie de inleies coneiciaI en pases cono ChiIe y Iei,
donde consliluye uno de Ios iecuisos piincipaIes que sopoila Ia aclividad pesqueia. La
infoinacin disponilIe solie Ia ocuiiencia en CoIonlia de paisilos en MeiIuza y Ia
caIidad asociada con eI pioduclo es iiiisoiia, Io cuaI pone de nanifieslo eI posilIe iiesgo
en eI que se encuenlia eI consunidoi, dada Ia faIla de vigiIancia y conlioI guleinanenlaI
solie aIinenlos inpoilados, Io anleiioi sin nencionai Ia ausencia de IegisIacin solie eI
conlenido de paisilos en pescados de consuno hunano. Lsle esludio luvo cono
oljelivo deleininai eI lipo de paisilos y eI nneio poi unidad de nueslia piesenle en
Mcr|uccius gaqi, especie de aIla denanda en Ia Cosla AlInlica coIonliana, en pailicuIai
enIas ciudades de Cailagena y aiianquiIIa.
TalIa 6.2. IiincipaIes pescados coneslilIes poiladoies de Iaivas de Aniskidos.
Gnero FamiIia
Merlucciidae
Gadidae
Especie
Merluza (Merluccius spp.)
Bacalao (Gadus morhua), Bacalada (Merlangius merlangius), Bacaladilla
(Micromesistius poutassou), Abadejo (Pollachius pollachius), Carbonero
(Pollachius virens), Faneca (Trisopterus luscus), Capelln (Trisopterus
minutus capela nus), Brtola (Phycis spp.), Maruca (Molva molva), Bertorella
(Molvablennoides), Palo (Molva dipterygia)

Perciformes
Scombridae Caballa (Scomber scombrus)
Serranidae Cabra (Serranus cabrilla), Serrano (Serranus scriba)
Mullidae
Salmonete de fango (Mullus barbatus), Salmonete de roca (Mullus
surmuletus)
Sparidae
Besugo (Pagellus cantabricus), Pargo (Sparus pagrus), Boga de mar (Boops
boops)
Thunnidae Atn (Thunnus thynnus), Melva (Auxis thazard)
Carangidae
Jurel (Trachurus trachurus), Palometa blanca (Trachynotus glaucus)
Bramidae Palometa (Brama brama)
Trichiuridae Pez sable (Trichiurus lepturus)
Gadiformes
Pleuronectidae
Platija (Platichthys flessus), Solla de altura (Pleuronectes platessa), Fletn
(Hippoglossoides spp.)
Soleidae
Scophtalmidae Rodaballo (Scophthalmus maximus), Gallo (Lepidorhombus spp.)
Scorpaenidae Gallineta (Helicolenus dactylopterus), Cabracho (Scorpaena scrofa)
Triglidae
Pleuronectiformes
Escorpeniformes
Bericiformes Berycidae
Salmonidae Salmn (Salmo salar)
Clupeiformes
Clupeidae
Engraulidae
Sardina (Sardina pilchardus), Arenque (Clupea harengus)
Boquern (Engraulis encrasicholus)
Lenguado (Solea vulgaris)
Rubio (Trigloporus lastoviza)
Palometa roja (Beryx decadactylus)
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
89
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
9O
6.2. MATERIALE5 YMETODO5
Un lolaI de 134 especnenes de MeiIuza chiIena (Mcr|uccius gaqi) fueion adquiiidas en
diveisos eslalIecinienlos paia Ia venla de pescado en Ias ciudades de Cailagena y
aiianquiIIa. Las nueslias fueion lianspoiladas aI Laloialoiio de ToxicoIoga de Ia
Univeisidad de Cailagena, donde fueiondescongeIadas y secadas paiasu anIisis.
6.2.1. Eva!uacIn dc! cnntcnIdn dc parsItns. Cada nueslia de pescado fue pesada,
nedida su Iongilud y fiIeleada paia deleininai Ia piesencia o ausencia de paisilos. Los
paisilos fueion exliados de naneia cuidadosa y conlados paia su iegislio. Los quisles
fueion fijados en foinaIina lufeiada aI 1O y aInacenados paia Ia posleiioi
idenlificacinnoifoIgica (OIiveioc| a|., 2OO5).
6.2.2. McdIcIn dc !ns ndIccs parasItarIns. La pievaIencia de paisilos (poicenlaje de
nueslias infecladas) fue iegisliada paia cada nueslia adquiiida independienle deI peso.
Sin enlaigo, paia eI cIcuIo de alundancia, lodas Ias nediciones son iefeiidas a 1OO g de
nueslia.
6.2.3. IdcntIfIcacIn dc parsItns.
Ncmtndns dc !a famI!Ia AnIsakIdac. La caiacleiizacinde Ios nenlodos esluvolasada
especficanenle en Ias caiacleislicas deI liaclo digeslivo (eiIand, 1989, Nagasava c| a|.,
1989, IageihoIn, 1982). Iaia su deleininacin sislenlica fueion uliIizadas Ias cIaves de
Moiavec c| a|. (1997), Andeison(2OOO) y Ias pulIicadas poi Mailins c| a|. (2OO5).
ParsItns MIxnspnrIdIns (Kudoa s). Los pseudoquisles de Kudca sp., de coIoi lIanco o
anaiiIIo, fueion aisIados nanuaInenle deI nscuIo de Ias MeiIuzas, Iinpiados, y su
conlenido visuaIizado usando lincin con Ciensa, enpIeando un nicioscopio OIynpus
X 41 con cnaia fologifica (Mailnez de VeIasco c| a|., 2OO2). Ln esle nonlaje fue
ievisada Ia piesencia de espoias naduias esfeiicas o foinaciones ovoides, con loides
definidos y Ia apaiicinde 4 cpsuIas poIaies piiifoines.
6.2.4. An!IsIs dc datns. Ln geneiaI, Ios dalos fueion piocesados y anaIizados de naneia
siniIai a Io expueslo en eI CapluIo 5. Las difeiencias esladslicas enlie Ias nedias de
ndices paiasilaiios en Ias dos ciudades de nueslieo fue ieaIizada enpIeando eI T-lesl, y
Ias ieIaciones cuanlilalivas enlie Ias vaiialIes fueion deleininadas usando Ia coiieIacin
de Ieaison. Lnlodos Ios casos, eI niveI de significanciaeslalIecidofue de I<O.O5.
6.3. RE5ULTADO5
Los dalos ollenidos paia eI lanao y Ios ndices paiasilaiios en Ias MeiIuzas anaIizadas
apaiecenenIas TalIas 6.3 y 6.4, iespeclivanenle.
TalIa 6.3. Ieso y Iongilud de MeiIuzas adquiiidas en difeienles punlos de venla en
Cailagena y aiianquiIIa.
Sitios de muestreo
Cartagena
Punto de venta Nmero de muestras Peso (g) Longitud (mm)
BarranquiIIa
A 25
B 28
C 15
D
TotaI
32
100
E 24
F 10
TotaI 34
394.9 28.5
173.7 12.5
403.3 29.8
401.3 26.6
336.3 16.0
311.8 20.3
196.1 13.3
234.7 7.8
237.8 28.8
232.9 40.8
253.9 35.3
96.1 11.1
221.4 11.9
102.2 12.7
287.1 37.4
194.0 3.5
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
91
Dos lipos de paisilos fueion enconliados en Ias nueslias anaIizadas: pseudoquisles
Mixospoiideos y nenlodos. Los piineios fueionnucho ns alundanles, olseivndose
enaIgunos casos infecciones geneiaIizadas enlodoeI fiIele (Iiguia 6.1.).
Iiguia 6.1. Iseudoquisles de Mixospoiidios aisIados de MeiIuzas (Mcr|uccius gaqi), paiasiladas poi
Kudca sp.
Kudoa s
LI anIisis nicioscpico deI conlenido de Ios pseudoquisles ieveI que Ios paisilos
coiiesponden aI geneio Kudca sp. (Iiguia 6.2), piesenlando caiacleislicas siniIaies a Ias
desciilas poi Moianc| a|. (1999).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
92
Iiguia 6.2. Iseudoquisles de Kudca sp. Tincin de Ciensa. 1OO(x).

Ln eI caso de Ios nenlodos, eslos piesenlaion un coIoi lIanquecino y/o anaiiIIenlo
(Iiguia 6.3), y noifoIgicanenle fue olseivado en Ios nisnos un venlicuIo Iaigo con
unin venlicuIo-inleslinaI olIicua y una coIa iedondeada coila, caiacleislicas lpicas de
Anisa|is sinp|cx (Iiguia 6.4).
Iiguia 6.3. Nenlodos solie Ia supeificie de una nueslia de MeiIuza piovenienle de Ia ciudad de
Cailagena.




