You are on page 1of 199

0

Lemani n Lquran Lavim


s Teqbaylit
Theggat-id terbat n yiselmaden isdawanen:
IDDIR Brahim, Tasdawit n Qasdi Merba, Wergla
RAHMOUNE Hakim, Tasdawit n Qasdi Merba, Wergla
DAHMANI Lamia, Tasdawit n ebderreman Mira, Bgayet
GUERDJ Ourida, Tasdawit n Mulud at Memmer, Tizi Wezzu.

Ddaw n lenaya n Unemhal n Lumu n Ddin n Twilayt n Tizi Wezzu

Mass: SAYEB Mohand Ouyidir

Uun amenzu

:
:


.

. .2

.
- .

.

.

-

.

-

"
"

:

/ : .
/ : .
.
/ : 3

/ : .
/ : . .
- .

: .


( )




( )


( )


"

"

7

.)





Lexique religieux berbre et nologie: un essai de

traduction partielle du Coran

)
(



:

:
Lemani n Lquran Lavim s :


.
teqbaylit

:

:
.
. .
-

.

-

.
9

.
-

- -

...

10

.
11

12

Tazwara:
Bismi Allah ad nebdu ad nfesser, asb akken nezmer, kra
di layat d-inezlen, ma yella anda nessexer, ne$ neccev ne ter
sta$fir Llah a yiwen, ttxil-k tebbet-a$ lajar, A bu ccan muqqer,
lanaya d ke imi-tt-neqqen, mne-a$ deg ubrid n cce, fell-ak
ay nettkal, efk-a$ lbaer, mel-a$ ayen ielen, tebbet-a$ deg
ubrid n Nnbi ahar, iqaden, yenoer, nekk d wid i d-isellen, efka$ laqel d bar, oel-a$ seg wid ivuen(1)
Icegga-a$-d Rebbi sebanu Nnbi fell-as taallit n Rebbi
d slam-is d rrama i txelqit merra, akken ad isuffe$ libad si lam
$er tafat, akken da$en ad isebgen abrid n leq, u yewwi-d yid-s
Lquran lmuoiza u d rrama s$ur Rebbi Lalamin i imdanen
merra. ef ay-agi yewwi-d ad d nesiwev tabrat i d-yewwi Nnbi
fell-as taallit n Rebbi d slam-is i wid ur nfehhem ara tutlayt n
tarabt, tutlayt s wacu i d-yusa Lquran Lkarim, ay-agi ad yili s
usuqqel n Lquran $er tutlayin nniven, u deg-sent tamazi$t. d
wagi i d iswi nne$ di leqdic agi imi nsemma: Lemani n Lquran
Lavim s teqbaylit.
Sebba i d-a$-yessawven $er uxeddim-agi d lexa n leqdic am
wagi, d ayen i a$-yerran ad nessefhem awal n Rebbi s teqbaylit,
akken ad d-nessebgen da$en d akken taqbaylit tezmer ad
tesuqqel Lquran, d$a s uxeddim agi ad nesban nnur d tafat
yelan di Lquran awal n Rebbi azza wa oalla.
D$a deg ubrid agi nezmer ad d-nebder leqdic i dyessawev: Kamal Nayt Zerrad deg uxeddim ines i wumi
isemma: Lexique religieux berbre et nologie: un essai de
traduction partielle du coran, leqdic da$en i d-yessawev
Ramvan At Manur d Lao Muemmed Tayeb d Ccix Meyan
1

- Yenna-t-id Ccix Meyan Busetta

13

Busetta ad t-yerem Rebbi, wigi merra rran-d (suqlen-d) Lquran


$er teqbaylit, rnu fkan-d udem i teqbaylit s uxeddim nsen, qublen-t
l$aci s lfar, u$alen qqaren Lquran i d-irsen s tarabt s teqbaylit,
axaer Nnbi Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is iwea-d
akken ad d-nessiwev awal n Rebbi mi d-yenna: "" ,
ihi, ass-agi yewwi-d ad nessefhem Lquran s teqbaylit akken ad tyefhem yal yiwen ihedren s tutlayt-agi.
Asefhem n Lquran s teqbaylit d tafat d nnur, d ayen ara disbeggnen abrid i yal yiwen ib$an ad ifhem awal n Rebbi azza
wa oalla, akken da$en ad tifsus tekkumt $ef win ur nfehhem ara
tarabt tutlayt n Lquran Lavim. Ihi, tasuqelt d usefhem n
Lquran s teqbaylit d win ara d-iceben abrid i tutlayt n tmazi$t,
yenna edb Ellah amani:
I tmazi$t yefka-d ccbu
Iban-d am yem$i n tefsut
I tsuta* zaden lfuru
Teflali-d fell-a$ tafukt
Yuaf llufan di ddu
Nebded argaz tameut
Yessa umazi$ ur icu
D tutlayt-is ad yesnunnut
Tegma la tettecmumu
Se$ret Lquran rnut
S tmazi$t yal amecu
Yufa tisura i tmeddurt
Snamket awal amarbu
Ddmet-as imru arut (1)
Ihi, akken yal yiwen ad yawev ad i$er axeddim agi, nura-t s
usekkil n tlatinit d usekkil n tarabt, rnu nejme-ed sekra yellan
*

Tasuta: gnration.
-yenna-t-id ebdellah, voir : Kamal Nait Zerrad : Lexique religieux berbre : Un essai de
traduction partielle, Milano, 1998, p13.
1

14

d-asefru ne$ d-inzi yesan Imana n laya. D$a ay-agi d-asefhem


i tsuret, rnu daseyu i imeslayen i-a$ d-ooan imezwura nne$
am: Ccix Muand, d LIao Sid Iberiyen, d Lao Mafuf d
wayen i-d newwi s$ur Lexwan. Nessaram ad yili uxeddim agi
nne$ i wudem n Rebbi, nettmenni da$en ad te$ren medden wa
ad fehmen wa ad sfehmen i wiyav ayen id-yusan n lemani di
Lquran Lavim. Nessaram da$en ad a$-iweffeq Rebbi i wakken
ad d-nessiwev $er taggara n uxeddim-agi, nessaram da$en kra
n win ara t-i$ren ad a$-yedu s lxir, am akken i as-yenna Lao
Sid:
Jemmlet di dua xetmet
A wid i wumi yeqbel dua nsen.
A Rebbi kemmel ay d-neddet
Lumur akk tzemrev-asen
Lefnar i a$-yexsin cel-it
S nnu n Nnbi Lhacem.
Ieggalen n taggayt.

15

Tasuret n Lfatia:

Yenna Rebbi deg wawal-is

Asentel n tsuret n Lfatia


Tasuret n Lfatia ( (ters-d di Mekka, nnan-d wiyav,
ters-d di Lmadina(1). Tettusemma Lfatia axaar d tamezwarut di

1- Yenna t-id Abu Hurayra d Muoahed.


16

Lquran, amana maci d netta-t i d tamezwarut di trusi n wawal


n Rebbi aza wa oalla.
Sebba tayev imi tettusema Lfatia axaar yis it-beddu
tallit. Seg yismawen-is ( ) lmana-s tayemmat n tektabt n
Rebbi lalamin, yessawev-d Abu Hurayra yenna: yenna Rrasul
fell-as taallit n Rebbi d slam-is "Lamdu li Llah ( ) d
tayemmat n Lquran, d tayemmat n lkitab, d ssebu lmatani, d
Lquran lavim"(1) tettusema da$en lmatani ( )axaar
yeqqar-itt umalu di yal taallit d lfarv ne$ d nafila, tettusemma
da$en lamdu ( )d alat (
)dcafiya ) ( d rruqya
() . Nnan d lsas n Lquran, ma d lsas-is d (

)tettusemma da$en lwaqiya ( )d lkafiya ( )yerna ) yenna: Lfatia d tasuret n tallit, d


d Zzamaxcari (
lkenz(2).
Tasuret n Lfatia tejme kra yellan di Lquran n lemani,
alad$a ttwabderent kra n ifat di Lfatia ur d-ttwabder-ent ara di
tiyav nniven, llan wiyav nnan Lquran merra atan deg-s,
thedder-d tsurett Lfatia $ef tgejda n Ddin, $ef laqida d libada

)" ( : :-1
"

1 1 : - 2
.81 2002
17

d liman s wass n tagara d liman s ifat n Rebbi azza wa oalla,


d wamek ara yevleb bnadem Rebbi lalamin, d netta i tewao
txelqit, ma d netta ur yewao yiwen(1).
Lemanin tsuret n Lfatia:

lmana n laya: ini-t lamdu i Llah,


ma d lmana n lamdu ( )d acekker i Rebbi i yesan ifat n
lekmal, Rebbi yekmel di ifa-s. yenna Ibn Oarir: lmana n
lamdu mi ara tcekrev Rebbi, ur s-tteggev ara acrik ulac win
yellan d lemtel-is, d netta i yettmudun, d netta i ittbuddun,
lexzen-is yezga yemer(2).Yenna Ibn abbas: Yenna Oibril i
Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is: Ini a Muemmed
lamdu i Llah, lmana-s: tcekrev Rebbi, teroiv lxir-is, teroiv
lhidaya-s(3). Yenna Rebbi di laya ( ) ur d-yenni ara ()
amgarad ger-asen: ( )d acekker i Rebbi i lebda di yal zman,
di yal amkan. Yusa-d di ladit "A Rebbi i ke lamdu akk,
ssaya d ayla-k akk, deg ufus-ik lxir akk, $ur-k ara yu$al lamer
akk(4). Yessawev-d Ibn abbas ad yervu Rebbi fell-as yenna:
Yenna umar: Nelmed-d ( ) d ( ) d acu i d (
.100 - 1

.99 :-2

1 1 : :-3
.60 2001

" " : -4
18

?)Yenna ali: d awal yerva-t Rebbi i yiman-is(1).Ma d Llah ()


d isem n Rebbi azza wa oalla: ur yettusemma ed nniven s
yisem-agi ala netta, ma d lmana-s: d netta i d Llah yiwen, d
netta i d-yewwi kan ad nebed, libada n Rebbi lalamin d aa d
lemala d ttaqwa. Ma di ssunan n Ibn Maoa ( ) $ef
wayen i d-yessawev Ibn umer d akken Rrasul fell-as taallit n
Rebbi d slam-is yenna-asen: "Yiwen n lebd yenna: A Rebbi i
ke kan lamd akken i ilaq $ef wudem-ik, $ef saya-k i muqren,
d$a awal-agiay $ef lmalak*, yereq-asen amek ara t-arun, ulin
s igenni, nnan: A Rebbi yiwen n lebd yenna awal ur neri ara
amek ara t-naru, yenna Rebbi azza wa oalla -u netta yea d
acu yenna lebd-is- d acu yenna lebd-iw? Nnan: A Rebbi i ke
kan lamd akken i ilaq $ef wudem-ik, $ef saya-k i muqren, d$a
yenna-asen Rebbi azza wa oalla: arut-tt akken i t-id yenna
lebd-iw, ma yemmuger-iyi-d ad t- oazi$ yis"(2). ef akka

: :) ( - 1
." :

-*

:) " ( - 2

- :

: : -
" :

.101

19

nnanimusnawen: Lamdu d ayen yellan d leq i Rebbi lalamin.


Nnan da$en lamdu li Llah ( ) d awal amenzu i yenna
ubabat n medden Adam ass mi yeves, u d awal aneggaru ara
yinin imezda$ n loennet

)01 (Ma d ( ) Rrabb ( )d win ikesben


tlata n ifat: ixleq, yekseb, yeebbir, d netta i d lmuvebber, d
netta i d Rebbi n l'ins d loin d lmalayka, d Rebbi i ikesben lqaat i
seba d igenwan i seba d wayen yellan deg-sen u ger-asen,
deg wayen nera d wayen ur neri ara. Nnan imusnawen: ( )
d isem n Rebbi kan, nnan da$en fell-as d isem lavam(1) (

) suban Llah muqer yisem-is. Ma d lalamin ()


nnan imusnawen: s kra n wayen yettwaxelqen, nnan da$en
lalamin: s kra n wayen yettwaxelqen ama di ddunit ama di
laxart, yenna Rebbi azza wa oalla:

)32-32 (
Rebbi iwelleh lebd-is
Muqqer lberhan-is
Lmumen ifhem ira-t
I ixleq Llah i lmelk-is
Win yettun ccan-is
Ad yettwattu anda-tt tifrat?
.102 101 01 : :- 1
20

Seban-k a Llah a yiwen


Aas ay ziz yisem-ik
Lxir $ur-k nenwa-t
Yal wa teggiv-as leq-is(1).

d sin yismawen ttwaksen-d si ( )ma d


( )rraman yuger ( )Rraim. Ma d lmana n (

)win tewse rrema-s, tum taxelqit-is merra. D netta i d


Rebbi bab n rrama d bab n lesan(2). Nnan imusnawen $ef (

): d ifa yegga-tt Rebbi i txelqit merra, yenna Rebbi $ef


ay-agi ):> (ma d ifa n
( )yegga-tt Rebbi ala i lmumnin, yenna Rebbi $ef ay-agi

)98 (ihi, d ifa yegga-tt Rebbi


i wid yumnen, i wid iudren Ddin nsen, i wid yessebabren $ef
aa i d-yefrev Rebbi azza wa oalla, yenna-d Rebbi fell-

1 - Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramdhan 2011


-2
.25 1

21

assen

)6:; (
A wid yesan Ddin deg wul nwen
Ad yawev leb$i nwen
er loennet i d abrid nwen.(1)
Ma d ( )d win tewse rrema-s taxelqit-is merra, ama d
laraq nsen ama d sebbat n temict nsen, ama d lxirat nsen,
ifa-agi tewwev ama d lmumen, ama d lkafer, d ale i yella
(lebd ivuen) ne$ d lebd n dir, ay-agi merra si rrema n Rebbi
azza wa oalla, muqqer lfevl-is,ziz ccan-is, $ef ay-agi yusa-d di
ladit i d-yessawev Ibn Maoa $ef Abi Hurayra yenna: Yenna-d
Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d slam-is: "Win ur nevlib Rebbi
ad yerfu fell-as"(2).
Win yewaoen ad yessuter
Rebbi kulci izmer-as
Lexzen-is yezga yemer
Yeur d larba aas(3)

1- Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramdhan 2011


":)( :) ( : - 2
3 - Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramdhan 2011
22

."

ef ay-agi yeqqar-d Rebbi azza wa oalla


):5 (Yenna Ibn Qayim Loawziya: Muqelt $er rrema n
Rebbi azza wa oalla, s rrema-s icegge-a$-d Rrusul, wwin-d
tiktabin, ksen-a$-d si lam, neffe$ $er tafat, wwin-d tamusni,
yeuqet loehl deg ne$, nedder$el yu$al nettwali, nedda deg
webrid iweqmen, abrid yessufu$en, s rrema n Rebbi lalamin
yecreq-d yiij, ival-d wagur, igga-d iv d wass, yessa-a$-d lqaa
nteddu fell-as, yerna yegga-tt d leqrar i win yedren iac deg-s, i
win yemmuten tejme-it, s rrema-s yegga-d asigna, yerna
yefka-a$-d lxir aas, ma d rrema-s yegga-tt d ifa si ifat n
libad akken ad ttemyeramen, s rrema-s ara yefu fell-a$, s
rrema-s yegga di lqaa win yesan d win ixuen, d win yellan
aziz d wayev medlulen, d win yesan tazmert d wayev i wumi
tettwakkes, ay-agi merra si rrema n Rebbi azza wa oalla(1).

wiyav nniven $ran-t seant


leqrayat i snat. Lmalik ( )d ifa n Rebbi lalamin, yewef imanis akka axaar d netta i ikesben taxelqit, nnig-s ed ur yelli, timsal
merra ger ifassen-is, yenna Rebbi $ef iman-is
1 : :- 1
.118- 117 2007
23

)78 (. Ma d (
)d ass n tagara (ass n tnekra) ma d lmana n () d
Rebbi i ikesben ass-nni, ass n tu$alin n libad $er win i tenixelqen tikelt tamenzut, ass n tu$alin nsen $er Rebbi lalamin,
yenna Rebbi deg wawal-is ) 6; (

, yenna-d da$en
)8= (Yenna Abu
Hurayra $ef ayen i d-yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is
:"Ad yeef Rebbi lqaa, wa ad yernu igenni seg uyeffus, d$a ad
yini: Nek i d lmalik, anda-ten lmuluk n lqaa? anda-ten
imeqranen? anda-ten wid yetkebren?" (1) ass-nni ulac win ara dyekken nnig n saya n Rebbi lalamin.
Llah wed-s di ifa-s
Tefkiv-a$ Ddin yis-numen
D rrema-k i a$-d-ittwalin
etq-a$ a llah i wudem-ik(2)

lmana-s:d ke kan ara nebed, deg-k i


nessutur, deg-k i nevme, d ke i neroa a Rebbi lalamin(3). Di
laya-agi yezzewer-d Rebbi awal n libada ( )$ef usuter
" :) ( :- 1
"

2 - Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramdhan 2011

.69 1 -3
24

( )axaar libada ( )d tina i d iswi, $ef ay-agi libada i


Rebbi lalamin, d netta kan i tt-yuklalen, ma d win yeooan abrid
n aa ad yereq anda-t leslak? Ur t-yettaf deg yedrimen-is wala
di libad wala di tmusni-s.
Bismi Allah a Llah ad nessiwel
Rrema-k tekka-d luma
A bab n lqedra tekmel
A Llah a bab n rrema
Lebd-is ma yella yessawel
S rrema-s ur t-yeooi(1)
Yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is i Ibn abbas "Ma
yella tessutrev, suter Rebbi"(2).

Mbad yenna Rebbi

ma d ( )lmana-s: egg-a$, awi-a$, mel-a$, ma


d ira ( )d abrid, ma d awal ( )lmana-s: win
iweqmen, d asuter i Rebbi akken ad neddu deg webrid n wab,
akken ad nili seg wid ivuen, wid yeddan deg webrid n leq, deg
webrid n Ddin, A Rebbi ili-a$ d amiwen.

wid i wumi yegga Rebbi nayem d wid i


d-ibder deg wawal-is mi i d-yenna

1- Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramdhan 2011.


") " ( :- 2
25


)=5-<> (Ma d
lmana n laya wigi d wid ibud Rebbi
lalaminam lanbiya d cuhada d wid ivuen(1)

lmana-s:A Rebbi ur a$-tegg ara seg wid


$ef iterfiv, wigi d Lyahud, imi san tidett * amana fren-tt, wigi
yenna-d Rebbi fell-asen



);5 (
d asuter da$en i Rebbi lalamin, lmena-s: A Rebbi
ur a$-tegg araseg wid iff$en i webrid, wigi d Nnaara
(imasiiyen) imi ebden Rebbi akken ur d-yenni ara ccra, d$a
f$en

i ccra n Rebbi lalamin(2) . ef ay-agi win ara ye$ren

tasuret n Lfatia ( )ad d-yini di tagara-s Amin ( )nnan-d


imusnawen $ef wawal-agi maci d laya si layat n Lfatia, amana
.76 1 : - 1
*D akken Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is d imcegge n Rebbi

. 26 1 -2
26

d asuter i Rebbi lalamin akken ad d-yerr $ef ti$ri n libad-is i tyessutren, yenna Ibn Hurayra: Yella Rasul Llah fell-as taallit n
Rebbi d slam-is mkul mi ara i$er
ad yini "Amin" alama yesla-d win yellan deffir(1). Yerna yenna
Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is$ef ayen i d-yessawev Abu
Hurayra? "Ma yenna limam Amin inet-d yid-s Amin, ma d win i tid-yennan akked d lmalayka deg yiwen n lweqt ad as-yefu
Rebbi ayen ieddan si ddnub i ixdem(2) .
A bab n lberhan meqqer
Hdu-a$-d anda ma nal
D ke i d bab n lamer
D ke ara ijebren lewal
Qed-a$ a Llah ur nettmal
Ad nevme rriva-inek(3)

) ( :) ( :-1
.) "" " ( :

:) ( :- 2

"

3- Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramadhan 2011


27

Azal n tsuret n Lfatia:


Yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: txus tallit n
win iullen ma yella ur ye$ri ara deg-s s tyemmat n Lquran"(1).
Yessawev-d l'imam Amad d akken Abiyyu Bnu Kab ye$ra-d i
Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is tayemmatt n Lquran,
d$a yenna Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is "Ulac di
Ttawrat wala di l'Inoil wala di Zzabur wala di Lfurqan am netta-t
(yeqsed-d Lfatia) d netta-t i d ssebu lmatani, d netta-t i d
Lquran lavim i id-igga Rebbi"(2)
Yenna Nnbi i Abi Said Ben Lmuala: "ad ak-slemde$ tasuret
isan azal d ameqran di Lquran: Lamdu li Llah Rabbi lalamin

d netta-t i d sebu lmatani, d netta-t i d


Lquran lavim iyi-d-igga Rebbi"(3).
ef Abi Hurayra $ef Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is:
yeqqar-d Rebbi di ladit lqudusi "Bvi$ taallit gar-i d lebd-iw $ef
:

) ( -1
.

) (



: -2


)" (

."

"

-3
) (

."

28

sin, azgen inu azgen nniven ines ad as-fke$ ayen yessuter, ma


ad d-yini Rebbi? Imed-iyi yenna-d lebd:
ad d-yini Rebbi: "icekker- lebd-iw ma yenna-d:

ad d-yini

yenna-d

ma

"lebd-iw

iyi

Rebbi :"yessem$er lebd-iw di ccan-iw" ma yenna-d

ad d-yini Rebbi: "Ay-agiger-i d lebd-iw, ad as-fke$


ayen i d-yessuter" ma yenna-d

ad d-yini Rebbi : "ay )agi i lebd-iw, ad as-fke$ ayen i d-yessuter"(1


-1 : () ( )


:


:

: :
:
: :
:


:
: .

29

Tasuret Nnaba
Yenna Rebbi deg wawal-is :

11,47

30

Asentel n tsuret Nnaba :


Ters-d tsuret n Nnaba ( )di Mekka, tettusemma di
lmaaf d tiktabin n ttafsir d ssunna ( )imi ittwabder wawal
( )di tazwara-s. Tettusemma da$en tasuret (
) imi id-yehder
Rebbi deg-s $ef tagara (ass n tnekra) d wass mi ara tu$al txelqit
$er bab-is, tettusemma da$en tasuret ( )imi ittwabder
wawal ( )di tazwara-s, seg yismawen-is da$en ()
imi id-yenna Rebbi deg-s , ma di Al

31

Itqann ayyui ad naf 4 n yismawen:


d d d

(1). Tehder-d tsuret-agi $ef:

- Wass n lisab i nekren wid iggan acrik i Rebbi.


- ef wass n tagara d tu$alin n txelqit $ur-s d wamek ara
ioazi taxelqit-is, d$a llan wid yumnen s wanect-agi, u llan
wiyav skaddben-t, $ef ay-agi Rebbi isbeggen-d anect-agi,
wa ay-agi ad ivru d tidett.
- Ihder-d da$en Rebbi azza wa oalla di tsurett-agi $ef
wass mi ara issemgired ger libad-is, d imi d-yusa wawal
$ef loennet d imezda$-is, d oahennama d imezda$-is, d
wayen da$en i sen-d-ihegga. Di tagara n tsurett, ihder-d
Rebbi da$en $ef lhewl n wass n tnekra ass n lqiyama d
latab-is, d wayen ara imenni lkafer (2)
Sebba n trusi n tsuret Nnaba ():
- ef Lasan yenna: ass mi i d-icegga Rebbi lalamin Nnbi
fell-as taallit n Rebbi d slam-is bdan lmucrikun ttmesteqsayan
ger-asen, d$a ters-d tsuret

.462 3 : : -1
30 -2
.05 1984

32

-ef ayen i d-kan $ef Ibn abbas d Lasan yenna: Llan


Qurayc ttemesteqsayen ger-asen ass mi i d-yers Lquran, d$a llan
deg-sen wid yumnen, u llan wid iskadben yis, $ef ay-agi ters-d
(1)
tsuret

Lemani n tsuret Nnaba ():


Yenna Rebbi deg wawal-is : ) 6(

.):( ) 9( ) 8( ) 7(

Ibda-d Rebbi awal-is s usteqsi (
) mbad
itbe-it-id s lhewl , lmana n wawal-agi

: $ef wacu i steqsayen wigi ur numins Rebbi d Nnbiines


a Muemmed, iqsed-d Lqurayc, axaar wigi ugin ad qeblen ayen
i d-yewwi Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is. Mbad ibder-d
Rebbi s wacu i skaddben imi i d-yenna d wagi i
d lejwab, ma d lmana n ( )d lexbar, mbad iwef-it-id Rebbi
imi d-yenna: nnan imusnawen lmana-s : ass n
Lqiyama ne$ ass n tnekra d wayen ara yevrun deg-s, ihi, $ef
.2 15 -1
33

wannect-agi i ttemoadalen Lqurayc rnan skaddben-t, Rebbi


iwef ass-nni s lavim ( )akken ad as-yegg azal, wakken
da$en ad ten-yessaged.(1) isbeggen-d
Rebbi di laya-agi d akken medden skaddben s wass n lqiyama
(ass n tnekra) llan wid yumnen yis, u llan wid it-iskadben.


lmana-s: ar d-at-issinen, ar d-at-ren d
asaged s$ur Rebbi lalamin d akken ay-agi ad ivru wa ass nni
(ass n lqiyama) d laq, $ef ay-agi it-id iwekked i tiket tis snat.
Yenna Lao Sid* $ef ass-nni:
Laxart lwac-is me$bun
Iwer latab uekka
A ura ara ivrun
Izerman tiwekka
A ier lebd amcum
Yawm lisab ad irwu larqa
Ibiben n Rebbi ad njun
Wid nni ibren i-uekka
Imi id- ihder Rebbi $ef wass lqiyama di tazwara, iwef-d tazmartis d wamek ixleq taxelqit imi id-yenna: );(

.3803 1985 11 6 -1

D amedyaz n tama n Iberiyen deg Uzeffun.

