ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN

GS-TSKH LEÂ HUY BAÙ

Nhöõng ngöôøi coäng taùc:

ThS Thaùi Leâ Nguyeân
ThS Nguyeãn Thò Troán
ThS Ñoã Thò Kim Chi
KS Leâ Nguyeãn Dieãm Haèng

(ECOTOURISM)

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

TP HOÀ CHÍ MINH
 Du lòch sinh thaùi
PREFACE
AESOP - Fables used to say “The injury we does and
the one we suffers are not weighed in the same scales”.
Our environment has been rapidly changed; economic
development and population increase gave the destruction in
environment. The relation between human and their
environment now attract greater attention than at any time
in recent history. Despite of being better fed and affluent
than in the past, human are increasingly anxious about their
life-support things and quality of the environment in which
they live. To be a part of solutions to environmental problems
requiring an understanding of environmental knowledge and
ecological issues also.
Our observations show that tourism impacts many
people and places and has the potential for touching many
more. Within this issue of ecotourism, we show you the
challenges of ongoing pressure on its ecological environment,
social and cultural systems, infrastructure and environmental
issues. Ecotourism activities aim at bringing with positive
impacts and are sources of economic activity. Well-managed
ecotourism can bring jobs for people, foreign exchange earning
and the potential to reduce poverty and environmental
3 4
Du lòch sinh thaùi
protection. Bad-managed ecotourism can bring negative impacts
to environment such as loss of community character and
biodiversity and sense of place, soil erosion, solid waste,
environmental degradation and pollution and increase in cost
of living. For those results, the tension of achieving economic
development and seeking to protect, enhancing and managing
the social, cultural and natural environment will be always
concerned through this issue.
This issue - “Ecotourism” of Prof. PhD. D. Sci. Le Huy
Ba designed to provide number concepts, ideas, tools and
examples for graduate and undergraduate students, teachers
and researchers seeking knowledge of contemporary
ecotourism issues and an understanding how and why they
have developed.
It is hoped that some of your mentions will be found
through this material. We would like to thank for all the
professors and students who have used materials with made
up this issue. In particular, we would like to express our
thanks to our colleagues, organizations and individuals for
their interest and encouragement.
Prof. Dr. Sci. Le Huy Ba
 Du lòch sinh thaùi
GIÔÙI THIEÄU
Du lòch noùi chung, Du lòch sinh thaùi (DLST) noùi rieâng
ñang nhaän ñöôïc söï quan taâm moät caùch ñaùng keå. Moät khi oáng
khoùi cuûa caùc nhaø maùy, caùc xí nghieäp caøng vöôn cao hôn leân
baàu trôøi, daân soá khoâng ngöøng gia taêng, ñoâ thò hoùa vaø taäp
trung daân cö, taäp trung coâng nghieäp, khoùi buïi giao thoâng…
ñang laø vaán naïn thì nhu caàu tìm veà vôùi töï nhieân laø moät taát
yeáu. Traøo löu DLST ñaõ vaø ñang daáy leân ôû nhieàu quoác gia
döôùi goùc ñoä tieáp caän naøy.
Xuaát phaùt töø söï nhaän thöùc ñöôïc ích lôïi (baûo toàn moâi
tröôøng töï nhieân, baûo toàn caùc giaù trò vaên hoùa cuûa caùc daân toäc,
phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi…) cuûa DLST, Lieân Hieäp Quoác ñaõ
choïn naêm 2002 laøm Naêm Quoác teá veà DLST.
Theo ñaùnh giaù cuûa Hieäp hoäi Du lòch Chaâu AÙ – Thaùi Bình
Döông (PATA), DLST ñang coù chieàu höôùng phaùt trieån vaø trôû
thaønh moät boä phaän coù toác ñoä taêng tröôûng maïnh nhaát veà tæ troïng
trong ngaønh du lòch. Nôi naøo coøn giöõ ñöôïc söï caân baèng sinh
thaùi thì nôi ñoù seõ coù tieàm naêng phaùt trieån toát veà DLST vaø thu
huùt ñöôïc nguoàn du khaùch lôùn, laâu daøi vaø oån ñònh.
Vieät Nam cuõng coù tieàm naêng lôùn ñeå phaùt trieån DLST,
song song vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò, caùc khu coâng nghieäp vaø
caùc oáng khoùi nhaø maùy moïc leân thì caùc khoaûng xanh ñoâ thò vaø
ven ñoâ thò cuõng ñöôïc thieát keá ñeå taïo neân söï caân baèng cho
5 6
Du lòch sinh thaùi
sinh thaùi moâi tröôøng. Tuy nhieân, cho ñeán nay, vieäc phaùt trieån
cuûa loaïi hình du lòch naøy coøn gaëp raát nhieàu khoù khaên, nhöõng
hieåu bieát kinh nghieäm coøn haïn heïp vaø chöa coù nhöõng cô sôû lí
luaän ñuû vöõng chaéc ñeå ñaùp öùng ngang taàm vôùi söï phaùt trieån
cuûa DLST ñöông ñaïi. Loaïi hình du lòch naøy ôû Vieät Nam môùi
chæ chuù troïng ñeán caùc muïc tieâu veà moâi tröôøng vaø veà söùc khoûe
chöù chöa mang yù nghóa giaùo duïc veà traùch nhieäm baûo toàn taøi
nguyeân thieân nhieân, moâi tröôøng töï nhieân vaø phaùt huy nhöõng
giaù trò vaên hoùa cao ñeïp cuûa caùc daân toäc vaø caùc ích lôïi khaùc.
Taøi lieäu naøy laø söï noã löïc cuûa chuùng toâi ñeå giôùi thieäu veà
caùc quy luaät töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn moâi tröôøng trong
moät heä sinh thaùi, tính ña daïng sinh hoïc, dieãn theá vaø söï phuï
thuoäc laãn nhau cuûa chuùng theo quy luaät vaän ñoäng vaø phaùt
trieån cuûa DLST. Giôùi thieäu cho sinh vieân hieåu bieát theâm veà cô
sôû sinh thaùi moâi tröôøng, sinh thaùi caûnh quan, caùi hay, caùi
ñeïp, caùi haáp daãn cuûa moät soá loaïi hình sinh thaùi ñaëc thuø, khai
thaùc nhaèm phuïc vuï cho höôùng daãn DLST vaø baûo veä moâi
tröôøng beàn vöõng maø tröôùc heát laø phaùt trieån loaïi hình DLST
beàn vöõng, taïo tay ngheà cho höôùng daãn vieân hay quy hoaïch
tieán tôùi thieát keá DLST cho moät khu hay moät tour DLST.
Vôùi mong muoán ñem ñeán cho caùc baïn moät caùch tieáp caän
khaùc hôn veà DLST vaø nhaèm cung caáp moät nguoàn taøi lieäu
tham khaûo boå ích cho caùc baïn, chuùng toâi maïnh daïn bieân soaïn
cuoán taøi lieäu naøy.
Do tính “môùi” cuûa DLST khoâng chæ ôû Vieät Nam maø ngay
caû ôû raát nhieàu nöôùc treân theá giôùi (keå caû nhöõng nöôùc ñi ñaàu
trong lónh vöïc DLST), cuoán saùch naøy khoâng theå traùnh khoûi
moät soá sai soùt vaø chöa hoaøn toaøn ñaùp öùng ñöôïc caùc ñoøi hoûi cuûa
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

baïn ñoïc. Chuùng toâi mong nhaän ñöôïc caùc yù kieán ñoùng goùp cuûa
baïn ñoïc ñeå cuoán saùch DLST ra ñôøi moät caùch hoaøn chænh.

GS-TSKH Leâ Huy Baù

NHAÄP MOÂN DU LÒCH SINH THAÙI

7 8
 Du lòch sinh thaùi
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, töø thôøi Tomat Cook ñeán nay, du
lòch ñaõ thay ñoåi raát nhieàu caû veà maët lí luaän laãn thöïc tieãn. Du
lòch trong theá kyû naøy ñang laø moät hieän töôïng ñaõ vaø ñang chi
phoái raát maïnh meõ ñeán neàn kinh teá cuûa toaøn nhaân loaïi vaø
ñang laø ngaønh coâng nghieäp lôùn nhaát theá giôùi (Pacific Asia
Travel Association (PATA), World Travel and Tourism
Council (WTTC), World Tourism Organization), ñöôïc chöùng
minh baèng caùc con soá nhö sau:
- Kinh teá du lòch thu huùt ñöôïc khoaûng 17 trieäu lao ñoäng
ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ (chieám 7,9% toång lao ñoäng trong ngaønh
du lòch cuûa theá giôùi) vaø chieám 9,9% trong toång soá lao ñoäng
trong caùc ngaønh ngheà.
- Du lòch taïo ra 10% toång saûn phaåm xaõ hoäi vaø 9% GDP
trong vuøng Ñoâng Nam AÙ.
- Lao ñoäng trong caùc hoaït ñoäng löõ haønh vaø trong ngaønh
du lòch cuûa theá giôùi taêng tröôûng gaáp 1,5 laàn so vôùi caùc lónh
vöïc khaùc.
Vaøo nhöõng naêm 70 cuûa theá kæ 20, du lòch ñaïi chuùng vaø
du lòch khoâng phaân bieät vaãn chuû yeáu troïng taâm ñeán caùc loaøi
thuù lôùn, chính vì söï quan taâm naøy ñaõ phaù hoaïi ñeán moâi
tröôøng soáng, gaây phieàn nhieãu tôùi haønh vi soáng cuûa caùc loaøi
ñoäng vaät hoang daõ, phaù huûy thieân nhieân vaø moâi tröôøng. Tuy
nhieân, daàn daàn du khaùch cuõng baét ñaàu nhaän thöùc ñöôïc nhöõng
taùc haïi sinh thaùi do hoï gaây ra vaø hôn theá nöõa ngöôøi daân ñòa
phöông cuõng ñaõ quan taâm ñeán giaù trò cuûa töï nhieân vaø moâi
9 10
Du lòch sinh thaùi
tröôøng, neân caùc tour du lòch chuyeân hoùa nhö saên baén chim,
cöôõi laïc ñaø, boä haønh thieân nhieân ñaõ baét ñaàu coù söï höôùng daãn
vaø quaûn lí nghieâm ngaët. DLST daàn daàn ñònh hình töø ñaây
(David Western).
DLST khaù môùi meû vaø ñang töøng böôùc khaúng ñònh lí do
toàn taïi cuûa noù; noù laø hôïp nhaát cuûa du lòch thieân nhieân vaø du
lòch ngoaøi trôøi. ÔÛ goùc nhìn heïp, chuùng ta coù theå xem xeùt
DLST laø söï keát hôïp yù nghóa cuûa hai töø gheùp “du lòch” vaø “sinh
thaùi”. Tuy nhieân, vaán ñeà maø chuùng toâi ñeà caäp trong taøi lieäu
naøy seõ bao haøm yù nghóa roäng hôn.
DLST ñang coøn raát môùi meû ñoái vôùi caùc höôùng daãn vieân,
caùc nhaø ñieàu haønh tour vaø ngay caû ñoái vôùi caùc chuyeân gia
nghieân cöùu veà du lòch, do ñoù thöôøng coù söï nhaàm laãn giöõa
DLST vôùi caùc loaïi hình phaùt trieån du lòch khaùc. Moät soá toå
chöùc ñaõ coá gaéng laøm roõ söï nhaàm laãn naøy baèng caùch söû duïng
khaùi nieäm DLST nhö moät coâng cuï ñeå thöïc hieän vieäc baûo toàn
vaø phaùt trieån beàn vöõng. Ñeán naêm 1993, khaùi nieäm DLST môùi
coù ñöôïc moät ñònh nghóa cuûa Lindberg vaø Hawkins phaûn aùnh
khaù ñaày ñuû veà noäi dung vaø chöùc naêng cuûa DLST. Theo ñoù,
“DLST laø du lòch coù traùch nhieäm vôùi caùc khu thieân nhieân, laø
coâng cuï ñeå baûo toàn moâi tröôøng vaø caûi thieän phuùc lôïi cho nhaân
daân ñòa phöông”.
Tuy vaäy, toå chöùc baûo veä thieân nhieân theá giôùi (IUCN)
cuõng coù ñöa ra ñònh nghóa khaù ñaày ñuû hôn: “DLST laø tham
quan vaø du lòch coù traùch nhieäm vôùi moâi tröôøng taïi caùc ñieåm
töï nhieân khoâng bò taøn phaù ñeå thöôûng thöùc thieân nhieân vaø caùc
ñaëc ñieåm vaên hoùa ñaõ toàn taïi trong quaù khöù hoaëc ñang hieän
haønh, qua ñoù khuyeán khích hoaït ñoäng baûo veä, haïn cheá nhöõng
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

taùc ñoäng tieâu cöïc do khaùch tham quan gaây ra, vaø taïo ra ích lòch yeâu thieân nhieân, du ngoaïn, thöôûng thöùc nhöõng caûnh quan
lôïi cho nhöõng ngöôøi daân ñòa phöông tham gia tích cöïc” hay nghieân cöùu veà caùc heä sinh thaùi. Ñoù cuõng laø hình thöùc keát
(Ceballos – Lascurain, 1996). hôïp chaët cheõ, haøi hoøa giöõa phaùt trieån kinh teá du lòch vôùi giôùi
thieäu veà nhöõng caûnh ñeïp cuûa quoác gia cuõng nhö giaùo duïc tuyeân
Ngaøy nay, UÛy ban löõ haønh vaø du lòch theá giôùi cho raèng
truyeàn vaø baûo veä, phaùt trieån moâi tröôøng vaø taøi nguyeân thieân
du lòch ñaõ trôû thaønh moät ngaønh coâng nghieäp lôùn nhaát theá
nhieân moät caùch beàn vöõng”.
giôùi, ñem laïi thu nhaäp vaø vieäc laøm ñaùng keå cho theá giôùi. Öôùc
tính coù ñeán 650 trieäu du khaùch quoác teá vaøo naêm 2000. DLST
cuõng ñoùng goùp khoâng nhoû cho du lòch theá giôùi vaø ngaøy caøng
gia taêng, ñem laïi nguoàn thu nhaäp lôùn cho caùc nöôùc ñang phaùt
trieån vaø keùm phaùt trieån. DLST laø ñoäng cô cho neàn kinh teá
cuûa nhieàu ñaûo nhieät ñôùi vuøng Caribe, khu vöïc Thaùi Bình
Döông vaø AÁn Ñoä Döông. DLST ñaõ thöïc thi chöùc naêng ñöa
Rwanda vaø Belize vaøo baûn ñoà theá giôùi.
ÔÛ Vieät Nam, trong laàn hoäi thaûo veà “Xaây döïng chieán löôïc
phaùt trieån DLST ôû Vieät Nam”ø (9/1999) ñaõ ñöa ra ñònh nghóa
veà DLST: “DLST laø loaïi hình du lòch döïa vaøo thieân nhieân vaø
vaên hoùa baûn ñòa, gaén vôùi giaùo duïc moâi tröôøng, coù ñoùng goùp
cho noã löïc baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng, vôùi söï tham gia
tích cöïc cuûa coäng ñoàng ñòa phöông”.
Ngoaøi nhöõng khaùi nieäm vaø ñònh nghóa keå treân coøn coù
moät soá ñònh nghóa môû roäng veà noäi dung cuûa DLST:
- “DLST laø söï taïo neân vaø thoûa maõn söï khao khaùt thieân
nhieân, laø söï khai thaùc tieàm naêng du lòch cho baûo toàn vaø phaùt
trieån vaø laø söï ngaên ngöøa caùc taùc ñoäng tieâu cöïc leân sinh thaùi,
vaên hoùa vaø thaåm myõ”.
- “DLST laø moät loaïi hình du lòch laáy caùc heä sinh thaùi ñaëc
thuø, töï nhieân laøm ñoái töôïng ñeå phuïc vuï cho nhöõng khaùch du
11 12
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

PHAÀN 1

SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC

CÔ BAÛN

13 14
 Du lòch sinh thaùi
Chöông 1
ÑAÏI CÖÔNG VEÀ
SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC
1.1 ÑÒNH NGHÓA SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG
“Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc” naèm trong lónh vöïc khoa
hoïc moâi tröôøng (Environmental science), nghieân cöùu veà caùc
moái quan heä töông taùc khoâng chæ giöõa caùc caù theå sinh vaät vôùi
nhau maø coøn giöõa taäp theå, giöõa coäng ñoàng vôùi caùc ñieàu kieän
moâi tröôøng töï nhieân bao quanh noù. Tuøy thuoäc vaøo töøng thôøi
khaéc, töøng nôi vaø töøng ñoái töôïng maø söï töông taùc cuûa moãi caù
theå coù söï thay ñoåi vaø ñöôïc bieåu hieän thoâng qua hai chæ tieâu ñeå
ñaùnh giaù: tính troäi vaø tính ñoàng ñeàu cuûa quaàn theå sinh vaät
trong moät heä sinh thaùi moâi tröôøng.
1.2 LÖÔÏC SÖÛ VEÀ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC
Khaùi nieäm sô löôïc veà sinh thaùi ñöôïc nhaø khoa hoïc Hy
Laïp Phrastus ñeà caäp vaøo theá kyû 3 tröôùc coâng nguyeân Phrastus
laø ngöôøi quan taâm nhieàu ñeán moái quan heä giöõa vaät chaát soáng
vaø khoâng soáng. Tuy nhieân, thuaät ngöõ “sinh thaùi hoïc” chæ thaät
söï ra ñôøi vaøo naêm 1869 do nhaø sinh vaät hoïc ngöôøi Ñöùc Ernst
15
Du lòch sinh thaùi
Haeckel ñöa ra. Haeckel laø ngöôøi ñaàu tieân ñaët neàn moùng cho
moân khoa hoïc sinh thaùi veà moái töông quan giöõa ñoäng vaät
(nhö nhöõng thaønh phaàn moâi tröôøng höõu sinh) vôùi caùc ñieàu
kieän vaø thaønh phaàn moâi tröôøng voâ sinh.
Vaøo nhöõng naêm giöõa theá kæ 19, nhoùm caùc nhaø khoa hoïc
cuûa Chaâu AÂu vaø chaâu Myõ ñaõ tieán haønh nghieân cöùu veà thöïc
vaät ôû caáp ñoä quaàn xaõ; söï saép xeáp, caáu truùc vaø söï phaân boá caùc
quaàn xaõ thöïc vaät cuõng ñaõ ñöôïc ñaët ra trong caùc nghieân cöùu.
Ngoaøi ra, nhoùm caùc nhaø khoa hoïc ngöôøi Myõ cuõng ñaõ nghieân
cöùu veà söï phaùt trieån cuûa caùc quaàn xaõ thöïc vaät vaø ñöa ra quan
ñieåm veà caùc moái töông quan höõu cô giöõa quaàn xaõ ñoäng vaät vaø
thöïc vaät… Ñoù laø böôùc khôûi ñaàu cuûa quaù trình nghieân cöùu veà
sinh thaùi hoïc. Ngaøy nay, sinh thaùi hoïc khoâng chæ toàn taïi
trong sinh hoïc maø noù coøn laø khoa hoïc cuûa nhieàu lónh vöïc nhö
noâng nghieäp, laâm nghieäp, y hoïc, xaõ hoäi hoïc vaø thaäm chí ngay
caû kinh teá hoïc vaø du lòch.
Naêm 1971 cuoán saùch “Cô sôû sinh thaùi hoïc” (Fundamentals
of ecology) cuûa giaùo sö Eugene P. Odum, thuoäc Ñaïi hoïc Georgy
– Myõ ra ñôøi laø moät söï kieän quan troïng trong nghieân cöùu veà
sinh thaùi hoïc. Taùc giaû ñaõ phaùt trieån lí thuyeát veà sinh thaùi hoïc
ôû möùc cao hôn vaø cuõng trong thaäp nieân 70 cuûa theá kyû naøy,
khi ngaønh moâi tröôøng hoïc ñaõ xaùc ñònh ñöôïc choã ñöùng chính
thöùc thì sinh thaùi hoïc moâi tröôøng môùi ñöôïc ñònh hình vaø phaùt
trieån.
Ngaøy nay con ngöôøi ñaõ nhaän thöùc ñöôïc raèng khoâng chæ
moâi tröôøng töï nhieân cuûa ñoäng, thöïc vaät maø coøn cuûa caû con
ngöôøi ñaõ vaø ñang bò suy thoaùi vaø huûy hoaïi moät caùch traàm
troïng maø chính con ngöôøi laø thuû phaïm gaây ra caùc toån thaát
16
 Du lòch sinh thaùi
ñoù. Sinh thaùi moâi tröôøng ngoaøi nhieäm vuï cuûa sinh thaùi moâi
tröôøng hoïc coå ñieån coøn taäp trung vaøo vieäc nghieân cöùu caùc moái
quan heä giöõa con ngöôøi vôùi töï nhieân vaø moâi tröôøng soáng
thoâng qua caùc hoaït ñoäng coâng - noâng nghieäp, khai thaùc taøi
nguyeân… Nhö vaäy, sinh thaùi moâi tröôøng phaûi laø gaïch noái giöõa
sinh thaùi hoïc coå ñieån vaø moâi tröôøng hoïc.
1.2.1 Tieàn ñeà cuûa vieäc hình thaønh nhöõng phaân
moân cuûa sinh thaùi moâi tröôøng
Nhaän ñònh “Khi caáu truùc trôû neân phöùc taïp thì chöùc naêng
toå hôïp lieàn ñöôïc boå sung nhöõng tính traïng môùi” cuûa
Feiblemen (1954) laø moät trong nhöõng tieàn ñeà lí thuyeát cho
vieäc hình thaønh nhöõng phaân moân cuûa sinh thaùi hoïc.
1.2.2 Caùc phaân moân cuûa sinh thaùi moâi tröôøng
- Caên cöù vaøo möùc ñoä toå chöùc cuûa heä thoáng soáng coù:
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc caù theå;
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn theå;
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn xaõ;
ƒ Heä sinh thaùi moâi tröôøng;
ƒ Sinh quyeån hoïc.
- Caên cöù vaøo muïc ñích nghieân cöùu coù:
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng cô baûn: Nghieân cöùu caùc khía
caïnh cuûa sinh thaùi moâi tröôøng vaø ñöa ra caùc lí
thuyeát veà moâi tröôøng hoïc.
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng öùng duïng: ÖÙng duïng caùc kieán
thöùc lí thuyeát vaøo thöïc teá ñeå quaûn lí vaø caûi taïo moâi
tröôøng.
17
Du lòch sinh thaùi
- Caên cöù vaøo tính chaát cuûa moâi tröôøng:
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng ñaát,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng nöôùc,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng khoâng khí.
- Caên cöù vaøo tính chaát cuûa moâi tröôøng nhöng theo moät
heä quy chieáu khaùc:
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng röøng,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng bieån,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng soâng,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng ven bieån,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng ñoâ thò.
- Theo moät heä quy chieáu khaùc cuûa tính chaát moâi tröôøng:
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng töï nhieân,
ƒ Sinh thaùi moâi tröôøng nhaân taïo.
Ngoaøi ra coøn coù raát nhieàu caên cöù ñeå phaân ñònh nhöõng
loaïi hình sinh thaùi moâi tröôøng khaùc nhau nhö tính chaát cuûa
moâi tröôøng, töøng loaïi moâi tröôøng, ñôn vò moâi tröôøng…
1.3 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU MOÂI TRÖÔØNG SINH
THAÙI
1.3.1 Phöông phaùp luaän
18
 Du lòch sinh thaùi
Nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi laø nghieân cöùu söï töông
taùc giöõa caùc thaønh phaàn moâi tröôøng. Moâi tröôøng sinh thaùi ñöôïc
taïo thaønh bôûi caùc thaønh phaàn coù lieân quan chaët cheõ raát höõu cô
vôùi nhau. Moät thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng laïi laø moät moâi tröôøng
hoaøn chænh goïi laø moâi tröôøng thaønh phaàn. Khi moät moâi tröôøng
thaønh phaàn hoaëc moät maét xích trong chuoãi thöùc aên bò gaây aûnh
höôûng hoaëc bò phaù vôõ seõ keùo theo hoaït ñoäng giaûi phoùng naêng
löôïng bò phaù vôõ vaø tieáp theo ñoù laø hoaït ñoäng cuûa toaøn boä heä sinh
thaùi cuõng bò phaù vôõ (tham khaûo theâm trong taøi lieäu “Sinh thaùi
moâi tröôøng hoïc cô baûn – Leâ Huy Baù, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác
gia thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2002).
Hình 1: Troïng taâm cuûa con ngöôøi
trong moâi tröôøng sinh thaùi
Caùc hoaït ñoäng trao ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng trong
moâi tröôøng sinh thaùi luoân ôû traïng thaùi caân baèng “ñoäng”,
trong ñoù caùc thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng coù moái quan heä qua
laïi vaø raøng buoäc laãn nhau. Vì vaäy, caàn phaûi coù moät söï nghieân
19
Du lòch sinh thaùi
cöùu chi tieát veà caùc moái töông quan laãn nhau cuøng vôùi söï töông
taùc giöõa caùc thaønh phaàn vaø yeáu toá moâi tröôøng.
Nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi khoâng ñöôïc coi nheï
thaønh phaàn naøo trong heä sinh thaùi moâi tröôøng. Bôûi vì haàu heát
caùc chaát oâ nhieãm xuaát hieän trong moâi tröôøng thaønh phaàn naøy
coù theå lan truyeàn sang caùc moâi tröôøng thaønh phaàn khaùc moät
caùch deã daøng.
MT nöôùc
Sinh vaät vaø
con ngöôøi
MT ñaát MT khoâng Khí haäu
khí
Hình 2: Töông quan giöõa caùc thaønh phaàn trong
moâi tröôøng sinh thaùi
Nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi cuõng chính laø tìm caùc
yeáu toá troäi vaø chuû ñaïo trong heä töông taùc moâi tröôøng. Xaùc
ñònh ñöôïc tính ñoàng nhaát vaø tính troäi môùi xaùc ñònh ñöôïc
chieàu höôùng phaùt trieån cuûa ñoái töôïng caàn nghieân cöùu, thaäm
chí caû heä sinh thaùi moâi tröôøng.
Phöông phaùp nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi laø moân
khoa hoïc ña chuyeân ngaønh nhöng coù giôùi haïn. Sinh thaùi moâi
tröôøng laø moân khoa hoïc ña lieân ngaønh nhöng coù giôùi haïn,
khoâng phaûi taát caû caùc ngaønh hoïc ñeàu coù theå laø moâi tröôøng
20
 Du lòch sinh thaùi
hoïc maø chæ giôùi haïn ôû moät soá ngaønh lieân quan; trong moät
hoaøn caûnh nhaát ñònh coù theå laáy moät ngaønh hoïc nhaát ñònh
laøm neàn taûng chuû ñaïo coøn caùc ngaønh khaùc phuï trôï.
1.3.2 Caùc phöông phaùp nghieân cöùu
a. Moät soá phöông phaùp nghieân cöùu coå ñieån
Xaùc ñònh veà tính chaát cuûa caùc cö daân ñoäng thöïc vaät hay
veà chaát löôïng cuûa chuoãi naêng löôïng vaø caùc höôùng khaùc cuûa
coäng ñoàng sinh thaùi. Goàm coù:
ƒ Phöông phaùp xaùc ñònh kieåu phaân boá cuûa caù theå trong
quaàn cö,
ƒ Phöông phaùp ñaùnh giaù soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå
trong heä sinh thaùi,
ƒ Phöông phaùp khaûo saùt bieán ñoäng quaàn theå trong heä
sinh thaùi,
ƒ Phöông phaùp xaùc ñònh chuoãi thöùc aên vaø naêng löôïng.
b. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu sinh thaùi moâi
tröôøng hieän ñaïi
ƒ Phöông phaùp GIS - vieãn thaùm,
ƒ Phöông phaùp moâ hình hoùa.
Chöông I:
1. Neâu vaø phaân tích ñònh nghóa sinh thaùi moâi tröôøng?
2. Toùm taét löôïc söû veà sinh thaùi moâi tröôøng hoïc?
21
Du lòch sinh thaùi
3. Tieàn ñeà cuûa vieäc hình thaønh nhöõng phaân moân cuûa sinh
thaùi moâi tröôøng?
4. Caùc phaân moân cuûa sinh thaùi moâi tröôøng?
5. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi?
6. Taïi sao noùi nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi laø nghieân cöùu
söï töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn moâi tröôøng? Laáy ví duï
minh hoaï?
7. Taïi sao khi nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi khoâng ñöôïc
coi nheï thaønh phaàn naøo trong heä sinh thaùi moâi tröôøng?
Laáy ví duï minh hoïa?
8. Taïi sao noùi “nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi cuõng chính
laø tìm caùc yeáu toá troäi vaø chuû ñaïo trong heä töông taùc moâi
tröôøng”? Chöùng minh?
9. Taïi sao noùi: “moâi tröôøng sinh thaùi laø moân khoa hoïc ña
chuyeân ngaønh nhöng coù giôùi haïn”? Chöùng minh?
10. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi?
22
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Chöông 2
AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑIEÀU KIEÄN
MOÂI TRÖÔØNG LEÂN SINH VAÄT VAØ
CON NGÖÔØI - SÖÏ TÖÔNG TAÙC,
TÍNH CHÒU ÑÖÏNG VAØ KHAÛ NAÊNG
THÍCH NGHI
2.1 TOÙM LÖÔÏC VEÀ MOÄT SOÁ ÑÒNH LUAÄT
2.1.1 Ñònh luaät löôïng toái thieåu
Ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån trong töøng ñieàu kieän cuï theå
sinh vaät ñoøi hoûi nhöõng chaát caàøn thieát. E. Liebig (1840) nhaän
thaáy raèng tính choáng chòu laø khaâu yeáu nhaát trong trong daây
chuyeàn caùc nhu caàu sinh thaùi cuûa cô theå.
Ñònh luaät Liebig (1840) (hay coøn goïi laø “ñònh luaät löôïng
toái thieåu”): “Chaát coù haøm löôïng toái thieåu ñieàu khieån naêng
suaát, xaùc ñònh saûn löôïng vaø tính oån ñònh cuûa muøa maøng theo
thôøi gian”.
• Caùc nguyeân taéc phuï trôï:
- Nguyeân taéc haïn cheá: Ñònh luaät treân chæ ñuùng khi öùng
duïng trong caùc ñieàu kieän cuûa traïng thaùi tónh, nghóa laø khi
doøng naêng löôïng vaø vaät chaát ñi vaøo caân baèng vôùi doøng ñi ra.
- Nguyeân taéc boå sung: Sinh vaät coù theå thay moät phaàn
yeáu toá toái thieåu baèng caùc yeáu toá khaùc coù tính chaát töông
ñöông.
2.1.2 Ñònh luaät veà söï choáng chòu (luaät giôùi haïn
sinh thaùi)
Söï coù maët vaø söï phoàn thònh cuûa caùc sinh vaät ôû moät nôi
naøo ñoù phuï thuoäc vaøo toå hôïp caùc ñieàu kieän, söï vaéng maët hoaëc
keùm phoàn thònh coù theå do thieáu thoán hoaëc do thöøa moät yeáu toá
naøo ñoù ôû möùc ñoä gaàn vôùi giôùi haïn maø sinh vaät coù theå chòu
ñöïng ñöôïc.
Shelford (1913) khi nghieân cöùu veà ñònh luaät toái thieåu
cuûa Liebig ñaõ thaáy raèng yeáu toá giôùi haïn khoâng chæ laø söï thieáu
thoán maø caû söï dö thöøa caùc yeáu toá. Caùc sinh vaät bò giôùi haïn
thieáu thoán yeáu toá naøo ñoù taïo ra toái thieåu sinh thaùi, coøn dö
thöøa taïo ra toái ña sinh thaùi. Khoaûng giöõa toái thieåu sinh thaùi
vaø toái ña sinh thaùi ñöôïc goïi laø giôùi haïn cuûa söï choáng chòu. Töø
ñoù oâng ñöa ra ñònh luaät choáng chòu sinh thaùi nhö sau “Naêng
suaát cuûa sinh vaät khoâng chæ lieân heä vôùi söùc chòu ñöïng toái
thieåu maø coøn lieân heä vôùi söùc chòu ñöïng toái ña ñoái vôùi moät lieàu
löôïng quaù möùc cuûa moät nhaân toá naøo ñoù beân ngoaøi”.
• Caùc luaän ñeà boå sung
- Caùc sinh vaät coù theå coù söùc choáng chòu roäng vôùi caùc yeáu toá
naøy nhöng laïi coù giôùi haïn choáng chòu heïp vôùi caùc yeáu toá khaùc.