Nemtodos
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
93
Iiguia 6.4. Caiacleislicas noifoIgicas deI leicei eslado IaivaI de A. sinp|cx, aisIada de MeiIuza
(Mcr|uccius gaqi) de Ia ciudad de Cailagena. 1. oca. 2. Lsfago. 3. Dienle culicuIai. 4. Lalios
venlio-IaleiaIes. 5. VenlicuIo. 6. UnindeI venlicuIo. 7. Ano. 8. Mucin.


Los ndices paiasilaiios (pievaIencia y alundancia) en MeiIuza fueion ollenidos paia Ios
dos lipos de paisilos idenlificados: Kudca sp y Anisa|is sinp|cx (TalIa 6.4). Ln lodos Ios
silios evaIuados fueionenconliados nenlodos, a excepcindeI I.
TalIa 6.4. Indices paiasilaiios enconliados paia MeiIuzas piovenienles de difeienles
eslalIecinienlos coneiciaIes enCailagena y aiianquiIIa.
Punto de
venta
Sitios de
muestreo
Nmero de
muestras
PrevaIencia (%) Abundancia Abundancia PrevaIencia (%)
Kudoa sp. Anisakis simplex
Cartagena
A
B
C
D
TotaI
25
28
15
32
100
92.0
67.8
86.7
90.6
84.0
4.2 0.9
1.5 0.4
6.7 1.4
3.0 0.7
3.4 0.4
36.0
3.6
26.7
56.2
32.0
0.2 0.1
<0.1
0.1 0.1
0.6 0.1
0.3 0.1
BarranquiIIa
E
F
TotaI
24
10
34
58.3
80.0
64.7
1.6 0.5
3.8 1.9
2.2 0.7
4.2
0.0
2.9
0.0 0.0
0.0 0.0
0.0 0.0
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
94
Iiguia 6.5. Cuanlificacinde quisles de Kudca sp. ennueslias de MeiIuzas de difeienles punlos de
venla enCailagena y aiianquiIIa.
Adens de Ia piesencia de quisles y nenlodos, en Ias nueslias anaIizadas fue
enconliada evidencia de degiadacin nuscuIai (nioIicuefaccin posl-noilen),
iesuIlado de Ia aclividad enzinlica de pioleasas Iileiadas poi eI paisilo (Iiguias 6.6 y
6.7).
Iiguia 6.6. MioIicuefaccin posl-noilen en eI nscuIo de MeiIuza (Mcr|uccius gaqi).
r n u IIa Ba ra q i
rt Ca agena . 0 6-1.0 cm
<0.5 cm
>1.0 cm
Tot I a
io u r o Sit s de m est e
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0

m
o

N
e
r

d
e
q
u
i
s
t
e
s

d
e

K
u
d
o
a

s
p
.

/
1
0
0

g

d
e

m

s
c
u
I
o
D E F C B A
Ln viilud de Ias naicadas difeiencias olseivadas paia eI lanao de Ios quisles de Kudca
sp. en Ias nueslias anaIizadas, paia nayoi cIaiidad en Ia piesenlacin de Ios dalos, Ios
nisnos fueion cIasificados en lies calegoias: <O.5, enlie O.6 y 1 y >1.O cn (Iiguia 6.5).
Cono puede apieciaise, Ia nayoia de Ios quisles posee un lanao infeiioi a 1 cn, Io cuaI
dificuIla su deleccina sinpIe visla.
Parsitos
Kudoa sobre Ia
superficie deI
mscuIo de
MerIuza
MioIicuefaccin
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
95

Iiguia 6.7. Ioicenlaje de nueslias de MeiIuza que piesenlaion aIgn lipo de nioIicuefaccin en
Cailagena y aiianquiIIa.
0
10
20
30
40
50
60
Comerpez Pescaribe Lion City OImpica BaIIena AzuI Reina
Sitios de muestreo
10/15
16/32
13/25
10/24
4/10
8/28
0
10
20
30
40
50
60
A B C D E F
Sitios de muestreo
10/15
16/32
13/25
10/24
4/10
8/28
Cartagena
BarranquiIIa
o
n