34

(<) (=) (>)


)66( ) 65(
Awal-agi i tnefsit, akken ad t-id isaki si
l$efla, ma d lmana n laya: ma twalam amek i igga Rebbi lqaa d
leqrar, d usu tzed$em deg-s, lmana ( )d
timukaz*, d$a iweef-d Rebbi di laya-agi idurar am tmukaz i
ifen lqaa akken ur tettmil ara(1), mbad yenna Rebbi lalamin

lmana-s nexleq-iken a medden d lenaf ddaker


akk d nnta (
) , akka ad iu bnadem akken argaz d
tmeut i ittwaxelqen s tiqit n waman ( )s yissen ara temer
lqaa mi ara dduklen i sin, yenna Rebbi deg wawal-is :


)76 (.Di layat ara d-iteddun ibeggen-d Rebbi
lalat n medden d$a yenna ma d awal (
)

*Timukraz, yiwet ines tamakuzt, qqaren-as da$en tigejdit


7 3 -1
.590 1981
35

di tutlayt n tarabt : mi ara tarrev tilist i t$awsa, ma d lmana n


laya : negga-awen ives nwen d astafu, akken ad taf tnefsit
rraa si latab n wass, bnadem ilaq-as ad ies, $ef ay-agi igga-d
Rebbi ives d nnama si nnayem i libad, $ef ay-agi isemma iv s
( )axater d tilisa i latab n wass. d iv mi
ara iuqet(1), d ayen ara yeooen axeddim ad yiwir, deg yiv
da$en ad d-yekfel latab n tnefsit,d ayen ara t-iooen ad ies(2),
$af ay-agi igga-d Rebbi iv d rraa i tnefsit. mbad imi id ibder
Rebbi iv d wayen ara yaf deg-s bnadem ibder-d ass, d$a yenna

lmana-s: negga ass deg-s tafat, negga-t i


tmeddurt nwen, ihi iv d wass d snat n nayem si nayem n Rebbi
azza wa oalla.
Imi i d-yebder Rebbi ayen illan di lqaa, ibder-d ayen illan s
ufella-s, d$a yenna deg wawal-is: )67(

) 69( ) 68(
)6;( ) 6:(

.3 30 - 1
.19 30 - 2
36

iqsed-d igenwan di litta nsen d lali nsen


d wamek ttwabnan mebla tigejda, d wamek myuafen i seba(1),
yenna Rebbi deg wawal-is

)9< (yerna yegga Rebbi igenni d sqef i lqaa,


yenna Rebbi deg wawam-is: (

)87 imi i d-yebder Rebbi igenni, ibder-d da$en ayen i ttwalin


medden deg-s, wagi d iij, yenna Rebbi deg wawal-is:

iwef-d Rebbi iij am lefnar i ifkan tafat, yenna Rebbi deg


wawal-is

)6;-6: ( . Iij d laya si layat n


Rebbi lalamin i libad-is, iij deg-s tafat d lamu d ayen inefen
bnadem. Mbad ibder-dRebbi laya nniven imi i d-yenna

yenna abari (): d asigna

iuren d aman(2), ma d lmana n laya: nesmer seg usigna aman


d asmiri, yenna Rebbi deg wawal-is:
.3806 6 : -1
.6 30 -2
37



)9>-9= (D ayen ara yeooen lqaa ad d-tefk
im$i

(1)

,yenna Rebbi deg wawal-is:


)66-65-> (Mbad yenna
Rebbi:

lmana-s: iwakken ad d-nessuffe$ s

waman-agi aeqqa d im$i d lejnan iuren d lenaf


n jur d lfakyya. Tesa layat agi i d-ibder Rebbi azza wa oalla
ttbegginent-d tazmart-is, d netta i ixelqen taxelqit akken ur ttixelleq yiwen, yerna ibna-tt akken ur tt-ibennuu yiwen.
Imi i d-ihver Rebbi azza wa oalla $ef wamek ixleq taxelqit,
yusa-d wawal mbad $ef ( ) ass n lqiyama, d$a yenna:

)6=( ) 6<(
)75( ) 6>( Yenna
Rebbi $ef ass n tnekra lmana-s: ass n
tnekra (ass n lqiyama) ad yili di lweqt-is, ur s-yettzad Rebbi ur s.26 30 -1
38

issenqes, ma d lweqt-is ur t-yeri yiwen ala Rebbi lalamin. D$a


yenna Rebbi deg wawal-is:

)659 (Ma d sebba imi i sisemma Rebbi ( ) axaer ass nni d ass deg ara
issemgarad ger txelqit-is, yenna Lao Sid:
Yawm lisab ikker war$u
Wi ixedmen kra ad t-ixelle.

ma d lmana n wawal ( )di


tutlayt n tarabt d-ajewaq icuban iccew n wezger, $ef ayen idkan imusnawen d akken Israfil ( )d netta ara iuven
deg-s(1), mi ara slen libad i ut nni ad evren $er Rebbi
lalamin dtirebbuya,d igrawen, ttwafarqen imdanen, wid
ilhan d wiyav ur nelhi, yenna Ibn Oarir: yal lumma ad d-tas
akk d-imcega n Rebbi $ur-s (2), yenna Rebbi deg wawalis: )<6 (, yenna Lao Sid:
Anna$ a lmumnin ader-t
Iwer Rebbi di l$evb-is

.31 30 -1
.591 3 -2
39

Iggul Rebbi ur iennet


Kul wa ad icer d lmital-is

lmana-s: ass nni ad i$us igenni d tirni,


), akka ur ( wa ad ldint tebbura ines, $ef ay-agi id-yenna
d-ittili ara lijab ger libad d imezde$ n igenwan

lmana-s: ass nni ad ttwaqelen idurar seg imukan


, ad uqlen d ulac(2), yenna Rebbi deg

)(1

nsen wa ad mbiwlen

wawal-is:

( )65<-65;-65:
Mbad yusa-d wawal $ef imezda$ n oahennama d imezda$ n
(loennet, yenna-d Rebbi deg wawal-is: )76

( )77 ( )78
( )79 ( )7: (; )7
(< )7 (= )7 (> )7
()85
-1 15 30 .8
-2 .592

40

lmana-s: oahennama tettraou imezda$


ines seg wid ikufren akked d idawen n Rebbi

(1)

ma d awal ( )di tutlayt n tarabt lmana-s: amekkan deg ara


izde$ bnadem, ma d ( )iqed-d yissen Rebbi lalamin
lmucrikin wid ikufren s Rebbi, rnan skadben s Rrasul fell-as
taallit n Rebbi d slam-is, ma d lmanan laya: oahennama d
axxam deg ara zed$en wid ikufren(2) ma d ()
di tutlayt n tarabt lmana-s: amezda$ ma d ( )d lweqt i
isan 80 iseggasen, yenna Lqurubi ) )ad zed$en di
oahennama i lebda(3), $ef ay-agi oahennama tegguni-ten.
Mbad yenna-d Rebbi deg wawal-is

lmana n laya: ur ttafen ara di oahennama


tamuvi, ur erven ara deg-s acemma ala ( ) ma d
lamim lmana-s: lamu s waas, ma d l$assaq lmana-s: d
ayen ittwaxelven si did d tidi d imeawen d idamen n imezda$
.496 3 - 1
.9 30 15 -2
.11 -3

41

n oahennam, si tamuvi d rria ines ur zmiren ara ad tswen(1)ihi, lamim akw d l$assaq ad asen-d-yernu ala timer$iwt
d teqrat. ibeggen-d Rebbi d akken ay-agi sebba
uxeddim nsen di ddunit, $ef ay-agi ioaz-iten Rebbi s wanect-agi.
Yenna Lao Sid :
Tecel tmes teddaqdiq
Libad s daxel ines
I yu$en ura twa$it
Fiel ma kan-awen

uroan ara ad yawev wass nni (ass n


lisab) axaer skaddben yis lmana-s: rnan
skaddben s Nnbi Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is d
wayen i d-yewwi. lmana-s: ulac d acu
ifren $ef Rebbi lalamin, s kra ara ixdem wemdan isa-t, ayen
ixdem ad t-yaf ama d lxir ama d ccer, $ef ay-agi i d-yenna
Rebbi : yal ta$awsa nesa-tt nura-tt, mbad yenna Rebbi

ihi, Lkuffer wid imi id-tu oahennama d


latab kan ara sen-d-irnu Rebbi lalamin, axaer di ddunit llan
skidiben s wannect-agi (ass n lisab), yenna Qutada: ulac laya i
.592 3 -1
42

d-iheddren $ef latab am tagi ( 1), yerna


yenna Lao Sid:
ef rrama n Rebbi azen*
er tmes cudden lalam
D ccian iten-izzenzen
Yu$al fell-asen d l'imam
Imi id-yebder Rebbi imezda$ n oahennama d wayen ara yevrun
yid-sen, ibder-d imezda$ n loennet d$a yenna-d fell-asen:

)89( ) 88( ) 87( ) 86(


)8;( ) 8:(
lmutaqun ( )d lmumnin, wid yumnen s
Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is rnan teben abrid-is, ma d
awal lmafaz ( )yenna Ibn abbas : d loennet d nayem illan
deg-s(2), ay-agi iwekked it-id s wawal i d-yusan mbad imi idyenna d iqwiren iuren d lenaf n jur, d$a
ibder-d tiurin d yiwen n enf si lenaf n lfakiya i snen medden.
593 3 : -1

*azen : lmana-s baden $ef rrama n Rebbi lalamin

.3025 4 -2
43

lkawaib ( )di tutlayt n tarabt d tidayin


iwven 15 iseggasen di lamer, yenna Ibn abbas d Muoahed: d
tidayin imi mden yedmaren nsent, ma d awal ( )lmana-s : d
tiziwin, ma d lmana n laya rnu $ef ayen ifka Rebbi
lalamin i imezda$ n loennet si lenaf n lfakiya, ad asen-dyernu

tidayin

sut

yedmaren

yemden,

ad

ilint

tizyiwin (1) d iqbucen ttwaxedmen s zoao


ne$ s lfea ne$ s dheb, ma d awal ( )uren, ma d lmana n
laya: d yeqbucen yeuren d tissit, ma d tissit n loennet ur telli
ara am tissit n ddunit i yessexraben laqel

(2)

. Mbad yenna

Rebbi lalamin lmana-s: ur sellen


ara di loennet awal n diri, d tamict tettwarez si yir awal d
lekdeb, d wagi i dttekrim n Rebbi azza wa oallai i imezda$ n
loennet, imi isebed fell-asen lada d tikerkas.

lmana-s: d tikci imden s$ur Rebbi lalamin, yenna Lao


Sid $ef imezda$ n loennet:
Di Loennet laraq meqrit
.497 3 -1
.47 30 : -2
44

Alil-ek a win ierrem


D ass kan ulac tameddit
Ur nettcib ur nherrem
Lmumen i yeb$a iwwev-it
Siwev-a$ a Rebbi neslem*

Yerna yenna:
Tabburt n loennet ad t- llin
S lmesk lember ineres
Lmalayka ass-en ad as-d-zin
Ad faren s lala ines
Imed Rebbi lalamin
Zi$ di ddunit itebbes*
Di taggara n tsuret yenna Rebbi lalamin:

) 77(
) 78(

) " ( *
"

45

) 79(
)01(
lmana-s: win imelken
taxelqit, ad ixdem akken ib$a, ma d lmana n (

)igenwan d lqaa d wayen illan ger-asen seg wayen nera d


wayen ur neri ara. D$a di layaagi ixeber-a$-d Rebbi $ef tezmertis, d netta i d Rebbi igenwan, dnetta i d Rebbi n lqaa, d netta i d
Rebbi n wayen yellan deg-sen-t u ger-asent(1).Yerna iwef-d
iman-is imi i d-yenna ( )ma d sebba imi i d-ibder isem-agi,
axaer s kra n lxir ar afen imezda$ n loennet ass mi ara ttkecmen si rrama ines, yerna d tagi i d ifa s wacu skadben
wid iggan acrik i Rebbi imi nnan deg wayen i d-yenna Rebbi
lalamin: (

);5 Mbed yenna Rebbi ass nni d ass n


lemasba, $ef ay-agi ulac win izemren ad immeslay i Rebbi, ala
s leb$i-s, yenna Rebbi deg wawal-is

)7:: (akka wid iggan acrik i Rebbi ur alaben


3026 4 : -1
46

ara lafu s$ur Rebbi lalamin, axaer ass nni ad un akken el


anam ( )i ebden di ddunit ur nfien ara.Yenna Lao Sid:
A win ivemen loennet
Yal ccian d abib-is
Bu ua$ur mi id-isarwet
er ma yewwi aba bab-is


mxalafen imusnawen $ef wawal (), llan wid idyennan: d lerwa n libad, wiyav nnan: d libad, wiyav nnan: d
lmalayka, ma d aqa seg-sen nnan: iqed-d yis Oibril fell-as
slam, ma d lmana n laya ass nni ad
ibed Oibril fell-as slam d lmalayka nniven, ad ggen lefuf d
leqder i Rebbi lalamin
lmana-s: ass nni ulac win ara ihevren ala win iwumi igga Rebbi
cfaa, wa ad ineq s leq, axaer ass nni d ass n tidett(1),yenna Nnbi
fell-as taallit n Rebbi d slam-is: ulac win ara ihevren ala
Rrusul(2),yusa-d di ladit d akken Nnbi Muemmed fell-as taallit n
Rebbi d slam-is, d netta i d bab n cfaa,yenna yiwen umedyaz $ef
.497 3 -1
" " : -2
47

cfaa n Nnbi fell-as tazallit n Rebbi d slam-is:


Ass mi ara nawev $er dar layas
S nnur-ik a Nnbi ad nwali
Ad tiliv ad nemwanas
Deg uekka ulac lwali
Mi id-yusa lmelk sefhem-as
A Rrasul ke d amdawi
D cchada tebbet-a$ fell-as
D tin ay neb$a ad t-nawi
Di lmizan adera$- ixa
B$i$ ad tedduv yid-i
Xas ulac lujur aas
S lfevl-ik a Nnbi ad neddi
Lanaya-k nebna fell-as
Tacvat-ik ad tt-neddari
S kra n win i iellan fell-as
Siwa lfayda ay yettawi
Laxart larba iban-as
Wamma ddunit d lfani(1)

lmana-s: ass mi ara d-nejmaen libad $er


Rebbi lalamin, u ass nni ad yevru, $ef ay-agi isemma-as (
1 -Youcef Nacib, Posie mystiques Kabyles, dition Andalouses, Alger, p 114.

48

)as n tidett. $ef ay-agi win ib$an


abrid n Rebbi yeddu deg webrid iweqmen d webrid n l 'Iman(1)

awal iqsed wid ikufren seg at qurayc, wid


iskadben s lqiyama (ass n tnekra), d$a yenna-asen Rebbi: yak
nessaged-iken s latab n Rebbi id-iqarben, ma d sebba imi itiweef s lqarban ( ) axaer s kra ara d-yasen
yeqreb(2)
ass nni d ass n lemasba, anda ara yaf wemdan kra ixdem ama
d lxir ama d ccer(3) yenna-d Rebbi deg wawal-is

)9> (ay-agi d tidett, Rebbi ad iaseb lebd-is


$ef ayen ggan ifassen-is, $ef ay-agi mi ara iwali lkafer annectnni ad yini ad imenni lukan yelli d
akal, axaer ass nni d ass n lemasba ula $ef lebhayem,
yessawev-d Abu Lmu$ira $ef abd Llah Ben amru, yenna:
ass nni ad yini Rebbi i lebhayem: uqlet-d d akal, d$a ad
u$alen d akal, mi ara iwali lkafer annect-nni ad imenni wa ad
.497 3 - 1
.497 3 -2
.3026 4 -3
49

yini: awi yufan lli$ d akal (1) yak nnan : di ndama i yeziz limer,
yenna Lao Sid:
Yawm lisab ikker war$u
Wi ixedmen kra ad ixelle
Lai ibda alummu
Lamana ula id ikkes
Ifna-t imei ad iru
Mi ifuraq loennet s tmes

.26 30 15 -1
50

Tasuret n Aariq
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Asentel n tsuret n Aariq


Ittmeslay-d Rebbi di tsurett agi i widak i inekren tu$alin
mbad lmut, ifka-asen-d lberhan i d-ittbegginen tazmert-is deg
wannect agi: ay amdan i inekren annect a err lbal-ik txemmev
amek i d-tettwaxelqev, akken ad tezrev d akken d win izemren
ad d-yexleq amdan seg ulac izmer mebla ccek ad t-id-yerr $er
tudert mbad mi ara yemmet, yettkemmil-d Rebbi di tsuretagiawal-is$ef ayen ara ivrun ass n lemasbami ara d-iban kra
51

yefer bnadem di tnefsit-is, ikfa Rebbi tasurett agi s umeslay-is


$ef Lquran lmuoiza n Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is,
awal iean i d-yettbegginen abrid iweqmen, yerna iwed
lkuffer s latab iweren .
Sebba n trusi n tsuret n Aariq:
Akken i d-awden imusnawen $ef sebba n trusi n tsurett
agi nnan-d d Abu alib i isteqsan Rrasul fell-as taallit n Rebbi d
slam-is $ef yetri nni i d-ye$lin seg igenni i yeooan kra yellan
dinna ad yettceci, ibeggen-as-d Rrasul d akken wagi d laya
seg layat n Rebbi sebanu.(1)
Lemani n tsuret n Aariq:


Yenna Rebbi deg wawal-is:
) 1(

) 3(
)2(
. )4(


Tbeddu tsuret-agi s tgallit n Rebbi sebanu s igenni akked d

lmana-s itri i

yetri i wumi qqaren ariq

yettruun deg uzal u yettu$al-d deg yiv(2)mbad yenna


: : - 1

: .352 6 1998 1

- - :
) ( "

" :
2 - Mi ara d-nini dagi ittru maci lmana-s ulac-it deg uzal, amana ur d-yettbin ara si
tafat n yiij

52


Rebbisebanu:
awal iqed Muemmed fell
as taallit n Rebbi d slam-is, lmana-s: a lukan ad telmev d acu
i d itri agi? D win yesan azal d ameqran, $ef ay agi i d-yeggul
Rebbi sebanu s yis, itri agi d win yesan tafat teqwa.
Tagara agi ufan-d imusnawen d akken llan kra n yetran i
meqqren $ef yiij, d wid itezzin i yiman nsen aas n tikal di taniya
(), d annect a i ten-yettaooan xeddmen-d less icuban i
ut n tefvist(1), $ef aya i s-semman imusnawen tifvisin
muqqren ) ( ibeggen-dlilm d akken itri agi
ixeddem-d kra n lemwaji i ifellun kra yellan deg ubrid nsent, $ef
annect-a nezmer ad nefhem i wacu i t-id-yewef azza wa oalla

(2)
s:

Tusa-d laya tis reba akken ad d-terr lejwab $ef tgallit n Rebbi
sebanu, tagallit i d-ittbegginen d akken yal tanefsit i d-yexleq
Rebbi yegga-as lmalaykat ara yessebibiren fell-as, d wid
yettarun kra n umeslay ne$ kra n wayen yexdem

sin n lmalayek ad sebibiren fell-as deg yiv, sin

: -1
.http://www.jb.man.ac.uk/~pulsar/Education /Sounds/sounds.html

.) ( www.55a.net : -2

53

nniven deg uzal, $ef uyfus ad d-naf wid yettarun lasanat, ma


$ef uelmav wid yettarun sseyyat qqaren imezwura:
Lali tewse rrema-s
Lmumen mi ara yeste$fer
Kul yiwen yera lbavna-s
Yehwa ya$ kan nettsafer
Kul ed ad as-yefk loaza-s
Xdem lxir ne$ xdem ccer1
Iawed-d Abu Umama ( ) d akken Rrasul fell-as taallit n
Rebbi d slam-yenna-d $ef laya-agi:tanefsit n lebd iuder-itt
Rebbi, imi is-yegga lmalayka ttaraben fell-as, rnu $ef aya agi
icuba Rrasul tanefsit n bnadem s tbaqit n tamemt $ef wacu i
tezzin yizan, lukan ur s-yerri ara Rebbi iessasen ara
yessebibiren fell-as, tili bnadem ad yevfer abrid n ccian (2).
Mbad yenna-d Rebbi:

di layat-agi ittmeslay-d Rebbi


sebanu i libad-is, wid i wumi yefka nnima n leqel akken ad
xemmen wa ad rren ddhen nsen amek i d-ttwaxelqen $er tudert
1 -D ayen i d-newwi s$ur lexwan.
: 4 : : -2

"
)( : : .598 1985

"

54

agi, akken ad ren da$en tazmert-is, iawed-d Ibn Abi atim $ef
akrima d akken laya agi:
tusa-d $ef
yiwen n wergaz isem-is Abu Al acad i inekren ayen i d-yenna
Rrasul fell-as taallilt nRebbi d slam-is, wagi d win i wumi yefka
Rebbi tazmert, amana ur tt-issexdem ara deg wayen ilaqen,
yezga ittzuxxu s-yis, wa ad yeawal i l$aci s tezmert-is, ad ibed
$ef yiwet n trekna wa asen-yeqqer win izemren ad iyi-dyeswexxer fell-as ad as-fke$ ayen yeb$a, yettu d akken di
nnema n Rebbi i yettidir, d ayen i t-yeooan yestehzay $ef
Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is, yeqqar i lqum-is:
Muemmed yeskiddib, ad d-yeqqar llan 19 n lmalayek, wigi d
wid i yesan tazmert ttasan tibbura n oihennama, ihi, ooi$
awen-d tesa, ooet-iyi-d 10 i nekkini.(1) ihi, argaz agi yettu d
akken win i izemren ad d-yexleq amdan seg wamman ()
mebla ccek yezmer ad t-id-yer $er tudert mbad mi ara yemmet.
Ihi, ibeggen-d azza wa oalla di Lquran amek i d-yexleq
amdan, wa ad d-naf annect-a deg waas n tsurtin, d$a di tsuretagi ibeggen-a$-d d akken amdan yettwaxleq-d di tazwara s
waman n wergaz uqbel mi ara mlalen akked waman n tmeut:

aman agi d widak id


: : : -1
: 159 ) )

: " :
.


55

yettruun s tazla, d-ayen ara $-yeooen ad d-nini d akken iqsed-d


Rebbi

di

laya-agi

aman

wargaz

maci

aman

tmeut*,ibeggen-d Rebbi amek imugen ( )waman agi, ihi


amman n wergazmugen-d seg wujgu n werur(()1) akked d
yidmaren (()2), ma yella d wid n tmeut ttasen-d seg
yedmaren-is ur yetteki ara wujgu n werur.


Ma yella d imusnawen n zik walan-tt s tmu$li nniven, nnan-d d
akken Rebbi di laya agi iqsed-d aman n wergaz akked tmeut
asmi ara mlilen, $as akken nesbeggen-d di tazwara d akken
aman i d-iqsed dagi d aman n wergaz, ur nezmir ara ad
nesse$lev wid n zik axaar tamusni sima t-tteddu $er zdat, rnu
$er wannect-a tamusni zik nni ur teliq ara $er wayen u$ur i
teleq tura.

*Axatar aman n tmeut ttruun-d s ttawil.


.262 30 : :-1
.262 : - 2

56

Di laya i d-iteddun ibeggen-d Rebbi d akken yezmer ad d-yerr


tudart i libad-is mbad mi ara mten, inna-d azza wa oalla

asmi ara d-yerr Rebbi sebanu tudert i libad-is


mbad mi llan deg uekka, assen kulci ad d-ibin

) 9(d ayen i ifren deg wulawen, assen


)10(

ad yaf lebd iman-is akked lfal-is wa ad at-ioazi Rebbi ilmend n


wul-is, akken i s-qqaren: Am yaf, wi ixedmen kra ad yaf.
A yul xdem lxir
Imi deg ukka ara d-negri
lam ulac lmeba
Yesel bu lefayel n dir
Win iub ad t-icebbe
Am lefnar ne$ tiziri(1)



) 11(
Mbad yenna Rebbi deg wawal-is:


) 14( ) 13(

) 12(

) 15( I tikelt tis


)17(

) 16(

snat ad d-naf tagallit n Rebbi sebanu di tsuret-agi imi d


yenna:
tagi d tagallit s igenni i d-yettarran
1 -D ayen i d-newwi s$ur lexwan.

57

aman $er lqaa, akken i nera iij d win yettaooan aman ad furen
wa ad u$alen d asigna i yettu$alen mbad d ageffur, rnu $ef
annect-a d ayen i yettarran tafat ur nelhi ara, akken ur dtkeem ara $er lqaa, iggul-d da$en s lqaa deg wawalis: iqsed-d dagi lqaa i a$-d-yettaken lxir s
wayes i nettici, s tgallit-agi ines ibeggen-a$-d d akken Lquran i
d-yersen $ef Nnbi Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is d
awal iean
d awal n Rebbi i d-yettbegginen
abrid n leq d ubrid n lbael. Mbadibeggen-d Rebbi d akken
Lquran d win i-issuf$en libad si lam, d$a yenna-d

, rnu ay-agi d laq s$ur Rebbi sebanu maci d-askerkes


(d atihi), win ineqen s-yis i d-yenna d tidet, win ixedmen s-yis
itba abrid iewben, yenna-d Rrasul fell-as fell-as taallit n
Rebbi d slam-is: yusa-d Oebril fell-as slam $ur-i yenna: A
Muemmed ad tegri lumma -inek di lxilaf mbad-ik, nni$-d: D
acu d leslak n waya? Yenna:Lquran, win ifen deg-s yenoa ma
d win i-t yeooan ixar.(1)

15
:
:-1

: .354 2003

: .
: :) (

58

A yul $ef Rebbi ttebbi


Seban-k a Rebbi lali
Txelqev-d iij yettlemmi
S nnur-ik i yetteflali
Igenwan am lemabi
Itran d lehlali
Toelev-a$-d Nnbi d uni
D Rrsul i medden irkulli
Yewwi-a$-d Ddin d umli
D Lquran i nettwali(1)
Ittkemmil-d Rebbi sebanu deg wawal-is, imi id-yebder wid-ak
ikefren s Ddin i d-yewwi Nnbi Muemmed fell-as taallit n Rebbi
d slam-is d$a yenna:
$ef aya iwed-iten Rebbi s
latab d ameqran mi d-yenna: mbad yenna:

awal iqed-d Muemmed fell-as taallit n


Rebbi d slam-is, lmana-s: xas eoo-iten di loehl-nsen, eoo-iten
ad vefren yir abrid, amana ad d-yas wass anda ara k-id-rre$
ttar.
Azal n tsuret:

:
.
1 -D ayen i d-newwi s$ur lexwan.

59

Inna-d Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is:win i ye$ran


tasuret n ariq ad as-yaru Rebbi lasanat s wacal n yetran i
)yellan deg igenni (1
Iawed-d Oabir bnu Samura yenna:Yella Rrasul fell-as taallit n
Rebbi d slam-is yettalla hur akked laar s tsuret n ariq
)akked d tidak i tt-icuban(2

-1:: 6 .355 : )(-


" :


2: -
2007 139 : (:)

" " ( ).

60

Tasuret n L$aciya:
Yenna Rebbi deg wawal-is

Asentel n tsurettn L$aciya:


Tasurett n L$aciya d tasurett

id-yersen i wakken ad

tessusem lkuffar $ef wayen i hedren di lbael,si tama niven da61

chudu itzmart n Nbi iw akkenadi kemmel abrid n ddawa


yness,yarna a$ d-thedder s umata $ef lewal n ddunit ass ideg
ara bedden libad i wakken ad ttuasben, u Rebbi

azza

wa

oalla iwef-d tem$er n wass-nni s waas n lewayef i wakken ad


d-yesbeggen azal-is, d wacu yettraoun lxelq-is deg-s, inna-d
deg wannec-agi Ccix Muend U Lusin fell-as yefu Rebbi:
Ayen nexdem ad d-yennelfu

Yum n lisab tagnitt tvul

Sebba n trusi n tsuret n L$aciya :


Amek i d-yenna Ibn Oarir d- Ibn atim ekked abdu Bnu
amid $ef Qutada, inna-d: mi d-yewef (mi d-yessebgen)
Rebbi azza wa oalla ayen yellan di loennet, wehmen seg
wannect-nni lkuffar, ur uminen ara, d$a issers-d Rebbi sebanu
lejwab ara ten-yessusmen, yenna-d deg-s :
)1 (

akken ad walin s wallen nsen imi nekren lexbar-nni.