23 24
 Du lòch sinh thaùi
- Caùc sinh vaät coù söùc choáng chòu lôùn ñoái vôùi taát caû caùc
yeáu toá thöôøng coù söï phaân boá roäng nhaát.
- Neáu coù moät nhaân toá sinh thaùi naøo ñoù khoâng toái öu cho
loaøi thì söùc choáng chòu ñoái vôùi caùc yeáu toá sinh thaùi khaùc coù
theå bò thu heïp.
- Trong thieân nhieân, caùc sinh vaät thöôøng xuyeân laâm vaøo
tình traïng khoâng töông öùng vôùi giaù trò toái öu cuûa yeáu toá vaät lí
naøo ñoù nhö ñaõ tìm ñöôïc trong phoøng thí nghieäm.
- Thôøi kì sinh saûn laø thôøi kì maø nhieàu yeáu toá moâi tröôøng
voán bình thöôøng cuõng trôû thaønh yeáu toá giôùi haïn.
2.2 SÖÏ TÖÔNG TAÙC GIÖÕA CAÙC YEÁU TOÁ MOÂI TRÖÔØNG
LEÂN CAÙC CAÙ THEÅ TRONG HEÄ SINH THAÙI
2.2.1 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä leân söï ña daïng veà
sinh vaät trong sinh thaùi hoïc
Sinh vaät ñaúng nhieät (homeotherms) vaø sinh vaät bieán
nhieät (poikilotherms): Khi nhieät ñoä moâi tröôøng thay ñoåi, sinh
vaät ñaúng nhieät duy trì moät thaân nhieät haàu nhö khoâng thay
ñoåi, trong khi sinh vaät bieán nhieät coù thaân nhieät thay ñoåi theo
nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng.
Ñoäng vaät noäi nhieät (endotherms) vaø ñoäng vaät ngoaïi
nhieät (ectotherms): Caùc ñoäng vaät noäi nhieät ñieàu chænh nhieät
ñoä cuûa chuùng baèng caùch saûn sinh ra nhieät ñoä beân trong cô theå
cuûa chuùng, coøn caùc sinh vaät ngoaïi nhieät thì thaân nhieät cuûa
chuùng tuøy thuoäc vaøo nguoàn nhieät beân ngoaøi. Vieäc phaân chia ôû
ñaây laø chöa roõ raøng vì moät soá loaøi boø saùt, caù, coân truøng… laø
ñoäng vaät ngoaïi nhieät nhöng vaãn söû duïng nguoàn nhieät beân
25
Du lòch sinh thaùi
trong cô theå cuûa chuùng ñeå ñieàu chænh thaân nhieät trong nhöõng
giai ñoaïn soáng nhaát ñònh.
a. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä leân söï ña daïng veà taøi
nguyeân sinh vaät
Sinh vaät toàn taïi ôû trong moâi tröôøng naøo ñoù ñoøi hoûi phaûi
coù moät giôùi haïn veà nhieät ñoä nhaát ñònh. ÔÛ trong giôùi haïn ñoù
thì sinh vaät phaùt trieån raát maïnh coù theå tính töø haøng nghìn
ñeán haøng vaïn caù theå trong moät giôø. Tuy nhieân, moät khi nhieät
ñoä ñaõ vöôït ra khoûi giôùi haïn ñoù, hoaëc quaù thaáp, hoaëc quaù cao
thì coù theå gaây cheát haøng loaït. Ví duï: ngöôõng döôùi cuûa vi sinh
vaät Neisseria ngorrhoeae (caàu khuaån beänh laäu) laø 10oC;
ngöôõng treân nhieät ñoä cho Protozoa laø 50oC, cho taûo
(Eucaryotic) laø 56oC vaø cho taûo lam laø 73oC. Khoaûng toái thích
cho caùc sinh vaät toàn taïi cuõng coù moät giôùi haïn nhaát ñònh, ví
duï: Mesophires laø töø 20oC ñeán 45oC. Sinh vaät toàn taïi trong
khoaûng nhieät ñoä toái thích thì coù söï hoaït hoùa maïnh.
b. Caùch tính toaùn aûnh höôûng nhieät ñoä leân thôøi
gian phaùt trieån cuûa ñoäng vaät
Vôùi ñoäng vaät maùu laïnh (bieán nhieät) thì thôøi gian phaùt
trieån vaø soá theá heä haøng naêm chòu aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä
moâi tröôøng beân ngoaøi. Toác ñoä phaùt trieån cuûa ñoäng vaät maùu
laïnh raát nhanh khi nhieät ñoä cao vaø chính vì vaäy thôøi gian
phaùt trieån caøng ngaén ñi. Theo ñoù, thôøi gian phaùt trieån coù quan
heä tæ leä nghòch vôùi toác ñoä phaùt trieån. Moät vaán ñeà nöõa cuõng caàn
ñöôïc quan taâm ñoù laø “nhieät ñoä phaùt trieån höõu hieäu” ñöôïc ñònh
nghóa nhö laø hieäu soá cuûa nhieät ñoä moâi tröôøng (x) tröø ñi nhieät
ñoä baét ñaàu phaùt trieån (k). Neáu Y laø thôøi gian phaùt trieån cuûa
26
 Du lòch sinh thaùi
moät theá heä hoaëc moät giai ñoaïn theá heä thì tích soá Y(x-k) laø moät
haèng soá toång tích oân cuûa loaïi ñoäng vaät ñoù (S) vaäy:
S = Y(x-k) hay Y = S/x-k
Moät soá taùc giaû laïi ñöa ra moät caùch tính khaùc veà thôøi
gian phaùt trieån vaø toác ñoä phaùt trieån:
Y=I=
e4,45 - 0,207x y=
0,0709
0,0709 e4,45 - 0,207x
Vaø chuùng ñöôïc bieåu dieãn treân truïc toïa ñoä Y laø haøm luyõ
thöøa (muõ) vaø y laø haøm logistic (coù daïng chöõ S). a, b, k laø
nhöõng thoâng soá.
2.2.2 AÛnh höôûng cuûa nöôùc vaø ñoä aåm
a. Phaân loaïi sinh vaät theo nhu caàu nöôùc
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, nöôùc ñoùng vai troø voâ cuøng quan
troïng ñoái vôùi ñoäng, thöïc vaät vaø vi sinh vaät vaø laø moät trong
nhöõng nhaân toá khoâng theå thieáu ñöôïc ñoái vôùi söï soáng treân traùi
ñaát. Moät nguyeân lí cô baûn nhöng baát di baát dòch ñoù laø: ôû ñaâu
coù nöôùc thì ôû ñoù coù toàn taïi söï soáng hoaëc coù söï soáng. Tuy
nhieân, moãi loaøi sinh vaät coù moät nhu caàu veà nöôùc nhaát ñònh.
Döïa vaøo nhu caàu veà nöôùc, chuùng ta coù theå chia sinh vaät ra
thaønh boán heä nhö sau:
- Thuûy sinh vaät (Aquatic): Bao goàm nhöõng sinh vaät coù
ñôøi soáng gaén lieàn vôùi moâi tröôøng nöôùc trong suoát cuoäc ñôøi cuûa
chuùng. Ví duï thöïc vaät baäc thaáp coù cô theå chöa hoaøn chænh chæ
coù baûn baùm hoaëc troâi noåi töï do trong nöôùc nhö Popamoreton,
27
Du lòch sinh thaùi
Rutia hoaëc caùc sinh vaät phuø du bao goàm phieâu sinh thöïc vaät
(Phytoplankton) vaø phieâu sinh ñoäng vaät (Zooplankton).
- Sinh vaät öa aåm cao (Hydrophil): Bao goàm caùc loaøi sinh
vaät soáng ôû nhöõng nôi coù ñieàu kieän moâi tröôøng raát aåm thaáp
hoaëc ôû nhöõng nôi khoâng khí coù ñoä baûo hoøa hôi nöôùc.
- Sinh vaät öa aåm vöøa (Mesophil): Bao goàm nhöõng loaøi
sinh vaät khoâng coù nhu caàu cao veà ñoä aåm vaø chòu ñöôïc ñieàu
kieän moâi tröôøng ngay caû muøa möa cuõng nhö muøa khoâ.
- Sinh vaät chòu khoâ: Goàm nhöõng sinh vaät coù theå soáng
ñöôïc trong ñieàu kieän khoâng coù nöôùc.
Maët khaùc, döïa vaøo ngöôõng chòu aåm thaáp vaø cao cuûa sinh
vaät, ngöôøi ta laïi chia ra hai loaïi:
- Loaïi sinh vaät heïp aåm (Ptenohydric)
- Loaïi sinh vaät roäng aåm (Euryhydric).
b. AÛnh höôûng cuûa nöôùc ñeán thöïc vaät
Döïa theo nhu caàu nöôùc cuõng nhö löôïng möa haøng naêm
cuûa thöïc vaät, ngöôøi ta chia ra caùc heä sinh thaùi thöïc vaät nhö
sau:
Löôïng möa/naêm (mm) Heä thöïc vaät
< 500 Sa maïc
Töø 250 – 500 Ñoàng coû savan
Töø 500 – 1.000 Ñoàng coû + Röøng
Töø 1.000 - 2.000 Röøng
> 2.000 Röøng möa nhieät ñôùi.
28
 Du lòch sinh thaùi
2.2.3 AÛnh höôûng ñoàng thôøi cuûa nhieät ñoä vaø ñoä aåm
leân sinh vaät
Ñaëc tröng cuûa yeáu toá khí haäu ñoù laø nhieät ñoä vaø ñoä aåm.
Neáu tính rieâng töøng yeáu toá thì vai troø cuûa noù ñeán sinh vaät seõ
raát khaùc nhau, neáu hai yeáu toá ñoù cuøng ñoàng thôøi taùc ñoäng moät
luùc vaøo sinh vaät seõ taïo ra nhöõng giôùi haïn rieâng cho moãi sinh
vaät cuøng chung moãi loaøi, moãi boä khaùc nhau.
2.2.4 AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng leân sinh vaät
Veà phöông dieän aûnh höôûng cuûa aùnh saùng, chuùng ta coù theå
chia ra: aûnh höôûng cuûa aùnh saùng leân thöïc vaät vaø leân ñoäng vaät.
Trong phaàn aûnh höôûng leân thöïc vaät laïi coù theå chia ra thaønh
hai loaïi aûnh höôûng: aûnh höôûng cuûa cöôøng ñoä aùnh saùng leân quaù
trình quang hôïp cuûa thöïc vaät, aûnh höôûng cuûa chu kyø chieáu
saùng leân ñôøi soáng thöïc vaät. Coøn aûnh höôûng leân ñoäng vaät theå
hieän ôû ba khía caïnh: nhòp ñieäu sinh hoïc theo muøa, nhòp ñieäu
sinh hoïc theo ngaøy ñeâm vaø nhòp ñieäu sinh hoïc theo tuaàn traêng.
Chuùng ta seõ laàn löôït ñieåm qua caùc aûnh höôûng naøy.
a. AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng leân thöïc vaät
AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng leân quaù trình quang hôïp: Ñeå
hoaøn thaønh chuoãi phaûn öùng quang hôïp cuûa caây xanh thì caàn
thieát phaûi coù aùnh saùng. Trong ñoù, vai troø cuûa aùnh saùng nhìn
thaáy ñöôïc (λ = 39.000 A0 ñeán 77.000 A0) vôùi chu kyø chieáu
saùng cuûa noù laø raát lôùn. Tuøy cöôøng ñoä aùnh saùng maø moãi loaøi
thöïc vaät seõ coù cöôøng ñoä quang hôïp cöïc ñaïi khaùc nhau. Theo
ñoù, ngöôøi ta phaân ra thaønh hai nhoùm thöïc vaät:
29
Du lòch sinh thaùi
- Caây öa saùng (Heliophil): Bao goàm nhöõng thöïc vaät coù
cöôøng ñoä quang hôïp cöïc ñaïi moät khi cöôøng ñoä chieáu saùng lôùn.
Ví duï: caây goã ôû röøng thöa, caây buïi ôû treân caùc savan.
- Caây öa boùng (Ombrophil-sciaphil): Bao goàm nhöõng caây
coù khaû naêng quang hôïp cöïc ñaïi khi coù aùnh saùng yeáu hoaëc taùn
xaï, hay noùi caùch khaùc, caây öa boùng coù theå soáng trong boùng
raâm. Nhoùm naøy thöôøng laø nhöõng caây soáng döôùi taùn röøng ôû
taàng thöù hai hoaëc taàng thöù nhaát.
Caây öa saùng yeâu caàu cöôøng ñoä aùnh saùng khoaûng vaøi traêm
lux; trong khi ñoù, caây öa boùng chæ yeâu caàu cöôøng ñoä saùng khoaûng
vaøi chuïc lux. Ví duï: nhöõng loaøi taûo bieån laø nhöõng caây chòu boùng
hoaëc laø nhöõng caây non cuûa loaøi hoøa thaûo cuõng laø nhöõng caây öa
boùng. Cuõng caàn löu yù theâm, ñoái vôùi moät soá caây, giai ñoaïn caây
con laïi öa boùng nhöng ñeán giai ñoaïn sinh tröôûng laïi öa saùng. Ví
duï: caây cheø vaø moät soá caây thuoäc hoï hoøa thaûo.
AÛnh höôûng cuûa chu kyø chieáu saùng leân thöïc vaät: Trong
voøng ñôøi cuûa thöïc vaät, aùnh saùng theå hieän aûnh höôûng cuûa noù
qua quang chu kyø. Nghóa laø noù taùc ñoäng leân quaù trình naûy
maàm, sinh tröôûng, ra hoa vaø keát haït, ñaëc bieät laø taùc ñoäng raát
maïnh leân quaù trình ra hoa. Theo ñoù, ngöôøi ta chia ra laøm hai
nhoùm: caây ngaøy ngaén vaø caây ngaøy daøi. Caây ngaøy daøi caàn pha
saùng ban ngaøy hôn so vôùi pha toái ban ñeâm. Ngöôïc laïi, caây
ngaøy ngaén laïi yeâu caàu pha toái ban ñeâm hôn so vôùi pha saùng
ban ngaøy. Vì vaäy, trong daân gian coù caâu: “Luùa chieâm caäp côõi,
luùa muøa ñôïi nhau” ñeå noùi raèng thôøi kyø ra hoa cuûa luùa muøa
ngaøy ngaén laø nhaïy caûm hôn so vôùi luùa chieâm, cho neân duø coù
caáy sôùm hoaëc muoän luùa muøa cuõng vaãn troå boâng moät laàn.
30
 Du lòch sinh thaùi
b. AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng leân ñoäng vaät
AÙnh saùng cuõng gioáng nhö moät ngöôøi nhaïc tröôûng ñieàu
khieån nhòp ñieäu sinh hoïc cuûa ñoäng vaät, bieåu hieän ôû caùc khía
caïnh sau:
Nhòp ñieäu sinh hoïc theo muøa: Nhòp ñieäu sinh hoïc naøy
bieåu hieän qua söï sinh saûn mang tính muøa roõ reät, töùc laø lieân
heä ñeán chu kyø chieáu saùng theo muøa (ví duï: söï thay loâng cuûa
moät soá loaøi chim hoaëc laø söï ñeû tröùng cuûa moät soá loaøi caù); hoaëc
laø aûnh höôûng cuûa söï chieáu saùng leân khaû naêng sinh duïc cuûa
ñoäng vaät. Ví duï: hieän töôïng “ñình duïc” (Diapause) ôû coân truøng
thöïc hieän vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh trong naêm khi maø
cöôøng ñoä vaø thôøi gian chieáu saùng laøm giaûm caùc hoaït ñoäng vaø
laøm ngöøng sinh tröôûng; tuy nhieân, hieän töôïng “ñình duïc”
cuõng coù lieân quan ñeán nhieät ñoä, nghóa laø khi nhieät ñoä quaù cao
thì vaán ñeà “ñình duïc” bò öùc cheá hoaëc bò xoùa boû.
Nhòp ñieäu sinh hoïc theo ngaøy ñeâm: Nhòp ñieäu naøy theo
ñoàng hoà thôøi gian ngaøy ñeâm vaø theå hieän döôùi daïng ñoàng hoà
sinh hoïc (Biotime). Ví duï moät vaøi loaøi cuù kieám aên vaøo buoåi toái
hoaëc ñeán giôø nhaát ñònh ñaøn dôi môùi bay ñi kieám aên. Ngöôøi ta
ñaõ laøm thí nghieäm trong moät ngaøy 24 giôø taïo ra hai chu kyø
saùng - toái thì con gaø ñeû hai quaû tröùng thay vì ñeû moät quaû
trong moät ngaøy ñeâm. Ñaây laø moät trong nhöõng minh chöùng toát
nhaát veà nhòp ñieäu sinh hoïc theo ngaøy ñeâm xaûy ra ôû ñoäng vaät.
Nhòp ñieäu sinh hoïc theo tuaàn traêng: Nhòp ñieäu chieáu
saùng coøn theå hieän ôû ñoäng vaät khoâng xöông soáng ôû bieån nhö laø
loaøi giun hay moät soá loaøi caù hoaëc con röôi (Tynorswnchus
sinenses) maø trong nhaân daân thöôøng coù caâu “boùng röôi boùng
31
Du lòch sinh thaùi
caù” vaøo nhöõng ngaøy thuoäc thaùng naêm aâm lòch. Ngay caû ñoái
vôùi con ngöôøi chu kyø tuaàn traêng cuõng theå hieän ôû nhöõng ngöôøi
nhaïy caûm veà taâm sinh lyù.
c. AÛnh höôûng cuûa böùc xaï ngoaøi phoå aùnh saùng nhìn
thaáy leân sinh vaät
Nhö ñaõ noùi ôû treân, aùnh saùng nhìn thaáy ñöôïc coù böôùc
soùng λ töø 3.900Ao ñeán 7.700Ao, ngoaøi böôùc soùng aáy coøn coù
nhöõng phoå aùnh saùng ñoù laø aùnh saùng coù böôùc soùng ngaén vaø
aùnh saùng coù böôùc soùng daøi. Tia cöïc tím (tia coù böôùc soùng
ngaén) chieáu ôû moät cöôøng ñoä nhaát ñònh seõ coù taùc duïng dieät
khuaån, dieät teá baøo, kích thích taïo ra sinh toá D cho ñoäng vaät
vaø cho con ngöôøi. Nhöng vôùi cöôøng ñoä chieáu saùng lôùn thì noù
laïi gaây taùc haïi nhö laøm ung thö da (nhaát laø ñoái vôùi nhöõng
ngöôøi da traéng), laøm muø maét...
2.2.5 AÛnh höôûng cuûa caùc thaønh phaàn vaät lí trong
moâi tröôøng nöôùc leân sinh vaät
Goàm coù caùc aûnh höôûng sau:
- Tæ troïng, tæ suaát, tæ nhieät, doøng chaûy: Laø caùc yeáu toá
tröïc tieáp taùc ñoäng leân cô theå cuûa sinh vaät, laøm cho sinh vaät
thay ñoåi caùch thöùc thích nghi vaø caùch thöùc phaân taàng sinh
vaät (taàng maët, taàng giöõa vaø taàng ñaùy). Ví duï: caøng xuoáng saâu,
aùp suaát caøng taêng, nöôùc caøng laïnh hôn, do ñoù caùc ñoäng vaät
thích öùng baèng caùch bieán ñoåi hình daïng cuûa chuùng thaønh
thaân deït, oáng tieâu hoùa lôùn hôn… Doøng chaûy cuõng coù taùc ñoäng
moät maët leân cô lí cuûa cô theå ñoäng - thöïc vaät, maët khaùc taïo
ñieàu kieän ñeå cho ñoäng vaät trao ñoåi thöùc aên vaø khoâng khí, nhö
tröôøng hôïp nhöõng ñaøn caù bôi ngöôïc doøng trong söï höng phaán
32
 Du lòch sinh thaùi
cuûa noù. Coù nhöõng loaøi rong reâu thích öùng ôû nhöõng nôi coù
doøng chaûy nheï nhöng khi ôû nhöõng nôi nöôùc tuø ñoïng thì chuùng
laïi bò cheát; hoaëc laø doïc caùc bôø bieån, treân nhöõng bôø keø ñaù chaén
soùng coù moät soá sinh vaät soáng baùm nhö balanus, batella phaùt
trieån raát maïnh bôûi vì chuùng thích nghi vôùi ñieàu kieän moâi
tröôøng ôû ñoù.
- Ñoä trong vaø ñoä ñuïc cuûa nöôùc: Nhöõng yeáu toá naøy giaùn
tieáp chòu aûnh höôûng bôûi yeáu toá aùnh saùng. Nhöõng nôi nöôùc
ñuïc, quang hôïp cuûa thöïc vaät thuûy sinh bò giaûm, naêng suaát
sinh hoïc ôû ñoù cuõng thaáp. Ví duï, caây traøm ôû giai ñoaïn non coù
khaû naêng soáng vaø phaùt trieån trong nöôùc ngaäp nhöng laø nöôùc
trong, coøn nöôùc ñuïc thì caây traøm con seõ bò cheát.
- Caùc chaát khí hoøa tan trong nöôùc: Hai chaát khí cô baûn
laø oxy vaø cacbonic.
o Vôùi oxy: Löôïng oxy hoøa tan trong nöôùc raát thaáp, chæ
khoaûng toái ña 10 cm3/lít. Vì vaäy, oxy hoøa tan ñaõ trôû thaønh
nhaân toá haïn cheá. Hieän töôïng oâ nhieãm höõu cô trong nöôùc laøm
cho löôïng oxy hoøa tan (DO- disolved oxygen) thaáp laø ñieàu
kieän haïn cheá vaø gaây ra töû vong cho toâm caù trong caùc hoà coù
hieän töôïng phuù döôõng hoùa (Eutrophication) hoaëc laø hieän
töôïng oâ nhieãm treân soâng Thò Vaûi maø nguyeân nhaân cuûa noù laø
do caùc chaát thaûi töø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp. Theo nhu caàu
cuûa oxy hoøa tan trong nöôùc, ngöôøi ta chia ra ba nhoùm sinh
thaùi:
ƒ Löôïng oxy cao (> 7 cm3/l)
ƒ Löôïng oxy vöøa (5 – 7 cm3/l)
33
Du lòch sinh thaùi
ƒ Löôïng oxy thaáp (3 – 4 cm3/l).
o Vôùi cacbonic (CO2): ngöôïc vôùi oxy, CO2 hoøa tan trong
nöôùc nhieàu hôn O2. Ví duï: trong nöôùc bieån coù theå chöùa 40 – 50
cm3/l vaø ñöôïc coi laø kho döï tröõ CO2 quan troïng cuûa thieân
nhieân.
- Caùc chaát muoái hoøa tan trong nöôùc: Caùc muoái hoøa tan
thöôøng coù NaCl, NO3,CaSO4… Theo möùc ñoä hoøa tan cuûa chuùng
ngöôøi ta chia ra nöôùc ngoït (nöôùc soâng hoà), nöôùc maën (nöôùc
bieån), nöôùc lôï (nöôùc vuøng giao thoa giöõa ñaát lieàn vaø bieån) vaø
nöôùc pheøn:
o Nöôùc ngoït: Toång löôïng muoái hoøa tan < 0,5 g/l, raát
thích öùng cho nhieàu loaïi sinh vaät, taïo neân moâi tröôøng sinh thaùi
nöôùc ngoït soâng, hoà, ao. Trong ñoù, ngöôøi ta laïi chia ra laøm hai
nhoùm: nöôùc cöùng (giaøu Ca, Mg (> 25 mg/l)) vaø nöôùc meàm (löôïng
Ca, Mg thaáp (< 9 mg/l)). Ngöôøi ta phaân ra nhö vaäy bôûi vì löôïng
Ca, Mg coù aûnh höôûng ñeán söï soáng coøn cuûa caùc loaøi giaùp xaùc vaø
caù vaø aûnh höôûng leân caû thöïc vaät: haøm löôïng Ca cao thì loaøi taûo
Microspora khoù coù theå phaùt trieån ñöôïc.
o Nöôùc maën: Thöôøng laø nöôùc bieån coù haøm löôïng muoái
25 – 38 g/l, ví duï nöôùc bieån Vuõng Taøu coù haøm löôïng muoái
NaCl laø 35 g/l, thích hôïp cho caùc haûi saûn phaùt trieån. Nghóa laø
nhöõng sinh vaät öa maën coù theå soáng toát; ngöôïc laïi nhöõng sinh
vaät öa nöôùc ngoït khoâng theå soáng ñöôïc ôû ñaây.
o Nöôùc lôï: Thöôøng gaëp ôû vuøng cöûa soâng maø daân thöôøng
goïi laø “nöôùc pha cheø” töùc laø nôi pha troän giöõa nöôùc maën vaø
nöôùc ngoït. Noàng ñoä muoái coù theå töø 1 g/l ñeán 15-18 g/l. Vì chòu
nhöõng aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu neân caùc sinh vaät ôû ñaây raát
34
 Du lòch sinh thaùi
phong phuù vaø laø nôi giao thoa cuûa caùc loaøi sinh vaät öa maën
vaø öa ngoït, giaøu sinh vaät ñaùy, sinh vaät phuø du, caùc loaøi toâm
caù. Caùc loaøi sinh vaät naøy ñöôïc goïi laø caùc sinh vaät thuoäc nhoùm
muoái roäng (Euryhaline).
o Nöôùc pheøn: Coù chöùa nhieàu muoái sulfate, nhieàu ion H+,
Al3+ (> 50 ppm), Fe2+ (> 10 ppm), SO42- (> 50 ppm) ñaây laø
nhöõng ion ñoäc, vì vaäy moâi tröôøng sinh thaùi nöôùc pheøn ñaõ laøm
cho ít loaøi sinh vaät coù khaû naêng soáng ñöôïc ngoaïi tröø baøng,
naêng, ñöng, moàm vaø moät soá thuûy ñoäng vaät khaùc nhö caù saëc
raèng, caù roâ, caù loùc …
- AÛnh höôûng cuûa pH: pH laø moät chæ tieâu giaùn tieáp cuûa
haøm löôïng caùc chaát kieàm hoaëc caùc chaát acid coù maët trong moâi
tröôøng nöôùc. Tuy nhieân, pH cuõng coù aûnh höôûng ñeán caùc ñaëc
tính sinh lyù, phaân boá, sinh hoùa cuûa sinh vaät, roõ nhaát laø ñoái
vôùi caùc loaøi giaùp xaùc. Beân caïnh ñoù moãi loaøi caù cuõng coù moät
khoaûng pH giôùi haïn nhaát ñònh, ví duï caù cheùp ôû pH 6 - 7, caù
roâ, caù saëc, caù quaû, caù treâ coù theå chòu ñöôïc pH nöôùc = 4,5.
2.2.6 AÛnh höôûng cuûa yeáu toá voâ sinh trong moâi
tröôøng ñaát ñeán sinh vaät
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, ñaát laø moät moâi tröôøng hoaøn
chænh. Coù quaù trình phaùt sinh phaùt trieån, coù ñaày ñuû caùc
thaønh phaàn voâ sinh vaø höõu sinh. Veà thaønh phaàn voâ sinh: coù
nöôùc trong ñaát, caáu truùc ñaát, thaønh phaàn ñaát, caáp haït ñaát, caùc
chaát dinh döôõng, caùc chaát ñoäc… Coøn thaønh phaàn sinh hoïc goàm
coù ñoäng vaät hoaëc soáng hoaøn toaøn trong ñaát nhö vi khuaån,
naám, ñoäng vaät nguyeân sinh, giun troøn, giun ñaát, thaân meàm,
tieát tuùc, nheän, caùnh cöùng… hoaëc ñoäng vaät vöøa nöûa soáng döôùi
ñaát vöøa nöûa soáng treân maët ñaát nhö kieán, moái, raén, chuoät,
35
Du lòch sinh thaùi
chim… Moâi tröôøng ñaát cuõng coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán quaàn xaõ
sinh vaät treân caïn; aûnh höôûng cuûa noù theå hieän thoâng qua caùc
nhaân toá sau:
a. Ñoä aåm vaø nöôùc trong ñaát
Caây huùt nöôùc trong ñaát thoâng qua caùc daïng nöôùc goïi laø
daïng nöôùc thoå nhöôõng (Soil water), nöôùc mao daãn (Capillarity)
vaø nöôùc troïng löïc (Gravity). Nöôùc trong ñaát aûnh höôûng ñeán
thöïc vaät thoâng qua ñoä aåm cuûa ñaát. Ngöôøi ta ñöa ra moät khaùi
nieäm “ñoä aåm caây heùo” töùc laø loaïi ñoä aåm maø taïi ñoù caây ñaõ heùo
vónh vieãn. Ñoä aåm caây heùo naøy phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá
trong ñoù coù thaønh phaàn cô giôùi cuûa ñaát, thaønh phaàn höõu cô vaø
ñaëc bieät laø ñoái vôùi töøng loaïi caây coù ñoä aåm caây heùo khaùc nhau.
Ví duï, ñoä aåm caây heùo cuûa ñaát caùt thaáp hôn ñaát seùt vaø thaáp hôn
ñaát than buøn, ñoä aåm cuûa cuøng moät caây ñoái vôùi ñaát pheøn cao
hôn ñaát trung tính. Ñoä aåm caây heùo cuûa caây luùa cuõng khaùc ñoä
aåm caây heùo cuûa caây baép, nghóa laø ñoái vôùi moãi thöïc vaät khaùc
nhau thì yeâu caàu veà ñoä aåm nöôùc khaùc nhau.
Ñoái vôùi ñoäng vaät, nöôùc vaø ñoä aåm ñaát cuõng ñoùng vai troø
raát quan troïng. Moät soá loaøi ñoäng vaät soáng trong ñaát hoaëc
soáng baùn thôøi gian trong ñaát caàn moät khoaûng ñoä aåm nhaát
ñònh. Ví duï loaøi Moái caàn ñoä aåm khoâng khí trong ñaát ñaït treân
50% ñoä aåm töông ñoái; neáu thaáp hôn, chuùng phaûi ñaøo saâu
xuoáng coù khi tôùi 12 m, ñieàu maø chuùng ta thöôøng gaëp treân
vuøng nuùi ñaát ñoû bazan thoaùi hoùa ôû Baûo Loäc. Coøn caùc loaøi giun
ñaát thì caàn ñoä aåm trong ñaát khoaûng töø 90 - 95%, neáu gaëp ñoä
aåm quaù thaáp, chuùng seõ cheát hoaëc ñaøo loã xuoáng saâu hôn, hoaëc
buoäc phaûi nguû heø (Estivation) trong caùc keùn hình troøn cuûa noù.
36
 Du lòch sinh thaùi
Ngöôïc laïi, neáu ñoä aåm quaù cao töùc laø quaù baõo hoøa nöôùc thì
giun cuõng boû ñi hoaëc cheát. Cuõng töông töï nhö vaäy ñoái vôùi eách,
nhaùi, raén.
b. AÛnh höôûng cuûa thaønh phaàn cô giôùi vaø caáu truùc
ñaát ñeán sinh vaät:
Thaønh phaàn cô giôùi laø tæ leä caùc caáp haït, caùt, thòt vaø seùt
coù trong ñaát (xem theâm “Sinh thaùi moâi tröôøng ñaát” - Leâ Huy
Baù, 1998). Caáu truùc laø caùc kieåu keát gaén taïo neân hình khoái
khoâng gian cuûa ñaát. Caáu truùc ñaát vaø thaønh phaàn cô giôùi coù
aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hoaït ñoäng cuûa reã thöïc vaät, ñeán vaán
ñeà thoaùng khí, cung caáp vaø giaûi phoùng thöùc aên, vieäc thoaùt
nöôùc vaø thaám nöôùc... Ví duï ñaát coù nhieàu seùt, ít thaám nöôùc, giöõ
nöôùc toát, thích hôïp cho vieäc troàng luùa nöôùc. Ñaát caùt pha deã
thoaùt nöôùc, thích hôïp cho vieäc troàng caùc loaïi caây hoa maøu,
caây ñaäu ñoã, ñaát keùm thoaùt nöôùc laïi coù nhieàu chaát höõu cô thì
deã taïo ñieàu kieän cho vi khuaån yeám khí hoaït ñoäng.
Ñaát nhieàu caùt khoaùng, neáu nhieät ñoä khoaûng 30 - 350C,
ñoä aåm 75 - 80% thì seõ taïo ñieàu kieän toát cho vi sinh vaät haùo
khí hoaït ñoäng vaø quaù trình khoaùng hoùa chaát höõu cô töø raùc seõ
xaûy ra nhanh choùng hôn.
c. Ñoä thoaùng khí cuûa ñaát aûnh höôûng leân sinh vaät
Ñoä thoaùng khí ñöôïc bieåu hieän thoâng qua ñoä xoáp (phaàn
traêm khe hôû trong ñaát). Ñoä xoáp caøng cao thì khaû naêng thoaùng
khí caøng lôùn vaø chính vì vaäy aûnh höôûng ñeán quaù trình trao
ñoåi chaát cuûa sinh vaät trong ñaát. Caùc ñoäng vaät soáng trong ñaát
chòu aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñoä thoaùng khí naøy. Ngöôïc laïi vôùi
ñoä xoáp, ngöôøi ta ñöa ra khaùi nieäm ñoä chaët (Compact). Ñoä chaët
37
Du lòch sinh thaùi
caøng cao töùc laø khaû naêng thoaùng khí caøng thaáp, daãn tôùi vieäc
thieáu oxy; trong tröôøng hôïp naøy thieáu oxy trong ñaát laø yeáu toá
haïn cheá ñoái vôùi ñoäng vaät trong ñaát vaø reã caây khoù sinh tröôûng
vaø phaùt trieån ñöôïc. Coøn khí CO2 cuõng laø moät yeáu toá haïn cheá
ñoái vôùi moät soá ñoäng vaät, nhöng ñoái vôùi moái thì laïi chòu ñöôïc
noàng ñoä CO2 cao. Gaëp tröôøng hôïp thieáu oxy maø nhieàu CO2 thì
moät soá nguyeân sinh ñoäng vaät chuyeån sang hieän töôïng soáng
thieáu khí (Semiaerobic).
d. AÛnh höôûng cuûa pH vaø thaønh phaàn hoùa hoïc, chaát
ñoäc cuûa ñaát leân sinh vaät
Ta bieát raèng caùc sinh vaät khaùc nhau coù nhu caàu dinh
döôõng, ñoä pH vaø khaû naêng chòu ñöïng chaát ñoäc ôû nhöõng möùc
ñoä khaùc nhau. Haáu heát caùc loaøi caây caàn raát nhieàu ñeán N, P,
K, moät soá caùc chaát Na, S, Ca, Mg, vaø moät soá nguyeân toá vi
löôïng nhö Cu, Co, B, Zn, Ti, … Maëc duø sinh vaät khoâng caàn
nhieàu nhöõng nguyeân toá vi löôïng nhöng ñoù vaãn laø nhöõng
nguyeân toá giôùi haïn moät khi sinh vaät thieáu noù. Ví duï luùa naøng
thôm Chôï Ñaøo seõ maát höông thôm khi troàng ôû nhöõng nôi
khaùc ngoaøi Chôï Ñaøo, xaõ Myõ Leä (Caàn Guoäc, Long An). Nhöõng
keát quaû nghieân cöùu nhieàu naêm cuûa chuùng toâi (Leâ Huy Baù vaø
CTV, 1994 - 1998) ñaõ chöùng toû vai troø cuûa vi löôïng nhö Co,
Mo raát quan troïng trong vieäc taïo neân phaåm chaát cuûa haït gaïo.
Bôûi vì, ôû nhöõng nôi ñoù coù theå thieáu nhöõng nguyeân toá vi löôïng
caàn thieát. Cuõng nhö vaäy, nhaõn loàng Höng Yeân seõ keùm phaåm
chaát khi ñem troàng ôû nhöõng vuøng ñaát khaùc.
Cuõng caàn nhôù raèng caùc nguyeân toá vi löôïng laø caàn thieát
cho thöïc vaät trong nhöõng moâi tröôøng nhaát ñònh. Nhöng neáu
noù ôû trong moâi tröôøng yeám khí, ngaäp nöôùc, sình laày nhieàu
38
 Du lòch sinh thaùi
chaát höõu cô baùn phaân giaûi vaø vôùi moät noàng ñoä cao hôn töø 10 -
15 laàn thì noù laïi trôû thaønh yeáu toá haïn cheá khoâng nhöõng cho
thöïc vaät maø caû cho ñoäng vaät nhö soø, heán, toâm, caù döôùi moät
caùi teân laø “ñoäc chaát kim loaïi naëng”. Nhöõng keát quaû nghieân
cöùu nhieàu naêm cuûa chuùng toâi (Leâ Huy Baù vaø CTV 1999) treân
vuøng ñaát oâ nhieãm ôû Nhaø Beø töø nguoàn nöôùc thaûi cuûa Thaønh
phoá Hoà Chí Minh ñaõ chöùng toû raèng, caùc kim loaïi naëng töø
nöôùc thaûi di chuyeån, taïo phöùc vôùi caùc chaát höõu cô trong nöôùc,
laéng tuï, tích luyõ trong caây luùa, trong coân truøng, trong rau
muoáng vaø ñaõ taïo ra noàng ñoä gaây ñoäc cho sinh vaät.
Caùc chaát ñoäc coù trong ñaát laø nhöõng nguyeân toá raát haïn
cheá ñoái vôùi sinh vaät, ví duï nhö caùc ion ñoäc Al3+, Fe2+, SO42-
trong ñaát pheøn, Na+, Ca2+ trong ñaát maën, H2S, CH4,H+ trong
ñaát ngaäp nöôùc laâu ngaøy seõ aûnh höôûng khoâng nhöõng ñeán ñoäng
vaät, thöïc vaät maø caû con ngöôøi soáng treân maët ñaát. Ví duï moät
soá ñoäng vaät nhö vòt, heo soáng treân vuøng pheøn deã bò beänh
meàm xöông, chaân, moû yeáu vì chaát ñoäc, nhaát laø Al3+ thaám qua
da, qua thöùc aên, nöôùc uoáng seõ gaây caûn trôû cho quaù trình haáp
thuï canxi voán ñaõ raát thieáu trong moâi tröôøng ôû ñaây.
Thöïc ra xeùt veà aûnh höôûng cuûa yeáu toá moâi tröôøng ñaát laø
xeùt veà söï aûnh höôûng toång hôïp cuûa nhöõng yeáu toá, thaønh phaàn
ñaát leân sinh vaät. Khoâng nhöõng vôùi nhöõng nhoùm ñaát khaùc
nhau thì heä thöïc vaät cuõng khaùc nhau; maø ngay caû trong moät
nhoùm ñaát vôùi nhöõng loaïi ñaát khaùc nhau cuõng coù heä sinh thaùi
thöïc vaät khaùc nhau. Ví duï, trong nhoùm ñaát pheøn, töø pheøn ít,
pheøn trung bình, ñeán pheøn nhieàu roài pheøn tieàm taøng noäi ñòa
cuõng coù söï thay ñoåi raát roõ reät.
39
Du lòch sinh thaùi
2.2.7 AÛnh höôûng cuûa yeáu toá ñòa lí moâi tröôøng
(Environmental geography)
Yeáu toá ñòa lí moâi tröôøng cuõng ñoùng vai troø raát quan
troïng trong vieäc phaân boá heä sinh thaùi thöïc vaät. Theo vó ñoä,
ngöôøi ta cuõng coù theå chia ra caùc loaïi hình ñaïi quaàn xaõ. Treân
cuøng moät vó ñoä ngöôøi ta laïi chia ra caùc ñôùi theo ñoä cao, maø söï
noái tieáp nhau bieåu hieän ôû caùc kieåu thaûm thöïc vaät phuï thuoäc
vaøo ñoä cao vaø nhieät ñoä giaûm daàn.
Ví duï trong vaønh ñai nhieät ñôùi ôû vuøng nuùi cao coù:
ƒ Töø 0 - 1.200 m: heä sinh thaùi thöïc vaät nhieät ñôùi
ƒ Töø 1.200 - 1.800 m: heä sinh thaùi thöïc vaät aù nhieät ñôùi
ƒ Töø 1.800 - 3.600 m: heä sinh thaùi thöïc vaät oân ñôùi
ƒ Töø 3.600 - 5.400 m: heä sinh thaùi thöïc vaät haøn ñôùi nuùi
cao.
ÔÛ cuøng moät ñòa hình nhöng veà phía ñoùn gioù, phía söôøn
nuùi ñoùn gioù vaø söôøn nuùi khuaát gioù thì heä sinh thaùi thöïc vaät
cuõng coù söï khaùc nhau. Bôøi vì söôøn ñoùn gioù höùng ñöôïc nhieàu
möa, caây coái vaø sinh vaät phaùt trieån toát hôn phía vuøng ñaát bò
khuaát gioù (bò khoâ, noùng, thöïc vaät keùm phaùt trieån vaø ñoäng vaät
cuõng keùm phong phuù hôn). Vuøng Taây Tröôøng Sôn vaø Ñoâng
Tröôøng Sôn thuoäc Baéc Trung Boä laø ñieån hình, hieän töôïng gioù
Laøo, gioù muøa Taây Nam khi thoåi töø phiùa Laøo sang Vieät Nam
gaëp daõy Tröôøng Sôn gaây neân hieän töôïng möa nhieàu ôû beân
Laøo, nhöng khi qua Ñoâng Tröôøng Sôn gioù ít, khoâng mang
theo hôi nöôùc trôû neân khoâ noùng. Do ñoù, heä sinh thaùi ôû hai
beân Ñoâng vaø Taây Tröôøng Sôn cuõng khaùc nhau do “Beân naéng
laém beân möa quay” naøy.
40
 Du lòch sinh thaùi
2.2.8 AÛnh höôûng toång hôïp cuûa caùc yeáu toá vaät lí leân
moâi tröôøng sinh thaùi
Khi phaân tích, ngöôøi ta ñöa ra nhieàu yeáu toá ñeå xem xeùt
caùc aûnh höôûng cuûa yeáu toá moâi tröôøng vaät lí leân sinh vaät.
Nhöng thöïc teá caùc aûnh höôûng rieâng reõ naøy ít khi ñöùng rieâng
moät mình maø laø toång hôïp aûnh höôûng cuûa nhieàu nhaân toá cuøng
moät luùc. Tuy nhieân, tuøy töøng luùc, töøng nôi maø coù nhöõng yeáu
toá khoâng troäi. Toång hôïp caùc yeáu toá seõ taïo neân nhöõng aûnh
höôûng tích cöïc hoaëc tieâu cöïc leân sinh vaät. Söï phuï thuoäc cuûa
heä sinh thaùi vaøo caùc vuøng ñòa lí theo vó ñoä, khí haäu, nhieät ñoä
taïo neân caùc ñaïi quaàn xaõ töø röøng nhieät ñôùi cho ñeán ñoàng reâu
Baéc cöïc. Neáu ñi töø traùi sang phaûi khi ñoä aåm taêng leân thì heä
sinh thaùi laïi thay ñoåi töø sa maïc khoâ noùng ñeán röøng möa
nhieät ñôùi noùng aåm.
2.2.9 Tính thích nghi cuûa sinh vaät vôùi caùc ñieàu
kieän moâi tröôøng
Caùc loaøi sinh vaät muoán toàn taïi vaø phaùt trieån trong
nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng nhaát ñònh, daãu coù khoác lieät ñeán
ñaâu thì sinh vaät cuõng phaûi coù moät möùc ñoä thích nghi nhaát
ñònh. Ví duï caây soáng ôû röøng coù boä reã coù khaû naêng giöõ cho caây
ñöùng ñöôïc trong moâi tröôøng röøng ngaäp maën, reã ñeå tích tuï vaø
phaân phoái nöôùc ngoït, coù laù daøy, maët laù laùng boùng ñeå choáng
thoaùt hôi nöôùc vaø loïc nöôùc ngoït, ñaëc bieät laø thaân coù caáu taïo
rieâng, coù khaû naêng loïc nöôùc maën thaønh nöôùc ngoït ñeå cung
caáp cho cô theå soáng, coù aùp suaát thaåm thaáu lôùn ñeå vaän chuyeån
(coù khi aùp suaát ñeán 12 atm). Hoaëc ñoái vôùi Höôu cao coå, trong
quaù trình soáng vaø tìm thöùc aên ôû vuøng röøng savan, moãi ngaøy
caùc taàng caây thaáp maát daàn ñi neân coå cuûa chuùng phaûi bieán ñoåi
41
Du lòch sinh thaùi
daøi ra töø töø, qua nhieàu theá heä trôû thaønh Höôu cao coå ngaøy
nay, nhöõng con khoâng coù khaû naêng vöôn coå daøi ra thì daãn
ñeán tuyeät chuûng. Cuõng nhö tröôøng hôïp thích nghi cuûa caây
rong maùt (Sadittaria) soáng ôû moâi tröôøng khaùc nhau treân ñaát
aåm nôi nöôùc noâng vaø nöôùc saâu thì hình thaùi cô theå cuûa chuùng
cuõng bieán ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi ñieàu kieän aåm öôùt, baùn ngaäp
nöôùc hay ngaäp nöôùc hoaøn toaøn.
2.2.10 AÛnh höôûng cuûa ñieàu kieän moâi tröôøng vaät lí
leân con ngöôøi
Veà töông taùc giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng, chuùng ta seõ
xeùt treân caû hai maët: aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän moâi tröôøng leân
ñaëc tính sinh lí cuûa con ngöôøi, ñoàng thôøi nghieân cöùu aûnh
höôûng ngöôïc laïi cuûa con ngöôøi leân moâi tröôøng. Ngay trong khi
xeùt töøng yeáu toá aûnh höôûng leân moâi tröôøng hoaëc con ngöôøi
chuùng ta vaãn xeùt caû hai maët aûnh höôûng hai chieàu.
a. AÛnh höôûng cuûa moâi tröôøng töï nhieân leân con ngöôøi
Töông taùc cuûa aùnh saùng vaø naéng vôùi cô theå con ngöôøi:
böùc xaï maët trôøi coù chöùa nhieàu tia töû ngoaïi maø moät soá ñaõ bò
chaën laïi ôû treân taàng ozone. Löôïng coøn laïi seõ chieáu tröïc tieáp
xuoáng maët ñaát. Vôùi lieàu löôïng thaáp, caùc tia naøy coù khaû naêng
dieät khuaån hoaëc caàn thieát cho cô theå ñeå toång hôïp neân
vitamin D; chaát naøy caàn thieát ñeå chuyeån hoùa vaø ñoàng hoùa
canxi, cung caáp caùc thaønh phaàn caáu taïo xöông cho cô theå. Khi
caùc böùc xaï kích thích vaøo da cuûa chuùng ta, cô theå seõ taïo ra
caùc phaûn öùng töï veä ñeå saûn sinh ra chaát melanin. Melanin laø
moät chaát coù trong teá baøo ñaëc bieät melanocite naèm ôû lôùp saâu
cuûa bieåu bì. Söï saûn sinh ra melanin töùc laø saûn sinh ra saéc toá.
Nhöng neáu tia töû ngoaïi vöôït quaù möùc thì seõ gaây neân caûm
42
 Du lòch sinh thaùi
naéng hoaëc laø chaùy da. Ngöôøi ta cho raèng ngöôøi daân da traéng
thì deã bò caûm naéng vaø thaäm chí deã bò ung thö da nhieàu hôn,
neáu thieáu melanin thì hoï seõ bò beänh loaõng xöông ñoái vôùi
ngöôøi lôùn hoaëc coøi ñoái vôùi treû em. Ngöôïc laïi, ñoái vôùi nhöõng
vuøng xöù noùng nhieät ñôùi laïi coù moät quaù trình baûo veä choáng
hieän töôïng thöøa töû ngoaïi do coù taám maøng melanin; cho neân
coù ngöôøi noùi “ngöôøi da ñen ñi daïo döôùi boùng maùt cuûa laøn da”.
Trong tröôøng hôïp quaù thöøa tia töû ngoaïi nhö khi taàng
ozone bò thuûng, soá löôïng tia töû ngoaïi taêng leân nhieàu, thì gaây
ra hieän töôïng ung thö da vaø muø maét nhö ñaõ thaáy ôû caùc vuøng
phía Nam cuûa Argentina. Neáu trong tröôøng hôïp nheï, aùnh
naéng coù theå laøm noåi “roâm, saåy” (Prickly heat hay Miliaria),
hoaëc coù theå gaây ra hieän töôïng ñuïc thuûy tinh theå.
Roõ raøng, aùnh saùng raát caàn thieát cho caùc hoaït ñoäng cuûa
con ngöôøi. Noù laø moät trong ba nhaân toá quyeát ñònh ñeán söï
soáng coøn cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân, neáu thöøa aùnh saùng, naéng
choùi chang thì laïi laø nhaân toá haïn cheá leân söï sinh tröôûng vaø
phaùt trieån.
Töông taùc vôùi nhieät ñoä: nhieät ñoä raát caàn thieát cho con
ngöôøi, cung caáp nhieät naêng tröïc tieáp cho caùc hoaït ñoäng. Con
ngöôøi cuõng raát nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi nhieät ñoä trong
khoaûng moät vaøi ñoä. Trong thöïc teá, thoaït ñaàu phaùt sinh phaûn
öùng sinh lí bình thöôøng, neáu trôøi naéng thì böùc xaï ngoaïi vi taêng
leân, neáu trôøi laïnh thì böùc xaï ñoù laïi giaûm qua söï ñieàu tieát cuûa
da, laøm co giaõn maïch maùu döôùi da, laøm taêng hoaëc giaûm söï maát
nhieät. Söï thích öùng cuûa con ngöôøi ñoái vôùi nhieät ñoä beân ngoaøi
ñöôïc bieåu hieän ôû choã: dieän tích töông ñoái cuûa cô theå taêng leân ôû
xöù noùng vaø giaûm ñi ôû xöù laïnh. Coøn ñoä lôùn cuûa cô theå thì ngöôïc
43
Du lòch sinh thaùi
laïi: ôû xöù laïnh cô theå coù chieàu höôùng lôùn hôn ôû xöù noùng. Cö daân
vuøng xöù noùng (chaâu Phi) coù taàm voùc töông ñoái daøi (nhaüng), vai
vaø hoâng töông ñoái heïp, loàng nhöïc töông ñoái roäng. Traùi laïi, cö
daân luïc ñòa, xöù laïnh thì cô theå phaùt trieån nhieàu veà beà roäng vaø
daøy. Nhöõng keát quaû nghieân cöùu veà ngöôøi Vieät Nam chöùng toû cô
theå hoï khoâng daøi (nhaüng) nhö ngöôøi chaâu Phi cuõng khoâng phaùt
trieån beà ngang vaø beà daøy nhö ngöôøi chaâu AÂu maø caùc chæ soá
töông ñoái gaàn vôùi ngöôøi AÁn Ñoä.
Trong nhöõng tröôøng hôïp chöa coù khaû naêng thích nghi,
cô theå seõ bò maát nöôùc do noùng. Maát nöôùc ñoàng nghóa vôùi maát
20-30 g NaCl/ngaøy. Khi vaän ñoäng döôùi trôøi noùng, nhòp tim
phaûi taêng leân ñeå taêng vaän chuyeån oxy tôùi caùc cô. Neáu quaù
noùng seõ daãn tôùi roái loaïn nhö phuø, maát nöôùc, kieät söùc, chuoät
ruùt do maát muoái, truïy tim…
Trong tröôøng hôïp nhieät ñoä moâi tröôøng thaáp (laïnh), ôû
moät thôøi gian daøi, seõ gaây neân beänh teâ coùng, laøm giaûm söùc ñeà
khaùng cuûa cô theå, deã nhieãm beänh. Neáu laïnh ñoät ngoät thì caøng
deã bò “caûm laïnh” hôn.
Töông taùc vôùi ñoä aåm: Con ngöôøi chuùng ta cuõng thích
öùng cuøng moät ñoä aåm khoâng khí nhaát ñònh, neáu vöôït quaù ñoä
aåm cho pheùp khoaûng 90% trong ñieàu kieän oân ñôùi thì khaû
naêng ñieàu tieát cuûa nieâm maïc muõi seõ bò haïn cheá vaø chuùng ta
caûm thaáy ngoät ngaït, naëng neà, khoù thôû.
Maët khaùc, ñoä aåm quaù cao thì cuõng seõ taïo cô hoäi cho
nhieàu vi khuaån gaây beänh phaùt trieån giaùn tieáp aûnh höôûng ñeán
söùc khoûe cuûa con ngöôøi.
44
 Du lòch sinh thaùi
Neáu ñoä aåm quaù thaáp (döôùi 30%) seõ gaây ra hieän töôïng
khoâ maøng nhaày muõi vaø thaäm chí chaûy maùu muõi.
Töông taùc vôùi aùp suaát khoâng khí cao (Compressed air):
Trong ñieàu kieän aùp suaát khoâng khí cao, con ngöôøi phaûi hít
thôû khoâng khí döôùi aùp löïc cao. Do ñoù, coù theå gaây ra hieän
töôïng goïi laø beänh “giaûm aùp”. Nguyeân nhaân cuûa beänh laø do caùc
hoãn hôïp khí neùn hoøa tan vaøo trong maùu cuûa cô theå. Nhôø coù
dieän tích trao ñoåi ôû pheá nang maø maùu ñöôïc baûo hoøa raát
nhanh, khí hoøa tan löu laïi ôû caùc moâ ñöôïc trao ñoåi trong maùu.
Ví duï: löôïng oxy khi keát hôïp vôùi hemoglobin hoaëc khí hoøa tan
trong huyeát töông ñöôïc söû duïng hoaøn toaøn, nhöng vôùi moät aùp
löïc cao thì oxy laïi trôû neân ñoäc haïi treân hai phöông dieän:
• Sau khi hít thôû oxy nhieàu giôø caùc toå chöùc phoåi bò kích
thích.
• Oxy cao aùp coù tính chaát gaây co giaät khi maø aùp löïc
rieâng cuûa oxy lôùn hôn 2 kg/cm2.
b. AÛnh höôûng cuûa ñoä cao leân con ngöôøi
Caøng leân cao, noàng ñoä oxy caøng giaûm, thieáu oxy coù theå
gaây ra beänh ngaït thôû vaø töø ñoù sinh ra caùc beänh veà hoâ haáp,
tim maïch… Bôûi vì ôû ñoä cao döôùi 3.000 m thì khí haäu coù khaùc
bieät khoâng xa laém so vôùi treân maët ñaát nhöng ôû ñoä cao treân
3.000 m thì phuï thuoäc vaøo vó ñoä ñòa lyù. Töø ñoù, noù cuõng coù söï
töông taùc nhaát ñònh vôùi nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoä cao nhaát ñònh
vaø taïo neân tính thích nghi rieâng. Ví duï ngöôøi ôû nuùi cao Andes
thì loàng ngöïc roäng hôn vaø nhaát laø phía tröôùc saâu hôn phía
sau, ñeå taïo thuaän lôïi cho hoaït ñoäng cuûa buoàng phoåi. Ngöôøi ôû
nuùi cao Taây Taïng nhòp thôû vaø nhòp tim nhanh hôn so vôùi
ngöôøi daân trung bình.
45
Du lòch sinh thaùi
c. Taùc ñoäng cuûa tieáng oàn leân söùc khoûe con ngöôøi
Tieáng oàn laø taát caû nhöõng aâm thanh khoâng thích nghi,
gaây khoù chòu cho con ngöôøi. Bieåu hieän cuûa taùc ñoäng cuûa
tieáng oàn qua taàn soá (Hz) vaø aùp löïc (ñôn vò laø barie =
1bin/cm2 = 10-6 atm/cm2). Tieáng oàn gaây nguy hieåm ôû caùc maët
cöôøng ñoä vaø taàn soá, thôøi gian, ñoä thuaàn khieát, aâm phoå, tính
baát ngôø vaø söï keát hôïp vôùi ñoä rung. Ngöôõng gaây ñau tai ôû
möùc nghe toái ña laø 104 ERG/cm2/s, gaáp möùc toái thieåu 1013
laàn, neáu tieáng oàn maïnh gaây caûm giaùc khoù chòu thaäm chí gaây
ñieác tai. Bình thöôøng tieáng oàn coù theå gaây choùng maët, buoàn
noân, thaäm chí ngaát. Noù coù theå taùc ñoäng ñeán taän cuøng cuûa
thaàn kinh, taùc ñoäng leân tieàn ñình vaø gaây choùng maët. Theo
D. Rhor (1969), tieáng oàn coøn coù taùc haïi veà maët taâm lyù, gaây
khoù chòu, lo laéng, böïc boäi, caùu gaét, sôï haõi, aùm aûnh, laøm maát
taäp trung, maát nguû, laøm deã nhaàm laãn. Tieáng oàn coøn gaây meät
moûi toaøn thaân, gaày yeáu, thieáu maùu, roái loaïn thaàn kinh thöïc
vaät, hoâ haáp taêng, huyeát aùp thay ñoåi.
d. Taùc ñoäng cuûa ñoä rung leân söùc khoûe con ngöôøi
Ñoä rung chuyeån cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá moâi
tröôøng. Taùc haïi cuûa ñoä rung gaây neân:
- Toån thöông xöông vaø caùc khôùp xöông.
- Roái loaïn vaän maïch cuûa maïch maùu.
- Toån thöông caùc cô thaàn kinh….
Chöông II:
46
 Du lòch sinh thaùi
1. Neâu toùm löôïc moät soá ñònh luaät veà aûnh höôûng cuûa ñieàu
kieän moâi tröôøng leân sinh vaät vaø con ngöôøi?
2. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä leân söï ña daïng
veà sinh vaät trong sinh thaùi hoïc?
3. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng cuûa nöôùc vaø ñoä aåm leân söï ña
daïng veà sinh vaät trong sinh thaùi hoïc?
4. AÛnh höôûng toång hôïp cuûa nhieät ñoä vaø ñoä aåm coù khaùc söï
aûnh höôûng rieâng bieät cuûa nhieät ñoä vaø ñoä aåm leân sinh vaät
hay khoâng?
5. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng cuûa aùnh saùng leân sinh vaät?
6. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng cuûa caùc thaønh phaàn vaät lyù
trong moâi tröôøng nöôùc leân sinh vaät? con ngöôøi?
7. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng toång hôïp cuûa caùc yeáu toá vaät
lyù leân moâi tröôøng sinh thaùi?
8. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng cuûa yeáu toá voâ sinh trong moâi
tröôøng ñaát ñeán sinh vaät?
9. Neâu vaø phaân tích aûnh höôûng cuûa yeáu toá ñòa lyù moâi
tröôøng?
10. Neâu vaø phaân tích tính thích nghi cuûa sinh vaät vôùi caùc ñieàu
kieän moâi tröôøng?
47
Du lòch sinh thaùi
Chöông 3
SINH THAÙI HOÏC QUAÀN THEÅ - QUAÀN XAÕ
3.1 SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC QUAÀN THEÅ
Muïc tieâu:
- Ñöa ra nguyeân lí toång quaùt nhaèm giaûi thích caùc moâ
hình ñoäng löïc trong moâi tröôøng sinh thaùi.
- Tìm ra caùc töông taùc giöõa caùc nguyeân lí vôùi caùc moâ
hình cô hoïc cuøng vôùi söï giaûi thích caùc quaù trình cuûa söï tieán
hoùa, söï phaùt trieån cuûa cô theå soáng, caùc hoïc thuyeát sinh hoïc vaø
thaùi ñoä cuûa caù theå ñoái vôùi coäng ñoàng soáng vaø caùc heä sinh thaùi
ñoäng.
- Vaän duïng caùc nguyeân lí naøy vaøo vieäc quaûn trò vaø baûo
toàn caùc quaàn theå töï nhieân, phuïc vuï du lòch sinh thaùi
3.1.1 Quaàn theå
“Quaàn theå laø taäp hôïp caùc caù theå sinh vaät cuøng loaøi cuøng
toàn taïi trong moät khu vöïc soáng taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh”.
Caùc nhaø sinh thaùi hoïc thöôøng lieân heä quaàn theå vôùi maät ñoä caù
theå treân moät ñôn vò dieän tích (ñoái vôùi heä sinh thaùi treân caïn)
hay laø maät ñoä caù theå treân moät ñôn vò theå tích (ñoái vôùi heä
sinh thaùi nöôùc) hôn laø lieân heä vôùi soá löôïng caù theå hay laø khoái
löôïng caù theå.
48
 Du lòch sinh thaùi
Moät quaàn theå coù theå thay ñoåi kích thöôùc theo boán caùch:
sinh saûn, töû vong, nhaäp cö vaø di cö.
- Moät quaàn theå “ñoùng” khi yeáu toá sinh saûn vaø töû vong
quyeát ñònh ñeán toác ñoä bieán ñoäng cuûa quaàn theå
- Moät quaàn theå ñöôïc goïi laø “môû” khi coù söï di cö vaø nhaäp
cö laø quan troïng.
- Kích thöôùc quaàn theå phuï thuoäc vaøo khoâng gian soáng
cuûa chuùng.
3.1.2 Moät soá khaùi nieäm khaùc
“Kieåu sinh hoïc” laø taäp hôïp caùc caù theå trong doøng thuaàn
coù cuøng kieåu gen. Doøng thuaàn laø ñôøi sau cuûa caây töï thuï phaán
bao goàm caùc caù theå coù kieåu gen ñoàng hôïp töû. Cuõng coù theå xem
doøng thuaàn laø moät kieåu sinh hoïc goàm caùc caù theå sinh hoïc coù
kieåu gen ñoàng hôïp töû
“Söï tieán hoùa sinh hoïc vaø choïn loïc töï nhieân laø quaù trình
thay ñoåi heä thoáng di truyeàn”, ñaây thöïc chaát laø quaù trình tieán
hoùa. Choïn loïc töï nhieân giuùp cho söï toàn taïi cuûa nhöõng caù theå
thích öùng nhaát.
“Söï hình thaønh loaøi môùi xaûy ra khi coù söï phaân caùch veà
maët ñòa lí cuûa moät quaàn theå do caùc nguyeân nhaân nhö luõ luït,
baõo toá, ñoäng ñaát... hay do söï troâi daït cuûa luïc ñòa”. Neáu caùc
quaàn theå cuøng soáng coâ laäp qua nhieàu theá heä thì seõ daãn ñeán
hieän töôïng phaân ly veà maët di truyeàn.
“Khu oå sinh thaùi laø taát caû nhöõng yeáu toá sinh hoïc maø
moät loaøi caàn phaûi coù ñeå toàn taïi khoûe maïnh vaø taùi sinh saûn
trong moät heä sinh thaùi”.
49
Du lòch sinh thaùi
3.1.3 Phaân loaïi quaàn theå
Döôùi loaøi: Nhoùm sinh vaät cuûa loaøi mang tính chaát laõnh
thoå lôùn nhaát laø döôùi loaøi. Kích thöôùc laõnh thoå cuûa döôùi loaøi
phuï thuoäc vaøo ñoä ña daïng cuûa caûnh quan, khaû naêng töï khaéc
phuïc caùc chöôùng ngaïi ñòa lí cuûa loaøi vaø tính chaát cuûa caùc moái
quan heä trong noäi boä cuûa caùc caù theå trong loaøi.
- Moãi quaàn theå döôùi loaøi chieám moät vuøng phaân boá rieâng.
- Caùc döôùi loaøi khaùc nhau veà maët hình thaùi, ñaëc ñieåm
sinh lyù, sinh thaùi.
Quaàn theå ñòa lyù: Do nhöõng ñaëc tính veà khí haäu vaø caûnh
quan vuøng phaân boá neân döôùi loaøi coù theå phaân thaønh nhöõng
quaàn theå ñòa lí khaùc nhau nhöng vaãn mang neàn hình thaùi vaø
sinh lí chung. Vì vaäy, nhöõng quaàn theå ñòa lí khaùc nhau vaãn coù
theå coù söï giao phoái.
Caùc quaàn theå ñòa lí cuûa moät loaøi khaùc nhau veà:
- Cheá ñoä dinh döôõng
- Khaû naêng choáng chòu vôùi nhieät ñoä vaø söï trao ñoåi nöôùc
- Khaû naêng choáng chòu vôùi nhöõng ñieàu kieän khoâng
thuaän lôïi cuûa moâi tröôøng
- Khaû naêng sinh ñeû, söï töû vong
Nhö vaäy, söï khaùc bieät giöõa hai quaàn theå ñòa lí caøng
nhieàu bao nhieâu thì söï sai khaùc veà ñieàu kieän soáng giöõa chuùng
caøng lôùn vaø söï trao ñoåi caù theå giöõa chuùng caøng ít.
Quaàn theå sinh thaùi: quaàn theå sinh thaùi laø moät taäp hôïp
goàm nhöõng caù theå cuøng loaøi soáng treân moät khu vöïc nhaát
ñònh, ôû ñoù moïi yeáu toá voâ sinh ñeàu töông ñoái ñoàng nhaát.
50
 Du lòch sinh thaùi
- Quaàn theå sinh thaùi thöôøng keùm oån ñònh so vôùi quaàn
theå ñòa lí vaø giöõa caùc quaàn theå sinh thaùi thöôøng chæ khaùc bieät
moät caùch töông ñoái.
- Moãi quaàn theå ñeàu mang nhöõng ñaëc tính sinh lyù, sinh
thaùi nhaát ñònh.
- Quaàn theå sinh thaùi khaùc vôùi quaàn theå ñòa lí ôû choã
chuùng khoâng chieám troïn veïn moät vuøng ñòa lí maø chæ giôùi haïn
trong sinh caûnh ñaëc tröng cuûa chuùng theå hieän qua söï thích
öùng vôùi sinh caûnh ñoù. Giöõa nhöõng quaàn theå sinh thaùi thöôøng
coù söï trao ñoåi caù theå ñaây laø yeáu toá quan troïng trong vieäc phuïc
hoài soá löôïng caù theå ñeå buø ñaép cho nhöõng caù theå bò töû vong.
Quaàn theå yeáu toá: quaàn theå yeáu toá bao goàm nhöõng caù theå
cuøng loaøi soáng trong moät khu vöïc nhoû nhaát ñònh cuûa sinh
caûnh trong tröôøng hôïp sinh caûnh ít ñoàng nhaát vaø coù theå phaân
thaønh nhieàu khu vöïc khaùc nhau veà ñaëc ñieåm thoå nhöôõng, khí
haäu hoaëc caùc ñaëc ñieåm khaùc.
3.1.4 Söï gia taêng vaø ñieàu chænh caáu truùc, quy moâ
trong quaàn theå
Kích thöôùc vaø maät ñoä trong quaàn theå: Soá thaønh vieân cuûa
caù theå treân moãi khu vöïc dieän tích ñöôïc goïi laø maät ñoä daân soá.
Maät ñoä daân soá aûnh höôûng ñeán soá thaønh vieân cuûa caù theå trong
cuoäc ñaáu tranh trong cuøng moät loaøi vaø giöõa caùc loaøi vôùi nhau.
Söï phaân taùn vaø phaân boá cuûa quaàn theå: Tuøy thuoäc vaøo
moãi ñieàu kieän (nhôø vaøo söï vaän chuyeån, söï di cö, nhôø gioù vaø
nhôø nöôùc...) maø caùc yeáu toá höõu sinh ñöôïc phaân boá ôû nhöõng
khoâng gian khaùc nhau.
Coù caùc kieåu phaân boá sau:
51
Du lòch sinh thaùi
- Phaân boá ngaãu nhieân
- Phaân boá ñoàng nhaát
- Phaân boá nhoùm.
Moät soá caùc yeáu toá taùc ñoäng leân söï phaân boá quaàn theå
Caùc yeáu toá moâi tröôøng: Söï löu chuyeån cuûa doøng nöôùc,
khoâng khí vaø nhieàu loaïi ñoäng vaät khaùc ñaõ taïo ra caû hai loaïi
moâ hình phaân boá laø ngaãu nhieân vaø phi ngaãu nhieân. Neáu laø
caùc yeáu toá nguy cô thì söï coäng goäp cuûa chuùng laïi seõ gaây aûnh
höôûng khoâng nhoû leân khaû naêng phaân boá cuûa caùc loaøi.
Beà maët cô giôùi cuûa söï soáng: Caùc phaûn öùng cuûa caù theå
trong quaàn theå ñoái vôùi caùc yeáu toá moâi tröôøng soáng coù khuynh
höôùng laøm gia taêng söï taäp trung noäi boä, daãn ñeán maät ñoä quaàn
theå coù xu höôùng raøng buoäc vôùi moâi tröôøng soáng. Caùc phaûn
öùng beân ngoaøi caù theå coù tính chuû ñoäng vaø thuï ñoäng nhö aùnh
saùng, nhieät ñoä, ñoä aåm hay nguoàn thöïc phaåm seõ laøm cho caùc
caù theå giôùi haïn laïi vuøng sinh thaùi.
Ngoaøi ra, coøn raát nhieàu yeáu toá coù taùc ñoäng maïnh leân söï
phaân boá quaàn theå, bao goàm:
ƒ Söï thay ñoåi caùc thoâng soá khí haäu, thôøi tieát.
ƒ Caùc moâ hình möùc ñoä taùi sinh
ƒ Söùc maïnh cuûa söï caïnh tranh
ƒ Caùc yeáu toá xaõ hoäi
ƒ Maät ñoä quaàn cö giôùi haïn
Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán di truyeàn quaàn theå
52
 Du lòch sinh thaùi
ƒ Choïn loïc: laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm thay ñoåi roõ
reät caáu truùc di truyeàn cuûa quaàn theå. Nhöõng caù theå coù söùc soáng
cao, thích öùng maïnh seõ ñöôïc giöõ laïi, nhöõng caù theå keùm thích
öùng seõ bò ñaøo thaûi.
ƒ Ñoät bieán: laø nguoàn goác cuûa caùc bieán dò. Chính ñoät
bieán laø nguoàn cung caáp nguyeân lieäu cho quaù trình choïn loïc.
ƒ Söï di cö: do söï thaát laïc ngaãu nhieân, caùc gen töø quaàn
theå naøy coù theå chuyeån sang quaàn theå khaùc laøm cho tæ leä cuûa
caùc gen trong caùc quaàn theå bò thay ñoåi
ƒ Söï di truyeàn töï ñoäng
3.2 SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC QUAÀN XAÕ
3.2.1 Quaàn xaõ
Quaàn xaõ laø taäp hôïp nhaát ñònh cuûa caùc quaàn theå sinh vaät
(vaø con ngöôøi) phaân boá trong moät laõnh thoå, moät thôøi gian,
moät khoâng gian nhaát ñònh. Giöõa caùc sinh vaät (vaø con ngöôøi)
soáng trong ñoù coù moái quan heä töông taùc laãn nhau veà maïng
thöùc aên, doøng naêng löôïng taäp trung trong moät caáu truùc nhaát
ñònh. Giöõa sinh vaät (vaø con ngöôøi) vôùi caùc ñieàu kieän moâi
tröôøng vaät lí cuõng coù söï töông taùc hai hay nhieàu chieàu. Moãi
quaàn xaõ cuõng coù quaù trình phaùt sinh, phaùt trieån vaø dieät vong.
Thaønh phaàn loaøi trong quaàn xaõ hay soá löôïng vaø chuûng
loaïi hieän dieän; laø ñaëc ñieåm roõ reät nhaát cuûa quaàn xaõ. Thaønh
phaàn loaøi cuûa moät quaàn xaõ thöôøng thay ñoåi töông öùng vôùi
möùc ñoä bò taùc ñoäng. Baát kyø moät thay ñoåi lôùn naøo veà moâi
tröôøng cuõng coù theå daãn ñeán söï tuyeät chuûng moät soá loaøi nhaïy
53
Du lòch sinh thaùi
caûm vaø söï phaùt trieån cuûa moät soá loaøi coù khaû naêng thích öùng
hoaëc coù khaû naêng lôïi duïng caùc ñieàu kieän môùi ñeå taêng tröôûng.
Söï taùc ñoäng töông hoã cuûa caïnh tranh trong quaàn xaõ: Söï
caïnh tranh coù theå xaûy ra khi soá löôïng caù theå cuûa moät loaøi
hoaëc soá löôïng caù theå cuûa caùc loaøi khaùc nhau söû duïng nguoàn
taøi nguyeân caàn thieát ñeå duy trì söï soáng nhieàu hôn soá löôïng
thöùc aên ñöôïc cung caáp, hoaëc khi thöùc aên bò khan hieám vaø caùc
sinh vaät naøy seõ laøm thieät haïi caùc sinh vaät khaùc trong quaù
trình ñi kieám thöùc aên.
Trong moät quaàn xaõ toàn taïi raát nhieàu yeáu toá:
- Söï taêng tröôûng cuûa quaàn xaõ
- Khoâng gian soáng cuûa quaàn xaõ
- Tính oån ñònh vaø khaû naêng phuïc hoài cuûa quaàn xaõ
- Khaû naêng xaâm laán
- Khaû naêng thay theá
3.2.2 Ñaïi quaàn xaõ sinh vaät
Ñaïi quaàn xaõ ñöôïc söû duïng trong phaïm vi toaøn theá giôùi
ñeå chæ moät quaàn xaõ lôùn cuûa ñoäng vaät vaø thöïc vaät coù hình thöùc
soáng töông töï hoaëc coù ñaëc ñieåm hình thaùi hoïc vaø söï toàn taïi ôû
caùc ñieàu kieän moâi tröôøng töông töï. Moät ñaïi quaàn xaõ sinh vaät
cuûa moät heä sinh thaùi coù theå bao goàm nhieàu loaïi hình khaùc
nhau.
Caùc nhaø sinh thaùi hoïc chia ra thaønh chín loaïi ñaïi quaàn
xaõ, trong ñoù taùm loaïi hình chia theo vó ñoä (chia theo moâi
tröôøng ñòa lyù), coøn ñaïi quaàn xaõ thöù chín chia theo ñoä cao so
vôùi maët bieån:
54
 Du lòch sinh thaùi
1. Ñaïi quaàn xaõ hoang maïc (desert)
2. Ñaïi quaàn xaõ röøng möa nhieät ñôùi (tropical rain forest)
3. Ñaïi quaàn xaõ traûng coû (savan)
4. Ñaïi quaàn xaõ thaûo nguyeân oân ñôùi (temperate forest)
5. Ñaïi quaàn xaõ ñoàng coû nhieät ñôùi
6. Ñaïi quaàn xaõ taiga (caây laù kim)
7. Ñaïi quaàn xaõ ñoàng reâu Baéc cöïc
8. Ñaïi quaàn xaõ cuûa röøng caây to vaø traûng caây buïi Ñòa
Trung Haûi
9. Ñaïi quaàn xaõ ôû nuùi cao
Ngoaøi ra, coøn theâm vaøo moät ñaïi quaàn xaõ laø ñaïi quaàn xaõ
vuøng baêng tuyeát ôû cöïc.
3.3 DIEÃN THEÁ SINH THAÙI
Dieãn theá sinh thaùi laø quaù trình bieán ñoåi tuaàn töï cuûa
quaàn xaõ qua caùc giai ñoaïn khaùc nhau, töø daïng khôûi ñaàu ñöôïc
thay theá laàn löôït bôûi caùc daïng quaàn xaõ khaùc nhau tieáp theo
vaø cuoái cuøng thöôøng daãn tôùi moät quaàn xaõ töông ñoái oån ñònh.
Nguyeân nhaân xaûy ra dieãn theá sinh thaùi:
- Do coù söï taùc ñoäng maõnh lieät cuûa nhöõng söï thay ñoåi veà
ñieàu kieän töï nhieân leân caùc quaàn xaõ trong heä sinh thaùi. Nhöõng
taùc ñoäng naøy ñuû lôùn ñeå laøm bieán ñoåi daàn caùc caù theå vaø quaàn
theå cuõng nhö caáu truùc cuûa quaàn xaõ sinh thaùi.
- Hoaït ñoäng soáng cuûa quaàn xaõ sinh thaùi vaø cuûa con
ngöôøi ñaõ taïo neân moät dieãn theá sinh thaùi.
55
Du lòch sinh thaùi
Phaân loaïi:
Dieãn theá nguyeân sinh: khôûi ñaàu töø moät moâi tröôøng chöa
coù sinh vaät. Dieãn theá naøy phaûi coù moät nhoùm sinh vaät khôûi
ñaàu, taïo ra moät quaàn theå khôûi ñaàu, sau ñoù taïo ra quaàn xaõ
khôûi ñaàu vaø cuoái cuøng laø heä sinh thaùi tieân phong bao goàm caû
chuoãi thöùc aên vaø naêng löôïng. Daàn daàn heä sinh thaùi naøy ñi
vaøo caân baèng vaø oån ñònh sau moät thôøi gian.
Dieãn theá nguyeân sinh coù hai loaïi:
ƒ Dieãn theá treân caïn
ƒ Dieãn theá döôùi nöôùc.
Dieãn theá thöù sinh: Laø dieãn theá xuaát hieän ôû moâi tröôøng
ñaõ coù moät quaàn xaõ nhaát ñònh ñang ôû traïng thaùi caân baèng vaø
beàn vöõng. Khi coù moät söï coá moâi tröôøng nhö thay ñoåi khí haäu,
suïp ñaát, xoùi moøn, phaùt quang röøng... ñaõ laøm thay ñoåi cô baûn
quaàn xaõ sinh vaät. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân cô
baûn laøm thay ñoåi caáu truùc thaønh phaàn maïng thöùc aên, doøng
naêng löôïng trong quaàn xaõ heä sinh thaùi, daãn ñeán söï hình
thaønh quaàn xaõ môùi vaø heä sinh thaùi môùi khaùc haún heä sinh
thaùi cuõ.
Dieãn theá phaân huûy: Laø moät loaïi dieãn theá lieân quan ñeán
nhöõng loaøi sinh vaät môùi phaùt sinh trong quaù trình phaân huûy
xaùc cheát cuûa caùc sinh vaät. Troïng taâm cuûa quaù trình naøy laø söï
phaân huûy caùc chaát höõu cô töø nhöõng hôïp chaát phöùc taïp thaønh
nhöõng khoaùng chaát ñôn giaûn hôn. Ñieåm keát thuùc cuûa quaù
trình naøy laø caùc khoaùng chaát.
Moät soá nhaø sinh thaùi hoïc laïi phaân ra thaønh ba loaïi dieãn
theá:
56
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Dieãn theá töï sinh: laø dieãn theá cuûa nhöõng thay ñoåi cuûa 7. Neâu vaø phaân tích moät ví duï veà dieãn theá nguyeân sinh?
quaù trình quaàn xaõ gaây ra bôûi nhöõng ñieàu kieän beân trong vaø 8. Neâu vaø phaân tích moät ví duï veà dieãn theá thöù sinh?
noäi löïc cuõng nhö giaûi quyeát caùc maâu thuaãn beân trong quaàn xaõ. 9. Neâu vaø phaân tích moät ví duï veà dieãn theá phaân huyû?
- Dieãn theá bò ñoäng: dieãn ra khi moät loaït caùc yeáu toá beân 10. Nhöõng ñaëc tính cuûa dieãn theá sinh thaùi?
ngoaøi taùc ñoäng vaøo
- Dieãn theá phaân huûy: lieân quan ñeán söï noái tieáp cuûa
nhöõng loaøi xuaát hieän trong quaù trình phaân huûy caùc xaùc cheát
cuûa sinh vaät.
Nhöõng ñaëc tính cuûa dieãn theá sinh thaùi:
ƒ Neáu ñieàu kieän vaät lí khoâng thay ñoåi quaù nhieàu thì gaàn
nhö coù theå ñoaùn tröôùc ñöôïc khaû naêng thay theá moät quaàn xaõ
naøy baèng moät quaàn xaõ khaùc sau khi coù nhöõng xaùo troän xaûy ra.
ƒ Nhöõng töông taùc trong töï nhieân giöõa caùc loaøi ñaõ gaây
neân söï ñaûo loän trong suoát thôøi kì dieãn theá, noù lieân quan ñeán
söï oån ñònh cuûa ñænh kì. Nhöõng töông taùc naøy ôû nhieàu dieãn theá
ít ñöôïc bieát ñeán moät phaàn laø do ngöôøi ta khoâng naém baét ñöôïc
ôû quaàn xaõ ñoù dieãn theá seõ xaûy ra nhö theá naøo.
ƒ Dieãn theá thöôøng laøm thay ñoåi ñeán taän goác caùc chi tieát.
Chöông III:
1. Muïc tieâu cuûa sinh thaùi moâi tröôøng quaàn theå?
2. Neâu vaø phaân tích khaùi nieäm: quaàn theå, “kieåu sinh hoïc”, “söï
tieán hoaù sinh hoïc vaø choïn loïc töï nhieân”, “söï hình thaønh loaøi
môùi”, “khu oå sinh thaùi”?
3. Haõy phaân loaïi quaàn theå sinh thaùi?
4. Neâu vaø phaân tích söï gia taêng vaø ñieàu chænh caáu truùc, quy moâ
trong quaàn theå?
5. Khaùi nieäm quaàn xaõ, ñaïi quaàn xaõ sinh vaät?
6. Dieãn theá sinh thaùi laø gì? Phaân loaïi dieãn theá sinh thaùi?
57 58
 Du lòch sinh thaùi
Chöông 4
HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG –
NGUYEÂN TAÉC VAØ CAÙC KHAÙI NIEÄM
Heä sinh thaùi moâi tröôøng (Environmental ecosystem) laø
moät heä thoáng bao goàm caùc quaàn xaõ sinh vaät vaø con ngöôøi, coù
cuøng caùc ñieàu kieän moâi tröôøng bao quanh noù vôùi söï töông taùc
laãn nhau, lieân tuïc khoâng ngöøng maø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng
ñoù quyeát ñònh ñeán chieàu höôùng phaùt trieån cuûa quaàn xaõ vaø
sinh caûnh cuûa toaøn heä.
4.1 TOÅ CHÖÙC - KEÁT CAÁU - HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HEÄ SINH
THAÙI MOÂI TRÖÔØNG
ƒ Baát cöù moät heä sinh thaùi moâi tröôøng naøo cuõng coù moät
khoâng gian bao quanh, hay moät phaïm vi laõnh thoå nhaát ñònh,
trong ñoù bao goàm caùc thaønh phaàn voâ sinh (ñaát, nöôùc, khoâng
khí...) vaø höõu sinh (thöïc vaät, ñoäng vaät, vi sinh vaät, con ngöôøi...).
ƒ Ñeå toàn taïi vaø hoaït ñoäng, heä sinh thaùi moâi tröôøng phaûi
coù ñaàu vaøo vaø ñaàu ra. Ñaàu vaøo laø naêng löôïng vaø doøng vaät
chaát, coøn ñaàu ra laø caùc saûn phaåm cuûa quaù trình hoaït ñoäng vaø
chaát thaûi. Doøng vaät chaát trong heä sinh thaùi döôùi daïng chuoãi
thöùc aên hay maïng löôùi thöùc aên, qua ñoù, vaät chaát voâ cô, höõu cô
59
Du lòch sinh thaùi
ñöôïc chuyeån töø caùc baäc dinh döôõng thaáp ñeán cao. Ñaàu tieân,
sinh vaät saûn xuaát laø caùc caây xanh seõ haáp thu caùc khoaùng
trong ñaát vaø naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi ñeå quang hôïp, taïo
ra chaát höõu cô cho heä sinh thaùi. Nhö vaäy, caây xanh bieán ñoåi
quang naêng thaønh hoùa naêng ñeå chöùa trong cô theå cuûa thöïc
vaät. Sau ñoù, caùc sinh vaät tieâu thuï caáp 1 seõ aên thöïc vaät vaø tích
luyõ chaát höõu cô vaø hoùa naêng naøy trong cô theå. Töông töï nhö
vaäy, vaät chaát vaø naêng löôïng naøy trong sinh vaät tieâu thuï baäc 1
laïi chuyeån sang sinh vaät tieâu thuï baäc 2, roài laïi baäc 3... Xaùc
cheát cuûa caùc sinh vaät naøy ñöôïc phaân giaûi bôûi caùc sinh vaät
phaân huûy vaø sau ñoù traû laïi caùc chaát khoaùng cho ñaát.
ƒ Caùc sinh vaät trong heä sinh thaùi trong quaù trình hoaït
ñoäng nhö kieám aên, sinh saûn, di cö, nhaäp cö… thöôøng toå chöùc
thaønh caùc quaàn theå, quaàn xaõ vaø ñeàu coù moái lieân heä töông taùc
vôùi nhau. Quan heä naøy coù theå laø töông hoã (nhö coäng sinh, hoäi
sinh…), cuõng coù theå laø caïnh tranh (nhö kí sinh). Ngoaøi ra,
chuùng cuõng coù quan heä töông taùc vôùi caùc yeáu toá voâ sinh cuûa
moâi tröôøng. Baûn thaân caùc heä sinh thaùi moâi tröôøng luoân luoân
coù moái lieân heä vôùi caùc heä sinh thaùi moâi tröôøng khaùc ôû gaàn noù
trong söï töông taùc laãn nhau giöõa caùc heä naøy.
ƒ Hoaït ñoäng cuûa baát kyø moät heä sinh thaùi moâi tröôøng naøo
cuõng mang tính tuyeät ñoái, coøn ñöùng yeân hay baát ñoäng chæ laø
töông ñoái. Trong quaù trình naøy, doøng vaät chaát vaø naêng löôïng
lieân tuïc hoaït ñoäng, bieán ñoåi vaø chuyeån töø daïng naøy sang daïng
khaùc. Caùc thaønh phaàn khaùc cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng coù
theå laø coù ñuû, nhöng vaãn coù moät thaønh phaàn chuû yeáu ñeå ñuû taïo
neân vaø giöõ cho heä sinh thaùi moâi tröôøng ñoù vôùi theá oån ñònh
töông ñoái cuûa noù.
60
 Du lòch sinh thaùi
ƒ Heä sinh thaùi moâi tröôøng laø moät heä töï ñieàu chænh phöùc
taïp. Trong heä sinh thaùi moâi tröôøng, khi moät yeáu toá bò thay
ñoåi, laäp töùc coù moät hoaëc nhieàu yeáu toá khaùc seõ thay ñoåi theo
ñeå cuoái cuøng ñöa veà traïng thaùi caân baèng ñoäng.
4.2 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VAØ TIEÁN HOÙA CUÛA HEÄ MOÂI TRÖÔØNG
ÔÛ moâi tröôøng tieàn khai, nôi coù raát ít thöïc vaät vaø ñoäng
vaät sinh soáng thì baèng chöùng veà söï toå chöùc ôû coäng ñoàng trong
moâi tröôøng naøy laø khoâng roõ raøng; nhöng vôùi thôøi gian troâi
qua, nhieàu loaïi sinh thaùi khaùc nhau baét ñaàu xuaát hieän vôùi söï
taäp hôïp vaø lieân keát caùc caù theå vôùi nhau, tuï taäp nhieàu loaøi
sinh vaät khaùc nhau, caùc phaàn cuûa chuùng soáng baùm vaøo moät
lôùp hoaëc moät ñòa taàng coá ñònh, söï keát hôïp cuûa chuùng vaøo caùc
chuoãi vaø maïng löôùi thöïc phaåm, vaø söï phaân chia taïm thôøi
thaønh nhöõng thaønh phaàn vôùi quaù trình hoaït ñoäng haèng ngaøy
hoaëc theo muøa khaùc nhau. Theo lí thuyeát, neáu heä sinh thaùi ñoù
khoâng bò xaùo troän, chuùng seõ trôû neân ngaøy caøng töï chuû vaø keát
hôïp hôn, vaø cuoái cuøng ñaït ñöôïc traïng thaùi beàn vöõng oån ñònh,
trong ñoù caáu truùc cuûa heä khoâng thay ñoåi theo thôøi gian. Giai
ñoaïn naøy ñöôïc xem laø cao ñænh vaø quy trình phaùt trieån cuûa noù
laø noái tieáp nhau. Trong suoát tieán trình noái tieáp ñoù, hieäu suaát
heä sinh thaùi thöôøng taêng leân, tính ña daïng cuûa sinh vaät cuõng
taêng leân vaø söï bieán ñoåi moâi tröôøng voâ sinh cuõng gia taêng.
Vaøo thôøi ñieåm ñaït ñeán cao ñænh, nhöõng thuoäc tính naøy thoâng
thöôøng seõ ñaït ñöôïc giaù trò lôùn nhaát (moät vaøi thuoäc tính coù theå
ñaït möùc thaáp hôn so vôùi tröôùc khi ñaït ñeán cao ñænh), vaø coäng
ñoàng seõ trôû neân töï chuû hôn mieãn laø caùc ñieàu kieän moâi tröôøng
khoâng thay ñoåi moät caùch ñaùng keå.
61
Du lòch sinh thaùi
4.3 NOÄI CAÂN BAÈNG CUÛA HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG
4.3.1 Caân baèng sinh thaùi
Caân baèng sinh thaùi coøn goïi laø caân baèng thieân nhieân laø
traïng thaùi maø ôû ñoù soá löôïng töông ñoái cuûa caùc caù theå cuûa caùc
quaàn theå sinh vaät trong heä sinh thaùi moâi tröôøng vaãn giöõ ñöôïc
ôû möùc oån ñònh töông ñoái. Ngoaøi ra, coøn coù söï bieåu hieän caân
ñoái giöõa cung vaø caàu, giöõa thaønh phaàn vaät lí vaø thaønh phaàn
sinh hoïc. Ñieàu ñoù laøm cho toaøn heä coù moái quan heä oån ñònh
töông ñoái.
Noùi oån ñònh töông ñoái laø vì trong töï nhieân khoâng coù söï
oån ñònh tuyeät ñoái maø luoân luoân coù söï thay ñoåi, phaùt trieån
hoaëc cheát ñi. Vaø moät söï bieán ñoåi toång hoøa taát caû caùc quaàn xaõ
sinh vaät trong moâi tröôøng chöa ñeán möùc quaù lôùn thì toaøn boä
heä sinh thaùi moâi tröôøng vaãn ôû theá oån ñònh, goïi laø caân baèng,
nhöng khoâng phaûi laø caân baèng tónh maø laø caân baèng ñoäng.
Khi caân baèng bò phaù vôõ thì toaøn heä seõ bò phaù vôõ; caân baèng
môùi seõ ñöôïc thieát laäp. Ví duï veà caân baèng vaø maát caân baèng heä
sinh thaùi; naêm 1884, ngöôøi ta mang beøo luïc bình töø Nam Myõ
veà Florida ñeå nuoâi trong nhöõng hoà nhoû rieâng bieät ñeå trang
trí. Khoâng may caùc caây naøy ngaãu nhieân loït vaøo caùc doøng chaûy
ôû Florida. Trong ñieàu kieän nöôùc giaøu chaát dinh döôõng, chuùng
phaùt trieån vaø lan traøn nhanh choùng treân khaép caùc keânh raïch,
soâng hoà (loaøi caây naøy coù theå sinh saûn raát nhanh, töø 10 caây
thaønh 600.000 caây chæ trong voøng 8 thaùng), khieán cho giao
thoâng ñöôøng thuûy ôû nhöõng nôi naøy bò caûn trôû. Töø Florida, luïc
bình phaân taùn khaép nôi ôû mieàn Nam nöôùc Myõ. Ngaøy nay,
khoaûng 800.000 ha soâng ngoøi töø Florida ñeán California bò phuû
moät lôùp daøy beøo treân maët. ÔÛ caùc bang Floria, Texas, Louisiana
62
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