i
%
P
r
c
e
t
a
j
e
d
e

m
o
I
i
c
u
e
f
a
c
c
i

n

(
)
6.4. DI5CU5IN
Los iesuIlados piesenlados en esle lialajo han ieveIado Ia exislencia de Kudca sp. y
Anisa|is sinp|cx en MeiIuzas disponilIes coneiciaInenle en Cailagena y aiianquiIIa.
Lslas olseivaciones, laI vez Ias piineias ieaIizadas en CoIonlia, son conunes en olios
pases en donde eI consuno de pescado es nayoi y exisle un nnino de vigiIancia
aIiededoi de Ia caIidad de Ios pioduclos que adquieienIos consunidoies.
Adens de Ia MeiIuza, nuchas especies coneiciaIes pueden enconliaise paiasiladas con
Kudca. Ioi ejenpIo, eI SaInn deI AlInlico (Sa|nc sa|ar) sueIe piesenlai quisles de Kudca
|nqrsi|cs (Chase c| a|., 2OO3), aI iguaI que eI }uieI, conocido con eI nonlie de Lsciilano
(Tracnurus |racnurus), aunque enesle Ilinonoocasiona efeclos negalivos solie Ia caIidad
deI pez (Ciuz c| a|., 2OO3). Ioi su paile, Kudca in|cs|ina|is ha sido desciila en eI nscuIo de
Mugi| ccpna|us de }apn(Maenoc| a|., 1993).
Un delaIIe de especiaI inpoilancia en esla invesligacin fue eI enconliai que con
fiecuencia eI nscuIo de Ias MeiIuzas exaninadas piesenlala nioIicuefaccin, pioceso
lpico asociado con eI geneio Kudca. Lsle fenneno paiece no lenei ieIacin con
noilaIidad y sIo aIgunas especies deI geneio pioducen eslos efeclos solie Ios
huespedes. Whipps y DiggIes (2OO6) han iepoilado que especies genelicanenle siniIaies
conoK. a||iaria y K. rcscnouscni noinducendegiadacinnuscuIai.
La nioIicuefaccin no es excIusiva de Ia MeiIuza. Olios peces cono Ia aiiacuda ioja
(Spnqracna pinguis), inpoilada a }apndesde China, lanlienpuede poseeiIa pioduclode
Ia infeccin poi Kudca ncgacapsu|a sp., especie que liene espoias iadiadas con una cpsuIa
poIai ns Iaiga que Ias olias lies (Yokohana e Iloh, 2OO5).
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
96
La inpoilancia de Ias inpIicaciones en Ia saIud hunana poi infeccin con Kudca sp.
piesenle enpescados, apenas esl siendo diIucidada enialones. La inyeccinsulculnea
de exliaclos de pseudoquisles incienenlan Ios niveIes de IgL, ieveIando Ia naluiaIeza
aIeigenica de Ios conponenles de Ios exliaclos paiasilaiios (Mailnez de VeIasco c| a|.,
2OO3).
Ln eI caso de Ios nenlodos Aniskidos, su piesencia en MeiIuzas ha sido pievianenle
iepoilada (Malliucci c| a|., 2OO7, Tin c| a|., 2OO1, Heiieias c| a|., 2OOO). Con excepcin a Io
enconliado en eI punlo de nueslieo C, eI cuaI iepoil una aIla pievaIencia (56.2) y
alundancia (3.O O.7), Ios ndices paiasilaiios enconliados en esle esludio fueion
nenoies a Ios iegisliados paia Anisa|is sp. (pievaIencia, 52.4, alundancia, 1.2 1.7O), y
Pscudc|crrancta sp. (pievaIencia, 9.5, alundancia, O.2 O.7) en Mcr|uccius nuoosi de
Aigenlina (Heiieias c| a|., 2OOO). Los dalos piesenlados aqu lanliensonnuchonenoies
a Ios iepoilados poi Huang (1988), quien enconli una aIla pievaIencia (88.6) de
Anisa|is sinp|cx en 1O especies de peces, incIuyendo Mcr|uccius ncr|uccius. Ioi su paile,
Toiies c| a|. (2OOO), ha deleclado Iaivas vivas de nenlodos Aniskidos (A. sinp|cx y P.
dccipicns) enIa nuscuIaluia enMcr|uccius gaqi de ChiIe, conndices paiasilaiios siniIaies
a Ias iegisliadas enCailagena.
CoIonlia conpaile con olios pases eI consuno de MeiIuzas ChiIenas (Mcr|uccius gaqi)
paiasiladas. IiolalIenenle no sIo poi Ia faIla de noinalividad y conlioI
guleinanenlaI, sino poique su vaIoi coneiciaI es nucho ns econnico aI conpaiaiIa
conolias especies con lajo o ningnconlenido de Kudca sp. y Anisa|is sp. Si lienes cieilo
que an faIlan esludios adicionaIes denosliando que eslos paisilos iepiesenlan un
iiesgo inpoilanle paia Ia saIud de Ios consunidoies, Ia Iileialuia disponilIe piovee
aigunenlos sIidos paia sugeiii que adens de ieacciones aIeigicas, anafiIclicas, y
deinalilis, eslos paisilos pueden evenluaInenle consliluii facloies elioIIicos de
inpoilancia en cnceies eslonacaIes e inleslinaIes (Nieuvenhuizen c| a|., 2OO6, Minela c|
a|., 2OO6, Audicana c| a|., 2OO2).
Ioi Io anleiioi, Ios auloies de esle docunenlo hacenunIIanado uigenle a Ias auloiidades
conpelenles paia que IegisIen solie Ia caIidad lioIgica y qunica de Ios pescados que
consunen Ios coIonlianos, en pailicuIai aqueIIos que son inpoilados y paia Ios cuaIes
no exislen iesliicciones nninas paia su coneiciaIizacin. Mienlias eslo ocuiie, Ios
inpoiladoies y coneiciaIizadoies pueden y delen adquiiii especies sin paisilos paia
culiii Ia denanda. As nisno, eI plIico dele ievisai eI pescado que conpia y exigii que
eI pioduclolenga Ias condiciones nninas de caIidad paiapiolegei su saIud.
NOTA: !ns datns quc aparcccn cnnsIgnadns cn cstc captu!n haccn partc dc !a tcsIs dc prcgradn
dc Maycr!Is BarrIns Pucrta, dc! prngrama dc IngcnIcra dc A!Imcntns dc !a Facu!tad dc CIcncIas
c IngcnIcra dc !a UnIvcrsIdad dc Cartagcna. 5I ustcd dcsca cnnnccr c! nnmbrc dc !ns puntns dc
vcnta dnndc cnmcrcIa!Izancstns pcccs parasItadns, pnr favnr cnnsu!tcdIchatcsIs.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
97
REFERENCIA5
Adiohei, I.}., VaIeio, A., Ruz-VaIeio, }., IgIesias, L. 1996. LaivaI anisakids (Nenaloda:
Ascaiidoidea) in hoise nackeieI (Tracnurus |racnurus) fion lhe fish naikel in Cianada (Spain).
Parasi|c|cgq Rcscarcn. 82: 253-256.
Andeison, R.C. 2OOO. Nenalode paiasiles of veileliales. Theii deveIopnenl and liansnission.
CAI IulIishing, WaIIingfoid, Oxon, U.K. 65O p.
Audicana, M.T., Ansolegui, I.}., Ieinndez de Coiies, L., Kennedy, M.W. 2OO2. Anisa|is Sinp|cx:
dangeious dead and Live. Trcnds in Parasi|c|cgq. 18(1):2O-25.
eiIand, . 1989. Idenlificalion of IaivaI nenalodes fion fish, p.16-22. In: Nenalode piolIens in
noilh AlIanlic fish, MoIIei, H. (ed.). Repoil fion a voikshop in KieI, 3-4 ApiiI 1989. InleinalionaI
CounciI foi lhe LxpIoialionof lhe Sea, C. M./I: 6, p. 16-22.
Casas-VaIdez, M. 2OO4. La iegin naiina deI noioesle de Mexico: Opoilunidades, su polenciaI y
necesidades de invesligacin cienlfica y lecnoIgica. in 3 Reunin solie IegisIacin y poIlica en
ciencia, lecnoIoga y educacin supeiioi en Ia iegin noioesle . IIN. Hllp://vvv.foioconsuIlivo.
oig.nx/evenlos_ieaIizados/1O_agoslo/piesenlaciones/ casas.pdf.: UIlino acceso: Dicienlie 25,