Lemani n tsuret n L$aciya:


Tasuret-agi isemma-yas Rebbi azza wa oala Al aciya
)(u yenna-d:



:
16
-6 1

.208 1994 -1414 30

62

ihi,

dagi ad nwali d akken llant ddeqs n

lemani i fkan imusnawen n Ddin i L$aciya, kra seg-sen nnan-d:


d yiwen n yisem s wayes tettwasemma lqiyama (ass n tnekra),
isemma-as Rebbi s ifa-agi , imi s lhul d lxuf n wass-nni lxelq n
ddunit merra ad eren wa ad t$acan(1), ma d kra nniven nnan-d
d ifa n tmes n oihennama mi ara ttuatben lkufar. Ma yella d
abari isdukel ayen id-nnan imusnwen fell-as imi eandi sin i
wakken ur yettili yara $er zdat umgared di lmena ines, imi ala
Rebbi azza wa oalla i yeran tidett isean di lmena ines(2).
U laya-agi tusa-d ad tesselem Nnbi Muemmed -fell-as taallit
n Rebbi d slam-is $ef wazal n lexbar n wass nni(3), wamek i dttawaden $ef amru Bnu Maymun, inna-d: Iedda-d Nnbi -fellas taallit n Rebbi d slam-is- $ef yiwet n tmeut la teqqar

yebes ad s-yessemas, d$a yenna-as: d tidett,

iwwev-iyi-d lexber n wass nni.(4)


Di layat i d-iteddun, la $ d-ihedder sebanu wa taala di tsuretagi $ef liala n imezda$ n oihennama mi ara ten-istteb deg, d$a
.535 3 -

.327 24 : -

.294 : -

.330 .329 14 :-4


:

)(
" :" :

")(

63

yenna-d Rebbi sebanu:




Ihi,

udmawen n lkuffar ass-nni uren d ddel u iban-d fell-asen lxuf,


inna-d azza wa oalla

dagi yenna-d Ibn

abbas di lmena-ines: ad ttmuqulen s lxucu lamana ur


tenyenfi ara wannect nni $ef ayen i xedmen di ddunit

(1)

ad d-

naf d akken Rebbi azza wa oalla atan ad yerr udmawen n


lkuffar uren d ddel yerna ad srusuyen iqerray nsen $er lqaa s
lecma (leya) akked d tugdi wa ad d-tban fell-asen nndama ur
nenfi ass-nni(2).
Inna-d azza wa oalla fell-asen da$enni: ,Mxalafen
imusnawen n Ddin $ef lmena n laya-agi, kra seg-sen nnan-d
lmena-ines: teqsed-d lkuffar ittwataben di tmes, annect-agi n
latab yusa-d seg uzu$er n senslat i ten-icudden u kemen s
yissent di tmes akken ad xellen ayen i sfesden di ddunit (3) Ma
yella d Ibn abbas yenna-d $ef lmena-ines belli teqsed-d

1
)(7 3 :

: .632 1981 -1402

: -2

.03 22

535 3 -3
64

Nnaara(1) wamek i d-ttawaden $ef umar Bnu Lxaab mi iru


$er temdint n Ccam, yusa-d $er-s yiwen n wem$er meqqer di
lemer iqeddec di tmasit, la d-tettban fell-as tebrek, mi t-iwal
umar ad yervu Rebbi fell-as la yettru, d$a nnan-as: D acu i kyesrun a lmir n lmumnin, yak d anesrani, inna-yasen: mmekta$-d
mi d-yenna Rebbi azza wa oalla:

)2(

ma

yella d akrima akked Ssadi, nnan-d d akken xedmen di ddunit


lmaiyat ad ttwaxelen s letab ameqran di tmes (3).
Yenna-d Rebbidi layat id-iteddun:
Ad $-id-yesbeggan azza wa oalla ifa n tmes n oihennama,
ara iazen lkuffar, u yenna-d d akken times-agi ter$a d ajaji, u
dagi yenna-d Ibn abbas: times-agi ter$a alami tewwev ledd-is
u tettiwel (tettayzag) $ef yedawen n Rebbi azza wa oalla(4)
yerna $ef wayagi ad tessen si tliwa yer$an la yettiwlen
(yettayzagen)(5( . U yenna-d Rebbi azza wa oalla di laya i sicuban :
)44 (

, Ma yella d lmakla nsen, yenna-d

fella-s Rebi azza wa oalla:

1
.330
-

. -

.357 3 -

2
3

.357 3 -4
.535 -5

65

Ihi lmakla nsen d yiwen


n lecic isem-is Vvari u semman-as iraben nat lioaz ((


mi ara yili dazegzaw (d acici), D akken lecic-agi mi ara yeqqar
yettvurru am ssem. Inna-d fell-as Qutada di lmena n wawal-is
(lecic-agi dir-it yerna yettwaennef si ccer n lmaklat (1) af ayagi
lemvarras akter n nfa-ines, imi ur yesli ara ula i lehwayec,
yerna ur yenfi ara i tezmert n bnadem, ur itekkes la, ur


yesserway. ef ay agi yenna-d azza wa oalla:

, Akken i d-nnan fell-as belli Rebbi azza wa oalla isxev


imezda$ n oahennam s la akken mi lluen ad azlen $er lecicagi iwakken ad teen, mi t-an, ad ten-id-yesxev s fad, d$a ad
ten terr tmara ad swen aldun yer$an, d$a ad r$en iqudam nsen
rnu ad gezmen ierman uebbuv nsen, yenna Rebbi azza wa
)51 (

.af annect-agi
lmakla-agi d yiwet s lmaklat n latab i yellan di oahennama am
aqum akked l$islin (2),inna-d azza wa oalla di tsurett
oalla:

nniven)36 (. Si tamat nniven ad a$ yessebgan Rebbi sebanu liala n- imezda$ n loennet, u yennad fell-asen :
Ihi,imezda$ n
loennet, d wigad y tt-feooioen wudmawen nsen s nnur n eliman
nsen, iferen s wayen I sen d-yefka Rebbi si lxir-is ameqran, imi
wigi d lmumnin ixedmen lxir di ddunit seg wul d nniya yefan,
yernu ddan d webrid n aa n Rebbi sebanu, $ef wayagi, yefka
asen Rebbi azza wa oalla amekkan yelhan ur ttafen ara xir-is u

. : -1

. -2

66

yereq iten s loennet layen, ulac ayen ara ten ixaen degs(1).Yenna-d Lao Sid deg way agi:
Loennet leraq-is meqrit

Alil-ik a win iermen

D ass kan ulac tameddit

Ur yettcib, ur iherrem

Di layat i d-iteddun, yettmeslay-d Rebbi sebanu $ef lxir n


loennet i d-yettwaheggan i lmumnin, yenna-d fell-as:


Ihi, lxir-agi i sen-yefka Rebbi di loennet d ameqran aas, $ef
ay-agi, ibder-d kra seg-s di layat-agi: (2)

ur sellen ara deg-s yir ameslay, ala lxir d

slam
-

umbad ibder-d nnema n waman d wamek


ittfeggiv, mbad ihedder-d azza wa oalla $ef lxir n waman i
tesa, la d-iteff$en si tliwa ines ara yettazalen i lebda, yerna
aman-agi ines d aman n lali yesan lbaraka yal ass, u
isemmayasen azza wa oalla "assalsabil" .

:da$en iheggad

i-imezda$ n loennet

imaren layen deg igenni akken ad walin ccbaa n


loennet yerna cebit aas, ttwaxedmen s yera $layen d
.535 3 -

-2

67

lyaqut yarnu revben u uren d -ussu, u s ufella nsen rsent


lur n lin*, tulawin yettwaheggan di loennet akken ad
wansent lmumnin n loennet.
-

:di loennet-agi rsent teqbucit n tissit, yerna


wejdent $ef rrif n tliwa i win yeb$an ad isew wa ad arent
iman nsent s leb$i n Rebbi sebu.

:Nnamariq, yenna-d Ibn

abbas:

tisumtiwin, tisumtiwin-agi rsent di loennet ta zdat tayev,


mi b$an lmumnin ad qqimen, ad senden fell-asent (1)
-


:da$en

rsent di tegnit (lqaa)n loennet

telawin akked tzerbiyin yelhan yessan di levrufat-is)2) U


yenna-d yiwen umedyaz deg usefru-ines :
A lebd qure azekka
Ke di ddunit i tce$lev
Recde$-k a yul-iw berka
Xdem lxir testenfev
Rrasul akka i d-yenna
Axxam tebniv ad tzed$ev
Hedrent-d layat i d-iteddun $ef ayen ine ufus n bab n lqedra mi
d-yerra lejwab i lkuffar yegguman ad amnen s wannect-agi, si
tama nniven, d ti$ri (asiwel) i libad merra i waken ad walin wa

- Lur lin() : d tilawin i ixleq Rebbi di loennet s cbaa waed-

s.
.535 3

-1

. 2

68

ad sxedmen alla$ nsen akken i ilaq i wayen i sen id-yezzin si


txelqit.
Ihi, yebda-d Rebbi azza wa oalla awal-is $ef
al$em yenna-d sebanu deg wawal-is:
- : U lmena-s:
ay$er ur ttmuqulen ara s ile$man wa ad
tferzen amek i ten-ixleq Rebbi s ura nni i
sen-yefka wa ad ren lbavnan-sen.
Ihi, Rebbi azza wa oalla yessers deg-s aas
n lbarhan, lamana imdanen ur rrin ara
ddhen nsen s anect-agi, $as akkenni, llan wigad yetticin deg
umekkan i deg i yella u ad t-ssexdamen, lamana ur ttebbiren
ara, $ef ay-agi ret akken al$em yettwaxdem i waken ad yetta$
awal i bab-is $as ma yella d agrud i t-yezze$ren, yerna yeohed,
yezmer ad yesber i una$ur n tmurte-nni wa ad iebbi (ad yerfed)
aas n t$ewsiwin(tekumin) deg iberdan $ezzifen, yerna aksumis yelha aas i ssea n bnadem imi ur yesi- ara aas n tassemt
am wiyav.)1)
Llant da$en lewayeo nniven i d-ibanen fell-as di lweqt-agi i deg
i nella, d ayenni i d-sbegnen imusnawen iqedcen deg wannectagi, $ef ay-agi ayen i s-yefka Rebbi yesa azal d ameqran, u d

anwarzemaktoobblog.com:22 ) ( -1
11:47 / 2010

69

ayen ara yeooen alla$ n wemdan ad tyeteyyer, ihi ad -nebder


kra seg-sent)1(
- Yefka-as Rebbi azza wa oalla tazmert amek ara d-yessuffe$
aman si tassemt yellan deg uzagur-is mebla ma yeswa seg
wemviq nniven yernatassemt-agi yesa-tt deg wemkan nni
kan )terurt-is) $efsnat n sebbat :

Tamezwarut: tagnit na$ amkan i deg i yettici yema u


yer$a s waas, $ef ayagi ur yesi ara tassemt deg wemviq
nniven si loetta-ines ma ulac ad tvur, ur yezmir ara ad
yedder di lamu n ssera.

Tis snat, imi ulac tassemt di loeta-s (ssura-ines), ay agi


iawen-it i waken ad yejme aman yellan daxel-is, $ef
wayagi yezmer ad yeqqim aggur d nnef mebla ma
yeswa aman, $ef ay-agi semman-as sfina (taflukt) n
ssera.)2)

- Al$um yezmer i teqse ntamap-nni (tegnitt-nni) ama d lamu n


wass yer$an ne$ deg usemmiv n tmeddit izelqen (igersen).)3(
- Yefka-as Rebbi azza wa oalla lecfar meqqren I waken ur
ikeem ara u$ebber d rrmel s allen-is, $ef wayagi ur yewao
ara ad iqemec (iremmec) allen-is(4), ihi seban Llah it-ixelqen.
. -1

anwarzemaktoobblog.com:22 ) ( -2

www.mzayan.com :( ) -3
.12:55/ 2004/12/04
. -4

70

- Arnu $er waya, izmer ad ilhu $ef rmel mebla ma bel en


ivaren-is deg-s.
Mbad isbegen-ag-d Rebbi sebanu di layat i d-iteddun amek i
irfed igenwan s ufella n lqaa, d wamek i isbded idurar layen s
ufella-s, d wamek i ixleq tagnit n lqaa teqed slqedra-ines,
annect-agi i wakken ad ebren wigad It-iuan wa ad d-akin
wigad i$eflen, am waken i s-yenna Ccix Muend U Ulusin deg
usefru-is:
Aezzeb imiren
Ameyyez i tmezwura
Aebber i tneggura
Ayen yura Sidi
Zik maci armi d tura
Ihi, yenna-d azza wa oalla:

Di tazwara ihder-d Rebbi

sebanu $ef igenni, d wamek i t-yerfed s ufella n lqaa d$a innad: Ass agi llan aas imusnawen i inudan u
mazal adttnadin ad fehmen amek i tt-yebna s ifa nni? Irfed-itt
mebla tigejda, ne$ igga yas tigejda lamana ur nezmir ara ad
tent-nwali? Imi I d-yenna sebanu di laya nniven is- icuban:
)1 (
$ef ay-agi dehcen
yerna teyren. Ihi, seg imusnawen i d-ifkan tamu$li nsen di
temsalt-agi ad naf: Aabuni id-yennan deg wannec-agi d akken
71

Rebbi sebanu yebna-tt terfed $ef lqaa, tbed s lqedra ines, ulac
s ani tsenned am akka n ttwali deg-s mebla tigejda, d annect-agi
i d-yessebganen lqedra n uxellaq azza wa oalla,(1) ma yella d
imusnawen n wass-a ad ttwalin d akken llant tgejda i ifen igenni,
lamana xfant (twafrent) imi ttwaxedment s wayen i tent-yeooan
ad ilint s ura-nni.(2)
Ihi wigad-agi xas fkan-d tamusni nsen deg wannect-agi lamana
ala Rebbi sebanu i iran lbavna-s.
Da$enni Ihder-d Rebbi azza wa oalla $ef idurar d wamek I tenisebded $ef lqaa, mi d-yenna sebanu ,
ad d-naf dagi d akken Rebbi s likma ines ixleq-iten bedden
akken ad fen tagnit n lqaa si tergigit, waken ur tettmal ara s
wigad yellan s ufella-s, ma yella di musnawen i nnand di
temsaltagi: )3(
-

Ixleq Rebbi azza wa oalla idurar am imudan layen icuban


$er tgejda na$ s azar, imi aric seg-sen kecmen am iuran
daxel n lqaa, d ayagi i yeooan tagnit $ef i nettici teef
iman-is, ur tettembiwil ara(ur tettarrik ara).

: : - 1

3-islam.blogspot.comloum

- : : 2
3islam.blogspot.comloum
-3
.www-nawa fithna.net:

72

idurar

Walit aar-is
Da$enni ssawven deg useggas 1969 ad d-sbegnen d akken
lqaa-agi $ef wacu ara nleu t-ttarrik s ufella n tegnit (lqaa)
nniven i yellan s wadda n lqaa i deg i nettici u semman-as
imusnawen (
) imi tagnit i yellan s wadda ur
tesli ara i tudert $ef ay-agi idurar-agi d nutni i d tigejda i ifen
lqaa i waken ur tettargigi ara (ur tettembiwil ara) (1) u Rebbi
azza wa oalla yenna-d annect-agi di laya nniven i s-icuban: .
Lmena-s : tagnit (laqa)yefsin d aldun si lamu:

. -1

73



)7- 6 (

Mebad yenna-d

Rebbi sebanu Di laya i d-iteddun
Ad a$ d-ihedder $ef lqaa amek i tt-yessedel yerna issewse-itt
u yerra-tt d tagnit i iselen i temict n txelqit-is u tesa lxir yal
ass)1(
Ihi, annect-agi n lxir merra i d-yebder Rebbi sebanu di layat-agi
yevra-d s leb$i ines akked lqedra ines, wa ad d-naf dagi Al Alusi
yenna-d d akken likma seg wayen i d-yebder Rebbi azza wa
oalla di layat-agi, imi lquran mi d-yers di tmurt n waraben, llan
ttgaooan (ad ralen) s waas s anda ara afen aman d lecic,
yerna acen ttwaezlen (beden) $ef l$aci, $ef annect-agi amdan
mi ara yessebed $ef temdint ad yers leqel-is wa ad iwali ayen i
s d-yezzin seg wayen yesne ufus n bab n lqedra.)2) lamana
lkufar imi emqen yerna ugin ad amnen, inna-as Rebbi azza
wa oalla i Nnbi-ines fell-as taallit n Rebbi d slam-is: :



Ihi, inna-yas i nnbi- ynes xdem ayen
tzemrev, nesiten rnu smektitten, ma yella ur ak d-slan ara ur
tecliev ara deg-sen imi ur tezmirev ara ad ten-tehduv s ssif i

.306 30 -1
.537 3 : -2
74

waken ad amnen, yerna imi keini d imcegge lwajeb-ik ad tentnesev ma yella winna yefen di lkefr-ines ad t-ixelle Rebbi s
lehlak ameqran di tmes n oahennama wa ad yeteb deg-s i
lebda. Inna-d Lqurubi deg wayagi mi d-yenna Rebbi sebanu
( ) latab amuqran, imi ixelliten di ddunit s la d fad
akked lebs.(1)Wigad-agi ixedmen akken i sen-yehwa di ddunit
yiwen wass ad mmten wa ad u$alen s afus n win i ten-ixelqen, d
netta wed-s ara ten iasben di laxart nsen $ef wayen xedmen
di ddunit.
Azal n tsurett n L$aciya:
Inna-d Nnbi Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is d
akken win ara ye$ren tasurett-agi n L$aciya ad t-iaseb Rebbi
azza wa oalla s liser(2).

537 : -1
2
"
" : .366 75

Tasuret n Lbalad
Yenna Rebbi deg wawal-is:

76

Asentel n tsuret Lbalad:


Tasurett n Lbalad, d tin i d-yersen di Mekka anida yella
uxxam n Rebbi (El Keba) i yebna sidna Brahim akked mmi-s
sidna Smail fell-asen slam, $ef annec-agi i semman (mekkiya),
enf-agi n tsurtin, rsent-d akken ad zerent deg wulawen
laqida akked aI iman belli Rebbi d yiwen i d-ixelqen ddunit-agi,
da$en iwakken ad d-isbegen belli ddunit-agi ur tettdumu ara, wa
ad d-yass wass ad ttuasben libad merra, wa ad eddin di
lmizan n leq, wa ad yessemgarad ger libad alin, yelhan $ef
widak ikfren.
Sebba n trusi n tsuret n Lbalad:
Am akken i d-ttawaden imusnawen n Ddin, d akken sebba
n trusi-ines, isbeggen-it-id Rebbi azza wa oalla di kra n layat si
tsuret-agi, mi i d-yenna sebanu:




lamana mxalafen imusnawen-agi mi d-ttawaden $ef
anwa d-rsent, d$a nnan-d kra seg-sen belli qedent-d yiwen
isem-is (Abu Al Acaddayn Bnu Kilda Aloumai* (
) lebd-agi ssira-ines ur telhi ara imi ietteb iman-is s
waas, ay$er, imi yesa tazmert u yettzuxxu s yis zdat l$aci,
: 352 30 77

yenna-d Bnu abbas ) ( belli lebd-agi yeskiddib u


yeqqar fki$ aas n yedrimen di tedawt n Muemmed(1) fell-as
taallit n Rebbi d slam-is, ma d wiyav am (Muqatil) mi dyettawad $ef laya tis setta (6) mi d-yenna deg-s Rebbi

ters-d $ef
sebanu:
yiwen isem-is (Larit Bnu amir Bnu Nawfal) (
) argaz-agi yesa dnubat, d$a iru ad icawer Nnbi fell-as
taallit n Rebbi d slam-is akken ad t-iciwer $ef annect-agi wa ad
yekkes dnub $ef yiman-is, yenna-yas Nnbi belli tlaq-as tkeffart,
imi lebd-agi ur yesi ara aI iman yefan deg wul-is yewwet-d di
Ddin n al islam u ihedder belli idrimen-is merra ruen deg
ueddeq d tkuffarin segmi ikcem deg-s)2(
Lemani n tsuret n Lbalad:

Yenna-d Rebbi



deg wawal-is:
Lbalad d isem s wayes tettwasemma tsuret-agi, u yeqsed-d
Rebbi azza wa oalla s yis Mekka lmukarrama, tamurt n
Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is, Rebbi sebanu
iggul s yis di tazwara n tsuret-agi u yenna-d sebanu:
1
:

.544
2
:
:
.243

78

akken ad inebbeh taxelqit-is s wazal-is muqqren $urs,)1) u tamurt-agi ismenyaf-itt $ef waas (anger) n tmura nniven
u yesbeggen-d annect-agi s tmekkant i s-yefka, yerna tu$al d
amkan n lqubla ad d-ttruun $er-s leonas merra akken ad
xedmen lefriva n Lio. af ay agi Rebbi sebanu yerra-tt d
tamurt n lerma d tezdeg d lamaniwakken ad ren yedawen n
Nnbi nne$ Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is belli win
ara t-ivurren di tmurt-agi atan ad yesu ddnub d ameqran, imi
wigad-agi iuan Rebbi seg At Qurayc n Mekka ermen $ef
yiman nsen d akken ur ttvurrun ara ula d lebhayem nsen di
tmurt-agi n lerma lamana taddan $ef win i asen-iqerben imi i
t-id-icegge Rebbi akken ad ten-yehdus abrid n leqq.2
Yenna-d Rebbi sebanu :
isbeggen-a$-d
Rebbi azza wa oalla di laya-agi amek i yessuli lemqam n Nnbi
ines Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is di tmurt-agi I
deg i d-ilul, yerna ikerrem-it ass ideg i d-yu$al $ur-s (ass n lfet)
mi yeldi tibbura n Mekka s yisem n al islam, yenna-d yiwen
umedyaz fell-as:
A Rrsul fell-ak nettmeddi
Iubb-ik Rebbi ucbi
A Rrsul Muemmed a lexiyar
I temi-s armi muqqer

D ke i d ttsaad lwali
Merfu leqder-ik yuli
D Al Islam i d tikli-s
U yexva i udennes.

Tamurt-agi n Mekka iella-yas-tt-id i netta kan deg ass nni,


yenna-d Nnbi fell-as tallit n Rebbi d slam-is di yiwen n ladit
iean di lmena n wawal-is: "tamurt-agi ierrem-it Rebbi asmi
-1
2 30 12 :
.123
.223 23 2
79

i ixleq igenwan d lqaa, $ef wannect-agi tettwaarrem s lerma n


Rebbi alama d asmi ara tennger ddunit-agi, $ef ayagi ur ilaq ara
ed ad yessexer lerma-agi wa ad yexdem lbael deg-s, ne$ ad
iaz ayen yellan deg-s ama d tjur-is ne$ ayen item$ayen di
tegni-is (lqaa-ines), U Rebbi azza wa oalla iell-as-tt-id ssaa
deg wass u lerma agi ines amek i tella ivelli i d-tu$al ass agi, ay
agi i d-nni$ di rreba agi win ievren yesla-as ad t-yesiwev i
l$ayeb"(1).
Yerna yeggul Rebbi sebanu di laya-agi

s babat-

ne$ Adam fell-as slam d wayen i d-yufranen seg-s, $ef ayen-nni


yenna-d Muoahid d Qutada akked Vvaak: i yeggul Rebbi
azza wa oalla s Mekka -Tayemmat n tudrin- yeggul s win i ttized$en, wagi d babat-ne$ Adam akkedderya-ines fell-asen
slam. )2(
mbad,yenna-d Rebbi sebanu :


a$-dyettmeslay di laya-agi $ef wayen yura Rebbi i wemdan si latab
n ddunit seg wasmi yella di tebbuvt n yemma-s alama d asmi
ara yemmet. Yenna Ibn abbas ) ( $ef lmana n ((
Kabed: d latab akked ccqa, ma d Ibn Mesud )(
yenna-d di lmana n laya-agi belli Rebbi sebanu yeb$a ad as-

1

: 640 :

.
.640 : -2
80

yekkes lxiq wa ad as-isettu letab i t-yettazen si lkuffar n


qurayc.)1(
Di laya i d-iteddun yehder-d Rebbi azza wa oalla $ef kra n
lkuffar n Mekka i yessem$aren iman-nsen u ttzuxxun s tezmertnsen yerna nekren nayem n Sidi Rebbi d lqedra-ines. Yenna-d
sebanu fell-asen: iqsed-d Rebbi
aza wa oalla wagi issesaben iman-is, i$il yiwen ur t-yif, rnu
yiwen ur s-yezmir, wagi i$il akken ara yeqqim ur yettengar ara,
nnan-d imusnawen n Ddin: laya-agi teqsed-d yiwen ukafriw n
Qurayc di zzman n Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is,
isem-is Abi Al Acaddayn )( , wa amek i d-ekkun fell-as
yella iemmel ad d-yesbeggen tazmert-is s waas d$a mi sssersen aglim ne$ (tabvant) ddaw iverren-is ad asen-yini: Win
ara t-yeksen seg-i ad as fke$ aya d uya, ad eddin ecra (10) ad
t-id jebden d$a ad tegzem tebvant-nni d tifettitin mebla ma
mbawlen ivarren-is d$a i$il $ef ay-gi yiwen ur s-yezmir(1). deg
ay-agi yenna-d yiwen umedyaz:
Yerra Rebbi d axim-is
Yewer Rebbi s l$evb-is
Tagnawt la tetteqlilis

ef netta yeb$a ad yem$ur


Lebd mi yexdem lmenker
Leber d azegzaw yeur

.544 -1
544 3 -1
81

Ihder-a$-d Rebbi azza wa oalla di laya-agi :


$ef winna yennan mudde$ aas n yedrimen di tadawt n
Muemmed, wagi d Larit Bnu amir Bnu Nawfal. Yenna-d fellas Al Alusi: yeb$a ad d-yessebgen iman-is zdat l$aci aff D-imi dyenna azza wa oalla:
imi i$il d ayen yiwen
ur t-iwala lamna Rebbi iwala-t ulac d acu yettwafren fell-as di
ddunit-agi, $ef annect-agi win ixedmen lbael ad yettuaseb fellas di laxart-is imi Rebbi yera lbevna-s

)12(

deg wannect-agi

yenna-d yiwen umedyaz:


Kul yiwen yera lbavna-s

Yehwa-ya$ kan ntteffer

Kul ed ad as-yefk loaza-s

Xdem lxir ne$ xdem ccer

Mbad yesmektay-a$-d Rebbi sebanu s nayem muqren i a$ dyefka akken ad nefhem wa ad ner azal-is. Yenna-d azza wa

oalla deg wannect-agi:



Ihi, yeb$a ad d-yini sebanu di layat-agi atat fki$-ak


ayamdan allen )( s yissent ara twaliv ayen i d-xelqe$ di

ddunit-agi d wayen i as-d-yezzin, yerna fki$-ak iles ( ( s yis i


tzemrev ad thedrev wa ad temmeslayev d wiyav, arni$-ak-id

( ad iwnen iles-ik i waken ad d-tessuf$ev awal


icenfiren (
yettwafamen u s yissen ara teev lmakla, s yissen da$en ara
teswev aman. (3)