vaán ñeà naøy laø nghieâm troïng nhaát, chi phí cho vieäc loaïi tröø vaø Ñaây laø söï caân baèng heä sinh thaùi döôùi taùc ñoäng cuûa caùc
laøm giaûm loaïi beøo naøy haøng naêm leân ñeán 11 trieäu ñoâ la. nhaân toá sinh thaùi trong moâi tröôøng thieân nhieân maø khoâng heà
Nhìn chung, vôùi moãi heä sinh thaùi coù caùc tieâu chuaån coù söï taùc ñoäng, ñieàu khieån cuûa con ngöôøi.
rieâng ñeå ñaùnh giaù söï caân baèng cuûa chuùng. Ví duï heä sinh thaùi b. Caân baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo
moâi tröôøng saûn xuaát – noâng nghieäp (noâng thoân) laø söï caân
Traùi vôùi söï caân baèng neâu treân laø söï caân baèng coù söï taùc
baèng giöõa caùc ñieàu kieän cuûa moâi tröôøng vaø caây troàng, vaät nuoâi
ñoäng vaø ñieàu khieån cuûa con ngöôøi, goïi laø caân baèng sinh thaùi
sao cho coù söï ña daïng vôùi naêng suaát cao nhaát maø moâi tröôøng
ñoäng nhaân taïo. Heä sinh thaùi noâng nghieäp laø moät heä sinh thaùi
khoâng bò suy thoaùi. Heä sinh thaùi moâi tröôøng ñoâ thò – coâng
nhaân taïo maø con ngöôøi ñaõ taùc ñoäng vaøo thieân nhieân coù quy
nghieäp laø söï caân baèng giöõa moâi tröôøng soáng vaø con ngöôøi ñeå
moâ lôùn ngay töø buoåi sô khai cuûa loaøi ngöôøi. Caùc ví duï veà caân
con ngöôøi coù theå phaùt trieån caân ñoái vaø haøi hoøa, ñoù laø söï ñaït
baèng sinh thaùi töï nhieân vaø nhaân taïo nhö sau:
ñöôïc nhöõng tieâu chuaån quy ñònh veà voâ cô vaø höõu cô trong moâi
tröôøng khoâng khí, moâi tröôøng nöôùc, chu trình thöïc phaåm, veä - Heä thoáng soâng Cöûu Long vaø Bieån Hoà vôùi söï ñieàu tieát
sinh coäng ñoàng... töï nhieân; giaûm löu löôïng nöôùc veà muøa luõ, taêng löôïng nöôùc vaøo
muøa kieät, taïo neân heä sinh thaùi nöôùc lôï (nhaân toá taùc ñoäng do
4.3.2. Caân baèng sinh thaùi ñoäng töï nhieân vaø caân
maën) ôû vuøng haï löu khaù beàn vöõng theo naêm thaùng. Ñaây laø söï
baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo
caân baèng ñoäng theo töï nhieân.
Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, söï caân baèng trong moät heä sinh
- Treân heä thoáng soâng Saøi Goøn - Ñoàng Nai: vieäc xaây döïng
thaùi bao goàm caùc taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá sinh thaùi leân sinh
hoà Trò An coù taùc ñoäng ñieàu tieát nguoàn nöôùc, laøm thay ñoåi
vaät hay quaàn theå sinh vaät vaø ñoù laø caân baèng ñoäng. Tuy nhieân,
nhaân toá ngaäp luõ vaø maën ôû haï löu soâng (muøa luõ nöôùc bôùt ngaäp
phaûi noùi ñeán taùc ñoäng cuûa nhaân toá con ngöôøi laø nhaân toá sinh
hôn, muøa kieät maën ñaåy ra gaàn bieån hôn so vôùi tröôùc ñaây), taïo
thaùi coù tính chi phoái raát maïnh meõ vaø coù quy moâ lôùn ñeán caùc
söï thay ñoåi moâi tröôøng ôû vuøng naøy, töø ñoù seõ taïo ra heä sinh
heä sinh thaùi. Con ngöôøi ñaõ taïo ra hay laøm bieán ñoåi caùc heä
thaùi môùi (khoâng keå söï oâ nhieãm do daàu). Söï caân baèng sinh
sinh thaùi vaø ñieàu quan troïng laø con ngöôøi ñaõ laøm suy thoaùi
thaùi môùi khaù beàn vöõng do con ngöôøi taïo ra, neân ñoù laø söï caân
moâi tröôøng treân quy moâ lôùn baèng chính caùc hoaït ñoäng cuûa
baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo.
mình. Nhö vaäy, coù theå hieåu vaø phaân ra hai kieåu caân baèng
sinh thaùi khaùc nhau: 4.3.3 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caân baèng sinh thaùi

a. Caân baèng sinh thaùi ñoäng töï nhieân a. Caùc yeáu toá taêng tröôûng vaø yeáu toá suy giaûm