2OO7.
Chase, }.C., ooy, M.H., Davson-Coales, }.A., Haddov, }.D., Haines, L.R., Whilakei, D.}., OIafson,
R.W., Ieaison, T.W. 2OO3. InnunoIogicaI deleclion of Kudca lhyisiles spoies in nuscIe lissues of
fained AlIanlic SaInon, Sa|nc sa|ar. ]curna| cf |isn Discascs. 26(7): 427-431.
Ciuz, C., Vaz, A., Saiaiva, A. 2OO3. Occuiience of Kudca sp. (Myxozoa) in Tracnurus |racnurus |.
(osleichlhyes) inIoilugaI. Parasi|c. 10(2): 165-167.
CueIIai, M.C., IonlaniIIas, }.C., Ieiez-Iuenles, }. 1991. ioIoga y epidenioIoga de Ia anisakidosis
Iaivaiia. Lnfeinedad deI Aienque. Cicncias Vc|crinarias. 4: 57-61.
De Ia Toiie MoIina, R., Ieiez-Apaiicio, }., Heinndez-ienes, M., }uiado-Ieiez, R., Mailnez-Ruso,
A., MoiaIes-Iianco, L. 2OOO. Anisakiasis en eI pescado fiesco vendido en eI noile de Cidola.
Rctis|a |spanc|a dc Sa|udPuo|ica. 74(5-6): 517-526.
Liias, }.C., }nioi, }.I., Sanpaio, L.A., RolaIdo, R., Alieu, I.C. 2OO7. Mqxcoc|us sp. cancause invivo
nyoIiquefaclion in lhe hosl Para|icn|nqs croignqanus (Osleichlhyes, IaiaIichlhydae). Discascs cf
Aqua|ic Organisns. 77(3):255-258.
LI-MallouIi, M. 1995: Recenl deveIopnenls of nyxospoieaninIish. Second LuiopeanCongiess of
IiolisloIogy and Lighl Luiopean Confeience on CiIiale ioIogy, }uIi 21-26 (1995), CIeinonl-
Ieiiand (Iiance) Inviled ly Iiof. Di. }eii Lon, Inslilule of IaiasiloIogy, ASCR, udejovi.
Llchegoin, }.A., SaideIIa, N.H., Tini, }.T. 1997. CIaiificalionof lhe idenlily of copepods of lhe genus
Cncndracan|nus paiasilizing Mcr|uccius nuoosi fion Aigenlinean valeis. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq.
83(1):155-158.
IageihoIn, H.I. 1982. Iaiasiles of fish in IinIand. VI Nenalodes. Ac|a Acadcniac Aoccnsis. 40:1-
128.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
98
Iunk, V.A., OIafson, R.W., Raap, M., Snilh, D., Ailken, L., Haddov, }.D. Wang, D., Davson-
Coales, }.A., uike, R.D., MiIIai. K.M. 2OO8. Idenlificalion, chaiacleiizalion and deduced anino
acid sequence of lhe doninanl piolease fion Kudca panifcrnis and K. |nqrsi|cs: A unique
cylopIasnic cysleine piolease. Ccnpara|itc 8iccncnis|rq and Pnqsic|cgq. 149(3):477-489.
Heiieias, M.V., Aznai, I.}., aIluena, }.A. 2OOO. Anisakid Iaivae in lhe nuscuIaluie of lhe
Aigenlineanhake, Mcr|uccius nuoosi. ]curna| cf |ccd Prc|cc|icn. 63(8):1141-1143.
Heivio, D.M., Kenl, M.L., Khallia, }., Sakanaii, }., Yokoyana, H., DevIin, R.H.1997. Taxonony of
Kudca species (Myxospoiea), using a snaII-sulunil iilosonaI DNA. Canadian ]curna| cf Zcc|cgq.
75(12): 2112-2119.
Huang, W.Y. 1988. Anisakids and hunan anisakiasis. 2. Invesligalion of lhe anisakids of
conneiciaI fishinlhe disliicl of Iaiis. Anna|cs dc Parasi|c|cgic Hunainc c| Ccnparcc. 63(3):197-2O8.
Ishikuia, H., Kikuchi, K., Nagasava, K., Ooiva, T., Takaniya, H., Salo, N., Sugane, K. 1993.
Anisakidae and anisakidosis. Prcgrcss in C|inica| Parasi|c|cgq. 3:43-1O2.
Kassai, T., Coideio deI CanpiIIo, M., Luzely, }., Caafai, S., Hiepe, T., Hinonas, C.A. 1988.
Slandaidized nonencIaluie of aninaI paiasilic diseases. (SNOAIAD). Vc|crinarq Parasi|c|cgq.
29(4):299-326.
Kenl, M.L., Ioppe, T.T. 1988. Diseases of nelpen-ieaied saInonid fishes. Iacific ioIogicaI Slalion,
Nanaino, C. 293 p.
Kenl, M.L., Andiee, K.., ailhoIonev, }.L., LI-MallouIi, M., Sessei, S.S., DevIin, R.H., Ieisl, S.W.,
Hediick, R.I., Hoffnann, R.W., Khallia, }., HaIIell, S.L., Leslei, R.}.C., Longshav, M., IaIenzeuIa,
O., SiddaII, M.L., Xiao, C. 2OO1. Recenl advances in oui knovIedge of lhe Myxozoa. Tnc ]curna| cf
|u|arqc|ic Micrcoic|cgq. 48(3):395-413.
Lon, }., Dykova, I. 1995. Myxospoiea (phyIun Myxozoa). In: Woo ITK (ed) Iish diseases and
disoideis, Iiolozoanand nelazoaninfeclions. CA8 |n|crna|icna|, Ia|ngfcrd. 1: 97-148.
Lpez-Cinenez, R., CasleII-MonsaIve, }. 1994. Lsludiode Ia lasa de paiasilacinpoi nenlodos deI
geneio Anisa|is en eI pescado fiesco de venla ns fiecuenle en CasliIIa-La Mancha. A|incn|aria. 31:
37-42.
Maeno, Y., Nagasava, K., Soiinachi, M. 1993. Kudca in|cs|ina|is n. sp. (Myxospoiea:
MuIlivaIvuIida) fion lhe inleslinaI nuscuIaluie of lhe sliiped MuIIel, Mugi| ccpna|us, fion }apan.
Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 79(2):19O-192.
Mailnez de VeIasco, C., Rodeio, M., Chivalo, T., CueIIai, C. 2OO7. SeiopievaIence of anli-Kudca sp.
(Myxospoiea: MuIlivaIvuIida) anlilodies in a Spanish popuIalion. Parasi|c|cgq Rcscarcn.
100(6):12O5-1211.
Mailinez de VeIasco, C., Rodeio, M., CueIIai, C. 2OO3. Specific IgL induced ly Kudca sp.
(Myxospoiea: MuIlivaIvuIida) anligens inAL/c nice. Parasi|c. 10(4): 379-381.
Mailnez de VeIasco, C., Rodeio, M., Zapaleio, L., CueIIai, C. 2OO2. HunoiaI innune iesponses
induced ly Kudca sp. (Myxospoiea: MuIlivaIvuIida) anligens inAL/c nice. Mcncrias dc |ns|i|u|c
Osua|dc Cruz. 97(8):1O91-1O95.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
99
Mailins, M., Onaka, L., Ieneiick, }. 2OO5. LaivaI Ccn|racaccun sp. (Nenaloda: Anisakidae) in
Hcp|ias na|aoaricus and Hcp|crq|nrinus uni|acnia|us (Osleichlhyes: Liylhiinidae) of econonic
inpoilance inoccidenlaI naishIands of Maianhao, iaziI.Vc|crinarq Parasi|c|cgq. 127(1):51-59.
Mailin-Sanchez, }., Ailacho-Reinoso, M.L., Daz-CaviIn, M., VaIeio-Lopez, A. 2OO5. Sliucluie of
Anisa|is sinp|cx s.I. popuIalions in a iegin synpaliic foi A. pegieffi and A. sinp|cx s.s. Alsence of
iepioduclive isoIalion lelveen lolh species. Mc|ccu|ar and 8iccncnica| Parasi|c|cgq. 141(2):155-
162.
Malliucci. S., Alaunza, I., Daniano, S., Caicia, A., Sanlos, M.N., Nascelli, C. 2OO7. Disliilulion of
Anisa|is Iaivae, idenlified ly genelic naikeis, and lheii use foi slock chaiacleiizalion of deneisaI
and peIagic fishfion Luiopeanvaleis: anupdale. ]curna| cf Hc|nin|nc|cgq. 81(2):117-127.
Mazoiia-Manzano, M.A., Iacheco-AguiIai, R., Raniiez-Suaiez, }.C., Caica-Snchez, C. 2OO8.
Iacific vhiling (Mcr|uccius prcduc|us) undeiuliIizalion in lhe CuIf of CaIifoinia: MuscIe auloIylic
aclivily chaiacleiizalion. |ccdCncnis|rq. 107(1): 1O6-111.
Minela, S., Shinanuki, K., Sugiuia, A., Tsuchiya, Y., Kaneko, M., Sugiyana, Y., Akinaiu, K., Tajiii,