. -2
.354 : -3
82

( ) yerna sbeggne$-ak-id sin iberdan di ddunit i


wakken ad textirev seg-sen anwa ara tvefrev t-tebev), abrid n
lxir d lehna yettawin $er loennet ne$ abrid n ccer yettawin $er
tmes. Yenna-d Ibn Messud di lmana n ( ) lxir akked ccer,
wa amek i d-yettawad Ibn Oabir $ef Lasan, d akken Nnbi -fellas taallit n Rebbi d slam-is- yella yeqqer i l$aci: atan llan sin
iberdan, abrid n lxir akked ubrid n ccer, lamana ret d akken
abrid n ccer maci d abrid yelhan ara testemyafem $ef ubrid n lxir.
(1)

af annect-agi yenna-d Alxazin $ef lmena n layat-agi s

umata: ib$a Rebbi sebanu ad d-yesmekti libad-is s lxir i asend-yefka akken ad tcekren. Mbad yenna-d sebanu

a$-d-yettmeslay Rebbi azza wa oalla di


layat-agi $ef win yefkan cci-ines (idrimen-is) deg wayen
yettvurrun ayen deg waydeg (anawlu) ad ten-ieddeq di lxir i
wudem n Rebbi, i waken annect-agi i yexdem ad t-yaf di laxart-is
wa ad yizmir ad ieddi i laqaba.
Mav lmena n laqaba ( )s umata: d abrid deg udrar, abridagi muqqer u yerna tikli deg-s tewer aas,(2) ma yella d Kab Al
Abar yenna-d d akken laqaba lmena-s: sebin n tesrifin di
oihennama, ma yella d Qutada, inna-d fell-as: d laoa iweren

.641 -(1)

.621 1 1
83

-(2)

aas i waken ad tt-tkecmev, $ef annect-agi akken ad tishil


laqaba-agi i lmumen ilaq ad yelhu di aa n Rebbi azza wa
oalla (3), d$a yenna-d sebanu

d agi ad s-yeqqer
Rebbi azza wa oalla I nnbi-ines fell-as taallit d slam: Lukan ad
terev d acu-tt laqaba-agi, ne$ d acu ara k-d-mmeslaye$ fellas?(4) Ihi, yeb$a dagi sebanu ad as-yini belli ccan-is meqqer
aas, $ef annect-agi issefhem-d azza wa oala amek ara s-yizmir
lmumen ad tt-yekcem: tamezwarut inna-d sebanu:

lmena-ines: ma yella yezmer ad isellek tamgarvt n lmumen
(akli) annect-agi ad as-yili d ayen nara t-ierzen si tmes n
oihennama, wamek i d-ttawaden $ef Abi Hurayra )(
inna-d Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is winna ara yeksen
ddel $ef wakli yellan d lmumen wa ad t-yessukkes si lubudiyya,
ad ierrem Rebbi times fell-as, ur tettaz acemma seg-s(1)
amana imi ussan ad teddun $er zdat, ur d-yegri ara wannectagi di zman-agi nne$, u Rebbi azza wa oalla s lekma-ines
yera annect-agi $ef way-agi yefka-d ccer nniven, yenna-d degs sebanu: lmana-s: ad yesse
ame$bun deg wass n la iweren aas, ihi ( )lmana-s: la
deg wussan n lexa. ef annect-agi acei nsse ilaq deg wass
641 -(3)
.121 2 : -(4)
.
379 : -1
84

nni, (imi asuffe$ usurdi deg wass nni ur ineffe ara tazmert n
bnadem))1(
Ad d-naf Rebbi azza wa oalla ibder-d di tsurett-agi wigad $ef i
tlaq fell-asen ssadaqa-agi. Inna-d
-

Tamezwarut: win ara iseen agujil i s-iqerben (d- idammenis)

Tis snat ma yella ur yufi ara win i s-iqerben, ad yesse


ame$bun i inunfen di lqaa, ur yesi ara lqut ara ye. Innad Bnu abbas: winna yet$imin deg iberdan tuzat lmena
(2)

. lamana annect-agi ilaq ad yettwaxdem s wul yefan, d-

imi d- yenna Rebbi azza wa oala di layat i d-iteddun


Lmena-s: lmumnin nsse d wigad i isnen
abrid n lxir u leun $ef aa n Rebbi s fa n wulawen, $ef
ay agi nnan-d imusnawen n Ddin laya-agi la $ d-tessebgan
belli aat ur neffent ara ma yella ulac aliman n e, yerna
ad ttemwean ger-asen s ber d rrema, dagi ad d-naf
yiwen n ladit n Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is, innad di lmana n wawl-is: (wigad isan rrema deg wulawen, ad
ten-yerem bab n rrema, ihi, remet wid yellan deg lqaa,
ad ken-yerem win yellan deg igenwan

(3)

Wigad-adi yesan

545 3 : -1
. -2
.642 -3
85

ssifat-agi yelhan, d nutni i d at loennet, ara iferen di tagara,


akka i d-yenna yiwen deg wawal- is: (1)
Wi ixedmen Ddin-is yefle
Mi yemmut assen ara yefre
Si lhem n ddunit yerta

Mi yerna $ef Nnbi yettsella


Abrid n loennet qbala
Di lfirdaws ad yettaya

Mbad yenna-d Rebbi sebanum :

Ma

yella d wigad-nni i inekren nayem n

Rebbi azza wa oalla, yerna ugin ad amnen s wayen i d-yenna u


ssem$aren iman-nsen, u kkaten di Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slamis, yerna ad t-ttlaqaben, d wigad nni i d at nndama tameqrant. Ikkesasen Rebbi ccan, taggara nsen di tmes n oahennama, ur sin ara d
acu ara ten ifukken (iselken) seg-s, ad medlent fell-asen tebbura ines
i lebda ulac win ara ten iudden.
Azal n tsuret n Lbalad: Inna-d ucbi n Nnbi fell-as taallit n Rebbi

d slam-is: (win ara ye$ren La uqsimu bi hada lbaladi-tasurettagi- ad s-yefk Rebbi laman si l$evb-is asmi ara tennger
ddunit)).2(

. -1

" : .642 -2

."

86

Tasuret n Ccams:
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Asentel n tsuret n Ccams:


Tettusemma tsuret-agi s yisem n Ccams, lmana-s: Iij
(Tafukt), tasuret-agi tbeddu s tgallit n Rebbi sebanu s yetri agi,
axaar isa azal d ameqran di tudert s umata, iij yugar ayen i sd-yezzin, $ef annect-a i d-tusa tgallit n Rebbi sebanu s-yis d
tamezwarut, Nna-d imusnawen d akken itran i s-d-yezzin frurin-d
seg-s, akka nezmer ad d-nini: iij d tayemmat n yetran i s-dyezzin.
87

Iggul-d Rebbi sebanu s wayen i d-yexleq akken lebd i


ixedmen lxir ad t-yaf di laxart-is wa ad yili d asedi,ma d lebd i
ixedmen ccer ad yexser wa ad yendem, $ef ay-agi yefka-d
Rebbi sebanu lemtel $ef wid-ak ixesren, wid $ef i yerfa azza
wa oalla, wigi d lqum n Tamud.
Nnan-d imusnawen d akken Rebbi sebanu yeggul-d s yiman-is
akked seba n wayen i d-yexleq; d$a yenna-d:

)0(
) 7(
) 2( ) 0(
) 7(
5(
)
) 6(
.)8(


Iggul-d Rebbi azza wa oalla di tazwara s yiij ara d-icerqen wa
ad tili tafat-is teqwa, ma di laya tis snat
iggul-d
Rebbi azza wa oalla s waggur mi ara d-yetbe tafat n yiij mi ara
te$li, tagallit-agi n Rebbi sebanu d tagallit s tziri n waggur,
akken nera, aggur d win i imugen (
) seg yeblaven i yexsin,
yettawi-d tafat-is seg yiij, rnu ibeggen-d lilm d akken iblaven-is
$elben lemer n lqaa, d annect-agi i d-ittbegginen d akken d
aggur i d-ittwaxelqen uqbel n lqaa, $ef aya-agi Rebbi azza wa
oalla iggul-d s wayen i d-yexleq d amenzu seg txelqit-is:
A yul $ef Rebbi sebbe
Seban-k a Rebbi Lali
88

A win i ixelqen larwa


Yerna igenwan d ddunya
Iij tiziri tuva
S tafat tefka vveya(1)

di laya agi yeggul Rebbi


Mbad yenna Rebbi:

sebanu da$en s uzal i d-yettbegginen lqaa i libad, ihi iij
yesa azal d ameqqran* di tudert n txelqit s umata, ittbeggin-d i
libad nnayem i asen-d-yefka Rebbi Sebanu.
Iggul-d Rebbi di laya tis reba s yiv mi ara i$um lam-is lqaa d$a
yenna:
lmana-s ass mi ara yejeb yiijurdyettak ara tafat, ihi tusa-d tgallit s lam axaar d ayen
issewacen, rnu lam ulac deg-s laman, yegga-t Rebbi d nima
si nayem-is, mi ara d ye$li lam libad ad stafun,rnu yal mi ara
d-yebder Rebbi sebanu di Lquran azal ad as-d-yessetbe iv,
da$en mi ara d-yebder iv ad d-yessetbe azal, d annect-a i
yettaoan libad ad ttussun s lweqt rnu s umsetbe agi n yiv
akked wuzal ttilinttseddarin n lamu, yettili-d da$en uneffes n
yem$an, ssawven-d da$en imusnawen d akken ives i yelhan d
win n yiv ala nadam yettilin di lweqt ger hurd laar (aqeggel),
1-D ayen i d-newwi s$ur lexwan.
* -Ger nnayem agi ta$awsa s wacu i d-tettwaxleq lqaa, d tin i izemren ad tsum tafat
n yiij wa ad teoo lqaa tema telha i tudert, da$en d tin i izemren ad terr tafat, lukan
maci d annect-a ad yili lam akked d tasmuvi di lqaa, d ayen ara yeooen tudert d
lmual ad tili fell-as.

89


akken i d-yenna Rebbiazza wa oalla deg awal-is:


)11-10 (

Ma di laya tis xemsa, yenna Rebi azza wa oalla


dagi iggul-dRebbi sebanu s igennid lebni-ines igerrzen, lukan
ad nerr ddhen-nne$ ad d-naf ayen i yellan deg-s : iij akked
yetran i s-d-yezzin, wigi akk fen imukan i ten-iwulmen seban
Llah ala netta i izemren i wannect-a, nnan-d imusnawen d

yettu$al-d $ef
akken asekkil ( )mi d yenna:


Rebbi sebanu, imi d netta i d axellaq; lmana-s : igenni d win itixelqen.


Di laya tis setta yenna Rebbi sebanu:

dagiiggul-d Rebbi sebanu s lqaa i d-yexleq teqed, akken ad


tili telha i tudert xas akken d timdewwert.


Mbad yenna-dRebbi sebnu:

tusa-d tgallitn Rebbi sebanu dagi s tnefsit n lebd i dyexleq yerna kra ur tt-ixu, ibeggen-as-d abrid n lxir d wubrid n
ccer, yefka-as-d i lebd laqel s wacu ara imeyyez ger wayen
yelhan d wayen ur nelhi, inna-d Rebbisebanu deg wawalis:)01 (yefka-as-d Rebbi leb$i ; ma
90

yeb$a ad yili d anekkar n lxir ne$ d win ara icekkren nnayem i sd-yefka Rebbi sebanu.
Mbad yenna Rebbi sebanu:

) 9(

)01(
lmana-s: d akken tanefsit yelhan d tin yeddan deg
wubrid n Rebbi; ihi, ibeccer-it s lxir ara idumen di laxart. Yeggul
da$en d akken tanefsit ur nelhi d lexsara ara taf di laxart, akka
ad d-naf d akken Rebbi sebanu yefka-a$-d lemtel $ef yiwen
wegdud i yef$en i wubrid n Rebbi, rnan kufren s wayen i sen-dyewwi Nnbi nsen, wigi d lqum n Tamud i d-yebder Rebbi di
tsuret-agi, akken ad a$-d-isbeggen amek ara ioazi wid i t-iuan,
nnan imezwura:
Yerbe win ixedmen Ddin-is
Taallit yerna lacur
Loumua d wass n lexmis
Yettelli $ef Nnbi nne$ arur
Mi ara yemlil d lefayel-is
Ad yicbi wudem-is yettnur
Alil-ik a lebd unis
Lxir loiha-s yeqqur
Ye$leb azrem s ssem-is
Ma iqureb-ik-id ad k-ivur
Ccian yezga deg wawal-is
91

Lekdeb cchada n ur.(1)


Ihi tbeddu teqsit n Nnbi ale si laya 11 armid laya 15: yenna
Rebbi deg wawal-is: )01(
) 00(






) 02(

.)04(
) 03(


Tamud d yiwen n wegdud i d-yusan mbad n wugdud n ad,
wwin isem-agi si jedd-nsen amezwaru abir Bnu Sam Bnu Nu
() , agdud agi zed$en di lior *d amkan gar
Lioaz d Tabuk, lqum agi d widak i if$en i ubrid n Rebbi, ur uminen
ara s Nnbi ale i sen-d-yewwin ayen ara ten-inefen, nnan-as:
ke d amdan i $-icuban, akken ad ner d akken d tidett ayen $ef
wacu i tettmeslayev a ale awi-a$-d lberhan i d-yettbegginen
tidett n lehdur-ik, yenna Rebbi $ef ayen i-s nnan:

)154 (agdud n
Tamud d wid yesnen ad bnun ixxamen s wublav, $ef annect-a
Rebbi sebanu yefka-asen-d lberhan i ssutren*,d$a yessufe$-d
yiwet n tel$emt seg yiwen wublav i$usan, isema-as Rebbi azza
1-D ayen i d-newwi s$ur lexwan.
* D amkan i yesan xilla idurar ttwaneoren deg-s ixxamen n wugdud n Tamud, yezgad umkan agi di Lmamlaka Ssaudiya deg ugafa n Temdint Lmunawwara
*
sutren s$ur ala akken ad-asen-d isuffe$ tal$emt seg yiwen n wuru u$ur wehhan.

92

wa oalla di Lquran ( ) tal$emt n Llah, u isemma-as s


yisem agi ilmend n wazal ameqqran i s-yefka sebanu, tal$emt
agi d tin yesan

xilla uyefki u d-ayen yesan lbaraka, ihi,

imsefham Nnbi ale akked wugdud-is akken tal$emt agi


acemma ur tt-yettaz, ad tidir ger-asen, ad teks anda i teb$a wa
ad tess aman ass s was, ass i nettat, ass i wugdud n ale,
akka tac tel$emt agi ger asen, armi i d-yusa wass anda i xulfen
ayen i sen-d-yenna Nnbi ale, d lkufr nsen akked u$ullu nsen i
ten-yeooan wwin tamgar n tel$em- agi s lbael.

Ixxamen i zed$en lqum n Tamud**


Ihi, taqsivt n tmen$iwt n tel$emt agi sebba-s d kra n tlawin, yiwet
seg-sent d Saduq Bintu Lmuayya Bnu Zuhayr Bnu Lmuxtar

) ( d tameut n yiwen n wargaz i


yumnen s Nnbi ale, $ef annect-a teooa-t, terna tessevme
mmi-s n emmi-s akken ad tili yid-s di laram ma yen$a tal$emt
agi, $af wakken i d-ekkun imusnwen tella tmeut nnivem
.93 2003 : : :**

93

unayza Bintu unaym Bnu Muoallaz ( ) tagi


d tin ikerhen Nnbi ale, terna tettbuddu-as ala ccer, d tin i
yesan reba n yessi-s, ihi temsefham akked Qudar Bnu Salif
ma yessawev ad ine$ tal$emt nni d ayen ara t-yeooen ad yextir
tin i yeb$a ger reba n yessi-s akken ad yili yid-s di leram, akka
ad d-naf sin agi n yergazen i d-nebder msefhamen akken ad
n$en tal$emt nni, rnan-d $ersen seba nniven, wakken i d-nnan
imusnawen wigi d tesa n yergazen i d-yettwabedren deg
wawal-is azza wa oalla imi d yenna:

)48 (
D$a jemen-d lqum nsen $ef yiwen n wawal ilaq ad temmet
tel$emt agi ihi teben-tt eggben-tt deg uvar, d$a te$li $er
lqaa, yuzzel $ur-s Qudar Bnu Salif ) ( yewwet-itt s
ujenwi tu$was yiwet n tikelt akken ad tesfiq mmi-s s wayen i tyettraoun ma yella yeqqim dinna, uzlen-d $ur-s s-ijenwiyen
nsen, yal yiwen ansa i tt-yekkat armi i tessuffe$ tarwit, ma yella
d mmi-s nni, mi yesla i isu$an n yemma-s yerwel s adrar anda i
isu$ tlata n tikal, llan wid i d-yennan d akken al$em agi amecu
yella ideu i Rebbi sebanu, $ef annect a iwed iten Nnbi ale
s latab n Rebbi mi ara eddin tlata wussan, mi d-yewwev wass

94

amezwaru n tessast* n latab (wagi d ass n lexmis) u$alen


wudmawen nsen d iwra$en, mi d yewwev wass wis sin u$alen
wudmawen nsen d izegga$en, ass mi d-yuwev ssebt u$alen
wudmawen nsen d iberkanen, ttwaemren deg imukan nsen
ttassan ansa ara sen-d-yas laatab, ata wass s wacu i s-tehzan
ileq-d, mi d-yecreq yiij n wass n led yusa-d yiwen n ut seg
igenni t-tebit-id zenzla, yiwen deg sen ur yeri amek i yekfa kulci.
Yewer Rebbi s l$evb-is
Lebd mi yexdem lmenkar
Tignaw la tetteqlilis
Leber d azegzaw yeur (1)
Wakken i d-ttawaden imusnawen: ur d-yeqqim seg sen ala
yiwet n taklittagi d Kalba Bintu Assalaq )
( i
yettwasemman s yisem Addaria ) (i yellan d taneyabut,
tagi yeur wul-is d d$el akked lkerh n Nnbi ale, ihi mi tera
ayen i yevran i lqum-is iffe$-itt leqel, tuzzel s loehd ivarren-is ur
tebis ara armi tuwev $er yiwen n lqum n waraben, teka-asen
ayen yevran d lqum-is tessuter-asen aman, mi teswa te$li $er
lqaa temmut.

*Axaer lqum n ale llan tassan latab n Rebbi melmi ara d yawev. ef way-agi
yettusemma ass n tessast
1-D ayen i d-newwi s$ur lexwan.

95

Akka ad d-naf belli Rebbi sebanu yeooa-tt ur temmut ara akked


lqum-is akken ad tili d-amedya i libad nniven, i wakken ad ren
amek i inger wegdud n ale(1)
Azal n tsuret n Ccams:
Yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: win ara
ye$ren tasuret n ccams am akken ieddeq yal ta$awsa $ef wacu
i d-yecreq yiij d waggur.(2)
Iawed-d Burayda d akken Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam(

is yella yettalla lica s tsuret n Ccams akked tsurtin i s-icuban(3 .

:- 1
.92-84 2009

" :) ( : 384 6 : : -2
."

)( : 145 :-3
) ( (
.)

96

Tasuret n Llayl
Yenna Rebbi deg wawal-is :

Asentel n tsuret n Llayl:


Tasuret n Lleyl (iv) ter-s di Mekka tettmeslay-d $ef lebd d
wayen i yexdem di ddunit, $ef taggara ines di loennet ne$ di
tmes n oahenama. Tebda tsuret s tgallit n Rebbi s yiv, imi ara
i$um s lam-is taxelqit, d wazal mi ara d-tbin tafat-is u ad isbin
kra i a$-d-yezzin, am akken i d-yeggul s yiman-is imi d netta i d97

ixelqen ddke akk d nnta, yeggul-d Rebbi sebanu d akken ayen


xeddmen yemdanen yemxallaf, iberdan nsen da$en mxallafen.
Am akken i d-tbeggen tsuret agi abrid n lehna d talwit akk d
webrid n latab d lhem d cedda, am akken id t-beggen ifat n
yemdanen ara ikecmen $er loennet d wigad ara ikecmen $er
tmes. Am akken i d-yenha Rebbi wigad ara ijemen cci d akken
ur ten-ineffe ara ala ayen xedmen medden yelha. Am akken i dinebbeh Rebbi wigad yeff$en i yiberdan, yerna ad d-iqaswidak
yesskadben imceggen n Rebbi d wayen i d-wwin yid-sen,
wigad agi taggara nsen d times d tameqqrant ieoouoa ad dgrin s daxel ines. Di taggara n tsuret yuder-d Rebbi lmumen
ielen i ixedmen ayen yelhan di ddunit u yefka-d amedya $ef
win akken i d-yu$en Bilal i wudem n Rebbi, wagi d Abu Bakr
eddiq.
Lemani n tsuret n Lleyl:

yeggul-d Rebbi sebanu s yiv mi ara i$um


s lam-is taxelqit, mi ara idel kra yellan, am akken i d-yeggul s
uzal mi ara d-yali ad yefk tafat ad d-yesbin kra yellan, d$a
yenna: ( Ihi, Rebbi yettgalla s kra yesan azal,
imi iv d uzal san azal meqqer $er sidi Rebbi, yefka-ten-id i
wakken ad nefen taxelqit, ad yili yiv syin ad t-id yetbe wass i
wakken ad yeef amviq-is. I wakka ambeddel agi ger yiv d wass
d ameslay yesan lmana, imi ayen iverrun di ddunit ne$ di
98

lqaa d ayen yeffren, amdan ur yeri ara kra deg-s, ay-agi d


ayen i d-yettbegginen d akken yella win yessedduyen ddunit agi,
1

yal ta$awsa deg umviq-is( ) yewwi-d $ef umdan ad yamen yis,


nnan-d imusnawen: yeggul Rebbi s yiv imi iv yegga-t Rebbi d
tagniti ustefu, anda amdan akked i$ersiwen ur ttnadin ara $ef
rrezq-nsen, u deg yiv ad tebes tikli, s yin d asawen ad yali wass
ad yeef amkan-is ad d-tbin tafat, ama d libad ama d i$erswen
teddun i wakken ad d-awin ezq nsen. Ihi, Rebbi yeggul-d s yiv
d wass mi ara yili umbeddal gar-asen (yal wa ad yeef amviq n
wayev) ay-agi yettu$al-d s nnfei txelqit merra, limer tudert
merra d iv ur tettili ara tudert, u limer tudert merra d ass ur
iebbes ara umdan, ur yestafuy ara(2), d ayen ara yeooen ur
tettgarriz ara tudert, s way agi ibeggen-d Rebbi sebanu
tazmart-is d akken d netta i yessedduyen taxelqit, u yewwi-d fella$ ad namen yis. Mbadyeggul-d Rebbi sebanus yiman-is d$a
yenna: imi d netta i d-ixelqen ddker yernad nnta, u d netta kani d axellaq, am aken ad neu d akken
Rebbi sebanu ixleq-d yal ta$awsa $ef sin lenaf ddker akked
nnta ama $er yemdanen ama $er i$ersiwen ama $er wayen i dyettem$in di lqaa.

.3921 6 -1

.569 3 -2
99

Imi d-yeggul Rebbi s yiv d wass, u s win i d-ixelqen ddker akked


nnta, ibeggen-d d akken tikli n yemdanen temxallaf, d$a yenna

lmena-s: yella win yellan d lmumen, d lebd


ielen, u yella wayev d amcum, d yir netta, ihi Rebbi yeggul s
kra $ef kra, imi i d-yeggul s way agi ibeggen-d snat n
trebbuyad$a yenna: wagi d win yefkan
cci-s iseddeq i wudem n Rebbi, yerna yugad, ur yexdim ara
ayenyettwaerrmen, am akken i d-yenna Ibn Katir: Iseddeq
yerna yugad-it llan wigad i d-yennan ameslay
agi ( )iqsed-d Rebbi yis loennet, llan wiyav i d-yennan d
akken Rebbi iqsed-d lajer akk d ttwab, rnu wagi yumen s loennet
tinna akken i d-ihegga Rebbi i lmumnin, mbad yuder-d Rebbi
sebanu d acu i iwuta ( )wemdan-agi, imi id-yenna:

lmena-s: amdan-agi ad ten-nheggi wa ad ten-nweffeq i


wakken ad ixdem lxir d wayen yelhan, ad t-nawi d webrid
iweqmen i wakken ad isuqqet di aa wa ad iwexer i leram.
Rebbi sebanu yuder-d mbad win yellan deg webrid ixulfen
amezwaruagi imi d-yenna ma d win
yettcuun ur iseddeq ara di cci-s yeooa libada n Rebbi, am
akken i d-yenna Ibn ebbas: yettcuu di cci-s yeooa Rebbi
100

sebanu ur t-yewao ara, lebd-agi yelhan di cci-s ur t-iseddeq


ara $ef ime$ban, yerna iqure-it $ef ddikr n Rebbi uyeskaddeb s
loenneti d-ihegga Rebbi i lmumnin, d imi i d-yenna Rebbi
sebanu fell-as: wagi yeskaddeb s loennet d lxir
yellan deg-s(1), mbad isbeggen-d Rebbi d acu i t-yettraoun imi
d-yenna amdan agi ad t-yawi Rebbi deg yir
abrid, ad yidir yir tudert ama di ddunit ama di laxert, nnan-d
imusnawen ssemman abrid n lxir d liser axaer taggara ines d
liser, taggara ines d anekcum $er loennet, u sseman abrid n
ccer lusr axaer taggara ines d anekcum $er tmes. Yenna
Lao Sid:
A yul-iw ddu s leq
Rrasul tbe abrid-is
ebber i wasmi ara nefreq
Am lecyax am lebab-is
Aekka mi ara ye$leq
Siwa Rebbi i d lefvel-is
Win yellan d lai ad yereq
ef tin yexdem rray-is
Ur ieccer, ur ieddeq
Agugil yea leqq-is
.570 3 -1
101

Ur yezmir ara ad yessereq


Kulci ad t-id-i$er s wallen-is
Yeb$a ssuq ad isewweq
Yetta$ awal i l$ir-is
Ur yezmir edd ad t-iteq
Alama idub weksum-is

lebd agi ara yeddun deg yir abrid


yessedha-t cci-s $ef ddikr n Rebbi ur iseddeq ara deg-s, yerna
yeskaddeb ttwab n loennet, amdan agi taggara- ines d times n
oahenama ad ye$li deg-s ur yelli win ara t-iselken, d ayen i dyessebgen Rebbi sebanu imi d-yenna

ass-nni ur t-yettsellik cci-s, ur t-ttsellik dderya ma yesa


ala awin n lasanat ma yesa-t d lenaya.

yenna-d Rebbi deg wawal-is d akken icegge-d


imceggen ines wwin-d tiktabin yid-sen ne$ idliseni wakken ad
sen-d-ibeggen i yimdanen abrid yelhan d yir abrid, am akken i dyenna di tsuret n Lbalad (65 )lmana-s
nesken-as-d sin n yiberdan, abrid n lxir d lehna d talwit yettawin
$er loennet, d webrid n cce d lhem d letab yettawin $er tmes,
amdan yefka-as Rebbi laqel yis ara imeyyez, imi Rebbi ur
ivellem ara imdanen ala win i d-yewwin kra s ufus-is.
102

iwekked-d Rebbi deg wawal-is d akken


ama d ayen yellan di tmezwarut (ddunit), ama d ayen i yellan di
tneggarut (laxert), ay agi akk d ayla n Rebbi sebanu, u di layaagi yenna abuni: win iteben yiwet deg-sent maci i wudem n
Rebbi atan yexser webrid i yewwi(1). Ma d abari, yenna $ef
laya-agi d akken Rebbi sebanu ad iweffeq $er werbrid n aa d
lxir win ibud yerna iubb-it s wayen yellan di ddunit d lxir, wa ad
t-ikerrem s ttwab di laxert.Si tama nniven ad yawi Rebbi win
i$unza deg yir abrid d ayen ara t-yeooen ad t-iai di ddunit, d
ayen ara t-yeooen ad yettweteb ass n taggara(2), am akken i dibeggen Rebbi sebanu di laya i d-yernan mbadd akken win
yexvan abrid-is, wagi taggara-ines d times n oahennama

yenna-d Rebbi d akken nedre$-ken, nni$awen, meslaye$-awen $ef tmes tecel d deqdiq, aeooaou ines
d win yesser$ayen.

times-agi $ef iwen-d-nemmeslay ala lebd


amcum ara tt-ikecmen, lkafer, win yexvan abrid n Rebbi, ad ttyekcem win yugin loennet. Yeka-d Abu Hurayra yenna-d: ad
tkecmem akken tellam $er loennet ala win yugin, d$a nnan-as:
yella win yugin loennet? Yerra-asen-d: () , d imi i d.570 3 -1
.140 10 -2
103

yenna Rebbi sebanu win ara ikecmen times-agi d win


yeskaddben imceggen ines, ur yumin ara yis-sen, d imi i dyenna da$en deg wawal-is: . Ihi, d tigi i d ifat
n wemdan ara ikecmen $er tmes.

win ara yenoun deg-s ala win yumnen s webrid


n Rebbi d win yeooan lmaiyat, ur yexdim ara acrik i Rebbi, d
ayen ara yeooen amdan-agi ad yenou si tmes n oihenama, d
ayen s wacu i t-id-yuder Rebbi di layat i d-iteddun si ifat yellan
deg-s imi d-yenna: ikemmel-d Rebbi
ameslay-is i wakken ad a$-d-yesken anwa wagi ara yenoun si
tmes? wagi dwin akken yettaken idrimen-is d cci-s deg webrid n
lxir i wakken ad yessired iman-is si ddnub d ssiyat, yettawan
ime$ban, ay agi ur t-yexdim ara i wakken ad yerr lxir i wayev
nniven ne$ yettalas-as lemziyya ad as-tt-yerr, imi amdan agi
ixeddem lxir yettseddiq cci-s i wudem n Rebbi d imi i d-yenna
deg wawal-is: yal yiwen yesan
rreq Rebbi ad t-ioazi ad t-iqas fell-as ma yefka-t i wudem n
Rebbi ne$ ala. Nnan-d imusnawen d akken: Rebbi iqsed-d Abu
Bakr ediq ass mi akken i d-yu$ Bilal i yellan d akli imi di
teswit nni libad ttnuzun. Ma d wid ixedmen acrik i Rebbi, rnu ur
uminen ara, wigi cukken deg wayen yexdem Abu Bakr ediq,
d$a ikemmel-d Rebbi awal-is imi d-yenna:
104

yenna-asen-d d akken xas ur ttcukkut ara, ay agi ixdemit i wudem n Rebbi, imi nessen Abu Bakr ediq, d abib n Nnbi
fell-as taallit n Rebbi d slam-is, d yiwen n lebd lmumen,
ixeddem ala ayen yelhan, d imi i d-yenna Rebbi ay agi ixdem-it i
wudem n Rebbi i wakken da$en ad yefre Rebbi s wayen i
yexdem, d imi i d-yenna Rebbi di taggara: lebd i
ixeddmen akka ad s-yefk Rebbi di laxert ayen ara t-yesfaren.
Ay agi d lwed n Rebbi d win ur nettxalaf ara lwed, akka i dyeooa Rebbi ddunit, win ixedmen kra ad yaf, ama d lxir ama d
cce.Yenna Ccix Muend Ulusin:
Ad nel Rebbi ad a$-yafu ef ayen i d a$-yenha ad nfell
Leram yuwi-d ad s-nenfu Limmer di a$-yewjid laqel
Ayen nexdem ad yennulfu

Yum lesab tagnit tevwi.