63 64
 Du lòch sinh thaùi
Söï caân baèng cuûa sinh thaùi laø keát quaû cuûa caùc taùc ñoäng
ñoäng löïc ngöôïc nhau hoaït ñoäng lieân tuïc ñeàu ñaën ñeå ñieàu chænh
kích thöôùc caùc quaàn theå. Caùc ñoäng löïc naøy coù theå chia thaønh
hai nhoùm: caùc yeáu toá taêng tröôûng vaø caùc yeáu toá suy giaûm. ÔÛ baát
kyø moät thôøi ñieåm naøo, kích thöôùc quaàn theå ñöôïc quyeát ñònh bôûi
toaøn boä caùc yeáu toá naøy. Vì heä sinh thaùi moâi tröôøng bao goàm
nhieàu quaàn theå neân caân baèng cuûa toaøn heä seõ laø toång hoøa cuûa
taát caû caùc caân baèng trong caùc quaàn theå thaønh phaàn.
Tröôùc khi phaùt minh ra caùi caøy, vieäc moät heä sinh thaùi bò
maát oån ñònh laø ñieàu hieám thaáy. Tuy nhieân, söï môû roäng cuûa
noâng nghieäp, phaùt trieån ñoâ thò, phaùt trieån coâng nghieäp ñaõ
laøm thay ñoåi hoaøn toaøn caûnh quan thieân nhieân, vaø ôû nhieàu
nôi treân theá giôùi ñeå tìm thaáy moät heä sinh thaùi caân baèng laø
ñieàu heát söùc khoù khaên.
b. Phaûn öùng laïi vôùi nhöõng bieán ñoåi
Maáu choát quan troïng trong heä sinh thaùi moâi tröôøng laø
oån ñònh hoaëc caân baèng. Chuùng ta coù theå chöùng thöïc raèng: ñeå
duy trì toát söï caân baèng cuûa heä sinh thaùi, caùch deã nhaát laø
choáng laïi nhöõng bieán ñoäng. Ví duï, nhöõng thay ñoåi nhoû trong
hoùa hoïc nöôùc coù theå khoâng aûnh höôûng ñeán sinh vaät soáng
trong nöôùc laø do heä sinh vaät soáng trong nöôùc choáng laïi söï
bieán ñoåi ñoù. Neáu thay ñoåi nhoû xaûy ra, heä sinh thaùi coù theå
phuïc hoài nhanh choùng, goïi laø söï nhanh choùng thích nghi.
Trong theá giôùi sinh vaät, thay ñoåi ñeán töø söï chuyeån ñoåi
trong nhaân toá taêng tröôûng vaø suy giaûm. Ví duï xuaát hieän thuù
aên thòt môùi, söï thieáu huït thöùc aên, löôïng möa thaáp hoaëc nhieät
ñoä khoâng thuaän lôïi... ñeàu coù khuynh höôùng daãn ñeán söï suy
giaûm soá löôïng caù theå trong quaàn theå. Caùc nhaân toá khaùc nhö
65
Du lòch sinh thaùi
söï thöøa thaûi thöùc aên vaø ñieàu kieän thuaän lôïi daãn ñeán söï buøng
noå soá löôïng caù theå trong loaøi.
Nhöõng thay ñoåi trong ñieàu kieän höõu sinh vaø voâ sinh xaûy
ra ñeàu ñaën trong caùc heä sinh thaùi cuõng daãn ñeán söï bieán ñoåi lôùn
veà kích thöôùc quaàn theå. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc loaøi coù nhieàu cô
cheá ñeå choáng laïi söï thay ñoåi hoaëc ñeå phuïc hoài nhanh thì soá
löôïng caù theå trong quaàn theå chæ bieán ñoäng khoâng nhieàu.
c. Caùc yeáu toá troäi trong moät heä sinh thaùi
Caân baèng sinh thaùi seõ bò phaù vôõ khi moät trong caùc nhaân
toá sinh thaùi coù vò trí chuû ñaïo thay ñoåi. Thöôøng yeáu toá naøy bao
goàm caùc sinh vaät saûn xuaát, sinh vaät tieâu thuï (ñaïi sinh vaät
tieâu thuï vaø tieåu sinh vaät tieâu thuï) vaø sinh vaät phaân huûy.
Trong phaïm vi caùc nhoùm naøy, moät loaøi hay nhoùm loaøi ñaõ tích
cöïc tham gia vaøo vieäc trao ñoåi naêng löôïng vaø vaät chaát, chuùng
coù aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeán moâi tröôøng sinh
soáng cuûa caùc loaøi khaùc, töùc chuùng coù öu theá sinh thaùi vaø ñoù laø
yeáu toá troäi trong heä sinh thaùi. Möùc ñoä öu theá (vöôït troäi) cuûa
moät loaøi, moät soá loaøi hay nhieàu loaøi trong quaàn xaõ ñöôïc theå
hieän baèng chæ soá öu theá töông öùng vaø theå hieän vai troø cuûa
chuùng ñoái vôùi caû quaàn xaõ noùi chung.
d. Söï ña daïng vaø oån ñònh loaøi
Caùc nhaø sinh thaùi hoïc tin raèng heä sinh thaùi oån ñònh chuû
yeáu laø keát quaû cuûa söï ña daïng veà loaøi; ñoä ña daïng caøng cao
thì möùc ñoä oån ñònh caøng lôùn. Quan saùt treân nhöõng heä sinh
thaùi cöïc kyø phöùc taïp nhö röøng möa nhieät ñôùi cho thaáy söï oån
ñònh haàu nhö laø voâ haïn neáu nhö khoâng coù söï xaùo troän veà maët
sinh thaùi. Moät heä sinh thaùi ñôn giaûn nhö ñoàng reâu thì thieáu
66
 Du lòch sinh thaùi
söï oån ñònh, chuùng coù theå coù bieán ñoäng ñoät ngoät veà kích thöôùc
quaàn theå. Caùc heä sinh thaùi ñôn giaûn (caùnh ñoàng luùa mì, baép…)
raát deã thöông toån bôûi caùc taùc ñoäng beân ngoaøi.
Ñeå giaûi thích hieän töôïng naøy, chuùng ta haõy xem söï khaùc
nhau giöõa nhöõng maïng löôùi thöùc aên trong heä sinh thaùi ñôn
giaûn vaø heä sinh thaùi phöùc taïp. Trong moät heä sinh thaùi thaønh
thuïc, soá loaøi trong maïng löôùi thöùc aên laø lôùn hôn vaø coù ñoäng
töông hoã giöõa caùc sinh vaät trong maïng löôùi thöùc aên cuõng
nhieàu hôn. Trong moät heä sinh thaùi phöùc taïp, vieäc loaïi boû moät
loaøi seõ chæ coù taùc ñoäng nhoû ñeán söï caân baèng cuûa toaøn heä.
Ngöôïc laïi, trong moät heä sinh thaùi ñôn giaûn, soá loaøi tham gia
vaøo maïng löôùi thöùc aên ít, daãn ñeán vieäc loaïi boû moät loaøi coù theå
coù nhöõng taùc ñoäng ngöôïc trôû laïi leân taát caû caùc loaøi trong
maïng löôùi thöùc aên.
4.3.4 Taùc ñoäng cuûa con ngöôøi ñeán söï caân baèng cuûa
heä sinh thaùi
a. Taùc ñoäng ñeán caùc yeáu toá sinh hoïc
Gaây ra söï caïnh tranh: Moät ví duï ñieån hình nhaát laø söï caïnh
tranh cuûa thoû hoang vôùi cöøu ôû chaâu UÙc. Naêm 1856, ngöôøi ta ñem
12 ñoâi thoû töø chaâu AÂu sang chaâu UÙc, sau vaøi naêm, chuùng phaùt
trieån nhanh choùng vaø baét ñaàu aên quaù nhieàu coû leõ ra phaûi daønh
cho cöøu. So saùnh, ta coù theå nhaän thaáy löôïng coû naêm con thoû aên
baèng löôïng coû cho moät con cöøu aên. Do vaäy, xuaát hieän söï thieáu
thöùc aên cho baày cöøu nuoâi. Ngoaøi ra, baày thoû coøn chieám moät khu
vöïc ñaát raát roäng lôùn ôû chaâu UÙc, laøm cho dieän tích chaên nuoâi cöøu
ôû ñaây bò thu heïp laïi. Caùc noâng daân ôû ñaây phaûi ngaên thoû xaâm
nhaäp noâng traïi cuûa mình baèng caùc haøng raøo.
67
Du lòch sinh thaùi
Ngoaøi ra, ta coù theå ñöa theâm moät ví duï laø söï lan truyeàn
baày ong hung döõ, voán laø loaøi ong maät ôû chaâu Phi ñöôïc ñem
sang chaâu Myõ vaøo khoaûng giöõa theá kyû naøy. Loaøi ong hung döõ
treân di chuyeån ñöôïc raát xa, giao phoái vôùi ong maät vaø laøm phaù
hoaïi baày ong maät, gaây aûnh höôûng ñeán ngaønh ong maät cuûa caùc
nöôùc chaâu Myõ.
Laøm taêng hoaëc giaûm soá loaøi aên thòt: Moät soá loaøi vaät aên
thòt nhö coïp, soùi, caùo, chim… vöøa caïnh tranh vôùi con ngöôøi veà
nguoàn thöùc aên, vöøa trôû thaønh thöïc phaåm cuûa con ngöôøi. Haøng
loaït thuù aên thòt ñaõ bò gieát trong suoát tieán trình lòch söû tieán
hoùa cuûa loaøi ngöôøi. Moät ví duï nöûa laø vaøo ñaàu nhöõng naêm
1900, ngöôøi ta ñaõ gieát raát nhieàu soùi ôû vuøng ñoàng coû bang
Arizona - Myõ; söï vieäc naøy ñaõ khieán cho baày höôu ôû ñaây
nhanh choùng gia taêng veà soá löôïng, gaàn nhö chuùng ñaõ gaëm
saïch coû, vaø theo nghieân cöùu thì vieäc naøy ñaõ gaây ra suy thoaùi
moâi tröôøng traàm troïng. Moät ví duï khaùc laø loaøi caù aên muoãi ôû
mieàn Nam nöôùc Myõ ñaõ ñöôïc ñem ñi ñeán vuøng caän nhieät ñôùi
ñeå chuùng aên caùc aáu truøng muoãi. Vieäc naøy khieán cho soá löôïng
muoãi giaûm ñi moät caùch ñaùng keå vaø ñaõ giuùp ngaên ngöøa ñöôïc
dòch soát reùt ôû nhieàu nôi. Tuy nhieân, gioáng caù naøy cuõng aên caùc
phieâu sinh ñoäng vaät aên taûo. Khi caùc phieâu sinh ñoäng vaät bò caù
aên, taûo phaùt trieån nhanh, taïo thaønh lôùp vaùng daøy treân maët
nöôùc laøm ngaên caûn söï truyeàn aùnh saùng maët trôøi xuoáng caùc
lôùp nöôùc vaø ngaên chaën söï phaùt trieån cuûa caùc thöïc vaät khaùc.
Caùc ví duï treân cho thaáy vieäc con ngöôøi laøm taêng hoaëc
giaûm soá loaøi aên thòt coù theå gaây ra nhöõng taùc haïi gheâ gôùm cho
heä sinh thaùi cuõng nhö ñeán ñôøi soáng cuûa con ngöôøi.
68
 Du lòch sinh thaùi
Ñem nhöõng caù theå mang maàm beänh ñeán: Caùc caù theå
mang maàm beänh luoân toàn taïi trong töï nhieân. Con ngöôøi ñaõ voâ
tình ñem maàm beänh ñeán moät moâi tröôøng khaùc voán chöa coù söï
kieåm soaùt töï nhieân veà beänh ñoù. Taïi nôi môùi naøy beänh phaùt
trieån nhanh choùng vaø ñaõ gaây taùc haïi traàm troïng. Vaøo ñaàu
nhöõng naêm 1800, ngöôøi ta ñaõ voâ tình ñem moät vaøi caây haït deû
coù mang maàm beänh töø Trung Quoác sang Myõ. Caây haït deû cuûa
Trung Quoác ñaõ quen vaø soáng chung vôùi loaøi moät loaøi naám,
trong khi caùc caây haït deû cuûa Myõ khoâng quen vaø do ñoù chuùng
ñaõ bò maéc beänh vaø cheát haøng loaït. Ngaøy nay khoâng coøn moät
caây haït deû naøo ôû Myõ.
b. Taùc ñoäng ñeán caùc yeáu toá voâ sinh
Caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ gaây oâ nhieãm nguoàn
nöôùc, khoâng khí, ñaát, laøm hoûng caùc nguoàn taøi nguyeân… Caùc
taùc ñoäng naøy khieán cho cuoäc soáng cuûa chính con ngöôøi ngaøy
caøng khoù khaên hôn.
Gaây oâ nhieãm moâi tröôøng: OÂ nhieãm nöôùc vaø oâ nhieãm
khoâng khí ñaõ taïo ra moâi tröôøng baát lôïi cho caùc sinh vaät phaùt
trieån. Chlorine, thuoác tröø saâu, hoùa chaát ñoäc haïi khi nhieãm
vaøo nguoàn nöôùc seõ laøm cheát caù vaø caùc thuûy sinh vaät khaùc.
Vieäc söû duïng caùc hoùa chaát CFCs ñaõ vaø ñang laøm moûng taàng
ozon cuûa khí quyeån, khieán cho con ngöôøi deã maéc caùc beänh veà
ung thö da hôn. Roø ræ daàu treân soâng, hoà, bieån trong quaù trình
vaän chuyeån, khai thaùc cuõng nhö laøm cheát caù vaø caùc thuûy sinh
vaät khaùc. Vieäc tieâu duøng caùc nhieân lieäu thoâng thöôøng (daàu,
khí, than cuûi…) trong taát caû caùc ngaønh laøm taêng noàng ñoä CO2
trong khoâng khí roõ reät, gaây ra hieäu öùng nhaø kính, laøm bieán
69
Du lòch sinh thaùi
ñoåi khí haäu ôû moät soá vuøng vaø treân toaøn caàu, aûnh höôûng ñeán
söï soáng cuûa taát caû caùc loaøi treân traùi ñaát.
Laøm hoûng caùc nguoàn taøi nguyeân: Nguoàn nöôùc ngaàm ñöôïc
söû duïng moät caùch voâ toå chöùc coù theå bò caïn kieät, oâ nhieãm cuõng
nhö gaây suït lôõ löu vöïc khoâng theå naøo khoâi phuïc laïi ñöôïc. Do
söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp neân caùc moû daàu khí, kim loaïi…
cuõng ñaõ vaø ñang bò khai thaùc moät caùch trieät ñeå. Vieäc laøm
thay ñoåi doøng chaûy cuûa soâng ñeå phuïc vuï cho con ngöôøi cuõng
laøm thay ñoåi toaøn boä heä sinh thaùi cuûa löu vöïc soâng.
Laøm ñôn giaûn hoùa heä sinh thaùi: Do nhu caàu cuûa mình,
con ngöôøi ñaõ laøm ñôn giaûn hoùa heä sinh thaùi moät soá vuøng
thoâng qua vieäc laøm giaûm söï ña daïng sinh hoïc ôû ñoù. Coù theå ví
duï veà quaù trình laøm ñôn giaûn hoùa heä sinh thaùi laø quaù trình
ñoäc canh, töùc laø chæ troàng moät loaïi caây troàng treân moät vuøng
ñaát. Quaù trình naøy laøm cho khu vöïc ñoù bò ñôn giaûn hoùa vaø deã
bò toån thöông do saâu raày, beänh haïi, gioù, möa vaø thôøi tieát baát
thöôøng.
4.3.5 Heä sinh thaùi moâi tröôøng töï nhieân – heä sinh
thaùi moâi tröôøng nhaân taïo
Phaàn treân ta ñaõ noùi veà söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân heä
sinh thaùi moâi tröôøng, ôû phaàn naøy ta ñeà caäp ñeán vaán ñeà ñoù
trong moät quaù trình coù lieân quan ñeán söï phaùt trieån.
Quaù trình phaùt trieån tieán hoùa cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi qua
caùc giai ñoaïn: (1) haùi löôïm, (2) saên baén vaø ñaùnh caù, (3) chaên
thaû, troàng troït vaø saûn xuaát noâng nghieäp, (4) coâng nghieäp hoùa
vaø (5) coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa. Qua caùc böôùc phaùt trieån
70
 Du lòch sinh thaùi
ñoù, caùc heä sinh thaùi moâi tröôøng cuõng ñoàng thôøi bò bieán ñoåi ñeå
phuø hôïp vôùi ñieàu kieän moâi tröôøng töï nhieân cuûa xaõ hoäi.
Ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu do yeâu caàu tìm kieám thöùc aên
ñeå ñaûm baûo cho söï sinh toàn vaø phaùt trieån, toå tieân loaøi ngöôøi
ñaõ taùc ñoäng vaøo töï nhieân, laøm cho heä sinh thaùi moâi tröôøng töï
nhieân (natural environmental ecosystem) daàn daàn bieán ñoåi.
ÔÛ thôøi kyø tieàn söû, con ngöôøi tuy coù söû taøi nguyeân vaø ñaõ
taùc ñoäng vaøo moät soá heä sinh thaùi moâi tröôøng töï nhieân, nhöng
do soá löôïng ngöôøi coøn ít, nhu caàu khoâng cao, möùc ñoä taùc ñoäng
khoâng ñaùng keå, hôn nöûa trong thôøi gian naøy khaû naêng phuïc
hoài cuûa moâi tröôøng sinh thaùi töï nhieân coøn raát cao neân heä
sinh thaùi moâi tröôøng luùc naøy vaãn phaùt trieån, chöa coù bieåu
hieän suy thoaùi gì.
Töø sau nhöõng dieãn bieán tieán hoùa cuûa con ngöôøi, nhö laø söï
xuaát hieän cuûa ngöôøi Homo-sapiens (caùch ñaây chöøng 40 nghìn
naêm), cuøng vôùi vieäc phaùt hieän ra löûa, cuoäc caùch maïng kyõ thuaät
ñaàu tieân töø saên baén haùi löôïm chuyeån sang troàng troït, chaên
nuoâi vaø cuõng chính töø ñoù heä sinh thaùi noâng nghieäp ra ñôøi, ñöa
neàn vaên minh loaøi ngöôøi ñeán ngaøy nay, thì söï phaù röøng ñeå
troàng troït vaø phaù huûy moâi tröôøng taøi nguyeân dieãn ra ngaøy
caøng maõnh lieät. Con ngöôøi voán sinh ra ôû röøng nhieät ñôùi, thích
khí haäu oân hoøa, nhöng nhôø caùc thaønh töïu vaên hoùa vaø khoa
hoïc kyõ thuaät, coù löûa, hoï daàn daàn chinh phuïc thieân nhieân, tieán
leân caùc vuøng coù vó ñoä cao, laïnh, sinh soâi naûy nôû ôû ñoù.
Ñeán thôøi ñaïi tieàn coâng nghieäp vaø coâng nghieäp hoùa, vôùi
söï ra ñôøi cuûa maùy hôi nöôùc do nhaø vaät lí hoïc ngöôøi Phaùp
Denis Pabin (1647 – 1714) phaùt minh, vaø nhaát laø cuoäc caùch
maïng laàn thöù hai ôû Anh vaøo cuoái theá kyû 18 sang ñaàu theá kyû
71
Du lòch sinh thaùi
19 ôû chaâu AÂu, Myõ, Nhaät vôùi coâng ngheä tieân tieán, thì kinh teá
xaõ hoäi cuûa con ngöôøi phaùt trieån nhaûy voït. Ñieàu ñoù caàn raát
nhieàu nguyeân vaät lieäu, nghóa laø taøi nguyeân röøng, haàm moû, taøi
nguyeân bieån, doøng soâng, ñaát ñai ñaõ bò khai thaùc ñeán caïn kieät.
Söï huûy dieät taøi nguyeân trong ñoù coù söï huûy dieät veà ñoäng vaät,
chim, thuù ñaõ laøm giaûm söï ña daïng sinh hoïc vaø ñoàng nghóa vôùi
vieäc gaây ra luït loäi, thay ñoåi moâi tröôøng khí haäu...
Ngoaøi ra, quaù trình coâng nghieäp hoùa coøn ñi ñoâi vôùi quaù
trình ñoâ thò hoùa vaø nhö theá taøi nguyeân vaø moâi tröôøng coøn bò
khai thaùc vaø taùc ñoäng maõnh lieät hôn.
Chöông IV
1. Heä sinh thaùi moâi tröôøng (Environmantal ecosystem) laø gì?
2. Toå chöùc - keát caáu - hoaït ñoäng cuûa heä sinh thaùi moâi
tröôøng?
3. Söï phaùt trieån vaø tieán hoaù cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng?
4. Theá naøo laø caân baèng sinh thaùi? Coù theå phaân caân baèng
sinh thaùi nhö theá naøo?
5. Caân baèng sinh thaùi ñoäng töï nhieân laø gì? Ví duï minh hoïa?
6. Caân baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo laø gì? Ví duï minh hoïa?
7. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caân baèng sinh thaùi? Theo anh
(chò), yeáu toá naøo quan troïng nhaát? Phaân tích nhaän ñònh
ñoù?
8. Caùc taùc ñoäng cuûa con ngöôøi aûnh höôûng ñeán söï caân baèng
cuûa heä sinh thaùi?
9. Anh (chò) hieåu theá naøo laø heä sinh thaùi moâi tröôøng töï
nhieân? Ví duï minh hoaï?
72
 Du lòch sinh thaùi
10. Anh (chò) hieåu theá naøo laø heä sinh thaùi moâi tröôøng nhaân
taïo? Ví duï minh hoïa?
Chöông 5
SINH THAÙI RÖØNG
VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC
5.1 SINH THAÙI RÖØNG
Trong suoát quaù trình lòch söû treân moät trieäu naêm, caùc
hoaït ñoäng soáng cuûa con ngöôøi chuû yeáu chæ laø haùi löôïm vaø saên
baét. Do vaäy, taøi nguyeân röøng khoâng chòu söùc eùp nghieâm troïng
döôùi taùc ñoâïng cuûa con ngöôøi. Ñeán khi neàn noâng nghieäp
nguyeân thuûy ra ñôøi, con ngöôøi baét ñaàu khai thaùc röøng ñeå laáy
ñaát troàng troït, theá nhöng, chæ vaøo khoaûng thieân nieân kæ thöù 9
tröôùc coâng nguyeân trôû laïi ñaây thì ôû chaâu AÂu röøng môùi thöïc söï
bò con ngöôøi khai phaù moät caùch maõnh lieät. Moái ñe doïa leân taøi
nguyeân röøng vaø moâi tröôøng cuûa theá giôùi baét ñaàu töø ñoù, dieãn
bieán veà röøng theá giôùi toàn taïi song song vôùi nhöõng moác lòch söû
quan troïng:
ƒ Taäp quaùn du canh du cö ra ñôøi vaø vaãn coøn toàn taïi cho
ñeán nay ôû moät soá nôi treân theá giôùi.
73
Du lòch sinh thaùi
ƒ Trung theá kæ, röøng chaâu AÂu laø taøi saûn cuûa vua quan vaø
nhaø thôø. ÔÛ Phaùp, caùc ñôït taán coâng vaøo röøng vôùi quy moâ lôùn
nhaát ñaõ töøng xaûy ra vaøo theáá kyû XI, XII vaø keùo daøi sang ñeán
theá kæ XIII.
ƒ Töø theá kæ XVI trôû ñi, chaâu AÂu ñaõ baét ñaàu gia taêng caùc
nhu caàu veà goã. Vì vaäy, ngay luùc ñoù caùc taøi nguyeân khai thaùc
ñöôïc töø röøng cuõng ñaõ ñöôïc ñöa vaøo thöông maïi hoùa.
ƒ Ngaønh coâng nghieäp giaáy ra ñôøi vaø phaùt trieån ñaõ tieâu
thuï moät khoái löôïng goã ñaùng keå. Naêm 1950,toaøn theá giôùi môùi
chæ saûn xuaát ñöôïc 1 trieäu taán giaáy, vaäy maø ñeán naêm 1990
ngaønh saûn xuaát giaáy cuûa theá giôùi ñaõ taêng saûn löôïng leân tôùi 80
trieäu taán. Hieän nay, 12 nöôùc chaâu AÂu chæ coøn laïi 55 trieäu ha
röøng, trong ñoù, chæ coù 1/4 dieän tích treân laø röøng coù theå khai
thaùc ñöôïc. ÔÛ Trung Caän Ñoâng, tröôùc ñaây coù röøng Baéc Phi vaø
röøng treân caùc nöôùc thuoäc luïc ñòa AÁn Ñoä thì nay cuõng ñaõ bò
taøn phaù naëng neà, nhieàu khu vöïc ñaõ trôû thaønh baùn sa maïc vaø
sa maïc vónh vieãn.
ÔÛ Vieãn Ñoâng, thì Trung Quoác laø nöôùc coù dieän tích röøng
bò huûy hoaïi gheâ gôùm nhaát töø tröôùc ñeán nay, ñaõ ñeå laïi haäu quaû
nghieâm troïng: xoùi moøn ñaát ñai döõ doäi, quaù trình hoang hoùa
ñaát ñai xuaát hieän vaø phaùt trieån, thuûy tai leân tôùi möùc baùo ñoäng
khaån caáp…
ÔÛ Baéc Myõ, tröôùc ñaây taøi nguyeân röøng töôûng chöøng nhö
voâ taän, goã khai thaùc ñöôïc ñem baùn sang taän chaâu AÂu. Vaäy
maø, ñeán theá kæ 19 toác ñoä khai thaùc röøng ñaõ ñeán möùc baùo
ñoäng. Chæ trong voøng hai theá kyû, nöôùc Myõ ñaõ maát moät dieän
tích röøng roäng baèng caû chaâu AÙ maát trong 2.000 naêm.
74
 Du lòch sinh thaùi
Nhö vaäy, haøng traêm trieäu ha röøng aåm nhieät ñôùi thöôøng
xanh vaø ruïng laù ñaõ bò huûy hoaïi hoaøn toaøn, ñaát ñai bò xoùi moøn
nghieâm troïng vaø thöôøng xuyeân coù nhieàu thieân tai hôn. Vieäc
taøn phaù khu röøng aåm nhieät ñôùi roäng 463 trieäu ha naèm ôû vuøng
Amazone cuûa Nam Myõ thì thaät söï laø moät ñoøn phaûn coâng leân
sinh thaùi vaø moâi tröôøng. Baét ñaàu töø theá kyû 19,khi thöïc daân
chaâu AÂu ñeán Brazil cho ñeán nay thì hoï ñaõ phaù huûy maát 45%
dieän tích khu röøng naøy. Vieâïc khai phaù khu röøng Amazone ñeå
laøm ñöôøng xa loä xuyeân vuøng laø khuùc daïo ñaàu cho caùc hoaït
ñoäng tieáp theo ñeå taán coâng vaøo caùc caùnh röøng doïc hai beân xa
loä naøy. Khu vöïc gaàn moät con soâng thuoäc nhaùnh cuûa soâng
Amazone, ñaát sau khi troàng troït ñaõ trôû neân khoâ caèn vaø bieán
thaønh vuøng sa maïc roäng lôùn. Ngoaøi ra, caùc hoaït ñoäng chaên
thaû gia suùc cuõng goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc ñaåy maïnh toác
ñoä suy giaûm taøi nguyeân röøng vaø ña daïng sinh hoïc.
5.1.1 Ñieàu kieän hình thaønh vaø phaùt trieån röøng
5.1.1.1 Yeáu toá khí haäu
Khí haäu giöõ vai troø quan troïng haøng ñaàu quyeát ñònh ñeán
söï phaân boá caùc kieåu sinh thaùi röøng chuû yeáu.
a. Cheá ñoä nhieät
Nhö ñaõ ñeà caäp, nhieät ñoä laø nhaân toá raát quan troïng ñoái
vôùi söï sinh tröôûng, phaùt trieån vaø phaân boá cuûa röøng. Noù laø yeáu
toá giôùi haïn leân söï baønh tröôùng cuûa röøng treân töøng laõnh thoå
khaùc nhau.
Haàu heát thöïc vaät phaùt trieån toát trong khoaûng nhieät ñoä
trung bình thaùng laïnh nhaát khoâng döôùi 200C, bieân ñoä nhieät
theo muøa cheânh leäch nhau khoâng quaù 50C. Chieàu cao caây vaø
kích thöôùc caây giaûm khi nhieät ñoä thaáp vaø bieân ñoä nhieät cao.
75
Du lòch sinh thaùi
Chaúng haïn ôû caùc vuøng gaàn xích ñaïo nhö Malaysia, Indonesia,
New Guinea, Vieät Nam… röøng raát phong phuù vaø coù thaân caây
to vaø cao, caøng ñi veà phía hai cöïc thì tính phong phuù ñoù caøng
giaûm vaø kích thöôùc vaø chieàu cao cuûa caây giaûm; thaäm chí ôû
nhöõng nôi baêng giaù thì khoâng coù boùng daùng cuûa moät caây röøng
naøo caû.
Do ñoù, caàn chuù yù raèng: Theo quy luaät ñòa ñôùi thì töø xích
ñaïo veà hai cöïc do nhieät ñoä khoâng khí giaûm daàn, neân kích
thöôùc caây, laù caây, chuûng loaïi, caáu truùc… ñeàu giaûm theo. Tuy
nhieân, theo quy luaät phi ñòa ñôùi thì söï giaûm kích thöôùc,
chuûng loaïi, caáu truùc… laïi tuøy theo ñoä cao; vì caøng leân cao,
nhieät ñoä khoâng khí caøng giaûm xuoáng.
b. Löôïng möa
Löôïng möa coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán soá loaøi vaø söï phaân
vuøng ñoäng - thöïc vaät. Chaúng haïn nhö ôû vuøng Amazone do löôïng
möa raát cao neân thaûm thöïc vaät ôû ñaây chieám tôùi 87% toång dieän
tích töï nhieân vaø ñöôïc goïi laø “laù phoåi xanh cuûa haønh tinh”.
ÔÛ Vieät Nam, do aûnh höôûng cuûa heä thoáng gioù vaø caùc
höôùng nuùi neân ñaõ taïo ra caùc söï truøng khôùp hoaëc sai leäch giöõa
muøa möa vaø muøa nhieät, taïo ra caùc vuøng röøng sinh tröôûng vaø
phaùt trieån khaùc nhau. Ví duï nhö: röøng möa nhieät ñôùi
(Tropical rain forest), röøng khoâ nhieät ñôùi (Tropical dry forest).
Tuy nhieân, do söï xen keõ giöõa trung taâm möa lôùn vaø trung taâm
möa nhoû neân khoâng theå laáy löôïng möa laøm ñôn vò ñaëc tröng
cho caùc kieåu sinh thaùi röøng.
Ngoaøi ra, löôïng möa keát hôïp vôùi nhieät ñoä cuõng taïo ra söï
ña daïng veà chuûng loaøi ñoäng - thöïc vaät, cuõng nhö naêng suaát
sinh khoái cuûa khu röøng.
76
 Du lòch sinh thaùi
c. AÙnh saùng maët trôøi
AÙnh saùng maët trôøi laø moät trong nhöõng yeáu toá khoâng theå
thieáu ñöôïc ñoái vôùi söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây röøng,
noù laø moät boä phaän caáu thaønh neân söï quang hôïp cuûa caây:
6CO2 + 6H2O C6H12O6 + 6O2
Dieäp luïc
AÙnh saùng
AÙnh saùng maët trôøi ôû vuøng nhieät ñôùi raát phong phuù neân
ñaõ taïo ra loaïi röøng nhieàu taàng vaø coù khaû naêng taïo ra sinh
khoái lôùn.
5.1.1.2 Ñòa hình
Ñöùng veà maët ñòa - thöïc vaät thì moät soá kieåu ñòa hình
chính coù quan heä maät thieát tôùi tính ña daïng vaø phong phuù
cuûa röøng:
o Nhoùm kieåu ñòa hình ñoài nuùi: chieám dieän tích ñaùng
keå vaø coù vai troø khaù quyeát ñònh leân söï phaân boá taøi nguyeân
röøng vaø heä ñoäng - thöïc vaät.
o Nhoùm kieåu ñòa hình cao - sôn nguyeân: nhoùm naøy
coù ñaëc tröng laø phaân boá thaûm phuû ôû möùc trung bình.
o Nhoùm kieåu ñòa hình nuùi ñaù voâi: nhoùm naøy coù moät
ñaëc tröng laø ngheøo naøn veà ñoäng - thöïc vaät.
o Nhoùm kieåu ñòa hình truõng giöõa ñoài nuùi: nhoùm
naøy thöôøng xuaát hieän ôû giöõa caùc daõy nuùi vaø coù caùc daïng khaùc
nhau nhö: loøng chaûo, boàn ñòa, maùng truõng … Tuy vaäy, ñaây laø
vuøng nhaän ñöôïc löôïng möa ít nhaát. Do ñoù, thöïc vaät ôû ñaây
cuõng raát ngheøo naøn.
77
Du lòch sinh thaùi
o Nhoùm kieåu ñòa hình ñoàng baèng: loaïi naøy coù cao ñoä
thaáp nhaát. Do ñieàu kieän khí haäu thuaän lôïi, ñaát ñai maøu môõ,
vaø caùc cheá ñoä thuûy vaên raát öu ñaõi ñoái vôùi söï sinh tröôûng vaø
phaùt trieån cuûa röøng. Do vaäy, nhoùm kieåu ñòa hình naøy raát öu
ñaõi cho caùc heä sinh thaùi röøng.
5.1.1.3 Ñaát ñai, thoå nhöôõng
Treân baûng phaân loaïi ñaát theá giôùi, ta thaáy coù raát nhieàu
loaïi ñaát; tuøy thuoäc vaøo töøng mieàn khí haäu khaùc nhau seõ coù
nhöõng loaïi ñaát khaùc nhau.
a. Mieàn oân ñôùi coù caùc loaïi ñaát chuû yeáu sau
- Ñaát potzon: loaïi ñaát naøy laø moät trong nhöõng loaïi ñaát
xaáu nhaát trong caùc loaïi ñaát. Thöïc vaät soáng treân vuøng ñaát naøy
chuû yeáu laø caùc caây laù nhoïn (thoâng, tuøng, baïch döông, caây buïi,
caây thaân coû…). Nhìn chung, ñaát potzon khoâng phuø hôïp cho söï
phaùt trieån cuûa thöïc vaät.
- Ñaát ñen oân ñôùi: Ñaây laø loaïi ñaát coù ñoä maøu môõ cao (coù
theå ñöôïc xeáp vaøo baäc nhaát treân theá giôùi). ÔÛ caùc vuøng ñaát ñen
oân ñôùi, ta coù theå thaáy caùc daïng röøng caây laù to, nhieàu nhaát laø
röøng soài vaø röøng baïch döông.
- Ñaát maën oân ñôùi: coù ba daïng ñaát maën oân ñôùi ñoù laø ñaát
salonsat, ñaát solonet vaø ñaát solot. Caùc loaïi ñaát thuoäc ñaát maën
oân ñôùi raát ngheøo dinh döôõng, khoâng phuø hôïp cho söï sinh
tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây röøng.
b. Ñaát mieàn caän nhieät ñôùi aåm
Chuû yeáu laø ñaát ñoû vaø ñaát vaøng, coù ñoä phì trung bình,
ngheøo veà caùc nguyeân toá dinh döôõng vaø phaàn lôùn chuùng phaân
boá doïc theo caùc söôøn nuùi. Do ñoù, khi xeùt treân bình dieän quaûn
78
 Du lòch sinh thaùi
lí röøng theá giôùi, ñeå baûo veä loaïi ñaát naøy khoâng bò xuoáng caáp
neân traùnh khai hoang röøng doïc söôøn nuùi vaø tìm caùch gia taêng
ñoä che phuû (Coverland) ôû nhöõng vuøng söôøn naøy.
c. Ñaát mieàn nhieät ñôùi
Coù ba daïng ñaát mieàn nhieät ñôùi ñoù laø:
- Ñaát ñoû thaãm
- Ñaát naâu ñoû
- Ñaát ñen nhieät ñôùi.
ÔÛ ñaây, löôïng möa haøng naêm töø trung bình ñeán cao cho
neân raát thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa thöïc vaät.
Toùm laïi, ñaát ñai khoâng nhöõng coù vai troø quan troïng
trong vieäc taïo ra laäp ñòa laâm nghieäp, con ngöôøi, thöïc vaät,
ñoäng vaät vaø vi sinh vaät maø coøn coù vai troø voâ cuøng to lôùn
trong vieäc duy trì taøi nguyeân röøng vaø duy trì söï ña daïng sinh
hoïc.
ÔÛ Vieät Nam, do coù söï phaân dò veà caùc ñieàu kieän hình
thaønh vaø phaùt trieån ñaát, cuøng vôùi muïc ñích phaân chia ñòa giôùi
laâm nghieäp, neân theo baûn ñoà thoå nhöôõng Vieät Nam cuûa Boä
Noâng nghieäp cuõ thì nöôùc ta coù ñeán 12 nhoùm ñaát chính, trong
ñoù, nhoùm ñaát ñoû vaøng (Feralite) chieám ñeán 50% toång dieän
tích; 11 nhoùm coøn laïi thì coù hai nhoùm ñaát muøn vaøng ñoû vaø ba
nhoùm ñaát phuø sa, moãi nhoùm chieám khoaûng 9%, phaàn coøn laïi
laø caùc loaïi ñaát khaùc.
Ngoaøi ra, khi nghieân cöùu veà röøng, thì hai yeáu toá khoâng
theå boû qua ñoù laø khu heä ñoäng thöïc vaät vaø yeáu toá con ngöôøi.
Rieâng yeáu toá con ngöôøi thì coù raát nhieàu vaán ñeà coøn phaûi
79
Du lòch sinh thaùi
tranh luaän. ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ nhaéc ñeán nhaèm chöùng thöïc
cho vaán ñeà coù söï can thieäp coù yù thöùc vaø voâ yù thöùc cuûa con
ngöôøi vaøo taøi nguyeân röøng, töø ñoù, caùc yeáu toá sinh thaùi vaø söï
phaân boá cuûa röøng nhaát ñònh phaûi bò thay ñoåi.
5.1.2 Söï phaân boá cuûa röøng
5.1.2.1 Treân theá giôùi
Röøng phaân boá khoâng ñeàu treân caùc chaâu luïc veà dieän tích
cuõng nhö veà chuûng loaïi. Toång coäng coù khoaûng 27% dieän tích
beà maët luïc ñòa ñöôïc che phuû bôûi röøng thì dieän tích phaân boá
taäp trung ôû mieàn oân ñôùi cuõng nhö ôû mieàn Khí haäu laïnh laø 1,2
tæ ha (chieám 33% toång dieän tích röøng), coøn laïi 2,557 tæ ha
(67%) röøng raäm phaân boá ôû mieàn xích ñaïo vaø mieàn nhieät ñôùi.
Tuøy theo töøng khu vöïc, töøng loaïi khí haäu, ñòa hình, ñaát
ñai… khaùc nhau maø coù caùc loaïi röøng khaùc nhau:
- Vuøng Baéc cöïc: do khí haäu laïnh, caùc caây goã lôùn khoâng
phaùt trieån ñöôïc maø chuû yeáu laø heä sinh vaät ñaøi nguyeân (coû
boâng, reâu, ñòa y…); ñöôïc goïi laø “ñaïi quaàn xaõ” (Tundra Biome).
- Vuøng oân ñôùi: hình thaønh caùc loaïi caây laù kim (chuû yeáu
ôû Baéc Myõ, Baéc AÂu, vaø Baéc AÙ) vaø caây ruïng laù vaøo muøa ñoâng
(Ñoâng Baéc Myõ, chaâu AÂu, cuoái Nam Myõ, Trung Quoác, Nhaät
Baûn, UÙc…).
- Vuøng khí haäu khoâ noùng: thöôøng thaáy coù söï phaân boá
cuûa caùc caây buïi ngheøo kieåu savan (chuû yeáu ôû chaâu Phi).
- Vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi: chuû yeáu laø caùc loaïi
röøng thöôøng xanh, röøng möa nhieät ñôùi (löu vöïc soâng
Amazone, AÁn Ñoä, Ñoâng Nam AÙ…).
80
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, do nhu caàu ñeå phaùt Löôïng röøng maát maùt nhö treân coù lieân quan maät thieát
trieån kinh teá neân vieäc khai thaùc taøi nguyeân (chuû yeáu laø taøi vôùi nhu caàu veà goã treân toaøn theá giôùi. Hieän nay, trung bình
nguyeân röøng) xaûy ra raát maïnh meõ, laøm cho möùc ñoä suy thoaùi moãi naêm röøng giaø treân toaøn theá giôùi bò phaù huûy khoaûng 1-2%;
moâi tröôøng raát lôùn. Hieän nay, möùc ñoä taøn phaù röøng maïnh trong luùc ñoù nhu caàu veà cuûi ñoát taêng leân tôùi 75%, rieâng chaâu
nhaát rôi vaøo khu vöïc chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông. Theo soá lieäu Phi thì hôn 90%. Nhö vaäy, röøng theá giôùi ñang bò taøn phaù raát
cuûa FAO, 1991 thì haøng naêm Theá giôùi ñaõ phaù huûy tôùi 17 trieäu khoác lieät.
ha röøng so vôùi thaäp nieân 80 laø 11,3 trieäu ha. Trong ñoù, khu
Baûng 5.2: Chæ soá maát röøng cuûa theá giôùi
vöïc chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông vôùi toång dieän tích röøng chæ coù
300 trieäu ha nhöng laïi coù möùc ñoä taøn phaù leân tôùi 3,7 trieäu Vuøng D. tích röøng nguyeân thuûy DT röøng bò maát/naêm
(Tr. ha) (Tr. ha)
ha/naêm.
Ñoâng AÙ 326,0 7,0
Baûng 5.1: Chæ soá maát röøng töï nhieân cuûa moät soá nöôùc chaâu AÙ
Taây AÙ 30,8 1,8
- Thaùi Bình Döông
Ñoâng Phi 86,8 0,8
Quoác gia Röøng hieän taïi Röøng bò maát Döï baùo T. gian seõ
(ha) (ha/naêm) heát röøng (naêm) Taây Phi 98,8 0,88

Indonesia 85.000.000 1.500.000 57 Nam Myõ 0,52 (tyû) 8,8

Philipine 10.000.000 100.000 14 Trung Myõ 59,2 1,0
Malaysia 5.307.000 525.000 12
(Nguoàn: JM. Barrett and Oth, 1986)
Thailand 29.000.000 1.400.000 21
Sri lanca 3.610.000 190.000 19 5.1.2.2 Röøng Vieät Nam
AÁn Ñoä 65.698.000 ÔÛ Vieät Nam, do chòu aûnh höôûng cuûa khí haäu nhieät ñôùi
Mieán Ñieän 10.995.000 141.700 78 gioù muøa, hôn nöõa dieän tích nöôùc ta traûi daøi treân nhieàu vó ñoä,
Nepan 1.728.700 43.200 40 thöïc vaät raát ña daïng vaø phong phuù. ÔÛ mieàn Baéc, coù muøa ñoâng
Apganistan 1.983.000 39.700 50 laïnh neân coù röøng caây laù cöùng thöôøng xanh hoï gieû, hoï heï; ôû
Toång coäng 214.323.200 4.540.200 mieàn Nam, ñieån hình laø röøng nöûa thöôøng xanh, öu theá vaãn laø
hoï sao daàu vaø hoï ñaäu, phaàn lôùn ruïng laù vaø ñaëc bieät coù röøng
(Nguoàn: UN and ESCAP Review and Appraisal of Environment ruïng laù toaøn caây nhö baèng laêng; ôû vaøi khu vöïc coù möïc nöôùc
situation in ESCAP region, 1982)
ngaàm raát khaùc nhau trong muøa möa vaø muøa khoâ neân ñieån

81 82
 Du lòch sinh thaùi
hình laø röøng kín nöûa thöôøng xanh, nhöng cuõng coù caû ba kieåu
trong moät heä sinh thaùi röøng aåm nhieät ñôùi vuøng thaáp nhö
tröôøng hôïp khu röøng caám Nam Caùt Tieân. ÔÛ nhöõng vuøng khoâ
hôn thì heä sinh thaùi röøng khoâ nhieät ñôùi chieám öu theá, coù caùc
hoï sao daàu moïc xen keõ vôùi hoï ñaäu; röøng trô caønh trong muøa
khoâ goïi laø “röøng khoäp” vaø caây goã moïc thöa daàn cho ñeán khi
thaønh röøng thöa vaø traûng coû laãn caây to.
ÔÛ treân nuùi cao thì coù thoâng hai laù, ba laù taäp trung
khoaûng treân 200.000 ha ôû Ñaø Laït, tænh Laâm Ñoàng; ôû giöõa
vuøng giao ñieåm laø röøng hoãn hôïp giöõa thoâng hai laù vaø hoï sao
daàu; ôû ven bieån Ñoâng Quaûng Ninh vaø ven ñoàng baèng soâng
Cöûu Long xuaát hieän loaïi röøng ñaëc bieät ñoù laø “röøng ngaäp maën”
vôùi moät soá loaøi chieám öu theá nhö maém, ñöôùc, baàn, suùù, veït,
chaø laø, oâroâ… Treân ñaát chua pheøn thì coù röøng traøm ngaäp uùng
trong muøa luõ; treân ñaát seùt vaø ñaát than buøn coù röøng laày hoãn
hôïp, röøng traøm than buøn pheøn tieàm taøng U Minh Thöôïng vaø
U Minh Haï; ôû vuøng Phan Rang- Phan Thieát do ñieàu kieän khoâ
haïn, löôïng möa khoâng quaù 800 mm, laïi taäp trung trong voøng
2-3 thaùng, neân ñaõ hình thaønh röøng laù vôùi traûng coû thaáp vaø
truoâng buïi gai, ñoù laø moät kieåu baùn sa maïc; ôû Bình Döông,
Bình Phöôùc vaø Taây Ninh coù haøng traêm ngaøn ha röøng tre loà oâ,
tre coùi, neân ñöôïc goïi laø “bieån tre”.
a. Veà khí haäu
Vieät Nam naèm ôû vò trí khaù ñaëc bieät trong khu vöïc chaâu
AÙ gioù muøa, ôû phía Ñoâng Nam rìa cuoái cuûa moät luïc ñòa lôùn
nhaát theá giôùi, traûi daøi theo phöông kinh tuyeán, coù hai maët
tieáp giaùp vôùi ñaïi döông. Nhöõng ñieàu kieän treân ñaõ laøm cho
83
Du lòch sinh thaùi
nöôùc ta coù khí haäu raát ñoäc ñaùo, haàu nhö khoâng so saùnh ñöôïc
vôùi baát kyø moät nôi naøo treân theá giôùi.
- Cheá ñoä nhieät: Vôùi cheá ñoä nhieät thaát thöôøng, nhaát laø ôû
mieàn Baéc cuûa Vieät Nam. Gioù muøa Ñoâng Baéc khoâng nhöõng
ñem laïi cho mieàn Baéc moät muøa ñoâng laïnh (nhieät ñoä bình
quaân thaùng laø 200C) maø coøn ñaåy luøi thaùng noùng nhaát xuoáng
cuoái muøa heø (thaùng 7 hoaëc thaùng 8) haï thaáp ñai nhieät xuoáng
döôùi möùc bình thöôøng 300-400 m. Ngoaøi ra, nhöõng ñieàu kieän
khaùc nhö: ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån, khoaûng caùch so vôùi bôø
bieån, daïng ñòa hình, ñaëc ñieåm beà maët… vôùi nhöõng keát quaû
treân ñaõ taïo ra treân toaøn laõnh thoå Vieät Nam coù hai mieàn
nhieät khaùc nhau vôùi caùc ñaëc tröng cuï theå nhö sau:
Nhieät ñoä trung Thaùng laïnh nhaát Bieân ñoä nhieät
Khu vöïc
bình naêm (0C) trung bình (0C) naêm (0C)
Phía baéc vó tuyeán 160B 20-24 15-19 ≥9
0
Phía nam vó tuyeán 16 B ≥ 25 ≤ 20 ≤9
- Hoaøn löu khí quyeån: Coù theå noùi, hoaøn löu gioù muøa
laán aùt vaø coù khaû naêng thay theá cho hoaøn löu tín phong. Trong
moät soá nôi thì hoaøn löu gioù muøa vaãn coù söï tham gia cuûa hoaøn
löu tín phong ñaõ taïo ra moät cheá ñoä gioù cuûa Vieät Nam vöøa
tuaân thuû quy luaät hoaøn löu khí quyeån cuûa traùi ñaát, vöøa xoùa ñi
nhöõng tính chaát coù yù nghóa ñòa ñôùi.
- Cheá ñoä möa: Cheá ñoä möa ôû Vieät Nam chuû yeáu phuï
thuoäc vaøo caùc heä thoáng gioù vaø höôùng nuùi: gioù Taây Nam gaây
möa lôùn ôû Nam Boä vaø Taây Nguyeân vaøo caùc thaùng 5, 6, 7, 8, 9,
10; gioù muøa Ñoâng Nam gaây möa lôùn ôû Baéc Boä vaø Thanh Hoùa
84
 Du lòch sinh thaùi
cuõng ôû caùc thaùng nhö treân; coøn gioù muøa Ñoâng Baéc keát hôïp vôùi
höôùng Taây Baéc - Ñoâng Nam cuûa daõy Tröôøng Sôn gaây möa lôùn
ôû Trung Boä vaøo caùc thaùng 9, 10 11, 12, vaø thaùng 1. Söï truøng
khôùp hoaëc sai leäch veà cheá ñoä nhieät vaø höôùng gioù nhö treân ñaõ
gaây aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån
cuûa röøng Vieät Nam.
Ngoaøi ra, söï dò bieät veà löôïng möa, cheá ñoä nhieät vaø ñoä
cao giöõa caùc vuøng cuõng coù aûnh höôûng ñaùng keå khoâng nhöõng
leân beà maët phaân boá cuûa thaûm thöïc vaät maø coøn leân söï sinh
tröôûng, phaùt trieån cuûa röøng vaø caû söï ña daïng sinh hoïc.
b. Ñòa hình
Vieät Nam coù caùc nhoùm kieåu ñòa hình coù quan heä maät
thieát tôùi söï phaân boá cuûa röøng:
ƒ Nhöõng nôi coù ñòa hình cao, ñoùn gioù, thuaän lôïi thì möa
nhieàu (Sapa: 2.833 mm/naêm, Hueá: 2.867 mm/naêm, Baûo Loäc:
2.542mm/naêm…).
ƒ Nhöõng nôi khuaát gioù, chaân nuùi thì möa ít (Yeân Chaâu:
1.277 mm/naêm, Soâng Maõ: 1.185 mm/naêm, Cheo Reo: 1.248
mm/naêm…).
Vôùi nhöõng ñaëc tröng naøy ñaõ laøm cho röøng Vieät Nam
phaân boá moät caùch raõi raùc ôû moät soá nôi, khoâng taäp trung ôû baát
kyø moät ñòa baøn naøo vôùi quy moâ lôùn ñöôïc.
c. Thoå nhöôõng
Nöôùc ta laø moät nöôùc noâng nghieäp nhieät ñôùi, chòu taùc
ñoäng toång hôïp töø caùc yeáu toá ñòa ñôùi (theo ñai ngang vaø theo
vó ñoä) vaø phi ñòa ñôùi (theo ven bieån vaø theo ñai cao) taïo neân
85
Du lòch sinh thaùi
söï phaân hoùa veà ñaát vaø phaân loaïi söû duïng ñaát. Tuøy theo töøng
loaïi ñaát maø seõ coù söï phaân boá thaûm thöïc vaät khaùc nhau treân
toaøn laõnh thoå.
Trong ñieàu kieän bình thöôøng, taïi nhöõng vuøng thaáp vaø
nhöõng vuøng coù cao ñoä trung bình, döôùi aûnh höôûng cuûa khí haäu
noùng, coù muøa khoâ, muøa möa xen keõ nhau thì quaù trình ñòa
ñôùi laøm phaùt sinh thoå nhöôõng laø quaù trình laterite vaø loaïi ñaát
ñieån hình laø ñaát ñoû vaøng ferralite coù khaû naêng taïo thaønh “keát
von” hay taûng “ñaù ong” chaët. Quaù trình naøy taát yeáu seõ laøm
giaûm khaû naêng tieâu nöôùc noäi boä, gia taêng söï xoùi moøn vaø
ngheøo hoùa ñaát ñai.
d. Moái quan heä giöõa moâi tröôøng sinh thaùi vaø röøng
ôû Vieät Nam
Röøng vaø heä thöïc vaät Vieät Nam coù nhöõng ñaëc tröng sau:
ƒ Ña daïng vaø phong phuù: Coù raát nhieàu gioáng loaøi
(25.779 loaøi trong toång soá 1.064 hoï) vaø coù tôùi khoaûng 16 kieåu
röøng.
ƒ Röøng thöôøng xanh chieám chuû yeáu trong toång dieän tích
röøng, maëc duø coù xuaát hieän moät soá caây ruïng laù vaø röøng ruïng laù
nhöng tæ leä caây thöôøng xanh vaø röøng thöôøng xanh vaãn chieám
öu theá.
ƒ Coù moät soá loaøi phaân boá roõ reät theo töøng ñòa phöông,
chaúng haïn nhö: ñinh, lim, seán, taùu, phaân boá ôû mieàn Baéc; caåm
lai, giaùng höông, guï maät, daàu song naøng… phaân boá ôû mieàn
Nam.
Baûng 5.3: Thoáng keâ veà tæ leä che phuû röøng cuûa nöôùc ta (%)
86
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Tæ leä che phuû caû nöôùc 28 Baéc Trung Boä 35 vaøo heä sinh thaùi röøng ñeå laáy ñaát canh taùc noâng nghieäp, xaây
Taây Baéc 14 Duyeân haûi Trung Boä 35 döïng ñoâ thò, nhaø cöûa, laøng xoùm, môû roäng giao thoâng… vaø cho
caùc muïc ñích khaùc.
Trung taâm 24 Taây Nguyeân 57

Ñoâng Baéc 20 Ñoâng Nam Boä 21 Bieán ñoäng veà dieän tích röøng trong caû nöôùc:
Ñoàng baèng Baéc Boä 4 Ñ. baèng soâng Cöûu Long 5 Theo caùc soá lieäu töø naêm 1991-1995 thì söï bieán ñoäng veà
dieän tích ñaát röøng trong caû nöôùc chæ tính töø naêm 1976 ñeán
(Nguoàn: Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng, 1995) naêm 1995 nhö sau:
Baûng 5.4: Baûng thoáng keâ ña daïng sinh hoïc cuûa heä thöïc vaät ôû Baûng 5.6: Bieán ñoäng hai kieåu röøng chính ôû Vieät Nam (1000ha)
Vieät Nam
Naêm
Teân caùc nhoùm phaân loaïi Hoï Chi Loaøi 1976 1980 1985 1990 1995
Loaïi röøng
a. Moät laù maàm 41 381 1544 Ñaát coù röøng 11.169,3 10.608,3 9.891,9 9.715,6 9.302,2
b. Hai laù maàm 198 1346 4822 - Röøng töï nhieân 11.076,7 10.186,0 9.308,3 8.430,7 8.252,5
1. Thöïc vaät haït kín 239 1727 6366 - Röøng troàng 92,6 422,3 583,6 744,9 1.047,7
2. Thöïc vaät haït traàn 8 18 39
(Nguoàn: Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng, 1995)
A. Thöïc vaät coù haït 247 1745 6405
B. Quyeát thöïc vaät 42 105 599 Vaøo naêm 1943, tæ leä che phuû röøng laø 43,2%; naêm 1976 laø
Thöïc vaät caáp cao 289 1850 7004 33,7%; naêm 1990 xuoáng coøn 27,7% vaø ñeán naêm 1995 coù taêng
Thaønh phaàn ñaëc höõu 0 64 2804
chuùt ít (28,2%). Neáu tính veà dieän tích röøng trung bình/ngöôøi
Tæ leä % 0% 3% 27,7% thì töø 1976-1995 luoân luoân giaûm: töø 0,23 ha/ngöôøi ôû naêm 1976
xuoáng 0,16 ha/ngöôøi vaøo naêm 1985, roài 0,1469 ha/ngöôøi vaøo
(Nguoàn: Gangepain F., 1944) naêm 1990 vaø 0,13 ha/ngöôøi vaøo naêm 1995.
Do ñoàng baèng Baéc Boä vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù Roõ raøng, dieän tích röøng töï nhieân cuûa nöôùc ta töø naêm
daân soá ñoâng, cho neân, nhöõng vuøng naøy maëc duø hoäi ñuû caùc 1976 - 1990 giaûm maïnh, song trong giai ñoaïn 1990 - 1995 coù
ñieàu kieän veà moâi tröôøng töï nhieân ñeå coù moät söï ña daïng vaø xu theá oån ñònh vaø taêng leân nhöng khoâng ñaùng keå (chæ khoaûng
phong phuù veà thaûm phuû thöïc vaät nhöng trong thöïc teá hieän 25.000 ha/naêm). Tuy nhieân, dieän tích röøng tính theo ñaàu
nay thaûm phuû ôû ñaây chæ coøn chieám moät tæ leä khoâng ñaùng keå. ngöôøi lieân tieáp giaûm suùt maïnh vì daân soá nöôùc ta gia taêng raát
Ñieàu naøy ñöôïc giaûi thích laø do coù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi nhanh.
87 88
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Söï bieán ñoäng röøng ôû ñaây dieãn ra theo töøng vuøng vaø töøng
thôøi kyø, phaûn aùnh ñöôïc phaàn naøo söï bieán ñoåi veà kinh teá - xaõ
hoäi cuûa ñaát nöôùc trong thôøi gian qua.
Baûng 5.7: Soá lieäu röøng troàng theo vuøng vaø theo naêm (ñôn vò
tính: 1000 ha)
Qua caùc nghieân cöùu veà taøi nguyeân röøng vaø moâi tröôøng,
chuùng toâi ruùt ra ñöôïc caùc nguyeân nhaân laøm bieán ñoäng veà taøi
nguyeân röøng vaø caùc heä sinh thaùi röøng nhö sau:
- Khai thaùc taøi nguyeân röøng nhaèm phuïc vuï cho caùc nhu
caàu kinh teá

Naêm 1976 1980 1985 1990 1995

- Chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát töø laâm nghieäp sang
Vuøng
noâng nghieäp.