T. 2OO6. Chionic anisakiasis of lhe ascending coIon associaled vilh caicinona. ]curna| cf Nippcn
Mcdica| Scncc|. 73(3): 169-174.
Moian, }.D., MaigoIis, L., Welslei, }.M., Kenl, M. L. 1999. Conpaialive sludy of nuscIe lexluie and
inlensily of Kudca Tnqrsi|cs infeclion in foin ieaied AlIanlic saInon saIai lhe pacific coasl of
Canad. Discasc cf Aqua|ic Organisns. 31: 221-225.
Moian, }.D.W., Whilakei, D.}., Kenl, M.L. 1999l. NaluiaI and Ialoialoiy liansnisin of naiine
nyxozoan paiasile Kudca |nqrsi|cs loAlIanlic saInon. ]curna| cf Aqua|ic Anina| Hca||n. 11:11O-115.
Moiavec, I., VidaI, V.M., Vaigas-Vazquez, M.}., Vivas-Rodiiquez, C., ConzaIez-SoIis, D.,
Mendoza-Iianco, L., Sina-AIvaiez, R., Cuenez-RicaIde, }. 1997. HeInihlhpaiasiles of |pincpnc|us
ncric (Iices: Seiianidae) of lhe Yucaln IeninsuIa, soulheaslein Mexico. |c|ia Parasi|c|cgica.
44(4):255-266.
Moieno-AnciIIo, A., CalaIIeio, M.T., Calanas, R., Conlieias, }., Mailin-aiioso, }.A., aiianco, I.,
Lopez-Seiiano M.C. 1997. AIIeigic ieacions lo Anisa|is sinp|cx paiasilizing seafood. Anna|s cf
A||crgq, As|nna and |nnunc|cgq. 79(3):246-25O.
Mouiilsen, K.N., Tonpkins, D.M., IouIin, R. 2OO5. CIinale vaining nay cause a paiasile-induced
coIIapse incoaslaI anphipod popuIalions. Occc|cgia. 146(3):476-483.
Myeis, .}. 1979. Anisakine Nenalodes in fiesh conneiciaI fish fion valeis aIong lhe
Washinglon, Oiegonand CaIifoinia coasls. ]curna| cf |ccd Prc|cc|icn. 42:38O-384.
Nagasava, K., Avakuia,T., Uiava, S. 1989. A checkIisl and lilIiogiaphy of paiasiles of fieshvalei
fishes of Hokkaido. Scicn|ific Rcpcr|s cf |nc Hc||aidc |isn Ha|cncrq . 44: 1-49.
Navone, C.T., SaideIIa, N.H., Tini, }.T. 1998. Laivae and aduIls of Hqs|crc|nq|aciun aduncun
(RudoIphi 18O2) (Nenaloda: Anisakidae) in fishes and ciuslaceans in lhe soulh Wesl AlIanlic.
Parasi|c. 5(2):127-136.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
1OO
Nieuvenhuizen, N., Lopala, A.L., }eelhay, M.I., Rolins, T.C., ionlachei, I. 2OO6. Lxposuie lo
lhe fish paiasile Anisa|is causes aIIeigic aiivay hypeiieaclivily and deinalilis. ]curna| cf A||crgq
and C|inica| |nnunc|cgq. 117(5): 1O98-11O5.
OIiveio, }., aIdiiis, R., AiioIIo, . 2OO5. Nenalode infeclion in Mugi| inci|is (Lisa) fion Cailagena
lay and Tolunonaish, noilhof CoIonlia. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):11O9-1112.
Ialas-hnik, M., Cioningei }i, H.S., ainell, H., Kudo, C., Kouiy, . 1982. Iacific Whiling,
MeiIuccius pioduclus. AlnoinaI nuscIe lexluie caused ly nyxos-poiidian-induced pioleoIysis.
Marinc |isncrics Rcticu. 44:1-12.
Ieieiia-ueno, }.M., Dehesa-Sanlislelan, I., Coideio deI CanpiIIo, M. 1989. Aniskidos en
TeIesleos de inleies coneiciaI. Ln: VI Congieso NacionaI de IaiasiloIoga (Cceies). Resnenes
deI Congieso. 22O p.
Ieieiia-ueno, }.M., Ieiie, I. 1997. Iaisilos deI Iescado. }unla de CasliIIa y Len. Consejeia de
Sanidad y ieneslai SociaI. 46p.
IouIin, R., Mouiilsen, K.N. 2OO6. CIinale change, paiasilisn and lhe sliucluie of inleilidaI
ecosyslens. ]curna| cf Hc|nin|nc|cgq. 80(2):183-191.
Ruz-VaIeio, }., VaIeio, A., Adiohei, I.}., Oilega, }.L., Lpez-Ciande, I. 1991. Iiesencia de
asciidos en peces coneiciaIes de fiecuenle consuno hunano en Cianada. Ln: IaiasiloIoga en eI
Sui-Oesle de Luiopa (S. Mas-Cona el aI. Ld.), I Congieso InleinacionaI de Ias Asociaciones
SudoccidenlaI-Luiopeas de IaiasiloIoga-ICASLI I (VaIencia), Conpendio de Resnenes de Ias
Conunicaciones Iiesenladas, }.L. AguiIai, VaIencia, 65 p., consideiaciones zoogeogificas y
aspeclos lecnoIgicos). Tesis DocloiaI. U.N.L.I. 66 p.
Sannailn, M.L., Quinleio, I., IgIesias, R., Sanlanaia, M.T., Leiio, }., Uleiia, I.M. 1994.
Nenalodos Iaisilos en Ieces de Ias Coslas CaIIegas. Ldiciones Dez de Sanlos, S.A., Madiid, 8O
pp.
SaideIIa, N. 1984. Mixospoiideos paiasilos nuscuIaies de peces deI nai aigenlino (incidencia,
ieacciones de iespuesla anle Ia agiesion paiasilaiia, consideiaciones zoogeogiaficas y aspeclos
lecnoIogicos. DocloiaI Disseilalion, Univeisidad NacionaI de LaIIala, La IIala, Aigenlina.
Sl-HiIaiie, S., HiII, M., Kenl, M.L., Whilakei, D.}., RillIe, C. 1997. A conpaialive sludy of nuscIe
lexluie and inlensily of Kudca |nqrsi|cs infeclion in fain-ieaied AlIanlic saInon, Sa|nc sa|ar on lhe
Iacific coasl of Canada. Discascs cf Aqua|ic Organisns. 31(3): 221-225.
Suiiano, D. M., MailoieIIi, S. R., 1984. Monogeneos paiasilos de peces peilenecienles aI oiden
Cadifoines de Ia pIalafoina deI nai Aigenlino. Rctis|a dc| Muscc dc |a P|a|a. 13: 195-21O.
Suiiano, D. M., Sullon, C. A. 1981. Conliilucin aI conocinienlo de Ia fauna paiasiloIogica
aigenlina VII Digeneos de peces de Ia pIalafoina de nai Aigenlino. Rctis|a dc| Muscc dc |a P|a|a.
12: 261-271.
Tin, }.T., Navone, C.T., SaideIIa, N.H. 2OO1. Redesciiplion of IchlhyofiIaiia aigenlinensis
Incoivaia, 1999 (Nenaloda: IhiIoneliidae) paiasile of Mcr|uccius nuoosi (Iisces: MeiIucciidae)
fion Aigenlina. |c|ia Parasi|c|cgica. 48(2):139-142.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
1O1
Tini, }.T., SaideIIa, N.H. 1997: A nev species of NolholonoIochus (Copepoda: onoIochidae)
paiasilic on|ngrau|is ancnci|a (Iisces: LngiauIidae) fion Aigenlina. |c|ia Parasi|c|cgica. 44(4): 3O5-
3O8.
Toiies, I., Moya, R.T.M., LaniIIa, T.M. }. 2OOO. Nenlodos Aniskidos de inleies ensaIud plIica
enpeces coneiciaIizados enVaIdivia, ChiIe. Arcnitcs dc Mcdicina Vc|crinaria. 32(1):1O7-113.
Toiies, I., }eicic, M.I., Weilz, }.C., Doliev, L.K., Meicado, R.A. 2OO7. Hunan pseudoleiianovosis,
aneneiging infeclioninChiIe. Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 93(2):44O-443.
Tsuyuki, H., WiIIisciofl, S.N., Kalala, Z., Whilakei, D.}. 1982. The ieIalionship lelveen acid and
neuliaI piolease aclivilies and lhe incidence of sofl cooked lexluie in lhe nuscIe lissue of Iacific
hake (Mcr|uccius prcduc|us) infecled vilh Kudca panifcrnis and/oi K. |nqrsi|is, heId foi vaiying
lines undei diffeienl pie-fiesh chiIIed sloiage condilions. Canadian Tccnnica| Rcpcr| cn |isncrics
and Aqua|ic Scicnccs. 11:3O-39.
Viu, M., Snchez-Acedo, C., deI Cacho, L., QuIez, }., Lpez-einad, I. 1996. Occuiience of