105

Tasuret n Lbayyina
Yenna Rebbi deg wawal-is:

106

Asentel n tsuret n Lbayyina:


Nnan-d imusnawen d akken tasuret n Lbayyina ters-d di
Lmadina, ma d wiyav nnan ters-d di Mekka, tettusemma tasuret
() . Thedder-d tsuret-agi $ef :
1. Imcegge n Rebbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is i dyusan akken ad issufe$ imezwura seg wid imi d-icegge
Rebbi azza wa oalla tiktabin* d lmucrikin si lam $er tafat.
2. Axaer

imezwura-agi

imi

d-icegge

Rebbi

tiktabin

mxalafen diDdin-nsen.
3. Ddin yiwen, lsas-is iban am tafat.
4. Wid ikufren mbad mi d-yusa Nnbi fell-as taallit n Rebbi
d slam-is, yenna-d Rebbi fell-asen wigi d ccer n txelqit,
ma d wid yumnen yis, yenna fell-asn: wigi d lexyer n
txelqit.
Lemaani n tsuret n Lbayyina:
Yenna Rebbi deg wawal-is :

)2( ) 1(


) 3(

) ) d Lyahud akked d Nnaara


107



) 4(

.)5("

Yenna Rebbi deg wawal-is


:Iqsev-d Rebbi s imawlan n
tektabin) ( Lyahud d Nnaara, ma d lmucrikun )(
d wid iebden al awtan ( )d times seg waraben d laoam*.
Yenna Muoahed fell-asen: lmana-s: ad ooen ayagi ebden-rnu ay-agi d lbael- alama tusa-ten-id lmana-s:
Lquran illan d tidett ifan(1). Di laya-agi ur d-yebdir ara Rebbi
azza wa oalla d acu ara ooen, amana nnan-d imusnawen
iqed-d lkufr d ccirk i ggan i Rebbi bab n txelqit. ef ay-agi iuqet
lefsed akw d lam di lqaa, alarmi d-yusa win ixter Rebbi akken
ad yili d imcegge i txelqit merra. ef ay-agi i d-tusa laya mbad,
akken ad issefhem d acu d lmana n ( )imi id-yenna Rebbi
lalamin ( ) iqsed-d Mummed fell-as

D wid ur nelli d Araben

.3135 4 -1
108

taallit n Rebbi d slam-is d lquran lavim () . Yenna


umedyaz Qasi Ben Vif Llah*:
A-wen d bdu$ g ebbi
ef yisem ucbi
Netta ig iefven rru
Icegge-a$-d Nnbi ai
Anwa ur nefri
Isem-is izwer sidna Nu
Anwa abrid ur yecri
Yesefhem-a$-d mli
Ula d llufan deg ddu
S isem-is ay nettebbi
A win illan d lfai
Dekker Rebbi mli
Texvuv i ddunit tfu
D abrid-is ay nettebbi
Kulci s tesri
Yeqqim $er Rebi lfutu(1)
Ma d lmana iqqer-d awal ifa d tidett, ulac
deg-s ccerk d lkufran ma d awal ( )iqed-d
yis: asentel, d ayen id-yusan deg wawal n Rebbi azza wa oalla,

- Qasi Ben Vif Llah, seg At Braham, yemmut deg useggas n 1950.

-Tassadit Yacine, Posie berbre et identit, Qasi Udifella, Hraut des Ath

Sidi Braham, Bouchene Awal, Alger, 1980, p.182 .


109

deg-s awal $ef txelqit d wayen illan d laq(1).Iwef-d Rebbi awalis, yenna fell-as(16- 13 )

mbad yusa-d wawal $ef wid ur numin,


yenna Rebbi fell-asen

lmana-s: yak mxalafen Lyahud d Nnaara $ef win


ara yilin d imcegge n Rebbi i txelqit merra, ma d ass-agi tusa-d
tidett id-yeqqaren d akken Muemmed id-yettwabedren di
tektabin

nwen

laq(2),

ay-agi

skaddben-t

Lyahud

Nnaara.Ibder-d Rebbi dagi Lyahud d Nnaara, axaer ran ayagi, amana fren-t(3), rnan mxalafen gar-asen. Yusa-d di ladit:
bvan Lyahud $ef 71 trebbuya, rnan bvan Nnaara $ef 72
trebbuya, wa ad tebvu lumma inu $ef 73 trebbuya. tirebbuyaagi akk $er tmes, ala yiwet, nnan: Anwa-ten a Rasul Llah?
Yenna: Wid yellan deg webrid-iw d webrid wwin aaba
yinu(4). Mbad yenna Rebbi lalamin

.263 30 15 : -1
.567 3 -2
. -3

"
: -4
:

" :

110

lmana-s: Numer-iten di Ttawrat akked di


Al Inoil akken ad ebden Rebbi yiwen, ur s-teggen ara acrik,
amana beddlen ayen yellan d laq rnan ebden libad am
nitni(1), yenna Rebbi fell-asen

)31 (. Ma d
( )lmana-s: ad ilin di lmilla n el Islam, ad ooen ccirk, ad
ebden Rebbi yiwen. ad sebibren $ef tallit
nsen ad rnun ad muden zakat i wid imi tlaq. Nnan
imusnawen: di laya-agi ibder-d snat agi n libadat $ef wazal i
sant. lmana-s: D tagi i d lmilla i iddan d webrid
iweqmen d webrid n wab, ebden Rebbi yiwen, ur s ggin ara
acrik, rnan ooan ayen illan d ccirk akw d lkufran, rnan ullen,
rnan mudden zakat, d tagi i d laqida iean, akka ad yesu
bnadem al iman, s wannec agi i d-yumer Rebbi imezwura seg
Lyahud d Nnaara.
Mbad ibder-d Rebbi loaza n yal yiwen seg wid ikufren d wid
yumnen, d$a yenna:

) 6(
.3952 30 6 : -1
111

) 7(
.
Ibder-d Rebbi di tazwara wid ikufren d wayen ara ten-ya$en, d$a
yenna

Izwer-d Rebbi di laya-agi s imawlan n


tektabin seg Lyahud akked d Nnaara, yerna-d deffir-sen
lmucrikin, yenna Rrazi (): axaer Lyahud d Nnaara llan
hedren $ef Muemmed fell-as taallit n Rebbi d slam-is,
imcegge n Rebbi i txelqit merra, id-yettwabdren di tektabin
nsen, rnan umnen yis, ass deg it-id-icegge Rebbi skaddben
annect nni, u nnan ay-agi d lbael, $ef ay-agi latab nsen di
laxart ad yili uger n lmucrikin(1) yerna iwekked-d Rebbi annect
nni imi id-yenna (
) di tazwara n wawal, axaer Lyahud d
Nnaara nnan: latab nne$ di tmes maci i lebda, axaer Rebbi ad
a$-d-issufe$ seg-s, $ef ay-agi iwekked-d Rebbi annect nni i tikelt
tis snat imi id-yenna: mbad yenna-d Rebbi fellasen: lmana-s: widak d ccer n txelqit merra,
axaer Lyahud d Nnaara icegge-asen-d Rebbi tiktabin,

32 : -1
.49 1981 1

112

amana wwin abrid n lawej, ma d lmucrikinllan deg webrid n


Lanifiya id-yeooa sidna Ibrahim, amana f$en seg-s imi ebden
al anam (). Wigi merra skaddben Muemmed fell-as
taallit n Rebbi d slam-is d wayen id-yuwi. Mbad ibder-d Rebbi
wid yumnen d wayen isen-d ihegga, d$a yenna

iqsed-d Rebbi lmumnin wid


ijemen gar snat n ifat: al iman d uxeddim ilhan, $ef ay-agi
yenna-d fell-asen wid ak d lexyer n txelqit. U nnan imusnawen d
akken Rebbi ifevvel libad-is $ef lmayka(1), yenna Nnbi fell-as
taallit n Rebbi d slam-is $ef ayen id-yessawev Abu Hurayra
yenna? Twehmem $ef wazal i yegga Rebbi i lmalayka! D$a iggul
Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is, yenna: azal n lebd
lmumen $er Rebbi ass n lqiyama uger n lmalayka, ikemmel
yenna: $ret ma teb$am
)2(

, ma d awal id-yusan deffir n laya-agi mi i d-yenna

tbeggen-d ayen s wacu i t-eniweef Rebbi mi i d-yenna: , Ihi ihegga-d


.51 -1

) " ( : -2
"
.51 "

113

Rebbi loennet i libad-is, deg-s ara zed$en, ay-agi d ttekrim


akked lanaya s$ur-s, yerna ibeggen-d annect-agi imi id-yenna

di tutlayt n tarabt lmana-s: tanezdu$t, ma d


lmana n laya: nhegga-asen-d loennet deg-s ara zed$en
dima(1).Yerna iwef-d Rebbi loennet deg ara zed$en d akken s
ddw-as d isaffen yettazalen, d$a yenna
ihi, lmumnin ad zed$en lequr n loennet, deg-s ara d-grin imi idyenna Rebbi ur ttmettaten ur d-tef$en seg-s, lxir
agi merra si rrama n Rebbi lalamin, inaq Rebbi $er Dawed
fell-as slam yenna-as: A Dawed siezz-iyi $er txelqit-iw, yennaas Dawed : amek ara xedme$ annect-agi?, yenna-yas Rebbi :
hver-asen $ef rrama-inu amek tewse(2)mbad ibeggen-d
Rebbi d akken irva $ef libad-is ara ized$en loennet imi id-yenna

ay-agi d tekrim meqren s$ur Rebbi lalamin,


yenna-d fell-asen di laya nniven )72 (

mbad yenna-d lmana-s: qeblen akk ayen


isen d-ihegga Rebbi, di tagara ibeggen-d Rebbi sebba imi d-

.485 -1

2
: :
: .485 .
114

ihegga lxir-agi i lmumnin imi id-yenna


lmena-s: irba win yumnen s Rebbi di lfirdaws ara d-yegri, ma d
win ixeren ilum ala iman-is.
Azal n tsuret:
Yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: win i$ren ()
ad yili ass n lqiyama (ass n tnekra) akked d lexyer n txelqit sba
tameddit(1).

" :) ( : -1
.)
(
115

Tasuret n Ladiyat
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Asentel n tsuret :
Tasuret n Ladiyat ters-d di Mekka, tettmeslay-d $ef
iewdiwen n yegrawliwen (imjuhad) mi ara teddun deg ubrid n
Rebbi, u mi ara tt$iren xellfen-d ut d ameqqran, lad$a mi ara
kkaten s lewafer-nsen id$a$en, d$a ad d-ttafgen yifeiwjen di
lqaa, yerna ad d-yekker u$ebbar ad yettafeg $er yigenni
alamma ur tettwaliv uma d kra.

116

Ihi, tasuret-agi tebda s tgallit n Rebbi s iewdiwen-agi


yett$iren mi ara tili tagrawla i wakken ad d-ibeggen leqder-nnsen
d lfevl-nnsen $er Rebbi, d akken lebd ur yefri ara s nnema n
Rebbi, yerna ur t-yemid ara, ayen yugaren aya, yekfer ur yumin
ara s Rebbi i t-id-ireqen.
Am wakken i d-temmeslay tsuret-agi da$en $ef bia n lebd i
iemmlen aas idrimen, di tagara n tsuret ibeggen-d Rebbi d
akken kra i d-yexleq ad yu$al $er-s akken ad ttuasben, ass-nni
ur ten- yineffe wedrim ne$ dderya win i ten-yesan, ala win
ixedmen ayen ielen di ddunit.
Lemani n tsuret :
mxallafen imusnawen n Ddin $ef wawal
(), llan wid i d-yennan d akken Rebbi iqsed-d iewdiwen,
am wakken llan wid i d-yennan iqsed-d ile$man, ineggura-agi
gar-asen Ccix ebd Rreman Etaalibi ( ( deg
udlis-ines " deg umeslay-ines: yenna-d
Ibn Mesud ( ) d akken ( )d ile$man, axaar san
yiwen n ut, qqaren-as (), mi ara teddun s le$eb, yenna-d
ali Bnu Abi alib ( ( ad yervu Rebbi fell-as : ay-agi
d tagallit s yile$man mi ara d-asen seg arafa $er Lmuzdalifa(1).
Am wakken i d-yerna deg umeslay-agi abari : d akken ali

.592 3 : -1
117

ad yervu Rebbi fell-as, yenna-d: ( ) d ile$man mi ara


teddun siarafa $er Muzdalifa, am wakken i d-leun seg
Muzdalifa $er Minen, ma d awal-agi ( )d awal i qqaren i
yiewdiwen maci i yile$man, imi d awal i ssexdamen i
yiewdiwen mi ara teddun s lem$awla (1).Ma d ayen i d-yenna
Muammed ali Eabuni $ef ( ) d akken Rebbi
yeggul s iewdiwen n yemjuhad iteddun s le$eb mi ara edmen
$ef wedaw akafriw, mi ara teddun sukcuten d ayen iwumi
semman (), yenna-d Ibn ebbas : aewdiw mi ara ye$eb
yeqqar : uk, uk, uk, d ayen iwumi semman ( )ne$
asukcet (2).
Ma nerra tamawt $er laya i d-yernan deffir-s deg wawal n
Rebbi ad d-naf d akken awal-agi ( )yekka-d seg
yifeiwjen i d-yettafgen si tsemmirt uewdiw mi ara yekkat ira,
ma d ile$man mi ara teddun xas $eben ur d-yetteffe$ kra di
lafer nsen, imi lafer uawdiw mai am win n wel$em, ay-agi d
ayen $ef i d-yemmeslay Sayid Qub ( ) deg udlis ines (
) imi i d-yenna : Yeggul Rebbi s yiawdiwen n tagrawla
mi ara teddun s lem$awla la ssukcuten kkaten ira s lafer nsen
.149 10 : -1
.593 3 -2

118

almi d-ttafgen yifeiwjen di lqaa(1). Ihi s wakka, nezmer ad d-nini


d akken Rebbi iqsed-d s wawal ( ) iewdiwen mai d
ile$man. Ihi Rebbi yeggul di laya agi ( ) s yiewdiwen
n yemjuhad (igrawliwen) i yeff$en i wudem n Rebbi, wigi
tt$awalen aas mi ara edmen $ef udaw ad tsellev imi ara
ttarran nnefs (ssukcuten) ttaooan-d yiwen n ut meqqren win i
wumi sseman ( )am akken i d-nbeggen deg umeslay nni
yezrin. Yerna yeggul s yiewdiwen i d-yettaooan ifeiwjen n
tmes di lqaa mi ara kkaten lafer nsen $er yera mi ara $esben,
d$a yenna () . Mbad yenna Rebbi ( ) wigi d
iewdiwen nni i ieddmen $ef wedaw uqbel ad yali yiij, yenna-d
Al Allusi (): akkagi ay nnumen di edmat i xeddmen,
be zik, iwakken ad sxelen adaw, ur ttbegginen ara iman
nsen iwaken ur ten-yettaqal ara wedaw.
iewdiwen nni yett$iren aas, snekkaren a$ebba
yettafgen $er yigenni armi ur tettwaliv kra (2)
Iewdiwen agi s wacu yeggul Rebbi mi ara
kecmen talemmast n yidawen, d$a ad d-sse$lin rrehba d lxuf

.3958 6 -1
.593 3 : -2
119

gar-asen(1). Ihi Rebbi sebanu yeggul s tlata n t$awsiwin $ef


tlata nniven, ara d-nebder di layat ara d-iteddun, imi yeggul s
yiewdiwen n yigrawliwen iyeff$en iwudem n Rebbi, wigad i dyessufu$en ifeiwjen di lafer nsen, da$en eddmen $ef
wedaw $ef wudem n ssbe, ad sskaren a$ebbar, rnu ad
kecmen talemmast n wedaw, ayen ara d-yesse$lin tugdi $ef
wedaw, ayen $ef i yeggul Rebbi sebanu, d ayen i d-yenna deg
wawal-is , ihi, yeggul Rebbi sebanu d
akken amdan yenke nnema n Rebbi fell-as, ur s-yerri ara azal,
yezga yettu ema n Rebbi d lfevl-is, ad d-yettader ala ayen i tixuen d wayen i t-ivurren, ur yettwali ara ayen i s-d-yefka
Rebbi di lxir. maan ayen akken yexdem di ddunit ad yili d inigi
fell-as ass n taggara, ass deg ara $-d-yessker Rebbi iwakken ad
a$-iaseb, ass-nni leoware nne$ ad d-neqen $ef wayen
xedmen, s waya amdan ur yezmir ara ad yenke ayen i yexdem
di ddunit, imi lebd d anekkar n lxir, ur iemmed ara Rebbi $ef
nnima ines, yeskaddeb ayen i s-d-yefka, ihi ayen teb$uv tacev
a bnadem, ad d-yawev wass melmi ara tu$alev s akal, yenna-d
Si Lao Sid :
Ay uliw tabrat lmut

err askud ma yenqes

Ula d ccib xas sut

$ef wudem-ik i yemlelles

Am yiij ma iedda ifut

yuli-d lam deffir-s


. -1
120

Ayen akk ieddan nettut

ad t-id-naf din di zzmam yers

Ru tura a lebd mut

mi d-tusa nnuba n yives

Yenna-d Ibn ebbas $ef wawal ( )d anekkar n lxir d nnema,


u yenna-d Lasan yettader-d ayen deg ixus, itettu lxir d nnema,
yettmektay-d lmuibat itettu nnema d lafyat.

lebd i $ef a$-d-yettmeslay Rebbi yelem s


wayen yexdem, yera d akken yewwid fell-as ad yemed Rebbi,
ad yefre s wayen i as-d-yefka, lamena iemmed yenker ayen
nni.

lebd itteffe$-it laqel $ef cci n ddunit, rnu


Rebbi yessexdem awal ( )d$a llan imusnawen i d-yennan d
akken Rebbi iqsed-d s lxir idrimen, am akken i yezmer ad dyeqsed cci s umata, ama d idrimen, ama d tazmert, ama d ayen i
inefen amdan di tudert-is(1). Am akken i tt-ifesser abuni d
akken amdan iemmel idrimen, yesseres i waken ad yejme
ugar n cci di ddunit, d ayen ara s-isettun aa n Rebbi sebanu,
rnu ur t-iemmed ara $ef wayen i d-as-d-yefka, ad t- tafev
yestehzay $ef ayagi merra, ur s-yefki ara azal(2), imi amdan akka
i yemmug, iemmel idrimen, yec$el kan deg ujma, yesseres
.659 4 : -1
.593 3 : -2
121

$ef cci. Imi d-yebder Rebbi akk ifat agi i yesa yenna-d di laya
i d-iteddun iwakken ad t-yessaged :
Rebbi sebanu ifka-d asteqsi, lamena ur t-id-yefki ara iwakken
ad yalem ayadra amdan yewwi-d s lexbar s wayen ara yevrun
yid-s, ihi asteqsi agi d tuzzma i wemdan, yefka-t-id iwakken ad
s-yini aqla-k-id telmev s wayen ara yevrun di taggara n tudertik, lamena temmdev, Rebbi sebanu yeb$a ad d-yini ay
amdan su tudert-ik wezzilet, ad d-yas wass ad tu$alev $uri,
asmi akken ara d-yeffe$ wayen yellan di lqaa n lmuta, yal yiwen
ad ier ayen yexdem, ma dlxir ad t-yaf, ma d ayen nniven ad tyaf.Ay-agi ibeggen-it-id Rebbi deg wawal-is mi

d-yenna :

ass-nni ad d-yefve ayen akken yeffer


wemdan, ayen akken idergen $ef medden, lamana Rebbi
yewwi-d s lexbar $ef yal yiwen i d-yefka $er ddunit, d ayen i dyenna Rebbi sebanu di laya i d-yernan mbad

, ihi, Rebbi yessexdem awal ( )lmena-s : ass-nni i


wakken ad a$-d-ibeggen ayen ara yevrun

deg-s, iwakken

da$en ad d-nerr tamawti wass-nni, ad as-neg azal, lamena


Rebbi yelem s wayen iverrun di yal taswit, d acu yessemgarad
ass-nni $ef wussan nniven, imi ass-nni d ass i deg ara yaf yal

122

yiwen ayen yexdem di ddunit, d ass s wazal-is, yesa lhiba


akked d tugdi(1), ass-nni Rebbi yewwi-d s lexbar yera ayen
xedmen medden di ddunit, $ef annect-nni ara ten-ioazi $ef ayen
xedmen, yal yiwen ad yaf amur-is, win ixedmen ayen ielen ad
s-yereq loennet, ma d win t$ur ddunit yenwa d tudert kan ulac
lmut ass-nni ad yendem $ef ayen yexdem, imi lal ifut i as-dyeqqimen kan ad yezde$ times n oahennama i lebda. Yenna
Lao Sid :
a lmuluk mi ara t-selen
ad feren s loawab-is
tabburt n loennet ad as-tt-feten
ass-nni ad iwali amkan-is
mai am win yeskiddiben
yestehza deg yiman-is
di ddunit medden ad t-kerhen
ur yesi ed d arfiq-is
deg uekka mi ara t-sersen
ad yaf erqen leyuv-is
ulac lwed am assen
win yestehzan di ddin-is

.594 3 : -1
123

Tasuret n Ttakatur
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Sebba n trusi n tsuret:


Mxalafent sebbat n trusi n tsuret n Ttakatur:
- Yessuffe$-d Ibn Abi atim $ef Ibn Burayda yenna: ters-d
$ef yiwen n larc si alanar di Bani arita d Bani Larit, wigi
zuxxen s wayen san, yeneq yiwen (larc) seg-sen yenna: ma
tesam am leflani d leflani? u yenna wayev am akken yenna
umezwaru, zuxxen s wid yedren, d$a nnan: kkret ad nru $er
tmeqbart, teneq yiwet n terbet tenna: ma tesam am leflani d

124

leflani? ttwehhin $er uekka, u tenna tayev am akken tenna


tmezwarut, d$a yessers-d Rebbi (() 1).
- Yessuffe$-d Ibn Oarir $ef ali yenna: nella nettcukku di
adab lqabr (Latab uekka) almi d-ters ( ) alama d (

) $ef latab uekka(2).