Toaøn quoác 92,6 422,3 583,6 744,9 1049,7 - Chuyeån ñaát röøng sang söû duïng cho caùc muïc ñích khaùc.
Taây Baéc 13,4 21,2 21,2 51,4 - Chuyeån ñaát röøng thaønh ñaát hoang, ñaát troáng ñoài troïc.
Trung taâm 103,7 99,8 82,7 139,5
- Phuïc hoài töï nhieân töø ñaát ñaõ khai thaùc, chaùy röøng,
Ñoâng Baéc 88,6 114,6 104,3 139,9
nöông raãy cuõ…
Baéc Khu Boán 133,4 145,2 161,4 227,8
D. haûi Trung Boä 18,0 32,2 75,2 157,6 - Troàng môùi röøng nhaèm muïc ñích nguyeân lieäu vaø caùc
Taây Nguyeân 7,1 25,0 45,6 59,2 vaán ñeà veà moâi tröôøng.
Ñoâng Nam Boä 20,8 30,8 73,6 79,4 5.1.3 Quan heä röøng - moâi tröôøng
Ñ. baèng Baéc Boä 13,8 15,1 19,0 30,7
ÑB SCL 23,5 99,6 161,1 163,7
5.1.3.1 Khaùi quaùt veà röøng
Nguyeân taéc II trong tuyeân boá cuûa hoäi nghò Lieân Hôïp
(Nguoàn: FIPI, 1995)
Quoác veà moâi tröôøng vaø con ngöôøi nhoùm hoïp taïi Stockholm töø
Nhìn chung, röøng troàng ngaøy caøng phong phuù veà loaøi ngaøy 05-16/06/1972 ñaõ neâu yù kieán nhö sau: “Taøi nguyeân thieân
caây (trong ñoù, loaøi caây baûn ñòa ñaõ gia taêng ñaùng keå trong thôøi nhieân cuûa traùi ñaát bao goàm khoâng khí, thöïc vaät, ñoäng vaät vaø
gian gaàn ñaây), ña daïng veà muïc ñích söû duïng vaø hieäu quaû söû ñaëc bieät laø heä sinh thaùi thieân nhieân ñieån hình phaûi ñöôïc baûo
duïng. Nhöõng ích lôïi töø röøng troàng mang laïi ñaõ coù taùc duïng veä an toaøn vì quyeàn lôïi cuûa caùc theá heä hoâm nay vaø töông lai
thoâi thuùc caùc nhaø laâm nghieäp chuù yù hôn vaøo coâng taùc troàng thoâng qua coâng taùc quy hoaïch vaø quaûn lí thích hôïp”.
röøng, phuïc hoài nguoàn taøi nguyeân röøng. Vì vaäy, röøng troàng
Coù theå noùi, taøi nguyeân thieân nhieân raát coù giaù trò, laø
ngaøy caøng gia taêng caû veà dieän tích laãn chaát löôïng.
nguoàn vaät chaát ñeå con ngöôøi coù theå söû duïng chuùng phuïc vuï
c. Nguyeân nhaân cuûa söï bieán ñoäng veà dieän tích röøng cho caùc lôïi ích cuûa chính baûn thaân. Röøng cuõng laø moät loaïi taøi

89 90
 Du lòch sinh thaùi
nguyeân thieân nhieân nhöng noù laïi coù nhöõng ñaëc thuø rieâng. Do
ñoù, ta haõy xem xeùt röøng ôû nhöõng khía caïnh sau:
Röøng laø nguoàn taøi nguyeân sinh vaät taùi taïo ñöôïc, coù khaû
naêng cung caáp nhöõng laâm saûn caàn thieát cho ñôøi soáng cuûa con
ngöôøi nhö: tinh daàu, daàu nhöïa, daàu beùo, nhöïa muû, löông thöïc,
thöïc phaåm, chaát maøu, chaát beùo, thuoäc da, chaát chaùt, nhieàu
loaïi döôïc lieäu quyù… Taát caû caùc tính naêng voán coù cuûa röøng ñaõ
laøm cho röøng gaén boù maät thieát vôùi söï phaùt trieån kinh teá - xaõ
hoäi cuûa moãi quoác gia.
Neáu hieåu ñuùng baûn chaát thì röøng laø nôi taäp trung cuûa caû
ñoäng - thöïc vaät vaø vi sinh vaät, laø moät boä phaän khoâng theå
thieáu cuûa moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi, ñem laïi söï caân
baèng sinh thaùi trong töï nhieân, haïn cheá caùc taùc haïi do sa maïc
hoùa gaây ra, ñieàu hoøa khí haäu, ñieàu tieát thuûy cheá, baûo veä muøa
maøng, naâng cao naêng suaát caây troàng…
Heä sinh thaùi röøng ñöôïc bieåu hieän beân ngoaøi baèng nhöõng
caûnh quan nhö laø nhöõng quaàn heä maø ñôn vò cô sôû cuûa noù laø
caùc kieåu thaûm thöïc vaät; trong ñoù, laïi hình thaønh nhöõng xaõ
hôïp. Neáu söï hình thaønh laø hoãn hôïp nhieàu loaøi, trong ñoù coù
moät soá loaøi chieám öu theá thì ñöôïc goïi laø “öu hôïp”.
5.1.3.2 Vai troø cuûa röøng trong neàn kinh teá quoác daân
a. Röøng laø moâi tröôøng soáng töï nhieân
- Röøng hay caùc quaàn xaõ thöïc vaät treân beà maët traùi ñaát laø
moät boä phaän soáng cuûa con ngöôøi, ñem laïi söï caân baèng sinh
thaùi cho töï nhieân, haïn cheá caùc taùc haïi cuûa thieân tai: luõ luït,
gioù baõo, ngaên chaën söï xoùi moøn treân ñaát doác, choáng laïi söï sa
91
Du lòch sinh thaùi
maïc hoùa, ñieàu hoøa khí haäu, ñieàu tieát doøng chaûy, baûo veä muøa
maøng vaø naêng suaát cuûa caây löông thöïc, thöïc phaåm…
- Röøng vaø ñaát ñai coù moái quan heää maät thieát vôùi nhau:
Röøng tham gia vaøo söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñaát, taïo
neân nhöõng bieán ñoåi to lôùn trong caùc quaù trình cuûa ñaát, ñaát laïi
duy trì vaø baûo veä röøng. Trong sinh quyeån heä thoáng ñaát, röøng
coù moái quan heää maät thieát vôùi nhau, ñaûm nhieäm chöùc naêng
quan troïng cho söï soáng treân traùi ñaát (tieáp xuùc vôùi böùc xaï maët
trôøi, chuyeån hoùa naêng löôïng thaønh sinh khoái, thöïc hieän chu
trình tuaàn hoaøn cuûa nhieàu nguyeân toá hoùa hoïc nhö: oxy,
phospho, canxi, …).
- Ñaát röøng haàu nhö töï boùn phaân cho chính baûn thaân noù.
Vì caønh rôi, laù ruïng cuûa röøng taïo thaønh muøn, nhöõng nguyeân
toá dinh döôõng bò phaân huûy töø thöïc vaät ñöôïc caây röøng haáp thuï
deã daøng hôn so vôùi caùc yeáu toá dinh döôõng khaùc trong ñaát.
Döôùi taùn röøng thuaàn 5-6 tuoåi, löôïng caønh rôi laù ruïng trung
bình haøng naêm khoaûng 5-10 taán/ha, chöùa khoaûng 80-90 kg
nitô, 8 kg phospho, vaø 8 kg kali.
- Röøng aåm nhieät ñôùi laø moät kho döï tröõ sinh khoái, trong
ñoù coù tôùi 75% cacbon höõu cô vôùi moät khoái löôïng ñaïm thöïc vaät
raát quan troïng. Tính tæ leä ñaïm trong sinh khoái röøng coù caû ôû
ñoäng vaät vaø thöïc vaät thì tæ leä naøy chieám tôùi 60% chaát khoaùng
ôû caây xanh vaø thöôøng tích tuï nhieàu trong laù, khi ruïng xuoáng
muõn ra, traû laïi khoaùng cho ñaát. So vôùi röøng oân ñôùi thì caønh
laù ruïng ôû röøng nhieät ñôùi cao gaáp 5 laàn, quaù trình phaân huûy
cuõng xaûy ra nhanh choùng ñeå traû laïi chaát dinh döôõng cho thöïc
vaät haáp thuï.
92
 Du lòch sinh thaùi
Nhö vaäy, quaù trình sinh hoïc giöõa ñaát vaø röøng xaûy ra
moät caùch lieân tuïc, baûo ñaûm ñoä phì cho ñaát, giöõ cho traïng thaùi
röøng ñöôïc toàn taïi beàn vöõng hôn. Röøng giöõ cho ñaát ñai maøu
môõ hôn, taïo ra naêng suaát sinh hoïc, vaø tuaàn hoaøn sinh hoïc
trong caùc heä sinh thaùi, taïo ra söï caân baèng beàn vöõng trong caùc
heää sinh thaùi neáu nhö khoâng coù söï can thieäp töø phía beân
ngoaøi.
Röøng nöôùc ta sinh tröôûng vaø phaùt trieån maïnh treân moät
taàng ñaát maët khoâng daøy laém (chöøng 60 – 70 cm). Do ñoù, moät
khi röøng ñaõ bò khai thaùc traéng thì haøng loaït caùc vaán ñeà veà
moâi tröôøng cuõng xaûy ra: ñoä phì cuûa ñaát ñai bò giaûm roõ reät, söï
xoùi moøn gia taêng, cuøng vôùi söï suy thoaùi veà moâi tröôøng cuõng
xaûy ra maïnh meõ hôn.
b. Röøng laø boä maùy quang hôïp coù khaû naêng ñieàu
tieát khí haäu traùi ñaát
Khí quyeån vaø vi sinh vaät treân haønh tinh coù lieân quan
maät thieát vôùi nhau, laø moät theå thoáng nhaát do nhöõng thaønh
phaàn caáu taïo neân noù. Khoa hoïc cuõng ñaõ chöùng minh raèng,
thaønh phaàn cuûa caùc loaïi khí trong khí quyeån traùi ñaát luoân ôû
traïng thaùi caân baèng, nhöng laø caân baèng ñoäng. Do vaäy, moät
khi traïng thaùi naøy bò phaù vôõ thì haäu quaû xaûy ra seõ khoâng theå
löôøng tröôùc ñöôïc.
Haøng naêm, baèng quang hôïp, caây xanh ñaõ taïo ra khoaûng
1011 taán chaát höõu cô vaø thoaùt ra moät löôïng voâ cuøng lôùn oxi töï
do töông ñöông nhö vaäy.
Dieäp luïc
6CO2 + 6H2O C6H12O6 + 6O2
AÙnh saùng 93
Du lòch sinh thaùi
Trong soá naøy, caây röøng ñaûm nhieäm chöùc naêng quan
troïng trong vieäc toång hôïp neân oxy cung caáp cho khí quyeån.
Theo moät nghieân cöùu cuûa Odum, cöù moãi ha röøng thì moãi naêm
toång hôïp ñöôïc khoaûng 16 taán O2, röøng thoâng laø 30 taán/ha
(ñoàng ruoäng töø 3-10 taán/ha). O2 thoaùt ra, ñöôïc gioù phaùt taùn
treân moät khoâng gian roäng lôùn ñeå baûo ñaûm cho söï soáng ôû moïi
nôi treân haønh tinh. Nhö vaäy, röøng laø taùc nhaân tham gia vaøo
caùn caân caân baèng oxy trong khí quyeån.
Moät thaønh phaàn cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng
trong khí quyeån ñoù laø CO2. Trong quaù trình trao ñoåi khí cuûa
ñoäng - thöïc vaät thì CO2 ñöôïc thoaùt ra ngoaøi khí quyeån. Haøng
naêm, moät löôïng lôùn khí CO2 ñöôïc thaûi vaøo khí quyeån, moät
phaàn do hieän töôïng töï nhieân, phaàn coøn laïi laø do hoaït ñoäng
cuûa con ngöôøi, do nhöõng coâng trình kyõ ngheää, nhöõng phöông
tieän giao thoâng vaän taûi... trong ñoù khoaûng 2/3 khoái löôïng CO2
ñöôïc ñaïi döông haáp thuï. Moät soá ao hoà, ñaàm laày, moû than
buøn… cuõng laø nhöõng nôi haáp thuï hieäu quaû khí CO2, nhöng do
dieän tích cuûa caùc vuøng haáp thuï naøy raát heïp, cho neân khaû
naêng ñoàng hoùa CO2 ñaõ bò giôùi haïn. Maët khaùc, tuoåi thoï cuûa
CO2 trong khí quyeån khaù daøi (töø 80-100 naêm), do ñoù phaàn
CO2 coøn laïi seõ ñöôïc tích tuï trong baàu khí quyeån.
Trong suoát 100 naêm, töø 1860 ñeán 1960 noàng ñoä CO2
trong khí quyeån chæ taêng theâm 10% (Mc. Donald, 1971),
nhöng caøng veà sau thì nhòp ñoä gia taêng caøng lôùn. Do phoå cuûa
phaân töû CO2 vaø moät soá khí khaùc coù nhöõng baêng haáp thuï
nhieät cuûa caùc böùc xaï soùng daøi raát maïnh, cho neân khi noàng ñoä
caùc khí naøy taêng leân, seõ gia taêng khaû naêng haáp thuï löôïng
94
 Du lòch sinh thaùi
phaûn nhieät laøm cho nhieät ñoä khí quyeån taêng theo. Khí CO2 vaø
nhöõng khí nhaø kính khaùc haáp thuï nhöõng tia aùnh saùng maët
trôøi xuyeân qua khí quyeån vaø phaûn xaï vaøo baàu khoâng khí, (chæ
coù tia töû ngoaïi bò haáp thuï bôûi taàng ozone), ban ñeâm khí nhaø
kính ngaên chaën nhöõng tia hoàng ngoaïi phaûn xaï laïi töø traùi ñaát
vaøo khoâng gian. Nhöõng böùc xaï nhieät naøy ñöôïc “nhoát laïi”, seõ
laøm taêng daàn nhieät ñoä khí quyeån, ñoù laø “hieäu öùng nhaø kính”.
Caây xanh vaø röøng coù khaû naêng haáp thuï vaø laøm giaûm löôïng
CO2 trong khí quyeån, neân coù theå haïn cheá ñöôïc “hieäu öùng nhaø
kính” vaø nhöõng haäu quaû sinh thaùi do vaán ñeà “hieäu öùng nhaø
kính” gaây ra. Neáu caùc khu röøng nhieät ñôùi aåm coù dieän tích raát
lôùn nhö röøng Amazone (Nam Myõ), ôû Indonesia (chaâu AÙ), röøng
ôû Zaire (chaâu Phi) bò tieâu huûy, bò ñoát chaùy thì löôïng CO2
khoång loà thaûi vaøo khí quyeån seõ khoâng ñöôïc haáp thuï, tình
hình seõ trôû neân toài teä hôn. Vì vaäy, moät khi caùc khu röøng bieán
maát thì boä maùy haáp thuï CO2 – laù phoåi xanh cuûa haønh tinh
chuùng ta cuõng khoâng coøn nöõa, löôïng CO2 seõ tích tuï nhieàu leân
trong baàu khí quyeån laøm cho “hieäu öùng nhaø kính” trôû neân
traàm troïng hôn.
c. Röøng goùp phaàn ñieàu hoøa khí haäu
Ñaõ töø laâu, ngöôøi ta nhaän thaáy khí haäu döôùi taùn röøng deã
chòu hôn. ÔÛ röøng oân ñôùi muøa heø thì maùt meû, muøa ñoâng thì
aám aùp hôn. Gaàn ñaây ôû caû röøng nhieät ñôùi, moät soá nhaø khoa
hoïc ñaõ tieán haønh quan traéc, tuy chöa nhieàu, nhöng coù ñuû cô
sôû ñeå keát luaän raèng röøng vaø nhöõng quaàn theå caây goã, nhaát laø
röøng möa nhieät ñôùi, coù nhieàu caây goã, mang nhieàu lôùp caønh laù
cuûa taùn röøng ñaõ coù taùc duïng ngaên chaën löôïng aùnh saùng maët
trôøi töø treân cao xuoáng tôùi maët ñaát.
95
Du lòch sinh thaùi
Vaøo ban ngaøy thì löôïng aùnh saùng vaø nhieät naêng cuûa caùc
tia böùc xaï maët trôøi ñaõ bò caønh laù cuûa caây röøng haáp thuï, coøn
ban ñeâm thì hieän töôïng toûa nhieät laïi dieãn ra, chuû yeáu laø töø
taùn laù cuûa caây taàng cao. Do ñoù, phaàn beân trong cuûa taùn röøng
coù khí haäu deã chòu hôn, maùt meû hôn vaøo ban ngaøy vaø aám aùp
hôn vaøo ban ñeâm. Nhö vaäy, aûnh höôûng cuûa caây goã trong röøng
ñaõ taïo ra moät khoaûng khoâng gian döôùi röøng, moät vi khí haäu
oån ñònh hôn so vôùi khí haäu beân ngoaøi. Choã quang troáng
khoâng coù röøng, bieân ñoä bieán ñoäng veà nhieät ñoä cao vaø ñoä aåm
töông ñoái nhoû hôn. Ñoái vôùi caùc luoàng ñoái löu khoâng khí, thì
röøng khoâng coù taùc duïng ngaên caùch caùc luoàng töø phía treân
xuoáng döôùi nhöng laïi gaây ra trôû löïc maïnh meõ ñoái vôùi caùc
luoàng ñi theo höôùng ngang söôøn. Do ñoù, nhöõng caùnh röøng hay
daõy röøng coù taùc duïng to lôùn trong vieäc ngaên chaën aûnh höôûng
cuûa caùc luoàng gioù khoâ noùng nhö gioù Laøo, hay giaù reùt nhö gioù
muøa Ñoâng Baéc ôû Vieät Nam, laøm cho khí haäu trôû neân ñieàu hoøa
hôn, muøa noùng thì maùt meû hôn nhieàu, muøa laïnh thì aám aùp
hôn, khoâng quaù aåm thaáp cuõng khoâng quaù khoâ haïn, taïo ra moät
ñieàu kieän vi moâi tröôøng deã chòu cho con ngöôøi.
Nhöõng vuøng tröôùc kia coù röøng caây cao lôùn, raäm raïp thì
khí haäu maùt meû trong muøa noùng gay gaét vaø aám aùp trong muøa
ñoâng giaù reùt. Sau khi röøng bò khai phaù, hoaëc khai hoang ñeå
troàng troït, hoaëc vì caùc muïc ñích kinh teá khaùc… thì khí haäu baét
ñaàu coù söï thay ñoåi roõ reät: naïn “sa maïc hoùa” böôùc ñaàu xaûy ra,
thôøi tieát trôû neân gay gaét hôn (muøa naéng thì noùng raát khoù chòu,
muøa ñoâng thì laïnh giaù), gioù baõo, luõ luït thöôøng xuyeân aäp ñeán, ñe
doïa tôùi muøa maøng vaø tính maïng cuûa nhaân daân… Ñieàu naøy ñöôïc
96
 Du lòch sinh thaùi
chöùng minh roõ ôû nhöõng vuøng Trung AÙ, Trung Phi vaø ngay caû ôû
caùc tænh mieàn Trung Vieät Nam vaøo muøa möa haøng naêm.
d. Röøng goùp phaàn ñieàu tieát cheá ñoä thuûy vaên
Ñaõ töø laâu, nhaân daân ôû vuøng cao cho raèng, coøn röøng laø
coøn nöôùc ñeå sinh hoaït vaø caøy caáy, maát röøng thì nguoàn nöôùc seõ
caïn ñi trong muøa khoâ haïn, nhöng trong muøa möa thì nöôùc
gaây ra luõ ôû thöôïng nguoàn vaø ngaäp luït ôû vuøng haï du ñoàng
baèng.
Nhieàu nhaø khoa hoïc, gaàn ñaây ñaõ tieán haønh quan saùt
trong caùc traïm quan traéc vaø ño ñeám ngay caû treân caùc caùnh
röøng oân ñôùi cuõng nhö ôû caùc caùnh röøng nhieät ñôùi ñeå tính toaùn
vaø ñi ñeán nhöõng keát luaän sau:
ƒ Caùc caây goã vaø baát kyø moät chöôùng ngaïi vaät naøo ñeàu coù
theå ngaên giöõ laïi moät phaàn nöôùc möa. Löôïng möa rôi xuoáng
maët ñaát bò giaûm ñi moät phaàn tuøy thuoäc vaøo kích thöôùc, caùch
saép xeáp cuûa laù caây, caønh caây, kích thöôùc cuûa thaân caây. Tæ leä
nöôùc möa loït qua caùc taùn laù so vôùi tæ leä nöôùc möa chaûy xuoáng
doïc thaân caây ñaõ bieán ñoåi tuøy theo cöôøng ñoä möa maïnh hay
yeáu. Khi möa raát nhoû thì ñaõ coù tôùi 50% löôïng nöôùc möa loït
qua taùn caây, khi möa to thì coù 60% loït qua taùn caây vaø khoaûng
10% chaûy theo thaân caây; ñoù laø ôû trong tröôøng hôïp röøng oân ñôùi
thuaàn chæ coù moät taàng caây goã lôùn, coøn ôû vuøng röøng möa nhieät
ñôùi khoâng thuaàn, taùn coù nhieàu lôùp kín, raäm theo quan traéc,
tính toaùn thì coù tôùi 21% löôïng nöôùc möa boác hôi trôû laïi töø taùn
caây vaø chæ coù 33% rôi qua taùn röøng xuoáng ñaát, coøn laïi 46%
chaûy doïc theo thaân caây; trong ñoù laïi coù 9% bò voû caây haáp thuï.
97
Du lòch sinh thaùi
Nhö vaäy, löôïng nöôùc möa rôi xuoáng maët ñaát ôû röøng nhieät ñôùi
ít hôn töø 10-20% so vôùi röøng oân ñôùi.
ƒ Löôïng möa rôi qua taùn laù ñeán maët ñaát röøng, moät phaàn
chaûy troâi treân maët ñaát, coøn moät phaàn thì ngaám xuoáng saâu,
qua caùc lôùp thaûm muïc goàm caùc caønh khoâ, caùc laù röøng vaø lôùp
muøn thoâ taïo thaønh moät lôùp xoáp nhö giaáy thaám. Do ñoù, nöôùc
ngaàm ræ ra daàn daàn vaø lieân tuïc chaûy vaøo caùc doøng soâng, ngay
caû trong muøa möa taäp trung, coù nhieàu traän möa lôùn, keùo daøi
trong nhieàu ngaøy, ñaát no nöôùc, ñòa hình doác cao vaø daøi thì
khoái löôïng nöôùc coù theáå lôùn hôn möïc nöôùc bình thöôøng vaø coù
theå daâng leân cao, nhöng cuõng coù theáå daâng leân töø töø, chöù
khoâng daâng leân ñoät ngoät. Roõ raøng, thaûm thöïc vaät ñaõ coù taùc
duïng ñieàu tieát möïc nöôùc treân khe suoái, soâng ngoøi. Khi nghieân
cöùu veà nguoàn nöôùc ræ ra, ngöôøi ta coù keát luaän ñaây laø nguoàn
nöôùc luoân luoân trong, khoâng mang theo nhöõng chaát höõu cô
ñoâng ñaëc ñeå trôû thaønh doøng nöôùc ñuïc. Nhieàu nhaø sinh thaùi
hoïc ñaõ nhaän xeùt raèng: doøng nöôùc trong, ræ ra ôû ñaàu nguoàn laø
daáu hieäu cuûa traïng thaùi caân baèng sinh thaùi giöõa ñieàu kieän laäp
ñòa (khí haäu, ñaát ñai) vôùi quaàn xaõ thöïc vaät trong moät heä sinh
thaùi röøng.
Khi lôùp phuû caây coái bò phaù huûy thì löôïng nöôùc rôi xuoáng
tôùi maët ñaát troáng seõ laø 100% löôïng möa rôi xuoáng raát nhanh
neân khoâng kòp thaám xuoáng ñeán caùc taàng ñaát saâu hôn. Vì vaäy,
neáu löôïng möa truùt xuoáng treân ñaát doác thì seõ phaùt sinh doøng
chaûy, cuoán theo caùc chaát höõu cô cuûa lôùp muøn vaø lôùp ñaát maët
tôi xoáp vaø trôû thaønh doøng nöôùc ñuïc. Khi ñaát ñaõ no nöôùc, thì
caû löôïng nöôùc rôi xuoáng ñeàu phaùt sinh nhanh doøng chaûy treân
maët ñaát vaø nhanh choùng truùt vaøo caùc khe suoái, soâng ngoøi ñeå
98
 Du lòch sinh thaùi
trôû thaønh côn luõ vaø gaây ra ngaäp luït ôû vuøng thaáp vaø ñoàng
baèng. Traùi laïi, trong muøa khoâ caïn, treân ñaát coù röøng, nöôùc ôû
trong ñaát, ñaù ñöôïc huùt mao daãn leân ñeán maët ñaát, ñeå cung caáp
nöôùc cho thöïc vaät vaø moät phaàn boác hôi vaøo khoâng khí. Neáu
muøa khoâ keùo daøi, nhieät ñoä khoâng khí boác hôi caøng maïnh thì
möïc nöôùc ngaàm xuoáng daàn, nguoàn nöôùc ræ daàn laøm cho khe
suoái khoâ caïn, möïc nöôùc soâng suoái xuoáng thaáp, muoán coù nöôùc
phaûi ñaøo gieáng thaät saâu. ÔÛ Taây Nguyeân coù khi phaûi ñaøo töø
70- 80 m môùi coù nöôùc, hoaëc ñi thaät xa ñeán caùc soâng ngoøi ñeå
laáy nöôùc uoáng. Moät haäu quaû khaùc laø naïn xoùi moøn ñeå laïi maët
ñaát xöông xaåu, trô soûi ñaù, treân ñoù khoâng nhöõng khoâng troàng
troït ñöôïc caây löông thöïc, thöïc phaåm, caây coâng nghieäp maø caû
caây röøng cuõng khoâng coù ñieàu kieän phaùt trieån ñöôïc.
e. Röøng baûo veä noâng nghieäp
Vuøng duyeân haûi phía Baéc nöôùc ta thöôøng chòu aûnh
höôûng bôûi gioù maïnh cuûa haûi döông hoaëc ñoái vôùi vuøng khí haäu
muøa heø nhö khí haäu Ñòa Trung Haûi hoaëc ñoái vôùi vuøng khí haäu
luïc ñòa ít möa, ngöôøi ta thöôøng aùp duïng phöông caùch troàng
röøng chaén gioù phoøng hoä ñeå taêng naêng suaát thu hoaïch cho caây
troàng. Ngoaøi ra, do röøng coù khaû naêng caûn ñöôïc cöôøng söùc gioù,
neân noù haïn cheá söï xoùi moøn maët ñaát do gioù, giöõ ñöôïc nhieät ñoä
cho taàng maët vaø lôùp khí quyeån saùt beà maët. Röøng coøn goùp
phaàn vaøo vieäc laøm giaûm söï thaát thoaùt aåm ñoä vaø thoaùt hôi
nöôùc cuûa caây. Vì vaäy, hieäu quaû cuûa caùc daõy röøng phoøng hoä ñoái
vôùi muøa maøng thì khaù roõ reät. ÔÛ caùc nöôùc chaâu AÂu, qua nhieàu
naêm quan traéc, ngöôøi ta ñaõ tính toaùn ñöôïc raèng: khoai taây vaø
rau cuû taêng 6% ôû Na Uy vaø Thuïy Ñieån; ngoâ taêng 19%, taùo
taêng 10-45% ôû Haø Lan; nguõ coác taêng 15% vaø moät soá rau ñaäu
99
Du lòch sinh thaùi
taêng töø 200-300% ôû Ñoâng Ñöùùc. Ñaëc bieät, ôû Lieân Xoâ (cuõ), caùc
daõy röøng coøn naâng cao chaát löôïng muøa maøng, laøm taêng thaønh
phaàn protit ôû luùa mì leân 14,3%, troïng löôïng haït luùa cuõng taêng
leân. Hieäu quaû cuûa caùc daõy röøng choáng xoùi moøn ôû vuøng cao
cuõng raát roõ raøng: luùa mì muøa ñoâng taêng 30%, cuû caûi ñöôøng
taêng 9%, coû cho gia suùc taêng 20% (N. P. Anuchin, 1978).
ÔÛ Vieät Nam, nhöõng daõy röøng phi lao ôû huyeän Lí Nhaân
(Nam Haø) baûo veä ñoàng ruoäng, choáng gioù muøa Ñoâng Baéc giaù reùt,
gioù Taây Nam khoâ noùng vaø laøm taêng naêng suaát luùa töø 10-15%.
Ngoaøi ra, röøng coøn coù moät soá taùc duïng nhö ngaên caûn
aûnh höôûng cuûa caùc chaát phoùng xaï, giaûm tieáng oàn, giaûm oâ
nhieãm khoâng khí, cuõng nhö maøu xanh cuûa caây röøng cuøng vôùi
caûnh quan röøng keát hôïp vôùi caùc yeáu toá sinh hoïc seõ taïo ra moät
ñieàu kieän DLST haáp daãn, ñem laïi söï thanh thaûn cho taâm
sinh lí sau nhöõng giôø laøm vieäc caêng thaúng…
5.1.4 Nhöõng hieåm hoïa veà moâi tröôøng do naïn phaù
röøng
5.1.4.1 Thoaùi hoùa ñaát
Khi con ngöôøi baét ñaàu taán coâng moät caùch coù quy moâ vaøo
caùc khu röøng thì chæ moät thôøi gian ngaén sau ñoù ñaát ñai ñaõ bò
xoùi moøn vaø xuoáng caáp traàm troïng, lôùp ñaát maøu môõ bò cuoán
troâi ñi ngay sau muøa möa. Keá ñoù, ngöôøi ta baét ñaàu gia taêng
lieàu löôïng boùn phaân moät caùch tuøy tieän. Kieåu khai thaùc naøy ñaõ
laøm gia taêng toác ñoä xoùi moøn, giaûm khaû naêng giöõ nöôùc vaø gia
taêng tình traïng hoang hoùa ñaát ñai.
100
 Du lòch sinh thaùi
Nhöõng cuoäc di chuyeån daân cö khoâng coù keá hoaïch vaø naèm
ngoaøi söï kieåm soaùt cuõng ñaõ phaù hoaïi haøng trieäu ha röøng
nguyeân sinh, röøng giaø… vaø ñaõ gaây ra söï troïc hoùa treân nhöõng
vuøng dieän tích ñaát röøng.
Trong khai thaùc röøng, ngöôøi ta chuù troïng ñeán saûn phaåm
goã hôn laø caùch söû duïng ñaát ñai vaø taøi nguyeân. Caây goã döôùi
maét nhaø laâm nghieäp laø nhöõng “loùng goã” thöông maïi, coøn ñoái
vôùi ngöôøi canh taùc nöông raãy thì noù chæ laø nguyeân lieäu ñeå ñoát
laáy tro laøm phaân boùn cho ñaát, laøm cuûi, laøm nhaø ôû… vì vaäy, hoï
khoâng sôï toán keùm gì caû, cöù töï do chaët phaù röøng. Löûa röøng ñoái
vôùi nhaø laâm nghieäp laø keû thuø cuûa röøng, nhöng ñoái vôùi nhaø
noâng nghieäp thì noù laø moät “coâng cuï” höõu hieäu ñeå khai hoang,
laáy ñaát troàng vaø laáy tro boùn cho ñaát. Haäu quaû laâu daøi cho caùc
vaán ñeà treân thaät laø khuûng khieáp, soá lieäu cuûa chuùng toâi (Leâ
Huy Baù, 1995) ñaõ chöùng minh ñöôïc raèng dieän tích ñaát röøng bò
laterite hoùa ôû mieàn Ñoâng Nam Boä hieän nay ñaõ leân tôùi 15%.
Söï taøn phaù röøng caøng lan roäng vaø gia taêng, ñaõ bieán
röøng töø moät heä sinh thaùi töï nhieân thaønh moät heä sinh thaùi
nhaân taïo vaø thöông maïi, phuïc vuï cho muïc ñích lôïi töùc vaø caùc
nhu caàu löông thöïc cô baûn cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, phaù röøng laø
moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây ra söï thoaùi hoùa vaø xuoáng
caáp ñaát ñai nhanh nhaát.
5.1.4.2 Phaù huûy thaûm thöïc vaät röøng
Caùc vaán ñeà veà röøng lieân quan ñeán vieäc söû duïng thaûm
thöïc vaät röøng khoâng theå chæ ñöôïc phaân tích moät caùch ñôn
giaûn veà hai maët: khai thaùc röøng vaø troàng röøng. Quaù trình
khai thaùc röøng hay troàng laïi röøng thuoäc veà saùch löôïc chung
cuûa vuøng. Xeùt veà maët “moâi sinh” thì caàn thieát phaûi caân nhaéc
101
Du lòch sinh thaùi
laø neân laøm gì vaø laøm nhö theá naøo, ñoù laø nhöõng vaán ñeà chuû
yeáu do caùc nhaø laâm nghieäp quyeát ñònh.
Röøng vaø khí haäu coù quan heä maät thieát vôùi nhau. Röøng laø
moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh leân chaát löôïng cuûa moâi
tröôøng; “khoâng khí oâ nhieãm chöùa haøm löôïng laø 0,1 mg
SO2/m3 seõ ñöôïc thanh loïc hoaøn toaøn khi baêng qua moät khu
röøng chæ khoaûng 1 ha” (M. Ragon, 1971; Les erreurs
monumentales). Theá nhöng, söï khai thaùc traéng dieän tích röøng
raát lôùn ñaõ laøm giaûm khaû naêng treân. Söï taùi sinh cuûa röøng
cuõng nhö nguoàn taøi nguyeân di truyeàn cuûa noù cuõng bò aûnh
höôûng. Nhöõng caây coøn soùt laïi thì ña soá laø keùm veà chaát löôïng
vaø keùm giaù trò. Do ñoù, chaát löôïng sinh hoïc cuûa röøng ñaõ bò suy
bieán moät caùch traàm troïng.
5.1.4.3 Suy thoaùi taøi nguyeân röøng
Suy thoaùi veà chaát löôïng thöông maïi: do chaët phaù röøng
laáy goã ñeå xaây döïng vaø khai thaùc caùc saûn phaåm laâm nghieäp
khaùc neân chaát löôïng goã thöông maïi ñaõ bò suy giaûm nghieâm
troïng, thaäm chí moät soá loaøi haàu nhö ñaõ bieán maát (sao, caåm
lai, baèng laêng, caêm xe…).
Suy thoaùi naëng neà veà soá löôïng: do aùp löïc cuûa söï gia taêng
daân soá cho neân ôû nhieàu nôi goã ñaõ bò laïm duïng quaù möùc, ñöa
ñeán tình traïng caây goã bò tieâu dieät hoaøn toaøn. Chaùy röøng, trong
nhöõng naêm gaàn ñaây maëc duø coù giaûm phaàn naøo, nhöng caùc thieät
haïi do noù gaây ra ñoái vôùi taøi nguyeân röøng cuõng khoâng nhoû.
5.1.4.4 Gia taêng taùc haïi do hieäu öùng nhaø kính
(green house effects)
102
 Du lòch sinh thaùi
Hieäu öùng nhaø kính ñöôïc xem laø quy luaät cuûa töï nhieân ñeå
duy trì ñoä aám cuûa traùi ñaát. Neáu khoâng coù noù thì nhieät ñoä cuûa
traùi ñaát seõ laïnh giaù (-80C), baêng haø seõ phuû ñaày beà maët luïc
ñòa, gioáng nhö thôøi kyø “Baêng haø Ñeä Töù” ñaõ töøng xaûy ra trong
lòch söû cuûa nhaân loaïi. Theá nhöng, trong voøng 30 naêm trôû laïi
ñaây caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính ñaõ gia taêng ñeán choùng
maët (gaáp ba laàn); töø ñoù, nhieät ñoä cuûa traùi ñaát ñaõ khoâng ngöøng
taêng leân.
Vieäc gia taêng caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính tröôùc heát
laø do söï ñoùng goùp cuûa ngaønh naêng löôïng. Chaúng haïn nhö:
ƒ 80% khí CO2 toûa ra do vieäc ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch, coøn
laïi laø taøn dö cuûa söï phaù röøng vaø caùc hoaït ñoäng khaùc. (Veà vai troø
cuûa moät soá khí gaây hieäu öùng ñieån hình nhö sau, trong ñoù:
CO2 : Ñoùng goùp 50%
CH4 : Ñoùng goùp 13%
CFC-11 : Ñoùng goùp 5%
CFC-12 : Ñoùng goùp 12%
N2O : Ñoùng goùp 5%
O3 : Ñoùng goùp 7%
Coøn laïi khoaûng 8% laø hôi nöôùc vaø caùc khí khaùc).
ƒ 35% khí CH4 toûa ra coù theáå quy veà naêng löôïng (20% töø
vieäc ñoát sinh khoái, 15% töø vieäc khai thaùc khí thieân nhieân).
Haøng naêm, con ngöôøi ñaõ thaûi vaøo khí quyeån 550 trieäu taán
CH4.
ƒ Khoaûng 50% khí NO coù lieân quan ñeán vieäc söû duïng
nhieân lieäu hoùa thaïch.
103
Du lòch sinh thaùi
Cuõng caàn nhaán maïnh raèng haäu quaû cuûa vieäc gia taêng
caùc khí nhaø kính laø do söï taøn phaù röøng. Nhö chuùng ta ñaõ
bieát, thöïc vaät coù khaû naêng haáp thuï tröïc tieáp naêng löôïng cuûa
caùc dao ñoäng ñieän töø. Nhôø naêng löôïng naøy, chuùng coù theáå
chuyeån hoùa caùc chaát voâ cô ñaëc bieät laø nöôùc vaø CO2 thaønh caùc
chaát höõu cô. Noùi chung, vai troø cuûa thöïc vaät voâ cuøng to lôùn
trong vieäc haáp thuï CO2 vaø thaûi oxy trong töï nhieân ñeå duy trì
caùn caân CO2/O2,baûo ñaûm cho söï sinh toàn vaø phaùt trieån cuûa theá
giôùi ñoäng - thöïc vaät treân traùi ñaát. Theá nhöng, con ngöôøi
khoâng ngöøng taøn phaù röøng, laøm cho khaû naêng haáp thuï khí
CO2 bò giaûm. Do ñoù, noàng ñoä CO2 trong khí quyeån gia taêng
lieân tuïc trong thôøi gian qua.
Ngoaøi ra, maát röøng coøn gaây ra moät soá vaán ñeà khaùc cho
moâi tröôøng sinh thaùi: laøm giaûm tính ña daïng sinh hoïc, dòch
chuyeån taâm möa, laøm giaûm giaù trò myõ quan cho vaán ñeà du
lòch xanh…
5.1.4.5 Laøm giaûm ñoä aåm ñaát vaø maïch nöôùc ngaàm
tuït saâu xuoáng
Maát thaûm phuû röøng keùo theo löôïng nöôùc thaám vaøo loøng
ñaát bò giaûm suùt nghieâm troïng, löôïng boác hôi nöôùc vöôït quaù
nhieàu laàn so vôùi söï thaám nöôùc. Maïch nöôùc ngaàm tuït xuoáng
(coù nôi ñeán 20m nhö tröôøng hôïp ôû Ñaék Laék). Haäu quaû laø muøa
khoâ trôû neân khoác lieät hôn, baèng chöùng laø ôû Ñaéc Laéc, haøng
traêm hecta caø pheâ môùi troàng ñaõ bò chaùy truïi trong thaäp nieân
90 do haäu quaû cuûa vieäc phaù röøng. Theâm vaøo ñoù, khi môùi khai
hoang, nhaø nhaø ñaøo gieáng, ngöôøi ngöôøi ñaøo gieáng daãn tôùi
104
 Du lòch sinh thaùi
maïch nöôùc ngaàm caøng tuït xuoáng saâu hôn, caøng gaây ra haäu
quaû naëng neà hôn.
5.1.4.6 Gaây ra naïn luõ queùt
Nhöõng naêm gaàn ñaây, nhaát laø naêm 1998 vaø 1999 vöøa qua
coù haøng chuïc côn luõ queùt xaûy ra ôû caû mieàn Baéc, mieàn Trung,
mieàn Ñoâng Nam Boä vaø Taây nguyeân Vieät Nam cuõng laø do söï
maát röøng ñaàu nguoàn gaây neân. Luõ luït vaø xoùi moøn laø hai yeáu toá
coù quan heä nhaân quaû: luõ luït laøm gia taêng cöôøng ñoä xoùi moøn,
vaät lieäu bò xoùi moøn laïi boài caïn loøng soâng, laøm cho luõ luït caøng
trôû neân nghieâm troïng hôn.
5.1.4.7 Laøm cho khí haäu baát thöôøng
Keát hôïp vôùi Elnino vaø Lanina, maát röøng ñaõ taïo ra bieân
ñoä nhieät lôùn, aûnh höôûng nghieâm troïng tôùi thôøi tieát vaø khí
haäu. Theo tính toaùn cuûa chuùng toâi (Leâ Huy Baù vaø ctv), nhöõng
vuøng ñaát bò maát röøng coù bieân ñoä nhieät cao hôn nhöõng nôi coù
röøng töø 3-40C. Löôïng möa haøng naêm cuõng coù chieàu höôùng
giaûm töø 200-250 mm so vôùi ñoái chöùng. Beân caïnh ñoù, nhöõng
côn baõo thöôøng xuyeân xaûy ra ôû nhöõng vuøng maát röøng, thaäm
chí ngay caû nhöõng vuøng thung luõng.
Nhö vaäy, röøng laø guoàng maùy ñieàu hoøa sinh caûnh vaø sinh thaùi.
Vaø cuõng chính ñieàu naøy, trong nghieân cöùu veà DLST neáu khoâng
quan taâm tôùi yeáu toá röøng thì laø moät thieáu soùt nghieâm troïng.
5.2 ÑA DAÏNG SINH HOÏC TRONG SINH THAÙI HOÏC
Do ñoái töôïng nghieân cöùu laø sinh thaùi hoïc phuïc vuï cho
DLST neân nhöõng vaán ñeà chuùng toâi ñöa ra ñaây cuõng khoâng
thoaùt khoûi phaïm vi treân. Ña daïng sinh hoïc laø moät trong
nhöõng ñieàu kieän caàn cho phaùt trieån DLST.
105
Du lòch sinh thaùi
5.2.1 Ña daïng sinh hoïc
Ña daïng sinh hoïc laø moät khaùi nieäm noùi leân söï ña daïng
vaø phong phuù veà nguoàn gen, loaøi sinh vaät trong heä sinh thaùi
vaø trong töï nhieân. Trong moät heä sinh thaùi moâi tröôøng, soá
löôïng caùc gioáng vaø caùc loaøi caøng nhieàu, töùc laø caùc heä gen caøng
nhieàu. Moät heä sinh thaùi naøo ñoù daãu soá löôïng caù theå raát ñoâng
nhöng nguoàn gen ít thì ña daïng sinh hoïc raát thaáp. Ví duï ôû
moät vuøng ñaát khoâ caèn, coù haøng vaïn haøng trieäu con kieán,
nhöng ít loaïi coân truøng, caây coû thì ta noùi raèng ña daïng sinh
hoïc ngheøo naøn. Ngöôïc laïi, moät moâi tröôøng coù ñoâng caù theå
sinh vaät soáng; nhieàu ñoäng, thöïc vaät vaø vi sinh vaät khaùc nhau
thì ta noùi ña daïng sinh hoïc raát phong phuù. Vuøng sinh thaùi
cöûa soâng laø moät ví duï (coù thöïc vaät treân caïn, döôùi nöôùc, nöûa
treân caïn, nöûa döôùi nöôùc, thöïc vaät chòu maën, thöïc vaät nöôùc lôï,
nöôùc ngoït…). Ñoäng vaät cuõng vaäy, toâm caù raát nhieàu chuûng loaïi,
vi sinh vaät cuõng theá, ta coù theå noùi nôi ñaây ña daïng sinh hoïc
phong phuù. Tuy nhieân, vuøng ñaát ñoài soûi ñaù, bò laterit hoùa, caây
coái khoâng moïc noåi thì sinh vaät cuõng trôû neân hieám hoi. Vaäy ña
daïng sinh hoïc ôû ñaây laø raát ngheøo naøn.
Ta cuõng coù theå hieåu ña daïng sinh hoïc ñöôïc bieåu hieän
qua söï phong phuù veà soá löôïng nhöõng nguoàn soáng treân haønh
tinh bao goàm toaøn boä caû caây vaø con, chuùng ña daïng vaø thay
ñoåi veà muoân loaøi, cuõng nhö söï phong phuù veà heä sinh thaùi maø
sinh vaät soáng trong ñoù.
Muïc tieâu chung laø chuùng ta laø phaûi baûo toàn tính ña daïng
sinh hoïc treân toaøn caàu trong khuoân khoå cuûa söï phaùt trieån beàn
106
 Du lòch sinh thaùi
vöõng. Trong töông lai, nhöõng caây troàng, vaät nuoâi seõ ñöôïc laáy
töø nhöõng loaøi hoang daïi hieän coù, moãi loaøi naøy coù ñaëc thuø vaø
giaù trò rieâng töông öùng vôùi nhöõng loaøi ñaõ ñöôïc thuaàn döôõng.
Chuùng coù nguoàn gen caàn thieát cho pheùp phaùt trieån thoâng qua
phöông phaùp nhaân taïo, nhöõng gioáng môùi coù kieåu hình ñaëc
bieät, vaø coù khaû naêng thích nghi, khaùng beänh tröôùc nhöõng
thay ñoåi cuûa moâi tröôøng.
DLST laø moät trong nhöõng coâng cuï ñaéc löïc nhaèm baûo veä
caùc nguoàn gen quyù hieám naøy.
Hieän nay, coù nhieàu loaøi hoang daïi ñöôïc thuaàn döôõng
duøng vaøo muïc ñích löông thöïc, döôïc lieäu, goã, sôïi, nhieân lieäu
vaø coù nhieàu tính naêng söû duïng khaùc ñaùp öùng cho nhieàu nhu
caàu khaùc nhau. Tuy nhieân, vieäc gia taêng saûn xuaát vaø khai
thaùc caùc daïng taøi nguyeân ñaõ vaø ñang ñe doïa nghieâm troïng
ñeán tình traïng ña daïng sinh hoïc. Caàn phaûi coù bieän phaùp baûo
veä, trong ñoù “keá hoaïch haønh ñoäng veà ña daïng sinh hoïc” cuûa
Vieät Nam laø moät ñieån hình veà chieán löôïc quoác gia ñeå tìm lôøi
giaûi chung cho nhöõng thaùch thöùc ñang ñaët ra tröôùc maét.
Sinh vaät phaân boá roäng khaép treân toaøn theá giôùi; phaân boá
thöa thôùt ôû hai cöïc vaø coù khuynh höôùng taêng leân khi caøng
gaàn veà phía xích ñaïo. Soá löôïng cuûa chuùng ñaït ñieåm ñænh ôû
vuøng nhieät ñôùi, ôû bieån vaø ôû caùc baõi ngaàm san hoâ trong caùc
vuøng bieån nhieät ñôùi naøy. Moãi thaønh vieân cuûa moãi loaøi sinh
vaät laø moät caù theå vaø moãi caù theå naøy ñeàu coù khaû naêng thöïc
hieän chöùc naêng sinh lí cô baûn cuûa mình. Söï tieán hoùa cuûa sinh
vaät laø moät trong nhöõng bieåu hieän veà söï thích nghi cuûa sinh
vaät ñoù vôùi moâi tröôøng soáng. Nhöõng sinh vaät phaùt trieån trong
nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng khaùc nhau vaø caàn thieát phaûi
107
Du lòch sinh thaùi
thích nghi ñeå ñaùp öùng vôùi söï thay ñoåi cuûa moâi tröôøng (ñaëc
bieät laø söï thay ñoåi veà nhieät ñoä). Vì vaäy, traûi qua haøng trieäu
naêm, moät soá loaøi ñaõ bò bieán maát, chæ coøn moät soá loaøi sinh soâi
naûy nôû. Chính söï ñieàu chænh ñeå thích nghi naøy ñaõ taïo ra söï
ñoät bieán; ví duï: nhö moät soá bieán ñoåi trong caáu truùc gen di
truyeàn cuûa chuùng.
Töø thôøi sô khai cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, toå
tieân cuûa chuùng ta ñaõ nhaän thaáy ñöôïc giaù trò cuûa töøng loaøi vaø
söï phong phuù cuûa noù, ñoàng thôøi cuõng caûm nhaän ñöôïc söï gia
taêng daân soá neân ñaõ nhaân gioáng raát nhieàu loaøi. Chính ñieàu
naøy ñaõ laøm gia taêng khaû naêng toàn taïi vaø phaïm vi phaân boá
cuûa sinh vaät. Noù khoâng nhöõng taêng söï ña daïng giöõa caùc sinh
vaät vôùi nhau maø töï trong baûn thaân caùc sinh vaät cuõng ñaõ
phong phuù hôn. Noùi caùch khaùc, con ngöôøi ñaõ laøm thay ñoåi
moät caùch coù caân nhaéc caùc gen ñeå boå khuyeát cho caùc thöïc vaät
vaø ñoäng vaät maø hoï thaáy höõu ích. Ñaây laø moät trong nhöõng caên
nguyeân ñeå thuùc ñaåy söï ña daïng sinh hoïc.
5.2.2 Vai troø cuûa sinh vaät ñoái vôùi söï soáng treân traùi
ñaát
Söï maát ñi tính ña daïng sinh hoïc laø moät vaán ñeà thuoäc
khoa hoïc ñaïo ñöùc, thaåm myõ, chính trò vaø kinh teá. Noù aûnh
höôûng raát maïnh meõ ñeán töông lai cuûa nhaân loaïi. Thöïc vaät vaø
ñoäng vaät laø neàn taûng khoâng theå thieáu cho caùc loaïi döôïc phaåm,
caùc chuûng noâng saûn thöïc phaåm vaø caùc saûn phaåm coâng nghieäp.
Khi caùc quaàn theå sinh vaät bò bieán maát, con ngöôøi seõ chòu moät
moái ñe doïa khaùc, ñoù laø söï suy yeáu khaû naêng tieán hoùa vaø thích
nghi vôùi moät theá giôùi ñang bieán ñoäng. Khi söï toån thaát loaøi
108
 Du lòch sinh thaùi
leân cao nhaát (aùp löïc treân traùi ñaát lôùn nhaát) thì khaû naêng
thích nghi cuûa caùc quaàn theå cuõng bieán maát. Ñoàng thôøi caùc heä
sinh thaùi seõ maát ñi nhieàu chöùc naêng hoã trôï cuoäc soáng cuûa con
ngöôøi.
Noùi ñeán vai troø cuûa sinh vaät ñoái vôùi söï soáng treân traùi
ñaát thì khoâng theå khoâng noùi ñeán vai troø cuûa röøng. Ñoái vôùi
moâi tröôøng ñaát, thöïc vaät cuûa röøng (xaùc, baõ thöïc vaät cheát) laø
nguoàn cung caáp chaát muøn laøm taêng löôïng höõu cô cho ñaát, giuùp
cho ñaát coù ñoä phì nhieâu, maøu môõ cao. Caùc loaøi ñoäng vaät soáng
trong ñaát ñaøo loã hang vaø laáy xaùc baõ caây muïc laøm thöùc aên ñeå
roài baøi tieát ra chaát thaûi chöùa nhieàu höõu cô, ñaëc bieät laø canxi.
Ngoaøi ra, röøng coøn coù taùc duïng choáng xoùi moøn ñaát. Thöïc teá
cho thaáy ôû moät soá nôi do khai thaùc röøng böøa baõi ñaõ laøm cho
ñaát bò xoùi moøn trô soûi ñaù, maát tính naêng saûn xuaát.
Ñoái vôùi moâi tröôøng nöôùc, röøng ñaàu nguoàn coù vai troø raát
lôùn, noù haïn cheá toác ñoä cuûa nöôùc do nhöõng traän möa lôùn gaây
ra, laøm giaûm nguy cô luõ luït ôû vuøng haï löu. Maët khaùc, do coù söï
caûn trôû cuûa caây coái trong röøng maø nöôùc möa coù thôøi gian
ngaám saâu xuoáng ñaát, laø moät nguoàn caáp quí giaù cho nöôùc
ngaàm. Röøng coøn coù taùc duïng lôùn trong vieäc ñieàu hoøa löôïng
nöôùc boác hôi.
Ñoái vôùi moâi tröôøng khoâng khí, do söï quang hôïp cuûa caây
xanh, röøng cung caáp moät löôïng oxy lôùn cho nhu caàu hoâ haáp
cuûa con ngöôøi, loaïi bôùt khí cacbonic ra khoûi baàu khí quyeån,
laøm cho moâi tröôøng trong saïch hôn, ñieàu hoøa khí haäu. Vì theá,
coù theå noùi röøng laø “laù phoåi xanh” cuûa haønh tinh chuùng ta.
109
Du lòch sinh thaùi
Toùm laïi, röøng vaø ña daïng sinh hoïc laø yeáu toá raát caàn ñeå
phaùt trieån loaïi hình du lich sinh thaùi. Vì vaäy, baûo toàn taøi
nguyeân röøng vaø baûo toàn ña daïng sinh hoïc seõ giuùp cho hoaït
ñoäng cuûa DLST coù ñieàu kieän ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån.
Chöông V
1. Heä sinh thaùi röøng laø gì?
2. Haõy neâu moät soá neùt veà dieãn bieán cuûa heä sinh thaùi röøng
gaén vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa loaøi ngöôøi?
3. Ñieàu kieän hình thaønh vaø phaùt trieån röøng?
4. Söï phaân boá cuûa taøi nguyeân röøng treân Theá giôùi qua caùc
thôøi kyø? Nguyeân nhaân?
5. Söï phaân boá cuûa taøi nguyeân röøng ôû Vieät Nam qua caùc thôøi
kyø phaùt trieån? Nguyeân nhaân?
6. Moái quan heä giöõa moâi tröôøng sinh thaùi vaø röøng ôû nöôùc ta?
7. Neâu nhöõng hieåu bieát cuûa anh (chò) veà röøng? Vai troø cuûa
röøng trong neàn kinh teá quoác daân?
8. Naïn phaù röøng coù theå gaây ra nhöõng hieåm hoïa gì cho moâi
tröôøng? Ví duï cuï theå ôû Vieät Nam?
9. Ña daïng sinh hoïc laø gì? Coâng cuï ñöôïc xem laø ñaéc löïc
nhaèm baûo veä caùc nguoàn gen quyù hieám?
10. Neâu vaø phaân tích vai troø cuûa sinh vaät ñoái vôùi söï soáng treân
traùi ñaát?
110
 Du lòch sinh thaùi
PHAÀN 2
SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC
PHUÏC VUÏ DU LÒCH SINH THAÙI
111
Du lòch sinh thaùi
Chöông 6
ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DU LÒCH SINH THAÙI
6.1 DU LÒCH SINH THAÙI
Ngaøy nay, xu höôùng chung cuûa toaøn theá giôùi coi du lòch noùi
chung, DLST noùi rieâng nhö laø nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân quyù
giaù. DLST ñaõ vaø ñang treân ñaø trôû mình vaø ñaõ trôû neân phoå bieán
ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeâu thieân nhieân, noù xuaát phaùt töø caùc traên
trôû veà moâi tröôøng, kinh teá vaø xaõ hoäi – moät trong nhöõng caùch
thöùc ñeå traû nôï cho moâi tröôøng töï nhieân vaø laøm taêng giaù trò cuûa
caùc khu baûo toàn thieân nhieân (BTTN) coøn laïi.
DLST (ecotourism) laø moät khaùi nieäm töông ñoái môùi vaø
ñaõ nhanh choùng thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa nhieàu ngöôøi
hoaït ñoäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau. Ñaây laø moät khaùi
nieäm roäng, ñöôïc hieåu theo nhöõng caùch khaùc nhau töø nhöõng
goùc ñoä tieáp caän khaùc nhau. Ñoái vôùi moät soá ngöôøi, DLST chæ
ñôn giaûn laø söï gheùp noái yù nghóa cuûa hai khaùi nieäm “du lòch”
vaø “sinh thaùi” voán ñaõ quen thuoäc töø laâu. Tuy nhieân, ñöùng ôû
goùc nhìn roäng hôn, toång quaùt hôn thì moät soá ngöôøi quan nieäm
raèng DLST laø moät loaïi hình du lòch thieân nhieân. Nhö vaäy, vôùi
112
 Du lòch sinh thaùi
caùch tieáp caän naøy, moïi hoaït ñoäng cuûa du lòch coù lieân quan ñeán
thieân nhieân nhö taém bieån, nghæ nuùi... ñeàu ñöôïc hieåu laø DLST.
DLST coøn coù theå ñöôïc bieát ñeán döôùi nhieàu teân goïi khaùc
nhau
- Du lòch thieân nhieân (Natural tourism)
- Du lòch döïa vaøo thieân nhieân (Natural-based tourism)
- Du lòch moâi tröôøng (Environmental tourism)
- Du lòch ñaëc thuø (Particular tourism)
- Du lòch xanh (Green tourism)
- Du lòch thaùm hieåm (Adventure tourism)
- Du lòch baûn xöù (Indigenous tourism)
- Du lòch coù traùch nhieäm (Responsible tourism)
- Du lòch nhaïy caûm (Sensitized tourism)
- Du lòch nhaø tranh (Cottage tourism)
- Du lòch beàn vöõng (Sustainable tourism).
DLST baét nguoàn töø du lòch thieân nhieân vaø du lòch ngoaøi
trôøi. Coù ngöôøi quan nieäm, DLST laø loaïi hình du lòch coù lôïi cho
sinh thaùi, ít coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán söï toàn taïi vaø
phaùt trieån cuûa heä sinh thaùi, nôi dieãn ra caùc hoaït ñoäng du lòch.
Cuõng coù yù kieán cho raèng DLST ñoàng nghóa vôùi du lòch ñaïo lyù,
du lòch coù traùch nhieäm, du lòch xanh, du lòch coù lôïi cho moâi
tröôøng hay coù tính beàn vöõng.
ÔÛ Vieät Nam, trong laàn hoäi thaûo veà “Xaây döïng chieán löôïc
phaùt trieån DLST ôû Vieät Nam” töø ngaøy 7 ñeán ngaøy 9/9/1999 ñaõ
ñöa ra ñònh nghóa veà DLST laø: “DLST laø loaïi hình du lòch
113
Du lòch sinh thaùi
döïa vaøo thieân nhieân vaø vaên hoùa baûn ñòa, gaén vôùi giaùo duïc
moâi tröôøng, coù ñoùng goùp cho noã löïc baûo toàn vaø phaùt trieån beàn
vöõng, vôùi söï tham gia tích cöïc cuûa coäng ñoàng ñòa phöông”.
Ngoaøi nhöõng khaùi nieäm vaø ñònh nghóa treân coøn coù moät
soá ñònh nghóa môû roäng hôn veà noäi dung cuûa DLST:
“DLST laø moät loaïi hình du lòch laáy caùc heä sinh thaùi ñaëc
thuø, töï nhieân laøm ñoái töôïng ñeå phuïc vuï cho nhöõng khaùch du
lòch yeâu thieân nhieân, du ngoaïn, thöôûng thöùc nhöõng caûnh
quan hay nghieân cöùu veà caùc heä sinh thaùi. Ñoù cuõng laø hình
thöùc keát hôïp chaët cheõ, haøi hoøa giöõa phaùt trieån kinh teá du lòch
vôùi giôùi thieäu veà nhöõng caûnh ñeïp cuûa quoác gia cuõng nhö giaùo
duïc tuyeân truyeàn vaø baûo veä, phaùt trieån moâi tröôøng vaø taøi
nguyeân thieân nhieân moät caùch beàn vöõng” (Leâ Huy Baù – 2000)
“DLST laø söï taïo neân vaø thoûa maõn söï khao khaùt thieân
nhieân, laø söï khai thaùc caùc tieàm naêng du lòch cho baûo toàn vaø
phaùt trieån vaø laø söï ngaên ngöøa caùc taùc ñoäng tieâu cöïc leân sinh
thaùi, vaên hoùa vaø thaåm myõ”.
“DLST laø du lòch vaøo nhöõng khu töï nhieân haàu nhö
khoâng bò oâ nhieãm hoaëc ít bò xaùo troän vôùi muïc tieâu ñaëc bieät:
nghieân cöùu, thöôûng ngoaïn, traân troïng khung caûnh vaø muoâng
thuù hoang daõ vaø caùc bieåu thò vaên hoùa ñöôïc khaùm phaù trong
caùc khu vöïc naøy” (Cebllos – Lascurain, H, 1987).
“DLST laø du lòch taïi caùc vuøng coøn chöa bò con ngöôøi
laøm bieán ñoåi. Noù phaûi ñoùng goùp vaøo BTTN vaø phuùc lôïi cuûa
daân ñòa phöông” (L. Hens, 1998).
“DLST laø du lòch coù muïc ñích vôùi caùc khu töï nhieân, hieåu
bieát veà lòch söû vaên hoùa vaø lòch söû töï nhieân cuûa moâi tröôøng,
114
 Du lòch sinh thaùi
khoâng laøm bieán ñoåi tình traïng cuûa heä sinh thaùi, ñoàng thôøi ta
coù cô hoäi ñeå phaùt trieån kinh teá, baûo veä nguoàn taøi nguyeân thieân
nhieân vaø lôïi ích taøi chính cho coäng ñoàng ñòa phöông” (Hieäp
hoäi DLST Hoa Kyø, 1998).
“DLST laø moät hình thöùc du lòch döïa vaøo thieân nhieân vaø
ñònh höôùng veà moâi tröôøng töï nhieân vaø nhaân vaên, ñöôïc quaûn
lí moät caùch beàn vöõng vaø coù lôïi cho sinh thaùi” (Hieäp hoäi DLST
Australia).
“DLST laø moät loaïi hình du lòch döïa vaøo thieân nhieân vaø
vaên hoùa baûn ñòa gaén vôùi giaùo duïc moâi tröôøng, coù ñoùng goùp
cho noã löïc baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng vôùi söï tham gia
tích cöïc cuûa coäng ñoàng ñòa phöông” (Ñònh nghóa veà DLST ôû
Vieät Nam).
Lòch söû nhaân loaïi ñaõ chæ ra raèng “quaù trình ñoâ thò hoùa,
coâng nghieäp hoùa, moät maët goùp phaàn vaøo vieäc thuùc ñaåy söï
phaùt trieån kinh teá, naâng cao ñôøi soáng nhaân daân; maët khaùc,
noù cuõng gaây ra nhöõng “vaán ñeà” cho moâi tröôøng sinh thaùi: taøi
nguyeân sinh vaät vaø ña daïng sinh hoïc ñaõ vaø ñang bò ñe doïa
ñeán möùc baùo ñoäng, caùc daïng taøi nguyeân moâi tröôøng ñaát, nöôùc,
khoâng khí cuõng ñang treân ñaø suy thoaùi vaø oâ nhieãm”.
Cho ñeán nay, khaùi nieäm DLST vaãn coøn ñöôïc hieåu döôùi
nhieàu goùc ñoä khaùc nhau, vôùi nhöõng teân goïi khaùc nhau. Maëc
duø, nhöõng tranh luaän vaãn coøn ñang dieãn tieán nhaèm tìm ra
moät ñònh nghóa chung nhaát veà DLST, nhöng ña soá yù kieán cuûa
caùc chuyeân gia haøng ñaàu veà DLST ñeàu cho raèng DLST laø loaïi
hình du lòch döïa vaøo thieân nhieân, hoã trôï cho caùc hoaït ñoäng
baûo toàn vaø ñöôïc nuoâi döôõng, quaûn lí theo höôùng beàn vöõng veà
115
Du lòch sinh thaùi
maët sinh thaùi. Du khaùch seõ ñöôïc höôùng daãn tham quan vôùi
nhöõng dieãn giaûi caàn thieát veà moâi tröôøng ñeå naâng cao hieåu
bieát, caûm nhaän ñöôïc giaù trò thieân nhieân vaø vaên hoùa maø
khoâng gaây ra nhöõng taùc ñoäng khoâng theå chaáp nhaän ñoái vôùi
caùc heä sinh thaùi vaø vaên hoùa baûn ñòa. DLST noùi theo moät ñònh
nghóa naøo chaêng nöõa thì noù phaûi hoäi ñuû caùc yeáu toá caàn: (1) söï
quan taâm tôùi thieân nhieân vaø moâi tröôøng; (2) traùch nhieäm vôùi
xaõ hoäi vaø coäng ñoàng.
Cöùu thieân nhieân baèng caùch du lòch hoùa vaøo trong ñieàu
kieän thieân nhieân ñoù khoâng coøn laø caùch thöùc môùi meû ñoái vôùi
caùc doanh nghieäp löõ haønh. Tuy nhieân, ñeå cöùu noù ñuùng nghóa
ñang laø vaán ñeà laøm ñau ñaàu nhieàu nhaø ñieàu haønh vaø quaûn lí
du lòch. DLST chuù troïng vaøo taøi nguyeân vaø nhaân coâng ñòa
phöông, ñaây laø moät söï thu huùt haáp daãn ñoái vôùi caùc nöôùc ñang
phaùt trieån. DLST taïo neân nhöõng khao khaùt vaø söï thoûa maõn
veà thieân nhieân, kích thích loøng yeâu meán thieân nhieân vaø töø ñoù
môùi thoâi thuùc ñöôïc yù thöùc baûo toàn vaø phaùt trieån nhaèm ngaên
ngöøa caùc taùc ñoäng tieâu cöïc leân töï nhieân, vaên hoùa vaø thaåm myõ.
6.2 KHAÙI NIEÄM VEÀ PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH BEÀN VÖÕNG
6.2.1 Cô sôû cuûa phaùt trieån beàn vöõng trong DLST
ƒ Giaûm ñeán möùc thaáp nhaát vieäc khaùnh kieät taøi nguyeân
moâi tröôøng: ñaát, nöôùc ngoït, caùc thuûy vöïc, khoaùng saûn… ñaûm
baûo söû duïng laâu daøi caùc daïng taøi nguyeân khoâng taùi taïo laïi
ñöôïc baèng caùch taùi cheá, traùnh laõng phí, söû duïng ít hôn hoaëc
thay theá chuùng. Nhö vaäy, caàn phaûi söû duïng taøi nguyeân theo
nguyeân taéc “nhu caàu söû duïng chuùng khoâng vöôït quaù khaû naêng
buø ñaép (taùi taïo) taøi nguyeân ñoù”.
116
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