anisakid Iaivae (Nenaloda: Ascaiidida) in fiesh naikel fish fion Zaiagoza (Spain). Rcscarcn and
Rcticus in Parasi|c|cgq. 56: 25-28.
Whipps, C.M., AdIaid, R.D., iyanl, M.S., Leslei, R.}., IindIay, V., Kenl, M.L. 2OO3. Iiisl iepoil of
lhiee Kudca species fion easlein AusliaIia: Kudca |nqrsi|cs fion nahi nahi (Ccrqpnacna nippurus),
Kudca ananicnsis and Kudca nini|nqrsi|cs n. sp. fion sveepei (Pcnpncris qpsi|qcnnus). ]curna| cf
|ucaric|ic Micrcoic|cgq. 50(3):215-9.
Whipps, C.M., DiggIes, .K. 2OO6. Kudca a||iaria in fIesh of Aigenline hoki Macrurcnus nagc||anicus
(Cadifoines, MeiIucciidae). Discascs cf Aqua|ic Organisnis. 69(2-3): 259-263.
Whipps, C.M., Kenl, M.L. 2OO6. IhyIogeogiaphy of lhe cosnopoIilan naiine paiasile Kudca
|nqrsi|cs (Myxozoa: Myxospoiea). ]curna| cf |u|arqc|ic Micrcoic|cgq. 53(5):364-373.
WoIf, K., Maikiv, M.L. 1984. ioIogy conliavenes laxonony in lhe Myxozoa: nev discoveiies
shov aIleinalionof inveileliale and veileliale hosls. Scicncc. 225(4669):1449-1452.
Yokoyana, H., Iloh, N. 2OO5. Tvo nuIlivaIvuIid nyxozoans causing poslnoilen
nyoIiquefaclion: Kudca ncgacapsu|a n.sp. fion ied aiiacuda (Spnqracna pinguis) and Kudca
|nqrsi|cs fion spIendid aIfonso(8crqx sp|cndcns).Tnc ]curna| cf Parasi|c|cgq. 91(5):1132-1137.
CapluIo 7
PAR5ITO5 EN NUE5TRO RECUR5O PE5QUERO: IMGENE5
DE ARCHIVO
}ess OIiveio VeileI*
Canivelh Manjaiiez Iala*
Lia aiiios Caica*
ilaia Aiioyo SaIgado*
Rosa aIdiiis AviIa*
DiIia CaIvn oija*
*. Univeisidad de Cailagena
1O3
7.1. INTRODUCCIN
Duianle eI desaiioIIo de Ias invesligaciones que condujeion a Ia ieaIizacin de esle Iilio,
cienlos de nicio y nacio fologiafas fueion lonadas, calaIogadas y aInacenadas en una
lase de dalos. Ln esle capluIo, Ios auloies han queiido nosliai aIgunas de Ias ingenes
ns iepiesenlalivas, cono un ejenpIo de Ia innensa diveisidad de Ineas de
invesligacin que aguaidan sei expIoiadas en nueslios ecosislenas, y de Ias cuaIes, an
nolenenos una nnina apioxinacina su conocinienlo.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
1O4
Iiguia 7.1. Recuiso pesqueio deI canaI deI Dique.
Cono ocuiie concasi lodo Io que nos iodea, eslanos peidiendo nueslio iecuiso pesqueio
sin siquieia conoceiIo. Adens de caiacleiizaiIo cuaIilaliva y cuanlilalivanenle, es
necesaiio conpiendei su en Ia evoIucin de Ios ecosislenas. Ioi ejenpIo, es
uigenle enpezai
ni
funcin
a enlendei eI papeI de Ios paisilos en Ia cadena lifica de anlienles
liopicaIes, Ios necanisnos de defensa que Ios peces uliIizan paia conlioIai su piesencia y
Ios que usa eI paisilo paia conliaiieslaiIos, Ia dinnica de disliilucin en Ios
ecosislenas, Ios facloies que deleininan Ias foinas de paiasilacin en Ias especies, Ia
inleiieIacin enlie Ia conlaninacin y eI paiasilisno, eI inpaclo de eslos oiganisnos
solie Ia caIidad de Ios aIinenlos, y solie lodo, Ios efeclos que puedan ocasionai solie Ia
saIud de Ios hunanos.
Iiguia 7.2. Nenlodos: Un piolIena inpoilanle en aIgunas faniIias de peces. Los
MugIidos son una faniIia de peces nuy connes en Ias aguas cosleias. A Io Iaigo de Ia
Cosla AlInlica coIonliana, dos especies soliesaIen poi su inpoilancia coneiciaI y
alundancia: La Lisa (Mugi| inci|is) y eI Leliance (Mugi| |iza) (IaneI A). Lslos peces son
hospedadoies inleinediaiios de nenlodos aniskidos (IaneI ).
A
Mugl| lncl|ls
Mugl| |lta
B
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
1O5
Iiguia 7.3. LI MonchoIo y Ia Lisa hacen paile deI cicIo de vida de Ios nenlodos. La
liansnisin de nenlodos enlie especies sueIe ocuiiii poi depiedacin. Ioi ejenpIo, en
Ia cienaga deI Toluno, enlie Cailagena y aiianquiIIa, Ios MonchoIos (A) son
consideiados Ios piincipaIes depiedadoies de Ias Lisas y con fiecuencia es posilIe
enconliai a eslas Ilinas conpIelas () eneI eslnagode Ios piineios.
B
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
1O6
A
Hgado de Lisa conpIelanenle invadido poi nenlodos.
Iiguia 7.4. Hgado de Lisa conpIelanenle invadido poi nenlodos (A) y ienanenle de lejido
heplico una vez hansido aisIados Ios paisilos (). Iaia fines conpaialivos, enIa paile infeiioi deI
paneI apaiece un hgado noinaI paia una Lisa deI nisno lanao. Aunque esle fenneno es
poco fiecuenle (apioxinadanenle 1/2.OOO), consliluye un ejenpIo de cno eI paiasilisno puede
conducii a Ia nueile de Ios huespedes poi peididapiogiesiva de lejidoenuniganovilaI.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
1O7
A
B
Hgado normaI
Iiguia 7.5. Nenlodos en eI inleiioi deI lejido heplico de Lisa. Lsla fologiafa
coiiesponde a un coile hisloIgico leido con henaloxiIina-eosina, Ia cuaI nueslia eI
coile liansveisaI de un nenlodo, siendo visilIes eI Iunen inleslinaI, Ias ceIuIas
nuscuIaies y Ios coidones IaleiaIes.
Lumen intestinaI
CIuIas muscuIares
Cordones IateraIes
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
1O8
Iiguia 7.6. Tienlodos en lejido heplico de Lisa. Las Lisas de Ia Cosla Caiile
coIonliana adens de eslai infecladas poi nenlodos Aniskidos, lanlien Io esln poi
lienlodos, paisilos nicioscpicos que invaden eI hgado y olios iganos de Ios peces.
Lslas niciofologiafas coiiesponden a coiles hisloIgicos de Lisa nosliando vaiios
quisles de lienlodos, Ios cuaIes pueden apaiecei en eI inleiioi (A) o solie Ia supeificie
deI hgado().
Magnificacin 40 x
Magnificacin 20 x
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
1O9
A
B
Iiguia 7.7. HislopaloIoga de hgados de Lisa. La piesencia de quisles de lienlodos eneI
hgadode Ios peces geneia una seiie de inleiacciones fisioIgicas y lioqunicas paisilo-
huesped y viceveisa. Lnlie Ias nanifeslaciones hislopaloIgicas ns conunes asociadas
con Tienlodos, esl una iespuesla infIanaloiia cinica de lipo gianuIonalosa, en Ia
cuaI ceIuIas innunoIgicas deleclan Ia piesencia deI cueipo exliao, y conjunlanenle
coneI lejidoheplicoinicianeI encapsuIanienlodeI lienlodo (Ascccc|q|c |cnga).
A
B
A
A) CianuIonas, eI supeiioi izquieido con neciosis cenliaI. ) MeIanonacifagos.
A) CoIIaiele peiifeiico de Iinfocilos. ) MeIanonacifagos. C) Iiliosis. D) IioIifeiacin de
filiolIaslos.
C
D
A
B
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
11O
A