Asentel n tsuret:
Tasuret n Takatur ters-d di Mekka, tettmeslay-d $ef wigad
yedhan di ddunit nwan tdum-iten, ooan aa n Rebbi almi dtusa $er-sen lmut, ad ten-tiz (ad ten-tefreq) $ef wayen kesben
d wayen emlen. Ihi, tasuret agi tenha-a$-d i wakken ad nheggi
awin i laxert imi ddunit ur tettdum ara.
Lemani n tsuret:

yettmeslay Rebbi sebanu i wigad


tessedha ddunit, ce$len deg usuget ama di cci ama di dderya,
nwan di ddunit kan ara qqimen, wigad nni yettzuxxun s wayen
san almi xvan i webrid n Rebbi, ur heggan ara awin i laxert.

almi i d-tusa lmut tegram-d deg izekwan, imi


ddunit ad tekfu ala Rebbi ara d-yeqqimen, am akken i d-yenna
594 3 -1

.594 3 -2
125

deg wawal-is

)7<-7; (kra i yellan deg-s ad fnun ala Rebbi ara dyeqqimen. Ihi, Rebbi issexdem awal ( )u lmena-s : ( zyara)
acku amdan mi ara yekcem s aekka ur yett$imi ara deg-s i
lebda, ad t-id izur d zyara kan, imi amviq ara yeef wemdan i
lebda d loennet ne$ d oihenama (1), am akken Rebbi ur a$-dyessken ara deg wacu i ssugguten, ayen akkeni issedhan
imdanen $ef webrid n Rebbi, ur t-id-yebdir ara yenna-d kan
(tedham d usugget), ur neri ara ay$er ur t-id-yebdir ara, ahat ur
t-id-yebdir ara axaer ur yesi ara azal, ne$ ur t-id-yebdir ara imi
Rebbi iqsed yakk kra issedhun amdan $ef webrid n Rebbi, ama
d cci, ama d idrimen, ama d tafellat d wuu, ne$ d tussna ara
t-isbaden $ef webrid n Rebbi, ne$ axeddim ur t-nesseqrab ara
$er Rebbi, ayen akk ara t-yessettun ass n taggara2. Yenna Lao
Sid deg wawal-is:
Ruen libad di rrugda

Siwa lmut ma yessaki-t

Ass mi ara s-yini Hedda

Yendem, rrbe ifut-it

Nekkni nettibbi warda

Lefqer d ber nekreh-it

: : -1
.575 1978 :

.576 -2

126

Lesab nesat d lada

Tamurt tu$al d tajehlit

yenna-d Rebbi di laya agi (ad tu$alem ad


terem) deg way-agi Rebbi sebanu yeb$a a$ yessaged
iwakken ad nwexxer i wayen i a$-isedhan $ef webrid n Rebbi,
imi ad nu$al ad ner ara yevrun d wigad tessedha ddunit. Rnu,
Rebbi yessexdem awal ( )imi askil agi di tutlayt n tarabt
lmana-s d asaged, d anebbeh i win ixedmen ayen ur nemin,
iwakken ad iwexxer, iwakken da$en ad d-yu$al s abrid, imi
Rebbi sebanu ilsas-d ne$ iawed-as-d i laya s wawalen
imcuban, d ayen i d-yenna di laya i tt-id-ivefren

llan wigad ifessren laya-agi i wumi d-iawed Rebbi deg


wawal-is d akken Rebbi sebanu yeb$a ad a$-d-iwekked d
akken ad tu$alem ad terem ayen ara yevrun yid-wen. Am
akken llan wid i tt-ifessren d akken timeriwt tamezwarut mi ara
d-tass lmut u ad yekcem wemdan s aekka,timeriwt tis snat ass
n taggara, assen deg ara d-ff$en imdanen deg iekwan nsen
iwakken ad asben1. ihi, ssebba imi d-iawed Rebbi i umeslay
mi d-yenna: , nna-d imusnawen: akken ad
a$-d-yessaged, ad a$-d-iwei, akken da$en ad nader iman.664 4 -1
127

nne$ $ef ddunit wa ad nheggi awin i laxert.Yenna-d Ibn ebbas


$ef layat agi i wumi d-iawed Rebbi s wawalen yemcuban:

lmena-s: ara yevrun yid-wen deg uekka


iqsed-d yis Rebbi sebanu ass n tagara, ass-nni deg
ara d-ff$en yemdanen deg iekwan nsen iwakken ad ttuasben.

yessexdem Rebbi sebanu awalen agi


yemcuban iwakken ad a$-d-yessaged iwakken ur n$effel ara $ef
webrid n Rebbi, imi d-yenna deg wawal-is: ah lukan ad terem s
tidet ayen ara yevrun tili ur tedham ara di ddunit, am akken i dyenna Nnbi fell-as taalit n Rebbi d slam-is: Limer ad terem
ayen ri$ tili drus ara tevsem wa ad tettrum aas. Limer ad
terem ayen ara yevrun yid-wen di tagara ur tetabaem ara
ddunit ad teooem laxert, ma d askil ( )d yiwen n uskil i
ssexdamen di tutlayt n tarabt i ccer ur d-nevri ara, imi di laya
agi yenna-d imdanen ur wexxren ara $ef yir abrid, acku ur rin
ara ayen ara yevrun yid-sen.

yenna-d Rebbi ad terem oihenama s tidet maci s


lekdeb, maci d astehzi, maci d askerer, ayen yewed Rebbi ad
yevru. Yenna-d Ibn ebbas: ameslay-agi yenna-t-id Rebbi i
wigad i s-ixedmen acrik, nnan-d wiyav d akken ameslay-agi
128

yenna-t-id Rebbi i medden mea, ad walin times n oihenama s


yin d asawen ad tt-yekcem kan win i tt-yuklalen, wiyav ad noun
sseg-s.(1)Iawed-d Rebbi sebanu i umeslay iwakken ad a$yessaged s wayen ara d-yevrun yid-nne$ d$a yenna-d deg
wawal-is: ad terem oihemana s tidet, s
wallen-nwen maci d ayen ara wen-d-kun. Ay-agi d ayen ara
yevrun maci d askerer.

ass-nni ad tettwasteqsim $ef lafiya,


$ef liser, $ef nnima i deg i tettidirem di ddunit, ama d cci, ama d
tazmert, ama d dderya, ma temdem Rebbi i awen-d-yefkan
nnayem-agi ne$ tenwam d kunwi i aten-id-iellan, yeka-d Ibn
umar ad yervu Rebbi fell-as $ef Nnbi fella-s taallit n Rebbi d
slam-is d akken yenna-d: "Ur yettixir ara wemdan ass n tagara
alama yettwasteqsa $ef xemsa n t$awsiwin : $ef tudert-is deg
wacu i tt-yekfa, $ef temi-s deg wacu i tt-yesedda ? $ef cci-s
ansi i t-id-iella u anda i t-ierref, $ef tussna-ines d acu i ixdem
yis"(2). Yeka-d Abu Hurayra ad yervu Rebbi fell-as, yenna:
yeffe$-d Nnbi yiwen wass ne$ deg yiwen n yiv yemmuger-d

.664 4 -1
:) ( :-

. :
129

AbuBakr eddiq akked umar Bnu Lxaab ad yervu Rebbi fellasen yesteqsa-ten: d acu iken-id-yessuff$en seg yixxamen
nwen lawan-agi, nnan-as d la. Yenna-asen: ula d nekk, aeq
win akken tanefsit-iw deg ufus-is ar d ayen i ken-id-yessuff$en
iyi-d-yessuff$en, kker-t fell-awen. D$a kkren yid-s, iru $er yiwen
n wergaz seg al anar ( )mana ur t-ufin ara deg wexxam,
mi ten-id-twala tmeut-is tenna-asen: anuf yiss-wen, d$a
yesteqsa-tt Nnbi $ef wergaz-is tenna-as: iru ad d-yagem aman.
Mi i d-yusa wergaz-nni yewwi-asen-d lxir, yenna-asen: et,
yerna yezla-asen ixef, an, swan, d$a yezzi Nnbi $er-sen
yenna-asen: Aeq winna akken tanefsit-iw deg ufus-is ar ad
tettwasteqsim $ef lxir agi ass n taggara, imi yessufe$-iken-id la
seg yixxamen nwen ur tu$alem ara almi d-tufam lxir agi(1). Am
akken i d-yeka Abu Hurayra ad yervu Rebbi fell-as $ef Nnbi d
akken yenna: serset i wakken ad txedmem ayen yelhan d
) ( :) ( :-1

: : :

.

:) ( :
:) ( .

: :

. :)(


:) (

.
130

wayen ielen skud teddrem di lehna d tezmart, imi ddunit am


yiwen n yiv, ad d-yekker wemdan d lmumen, tameddit ad yili d
lkafer, am akken ad igen d lmumen, ad d-yekker d lkafer ad
yezzenz Ddin-is s wayen ur nesi azal(1). Ihi, Rebbi akked Nnbi
ttwein imdanen i wakken ur dehhun ara di ddunit, ma d adrim
ad yekfu, ma d cci akked dderya ad tu$alev ad ten-teooev, ad
tawiv ala awin n lasanat imi aekka yettraou imdanen akken
yeb$a $ezzif lamer, tagara n wemdan d aekka.

:) ( ) ( : -1
.
.)(
131

Tasuret n Lhumaza
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Sebba n trusi n tsuret n Lhumaza :


ef akken i d-ttawaden imusnawen, tasuret n Lhumaza
ters-d $ef yiwet n tejmat n lkuffar, c$el nsen d alaqeb akked
rregmat deg inselmen, yerna hedren fell-asen s lbael, kra segsen isem-nsen : Lwalid Bnu Lmu$ira, Lmexzuni akked Umayya
Bnu Xalaf, akked Ubayy Bnu Xalaf, Lai Bnu Wal Assahmi, Al
Axnas Bnu Curayq akked Al Aswad Bnu abd Ya$ut, tarbat-agi
n yikafriwen llan si lesyad (imeqranen) n Qurayc di zman nni n
loahiliya, yerna san s waas, $ef wennect-agi sem$aren iman
nsen akter $ef wiyav, ihi tasuret-agi s umata ters-d $ef kra-agi i

132

d-bedren imusnawen n Ddin d wigad i ten-icuban(1), lamana


lukm n tsuret-agi yena yal amdan di ddunit-a yesan ifat-agi
ur nelhi ara i d-id-ibder Rebbi azza wa oalla deg-sen.
Lemani n tsuret n Lhumaza :
Thedder-d tsuret-agi $ef sin lenaf n libad n diri i d-yebder
Rebbi azza wa oalla deg-s.
- enf amezwaru seg-sen d wigad i yettlaqaben l$aci u
hedren fell-asen s wawal qarrien (kkaten deg-sen), wigad-agi
iwef-iten-id Rebbi azza wa oalla s yisem Lhumaza akked
Llumaza, imi id-yenna sebanu :


yenna Rrabi

Bnu Anas $ef lmena n snat-agi n ifat: lhumaza d winna ara


ilaqben wayev $er wudem-is, ma yella d llumaza d winna ara
yewten ne$ ara ilaqben gma-s deffir-s mebla ma yera, yenna-d
da$en Qutada $ef lmana nsent: ad yudu s yiles-is ne$ s wallenis(2)
ef ay-agi ad d-naf Rebbi azza wa oalla la yettgalla deg-sen ad
ten-yesseteb wa ad ten-ixelles lexlas ameqran $ef ayen i
xedmen, annect-agi isbeggen-it-id s yiwen umeslay di tsurett-agi

.535 30 -1
.675 3 -

133

mi d-yenna: waylun* ( )u lmana-s: a nnger nsen ne$ a lehlaknsen.


- Ma yella d enf wis sin $ef i d-thedder tsuret-agi d
wigad i d-yelhan di ddunit-agi deg ujma n yedrimen wa ad
ettben deg-sen, wa ad $ilen ur tengaren ara, yenna-d sebanu:



yenna-d abari di

lmena n layat-agi: la ietteb acal n wedrim i ijme mebla ma
ixemmem ad ieddeq si cci ines i ime$ban i udem n Rebbi (1). I$il
s wayen yekseb ara idum di ddunit-agi i lebda, yenna-d deg
wannect-agi Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: ilaq ad terev
ay amdan d akken cca sebba-ines d lemala n yedrimen, wa
annet-agi da$en sebba-ines d snat n lewayeo:
Laoa tamezwarut: win i t$urr ddunit s ccbaa ines wa
ad yeb$u i lebda ad yawev $er wayen yeb$a s yedrimen-is.
Ma yella d tis snat: winna iemmlen ad iwali aas n
yedrimen $er rrif-is, xas akken yera ur ten-yewao ara sya $er
zdat(2), ifa-agi n medden, yenna-d fell-as Lao Sid:
Ad yettgalla ad yeskiddib

Yexle mi yekfa ukufi

Fka-s kan ad yeer loib

Xas err-as lebr ur t-ikeffu

El wayl ( )yenna-d aar Bnu Yasar fell-as: d asif di oihennama, lukan ad d-rsen
fell-as idurar, ad fsin si lamu ines.
*

581 3 :-

. -2
.342 1985 4

134

Aksum n gma-s d zbib

Xas d azegzaw ur t-yett$anfu

Iles-is d alegga$ d urvib

Ul-is d qevran yivfi

Nnan da$en(1):
A win yettelhan deg ujme di cci
Yenwa ad s-qqimen di ddunit i lebda


Mbad yenna Rebbi deg wawal-is:

izzwer-

d Rebbi azza wa oalla di laya-agi awal kalla ) (akken ad


yessebel winna i$ilen ad idum di ddunit-agi s wayen yekseb n
usurdi, $ef ay-agi iwed-it-id Rebbi s latab, wa ad yettwavegger
$er

tmes

oahennama

isemma-as

Bab

lqedra

Luama*) )imi ayen tuza zdat-s ne$ yennul-itt ad yeftutes


wa ad t-tesseble, u Rebbi azza wa oalla yenna-as i Nnbi ines
fell-as taallit n Rebbi d slam-is mi d-ihedder $ef tmes-agi n
oahennama lmana-s: ur tezmirev ara ad terev
ne$ ad tesuv azal n tem$er n tmes-agi deg ur$u ne$ lamuines? Yenna-d sebanu mi d-isbeggen ifa-ines:

yeb$a ad d-yini di layat-agi: times-agi d times
yezgan tecel d ajaji s leb$i ines d lqedra ines(1), wamek i d1

- D ayen i d-nuwi s$ur lexwan


- Luama ) (d yiwen n yisem s wacu i tettwasemma oahennama, wa ad dnebder seg yismawen-is da$en: Saqer )(, Lavva ().
1
.581 3 : *

135

yettwabder di lmena i d-yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d


slam-is: d akken Rebbi sebanu icel-as i tmes-agi alef (Agim)
iseggasen almi tu$al d tazegga$t am lmerjan, yerna-as ugar n
ucal almi tu$al d tacebant seg ur$u, yerna izegged-as $ef
wannect-nni almi tu$al d taberkant tessewac(1). ef ay-agi
yenna-d azza wa oalla d akken lqer n wur$u d lamu ines ad
teddi si ura (tfekka) n wemdan wa ad tekcem $er wul-is,
yenna-d dagi Tabit Al Binani yiwen seg imusnawen: ad tesser$
ura-ines alamma d ifadden d ulawen, u nutni ddren (2). Da$en
ad d-naf Zzamaxcari, yenna-d: ulac laoa di ura (tafekka) n
wemdan yettussun akter n wul yerna ulac laoa yettussun s
uqra xas ma yella d amectu am wul, $ef ay-agi lqer n tmesagi ad yawev s ifadden wa ad ten-yereq(3) yerna-d da$en
Muemmed Bnu Kab fell-as: ad te kullec si ura-ines alama
tewwev $er rru n wul-is zdat ugerjum, ad tu$al $er uras)4(.Yenna-d Lqurubi : imdanen-agi i wumi d-tu tmes, ad
nnetaben si teqre-ines, u mi ara tawev teqre $er wul, ad
yawev bab-is $er lmut, amana ur yettmettat ara(5), d wagi i d
latab ameqran, yenna Rebbi di laya nniven i tt-icuban

. : -1

.675 :-

429 : -3
. -4

.581 3 : -5

136

, lmena-ines ur yettmettat ur yettidir si letab n


oahennama. Mbad yenna Rebbi fell-asen:
ihedder-d Rebbi di laya-agi $ef taggara n yimezda$ n
oahennama, imi ur d-teff$en ara seg-s, rnu tettwamdel fell-asen
si yal tama, ur d-ikeem wacemma $er-sen yerna ttwafent
tebbura-ines s iemuden (tigejda) n wuzzal, ma d wigad-agi
yellan daxel-ines ttwaqnen ifassen nsen d ivarren nsen s snasel
ayen)1), yerna uysen si tuf$a ines i lebda.)2(
Azal n tsuret n Lhumaza:
Yenna-d Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: win ara
ye$ren tasuret n Lhumaza ad as-yefk Rebbi azza wa oalla
ecra n lasanat s wacal n wigad yewten deg-i d aabainu.)3)

.191 2 30 12 :
. -

: 430 :-

1
2
3

137

Tasuret n Lmaun:
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Asentel n tsuret n Lmaun:


Di kra n rriwayat tasuret n Lmaun ( )ters-d di
Mekka, u yenna El Qurubi $ef Qutada: tasuret agi ters-d di
Lmadina, ma di Al Itqan ( )ad naf akken tlata layat timenza
rsent-d di Mekka, ma d tiyav di Lmadina (1) Ters-d tsuret n
Lmaun ( )mbad tasuret n Ttakatur ( )uqbel tasuret
El Kafirun (). Ad tt-naf di kra n tafasir s yisem () ,
akka i tettusemma di ai lbuxari ( ) isemma-as
.563 : -1
138

Ibn uaya ( ) isemma-as El Kawaci ( )di


ttalxi ( ) ( )u tettusemma di Al
Itqan (
), isemma-as Lxafaoi ( )di laciya ines
() , yenna Al Biqai ( ): isem-is () . Wigi
merra d setta yismawen n tsuretn Lmaun(1), thedder-d tsuretagi:
- ef lkafer i iskaddben $ef nayem n Rebbi azza wa
oalla, yerna yeskaddeb s wass n tagara d loaza.
- ef win yellan d lmunafiq, mi ara yexdem axeddim ur tixeddem ara i wudem n Rebbi, amana ixeddem-it akken ad asinin medden leflani d ale.
- ef win i ieqqren ame$bun d win ixuen, rnu ur s-tewqi
ara lmana di tallit ne$ di zzakat, ne$ ad t-tafev xas ibed fellasent amana i wudem n medden, ne$ akken ad as-inin leflani d
lebd lali.

.3384 30 : -1
139

Sebba n trusi n tsuret n Lmaun:


Yenna-d Ibn Oari: ters-d $ef Abi ufyan yella izellu sin
ixerfiyendi yal ddurt, yiwet n tikelt yusa t-id ugujil akken ad asimud seg weksum nni, d$a yedda-d fell-as, u yewwet-it s
uekkaz-is(1).
Yenna Muqatil: Ters-d $ef La Ben Wal Ssahmi (

)wagi yella yeskiddib s wass n tagara, yerna ixeddem


ayen n dir(2).
Yenna-d El Mawardi ( )d akken tasuret agi ters-d $ef Abi
Oahl, yella yettuwea $ef yiwen ugujil,yiwen wass yusa-t-id
aryan akken ad as-imud seg uurdi yellan d leq-is, u d amuris, d$a yerra-t-id s yir udem(3).
Yenna Ibn ebbas: ters-d $ef yiwen lmunafiq, wagi yejme ger
snat n ifat : cca d tem$er $ef medden (4).
Lemani n tsuret n Lmaun:

566-565 : -1
. : -2
. -3
-4

140

yebda Rebbi awal-is di tsuret agi s


usteqsi ( )akken win ara s-yeslen, ad yerou ayen ara dyasen d loawab s$ur Rebbi lalamin $ef usteqsi agi, loawab ines

, win i d-yeqsed Rebbi dagi d win yesduklen


snat n ifat: yeskaddeb s wass n tagara, yerna yeooa
agujil.Nnan imusnawen n Ddin: awal agi iqsed-d Muemmed
fell-as taallit n Rebbi d slam-is, ma d lmana-s: A Muemmed
ma teriv anwa yeskiddiben s yawm Ddin? Ma d yawm Ddin
lmana-s: lmiad d loaza ass n taggara.(1)

lmana n wawal agi: ma teb$iv ad terev a


Muemmed, wagi d win yettaoan agujil ur yecqi deg-s, ur s-itegg
ara amur(2), yenna-d Rebbi $ef wagi

)17 (yenna-d Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is


$ef ugujil: ad tewwet lbaraka di tbaqit n win ara iseen agujil.(3)
Yenna Ccix Muend U Lusin:
Ay at bar d leqnia
Ar ugellid makumit
.311-310 30 -1
.3165 4 -

3
" " :) (
:141

Qeven ibardan n ma
Ggan-d leqyud i tnefsit
Wi ddan d Llah ad t-isemne
Cedda add-tegri talwit(1)

lmana n laya agi d ayen i d-yusan


di tsurett ( )mi i d-yenna Rebbi )6= (

, ma d lmena n ( )di tarabt mi ara


tenhuv gma-k $er wayen yelhan, ma d ( )d ayen yellan d
lqut (yettmaa), ma d ( )d win yellan d ame$bun ur yesi
acema. Ma d lmana n laya: ur t-itt$iv ume$bun, ur yettwei
medden fell-as. Yenna Rrazi (): Lebd am wagi ma yella
irem agujil seg udrim yellan d ayla-s, amek tenwiv ad imud i
ume$bun seg uurdi ines(2).Wagi icud ufus-is axaar yeskaddeb s
wass n tagara, tili ur yexdim akka, qqaren : A Rebbi efk-a$-d ifassen,
teldiv-a$ ifassen d ifassen ixeddmen d ifassen yettmuddun
yetteddiqen. Lebd-agi mi t-id yewef Rebbi yenna-d fell-as (
(3)

) axaar ay-agi d ayen yellan deg-s dima . Ma dlebd i

-Mouloud Mammeri, Inna-yas Ccix Muend, Cheikh Mohand a dit, p. 122.

.112 -2

.565 -3
142

yifen wagi d win i wumi yeldi ufus-is, yettmuddu seg wayen yesa i
ugellil, yettarab $ef ugujil, wigi yenna-d Rebbi fell-asen:

)8 (u yenna-d da$en fell-asen:


)6< (. Ma yella lebd yeooa agujil yerna
igellil, wagi ad yeoo ula d taallit-is, d imi d-yenna mbad:

ihi, dagi Rebbi icud awal agi $er


wayen yellan uqbel-is s usekkil (), ma d lmana n laya agi:
lexara d lehlak d latab i wid yeooan taallit. Yenna Ibn abbas: D
lmunafiqun, wid yettallan i medden, ur ttallan ara seg wul
nsen(1). Nnan-d da$en: D wid i$eflen $ef tallit nnsen, ur ttttallan ara di lweqt-is, stehzayen deg-s, yenna Ibn abbas
da$en: D win iullen, amna ma yeul ur yeroi ara ttwab s$ur
Rebbi lalamin, ma yella yeooa-tt ur yugad ara letab n Rebbi(2).
Yenna-d da$en Abu Latahiya () : ur tt-ttallan ara di
lweqt-is, rnu xas ma ullen lejware nsen, ul nsen ur iul ara (3),
$ef ay-agi yenna Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: taallit

.3165 4 -1

586 3 -2
.586 3 -3

143

maci d ruku kan akked d ssuoud(1), acu i d taallit mi ara isoed


wul. Yenna-d Rrazi ( )$ef wazal tesa tallit: yessexdem
Rebbi awal ( )di laya-agi, nnan imusnawen: awal-agi
yettwasexdem di leorima akked d lfala. Rnu awal-agi qqaren-t
imezda$ n oihennama, yella seg-sen win ara d-yinin: a tin ara
yevrun yid-i emle$ iman-iw, wayev ad yini: ara yevrun yid-i ooi$
taallit-iw, $ef ay-agi ma yesla bnadem i layat am tigi yelhaad dyini: Ara yevrun yidi ma yella ur yefi Rebbi fell-i(2). af ay-agi
( )d awal yessexdem-it Rebbi i win yeooan taallit, i win
i$eflen fell-as, ur d-yeqsid ara imulla merra. Steqsan Rrasul
fell-as taallit n Rebbi d slam-is $ef laya-agi, yenna: D wid
yettaoan

taallit,

ur

tt-zullen

ara

di

lweqt-is(3)

Nnan-d

imusnawen: Tikwal lmumen i$effel di tallit-is, d wagi i wumi


qqaren ( )d ayen ara yeooen lmumen ad yexdem suoud
ssahw () . af ay-agi yella lferq ger ssahw n lmumen
$ef tallit-is d ssahw n lmunafiq, lmunafiq yettaoa taallit-is, ma d
lmumen ma ye$fel fell-as, ad as-yessegri suoud ssahw (

), $af ay-agi nnan-d imusnawen: Lamdu li Llah yenna-d


" " :) ( -1
.114 -2

" " :) ( : -3
144

Rebbi ( ) ur d-inni ara (() 1) lamar i d-yenna (

)tili lmeqsud-is imulla merra. Yenna Ccix Mafuf $ef


wazal tesa tallit:
ader ad tettuv taallit

A win yellan d lmumen

Ass n lisab timlilit

Mi ara d-banen yinselmen

Rebbi yumer-d $ef aa

Telha tallit di lweqt-is

Ifevvel loamua

Isnet-a$-d tafat-is

Taallit d tafat n nnur

Leowama ad d-sawalen

Ldint tebbura n lujur

Feren wid yeulen

Feren iberdan d jur

D waman yettazalen

A bab ukersi d leqlam

Nju-a$ a Llah si nnifaq

Ccian la ijebbed $er lam

Itt$urru, lebd ur ifaq

A lmumnin anda tellam

Yaw ad t-walim leq

Si nnur n tallit neswa

Deg-s aas ay nerwa

Tafat-is fella$ tevwa

Laxart d ddunit tis snat

Rebbi bab n lqewwa

Ldi-a$ tibbura n loennet

Rezq-a$ loenet naim

A win ur nesi acrik(2)

lmura ( )d win i d-yessebginen axeddim-is


i wiyav, akken ad as-inin d ale d lebd lali wa ad izux $er

.681 3 -1

-D asefru i d-newwi s$ur Lao Mafuf si tama n Tubirett


145

medden(1) ad as-qqaren medden: leflani d lmumen d amallu,


yettseddiq,
rriya(2)().

amdan
Ay-agi

yelhan,
yenha-d

axeddim

nsen

Rebbifell-as,

merra

yenna

yiwen

umedyaz(3)
Iban ubrid a lmumen
Abrid n ttuba malum
Ulac ed ur nessin
Iij ed ma ad at-i$um
I yelhan yezga yettban
Ayen n dir d amezgun

Yenna-d Rebbi $ef ifa-agi medden ():


)042 (Nnan-d da$en
imusnawen: ilaq ad nessemgired ger snat n ifat ( )d
(), lmunafiq ( )d win i d-yesebganen lIman, ma d ul-is
ur yumin ara, yeur d lkufr, ma d ( )d win i d-yesebganen
ayen ur nelli deg wul-is, ne$ ayen ur yexdim s fa n wul-is, $af
115 : -1

.568 : -2

- Yenna-t-id: Si Chrif, Chane II, Ramadhan 2011.


146

ay-agi yewwi-d $af libad ad ebren i tagara nsen, ad ttwattun


anda-tt tifrat? Yessawev-d El Imam Ama d akken Rrasul fell-as
taallit n Rebbi d slam-is yenna: "Ayen ugade$ fell-awen d (

)Nnan: D acu i d ( ?) Yenna: d rriya*


((")1) yenna Abu Hurayra: ad nsemmi Rebbi si lxucu n nifaq,
Nnan-as: D acu-t ?: yenna: mi ara twalim loetta texce, ma d ul
ur yexci ara. Amana nnan imusnawen: maci d nnifaq ma
yesbeggen bnadem lfariva ines, yessawev-d Abu Hurayra
yenna: yenna yiwen i Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is: A
Rasul Llah amdan yexdem axeddim s tufra, mbad ran-t wiyav
d$a yeoeb-as wayen yexdem, yenna-as Rasul Llah "$ur-s sin
lajer, yiwen imi yexdem axeddim-is s tufra, lajer wis sin imi t-ran
medden"(2)

: " " : )( : -1
"" :
*

.) " (

-Rriya : mi ara yexdem bnadem axeddim maci i wudem n Rebbi.


2

: : : " ( " :)( :
.)