ƒ Baûo toàn tính ña daïng sinh hoïc, baûo toàn tính di truyeàn Heä sinh
cuûa caùc loaïi ñoäng vaät vaø thöïc vaät nuoâi troàng cuõng nhö hoang thaùi Nhaø
daõ. Ñaûm baûo vieäc söû duïng laâu beàn baèng caùch quaûn lí phöông Taøi haøng,
nguyeân khaùch
thöùc vaø möùc ñoä söû duïng, laøm cho caùc nguoàn taøi nguyeân ñoù Sinh thaùi DL Du lòch
Moâi saïn
vaãn coøn coù khaû naêng hoài phuïc. hoïc ST hoïc
Toå chöùc
Tröôøng
ƒ Duy trì caùc heä sinh thaùi thieát yeáu, ñaûm baûo cho cuoäc Höôùng
Caûnh
soáng coäng ñoàng vaø neân nhôù raèng söùc chòu ñöïng cuûa caùc heä daãn
quan
Hoäi
sinh thaùi treân traùi ñaát laø coù haïn. Con nghò
ngöôøi
ƒ Neáu coù ñieàu kieän thì duy trì caùc heä sinh thaùi töï nhieân.
Hoaït ñoäng trong khaû naêng chòu ñöïng cuûa traùi ñaát. Phuïc hoài Hình 6.1: Du lòch sinh thaùi ñöôïc taïo thaønh
laïi moâi tröôøng ñaõ bò suy thoaùi, giöõ gìn söï caân baèng caùc heä bôûi söï thoáng nhaát vaø boå sung cuûa du lòch hoïc
sinh thaùi. vaø DLST
6.2.2 DLST beàn vöõng
Khaùi nieäm phaùt trieån beàn vöõng (sustainable development)
laàn ñaàu tieân xuaát hieän trong baùo caùo “Töông lai cuûa chuùng ta” Sinh thaùi
cuûa uûy ban moâi tröôøng vaø phaùt trieån thuoäc ngaân haøng theá moâi tröôøng hoïc
giôùi (WB) vaøo naêm 1987.
Trong phaùt trieån beàn vöõng, ñieàu caàn chuù yù nhaát laø thoûa
DLST
maõn caùc nhu caàu hieän taïi vaø khoâng laøm toån haïi ñeán söï thoûa
maõn caùc nhu caàu trong töông lai, ñaûm baûo söû duïng ñuùng möùc Vaên hoùa, kinh teá, xaõ hoäi hoïc
vaø oån ñònh taøi nguyeân thieân nhieân, moâi tröôøng soáng. Nhö Khoa hoïc du lòch
vaäy, phaùt trieån beàn vöõng khoâng chæ laø phaùt trieån kinh teá, vaên
hoùa, xaõ hoäi moät caùch beàn vöõng nhôø khoa hoïc coâng ngheä tieân
Hình 6.2: DLST laø keát tinh cuûa khoa hoïc, du lòch, vaên hoùa,
tieán maø coøn phaûi ñaûm baûo nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng thieát
kinh teá, xaõ hoäi vaø heä sinh thaùi moâi tröôøng hoïc
yeáu cho con ngöôøi ñang toàn taïi vaø cho caùc theá heä seõ toàn taïi
(nhöõng ngöôøi ñang soáng vaø nhöõng ngöôøi seõ soáng).

117 118
 Du lòch sinh thaùi
DLST
Du lòch vaên hoùa, Caùc loaïi hình
lòch söû du lòch khaùc
(Du lòch khaùm phaù, giaûi trí…)
Hình 6.3: Töông quan giöõa DLST, du lòch vaên hoùa,
du lòch lòch söû vaø caùc loaïi hình du lòch khaùc
“DLST beàn vöõng laø vieäc phaùt trieån caùc hoaït ñoäng du lòch
nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu hieän taïi cuûa khaùch du lòch vaø
ngöôøi daân baûn ñòa trong khi ñoù vaãn quan taâm ñeán vieäc baûo
toàn vaø toân taïo caùc nguoàn taøi nguyeân vaø phaùt trieån du lòch
trong töông lai”. Du lòch beàn vöõng ñöa ra keá hoaïch quaûn lí caùc
nguoàn taøi nguyeân nhaèm thoûa maõn caùc nhu caàu veà kinh teá, xaõ
hoäi vaø thaåm myõ cuûa con ngöôøi, maët khaùc vaãn duy trì ñöôïc söï
toaøn veïn veà maët xaõ hoäi, söï ña daïng veà sinh hoïc, söï phaùt trieån
cuûa caùc heä sinh thaùi vaø caùc heä thoáng hoã trôï cho con ngöôøi.
Phaùt trieån DLST beàn vöõng khoâng nhöõng ñoùng goùp tích
cöïc cho söï phaùt trieån beàn vöõng maø coøn laøm giaûm toái thieåu caùc
taùc ñoäng cuûa khaùch du lòch ñeán vaên hoùa vaø moâi tröôøng, ñaûm
baûo cho ñòa phöông ñöôïc höôûng nguoàn lôïi taøi nguyeân do du lòch
mang laïi vaø caàn chuù troïng ñeán nhöõng ñoùng goùp taøi chính cho
vieäc BTTN. Phaùt trieån DLST beàn vöõng caàn coù söï caân baèng
giöõa caùc muïc tieâu kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng trong khuoân
khoå caùc nguyeân taéc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc (Allen K., 1993)
Theo ñaùnh giaù cuûa caùc chuyeân gia nghieân cöùu veà du lòch,
muoán cho ngaønh du lòch thaät söï coù theå phaùt trieån beàn vöõng
119
Du lòch sinh thaùi
caàn phaûi döïa vaøo ba yeáu toá:
- Thöù nhaát laø thò tröôøng theá giôùi veà nhöõng ñieåm du lòch
môùi vaø caùc saûn phaåm du lòch ngaøy caøng gia taêng;
- Thöù hai laø phaùt trieån phaûi coi troïng vieäc baûo toàn taøi
nguyeân thieân nhieân;
- Thöù ba laø du lòch tröïc tieáp mang laïi nhieàu lôïi ích veà
kinh teá vaø caûi thieän phuùc lôïi cho caùc coäng ñoàng.
Trong neàn coâng nghieäp du lòch ñöông ñaïi, caû ba nhaân toá
treân gaén boù chaët cheõ vôùi nhau, ñeå cho ngöôøi ta nhaän bieát nhö
moät ngaønh DLST, ñaûm baûo moâi tröôøng vaø caûnh quan cho moïi
ñieåm du lòch. Chính vì vaäy, caùc chuyeân gia du lòch ñaõ khaúng
ñònh “caàn chuù yù söï taäp trung vaøo du lòch beàn vöõng cuøng vôùi
vai troø cuûa noù trong söï phaùt trieån coäng ñoàng vaø baûo toàn laø voâ
cuøng quan troïng”. Vì neáu chæ rieâng phaùt trieån du lòch khoâng
thoâi thì khoâng phaûi laø söï phaùt trieån beàn vöõng, vaán ñeà ñaët ra
laø söï phaùt trieån beàn vöõng aáy nhö theá naøo vaø ñeå cho ai?
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, du lòch döïa treân cô sôû khai thaùc caùc
lôïi theá töø töï nhieân laø hình thöùc phaùt trieån du lòch nhanh nhaát
treân theá giôùi. Trong boái caûnh hieän nay nhöõng nöôùc bieát keát hôïp
giöõa phaùt trieån du lòch, baûo veä moâi tröôøng töï nhieân vaø baûo veä
quyeàn lôïi cuûa coäng ñoàng ñòa phöông seõ laø nhöõng nöôùc thu ñöôïc
nhieàu lôïi ích nhaát trong hoaït ñoäng du lòch. Vieät Nam coù nhieàu
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân quyù giaùù vaø neàn vaên hoùa daân toäc
hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå phaùt trieån du lòch; song song vôùi quaù trình
phaùt trieån caàn phaûi luoân luoân nhaán maïnh ñeán yeáu toá beàn vöõng
theo nguyeân taéc phuø hôïp vôùi DLST, töùc laø phaùt trieån du lòch
theo höôùng ñaåy maïnh vieäc giöõ gìn moâi tröôøng töï nhieân vôùi ñaûm
baûo lôïi ích coäng ñoàng daân cö trong vuøng.
120
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