A
Iiguia 7.8. Respuesla deI huesped a Ia piesencia de lienlodos en hgados de Lisa. Una
de Ias iespueslas infIanaloiias que con nayoi fiecuencia es enconliada en hgados de
Lisa infeclados con quisles de Ascccc|q|c |cnga, es Ia piesencia de cenlios de
neIanonacifagos (A), iodeandoeI quisle olialandode peneliai eneI nisno.
A
A
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
111
Iiguia 7.9. Quisles de Ascccc|q|c |cnga aisIados de hgadode Lisa de Ia laha de Cailagena.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
112
Iiguia 7.1O. Laivas de Ascccc|q|c |cnga ollenidas deI hgado de Mugi| inci|is iecoIecladas
enIa laha de Cailagena.
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
113
CapluIo 8
COMENTARIO5 FINALE5, CONCLU5IONE5 Y RECOMENDA-
CIONE5
115
Ln CoIonlia Ios piolIenas sociaIes, econnicos y poIlicos paiecen no aliii espacios
paia niiai en delaIIe Io que esl ocuiiiendo con nueslio anlienle. Ln olios casos, Ia
infoinacin es ecIipsada poi Ios nedios de conunicacin y no IIega aI conn de Ios
ciudadanos. Ioi eIIo, paia Ia gian nayoia de coIonlianos, esla sei Ia piineia vez que
lienen acceso a infoinacin solie paisilos en peces, Ios cuaIes en aIgunos casos,
seguianenle halin consunido poi aos, sin peicalaise de Ia piesencia de Ios nisnos en
Ios fiIeles.
Con eI oljelo de conveilii esle docunenlo en un insliunenlo de educacin anlienlaI, Ios
auloies inlenlanos enpIeai un Ienguaje senciIIo que peinilieia Ia fciI inleipielacin de
Ios dalos poi Ios Iecloies, auguiando no sIo que Ia infoinacin consliluya un eIenenlo
de conocinienlo, discusin y cilica, sino que apoile Ias lases paia que nuchos olios
piolIenas anlienlaIes deiivados de esle, puedan sei conocidos y conpiendidos poi Ia
conunidad, faciIilando con dicho pioceso ayudai a pionovei Ia foinuIacin de poIlicas
lendienles a piolegei Ia saIud y eI lieneslai de lodos.
asados en Ias evidencias piesenladas en Ios capluIos de esle Iilio, Ias siguienles son Ias
concIusiones ns soliesaIienles deI nisno.
Los paisilos nenlodos de Ia faniIia Anisa|idac esln piesenles poi Io geneiaI en peces
peilenecienles a niveIes aIlos de Ia cadena lifica (cainvoios), lanlo en ecosislenas de
agua duIce cono en Ios naiinos. La Lisa puede sei consideiada una excepcin, dado que
aunque esl en una posicin lifica inleinedia (onnvoio) piesenle niveIes aIlos de
paiasilisno poi nenlodos.
MonchoIos que halilan en Ios ios Alialo, Cauca, MagdaIena, San }oige y Sin, aI iguaI
que en Ia cienaga deI Toluno, esln aIlanenle paiasilados poi nenlodos (IievaIencia,
1OO, Inlensidad pionedio, 77.8 paisilos poi especinen). Ln conliasle, Ios ndices
paiasilaiios paia especnenes de esla especie piovenienles de Lelicia, son
significalivanenle ns lajos (IievaIencia, 6.1, Inlensidad pionedio, 1.O paisilos poi
especinen).
LI nxino nneio de Iaivas de nenlodos enconliado en un especinen de MonchoIo
fue 466.
Ln Ios ios Sin y San }oige, eI poicenlage de Rulios paiasilados con nenlodos deI
geneioCcn|racaccun osciIa enlie 87.5 y 1OO.
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
116
LI nenlodo ns fiecuenlenenle enconliado en eI inleiioi de Ios peces paiasilados
coiiesponde a Ia especie Ccn|racaccun spp.
LnIa Lisa, Ios nenlodos eslnulicados piincipaInenle enIas nenlianas que culieneI
inleslino (nesenleiio) y en eI hgado. Aunque lanlien sueIen apaiecei en Ia coIunna
veileliaI, y aIgunas veces eneI nscuIo. Iaia Ias olias especies, casi sienpie Ios paisilos
hansidodeleclados excIusivanenle eneI nesenleiio.
LnIa laha de Cailagena, Ias especies conniveIes aIlos de paiasilisnopoi nenlodos son
Ia Lisa, eI Lelianche y olias especies de MugIidos, aunque ocasionaInenle pueden
enconliaise eneI }uieI, RlaIo y ailuI chivo.
Ln conpaiacin con Ia cienaga deI Toluno, en pionedio Ias Lisas de Ia laha de
Cailagena poseen niveIes supeiioies de paiasilisno poi nenlodos. La pievaIencia de
eslos paisilos en Lisas de Ia laha vaia poco dependiendo de Ia epoca eslacionaI,
nienlias que en Ia Cienaga deI Toluno, Ias difeiencias enlie peiodos IIuviosos y secos es
naicada.
LneI canaI deI Dique sienpie apaiecenpaiasilados eI MonchoIoy eI IanquiIIo, seguidos
de ceica poi eI agie ligie y eI Capilanejo, nienlias que con paiasilacin nodeiada esln
Ia Iacoia, Ia Mayupa, Ia Mojaiia anaiiIIa y eI ailuI. LvenluaInenle es posilIe enconliai
nenlodos enIa DonceIIa, peionunca eneI ocachico, eI Cuiani oIa Aienca.
MeiIuzas inpoiladas que son coneiciaIizadas en Ias ciudades de Cailagena y
aiianquiIIa eslnpaiasiladas conKudca spp. y eI nenlodoAnisa|is sinp|cx.
AnIisis hislopaloIgicos de hgados de Lisa piovenienle de Ia laha de Cailagena y Ia
cienaga deI Toluno hannoslialo una aIla paiasilacinpoi lienlodos nicioscpicos. La
piesencia de Ios nisnos en esle igano esl asociada con piocesos infIanaloiios, y dao
lisuIai.
Vaiias hiplesis pueden posluIaise paia inlenlai expIicai eI paiasilisno poi nenlodos
exislenle en Ias especies coIonlianas esludiadas. Ln piincipio podia consideiaise que
esle pioceso ocuiie cono un fenneno conpIelanenle naluiaI. Lslo puede sei
pailicuIainenle cieilo y esl anpIianenle desciilo en Ia Iileialuia. Sin enlaigo, Ios
painelios paiasilaiios paia aIgunas especies laIes conoeI MonchoIoy eI agie, exceden
en nuchas ocasiones Io que podia espeiaise lajo condiciones noinaIes. Ls ns, paia
unluennneiode pescadoies deI MagdaIena y eI Cauca, Ia piesencia de laIes ioIIos de
paisilos en eI MonchoIo no soIa piesenlaise con anleiioiidad. An ns IIanalivo es eI
hechode enconliai ndices paiasilaiios supienanenle lajos enMonchoIopiovenienle de
Lelicia (Anazonas). Lsla seiie de conliasles inpIica que aIgo adicionaI a piocesos
naluiaIes puede eslai ocuiiiendoennueslios ecosislenas.
De olia paile es cIaio que en diveisas iegiones deI gIolo, Ias nanifeslaciones anlienlaIes
asociadas con eI canlio cIinlico son cada da iepoiladas con nayoi fiecuencia.
Mosquilos vecloies de viius con aIla palogenicidad y aiaas giganles en Ialiludes
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
117
lenpIadas son apenas un pai de ejenpIos poi nencionai. Ln CoIonlia, aunque exisle
alundanle evidencia solie Ios efeclos deI caIenlanienlo gIolaI, poi ejenpIo, Ia ieduccin
de ns deI 5O en eI iea culieila poi Ios gIaciaies de nueslios nevados, aIleiaciones
suliIes deiivadas deI canlio cIinlico solie Ia dinnica de Ios ecosislenas no han sido, y
esln Iejos de sei evaIuadas. Lsos canlios, que pueden causai gian inpaclo a niveI de
conunidades nicioscpicas, pailicuIainenle en eI pIanclon, piolalIenenle podian
eslai incidiendo en una nayoi capacidad de infeccin a Io Iaigo deI cicIo de vida de Ios
nenlodos enIos difeienles niveIes lificos.
Tanpoco es posilIe descailai a Ia conlaninacin de nueslios ios cono posilIe facloi en
Ias paiasilosis poi nenlodos. LI io MagdaIena y eI Cauca, poi no nencionai sus
afIuenles, son Ia piincipaI cIoaca deI pas y a su vez Ia fuenle agua y despensa aIinenlicia
paia niIes de faniIias que viven en sus cuencas. Con nuy pocas excepciones, Ia gian
nayoia de Ias pequeas y giandes ciudades deI cenlio de CoIonlia vieilen sus aguas
negias, y aIgunas de coIoi, sin ningn lipo de lialanienlo a nueslios ios. Un caso
inleiesanle que conliasla con esla hiplesis es eI de Ia Cienaga deI Toluno, enlie
Cailagena y aiianquiIIa, en esle silio, consideiado de laja conlaninacin, Ias Lisas, aI
iguaI que Ios MonchoIos esln paiasilados. Sin enlaigo, aqu cale nencionai que
facloies laIes conosaIinidad y Ia eulioficacin, puedensei deleininanles eneI piocesode
infeccinpaiasilaiia paia aIgunas especies.
Independienle deI oiigen, exislen cIaias evidencias de que nueslios ecosislenas hdiicos
esln enfeinando. Adens de Ios cada vez ns fiecuenles y seveios desloidanienlos de
Ios ios, enpaile poi Ia ieduccino peidida lolaI deI iea de Ias cienagas, nuchas especies
de peces piclicanenle han desapaiecido o esln aI loide de Ia exlincin, pioduclo de Ia
conlaninacin(uilana, nineia, agioqunica e indusliiaI), Ia sedinenlacin, y enaIgunos
casos cono iesuIlado de Ia inleiiupcin en sus cicIos nigialoiios, cono ocuiie con Ias
hidioeIecliicas. La suna o sineigia deleininada poi eslos facloies inpiinen
conponenles de eslies a Ios oiganisnos, que pueden conducii a una disninucin en Ia
iespuesla innune fienle a aIlas paiasilosis. Si lien Ios peces pueden ajuslai sus
piocesos nelalIicos en piesencia de oiganisnos exliaos, en eI caso de paisilos
nenlodos, Ia siluacinpuede sei dianlica cuandosu nneioaunenla enuniganoen
pailicuIai. La nueslia fologifica piesenlada aqu seaIa que aI nenos en Ia Lisa, Ios
nenlodos pueden IIegai a desliuii poi conpIelo eI hgado (vei CapluIo 7), poniendo en
peIigio Ia exislencia deI oiganisno, o haciendoIo ns vuIneialIe a Ios depiedaioies. Ln
eI caso de Ia Lisa, Ia conjugacin de nenlodos con lienlodos en eI hgado neiece una
ievisin delaIIada, dado que duianle su cicIo de vida, esla especie es ciuciaI paia eI
desaiioIIode olias a IoIaigode Ia cadenaaIinenlicia.
La pueila queda alieila paia nuchas olias hiplesis que puedan expIicai Io que esl
sucediendo y sIo Ia invesligacin cienlfica puede conpiolaiIas o iechazaiIas.
Independienle de Ias causas, Ias consecuencias pueden sei nefaslas a coilo y nediano
pIazo, poi ejenpIo, en Ios cuIlivos de especies laIes cono Ia Mojaiia, en Ios cuaIes eI pas
ha enpezado a lenei aIgn piolagonisno. Olios efeclos podian incIuii un inpaclo en Ia
saIud de Ias peisonas, y olvianenle unieliocesoennueslio desafopaia avanzai hacia un
desaiioIIo soslenilIe. LI canino es en exlieno Iaigo y apenas eslanos enpezando a
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
118
iecoiieiIo. Una senana anles de esciilii eslas Ilinas paIalias deI Iilio, DiIia CaIvn,
iIoga egiesada de Ia Univeisidad de Sucie que en su Tesis de Maeslia en Ciencias
AnlienlaIes invesliga Ia piesencia de lienlodos en Lisas de Ia laha de Cailagena, ha
enconliado dalos escaIofiianles. De acueido con sus iesuIlados, paia aIgunos neses deI
ao, pailicuIainenle en dicienlie y eneio, Ias Lisas pueden IIegai a lenei en pionedio
enlie 15.OOO y 2O.OOO quisles de lienlodos (Vei folos enCapluIo7) poi gianode hgado.
As nisno, iesuIlados geneiados poi eI Iiofesoi AdoIfo Consuegia, seaIan aIlas
paiasilosis poi nenlodos enpeces y aves de Ia Mojana Suciea.
Ln viilud de Io anleiioi, es necesaiio piesenlai aIgunas ieconendaciones que de acueido
coneI juicode Ios auloies delensei inpIenenladas a Ia nayoi lievedad. La piineia es Ia
expedicin de una noina en Ia que expIcilanenle se piohila Ia coneiciaIizacin paia
consuno hunano de especies de pescado conlaninadas con paisilos en nscuIo. Ln
pases desaiioIIados, aI iguaI que en nuchos sul-desaiioIIados en donde se piolege Ia
saIud de Ios consunidoies, Ia noina es ceio paisilos poi kiIogiano de peso. No exisle
ninguna juslificacin vIida paia peinilii que Ios coIonlianos siganos consuniendo
peces conlaninados con paisilos. Nueslio lialajo ha nosliado que especies de peces
que hacen paile de pIalos lpicos, en pailicuIai Ia Lisa, puede aIojai paisilos en nscuIo.
As nisno, especies de gian denanda poi su lajo coslo, y que poi Io geneiaI son
inpoilados y vendidos sin ninguna ievisin pievia, no sIo en Ios neicados plIicos,
sinoenaInacenes de cadena, eslnconlaninados conKudca q Anisa|is.
Si eI lajo coslo de eslos aIinenlos liene su oiigen en eI hecho de eslai paiasilados, iazn
poi Ia cuaI soniechazados enolios pases y adquiiidos eneI nueslio, enlonces niienos de
ceica a nueslias especies que no piesenlan dicho piolIena, poi ejenpIo eI ocachico. Ls
de inpoilancia lenei piesenle que nanlenei sienpie Ias pueilas alieilas a pioduclos
pesqueios foineos no sIo niliga Ias posiliIidades de supeivivencia de nueslios
pescadoies, sino que pone en seiio peIigio Ia saIud de Ios consunidoies. Ioi ejenpIo, en
Ia docunenlacin iequeiida paia Ia inpoilacin deI denoninado ocachico Aigenlino
no apaiece poi ninguna paile eI ns nnino anIisis de conlaninanles, ni siquieia
niciolioIgico. LI Minisleiio de SaIud a liaves deI INVIMA, dele ejeicei su papeI en
piolegei Ia saIud de Ios oIonlianos y evilai Ia enliada aI pas de aIinenlos y pioduclos
sin Ias especificaciones nninas de caIidad niciolioIgica y qunica. Ln Ia Unin
Luiopea, poi nencionai un caso, Ia enliada de canaiones de nueslio conlinenle, no sIo
dele IIegai Iilie de anlililicos, sino de conlaninanles anlienlaIes cono nelaIes,
pIaguicidas y dioxinas. Ioique nosolios no hacenos Io nisno` Si Ias auloiidades no
pieslan Ia delida alencin aI piolIena, eI ahoiio ieaIizado aI conpiai aIinenlos
laialos peio con dudosa caIidad, no sei nada conpaiado con eI piecio que en naleiia
de saIud plIica lendin que pagai Ios consunidoies en eI naana. Ioi Io anleiioi, Ia
inpIenenlacin de una noina paia paisilos dele sei iguaInenle uliIizada paia IegisIai
solie nIlipIes conlaninanles qunicos y niciolioIgicos.
Cono consunidoies, Ios ciudadanos lenenos eI deiecho a iechazai pioduclos pesqueios
conlaninados conpaisilos y concuaIquiei olioagenle que pueda alenlai conlia Ia saIud.
A su vez, Ios inpoiladoies de pescado pueden exigii que Ios nisnos eslen excenlos de
paisilos y pionocionaiIos cono laI. Lo anleiioi, piolalIenenle sulii eI consuno,