147

ifa agi n medden ur ebden Rebbi azza wa


oalla akken ilaq, ur xedmen lesan i medden (1). D$a ma yella
ksen lmaun i medden atan ksen-asen ayen yellan d afsas,
yenna Rebbi fell-asen:) 53 (yenna
Muoahed d Lasan Lbari: lmaun ( )d zakat ne$ d
adaqa. Steqsan Ibn Mesud $ef lmaun

( )yenna: d

ayen relen medden ger-asen am tqabact d tasilt d wayen


nniven. Yettusemma lmaun ( )axaar ur ilaq ara ad
tettwamne t$awsa ma yessuter-itt bnadem, imi yewao-itt win
yesan d win ixuen, yerna Ibn abbas yenna: lmaun ()
d ti$awsiwin n wexxam am tqabact, d tassilt, d u$arbal, akked d
wayen nniven am lmel d waman d times (2) $ef ay-agi ur d-yuwi
ara $ef medden ad ksen ti$awsiwin agi tifsasin ger-asen. Yenna
Ibn Masud: tlata (3) t$awsiwin ur tent-itekkes bnadem i gma-s:
aman d times d lmel(3) $ef ay-agi yuwi-d $ef yemdanen ad
ttemawanen ger-asen, axaer Nnbi fell-as taallit n Rebbi d
slam-is yettweif-d tadukli n lmumnin am yiwet n loetta,ilaq wa
ad yaf wa, wa ad isal $ef wa, wa ad imud i wa si cci-s, ma d
saya ur tenqis, ma d zakat ar d teer, yelha wemdan imudden
akken ad t-yaf di laris, yenna Ccix Muend: amdan $er
.3166 4 -

.682-681 3 -2
.115 -3

148

wemdan ala Rebbi i yemmden. Wigi yettmuddun si cci i san


yenna Rebbi fell-asen

)156 (Yenna
yiwen umusnaw: mazal libad di lxir skud ur ebsen zzakat d
wayen relen medden ger-asen u skud ssebibiren $ef ddikr
()
Azal tesa tsuret n Lmaun:
Yenna Rrasul fell-as tazallit n Rebbi d slam-is: "win ye$ran

) (ad-as yefu Rebbi ma yella yettmudu zzakat"(1)

") " () ( : -1
149

Tasuret n Lkawtar
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Asentel n tsuret n Lkawtar


Tasuret n Lkawtar d tasurett tamecut akk di Lquran, $as
ulama nezmer da$en ad d-naf snat n tsurtin: tasurett n Lasr
akked Nnar. Tettusemma di Sai Lbuxari? ( ) ,
tusa-d akken ad terr azal i Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slamis,imi llan wid i s-ittbuddun ccer seg lkuffar n Qurayc,rnu luqben-t
ass mi-s yemmutmmi-s Ibrahim
Deg waggur n rbi amenzu
Yegra-d wucbi d uzin
Yusa-d lmektub ur yettraou
Yemmut mmi-s Ibrahim
Deg yirebbi-s yewwe lefu
Ur izemm asseggas wis sin(1)
Ihi, wigad-agi (lkuffar n Qurayc) acal n tikal i tettlaqaben s yir
awal, zgan qqaren-as ay amengur, axaar di lewayed n Qurayc
1

: .91 2012

150

argaz ur nesi arrac s wacu ara d-yettwabder ad s-ssawalen


amengur. af annect-a i d-ters tsuret-agi, tusa-d akken ad stekkes lezen i Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is.
Sebba n trusi n tsuretn Lkawtar
Akken i d-nnan imusnawen n Ddin, tasuret-agi ters-d $ef
yiwen n wergaz i wumi qqaren Al ai Bnu Wail ()
ikcem-d $er Nnbi yufa-t yeqqim, yenna-as: ay amengur, akken
da$en i d-ttawaden $ef Ibn abbas, inna-d deg wawal-is: yusad Kab Bnu Al Acraf $er Mekka, nnan-as Qurayc: D ke i d
ameqran n lqum-ik, ma ur twalav ara amengur agi ger lqum-is i
yeskiddiben, yerra iman-is axir nne$, nekni i yettmudun aman i
leooao, nerna nbed $ef wexxam n Rebbi, ikker-d Kab Bnu
lAcraf yerra asen-d: kenwi axir-is, d$a tagid sebba n trusi n
(1)
tsurett (
)

: -1
: " :) ( : .248 30
:

)(
151

. :

Lemani n tsuretn Lkawtar:


Yenna Rebbi deg wawal-is: mxalafen
imusnawen $ef lmana n wawal n lkawtar, lmena-ines di tutlayt
n Tarabt? d kra n t$awsa i yellan s waasfessren-tt-id kra
imusnawen, nnan-d lmena-s: d Ddin n leqq, d win ara yeooen
l$aci ad teben abrid iweqmen s wacu ara d-kesben rrva n
Rebbi sebanu. Nnan-d da$en Lkawtar d tamusni, yenna-d Nnbi
fell-as taallit n Rebbi d slam-is: Lkawtar d asif di Loennet, asifagi ulac lemtel-is di ddunit-agi, aman-is d iidanen ktar n
tamemt, d icebanen am wedfel, $ef leryuf-is zzin-as-d xilla n
teqbucin, win ara yeswen seg-s ur yettfad ara, Ihi ikerrem-d
Rebbi sebanu Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is s Lkawtar
imi yenna:
nnan imezwura fell-as:
ellit $ef Nnbi ya nas
er Rrsul yelha ukarrer
Rebbi iubb-it yefka-as
Loennet n wad kawtar
Aql-a$ nettraou ccfaa-s
Ulama nekni nwexxer.1
Iawed-d Muslim $ef Anas Bnu Malik ad yervu Rebbi fell-as
yenna: yiwen wass, neqqim di loama yella gar ane$ Rrasul fellas taallit n Rebbi d slam-is, tewwi-t tnafa, mbad irfed-d aqerru1

-D ayen i d-newwi s$ur lexwan.

152

?s yecmume, nenna-as: d acu i k-id yessevsen a Rasul Llah


: Yenna: ters-d fell-i tsuret, d$a ye$ra-d:

umbad

isteqsa-a$-d ma yella tesnem d acu d lkawtar,nenna-as : Rrasul
d Rebbi i ielmen, inna: d asif di loennet yewed-iyi-d Rebbi s
yis, deg-s lxir d ameqran, d tamda i-deg ara swen lumma inu ass
n tagara, wa ad ttwamenen fell-as kra deg-sen ad as-ini$ a
Rebbi wigi si lumma inu, wa ad d-yini: ur teriv ara d acu
)1u Rebbi ifevvel Nnbi fell-as ( ixedmen
taallit n Rebbi d slam-is, imi d netta i d bab n cfaa * ass n
tagara, qqaren imezwura:
lat $ef Rrsul lmedkur
Muemmed Nnbi Lxatem
Ifevvel-it Rebbi l$afur
-1 : : 3 .588 :

( )" : ( )

: :

:
: :






:

:
:


" ( ).

*
: "
(" :)
:

.389

153

ef kra yellan i lalemi


Yefka-as loennet lequr
Lumma-s ad testenem1
Uqbel LIslam llan medden ur ttweiden ara Rebbi di tmezliwt
akked tallit,$ef ay-agi i d-yusa lamer di laya tis snat di tsuret-agi
imi i d yenna Rebbi:
tesbeggin-d laya agi dakken taallit akked tmezliwt ilaq ad tili i Rebbi sebanu wed-s.
Di laya tis tlata, yettmeslay Rebbi sebanu d Nnbi fell-as taallit
n Rebbi d slam-is yeqqar-as : maci d ke i d amengur, isem-ik
ad yeqqim ad d-yettwabder alama d tagara, amengur d adawik
win is-yennan tnegrev i inegren d netta,
yenna Addawudi (
): sekra n win yellan d-adaw n Rrasul
fell-as taallit n Rebbi d slam-is ad yettwasab d amengur, ur
yesi ara ass n lqiyama acfi(2)
Seg mekka tufrar-d tafat-ik
Tema tallast si lqian
Di mkul zzman yeqqim later-ik
Yettwabder di mkul amkan
La nenneddeh yakk s yisem-ik
1

-D ayen i d-newwi s$ur lexwan.

.678 4 : : -2
") ( " : :
154

$ef yilsawen d aidan1


Azal n tsuret:
Yenna-d Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is? win ye$ran
tasuret n Lkawtar, ad isew seg isaffen n Loenet, wa ad yernu ad
as-yaru ecra n lasanat s wacal n tsen$iwin i yemmezlen ass
n lid(2).
ef Abi Umama ad yervu Rebbi fell-as yenna: Yenna Rasul Llah
fell-as taallit n Rebbi d slam-is? Reba usant-d deg ugerruj s
ddaw n lerc: Umu Lkitab akked ayat Lkursi akked layat
tineggura n Lbaqaraakked Lkawtar3.

.106 -1

.447 6 : : -2


" :)(
:
."

: .158 2007 : -3

:
" :)( :) (
."
155

Tasuret n El Ixlas
Yenna Rebbi deg wawal-is

Asentel n tsuret El Ixlas:


Tasuret LIxlas ters-d di Mekka deffir n tsuret Nnas (),
tesa xila n yismawen: Llah (), Lsas (), El Aad (),
ElIxlas* (), Qul huwa () , thedder-d $efifat n Rebbi
lalamin, waed lewid, yisdukel ifat n lekmal, ma d ayen
nniven si lumur n ddunit d laxart ur yettwabder ara deg-s, $ef ayagi tettusema "El Ixlas".
Rebbi d nettai ittwaqesden yal ass, d netta id bab n saya, win
imelken kulci, ur yesi ara ifat n lexa ne$ yella win i t-icuban,

El Ixlas: lmana-s mi ara yabed bnadem Rebbi, ur s-iteg ara acrik, d netta id bab n

ddunit d laxart, d-yiwen ulac win yellan nnig-s, d-ayen ay-eooen tanefsit ad tefu geras d-win it-ixelqen, lmana-s da$en: mi ar yexdem bnadem lxir i wudem n Rebbi, d
lfariva ne$ d taawu ( )am taallit, d iyam, d lio, d sadaqa

156

$ef ay-agi tusa-d d lejwab iIneraniyen is-yennan: Rebbi d yiwen


id-imugen si tlata, d lmucrikin i-iggan derya i Rebbi lalamin.(1)
Sebba n trusi n tsuret El Ixlas:
Mgaradent sebbat n trusi n tsuret "El Ixlas" llan wid yennan
seg imusnawen n Ddin axaar thedder-d $ef ifat n Rebbi
lalaminn, netta d yiwen, sebba tayev imi steqsan wid i
iskaddben* anwa-t Rebbi, anect-agi mara yerrad Rebbi fell-as di
tsuret "El Ixlas"
Yenna-d Ibn Katir () : ters-d akken ad tili d lejwab i wid
iggan acrik i Rebbi, imi s-nnan i Rasul Llah fell-as taallit n
Rebbi d slam-is wef-a$-d Rebbi inek ma d dheb, ne$ d nas
ne$ d ulac mavi, d$a yerra asen-d Rebbi loawab s tsurett El
Ixlas (Qul huwa lahu aad) (2)
Yenna-d Abu Cayx $ef ayen i d-yettawad $ef Anas yenna: tusa-d
lyahud n Xaybar $er Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is, nnan-as:
A Aba Qasim yixelq-d Rebbi lmalayka si nnur, Adam seg wakal,
Iblis si tmes, igenni s-wabbu, lqaa s kra n wayen wwin waman
yettazalen**, xbber-a$-id $ef Rebbi inek, d$a ur sen-d-yerri ara,

.595 3 -1
Wigi d Lyahud akked Nnaara.

595 3 : -2

) d-ayen tawin waman yittazalen, nnan da$en imusnawen


Isem-is s tarabt (
lqaa tmug s wannect-agi
**

157

yusa t-id Oibril fell-as slam s tsuret agi (( ) 1)


Yenna akrima: mi akken tenna lyahud nekni nabed uzayr
mmi-s n Rebbi, u nnan Naara nabed lmasi* mmi-s n Rebbi, u
nnan Lmaousnekni nebed iij d wagur, u nnan lmucrikun nekni
nabed el awtan ( )$ef anect-agi terra-d tsuret agi (

)$ef isteqsiyen nnsen(2)


Lemani n tsuret El Ixlas:
Yebda Rebbi awal-is i Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is s
wawal ( )lmana-s: ini, awal-agi iqed-d Muemmed, d ayen ityeooan yesa azal akked d ccan. Ma d ayen i d-yusan mbad d

:) ( " : "" : -1


") (

.693 3 :

Iskaddeb isa fell-as slam lbael agi, yenna Rebbi deg wawal-is $ef ayen i d-yenna

isa

" " ur d-yenni ara: Nekk d mmi-s n

Rebbi.

- Lmaous(): d wid iebden times

- el awtan (): d ayen ennen s ifassen nsen, ama s uru ne$ s tala$t, ne$ s us$ar,
qqaren nettqerrib yissen $er Rebbi, yenna Rebbi $ef ayen qqaren di:(8

""

.596 3 : -2
158

lejwab i usteqsi n lmucrikin ( ) lmana-s waed


lewid, ur t-yecbi yiwen, ur yilli ed am lemtel-is, ur d-yekki ed
nnig-s, ur yesi amtil wala nned. Ma d ifa n lewid ( )di
turett agi tesa 3 n lemani i d-yettweifen Rebbi lalamin bab
n txelqit.(1)
-Rebbi d yiwen ulac wis sin, ma d ayen is-ggan wid syeggan acrik merra yebel
- Rebbi ur yesi acrik wala amtil, ed ur d-yekki nnig-s
- Rebbi yiwen ur yesi mmi-s
Akka ad nefhem si lemani-agi merra d akken:
- Rebbi ixleq-d isnulefa-d, ma yeb$a cci ad as-yinni illi ad yilli,
yenna-d Rebbi deg wawal-is (17 )
- Rebbi ixleq taxelqit, u yebna ddunit akken ur tt-ibennu
yiwen, yenna Rebbi deg wawal-is (22 )


Seban win ixelqen tignaw
Ixleq-itent-id s ttevbi
Icebbe-itent-id s yetran
D yiij mi-d yettlemmi(2)

. : D ayen i d-newwi s$ur lexwan

159

- Rebbi d bab n tezmart, ed ur d-yekki nnig-s, d netta i d


amenzu, d netta i d anegaru, d netta i d ameqran, d netta i ixelqen,
d netta i ineqqen, ed ur yelli d lemtil-is, yenna Rebbi deg wawal-is:

)02 ) (.
- Rebbi yiwen ur yisi mmi-s, tewao-it txelqit, ur yewao
yiwen, yenna Rebbi deg wawal-is:

)91 (

Waed lewid a Rebbi
A win ixelqen ineqqen
Ibna ddunit di$allen
Isqqef-itt melba asalas(1)
Imi i d-yehver Rebbi di tazwara $ef ttewid ( )iwekked-d
di laya tis snat d akken ur yewao yiwen, ma d
taxelqit merra tewao-it, $ef ay-agi ayen iwaren maci d
bnadem ma yeooa Rebbi, amana ayen yugaren aya mi ara-$)2(

yeo Rebbi lalamin. Yenna Ccix li u Sid:

Recde$-k a lebd ttmeyyiz


Baed i lemasi
Ilha win iteddun s lqis
Ansi i d-ibeddu i$isi
1

D ayen i d-newwi s$ur lexwan.

Youcef Nacib, Anthologie de la posie Kabyle,Publisud,1994 p 336.

160

Si bnadem lasi
Mi yeteooeb deg iman-is
D Rebbi mi ara d-yesteqsi
Ye$leb llusi
Win yewwet iedda lqecc-is.
Ma d lmana n : win qesden libad, d netta i-ikemlen
di lxir-is, d netta i ikemlen di tmusni-s, d netta i ikemlen di kulci,
d netta i d ameqran, ur d-yekki ed nnig-s, d netta i d Rebbi
yiwen, ur yelli ed am lemtel-is, nnan imusnawen: amad
( )d win ur newao yiwen, d win yewao yal yiwen, d netta i
ittwaqeden di yal timsal, d netta i-tealab txelqit (1),
Ixleq lebur s zyada
Ief-it leq s lfevl-is ur yen$il
Ixleq igenwan i seba
Ur sen-yewqim tagejdit wala awil(2)
Yerna yenna Ibn QayyimEloawziya di lmana n wawal-is(3)
Rebbi netta i d amad
1
2

Yenna-t-id Abu Hurayra, d Saddi, d El Allusi ) (


Mohamed

Djellaoui,

Les

genres

traditionnels

de

la

posie

Kabyle(Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit), HCA, 2007, p.105.

: 3

.38 2007 1
161

D netta i tealab txelqit


D win ikemlen di lewayef-is
Lekmel-is ur yelli deg-s nnuqan
Yerna yenna Abiyyu Bnu Kab ( ) $ef ifa n
amad)(: D win ur nettarew ara, d win ur d-yettlalen ara
axaar skra yettwaxelqen ad yemmet, u s kra ara yemtenad
yettewret, ma d Rebbi ur yettmettat ur yettewrat. Ma d Rrabi
Bnu Anas ( ) yenna$efamad ( )lmana-s: ur
yettarew, ur d-yettlal, u yenna da$en: ayen i d-yusan deffir n
wawal(amad) d winna i d lmana-s ay-agi yib$a ad d-yinni d
akken amad ( )lmana-s: () . Nnan da$en
imusnawen n Ddin: tigi merra d lemani n wawal( )d ifat n
)1(

Rebbi lalamin, win ara d-yegrin mbad taxelqit-is .

lmana-s: ur yesi mmi-s, ur yesi


ababat, ur yesi tameut, d netta i ixelqen taxelqit, d netta i dyesnulfan, amek ara yili win it-yecban, ne$ win ara yillin yid-s,
muqer Rebbi $ef txelqit-is, yuklal at nabed wed-s, yenna Rebbi
deg wawal-is:
.693 3 1
162

)101 (. Di lemani agi merra yeqqar


Lao Ben Yaya:
Bismi Llah $ef Rebbi ad ndekker
Recde$-k a lmumen fare
lay leqder-is meqqer
Ulac win yellan nnig-s
Siwa netta id-lmuvebber
Kra yellan d lxelq ines.
Yenna da$en Ibn ebbas () : ur d-yettarew ara akken
turew Maryem, ur d-yettlal ara akken id-ilul isa d uzayr(

), yenna Rebbi $ef anect agi


)27-26 (
Yenna da$en:


)91 (. D$a laya-agi
d lejwab i wid merra iiggan darya i Rebbi, am Lyahud
imi nnan uzayr ( )d mmi-s n Rebbi, d Naara* ( )imi

Yenna Rebbi $ef ay-agi"

" lmana-s: yiwen imuggen si tlala

n elaliha (( )ababat, mmi-s, drru lqudus) tlata n elaliha-agi metlen Rebbi, lmana-s:

163

nnan Lmasi ( )d mmi-s n Rebbi, akked d lmucrikin imi


nnan Lmalayka d yissi-s n Rebbi, yebel sekra nnan, yenna Ibn
Qayyim ( ) $ef ay-agi di lmana n-wawal-is:(1)
D netta i d bab n bar
af lada i ggan yadawen-is
Regmen-t s wayen ur nelli
Rnu ggan-as ddarya
U nnan ur a$-d-yettara ara
D rregmat akked lekdeb s$ur bnadem
Kra yellan iwala-t yera-t
Limmer yeb$a ad ten-yesenger s lejlan
Amana iaf-iten yittreiq-iten
Ma d nutni vurren-t s ccirk akked lkufran.
af ay-agi yenna Rrasul fell-as taallit n Rebbi dslam-is $ef ayen
i d-yenna Rebbi lalamin di ladit lqudusi : "Ulac win iebren
ugar am Rebbi subanu $ef lada yesla-t s$ur bnadem, ggan-as

ababat d Rebbi, mmi-s d Rebbi, rru lqudus d Rebbi, tlala-agi merra ttmetilen yiwen n
Rebbi, $af ay-agi semman-as laqida yettwabnan $af tlata, yibel way-agi, yenna Rebbi
deg wawal-i:

" " Yenna da$en: "

" lmana-s: nekini d lebd am kunwi, $af ay-agi abed-t win iyiixelqen, d win iken-ixelqen, ebdet Rebbi n libad, Rebbi inu, d Rebbi nwen. $ef ay-agi
yenna Rebbi fell-asen:

"

"

.36 : -1
164

ddarya, u netta irezzeq-iten yerna yettarab fell-asen"(1). Yenna


da$en fell-as taallit n Rebbi d slam-is $ef ayen i d-yenna Rebbi
lalamin di ladit lqudusi "yeskaddeb-iyi bnadem, ur s-ilaq ara
way nni, yerna yergem-iyi, ur s-ilaq ara way-nni, ma d askideb
ines imi is-yenna ur id-yettara ara am tikelt tamenzut mi iyi-dyexleq, ma d lxelq amenzu ur yelli d taekkumt akken ad t-idrre$, ma d rregmat-is, imi is-yenna Rebbi yesa ddarya, ma d
nekkini yiwen d win tewao txelqit, ur d-uriwe$, ur d-lule$, ur yelli
ed am lemtel-iw"(2). af Anas Ben Malek fell-as ad yarvu Rebbi
$ef Rasul Llah fell-as taallit n Rebbidslam-is yenna: yenna
Rebbi lalamin di ladit lqudusi "Mazal lumma inek qqaren : d
acu-t wagi? d acu-t wagi? alama nnan: wagi d Rebbi yexleq
taxelqit, ihi anwa ixelqen Rebbi?(3). Ma di rriwaya tayev, $ef Abi
Hurayra fell-as ad yervu Rebbi yenna: yenna-d Rasul Llah fellas taallit n Rebbi d slam-is: "mazal labed-iw yesteqsay fell-i:
wagi d Rebbi yexleq-iyi, ihi anwa ixelqen Rebbi"(4)

" ) ( : -1
) " (

" : -2


.) " (

" :) ( ) ( : 3
.) " ( :

4

) " ( :
"
165

enna$-k a Sidi Rebbi


Ay ajebber a Lwali
Ay awid, wayev ur yelli
Mel-d i yelhan i wemdan
Abrid n lezz ad at-yawi
ur-k kan ay nettenni(1)
Azal n tsuret n El Ixla:
Yessawev-d Lbuxari $efayca ad yervu Rebbi fell-as d
akken Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is icegga yiwen
wargaz $er yiwet n tarbat akken ad ial yis-sen, d$a yal mi ara
i$er tasuret di rreka irenu-d deffir-s ( ) ass deg idu$alen kan anectnni i Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is, yennaasen: seqsit-tt i wacu ixeddem anect-agi?"Yerra-asen: axaar d
ifa n Rraman, unekk emle$ ad $re$ yis, yenna Nnbi fell-as
taallit n Rebbi d slam-is inet-as d akken Rebbi iemel-it(2)
af Abi Darda ad yervu Rebbi fell-as, d akken Rasul Llah fell-as
taallit n Rebbi d slam-isyenna: "ur t-zmirem ara ad te$rem yal
ass ttelt n Lquran?" Nnan-as: Anam a Rasul Llah nekwni ur
1

- D ayen id-newwi s$ur Lexwan.

) ( ) ( : -2
: :) ( ( )
" ( :)(

.)

166

nezmir ara i wanect-agi, yenna-asen: "Rebbi yebva Lquran $ef


tlata imuren, " " d amur wis tlata di Lquran"(1)
Yenna Sahl Ben Anas Al Ouhni, $ef ayen is-yenna baba-s, d
akken Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d slam-is yenna? Win
ye$ran ( ) alama d taggara-s acra tikal ad as-yebnu
Rebbi lbaro di loennet yenna umar: Ihi, ad nesuqqetseg-s a
Rasul Llah, yenn-asen Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d slamis Rebbi d bab lxir d lesan (2)

") " ( ) ( : -1

: :
.) " (

" :) ( : -2
: "

.)) " " ( (


167

Tasuret n El Falaq
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Sebba n trusi n El Muawidat:


Nnan-d imusnawen n Ddin: ruen Lyahud $er yiwen ilemi
ayahudi d aqeddac n Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is,
velben-as ad asen-d-yawwi uglan n temce n Rrasul fell-as
taallit n Rebbi d slam-is dkra wanaden uqarru-s, wwin-ten $er
Labid Ben Al Asam ayahudi akken ad ixdem yis-sen lesur, d$a
igger-iten $er lqa n lbir, yehlek Rrasul. Iban-d lesur nni deg-s,
imi yenel ucebbub uqerru-s, yerna yettargu yir tirga, yiwen
wass yilla yees, usan-t-id sin n lmalak, yiwen ibed nnig uqerrus, wayev $er ivaren-is, yineq winna ibedden $er uqerru-s
yenna: D acu yu$en argaz agi? Yerra-yas wayev nni:
yettwaseer, yenna-as: Anwa it-iseren? Yerra-yas: D Labid
Ben Al Asam ayahudi, yenna-as: swacu it-iseer? Yerra-as: s
wuglan n temce, d wanaden uqerru-s, yenna-as: anda yilla?
168

Yenna-as di lqa n lbir*.Imi i d-yekker Rrasul fell-as taallit n


Rebbi d slam-is yenna: Rebbi imela-yi-d aan i d-iyu$en, d$a
yiceggeli d Zubir akkedemmar Ben Yaser, imi wwven $er
lbirnniufan aman-is am lenni mi arayexlev d waman, mi i dkksen lesur-nni ufan deg-sen inaden uqarru-s, d wuglan n
temce ines, d umrar yekres s 12 n tyersa, mkul tiyersi deg-s
tissegnit. af ay-agi i d-yessers Rebbi snat n tsurtin ()
mkul miara i$er laya tfetti tyersi yittwacuden, d$a yittwakkes
lesur yellan $efNnbi imi tefsi tyersi taneggarut.Yekker Oebril
fell-as slam yerqa Rasul Llah yenna: S yisem n Rebbi ad k-rqu$,
$ef yal laoa ara k-yadin, si lesed dti n tismin, d Rebbi ara kyesselun. Neqen aaba $er Rasul Llah nnan-as: ma ad
nne$ leflani ik-ixedmen ay-agi, yenna: ala, ma d nek Rebbi
yisela-yi, ma dayen ugade$ d cce am wagi $ef medden (1).
Asentel n tsuret n El Falaq:
Tasuret n El Falaq ) (am tsuret n Nnas )
(, rsen-t-d
di Mekka, ma d tasuret n El Falaq ters-d deffir n tsuret n El Fil

)(. Ttusemman-t (
) d ttewaya s$ur Rebbi Lalamin i
Nnbi Muamed fell-as taallit n Rebbi d slam-is, akked d
d lbir i wumi qqaren: Lbir n Derwan (

1 -1
.347 1983
169

lmumnin ad ttsemmin s yisem-is akken aten-yerez si ccer n


txelqit, d ccer n lam mi ara d-yawev, d ccer n yal yiwen ara timennin, d ccer n win yettasmen, akked d isearen, akka ad
afen yimdanen $er Rebbilalamin lanaya, laman d talwit akked
d lxir.
Lemani n tsuret Lfalaq:

yeqqar Rebbi i Nnbi fell-as taallit n


Rebbi d slam-is ) (lmena-s: ini a Muemmed ad fe$ di Rebbi,
$ur-s laman d rrema, axaar win ifen deg-s ur yettagad, yenna
Ccix Muend: win yettagaden yiwen ur yettagad ula yiwen.Ma d
( )ElFalaq lmana-s: tasebit ne$ tafejrit, mi ara yeffe$ yiv,
ad yekcem wass, ma d Ibn abbas yenna: Lfalaq lmana-s
taxelqit merra $ef ay-agi yumer Rebbi Nnbi Muemmed akken
ad isemmi s yisem-is si ccer n txelqit merra.Ma d Kab Al Abar
yenna: Lfalaq daxxam di oahennama, mi ara yefte ad su$en
imezda$ n oahennama i merra, ma d Ibn Oarir yenna: ElFalaq
lmana-s: taebit.(1) D$a day-agi id-isebgen Lbuxari.Ma d
sebba usemmi s be, axaar tafat n sba tettefrari-d mbad mi

3195-3194 4 :-1
170

ara iru lam nyiv (1).ba deg-s tafat d laman, $ef ayagi ilaq ad
nsemmi s yis si yal ccer d lada ara ya$en amdan.
Ma d lmana n wawal yeqsed-d taxelqit merra,
ama d imdanen ne$ d cwaen ne$ d lebhayem ne$ davu, $ef
ayagi lmana n laya: semmi sikra i deg ara d-yekk seg-s
ccer.Nnan imusnawen n tutlayt $ef wawal ( )yeqsed-d yis kra n
ccer ara yilin diddunit d laxart wa ara d-yekken si txelqit ala
Lmalayka d Lanbiya d loennet, wigi merra ur d-itek seg-sen
ccer. Yessawev-d Abu Dawud di ssunan ines $efabd Llah Ben
umer yenna? Yilla Rrasul mkul mi ara yeqsed tamurt nniven,
d$a mi arat-ya$ yiv yeqqar? A tamurt,Rebbi d Rebbi inem d
Llah, ad semmi$ Rebbi si ccer-im, d ccer yellan deg-m, d ccer
yettwaxelqen deg-m, d ccer ileun fell-am, ad semmi$ Rebbi
segyizem, dtebrekt dwezrem d tifiraqest d wayen ikem-ized$en
d wayen yurwen, d wayen yurew. (2). af ay-agi yumer Rebbi
Nnbi d lmumnin akken ad semmin syisem-is si ccer n txelqit-is,
akken ad d-yegri lxir-is.D Rebbi i ixelqen taxelqit, u yezmer ad ttiwelleh $er wanda yella ala lxir-is, wa ad-iru ccer-is.