6.3 CAÙC NGUYEÂN TAÉC DLST BEÀN VÖÕNG - DLST neân khôûi ñaàu vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng thoâng
6.3.1 Cô sôû cuûa caùc nguyeân taéc DLST tin cô baûn nhöng ña daïng cuûa coäng ñoàng vaø coäng ñoàng neân
Vôùi muïc tieâu ñaùp öùng nhu caàu cuûa du khaùch, giaûm thieåu duy trì vieäc kieåm soaùt söï phaùt trieån cuûa du lòch.
caùc taùc ñoäng leân moâi tröôøng sinh thaùi vaø ñem laïi phuùc lôïi - Söû duïng vaø baûo veä taøi nguyeân moät caùch beàn vöõng: bao
(sinh thaùi, kinh teá, xaõ hoäi) cho coäng ñoàng ñòa phöông, DLST goàm caû taøi nguyeân thieân nhieân, xaõ hoäi, vaên hoùa. Vieäc söû duïng
laáy moät soá cô sôû sau ñeå phaùt trieån: beàn vöõng taøi nguyeân laø neàn taûng cô baûn nhaát cuûa vieäc phaùt
o Tìm hieåu vaø baûo veä caùc giaù trò thieân nhieân, vaên hoùa trieån DLST beàn vöõng.
o Giaùo duïc moâi tröôøng - Chöông trình giaùo duïc vaø huaán luyeän ñeå caûi thieän,
o Phaûi coù toå chöùc veà nghieäp vuï du lòch, haïn cheá tôùi möùc quaûn lí di saûn vaø caùc taøi nguyeân thieân nhieân neân ñöôïc thaønh
thaáp nhaát ñoái vôùi moâi tröôøng laäp. Giaûm tieâu thuï, giaûm chaát thaûi moät caùch trieät ñeå nhaèm
o Phaûi hoã trôï cho baûo veä moâi tröôøng naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng.
- Duy trì tính ña daïng veà töï nhieân, vaên hoùa… (chuûng loaøi
thöïc vaät, ñoäng vaät, baûn saéc vaên hoùa daân toäc…).
Muïc tieâu xaõ hoäi: Muïc tieâu
- Loàng gheùp caùc chieán löôïc phaùt trieån du lòch cuûa ñòa
naâng cao söùc kinh teá:
khoûe, trình ñoä taêng tröôûng phöông vôùi quoác gia.
vaên hoùa coäng Du lòch GDP
Sinh thaùi
- Phaûi hoã trôï kinh teá ñòa phöông, traùnh gaây thieät haïi
ñoàng beàn vöõng cho caùc heä sinh thaùi ôû ñaây.
- Phaûi thu huùt söï tham gia cuûa coäng ñoàng ñòa phöông.
Ñieàu naøy khoâng chæ ñem laïi lôïi ích cho coäng ñoàng, cho moâi
tröôøng sinh thaùi maø coøn nhaèm taêng cöôøng khaû naêng ñaùp öùng
Muïc tieâu: caùc thò hieáu cuûa du khaùch.
baûo veä taøi nguyeân,
moâi tröôøng - Phaûi bieát tö vaán caùc nhoùm quyeàn lôïi vaø coâng chuùng. Tö
vaán giöõa coâng nghieäp du lòch vaø coäng ñoàng ñòa phöông, caùc toå
chöùc vaø cô quan nhaèm ñaûm baûo cho söï hôïp taùc laâu daøi cuõng
nhö giaûi quyeát caùc xung ñoät coù theå naûy sinh.
Hình:6.4 Phaùt trieån DLST beàn vöõng phaûi ñaûm baûo
phaùt trieån caân baèng caû ba muïc tieâu lieân quan
6.3.2 Nguyeân taéc DLST beàn vöõng
121 122
 Du lòch sinh thaùi
- Ñaøo taïo caùc caùn boä, nhaân vieân phuïc vuï trong hoaït
ñoäng kinh doanh du lòch nhaèm naâng cao chaát löôïng dòch vuï
du lòch.
Nghieân cöùu hoã trôï cho du lòch. Phaûi cung caáp cho du
khaùch nhöõng thoâng tin ñaày ñuû vaø coù traùch nhieäm nhaèm naâng
cao söï toân troïng cuûa du khaùch ñeán moâi tröôøng töï nhieân, xaõ
hoäi vaø vaên hoùa khu du lòch, qua ñoù goùp phaàn thoûa maõn caùc
nhu caàu cuûa du khaùch.
6.4 MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU VEÀ DLST
Nhaèm phaùt trieån moät ngaønh “kinh teá xanh”, coù söùc
caïnh tranh vaø ñoùng goùp ñöôïc vaøo söï phaùt trieån kinh teá - xaõ
hoäi cuûa coäng ñoàng ñòa phöông; nhöõng muïc tieâu, chieán löôïc
ñöôïc vaïch ra cho DLST laø phaûi ñaët döôùi söï chæ ñaïo cuûa hoaït
ñoäng toaøn ngaønh du lòch, gaén vôùi quy hoaïch phaùt trieån kinh
teá - xaõ hoäi cuûa vuøng, theo ñònh höôùng phaùt trieån du lòch cuûa
töøng quoác gia. Caùc muïc tieâu cuï theå sau caàn ñöôïc quan taâm:
6.4.1 Muïc tieâu sinh thaùi – moâi tröôøng
Xem xeùt ñeán khaû naêng gaùnh chòu cuûa vuøng sinh thaùi veà
löôïng du khaùch. Tính nhaïy caûm cuûa sinh vaät vaø caùc heä sinh
thaùi, vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng, taûi löôïng raùc thaûi, nöôùc
thaûi vaø caùc quaù trình laøm giaùn ñoaïn sinh thaùi do du khaùch
gaây ra.
Phaùt trieån DLST phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc baûo veä moâi tröôøng
sinh thaùi beàn vöõng, töø ñoù ñaët ra caùc keá hoaïch vaø cô cheá quaûn
lí phuø hôïp vôùi vieäc khai thaùc, toân taïo caùc loaïi taøi nguyeân
thieân nhieân vaø moâi tröôøng sinh thaùi.
123
Du lòch sinh thaùi
6.4.2 Muïc tieâu taêng tính thaåm myõ
Toái thieåu hoùa nhöõng thieät haïi sinh thaùi do du khaùch
mang laïi laø moät phaàn trong muïc tieâu thaåm myõ cuûa DLST. Du
khaùch coù theå giaûm “thieän chí traû tieàn” moät khi tính haáp
daãn veà thaåm myõ, sinh thaùi cuûa caûnh quan ñaõ bò suy giaûm, bò
phaù vôõ. DLST ôû ñaây thöïc chaát laø hieän thaân cuûa moät loaït caùc
chôø ñôïi noùng boûng veà tính hoang daõ cuûa thieân nhieân hoaëc
nhöõng nôi chöa ñöôïc khaùm phaù.
Veà baûn chaát thì DLST laø moät loaïi hình du lòch nhaèm
laøm gia taêng söï mong ñôïi vaø ñoàng thôøi cuõng laøm taêng nguy cô
veà moät loaïi hình du lòch “ñeán roài chaïy xa moät caùch voâ
traùch nhieäm” moät söï traøn vaøo cuûa nhöõng doøng ngöôøi yeâu
thích thieân nhieân ñeán “ñieân daïi” taïi nhöõng ñieåm môùi nhaát vaø
sau ñoù chuùng laïi bò boû rôi moät khi ñaõ ñöôïc khaùm phaù vaø moâi
tröôøng ôû ñoù ñaõ bò thoaùi hoùa. Vì vaäy, trong quy hoaïch vaø ñieàu
haønh DLST phaûi döï tính ñeán khaû naêng naøy.
6.4.3 Muïc tieâu kinh teá
Vieäc xaùc ñònh lôïi ích töø du lòch döïa treân cô sôû “toång thu
nhaäp” ñôn thuaàn giôø ñaây khoâng coøn phuø hôïp nöõa. DLST theo
chuùng toâi, neáu chæ quan taâm ñeán nhöõng trang giaáy vôùi nhöõng
“coät caân ñoái tieàn teä” thì chaéc chaén seõ khoâng phaûn aùnh ñöôïc gì
caû. Caàn so saùnh veà thieät haïi boû ra so vôùi toång lôïi ích kinh teá,
caùc yeáu toá ngoaïi vi vaø chi phí cô hoäi ñoái vôùi du khaùch ñöôïc
thu huùt vaø vaán ñeà phuï thuoäc kinh teá do DLST mang laïi.
Roõ raøng muïc tieâu kinh teá ñaït ñöôïc cuûa DLST theå hieän ôû
khía caïnh kinh teá sinh thaùi vaø thoâi thuùc söï phaùt trieån kinh
teá cuûa nhöõng vuøng coù khu DLST.
124
 Du lòch sinh thaùi
6.4.4 Muïc tieâu an ninh quoác phoøng, traät töï an
toaøn xaõ hoäi
Quy hoaïch vaø phaùt trieån DLST khoâng ngoaøi muïc tieâu
thu huùt löõ haønh thieân nhieân trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán vôùi
coäng ñoàng ñòa phöông. Tuy nhieân, khoâng vì theá maø chuùng ta
boû qua vaán ñeà an ninh quoác phoøng vaø traät töï an toaøn xaõ hoäi.
Caàn chuù yù taïo theâm vieäc laøm, taêng theâm thu nhaäp vaø goùp
phaàn oån ñònh kinh teá, xaõ hoäi vaø baûo veä an ninh quoác phoøng
cho khu vöïc.
6.4.5 Muïc tieâu vaên hoùa - xaõ hoäi
Vaên hoùa ñaõ töøng laø moät nhaân toá bò boû rôi trong baûo toàn.
Baûo toàn vaø phaùt trieån du lòch maø töø choái quyeàn lôïi vaø moái
quan taâm cuûa coäng ñoàng ñòa phöông laø töï chuoác haïi vaøo mình,
neáu khoâng muoán noùi laø xaâm phaïm ñeán vaên hoùa vaø laøm hoûng
ñeán neàn kinh teá baûn ñòa; nguy cô veà thaát baïi trong DLST seõ
raát cao.
Do ñoù, trong quy hoaïch DLST, theo chuùng toâi caàn phaûi
gaén keát vieäc giöõ gìn vaø toân taïo caùc truyeàn thoáng vaên hoùa ñaëc
tröng cuûa ñòa phöông, baûo toàn ñöôïc moâi tröôøng nhaân vaên
trong saïch, ñoàng thôøi khai thaùc toát caùc di saûn vaên hoùa coù giaù
trò phuïc vuï cho du lòch.
6.4.6 Muïc tieâu hoã trôï phaùt trieån
Nghieân cöùu veà DLST ôû ñaây khoâng chæ nhaèm muïc ñích
ñôn thuaàn laø tìm hieåu veà thò hieáu du khaùch ñeå toái ña hoùa lôïi
ích kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng maø coøn phaûi cung caáp caùc
thoâng tin tö lieäu, nhöõng ñònh höôùng chieán löôïc cô baûn ñeå
125
Du lòch sinh thaùi
khuyeán khích hoã trôï cho söï phaùt trieån, xuùc tieán, laäp keá
hoaïch, thieát laäp moái quan heä giöõa caùc ban ngaønh, taïo löïc ñaåy
cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh “coâng nghieäp xanh” naøy.
Nhö vaäy, DLST phaûi hoäi ñuû caùc yeâu caàu sau:
- Kích thích söï gia taêng löõ haønh veà vôùi thieân nhieân.
- Baûo toàn caùc giaù trò cuûa töï nhieân, caùc giaù trò cuûa ña
daïng sinh hoïc.
- Giaûi quyeát caùc moái quan taâm traên trôû veà moâi tröôøng,
kinh teá - xaõ hoäi… laáy baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân laøm
troïng taâm.
- Thuùc ñaåy söï phaùt trieån beàn vöõng - moät trong nhöõng
neàn taûng cô baûn cuûa ngaønh kinh teá “saïch” vaø “xanh”.
6.5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU DLST
6.5.1. Phöông phaùp luaän
a. Nghieân cöùu DLST laø nghieân cöùu söï töông taùc
giöõa caùc thaønh phaàn cuûa noù
Coù ngöôøi cho raèng, DLST ñöôïc taïo thaønh bôûi hai thaønh
phaàn chính laø du lòch vaø sinh thaùi. Noùi nhö vaäy cho ñôn giaûn,
deã hieåu chöù thöïc ra noù khoâng heà laø moät pheùp coäng soá hoïc ñôn
thuaàn maø noù coù söï töông taùc vôùi nhau raát chaët cheõ, thoâng qua
nhieàu hình thöùc vaø nhaân toá. Ngoaøi hai phaàn chính naøy,
chuùng coøn nhöõng thaønh phaàn phuï vaø nhöõng thaønh phaàn
trung gian.
126
 Du lòch sinh thaùi
Trong phaàn sinh thaùi goàm coù nhieàu thaønh phaàn nhoû nöõa
caáu taïo neân nhö ñaát, nöôùc, khoâng khí, sinh vaät vaø con ngöôøi...
Caùc thaønh phaàn naøy lieân quan chaët cheõ vaø raát höõu cô vôùi
nhau trong moät heä sinh thaùi
Trong phaàn Du lòch laïi cuõng coù caùc phaàn nhoû nöõa taïo
neân nhö: cô sôû haï taàng, ngöôøi quaûn lyù, ngöôøi höôùng daãn…
Xin nhaéc laïi, giöõa caùc thaønh phaàn nhoû trong moät thaønh
phaàn chính luoân töông quan vôùi nhau vaø giöõa caùc thaønh phaàn
phuï cuûa hai thaønh phaàn chính, ñoâi luùc, töôûng nhö khoâng lieân
quan, aáy vaäy maø noù laïi coù söï lieân quan.
Vì vaäy, khi nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi, tuyeät
nhieân chuùng ta phaûi chuù yù moät caùch ñaëc bieät ñeán söï töông hoã
laãn nhau naøy.
* Moái töông quan laãn nhau
Söï töông quan (relationship) bieåu hieän ôû möùc ñoä lieân heä
laãn nhau giöõa 2, 3 hay nhieàu yeáu toá. Ñoù laø söï phuï thuoäc laãn
nhau theo chieàu thuaän hay nghòch, chaët hay khoâng chaët.
Söï töông quan naøy ñöôïc theå hieän qua heä soá töông quan
R (hö soá) maø 0≤ |R| ≤ 1. Khi ⎪R⎪> Rstandard, chuùng ta noùi
noù coù töông quan, coù theå tin caäy, chaët hoaëc raát chaët.
Neáu R > 0 ñoù laø töông quan thuaän
Neáu R < 0 ñoù laø töông quan nghòch
Tuy nhieân, caùc moái töông quan theo caùch tính naøy cuõng
chæ bieåu hieän moät phaàn cuûa moái lieân heä giöõa caùc yeáu toá
DLST. Thaäm chí, ñoâi luùc coøn coù töông quan giaû. Ví duï A töông
quan vôùi B, B laïi töông quan vôùi C thì theo toaùn hoïc ñôn
127
Du lòch sinh thaùi
thuaàn A seõ töông quan vôùi C. Tuy nhieân trong thöïc teá sinh
ñoäng cuûa DLST coù theå A vaø C laïi khoâng coù bieåu hieän gì laø
töông quan caû. Vì vaäy, khi nghieân cöùu DLST ngöôøi ta khoâng
döøng laïi ôû tìm söï töông quan maø quan troïng hôn laø tìm söï
töông taùc giöõa chuùng.
* Söï töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn vaø caùc yeáu toá
DLST
Söï töông taùc (interaction) bieåu thò söï lieân quan caû beân
trong laãn beân ngoaøi cuûa caùc yeáu toá. Khoâng nhöõng noù loaïi tröø
söï ngaãu nhieân, maø coøn bieåu hieän söï taùc ñoäng laãn nhau giöõa
caùc yeáu toá, caùc thaønh phaàn caáu truùc moâi tröôøng. Söï taùc ñoäng
naøy mang tính chuû ñoäng vaø thuaän nghòch. Vì vaäy caùc nghieân
cöùu veà DLST cuõng phaûi ñaëc bieät chuù yù ñeán caùc söï töông taùc
naøy. Noù bieåu hieän söùc soáng vaø hoaït ñoäng cuûa moät heä DLST
nhaát ñònh, bôûi vì moãi heä DLST coù moät kieåu, moät daïng töông
taùc ñaëc tröng. Tìm caùc töông taùc naøy laø coát loõi cuûa phöông
phaùp luaän nghieân cöùu DLST. Neáu nhö moät nghieân cöùu DLST
naøo ñoù khoâng hoaëc raát ít quan taâm ñeán söï töông taùc thì
nghieân cöùu aáy coi nhö khoâng thaønh coâng.
Bieåu thò söï töông taùc coù theå coù nhieàu caùch:
− Söû duïng moâ hình toaùn.
− Söû duïng moâ hình khoâng gian nhieàu chieàu.
Ví duï ñeå bieåu dieãn söï töông taùc giöõa caùc yeáu toá taïo neân
söï suy thoaùi cuûa moät khu DLST, ngöôøi ta ñöa daïng moâ hình
khoâng gian nhieàu chieàu vaøo phöông phaùp nghieân cöùu. Ví duï,
ngöôøi ta coù theå duøng moâ hình keát hôïp GIS (heä thoáng thoâng
128
 Du lòch sinh thaùi
tin ñòa lí) vaø RS (ño ñaïc vieãn thaùm) ñeå xaây döïng neân caùc moâ
hình töông taùc 2 hay 3 hay nhieàu yeáu toá.
Ngöôøi ta coù theå bieåu dieãn yeáu toá toång hôïp cuûa söï thoaùi
hoùa DLST naøo ñoù döôùi daïng toïa ñoä treân maët phaúng nghieâng
löôïn soùng ba chieàu (3D) maø moãi truïc toïa ñoä bieåu hieän moät yeáu
toá rieâng reõ taùc ñoäng vaøo khu DLST ñaáy.
b. Nghieân cöùu DLST khoâng ñöôïc coi nheï thaønh
phaàn naøo trong toaøn heä thoáng.
Ví duï khi nghieân cöùu ñeå ñaàu tö moät khu DLST naøo ñoù,
ta cuõng phaûi nghieân cöùu caû hai thaønh phaàn sinh thaùi vaø toå
chöùc DLST nhö theá naøo cho phuø hôïp. Traû lôøi caâu hoûi:
- Vi sao ta phaûi toå chöùc DLST ôû ñaây?
- Toå chöùc ôû ñaây coù taùc haïi gì ñeán taøi nguyeân moâi
tröôøng?
- Heä sinh thaùi ôû ñaây laø heä sinh thaùi gì? Ñieåm ñaëc thuø laø
gì, ñeå haáp daãn du khaùch?
- Heä sinh thaùi moâi tröôøng: ñaát, nöôùc, khoâng khí vaø con
ngöôøi ôû ñaây töông taùc vôùi nhau nhö theá naøo?
- Taùc ñoäng hoaït ñoäng DLST leân sinh vaät vaø cuoäc soáng,
kinh teá vaø tình caûm con ngöôøi ñòa phöông ra sao?
- Taûi löôïng oâ nhieãm toái ña vaø toái thieåu cuûa heâ STDL ôû
ñaây laø bao nhieâu?
- Loaïi du khaùc cho khu DLST naøy laø ai? bao nhieâu? Hoï
seõ taùc ñoäng lôïi haïi nhö theá naøo ñeán sinh vaät?
- Loaïi hình DLST naøo laø phuø hôïp trong khu DLST?
129
Du lòch sinh thaùi
- Tính baûo toàn taøi nguyeân DL ra sao?
- Phaân vuøng chi tieát döïa vaøo caùc chæ tieâu DLST chöa?
- Coù khaû naêng du nhaäp caùc sinh vaät laï vaøo khu DLST
naøy khoâng? loaïi gì? soá löôïng bao nhieâu?
- Khaùch DLST ngöôøi thích gì? phaûn öùng ra sao vôùi töøng
moâ hình sinh thaùi?
- Taïi sao khaùch nuôùc ngoaøi chæ coù 15% quay Vieät Nam
trong ñoù coù vai troø gì cuûa DLST?
Ñoù chæ laø moät vaøi vaán ñeà caàn neâu ra trong nghieân cöùu,
coù theå coøn nhieàu nöõa.
AÁy vaäy maø laâu nay nhieàu hoaït ñoäng nghieân cöùu hay öùng
duïng ít khi löu taâm ñoàng ñeàu ñeán caùc töông taùc naøy.
c. Nghieân cöùu DLST cuõng töùc laø tìm caùc yeáu toá
troäi, chuû ñaïo trong heä töông taùc ñeå tìm ra theá
maïnh cho phaùt trieån
Nhö phaàn treân chuùng ta ñaõ noùi, nghieân cöùu DLST caàn
phaûi tìm hieåu khoâng nhöõng caùc moái töông quan, maø coøn phaûi
tìm söï töông taùc cuûa khoâng nhöõng moät vaøi yeáu toá maø cuûa haàu
heát caùc thaønh phaàn trong heä thoáng DLST. Beân caïnh ñoù coù
moät ñieàu khoâng theå thieáu ñöôïc trong phöông phaùp luaän, ñoù
laø: caàn phaûi tìm yeáu toá beân trong caùc yeáu toá. Coù theå lí giaûi
quan ñieåm naøy nhö sau:
Moät ñoái töôïng A xuaát hieän trong moâi tröôøng luoân luoân
vaø taát yeáu chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá cuøng moät luùc. Ngöôïc
laïi, vaät A cuõng taùc ñoäng trôû laïi caùc yeáu toá taùc ñoäng vaøo noù.
130
 Du lòch sinh thaùi
Caùc taùc ñoäng naøy mang tính vöøa sinh thaùi moâi tröôøng laïi vöøa
mang tính du lòch, khoâng phaûi laø taùc ñoäng vaät lí ñôn thuaàn .
Tuy nhieân, caùc taùc ñoäng naøy leân vaät theå hoaëc sinh vaät A
laø khoâng ñoàng ñeàu veà thôøi gian, khoâng gian cuõng nhö cöôøng
löïc. Hay noùi caùch khaùc, trong moät moâi tröôøng DLST, trong
moät giôùi haïn khoâng gian vaø thôøi gian, bao giôø cuõng coù yeáu toá
troäi. Yeáu toá troäi seõ quyeát ñònh xu höôùng, toác ñoä cuûa söï phaùt
trieån cuûa töøng thaønh phaàn, töøng caù theå sinh vaät hay nhoùm
sinh vaät vaø keå caû ngöôøi toå chöùc, höôùng daãn vieân vaø du khaùch.
Phöông phaùp luaän nghieân cöùu DLST cho raèng coù xaùc
ñònh ñöôïc tính ñoàng nhaát (vôùi heä soá ñoàng nhaát entropi) vaø
tính troäi môùi xaùc ñònh ñöôïc chieàu höôùng cuûa söï phaùt trieån cuûa
ñoái töôïng nghieân cöùu, thaäm chí cuûa caû heä DLST.
d. NC DLST phaûi ñaët trong söï söï tuông taùc vôùi
caùc loaïi hình du lòch khaùc
Ta bieát raèng, DLST khoâng theå taùc rôøi khoûi caùc loaïi hình
du lòch khaùc nhö du lòch vaên hoùa, du lòch lòch söû....
Cho neân nhieàu luùc nghieân cöùu DLST phaûi laáy caùc loaïi
hình du lòch khaùc ñeå laøm choã döïa hay ñeå so saùnh hay ñoái
troïng vôùi DLST
Coù nhöõng luùc thaønh toá vaên hoaù naèm trong DLST vaø
ngöôïc laïi.
Vì vaäy, söï boå trôï giöõa chuùng laø moät ñieàu caàn löu yù khi
nghieân cöùu tính haáp daãn, tính kinh teá, xaõ hoâi cuûa DLST.
Ví duï ta noùi DLST Hueá ta khoâng chæ nghieân cöùu veà sinh
thaùi caûnh quan huøng vó, neân thô cuûa soâng Höông - nuùi Ngöï
maø phaûi nghieân cöùu trong söï thieâng lieâng cuûa caûnh quan sinh
131
Du lòch sinh thaùi
thaùi aáy coù caû moät neàn vaên hoaù coá ñoâ ngöôøi Vieät, hoaø quyeän
aâm höôûng cuûa nhaïc nhaõ cung ñình, coù tieáng hoø maùi ñaåy treân
beán Kim Long....
e. Nghieân cöùu DLST phaûi ñaët trong söï söï töông
taùc vôùi caùc loaïi hình kinh teá xaõ hoäi vaø khoa hoïc
kyõ thuaät ñöông ñaïi
Khi nghieân cöùu DLST ta cuõng phaûi ñaët noù trong hoaøn
caûnh kinh teá xaõ hoäi maø noù ñang hoaït ñoäng.
Ta xem noù laø moät maûng kinh teá, vaäy phaûi coù lôïi nhuaän.
Nhöng lôïi nhuaän khoâng ñöôïc laø yeáu toá haøng ñaàu trong nghieân
cöùu khaû thi vaø tieàn khaû thi. Beân caïnh lôïi nhuaän phaûi xeùt veà
taùc ñoäng baûo veä taøi nguyeân vaø tính beàn vöõng cuûa moâi tröôøng.
Söû duïng nhöõng thaønh töïu khoa hoïc kyõ thuaät ñeå phaùt
trieån DLST laø caàn thieát vaø neân laøm nhöng phaûi ñaët chuùng
vaøo trong söï haøi hoaø cuûa caûnh quan sinh thaùi.
g. Phöông phaùp nghieân cöùu DLST cuõng mang noäi
dung söï keát hôïp caùc khoa hoïc ña lieân ngaønh
nhöng coù ñaëc thuø cuûa rieâng mình
DLST laø moät khoa hoïc ña lieân ngaønh, nghóa laø söï keát
hôïp nhieàu ngaønh khoa hoïc (du lòch, sinh thaùi moâi tröôøng,
sinh hoïc, taøi nguyeân, kinh teá, xaõ hoäi hoïc, laâm hoïc...).
Vì vaäy ñeå nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi coù keát quaû
toát caàn phaûi keát hôïp moät soá ngaønh hoïc vôùi nhau, keá thöøa
thaønh töïu, phaùt huy tính môùi, aùp duïng thaønh töïu khoa hoïc kyõ
thuaät hieän ñaïi. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu DLST cuõng
quan nieäm ñaây laø ngaønh hoïc coù ñaëc thuø cao.
Nghieân cöùu DLST tröôùc heát laø nghieân cöùu söï töông quan
2 chieàu, 3 chieàu vaø nhieàu chieàu cuûa caùc yeáu toá vaø thaønh phaàn
132
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

trong heä DLST. Nhöng khoâng chæ döøng laïi ôû ñoù, ñeå traùnh 2. Cô sôû cuûa phaùt trieån du lòch beàn vöõng trong du lòch sinh
töông quan ngaãu nhieân phaûi nghieân cöùu söï töông taùc beân thaùi?
trong, beân ngoaøi vaø nhieàu chieàu giöõa caùc yeáu toá, caùc thaønh 3. Theá naøo laø du lòch sinh thaùi beàn vöõng?
phaàn cuûa moâi tröôøng. Moâi tröôøng sinh thaùi laø moät daïng ñaëc 4. Theo caùc chuyeân gia nghieân cöùu veà du lòch sinh thaùi,
bieät luoân luoân bieán ñoäng neân caàn nghieân cöùu chieàu höôùng cuûa muoán cho ngaønh du lòch thaät söï coù theå phaùt trieån beàn
söï bieán ñoäng ñoù. Ñeå xaùc ñònh chieàu höôùng vaø toác ñoä phaùt vöõng caàn phaûi döïa vaøo caùc yeáu toá naøo? Laáy ví duï minh
trieån cuûa DLST, laïi caàn phaûi nghieân cöùu tính ñoàng nhaát, tính
hoaï vaø phaân tích?
troäi cuûa caùc nhaân toá taùc ñoäng. Caàn tìm hieåu ñoái töôïng khaùch
5. Cô sôû cuûa caùc nguyeân taéc du lòch sinh thaùi?
hoï thích gì, phaûn öùng nhö theá naøo vôùi nhöõng hieän traïng, loaïi
6. Nguyeân taéc cuûa du lòch sinh thaùi beàn vöõng?
hình DLST.
7. Muïc tieâu nghieân cöùu veà du lòch sinh thaùi? Theo anh (chò),
Coù nhö vaäy môùi traùnh ñöôïc nhöõng keát quaû vaø keát luaän muïc tieâu naøo ñoùng vai troø quan troïng nhaát?
phieán dieän vaø döï ñoaùn ñöôïc töông lai moät caùch ñuùng ñaén.
8. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu du lòch sinh thaùi?
6.5.2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå 9. Anh (chò) haõy lieân heä phöông phaùp luaän nghieân cöùu sinh
- Phöông phaùp moâ taû thaùi moâi tröôøng vôùi du lòch sinh thaùi?
- Phöông phaùp so saùnh 10. Caùc phöông phaùp cuï theå nghieân cöùu du lòch sinh thaùi?
- Phöông phaùp thöïc nghieäm
- Phöông phaùp ñieàu tra ngaãu nhieân, hay choïn loïc
- Phöông phaùp ma traän
- Phöông phaùp kinh teá Sinh thaùi du lòch
- Phöông phaùp phoûng vaán
- Phöông phaùp nhôø chuyeân gia
- Phöông phaùp laáy maãu phaân tích hoaù lí sinh
- Caù phöông phaùp sinh thaùi öùng duïng trong DLST
- Phöông phaùp moâ hình moâ phoûng

Chöông VI
1. Hieåu bieát cuûa anh chò veà khaùi nieäm du lòch sinh thaùi?

133 134
 Du lòch sinh thaùi
Chöông 7
OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG VAØ OÂ NHIEÃM
MOÂI TRÖÔØNG TRONG HOAÏT ÑOÄNG
DU LÒCH SINH THAÙI
7.1 ÑÒNH NGHÓA VAØ PHAÂN LOAÏI MOÂI TRÖÔØNG
7.1.1 Moâi tröôøng
Moâi tröôøng (Environment) ñöôïc moät soá taùc giaû ñònh
nghóa nhö sau: “Moâi tröôøng laø toång hôïp caùc yeáu toá toàn taïi
xung quanh sinh vaät vaø aûnh höôûng ñeán sinh vaät” (Masn vaø
Langenhim, 1957); “Moâi tröôøng laø taát caû nhöõng gì ngoaøi cô
theå, coù lieân quan maät thieát vaø coù aûnh höôûng ñeán söï toàn taïi
cuûa con ngöôøi nhö: ñaát, nöôùc, khoâng khí, aùnh saùng maët trôøi,
röøng, bieån, taàng ozone, söï ña daïng sinh hoïc veà caùc loaøi” (Joe
Whiteney, 1993). Caùc taùc giaû Trung Quoác cho raèng: “Moâi
tröôøng laø hoaøn caûnh soáng cuûa sinh vaät, keå caû con ngöôøi maø
sinh vaät vaø con ngöôøi ñoù khoâng theå taùch rieâng ra khoûi ñieàu
kieän soáng cuûa noù”. UNEP ñònh nghóa: “Moâi tröôøng laø taäp hôïp
caùc yeáu toá vaät lyù, hoùa hoïc, sinh hoïc, kinh teá, xaõ hoäi, taùc ñoäng
leân töøng caù theå hay caû coäng ñoàng”.
135
Du lòch sinh thaùi
Ngaøy nay ngöôøi ta ñaõ thoáng nhaát vôùi nhau veà ñònh
nghóa “Moâi tröôøng laø caùc yeáu toá vaät chaát töï nhieân vaø nhaân
taïo, lí hoïc, hoùa hoïc, sinh hoïc cuøng toàn taïi trong moät khoâng
gian bao quanh con ngöôøi. Caùc yeáu toá ñoù coù quan heä maät
thieát, töông taùc laãn nhau vaø taùc ñoäng leân caù theå sinh vaät hay
con ngöôøi ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. Toång hoøa cuûa caùc
chieàu höôùng phaùt trieån cuûa töøng nhaân toá naøy seõ quyeát ñònh
ñeán chieàu höôùng phaùt trieån cuûa caù theå sinh vaät cuûa heä sinh
thaùi vaø cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi”.
Moâi tröôøng thieân nhieân bao goàm caùc yeáu toá töï nhieân
nhö: yeáu toá vaät lyù, yeáu toá hoùa hoïc, yeáu toá sinh hoïc toàn taïi
khaùch quan ngoaøi yù muoán cuûa con ngöôøi vaø sinh vaät. Sinh vaät
vaø moâi tröôøng luoân coù taùc ñoäng töông hoã nhau veà söï trao ñoåi
vaät chaát vaø naêng löôïng thoâng qua caùc thaønh phaàn moâi tröôøng
nhö khí quyeån, ñòa quyeån, thuûy quyeån vaø sinh quyeån. Caùc
thaønh phaàn moâi tröôøng töï nhieân naøy khoâng toàn taïi ôû traïng
thaùi tónh maø luoân luoân coù söï chuyeån hoùa ñeå höôùng ñeán traïng
thaùi “caân baèng ñoäng” nhaèm baûo veä cho söï soáng treân traùi ñaát
luoân ñöôïc oån ñònh.
Khi maø hieåm hoïa veà söï toàn vong cuûa nhaân loaïi ñaõ quaù
“nhôõn tieàn”, khi maø ñieàu kieän sinh thaùi bò huûy hoaïi traàm
troïng vaø khoâng baûo ñaûm cöu mang noåi daân soá theá giôùi, ñaát
ñai bò thoaùi hoùa, hieän töôïng troïc hoùa caùc caùnh röøng raäm,
thieáu nöôùc ngoït, oâ nhieãm khoâng khí, thieân tai, beänh moâi
tröôøng…. ñaõ vaø ñang ñe doïa vaø cöôùp ñi sinh maïng cuûa nhieàu
ngöôøi thì ngaønh hoïc moâi tröôøng môùi xaùc ñònh ñöôïc vò trí quan
troïng cuûa noù. Khoa hoïc moâi tröôøng ra ñôøi vaø phaùt trieån nhö
moät taát yeáu ñeå ñaùp öùng cho söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi.
136
 Du lòch sinh thaùi
7.1.2 Phaân loaïi moâi tröôøng
Baát cöù ôû ñaâu cuõng coù moâi tröôøng töø vi moâ cho ñeán vó
moâ. Tuøy theo muïc ñích maø ngöôøi ta ñöa ra caùc chæ tieâu phaân
loaïi khaùc nhau.
a. Phaân loaïi moâi tröôøng theo caùc taùc nhaân: bao
goàm moâi tröôøng töï nhieân (Natural environment) laø moâi
tröôøng do thieân nhieân taïo ra; ví duï: soâng, bieån, ñaát… vaø moâi
tröôøng nhaân taïo (Artifical environment) laø moâi tröôøng chòu
söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi; ví duï: moâi tröôøng ñoâ thò, laøng
maïc, keânh ñaøo, chôï buùa, tröôøng hoïc…
b. Phaân loaïi moâi tröôøng theo söï soáng: moâi tröôøng
vaät lí (Physical environment) laø thaønh phaàn voâ sinh cuûa moâi
tröôøng töï nhieân, goàm coù thaïch quyeån, thuûy quyeån vaø khí
quyeån. Noùi caùch khaùc, moâi tröôøng vaät lí laø moâi tröôøng
khoâng coù söï soáng (theo quan ñieåm coå ñieån). Moâi tröôøng sinh
hoïc (Bio-environment hay Environmental biology) laø thaønh
phaàn höõu sinh cuûa moâi tröôøng, hay noùi caùch khaùc laø moâi
tröôøng maø ôû ñoù coù dieãn ra söï soáng. Moâi tröôøng sinh hoïc bao
goàm caùc heä sinh thaùi, caùc quaàn theå thöïc vaät, ñoäng vaät, vi
sinh vaät vaø caû con ngöôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån treân cô sôû vaø
ñaëc ñieåm cuûa caùc thaønh phaàn moâi tröôøng vaät lyù.
Caùc thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng khoâng toàn taïi ôû traïng
thaùi tónh maø luoân luoân dieãn ra caùc quaù trình chuyeån hoùa töï
nhieân, chính ñieàu ñoù ñaõ ñöa moâi tröôøng ñeán traïng thaùi “caân
baèng ñoäng”. Chính nhôø söï caân baèng naøy ñaõ ñaûm baûo cho söï
soáng treân traùi ñaát luoân ñöôïc phaùt trieån oån ñònh.
137
Du lòch sinh thaùi
Khaùi nieäm moâi tröôøng sinh hoïc ñaõ ñöa ñeán thuaät ngöõ
moâi tröôøng sinh thaùi, ñieàu ñoù muoán aùm chæ moâi tröôøng naøy
laø söï soáng cuûa sinh vaät vaø cuûa con ngöôøi, ñeå phaân bieät vôùi
nhöõng moâi tröôøng khoâng coù sinh vaät. Tuy nhieân, haàu heát
caùc moâi tröôøng ñeàu coù sinh vaät tham gia; chính vì vaäy, noùi
ñeán moâi tröôøng laø ñeà caäp ñeán moâi tröôøng sinh thaùi. Nhöng
khi ngöôøi ta muoán nhaán maïnh ñeán “tính sinh hoïc” vaø baûo veä
söï soáng, ngöôøi ta vaãn quen duøng khaùi nieäm moâi tröôøng sinh
thaùi, hoaëc söû duïng noù nhö moät thoùi quen.
c. Moâi tröôøng beân trong vaø moâi tröôøng beân ngoaøi
Laáy sinh vaät hoaëc con ngöôøi laøm ñoái töôïng ñeå nghieân
cöùu, ngöôøi ta chia ra:
- Moâi tröôøng beân trong (Inside environment) laø nhöõng
hoaït ñoäng beân trong cô theå cuûa sinh vaät hoaëc cuûa con ngöôøi
nhö: maùu chaûy trong caùc maïch maùu, caùc daây thaàn kinh hoaït
ñoäng theo heä thoáng töø thaàn kinh trung öông chuyeån ñeán caùc
daây thaàn kinh ngoaïi vi, dòch baøo hoaït ñoäng trong teá baøo…
Caùc hoaït ñoäng naøy dieãn ra trong cô theå, lieân quan chaët cheõ
vôùi nhau beân trong cô theå (moâi tröôøng beân trong) vaø lieân
quan vôùi caùc ñieàu kieän beân ngoaøi cô theå (moâi tröôøng beân
ngoaøi), ñeå taïo neân söï soáng cho cô theå.
- Moâi tröôøng beân ngoaøi (Outside environment) bao goàm
taát caû nhöõng gì bao quanh sinh vaät nhö: nhieät ñoä, khoâng
khí, ñoä aåm… ñoái vôùi caù theå con ngöôøi hay ñoäng, thöïc vaät vaø
vi sinh vaät.
138
 Du lòch sinh thaùi
d. Phaân loaïi moâi tröôøng theo moâi tröôøng thaønh
phaàn hay moâi tröôøng taøi nguyeân
Theo caùch phaân loaïi naøy, ngöôøi ta cho raèng moãi moät
loaïi moâi tröôøng ñeàu coù ñaëc ñieåm caáu truùc, thaønh phaàn rieâng.
Trong haøng loaït caùc thaønh phaàn moâi tröôøng coù moät soá thaønh
phaàn hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän ñeå ñöôïc xem nhö laø moät moâi
tröôøng hoaøn chænh, neân nhöõng thaønh phaàn ñoù ñöôïc goïi laø
“moâi tröôøng thaønh phaàn” (Componental environment), ta coù
caùc moâi tröôøng thaønh phaàn nhö sau:
- Moâi tröôøng ñaát (Soil environment) bao goàm caùc vaät
chaát voâ cô, höõu cô cuõng nhö caùc quaù trình phaùt sinh, phaùt
trieån cuûa ñaát ôû moät vuøng naøo ñoù. Noù laø moät thaønh phaàn sinh
thaùi chung nhöng chính baûn thaân noù cuõng coù ñaày ñuû caùc
thaønh phaàn vaø tö caùch laø moät moâi tröôøng soáng neân ñöôïc goïi
laø “Moâi tröôøng thaønh phaàn ñaát”.
- Moâi tröôøng nöôùc (Water environment) bao goàm töø moâi
tröôøng vi moâ veà dung löôïng nhö moät gioït nöôùc, cho ñeán phaïm
vi vó moâ nhö: soâng, ñaïi döông; trong ñoù coù ñaày ñuû caùc thaønh
phaàn loaøi ñoäng thöïc vaät thuûy sinh, vaät chaát voâ cô, höõu cô… vaø
tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp coù lieân heä chaët cheõ vôùi nhau.
- Moâi tröôøng khoâng khí (Air environment) bao goàm caùc
taàng khí quyeån, caùc daïng vaät chaát, caùc haït voâ cô, höõu cô,
nham thaïch, vi sinh vaät…
e. Phaân loaïi moâi tröôøng theo quyeån
Cuõng töông töï nhö moâi tröôøng thaønh phaàn nhöng phaïm
vi cuûa quyeån roäng hôn bao goàm:
139
Du lòch sinh thaùi
• Thaïch quyeån (Lithosphere): coøn goïi laø moâi tröôøng ñaát,
hay ñòa quyeån goàm taát caû caùc daïng vaät chaát voâ cô, höõu cô coù
trong moâi tröôøng ñaát.
- Vaät chaát voâ cô: laø moâi tröôøng vaät lí cuûa moâi tröôøng ñaát:
keo ñaát, caáu töû ñaát, nöôùc trong ñaát, khoâng khí trong ñaát,
thaønh phaàn vaø ñaëc tính cuûa caùc loaïi ñaát.
- Vaät chaát höõu cô: vaät chaát höõu cô ñöôïc taïo ra töø caùc
sinh vaät, xaùc baõ cuûa sinh vaät… Vaät chaát höõu cô ñöôïc taïo ra
trong suoát quaù trình soáng vaø trao ñoåi chaát cuûa sinh vaät.
Trong thaïch quyeån, caùc vaät chaát voâ cô, caáu töû ñaát lieân
keát vôùi nhau trong moät khoâng gian nhaát ñònh. Trong moâi
tröôøng ñaát thì nöôùc ñoùng vai troø raát quan troïng (laø dung moâi)
cho caùc phaûn öùng sinh hoùa, lí hoïc. Thaïch quyeån coøn laø moâi
tröôøng cho caùc vi sinh vaät phaùt trieån, ñoàng thôøi söï coù maët cuûa
chuùng cuøng vôùi caùc quaù trình soáng, trao ñoåi vaät chaát vaø naêng
löôïng laøm cho ñaát trôû neân maøu môõ hôn, tuøy thuoäc vaøo töøng
loaøi vi sinh vaät: vi sinh vaät coá ñònh ñaïm, vi sinh vaät phaân
giaûi muøn… Caáu truùc ñaát ñöôïc caûi thieän hay khoâng, vaø ñaëc tính
lí – hoùa cuûa caùc loaïi ñaát coøn coù söï tham gia cuûa moät soá loaøi
ñoäng vaät nhö coân truøng: kieán, moái, giun vaø chuoät… Thaïch
quyeån noùi chung laø moâi tröôøng maø neáu coù söï bieán ñoäng trong
ñoù thì ít khi ñöôïc nhaän bieát. Moâi tröôøng ñaát coù khaû naêng töï
laøm saïch cao vaø traïng thaùi ñeå ñaït ñeán söï caân baèng giöõa caùc
yeáu toá moâi tröôøng raát deã daøng.
• Khí quyeån (Atmosphere) laø moâi tröôøng khoâng khí ñöôïc
giôùi haïn trong lôùp khoâng khí bao quanh traùi ñaát vaø ñöôïc chia
ra laøm nhieàu taàng: taàng ñoái löu, taàng bình löu, taàng trung löu
140
 Du lòch sinh thaùi
vaø taàng ngoaøi, trong ñoù taàng ñoái löu coù taàm quan troïng quyeát
ñònh ñeán moâi tröôøng toaøn caàu. Ngoaøi caùc nguyeân toá chaát khí
nhö: N, O2,CO2, NOx, SOx…, trong khoâng khí coøn coù caùc khí
hieám nhö argon, krypton, xenon, heli, hôi nöôùc vaø caùc vi sinh
vaät, baøo töû caùc chaát voâ cô luoân hoaït ñoäng maø caùc quaù trình
vaän chuyeån vaø bieán ñoåi cuûa noù tuaân theo caùc chu trình naêng
löôïng, chu trình vaät chaát trong moâi tröôøng noùi chung. Trong
khí quyeån luoân dieãn ra caùc hieän töôïng gioù, baõo, phaûn xaï, maây
möa, hieäu öùng nhaø kính, loã thuûng taàng oâzone… Noùi chung khí
quyeån raát nhaïy caûm vôùi caùc bieán ñoäng cuûa moâi tröôøng.
• Thuûy quyeån (Hydrosphere): thuûy quyeån laø moâi tröôøng
nöôùc vôùi taát caû nhöõng thaønh phaàn nöôùc treân traùi ñaát, bao
goàm nöôùc trong ao hoà, trong soâng ngoøi, suoái, ñaïi döông, nöôùc
möa, tuyeát, baêng, nöôùc ngaàm… Ñaây laø thaønh phaàn khoâng theå
thieáu ñöôïc ñoái vôùi moâi tröôøng toaøn caàu. Nöôùc coøn ñoùng vai troø
trong vieäc duy trì söï soáng cho sinh vaät, laø yeáu toá mang tính
quyeát ñònh ñoái vôùi söï vaän chuyeån vaø trao ñoåi chaát trong caùc
thaønh phaàn moâi tröôøng khaùc. Caùc quaù trình vaän chuyeån, trao
ñoåi naøy cuõng tuaân theo caùc quy luaät nhaát ñònh. Trong thuûy
quyeån luoân dieãn ra caùc quaù trình bieán ñoåi vaät chaát vaø naêng
löôïng. Do ñoù, nöôùc laø moät trong nhöõng thaønh phaàn taïo neân
vaät chaát vaø söï soáng cuûa moâi tröôøng.
• Sinh quyeån (Biosphere): sinh quyeån laø moâi tröôøng
sinh hoïc vôùi taát caû nhöõng phaàn töø nuùi cao ñeán ñaùy ñaïi döông,
bao goàm caû lôùp khoâng khí coù oxy treân cao cho ñeán caùc vuøng
thaïch quyeån coù toàn taïi söï soáng.
Sinh quyeån laø moâi tröôøng cuûa taát caû moïi sinh vaät, töø vi
sinh vaät ñeán caùc loaïi ñoäng, thöïc vaät, keå caû con ngöôøi. Trong
141
Du lòch sinh thaùi
sinh quyeån, caùc chu trình trao ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng dieãn
ra lieân tuïc. Caùc chu trình vaät chaát, sinh ñòa hoùa: chu trình
ñaïm, chu trình löu huyønh, photpho luoân ñi ñoâi vôùi caùc chu
trình naêng löôïng (naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi vaø söï chuyeån
hoùa cuûa naêng löôïng). Nhôø coù caùc chu trình vaät chaát vaø naêng
löôïng maø sinh vaät luoân ôû traïng thaùi “caân baèng ñoäng” vaø nhôø
ñoù maø söï soáng treân traùi ñaát luoân ñöôïc duy trì vaø phaùt trieån.
Caùc thaønh phaàn cuûa sinh quyeån coù lieân heä chaët cheõ vôùi
nhau. Nöôùc vaø khoâng khí chieám haàu heát caùc loã hoång cuûa ñaát
vaø tuøy thuoäc vaøo tæ leä cuûa khoâng khí vaø nöôùc maø ñaát ñoù coù caùc
tính chaát lyù, hoùa vaø sinh hoïc khaùc nhau, coù heä vi sinh vaät
khaùc nhau, caùc heä thöïc vaät vaø ñoäng vaät khaùc nhau. Khi coù
moät nhaân toá trong moät thaønh phaàn thay ñoåi thì keùo theo söï
bieán ñoåi cuûa caùc moâi tröôøng thaønh phaàn khaùc cho phuø hôïp
vôùi traïng thaùi moâi tröôøng môùi.
f. Phaân loaïi moâi tröôøng theo loaïi hình sinh hoaït
cuoäc soáng
Ngöôøi ta coù theå phaân chia moâi tröôøng theo:
- Moâi tröôøng gia ñình (Family environment) bao goàm caùc
hoaït ñoäng sinh hoaït cuûa caùc thaønh vieân trong gia ñình.
- Moâi tröôøng xaõ hoäi (Social environment) bao goàm nhöõng
hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa moät vuøng daân cö, quan heä ngheà nghieäp,
quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, giöõa caùc toå chöùc chính trò, giai
caáp chính trò cuûa moät quoác gia hay cuûa nhieàu quoác gia.
- Moâi tröôøng hoïc ñöôøng (Schooling environment) bao
goàm khuoân vieân, giaûng ñöôøng, thaày coâ, hoïc sinh… caùc vaät
chaát: gheá, baûng, phaán…
142
 Du lòch sinh thaùi
- Moâi tröôøng chôï (Market environment) hay moâi tröôøng
thöông maïi (Trade environment) goàm caùc moái quan heä phaùt
sinh töø vieäc trao ñoåi buoân baùn qua laïi giöõa ngöôøi baùn haøng vaø
ngöôøi mua, giöõa haøng hoùa vaø tieàn teä…
g. Phaân loaïi moâi tröôøng theo töï nhieân vaø xaõ hoäi
- Moâi tröôøng töï nhieân (Natural environment) laø taát caû
nhöõng moâi tröôøng mang tính töï nhieân nhö: soâng, suoái, ñaát,
khoâng khí, röøng, bieån…
- Moâi tröôøng xaõ hoäi vaø nhaân vaên (Environment of
societies and humanities) laø moâi tröôøng giaùo duïc, hoaït ñoäng
xaõ hoäi; vì con ngöôøi ñöôïc caáu thaønh, phaùt trieån trong moái
töông taùc cuûa con ngöôøi vôùi con ngöôøi vaø con ngöôøi vôùi nhöõng
hoaït ñoäng soáng trong xaõ hoäi lieân quan vôùi caùc daân toäc khaùc.
h. Phaân loaïi moâi tröôøng theo kích thöôùc khoâng gian
(phaïm vi)
Theo caùch tieáp caän naøy, coù ba loaïi:
- Moâi tröôøng vi moâ: coù kích thöôùc khoâng gian nhoû. Ví
duï: moâi tröôøng trong moät gioït nöôùc bieån, moâi tröôøng trong
moät chaäu thí nghieäm...
- Moâi tröôøng vó moâ: coù kích thöôùc khoâng gian töông ñoái
lôùn. Ví duï: moâi tröôøng toaøn caàu, moâi tröôøng treân toaøn laõnh
thoå quoác gia.
- Moâi tröôøng trung gian: coù kích thöôùc trung bình. Nhö
moâi tröôøng khu coâng nghieäp, moâi tröôøng ôû moät khu daân cö…
143
Du lòch sinh thaùi
i. Phaân loaïi moâi tröôøng theo vò trí ñòa lyù, ñoä cao
- Moâi tröôøng ven bieån (Coastal zone environment)
- Moâi tröôøng ñoàng baèng (Delta environment)
- Moâi tröôøng mieàn nuùi (Hill environment)
- Moâi tröôøng nuùi cao (Highland environment).
j. Phaân loaïi moâi tröôøng theo hoaït ñoäng saûn xuaát
kinh doanh
- Moâi tröôøng ñoâ thò (Urban environment)
- Moâi tröôøng noâng thoân (Rural environment)
- Moâi tröôøng noâng nghieäp (Agro environment)
- Moâi tröôøng giao thoâng (Transport environment).
k. Phaân loaïi moâi tröôøng theo löu vöïc vaø theo muïc
ñích nghieân cöùu
Tuøy theo muïc ñích nghieân cöùu heä sinh thaùi moâi tröôøng
maø ngöôøi ta coù theå chia ra:
- Moâi tröôøng treân caïn (Irrital environment)
- Moâi tröôøng döôùi nöôùc (Water environment)
Trong moâi tröôøng döôùi nöôùc laïi coù:
- Moâi tröôøng bieån
- Moâi tröôøng löu vöïc soâng
- Moâi tröôøng hoà, ao
- Moâi tröôøng ñaàm, phaù.
Thaäm chí moâi tröôøng soâng laïi chia ra:
- Moâi tröôøng cöûa soâng
144
 Du lòch sinh thaùi
- Moâi tröôøng suoái
- Moâi tröôøng thöôïng löu
- Moâi tröôøng haï löu
l. Phaân loaïi moâi tröôøng theo caùc taùc nhaân
Coù boán loaïi:
- Moâi tröôøng töï nhieân (Natural environment)
- Moâi tröôøng aù töï nhieân (Sub-natural environment)
- Moâi tröôøng baùn töï nhieân (Half-natural environment)
- Moâi tröôøng troàng troït (Agricultural environment) hay
coøn goïi laø moâi tröôøng nhaân taïo (Artificial environment).
7.2 OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG
7.2.1 Ñònh nghóa veà oâ nhieãm moâi tröôøng
Töø xa xöa, con ngöôøi cuõng coù nhöõng hoaït ñoäng gaây ra oâ
nhieãm moâi tröôøng. Theá nhöng, vaán ñeà gaây ra chöa thaät söï
ñaùng lo ngaïi, do ôû thôøi ñieåm ñoù daân soá chöa ñoâng, khoa hoïc
kyõ thuaät chöa phaùt trieån. Moâi tröôøng chæ thaät söï bò suy thoaùi
vaø oâ nhieãm keå töø khi hai yeáu toá treân (daân soá vaø khoa hoïc kyõ
thuaät) phaùt trieån moät caùch nhanh choùng.
- Gia taêng daân soá vaø ñoâ thò hoùa laø nguoàn goác chính cuûa
söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân moâi tröôøng sinh thaùi.
- Söï tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät ñaõ taïo ra nhieàu hoùa
chaát toång hôïp, nhieàu chaát thaûi khoù bò phaân huûy sinh hoïc...
Caùc chaát gaây oâ nhieãm khoâng chæ gaây taùc haïi nhaát thôøi,
trong giôùi haïn heïp maø chuùng coù theå dieãn bieán phöùc taïp veà
maët khoâng gian vaø thôøi gian. Chính vì vaäy:
145
Du lòch sinh thaùi
“OÂ nhieãm moâi tröôøng laø söï thay ñoåi tröïc tieáp hoaëc giaùn
tieáp caùc thaønh phaàn vaø ñaëc tính vaät lyù, hoùa hoïc vaø sinh hoïc
cuûa khoâng khí, nöôùc hoaëc ñaát maø noù coù theå aûnh höôûng ñeán
söùc khoûe, söï soáng coøn hoaëc nhöõng hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi,
hoaëc nhöõng hình thöùc cuûa cuoäc soáng maø khoâng ai öa thích”.
Chaát oâ nhieãm laø nhöõng chaát hoaëc nhöõng nguyeân toá coù
khaû naêng laøm bieán ñoåi moâi tröôøng ñang trong laønh, saïch ñeïp
trôû neân ñoäc haïi hoaëc khoâng coù lôïi cho söùc khoûe cuûa con ngöôøi.
Chaát oâ nhieãm coù theå toàn taïi ôû theå raén (caùc daïng chaát thaûi ôû
theå raén), chaát loûng (caùc chaát thaûi ôû theå loûng cuûa ngaønh deät
nhuoäm, röôïu, caùc dung moâi...), chaát khí (NO2 töø khoùi thaûi giao
thoâng, CO töø ñoát chaùy, SO2...), caùc kim loaïi naëng (nhö ñoàng,
chì, cadimi...) coù khi ôû theå hôi, coù khi ôû theå raén thaêng hoa
hay ôû daïng trung gian. Chaát oâ nhieãm coù theå laø moät chaát, hai
hoaëc nhieàu chaát cuøng taùc ñoäng vaøo moät moâi tröôøng vaø laøm
cho moâi tröôøng bieán ñoåi theo chieàu höôùng baát lôïi cho söùc
khoûe cuûa con ngöôøi vaø sinh vaät.
Moät chaát gaây oâ nhieãm toàn taïi trong moâi tröôøng ôû moät
haøm löôïng naøo ñoù thì seõ trôû neân ñoäc. Chaát ñoäc trong moâi
tröôøng coù ba daïng:
- Chaát ñoäc do baûn chaát (gaây ñoäc cho cô theå sinh vaät ôû
baát cöù lieàu löôïng naøo, ngöôøi ta coøn goïi ñaây laø chaát ñoäc töï
nhieân).
- Chaát ñoäc khoâng baûn chaát.
- Chaát ñoäc theo lieàu löôïng (chæ gaây ñoäc khi ñaït ñeán moät
lieàu löôïng nhaát ñònh trong moâi tröôøng).
146
 Du lòch sinh thaùi
Daïng chaát ñoäc thöù hai vaø thöù ba ngöôøi ta thöôøng goïi
chung laø chaát ñoäc khoâng baûn chaát.
7.2.2 Phaân loaïi oâ nhieãm
Döïa vaøo ñoái töôïng chòu taùc ñoäng cuûa oâ nhieãm ngöôøi ta
chiathaønh: oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc, oâ nhieãm moâi tröôøng
khoâng khí, oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát, oâ nhieãm bieån vaø ñaïi
döông, oâ nhieãm nhieät, oâ nhieãm do tieáng oàn...
Döïa vaøo tính chaát hoaït ñoäng, ngöôøi ta chia thaønh boán
nhoùm:
- OÂ nhieãm moâi tröôøng do hoaït ñoäng saûn xuaát (noâng
nghieäp, coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp, du lòch...).
- OÂ nhieãm moâi tröôøng do quaù trình giao thoâng vaän taûi
- OÂ nhieãm moâi tröôøng do sinh hoaït (vöùt raùc, ñoå nöôùc
thaûi sinh hoaït böøa baõi...).
- OÂ nhieãm do töï nhieân (nuùi löûa phun, gioù xoaùy...)
Döïa vaøo söï phaân boá khoâng gian, coù ba nhoùm:
- OÂ nhieãm daïng ñieåm (oáng khoùi nhaø maùy, ñieåm xaõ nöôùc
thaûi cuûa nhaø maùy...), gaây oâ nhieãm coá ñònh.
- OÂ nhieãm daïng ñöôøng (xe coä löu thoâng gaây oâ nhieãm di
ñoäng)
- Vuøng oâ nhieãm (vuøng thaønh thò, khu coâng nghieäp...) gaây
oâ nhieãm lan toûa treân dieän roäng.
Phaân chia theo nguoàn gaây oâ nhieãm coù:
- Nguoàn sô caáp laø oâ nhieãm töø nguoàn thaûi tröïc tieáp vaøo
moâi tröôøng
147
Du lòch sinh thaùi
- Nguoàn thöù caáp, chaát oâ nhieãm ñöôïc taïo thaønh töø nguoàn
sô caáp vaø ñaõ bieán ñoåi qua trung gian roài môùi tôùi moâi tröôøng
gaây oâ nhieãm.
7.3 SUY THOAÙI VAØ OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG DO HOAÏT
ÑOÄNG DU LÒCH
7.3.1 OÂ nhieãm vaø suy thoaùi moâi tröôøng do hoaït
ñoäng du lòch
Du lòch ñaõ ñöôïc chöùng minh laø ngaønh coâng nghieäp daân
söï quan troïng nhaát treân theá giôùi. Theo WTTC, chæ ñeán naêm
1993 ngaønh du lòch ñaõ saûn sinh ra 3,5 ngaøn tæ USD cho thu
nhaäp theá giôùi; ngoaøi ra ngaønh löõ haønh vaø du lòch coøn taïo
coâng aên vieäc laøm cho 127 trieäu ngöôøi vaø öôùc löôïng caùc con soá
nhö treân seõ taêng gaáp ñoâi tính ñeán naêm 2005.
Ngaønh du lòch vaø löõ haønh ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån caû
veà maët chaát vaø maët löôïng veà caùc loaïi phöông tieän giao thoâng.
Soá löôïng caùc phöông tieän ñöa vaøo löu thoâng ngaøy moät nhieàu
hôn, ñöôøng saù caøng ñöôïc môû roäng hôn, daøi hôn, nhieân lieäu
ñöôïc söû duïng nhieàu hôn, khoùi thaûi nhieàu hôn, caùc chaát thaûi
sinh hoaït (theå raén, loûng, khí) töø du lòch dieãn bieán phöùc taïp
hôn, caùc sinh vaät hoang daõ bò saên baén maõnh lieät hôn... vaø
cuoái cuøng laø suy thoaùi, oâ nhieãm moâi tröôøng seõ dieãn bieán phöùc
taïp hôn. Laáy ví duï chaâu Phi vaøo theá kyû 20, nhöõng cuoäc ñi saên
vaøo naêm 1909 cuûa Theodore Roovelt ñaõ mang veà nhöõng caùi
ñaàu hoaëc nhöõng chieác söøng lôùn nhaát maø oâng tìm thaáy ñöôïc
trong luùc saên baét, cho ñeán giöõa nhöõng naêm 70 cuûa theá kyû 20
du lòch thieân nhieân vaãn chæ ñeå taâm vaøo caùc con thuù lôùn, phaù
hoaïi tôùi moâi tröôøng soáng cuûa ñoäng vaät vaø phaù huûy thieân
148
 Du lòch sinh thaùi
nhieân. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa söï suùt giaûm
veà ña daïng sinh hoïc.
Ngaønh coâng nghieäp haøng khoâng ra ñôøi vaø phaùt trieån
cuõng laø moät trong nhöõng böôùc nhaûy voït trong hoaït ñoäng löõ
haønh, song song vôùi ñoù cuõng ñaët ra nhöõng thaùch ñoá lôùn ñoái
vôùi thôøi ñaïi, coâng nghieäp haøng khoâng moät maët ñöa löõ khaùch
ñi nhanh hôn, xa hôn, tieát kieäm nhieàu thôøi gian hôn vaø
khoâng gian ñöôïc thu gaàn hôn, maët khaùc caùc oáng khoùi maùy
bay ñaõ khoâng ngaàn ngaïi thaûi vaøo baàu khí quyeån nhieàu khoùi
hôn, thaønh phaàn khí thaûi coù tính nguy haïi lôùn hôn... ñoù laø
chöa keå ñeán caùc loaïi hình giao thoâng treân boä, treân bieån nhaèm
phuïc vuï du khaùch ngaøy moät nhieàu vaø chính ñieàu naøy ñaõ gaây
taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán moâi tröôøng sinh thaùi nhö gaây oâ
nhieãm baàu khí quyeån (khoùi thaûi giao thoâng), gaây oâ nhieãm
bieån (traøn daàu, caùc söï coá taøu treân bieån...), oâ nhieãm vaø suy
thoaùi ñaát (môû roäng ñöôøng saù, gaây chai cöùng ñaát...) vaø taùc
ñoäng vaøo caùc ñôùi töï nhieân nhaèm taïo maët baèng xaây döïng
ñöôøng saù vaø caùc coâng trình phuïc vuï cho du lòch.
7.3.2 Du lòch vaø vaán ñeà suy thoaùi, oâ nhieãm moâi
tröôøng
Noùi chung, hoaït ñoäng du lòch ñaõ ñöa ñeán raát nhieàu vaán
ñeà cho moâi tröôøng sinh thaùi. Laàn löôït lieät keâ moät soá taùc ñoäng
tieâu cöïc:
- Vieäc khai phaù vaø chuyeån ñoåi muïc ñích söû duïng caùc
vuøng ñaát töï nhieân ñeå xaây döïng khaùch saïn, nhaø nghæ, caùc khu
vui chôi giaûi trí, cô sôû haï taàng phuïc vuï du lòch... ñaõ laøm maát
ñi khu heä cö truù cuûa nhieàu loaøi ñoäng vaät hoang daõ, phaù vôõ caùc
149
Du lòch sinh thaùi
khu heä ñoäng - thöïc vaät... vaø gaây ra söï suy giaûm veà ña daïng
sinh hoïc vaø maát caân baèng sinh thaùi.
- Chaát thaûi raén, nöôùc thaûi töø caùc ñieåm du lòch, caùc khu
du lòch laøm nhieãm baån moâi tröôøng ñaát vaø caùc nguoàn nöôùc
trong caùc thuûy vöïc.
- Vieäc san laáp maët baèng, phaù röøng ngaäp maën, ñaát vaø
röøng ngaäp nöôùc ñeå taïo ra caùc coâng trình du lòch ôû caùc vuøng
ven bieån, caùc vuøng ngaäp, baùn ngaäp, caùc vuøng ñôùi bôø... ñaõ laøm
maát moâi tröôøng soáng cuûa nhieàu loaøi sinh vaät coù ñôøi soáng gaén
lieàn vôùi ñieàu kieän ngaäp nöôùc, ngaäp maën.
- Phaù röøng ñeå laáy laâm saûn quyù laøm ñoà löu nieäm, laáy goã
phuïc vuï cho xaây döïng caùc coâng trình du lòch cuõng khoâng tính
toaùn heát caùc taùc haïi cuûa chuùng, tuy nhieân töïu trung vaøo caùc
vaán ñeà sau: giaûm suùt ña daïng sinh hoïc, gaây ra xoùi moøn vaø röûa
troâi treân caùc söôøn doác, hoang hoùa vaø sa maïc hoùa xuaát hieän vaø
lan roäng nhanh hôn...
- OÂ nhieãm khoâng khí gia taêng do hoaït ñoäng vaän chuyeån
haønh khaùch seõ taùc ñoäng ñeán baàu khí quyeån, ñeán ñôøi soáng cuûa
sinh vaät vaø thaäm chí coøn laø nguyeân nhaân gaây ra söï di cö ñoái
vôùi nhieàu loaïi ñoäng vaät nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi cuûa moâi
tröôøng khoâng khí.
- Söï vaän haønh cuûa khaùch du lòch vaø caùc phöông tieän du
lòch coù theå laøm chai cöùng ñaát, gaây ra hieän töôïng du nhaäp sinh
vaät ngoaïi lai, gaây xaùo troän ñeán sinh lí ñoäng thöïc vaät vaø aûnh
höôûng ñeán söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa caùc heä sinh thaùi
voán raát nhaïy caûm vôùi caùc bieán ñoäng cuûa moâi tröôøng.
150
 Du lòch sinh thaùi
- Caùc coâng trình phuïc vuï du lòch moïc leân coù theå gaây ra
söï thay ñoåi ñieàu kieän ñòa maïo, thuûy vöïc.
- Vieäc söû duïng phaân boùn hoùa hoïc, thuoác tröø saâu ñeå chaêm
soùc coû (ôû caùc saân golf), caây troàng ôû caùc coâng trình phuïc vuï du
lòch... coù theå gaây oâ nhieãm ñaát vaø caùc nguoàn nöôùc phuïc vuï cho
sinh hoaït vaø nuoâi troàng thuûy saûn.
- Caùc coâng trình du lòch coøn coù theå gaây ra xoùi moøn ñaát,
thay ñoåi tính chaát doøng chaûy, ñôùi bôø... vaø laøm cho tính chaát
moâi tröôøng bò bieán ñoåi theo chieàu höôùng baát lôïi cho cuoäc
soáng.
Ngoaøi ra, coøn coù raát nhieàu taùc haïi nhö laøm thay ñoåi tính
chaát maën ôû caùc ñôùi bôø do vieäc xaây döïng vaø vaän haønh caùc coâng
trình du lòch doïc bôø, gaây oàn, gaây cheát nhieàu loaïi ñoäng - thöïc
vaät... ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ ñöa ra moät soá vaán ñeà mang tính
chaát “noùng” xaûy ra trong hoaït ñoäng du lòch, töø ñoù caùc vaán ñeà
khaùc seõ ñöôïc dieãn giaõi moät caùch deã daøng hôn.
Caùc taùc ñoäng tieàm taøng:
Taùc ñoäng tieàm aån leân thöïc vaät: coù theå keå ñeán caùc taùc
ñoäng cuûa phaùt trieån du lòch vaø caùc hoaït ñoäng cuûa noù leân thöïc
vaät nhö sau:
- Thieáu caån thaän trong vieäc söû duïng löûa, chaët phaù caây
coái ñeå taïo nôi caém traïi, thaûi boû raùc thaûi khoâng ñuùng caùc quy
ñònh veà veä sinh moâi tröôøng, söû duïng caùc phöông tieän giao
thoâng
- Gaây suy giaûm gioáng loaøi.
- Gaây phieàn nhieãu ñeán söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa
thöïc vaät.
151
Du lòch sinh thaùi
- Ngaên chaën söï taùi sinh cuûa caùc vaät chaát höõu cô trong
ñaát.
- Laøm giaûm ñoä che phuû cuûa thöïc vaät vaø ña daïng sinh
hoïc.
Taùc ñoäng tieàm aån leân chaát löôïng nöôùc: Taùc ñoäng tieàm
aån cuûa phaùt trieån du lòch vaø caùc hoaït ñoäng cuûa noù bao goàm caû
söï oâ nhieãm nöôùc. Ñaây laø keát quaû cuûa söï thaûi boû chaát thaûi
trong hoaït ñoäng du lòch thaúng xuoáng caùc keânh raïch, soâng hoà,
hoaït ñoäng bôi loäi, cheøo thuyeàn, veát daàu loang... moät maët gaây
ra söï suy giaûm chaát löôïng nguoàn nöôùc, maët khaùc chaát oâ
nhieãm coù theå tích tuï trong cô theå thuûy sinh ñoäng vaät vaø thöïc
vaät vaø ñi vaøo cô theå con ngöôøi. Ngoaøi ra, vaán ñeà “phuù döôõng
hoùa” trong moâi tröôøng nöôùc cuõng laø tröôøng hôïp ñaùng lo ngaïi.
Taùc ñoäng tieàm aån leân moâi tröôøng khoâng khí: Taùc ñoäng
tieàm aån cuûa du lòch leân moâi tröôøng khoâng khí theå hieän qua
caùc nguoàn khí thaûi CO2, CO, SOx, NOx... töø giao thoâng boä, giao
thoâng thuûy vaø vaän chuyeån haønh khaùch treân khoâng. OÂ nhieãm
khoâng khí coù theå dieãn ra trong giôùi haïn heïp, cuõng coù theå
trong giôùi haïn roäng tuøy thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän veà ñòa hình,
veà tính chaát vaø phaïm vi taùc ñoäng cuûa söï oâ nhieãm...
Taùc ñoäng tieàm aån leân ñoäng vaät: Haàu heát du khaùch quan
taâm ñeán vieäc thöôûng ngoaïn caùc ñoäng vaät baûn ñòa. Töø ñoù seõ
taùc ñoäng leân:
- Phaù vôõ ñieàu kieän soáng cuûa ñoäng vaät
- Laøm thay ñoåi sinh lí vaø haønh vi cuûa ñoäng vaät
- Gieát haïi hay loaïi boû ñoäng vaät ra khoûi moâi tröôøng soáng
cuûa chuùng
152
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Hoaït ñoäng tìm kieám vaät löu nieäm gaây suy giaûm nguoàn
taøi nguyeân ñoäng vaät vaø ña daïng sinh hoïc...
Nhö vaäy, moâi tröôøng soáng cuûa thöïc vaät, ñoäng vaät, chaát
löôïng khoâng khí, chaát löôïng nguoàn nöôùc vaø moâi tröôøng ñaát ñaõ Chöông 8
coù söï bieán ñoåi khoâng coù lôïi cho cuoäc soáng cuûa sinh vaät vaø con
ngöôøi do hoaït ñoäng cuûa du lòch mang laïi. Ngoaøi ra, caùc vaán ñeà
khaùc cuõng coù chieàu höôùng bieán ñoåi theo nhö thay ñoåi caûnh
SÖÛ DUÏNG HÔÏP LÍ VAØ BAÛO VEÄ
quan thieân nhieân, gaây suy thoaùi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng. TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TRONG
Phaùt trieån du lòch caàn tieâu thuï caûnh quan ñeå phuïc vuï PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI
cho xaây döïng caùc coâng trình du lòch. Neáu coù söï tính toaùn,
ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø quaûn lí moät caùch thaän troïng
thì caùc aûnh höôûng cuûa du lòch leân moâi tröôøng sinh thaùi coù theå
ñöôïc giaûm thieåu.
8.1 ÑÒNH NGHÓA VEÀ TAØI NGUYEÂN
Chöông VII
Trong khuoân khoå cuûa chöông naøy, chuùng ta seõ laàn löôït
1. Moâi tröôøng laø gì?
laøm quen vôùi moät soá khaùi nieäm veà taøi nguyeân thieân nhieân vaø
2. Haõy phaân loaïi moâi tröôøng theo caùc taùc nhaân? Cho ví duï?
taøi nguyeân DLST. Tröôùc khi ñi vaøo vaán ñeà, caàn laøm roõ hai khaùi
3. Phaân loaïi moâi tröôøng theo söï soáng? Cho ví duï?
nieäm “taøi nguyeân moâi tröôøng” vaø “moâi tröôøng taøi nguyeân”.
4. Phaân loaïi beân trong vaø beân ngoaøi, theo moâi tröôøng thaønh phaàn
hay moâi tröôøng taøi nguyeân? Ví duï cuï theå? Taøi nguyeân moâi tröôøng (Enviromental resources): Taøi
5. Phaân loaïi moâi tröôøng theo loaïi hình sinh hoaït cuoäc soáng? Cho nguyeân moâi tröôøng laø moät loaïi taøi nguyeân thieân nhieân nhöng
ví duï cuï theå? noù cuõng laø nguyeân, nhieân vaät lieäu, laø ñaàu vaøo cuûa moät heä sinh
6. Phaân loaïi moâi tröôøng theo quyeån?Ví duï? thaùi hoaëc moät quaù trình saûn xuaát naøo ñoù. Hôn theá nöõa, ñoâi
7. Theá naøo laø oâ nhieãm moâi tröôøng? Ví duï? luùc chaát thaûi cuûa moät heä sinh thaùi hoaëc moät quaù trình A naøo
8. Phaân loaïi oâ nhieãm moâi tröôøng? Ví duï? ñoù laïi trôû thaønh “nguyeân, nhieân, vaät lieäu”, laøm ñaàu vaøo cho
9. Anh (chò) haõy cho bieát tình hình oâ nhieãm vaø suy thoaùi moâi moät heä sinh thaùi hoaëc moät quaù trình B tieáp theo. Moät heä daây
tröôøng do hoaït ñoäng du lòch gaây ra? chuyeàn caùc nguyeân, nhieân lieäu ñaàu vaøo ñoù cuõng ñöôïc goïi laø taøi
10. Anh (chò) haõy cho bieát caùc taùc ñoäng tieâu cöïc do hoaït ñoäng du nguyeân moâi tröôøng.
lòch gaây ra?