c
Estn cnfcrmandn nucstrns ccnsIstcmas?
119
nanlendi aI conpiadoi salisfecho con eI pioduclo y Ia enpiesa cunpIii una Ialoi
sociaI que es fundanenlaI denliode cuaIquiei sociedad civiIizada.
A niveI invesligalivo, es necesaiio idenlificai Ia piesencia de lienlodos en peisonas que
con fiecuencia consunen Lisas, y evaIuai Ios posilIes efeclos que Ios endopaisilos
puedenlenei solie eI conpoilanienlode Ias especies enIos difeienles niveIes lificos.
No nenos inpoilanle es Ia necesidad de niiai con ojos difeienles a nueslios ios. Ln Ia
acluaIidad, Ia nayoia son sinpIenenle canaIes paia iecilii aguas negias de Ios
nunicipios. Ls necesaiio iescalai Ios pequeos nananliaIes y aiioyos, inveilii en
educacin anlienlaI y exigii a Ias auloiidades nayoi conpioniso. La soIucin deles
iniciaiIa lu nisno, piolalIenenle eneI caninoIas auloiidades anlienlaIes pailicipain,
peioeI canlioescIusivanenle depende de Ioque enlie lodos podanos apoilai.
"Nucstrns ccnsIstcmas snn un unIvcrsn dc pnsIbI!Idadcs para InvcstIgar, dcscubrIr,
aprcndcr y va!nrar. Tndn cst vIrgcn para cmpczar a cstudIar. Dc hcchn, cncnntra-
rcmns quc muchas dc !as cspccIcs dc parsItns quc habItan nucstrns cucrpns dc agua
scrn nucvas para !a cIcncIa, sImp!cmcntc pnrquc nadIc !as ha InvcstIgadn. Estc an,
cn cn!abnracIn cnn c! grupn dc !a Dra. 5Imnnctta MattIuccI, dc! Dcpartamcntn dc
CIcncIas dc 5a!ud Pb!Ica dc !a UnIvcrsIdad !a 5apIcnza dc Rnma, hcmns rcpnrtadn
(Sstematlc Paraslto|og, 2008, 69:101-121) !a prcscncIa dc una nucva cspccIc dc
ncmtndns quc habIta cn !ns pc!canns dc !a cInaga dc! Tntumn. Estc parsItn, dc
nnmbrc Contracaecum bloccal n. s., cs tan sn!n un cjcmp!n dc !ns nrganIsmns quc
cnmpartcn nucstrn hbItat, y dc! cua! nI sIquIcranns ImagInamns quc cxIstcn".
Para cnmcntarIns n prcguntas, favnr cscrIbIr a:
jcsusn!Ivcrnyahnn.cnm
www.rcactIvns.cnm
12O
PAR5ITO5 EN PECE5 COLOMBIANO5
PrImcra EdIcIn DIcIcmbrc dc 2008
UnIvcrsIdad dc Cartagcna
www.unIcartagcna.cdu.cn
Facu!tad dc CIcncIas FarmacutIcas
Grupn dc QumIca AmbIcnta! y CnmputacInna!
www.rcactIvns.cnm
CnrpnracIn Autnnma RcgInna! dc! Cana! dc! DIquc (CARDIQUE)
www.cardIquc.gnv.cn
I5BN:
Cartagcna - Cn!nmbIa
978 - 958 - 44 - 3888 - 1
P
A
R

5
I
T
O
5

E
N

P
E
C
E
5

C
O
L
O
M
B
I
A
N
O
5
:

E
s
t

n

c
n
f
c
r
m
a
n
d
n

n
u
c
s
t
r
n
s

c
c
n
s
I
s
t
c
m
a
s
?

You might also like