.599 -1

" :)( : : -2

"
171

Mbad yenna Rebbi ma d L$asiq ()


di tutlayt n tarabt lmana-s: iv, ma d lmana n wawal ( )mi
ara yekcem, ma d lmana n laya: semmi si ccer n yiv mi ara
yekcem wa ad yeuqet lam-is(1),lmana n way-agi merra: iv d
wayen yellan deg-s.Nnan wiyav $ef ( )L$asiq: d itri, nnan
da$en d iij mi ara ye$li, nnan da$en dagur. (2) Tenna ayca fellas yervu Rebbi: yiswed Nnbi fell-as taallit n Rerbbi d slam-is s
ufus-is $er wagur mi i d-ival, yenna: semmi Rebbi si ccer n
wagur mi ara d-ivil (3) Nnan imusnawen $ef ay-agi: agur d laya si
layat n yiv, ur d-yettili ara wagur alama yekcem yiv, ula d itran ur
ttilin ara ala deg yiv

(4)

, ihi L$asiq maci d agur ,maci d itri. ef

anect-agi i d-yumer Rebbi akken ad nsemmi si ccer n yiv mi ara


d-yekcem axaar ccer yeuqut deg yiv, ama dccer n umdan ama
d leonun. Deg yiv iuquten lewuc, u yeuqut ccer, $ef ay-agi
yenna-d Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d slam-is: mi ara ye$li
yiij aduqten cwaen, yenna da$en: $umet igardan nwen, ebset
lmal nwen alama yekfa yiv.Steqsan Musaylama akeddab: amek
ik-id-yettas wayen ik-id-yettasen? Yenna-asen: di lam, steqsan
599 -1

:-2

3
"
:) ( :)( : .) " (

.3196 4 : -4
172

Nnbi yenna-asen: am tafat n ba, $ef ay-agi ayen d-yettasen


Muammed fell-as taalit n Rebbi d slam-is d lway ( )s$ur
Rebbi lalamin ma d ayen d-yettasen Musaylama s$ur ccian.(1)
Ma d lmana yenna-d Muoahed d
akrima d Lasen d Qutada: disearend tisearin
Muoahed:
(3)

mi

ara

nwint

lesur

usuvu

di

(2)

. Yerna
tyersa.

Nnanimusnawen $ef ( )Nnafatat: d ayen ixeddem

usear mi ara year wul-is d lesed akked d ccer $ef gma-s,


d$a ad yesni tiyersa wa adisuv deg-sentd$a ad d-yeffe$ si
tnefsit-is ccer d lesed dlada i inwa i gma-s. Nnan da$en
imusnawen $ef Nnafatat (): d tanefsit n bnasem yeuren
d lada d dd$el akked d cce. Yenna Sayyid Qub (
):

) ( d tisearin yenwan lada mi ara ttcuddunt


tiyersa deg umendil, ad nwint yis cce, akken ad vurrent libad s
ssir nsent, d$a ad ssemfaraqent ger wargaz d tmeut-is. (4)Ma
d Rebbiaza wa oalla yettwekid-d deg wawal-is akken asear
560 : -1
.353 30 -2

.3196 4 -3

4
1985 11 6
: 4007
173

ur yettawev ara $er lmer$ub-is.

)69 (d Rebbi i d ameqran nnig-s ed ur yelli,


dnetta ara d-yekken nnig lada n yedawen-is, yeqqar Rebbi deg
wawal-is)102 (yusad Oibril ( )fell-as slam $er Nnbi fell-as taallit n Rebbi d
slam-isyenna-as: tcetkav-d a Rasul Llah, yenna-as? Anam,
yenna-as: Bismi Llah ad k-rqu$ ( )si yal aan ara k-ya$en, si
yal ccer, d lesed, dti, d Rebbi ara k-yecfun(1). Ay-agi yella-d di
Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is asmi is xedmen lesur, d$a
iccetka $er Rebbi, d win it-yafan si lada n yadawen-is (lyahud)
d$a yitwakkes waan yellan di Nnbi 6 waguren (2). Yenna-d
Rebbi aza wa oalla =) 5 (
$er Rebbi i yella ddwa n ellu mai $er usear. Ass-agi libad
ooan Rebbi qeden asear, $illen adafen ayen $eftt-nadin, ur
yesiara bnadem akken d Rebbi iittmudun, d netta i itteksen,
saya-s tugar akw sayat. af ay-agi bnadem yuwi-d ad

:) ( : -1
. :""

3196 4 : -2
174

yeste$fer, Rebbi ieffu i$effer, win yecven ad iwexxer. Twessin


imezwura nne$ qqaren:
Kra n win ixulfen Nnbi-s
Yezga di ddnub yettwalas
Nnan da$en:
A l$aflin tesem akit
Imi lmut la t tteddem
A lqum idre$len walit
Yak $erwen i d-tqeddem
Ccian akw d dunit
Kra ten-iteben yindem. (1)
Yenna-d Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d slam-is? win
iqesden asear $ef laoa, ur iqebbel ara Rebbi taallit-is 40
wussan(2).Yenna Ibn Qayin El Oawziya: ayen isawven wigi $er
wanect-agi dlqella n tmusni nsen di Ddin, d lqella n el iman
( )nsen, yexreb laqel nsen dwulawen nsen, ur ten-

) d wawal n Rebbi aza wa oalla(3). Yenna


yezdi$ara ddikr (
Ccix Muend U Lusin: win is-yennan i lwali efk-iyi-d ayen ur

-Youcef Nacib: Anthologie de la posie kabyle, p328.

) " " (( - 2
.)
.85 -3
175

nelli am win is-yennan i ufellah krez-iyi-d igenni. Anda-t laqel n


libad? Tarba-ten ddunit, yenna yiwen umedyaz:(1)

A bnadem tub ste$fer

Id-yummer Rebbi svu-as

Win ivuen Llah ad t-yener

Ad t-yaff di yal tama-s

Wi ineen Ddin yevfer

Rebbi ad as-yili daessas

Wi iwaoen ad yessuter

Rebbi kulci izmer-as

Lxezna-s tezga tamer

Teur d larba aas

Yelha windi ttuba iketter

Ivu i Rebbi yunza-s

A bnadem fhem lamer

Rebbi wad-s di ifa-s

Xas luma teb$a asexer

Rebbi yegga tilas

Ur yizmir ed ad as-yemer

Ala agellid ma yumer-as

Ayen Rebbi iqedder

Yura ijarred deg ukarras

ader a bnadem ur eqqer

I d-yenna Nnbi ess-as

ElIslam d Ddin meqqer

SLquran yebna lsas. (2)

Ma d lmana n laya
semmi si ccer n win
iesden, yettmenin ccer i gma-s, yettasem si lxir is-yefka Rebbi
aza wa oalla. Yeqqar-d Rebbi $ef wid isan am ifa-agi n lesed:
1

Si Chrif, Chaine II, Ramadhan 2011.

" :)( -2

.) " (
176

) :9 (yenna
abari (): af ay-agi yumer Rebbi Nnbi fell-as taallit n
Rebbi d slam-is akken ad-isemmi siccer nkra n win it-i$ullen si
lxir is-yegga Rebbi, alad$a llan segsen lyahud (1).Lased
lmana-s: ma tkarhev ayen yilhan igma-k adternuv ad t-$ulev si
lxir is-yefka Rebbi aza wa oalla. Dayenara d-iggen tismin n dir,
ay agi d leram, yugi-t Rebbi, axaar tigi merra d ifat n cian,
yeqqar Ccix Muend U Lusin:(2)
Win iqesden win nebbed
er loiha n Rebbi i-ijebbed
Ad itixer i lesed
Akked uzegged
Akked dusemmegred
Ar a kan ay tteint lawayed
af ay-agi yumer Rebbi aza wa oalla libad-is akken adooen
ifat-agi am: lesed, lbe$v d tismin, axaar tigi merra d leram,
yeqqar-d Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is? ur tkemem

.354 30 : Mouloud Mammeri, Inna-yas Cix Muend, Chikh Mohand a dit, p143.
177

ara loennet alama tumnem, ur tettilim ara d lmumnin alama


tememalem.(1) Yenna-d Ccix Muend(2)
Lased ur fell-as nneced
Rebbi ixleq-it d imsefsed
Abrid-is d loahenama
Dtin kan ay-iqed
Netta d ccian zdin
Di l$aci inecced
Tissirt-is teqqen ar ssed
Nettat tead
Awren ulaed
Am win yettnebbihen
Afvis $er wemsed
Dccer i deg ium
Lxir ulaed
Win yesan allen i t-i$ullen
Ad yessent-yerwi amregged
Sidi Rebbi ur s-iwel ed
Mi ara yewwet amcum
Ur t-ietteq ed
Amek ara d-tekkev si cce n ladsed, mi ara tefev di Rebbi
lalamin, nnig-s ur d-ikki ed, ma d ifat agi n medden yesan
lesed iqqar-d fell-asen Ccix Muend: (1)

) " ( : 2

.) " (

Mouloud Mammeri, Op.cit, p144


178

Eoo-as abrid i wemcum ad ieddi


Ad yawev anida tudi
Ad ittewet ur yesi amadi
Yenna-d Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is $ef ayen idyeawev Anas ad yervu Rebbi fell-as: ur ilaq ara ad izde$
lba$v deg wulawen nwen, ur ttemyasamet ara ur ttem$unzutara,
ur ittaooa yiwen degwen gma-s, illi-t datmaten, ur izedde$ beu
gerawen nnig 8 n wussan (2). Qqaren imezwura:(3)
Nekkni $ef wudem n lebab
as ma nettab
Ma nesher agur drus
Ay diri aca akeddab
Abrid-is muhab
Winna bab-is d lmexu
Nekwni seg zik nemqarab
Nemxalav lesbab
D lib win ittaken afus
Argaz ifehmen wab
Idel-as lesab
Dabrid n lxir dima i ius

Mouloud Mammeri, Op.cit, p144.

2
" :) (

)( :
.) " (

Youcef Nacib, Anthologie de la posie Kabyle, p 334.


179

Tasuret n Nnas
Yenna Rebbi deg wawal-is:

Lemani n tsuret n Nnas:

awal iqed Muemmed fell-as taallit n Rebbi d


slam-is, yeqqar-as Rebbi: ini a Muemmed : ad semmi$ Rebbi,
ad u$ale$ $er Rebbi, ad fe$ di Rebbi n medden akked

d netta iten-ixelqen merra, d netta i-ittwellihen libad-is, d


netta i-ittaraben fell-asen. Nnan imusnawen: dagi yibder-d kan
libad, axaar ay-agi d ttekrim i nitni s$ur Rebbi lalamin. Rebbi
yessewjed-d s kra ara yewio bnadem di temict-is, d$a yefkaas laqel, seodent lmalayka fell-as, d wagi i d ttekrim n Rebbi
lalamin i bnadem.(1) Nnan da$en: abder agi i deg i d-yebder
bnadem axaar isseqreb-it $ur-s, akken bnadem ma yeb$a ad
.600 3 180

yevleb, ad yevleb Rebbi lalamin, d netta i-isan ayen ur sin


wiyav, qqaren imezwura: win yeb$an ad yevleb, Rebbi kulci
izmer-as.

lmana-s: d netta i-iekmen medden merra, ama d


lakem i-yella ne$ yettwakem, u d netta i-iekmen akken ur
kimen wiyav ama d el ins ama d loin. D netta i d bab n txelqit
merra, yeb$a Rebbi ad d-isbeggen dagi akken llan wid iebden
libad am nitni, yenna-d Rebbi d nek iten-yugaren widak d
taxelqit-iw, $ef ay agi yewwi-d $ef bnadem ad yabed ala Rebbi,
d neta i-ixelqen, d netta i ineqqen, d netta i-ieggun, ulac win
yellan am lemtel-is. (1)

lmana-s: win ebbden medden merra, ur yelli ed


nniven(2). Rebbi ur yesi acrik, ur yesi amtil. D$a dagi ma yella
nu$al $er wawal, ad nwali amek yettwabna di layat-agi timenza,
ad d-naf akken ur d-yusi kan akagi, ay agi d ayen yesan azal,
mi ara ten-t-i$er bnadem ad ier ayen yellan d leq: ad ier
bnadem di tazwara d akken yesa Rebbi, $ef ay agi, yenna-d

ma yella imuqel di txelqit n Rebbi, ad ier d akken


Rebbi d netta i yebnan taxelqit, $ef ay agi i d-yenna
354 30 . -

181

1
2

mi ara ier bnadem anect-agi merra, ad yeu d akken win


yesan ifat agi ilaq ad t-nebed, ur sen-tegg ara acrik, $ef ayagi id-yenna , Rebbi wad-s di ifa-s. Ma d awal
( )imi yettwabder di layat agi timenza tlata tikal axaar Rebbi
yegga-as azal, yerna ikarrem-it $ef txelqit merra.(1) Tigi merra d
ifat n Rebbi lalamin, d netta i d bab n txelqit, d netta i-imelken
kulci, d netta kan i d-yewwi ad nebed, Llah ( )d netta i d Rebbi
(2)
(
) d netta i d El Malik (), d netta id El Ilah ( ). ef ayagi

yenna i libad-is: semmit s win ikesben ifat agi merra.

wagi d ccian i yeggulen akken ad ye$wi


bnadem, yenna-d Nnbi fell-as taallit n Rebbi d slam-is: " Yall
yiwen yesa ccian yettassa-t, Nnan: Ula d ke a Rasul
Llah? Yenna: Anam, umana Rebbi isellem-iyi seg-s,
inehhu-yi ala $er lxir

(3)

, yeqqar-d Rebbi $ef ay-agi: (

7< )ma d lmana n lweswas:


.601 3 :-

3198 3 : -2
: " " : -3
" "
182

mi ara yesweswes ccian di tnefsit n bnadem akken ad t-ye$wi,


wa ad t-yawwi $er lmaiyat. Yenna Ibn abbas: Lweswas
( )d ccian, d-aessas $ef wul n bnadem, ma ye$fel $ef
Rebbi lalamin, d$a ccian ad yaf abrid akken ad asyesweswes, umana ma yella yezde$ Rebbi deg yimi n
bnadem wa ad-yilli seg wid idekren Rebbi atan ccian ad-

) d naoat i bnadem, yeqqar-d Rebbi:


iffer, axaer ddikr (
) 8: (.
Win ivuen Llah ad t-yener
Ad t-iiwen di yal tama-s,
A win di ttuba iketter
Ivu i Rebbi yunza-s.(1)
Ma d lxannas ( )lmana-s: win ittefren, ur d-yettban ara,
$ef ay-agi ccian yesa ifa-agi, tikwal yesweswis, ma d tikal
nniven iteffer, $ef ay agi yeqqar-d Nnbi fell-as taallit n Rebbi d
slam-is? ccian yesers anzaren-is $ef wul n bnadem, ma yella
bnadem yebder Rebbi ad-iffer, ma yella ye$fel $ef Rebbi, ad
i$um ul-is akken ad yesweswes(2) Ul ma yebder Rebbi, ccian
ur yettili, ma yella ye$fel wul $ef Rebbi, ad yaf ccian iman-is. af

Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramadhan 2011

2
"
)( : .) ( ."
183

ay-agi bnadem yewwi-d fella-s ad d-yettabder Rebbi, ad yeqqer:


( ) axaar win t-ibedren ad t-yaf di yal
tama-s(1)

d ccian mi ara yesweswes i


bnadem, lwaswas: d awal ad t-yini ccian, ad yawev lmana-s
$er wul n bnadem, d ayen ara yeooen tanefsit ad te$li di
lmaiya(2) af ay-agi ccian ijebbed $er lam, itt$uru, lebd ur
ifaq. D wagi i d lwad i-yegga ccian i Rebbi, seg wass mi ixleq
Adam fell-as slam, u d netta i-yellan d sseba n tuf$a n Adam si
loennet, yenna Rebbi deg wawal-is:



)676 (, yenna lao Sid deg
wawal-is:
Yewar iblis d lbala
Imi Sidna Adam ye$wi-t
Zik di loennet i yella
Di nayem imete-it
Yesuffe$-it-id s tila
.") " ( -1
.601 3 -2
184

Imi yefka rray i tnefsit


Yeggul ccian akken ad yili d adaw i bnadem, ay-agi iwekked-it id Rebbi deg wawal-is, mi i d-yenna:





(
);:-;6. D wagi i d awal i-yenna ccian i Rebbi lalamin deg
wayen it-yewed $ef bnadem. Yessawev-d Abu Said El Xudri,
yenna: sli$ Rrasul fell-as taallit n Rebbi d slam-is, yeqqer:
yeggul iblis i Rebbi, yenna? Ad $wi$ bnadem wa ad tssegrirebe$ skud mazal tirwiin deg-sen, yerra-as Rebbi, yenna)as? Skud alaben lafu ad asen- fu$(1

di laya agi yesbeggen-d Rebbi wigi


yesweswisen i tnefsit n bnadem wigi d ccwaen n el ins akked
-1 : ( )" : ( ) " :
:

" ( ).

185

d loin, yenna-d Rebbi deg wawal-is:


(
)667 Ilaq ad ier bnadem akken ccwaen n lins ugaren
ccwaen n loin, ccian n loin iteffer s el istiada ( (ur
yezmir ara i wulawen yumnen, ulawen idekren Rebbi, ma d
ccian n el ins yett$urru bnadem, yessegririb-it, yettawi-t $er
wayen $ef i d-yenha Rebbi, yenna Rebbi deg wawal-is:

(
)6; . Yenna-d el imam Amad $ef ayen i d-yessawev Abu
Dar, yenna: qesde$ Rasul Llah fella-s taallit n Rebbi d slam-is,
ufi$-t di loama, d$a qqime$, yenna: "A Aba Dar, ma tulev ?"
nni$-as: ala, yenna: "Kker al" yenna: kre$ ule$, mbad
qqime$, d$a yenna: "A Aba Dar semmi Rebbi si ccwaen n el
ins d loin" yenna: a Rasul Llah ula d el ins san ccwaen?
yenna: "Anam"(1) $ef ay-agi ddewla n ccian d ce akked d

) ( :
: 186

lfitna, d adaw n lxir, d wayen akk yelhan di yal amkan, di yal


zman, ameqqran si cwaen d win ar-ay-ibvun ger wargaz d
), ad d-naf d akken( tmeut-is.(1) Mi ara n$er tasuret Nnas
yerna-d $ur Rebbi yibder-d uqbel ifa n ccian, di tagara yemla-a$-d s axeddim-is
ma d sebba imi d anwa-ten wigi, imi i d-yennayusa wawal akka di tsuret agi, akken ur t$effel-ara tnefsit si cce
n ccwaen, yenna-d Rebbi $ef ayen it-yewed ccian:





( <)66=-66
. af ay

agi yewwi-d ad nessebiber $ef tnefsit si lada n cwaen, d el ins


)ne$ d loin, yenna yiwen umedyaz deg wawal-is:(2

" : :
" : "
" " : : :

"" ( (.

( )" :
-1 : ( ) :


: :
: " ( ).
-Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramadhan 2011.
187

Win yellan d lfahem iess-as


A bnadem ddu s-lqis
Ayen $ef ikenhu$ anef-as
ader ad k-i$ur iblis
Ad k-isewqe di tirwa-s
Cer ixeddem-it yal ass.
Umana yegga-d Rebbi leslak, leslak d taqwa ( )akked d el
iman ( )d libada ( )akked d ddikr ().
Win yesan ttbut deg wul-is
Weroin iedda tilas
S kra n win ur neqid ul-is
Ur yeggi di Ddin lsas
Kra n win ixulfen Nnbi-s
Yezga di ddunit yettwalas(1)
Ihi, yegga-a$-d Rebbi laqel d imvebber, yerna-a$-d tamusni, yis
ara nefre timsal, yerna-a$-d el iman $er tama-s i iteddu,
yenna-d Rebbi $ef wid isduklen ay-agi

)777 (, yenna-d da$en fellasen:

- Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramadhan 2011.


188

)755 ( . af ay-agi bnadem $er Rebbi kan


i yetteni, yeqqar yiwen umedyaz $ef lanaya n Rebbi (1)
Ay agellid a yiwen
Yis-k ay numen
S nnig-k edd ur yelli
El mumnin yis-k ay nedhen
Deg-k i ssutren
Rrema-k ad a$-tili
Txilek a Rebbi zizen
Ad a$ tiliv d amiwen
ur-k i nessendi ulawen
Ili-a$ d amiwen
Di ddunit ad a$- tecba tikli
D$a ma iveqqer bnadem lesla-is, ilum kan iman-is, axaar
ccian ur yezmir ad yexdem kra, yenna-d Rebbi $ef ayen yeqqer
ccian:


)77 (. af
ay-agi yesselmed Rebbi azza wa oalla i Nnbi fell-as taallit n
Rebbi d slam-is amek ara isemmi s Rebbi si ccwaen n el ins d
loin, u d ay-agi i d-yusan di tsuret Nnas ().

- Ibid.
189

A bnadem di Rebbi ef
af txelqit yezga d aesssas
Anda teqed ur tettnegdam
Rebbi iureb fell-as (1)
Azal tesa tsuret n El Falaq d Nnas:
af uqba ben amer yenna: mugre$ Rasul Llah fell-as
taallit n Rebbi d slam-is, fe$ afus-is nni$-as amek ara yenou el
mumen a Rasul Llah? Yenna? A uqba zem imi-k, qim deg
uxxam-ik, ttru $ef wayen txedmen yixer yenna? yu$al imugeriyi-d Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d slam-is, yeef afus-iw
yenna? A uqba Ben amer ma ad ak-slmede$ tlata lexyer n
tsurtin i igga Rebbi di Ttawrat d AI Inoil d abur d Lquran
lavim? yenna? Anam a Rasul Llah, d$a ye$ra-yi-d: (

) d$a yenna: " A uqba


ader ad tent-ttuv, qqer-itent deg yiv ", yenna: D$a ur tent-ttu$
ara seg wass mi id-yenna akken. Yerna ur ggane$ ara alama
$ri$-tent. Yenna uqba: yu$al mugre$-d Rasul Llah fell-as taallit
n Rebbi d slam-is, fe$ afus-is, nni$-as: A Rasul Llah mel-iyi acu i

-Yenna t-id Si Chrif, Chaine II, Ramadhan 2011.


190

d-axeddim yelhan? Yenna? A uqba ru $er win ik-yeooan, mud


)i win i k-yekksen, semma i win i k-ivelmen (1
Tenna ayca akken Rasul Llah fell-as taallit n Rebbi d
slam-is yal mi ara iru ad yees, ad yessemlil ifassen-is, wa ad
" isuv deg-sen, syena ad i$er:

d$a ad iseddi ifassen-is $ef loetta-s, ixeddem "


akken tlata tikal(2). Yenna lao Sid:
Win ur ne$ri qul audu
Ccian yezga deg wul-is
Ur yezmir ad ya$ luvu
Amxalaf cudden ifessan-is

-1 : : ( ) :
" : " :

( ) " :
" : : : "


" " :

" : :

( ) : " :

" ( ).

-2 : ( ) ( )

).

191

Ti$bula
1. S tutlayt n Tarabt
-1 .
-2 : 1
.1983

-3 :
30 15 110
.2001
:-------------------- -4
30 1 1984
-5 :
04 /01

.2002
-6 :
2.2009

-7
4
( ).
192

-8 -
1
.2007
-9 :

.2012
-10
22
(.).
-11 :
6
1 .1998
-12

15
.2003
-13 1
( .).
-14 : 6 11
.1985
193

-15 :

4 :

.1985

:
-16

: :

.1978
-17 :
( .).
-18

: 1

2007 .
:


-19
:

) ).


-20
:
32 1 1981 .

-21

: 30

.1984 :

194

-22 :
03 01 )).
:------------- -23 3 1 10
( .).
-24 3 1
7 .1981
-25 :
.30
-26
. 4
.1985
-27 : :
.2003
2. S tutlayt n teqbaylit :
1- Mohamed Djellaoui, Les genres traditionnels de la
posie Kabyle (Tiwsatin timensayin n tmedyazt
taqbaylit) HCA, 2007

195

2- Mouloud

Mammeri,

Inna-yas Ccix Muend,

Cheikh Mohand a dit.


3- Tassadit Yacine, Posie berbre et identit, Qasi
Udifella, Hraut des Ath Sidi Braham, Bouchene
Awal, Alger, 1980.
4- Youcef Nacib, Anthologie de la posie Kabyle,
Publisud.
5- Youcef Nacib, Posie mystiques Kabyles, dition
Andalouses, Alger.
6- Isefra n Lexwan (Posies mystiques Kabyles)
Site web:
- http://www.jb.man.ac.uk/~pulsar/Education
/Sounds/sounds.html.
- www.55a.net
- www.nawafithna.net
- www.3loum-islam-blogspot.com

- www.mzayan.com
- Anwarzemaktoobblog.com.
196

A$awas
Tazwara: ................................................................................................. 13
Tasuret n Lfatia: ................................................................................... 16
Tasuret Nnaba ........................................................................................ 30
Tasuret n Aariq ..................................................................................... 51
Tasuret n L$aciya ................................................................................... 61
Tasuret n Lbalad ....................................................................................... 76
Tasuret n Ccams ....................................................................................... 87
Tasuret n Llayl .......................................................................................... 97
Tasuret n Lbayyina .................................................................................. 106
Tasuret n Ladiyat................................................................................... 116
Tasuret n Ttakatur .................................................................................. 124
Tasuret n Lhumaza.................................................................................. 132
Tasuret n Lmaun ................................................................................... 139
Tasuret n Lkawtar ................................................................................... 151
Tasuret n El Ixlas ..................................................................................... 157
Tasuret n El Falaq ................................................................................... 169
Tasuret n Nnas ....................................................................................... 181
Ti$bula .................................................................................................. 193
A$awas ................................................................................................. 198

197

198

You might also like