153 154
 Du lòch sinh thaùi
Vaäy, “Taøi nguyeân moâi tröôøng laø moät loaïi taøi nguyeân
trong ñoù bao goàm taøi nguyeân thieân nhieân vaø taøi nguyeân coù
maët trong moät moâi tröôøng nhaát ñònh naøo ñoù maø noù tham gia
vaøo caùc quaù trình hoaït ñoäng cuûa moâi tröôøng ñoù”.
Moâi tröôøng taøi nguyeân (Environment of resources):
Tröôùc heát, noù laø moät moâi tröôøng hoaøn chænh cuûa moät daïng taøi
nguyeân naøo ñoù. Ñaõ laø moâi tröôøng thì phaûi coù khoâng gian ñòa
lí cuï theå, laõnh thoå cuï theå, coù caáu truùc vaø hoaït ñoäng cuûa noù.
Trong ñoù, caùc thaønh phaàn chuû yeáu cuûa moâi tröôøng naøy laïi laø
taøi nguyeân vaø caùc boä phaän hôïp thaønh taøi nguyeân ñoù. Khaùi
nieäm naøy ñoâi luùc gaàn ñoàng nghóa vôùi khaùi nieäm “moâi tröôøng
töï nhieân”. Ví duï: moâi tröôøng taøi nguyeân moû ñaù Chaâu Thôùi, noù
bao goàm khoâng gian ñòa lí laø toaøn boä vuøng nuùi ñaù Chaâu Thôùi.
Thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng chuû yeáu laø ñaù khoaùng cuøng vôùi
caáu truùc cuûa noù cuõng nhö: caùc thaønh phaàn ñaát laãn caùc chaát
höõu cô, voâ cô, caùc ñoäng, thöïc vaät vaø vi sinh vaät trong moû ñaùù
cuøng vôùi caùc hoaït ñoäng khai thaùc (neáu coù) cuûa con ngöôøi.
Ta coù ñònh nghóa: “taøi nguyeân laø caùc daïng vaät chaát ñöôïc
taïo thaønh trong suoát quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa
töï nhieân, cuoäc soáng sinh vaät vaø con ngöôøi. Caùc daïng vaät chaát
naøy cung caáp nguyeân - nhieân vaät lieäu, hoã trôï vaø phuïc vuï cho
caùc nhu caàu phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi cuûa con ngöôøi”.
8.1.1 Phaân loaïi taøi nguyeân
Moãi taùc giaû ñöa ra moät tieâu chuaån ñeå phaân loaïi taøi
nguyeân khaùc nhau, hay noùi caùch khaùc, neáu ta coù moät taäp hôïp
caùc tieâu chuaån ñeå phaân loaïi (Categories for classification) ta
155
Du lòch sinh thaùi
seõ coù moät baûng phaân loaïi taøi nguyeân töông öùng. Theo chuùng
toâi, taøi nguyeân ñöôïc phaân loaïi nhö sau:
a. Phaân loaïi taøi nguyeân theo nguoàn goác
- Taøi nguyeân thieân nhieân (Natural resources) laø caùc
daïng vaät chaát ñöôïc taïo thaønh trong suoát quaù trình hình
thaønh vaø phaùt trieån cuûa töï nhieân vaø sinh vaät. Caùc daïng vaät
chaát naøy cung caáp nguyeân - nhieân vaät lieäu, hoã trôï vaø phuïc vuï
cho caùc nhu caàu phaùt trieån cuûa con ngöôøi.
- Taøi nguyeân nhaân taïo (Artificial resources) laø loaïi taøi
nguyeân do lao ñoäng cuûa con ngöôøi taïo ra nhö: nhaø cöûa, ruoäng
vöôøn, xe coä, ñoâ thò, noâng thoân vaø caùc daïng cuûa caûi, vaät chaát
khaùc.
b. Phaân loaïi taøi nguyeân theo moâi tröôøng thaønh
phaàn
Ñöôïc goïi laø “taøi nguyeân moâi tröôøng” (Environmental
resources), goàm caùc loaïi:
Taøi nguyeân moâi tröôøng ñaát (Soil environmental
resources). Goàm coù taøi nguyeân ñaát noâng nghieäp (Agro-land
resources), taøi nguyeân ñaát röøng (Forest soil resources), taøi
nguyeân ñaát ñoâ thò (Urban soil resources), taøi nguyeân ñaát hieám
(Rare earth resources), taøi nguyeân ñaát cho coâng nghieäp
(Industrial soil resources)…
Taøi nguyeân moâi tröôøng nöôùc (Water environmental
resources). Bao goàm taøi nguyeân nöôùc maët (Surface water
resources), taøi nguyeân nöôùc trong ñaát hay coøn goïi taøi nguyeân
nöôùc thoå nhöôõng (Soil water resources), taøi nguyeân nöôùc
ngaàm (Ground water resources).
156
 Du lòch sinh thaùi
Taøi nguyeân moâi tröôøng khoâng khí (Air environmental
resources).
Taøi nguyeân khoâng gian (Space resources).
Taøi nguyeân ngoaøi traùi ñaát nhö maët traêng, caùc haønh
tinh…
Taøi nguyeân sinh vaät (Bio-environmental resources). Goàm
coù taøi nguyeân thöïc vaät (Botanical resources), taøi nguyeân ñoäng
vaät (Animal resources), taøi nguyeân vi sinh vaät (Micro-
biological resources), taøi nguyeân heä sinh thaùi caûnh quan
(Landscape ecosystem recouses).
Taøi nguyeân khoaùng saûn (Mineral resources). Goàm coù taøi
nguyeân khoaùng saûn kim loaïi (Metal mineral resources), taøi
nguyeân khoaùng saûn phi kim loaïi (Unmetal mineral resources)
Taøi nguyeân naêng löôïng (Energy resources). Goàm coù taøi
nguyeân naêng löôïng ñòa nhieät (Resources of geotherm energy),
taøi nguyeân naêng löôïng gioù (Resources of wind energy), taøi
nguyeân naêng löôïng maët trôøi (Resources of solar energy), taøi
nguyeân naêng löôïng soùng bieån (Resources of marine wave
energy), taøi nguyeân naêng löôïng ñòa aùp (Resources of
geopression energy).
c. Phaân loaïi taøi nguyeân theo khaû naêng phuïc hoài
cuûa taøi nguyeân
Taøi nguyeân coù khaû naêng phuïc hoài (taøi nguyeân coù theå taùi
taïo - Renewable resources) laø caùc taøi nguyeân maø thieân nhieân
coù theå taïo ra lieân tuïc vaø ñöôïc con ngöôøi söû duïng laâu daøi nhö:
röøng, caùc loaøi thuûy haûi saûn ôû soâng hoà, bieån, ñoä phì nhieâu cuûa
ñaát, nöôùc ngoït … Caùc taøi nguyeân coù theå taùi taïo ñoùng vai troø
157
Du lòch sinh thaùi
raát quan troïng ñoái vôùi söï soáng cuûa sinh vaät vì chuùng laø nguoàn
cung caáp thöùc aên lieân tuïc cho sinh vaät vaø cho caùc nhu caàu caàn
thieát khaùc. Ñaây laø caùc taøi nguyeân khoâng giôùi haïn.
Taøi nguyeân khoâng coù khaû naêng phuïc hoài (Unrenewable
resources): goàm caùc khoaùng vaät (Pb, Si...) hay nguyeân - nhieân
vaät lieäu (than, daàu moû, gas töï nhieân…) ñöôïc taïo thaønh trong
suoát quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa voû traùi ñaát. Caùc
taøi nguyeân naøy coù moät khoái löôïng nhaát ñònh vaø bò hao huït
daàn sau khi ñöôïc khai thaùc ñeå phuïc vuï cho söï phaùt trieån kinh
teá, khoa hoïc kyõ thuaät cuûa nhaân loaïi; nhöõng taøi nguyeân naøy coù
giôùi haïn veà khoái löôïng.
Trong suoát quaù trình soáng, con ngöôøi ñaõ lieân tuïc can
thieäp vaøo giôùi töï nhieân, do ñoù, moät soá tröôøng hôïp, taøi nguyeân
coù khaû naêng phuïc hoài seõ bieán thaønh taøi nguyeân khoâng coù khaû
naêng phuïc hoài. Ví duï: ñaát laø taøi nguyeân coù khaû naêng phuïc hoài
nhöng moät khi noù ñaõ bò “ñaù ong hoùa”, “laterite hoùa”, “pheøn
hoùa”… thì noù seõ trôû thaønh “ñaát cheát” vaø ngöôøi ta xem ñoù laø taøi
nguyeân khoâng coù khaû naêng phuïc hoài. Vì vaäy, coù theå noùi khaùi
nieäm “taøi nguyeân coù theå phuïc hoài” vaø “taøi nguyeân khoâng theå
phuïc hoài” ôû ñaây chæ mang yù nghóa töông ñoái maø thoâi.
d. Phaân loaïi taøi nguyeân theo söï toàn taïi
Taøi nguyeân höõu hình (Visible resources) laø daïng taøi
nguyeân hieän dieän trong thöïc teá maø con ngöôøi coù theå ño löôøng,
öôùc tính veà tröõ löôïng cuõng nhö tieàm naêng khai thaùc, söû duïng
vôùi nhieàu muïc ñích khaùc nhau trong cuoäc soáng. Taøi nguyeân
höõu hình baûn thaân noù cuõng coù söï phaân loaïi töông ñoái. Bôûi vì,
söï toàn taïi cuûa daïng taøi nguyeân höõu hình naøy coù theå laø ñaàu
158
 Du lòch sinh thaùi
vaøo cho moät trong nhöõng daïng taøi nguyeân höõu hình khaùc. Ví
duï: taøi nguyeân naêng löôïng, taøi nguyeân nöôùc, chaát höõu cô… laø
taøi nguyeân ñaàu vaøo cho taøi nguyeân thöïc vaät, ñeán löôït mình
taøi nguyeân thöïc vaät laïi laø taøi nguyeân ñaàu vaøo cho taøi nguyeân
ñoäng vaät vaø taøi nguyeân nhaân löïc (taøi nguyeân söùc lao ñoäng -
Work force resources). Xa hôn nöõa, con ngöôøi laïi laø taøi
nguyeân coù theå söû duïng moïi daïng taøi nguyeân khaùc.
- Taøi nguyeân voâ hình (Invisible resources) laø taøi nguyeân
maø con ngöôøi söû duïng cuõng ñem laïi hieäu quaû thöïc teá cao
nhöng noù toàn taïi ôû daïng “khoâng troâng thaáy”, coù nghóa laø tröõ
löôïng cuûa daïng taøi nguyeân naøy laø bao nhieâu, ôû möùc ñoä naøo thì
con ngöôøi chöa theå xaùc ñònh ñöôïc maø chæ thaáy ñöôïc hieäu quaû
to lôùn do daïng taøi nguyeân naøy ñem laïi maø thoâi. Ví duï: taøi
nguyeân trí tueä, taøi nguyeân vaên hoùa, taøi nguyeân söùc lao ñoäng…
8.1.2 Ñaùnh giaùù taøi nguyeân
Ngöôøi ta coù theå ñaùnh giaù taøi nguyeân theo nhieàu caùch
khaùc nhau, vôùi nhöõng muïc ñích khaùc nhau. Giaùù trò cuûa taøi
nguyeân ñöôïc ñaùnh giaù cao hay thaáp, toát hay khoâng thaät toát
phuï thuoäc vaøo trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät cuûa thôøi ñaïi vaø
trình ñoä nhaän thöùc cuûa töøng ñoái töôïng khaùc nhau. Vì vaäy,
cuøng moät loaïi taøi nguyeân nhöng ôû thôøi ñaïi nguyeân thuûy ñöôïc
xem laø khoâng caàn, khoâng quyù, thaäm chí coøn coù theå coi laø ñoà
boû (khoâng coù giaù trò), nhöng ñeán thôøi ñaïi chuùng ta, khi khoa
hoïc kyõ thuaät ñaõ thöïc söï phaùt trieån thì noù laïi trôû neân voâ cuøng
coù giaù trò, thaäm chí raát quyù vaø raát hieám. Ví duï: moû uranium,
vaøo thôøi nguyeân thuûy ngöôøi ta chöa bieát uranium laø gì neân
khoâng cho noù laø quyù, hieám; ngöôïc laïi, ngaøy nay ngöôøi ta ñaõ
159
Du lòch sinh thaùi
bieát noù laø khoaùng saûn nguyeân lieäu raát caàn cho caùc nhaø maùy
ñieän nguyeân töû thì noù laïi trôû neân quyù giaùù. Trong lónh vöïc “taøi
nguyeân moâi tröôøng”, moät soá chaát thaûi ôû moät xaõ hoäi coù trình
ñoä khoa hoïc kyõ thuaät thaáp coù theå bò loaïi boû hoaøn toaøn, nhöng
trong moät xaõ hoäi coù trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät cao, noù laïi laø
nguyeân lieäu quyù cho moät quaù trình saûn xuaát tieáp theo. Ví duï:
giaáy vieát xong nhö tröôùc ñaây laø “ñoà boû” nhöng töø khi coù coâng
ngheä taùi cheá giaáy ra ñôøi thì giaáy loaïi laïi trôû thaønh nguyeân
lieäu cho coâng ngheä taùi cheá giaáy hay bìa carton.
Veà maët kinh teá, ngöôøi ta caàn döïa vaøo giaù trò söû duïng vaø
giaù trò haøng hoùa trao ñoåi ñeå ñaùnh giaù moät loaïi taøi nguyeân naøo
ñoù.
Ñoái vôùi taøi nguyeân khoaùng saûn, ngöôøi ta ñaùnh giaù khoâng
nhöõng döïa vaøo giaù trò kinh teá maø coøn döïa vaøo haøm löôïng vaø
tröõ löôïng cuûa khoaùng saûn ñoù. Töø ñoù, ngöôøi ta chia giaù trò taøi
nguyeân khoaùng saûn thaønh:
- Taøi nguyeân coù giaùù trò kinh teá cao, taøi nguyeân coù giaùù trò
kinh teá trung bình, taøi nguyeân coù giaù trò kinh teá thaáp.
- Taøi nguyeân quyù (Value resources), khoâng hieám.
- Taøi nguyeân hieám (Rare resources), giaù trò quyù khoâng
cao laém.
- Taøi nguyeân quyù – hieám.
- Taøi nguyeân coù giaù trò tieàm taøng cao.
- Taøi nguyeân coù giaù trò tieàm taøng khoâng cao maø chæ coù
giaù trò hieän taïi cao.
160
 Du lòch sinh thaùi
- Taøi nguyeân coù giaù trò trao ñoåi vaø taøi nguyeân khoâng coù
giaù trò trao ñoåi.
Giaù trò cuûa taøi nguyeân coøn ñöôïc hieåu theo nghóa taøi
nguyeân cuûa ai vaø taøi nguyeân cho ai?
- Taøi nguyeân coù theå laø cuûa moät caù nhaân vaø giaù trò cuûa noù
tröôùc heát laø do ngöôøi söû duïng xaùc ñònh, vì khoâng ai khaùc
ngoaøi ngöôøi söû duïng coù theå hieåu roõ vaø ñaùnh giaù ñuùng thöïc
chaát veà giaù trò cuûa taøi nguyeân ñoù.
- Taøi nguyeân coù theå laø cuûa moät quaàn theå, moät taäp theå
ngöôøi nhaát ñònh naøo ñoù maø chæ vôùi hoï giaù trò cuûa taøi nguyeân
môùi ñöôïc xaùc ñònh chính xaùc.
- Taøi nguyeân cuûa toaøn theå coäng ñoàng theá giôùi.
8.2 TAØI NGUYEÂN DLST
8.2.1 Taøi nguyeân DLST
Taøi nguyeân trong DLST ñöôïc phaân thaønh taøi nguyeân töï
nhieân vaø taøi nguyeân nhaân vaên (coù quan heä maät thieát vôùi caùc
nhaân toá con ngöôøi vaø xaõ hoäi). Noùi ñeán taøi nguyeân DLST, ta
khoâng theå khoâng keå ñeán taøi nguyeân thieân nhieân; tuy nhieân,
coù söï gaén keát yeáu toá du lòch vaøo trong taøi nguyeân neân ñöôïc
goïi laø taøi nguyeân du lòch hay taøi nguyeân DLST. Nhö vaäy:
“Taøi nguyeân DLST laø caùc yeáu toá cô baûn ñeå hình thaønh
caùc ñieåm, caùc tuyeán hoaëc caùc khu DLST; bao goàm caùc caûnh
quan thieân nhieân, caùc di tích lòch söû, giaù trò nhaân vaên, caùc
coâng trình saùng taïo cuûa nhaân loaïi coù theå ñöôïc söû duïng nhaèm
thoûa maõn cho nhu caàu veà DLST.
161
Du lòch sinh thaùi
Laáy thieân nhieân vaø vaên hoùa baûn ñòa laøm cô sôû ñeå phaùt
trieån, taøi nguyeân DLST laø moät boä phaän caáu thaønh trong taøi
nguyeân du lòch, bao goàm caùc giaù trò cuûa töï nhieân theå hieän
trong moät heä sinh thaùi cuï theå vaø caùc giaù trò vaên hoùa baûn ñòa
toàn taïi vaø phaùt trieån khoâng taùch rôøi khoûi heä sinh thaùi töï
nhieân ñoù. Tuy vaäy, khoâng phaûi baát cöù moïi giaù trò töï nhieân vaø
vaên hoùa baûn ñòa ñeàu ñöôïc xem laø taøi nguyeân DLST, maø chæ coù
caùc thaønh phaàn vaø caùc toång theå töï nhieân, caùc giaù trò vaên hoùa
gaén vôùi moät heä sinh thaùi cuï theå coù theå ñöôïc khai thaùc, ñöôïc
söû duïng ñeå taïo ra caùc saûn phaåm DLST, phuïc vuï cho muïc ñích
phaùt trieån du lòch noùi chung, DLST noùi rieâng môùi ñöôïc xem laø
taøi nguyeân DLST.
Taøi nguyeân DLST bao goàm taøi nguyeân ñaõ vaø ñang khai
thaùc vaø taøi nguyeân maø trieån voïng laø seõ khai thaùc. Khaû naêng
khai thaùc taøi nguyeân DLST phuï thuoäc vaøo:
- Khaû naêng nghieân cöùu, phaùt hieän vaø ñaùnh giaù caùc tieàm
naêng cuûa taøi nguyeân.
- Möùc ñoä yeâu caàu ñeå phaùt trieån saûn phaåm DLST nhaèm
thoûa maõn nhu caàu ngaøy caøng cao vaø caøng ña daïng cuûa du
khaùch.
- Khaû naêng tieáp caän ñeå khai thaùc caùc tieàm naêng cuûa taøi
nguyeân DLST.
- Trình ñoä toå chöùc quaûn lí ñoái vôùi vieäc khai thaùc taøi
nguyeân DLST.
Noùi chung, taøi nguyeân DLST raát ña daïng vaø phong phuù.
Moät soá loaïi taøi nguyeân DLST chính thöôøng ñöôïc khai thaùc vaø
phuïc vuï nhu caàu cuûa khaùch DLST bao goàm:
162
 Du lòch sinh thaùi
- Caùc heä sinh thaùi töï nhieân ñaëc thuø, ñaëc bieät laø nôi coù
tính ña daïng sinh hoïc cao vôùi nhieàu loaïi sinh vaät ñaëc höõu,
quyù hieám (caùc vöôøn quoác gia, caùc khu BTTN, caùc khu döï tröõ
sinh quyeån...).
- Caùc heä sinh thaùi noâng nghieäp (vöôøn caây aên traùi, laøng
hoa...).
- Caùc giaù trò vaên hoùa baûn ñòa coù söï hình thaønh vaø phaùt
trieån gaén lieàn vôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa heä sinh thaùi töï
nhieân nhö caùc phöông thöùc canh taùc, caùc leã hoäi, sinh hoaït
truyeàn thoáng daân toäc...
Khi nghieân cöùu veà DLST, caùc thuaät ngöõ veà heä sinh thaùi
(Ecosystem), ña daïng sinh hoïc (Biodiversity), ña daïng sinh
thaùi (Ecodiversity) chuùng ta ñaõ coù dòp tìm hieåu ôû caùc chöông
tröôùc. ÔÛ ñaây, chuùng toâi lí giaûi theâm phaàn vaên hoùa baûn ñòa maø
thoâi. Theo ñoù, “vaên hoùa baûn ñòa laø caùc giaù trò vaät chaát vaø tinh
thaàn ñöôïc hình thaønh trong quaù trình phaùt trieån cuûa moät
coäng ñoàng daân cö, theå hieän moái quan heä gaén boù giöõa theá giôùi
töï nhieân vaø con ngöôøi trong khoâng gian cuûa moät heä sinh thaùi
töï nhieân cuï theå”. Vaên hoùa baûn ñòa laø moät trong nhöõng boä
phaän caáu thaønh neân ña daïng vaên hoùa, taïo neân söï ña daïng veà
sinh hoïc.
8.2.2 Ñaëc ñieåm cuûa taøi nguyeân DLST
a. Taøi nguyeân DLST phong phuù vaø ña daïng
Taøi nguyeân DLST ñöôïc hình thaønh treân neàn taûng caùc
taøi nguyeân trong töï nhieân, maø baûn thaân töï nhieân thì raát ña
daïng vaø phong phuù, vì theá taøi nguyeân DLST cuõng coù chung
ñaëc ñieåm naøy. Taøi nguyeân DLST bao goàm nhöõng heä sinh thaùi
163
Du lòch sinh thaùi
ñaëc bieät, laø nôi toàn taïi, sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa nhieàu
loaøi sinh vaät quyù hieám. Nhö vaäy, taøi nguyeân DLST coù söùc haáp
daãn ñaëc bieät ñoái vôùi du khaùch.
b. Taøi nguyeân DLST thöôøng nhaïy caûm vôùi caùc yeáu
toá taùc ñoäng
So saùnh vôùi nhieàu loaïi taøi nguyeân du lòch khaùc, taøi
nguyeân DLST thöôøng raát nhaïy caûm ñoái vôùi nhöõng taùc ñoäng
cuûa con ngöôøi. Baát kyø moät söï taùc ñoäng naøo laøm thay ñoåi tính
chaát cuûa töï nhieân hoaëc moät hôïp phaàn cuûa töï nhieân hoaëc laøm
suy giaûm hay maát ñi moät soá loaøi sinh vaät caáu thaønh neân heä
sinh thaùi naøo ñoù döôùi taùc ñoäng cuûa con ngöôøi seõ laø nguyeân
nhaân laøm thay ñoåi vaø thaäm chí laøm bieán maát heä sinh thaùi ñoù
vaø keát quaû laø moät dieãn theá sinh thaùi môùi xuaát hieän. Trong
tröôøng hôïp naøy, taøi nguyeân DLST bò aûnh höôûng vôùi nhöõng
möùc ñoä khaùc nhau.
c. Thôøi gian khai thaùc taøi nguyeân DLST laø khoâng
ñoàng nhaát
Coù loaïi taøi nguyeân DLST coù theå khai thaùc ñöôïc quanh
naêm, cuõng coù loaïi taøi nguyeân DLST khai thaùc theo thôøi vuï;
chuû yeáu döïa vaøo caùc yeáu toá khí haäu, muøa di cö, söï sinh saûn
cuûa caùc loaøi sinh vaät... Ví duï, do ñaëc tröng khai thaùc veà caây
aên traùi neân du khaùch chæ coù theå ñeán vöôøn caây aên traùi Laùi
Thieâu vaøo muøa roä traùi maø thoâi, caùc muøa khaùc du khaùch ñeán
seõ maát ñi tính chaát DLST vöôøn caây aên traùi. Vì vaäy, ñeå khai
thaùc toát tieàm naêng taøi nguyeân DLST caùc nhaø quaûn lyù, caùc
nhaø ñieàu haønh DLST caàn phaûi nghieân cöùu vaø hieåu roõ tính
chaát thôøi vuï cuûa caùc loaïi taøi nguyeân DLST ñeå ñöa ra nhöõng
giaûi phaùp hôïp lí vôùi moãi hoaøn caûnh khai thaùc.
164
 Du lòch sinh thaùi
d. Taøi nguyeân DLST thöôøng naèm xa caùc khu daân
cö vaø thöôøng ñöôïc khai thaùc taïi choã ñeå taïo ra
caùc saûn phaåm du lòch
Moät ñaëc ñieåm coù tính ñaët tröng cuûa taøi nguyeân DLST laø
chuùng thöôøng naèm caùch xa caùc khu daân cö; bôûi chuùng seõ
nhanh choùng suy giaûm, bò bieán ñoåi, thaäm chí khoâng coøn nöõa,
do taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa ngöôøi daân nhö saên baén, chaët caây…
nhaèm thoaû maõn cho caùc nhu caàu cuoäc soáng cuûa mình. Ñieàu
naøy giaûi thích taïi sao phaàn lôùn taøi nguyeân DLST laïi naèm
trong phaïm vi caùc khu BTTN, caùc khu BTTN - nôi coù söï quaûn
lí chaët cheõ.
Khaùc vôùi caùc loaïi taøi nguyeân khaùc, sau khi ñöôïc khai thaùc
coù theå vaän chuyeån ñi nôi khaùc ñeå cheá bieán nhaèm taïo ra saûn
phaåm roài laïi ñöôïc ñöa ñeán taän nôi tieâu thuï, taøi nguyeân du lòch
noùi chung, taøi nguyeân DLST noùi rieâng thöôøng ñöôïc khai thaùc
taïi choã ñeå taïo ra caùc saûn phaåm nhaèm thoûa maõn cho caùc nhu
caàu cuûa du khaùch. Trong moät soá tröôøng hôïp thöïc teá coù theå taïo
ra caùc vöôøn thöïc vaät, caùc coâng vieân vôùi nhieàu loaøi sinh vaät ñaëc
höõu trong moâi tröôøng nhaân taïo ñeå du khaùch tham quan,
thöôûng ngoaïn. Tuy nhieân, caùc saûn phaåm naøy chöa phaûi laø saûn
phaåm cuûa DLST ñích thöïc, chuùng ñöôïc taïo ra nhaèm thoaû maõn
nhu caàu du lòch cuûa ñaïi chuùng, ñaëc bieät ôû caùc ñoâ thò lôùn, nôi maø
ngöôøi daân ít coù ñieàu kieän ñeán caùc khu töï nhieân.
Do nhöõng ñaëc ñieåm treân neân coù theå khai thaùc coù hieäu
quaû taøi nguyeân DLST, caàn thieát phaûi coù ñöôïc ñieàu kieän haï
taàng cô sôû thuaän lôïi nhaèm tieáp caän vôùi caùc khu vöïc tieàm
naêng. Thöïc teá cho thaáy nhöõng vöôøn quoác gia (VQG), khu
BTTN, mieät vöôøn, saân chim… nôi naøo coù vò trí ñòa lí thuaän lôïi,
165
Du lòch sinh thaùi
tieän ñöôøng giao thoâng thì hoaït ñoäng du lòch noùi chung, DLST
noùi rieâng seõ phaùt trieån hôn. Ngöôïc laïi, coù nhieàu taøi nguyeân
DLST ñaëc saéc nhö heä sinh thaùi nuùi cao Fanxipan, khu baûo
toàn Bidoup - Nuùi Baø; heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc noäi ñòa Haø
Tieân, röøng traøm U Minh; heä sinh thaùi röøng ngaäp maën Naêm
Caên; heä sinh thaùi röøng aåm nhieät ñôùi treân nuùi ñaù voâi ôû khu
baûo toàn Phong Nha -Keû Baøng… coøn chöa ñöôïc khai thaùc töông
xöùng vôùi tieàm naêng vaø chöa thu huùt ñöôïc khaùch du lòch laø do
moät soá nguyeân nhaân, song chuû yeáu laø ñieàu kieän giao thoâng vaø
cô sôû haï taàng coøn gaëp nhieàu khoù khaên.
e. Taøi nguyeân DLST coù khaû naêng taùi taïo vaø söû
duïng laâu daøi
Phaàn lôùn caùc taøi nguyeân du lòch, trong ñoù coù taøi nguyeân
DLST ñöôïc xeáp vaøo loaïi taøi nguyeân coù theå taùi taïo vaø söû duïng
laâu daøi. Ñieàu naøy döïa treân khaû naêng töï phuïc hoài, taùi taïo cuûa
töï nhieân. Tuy nhieân, thöïc teá cho thaáy nhieàu loaïi taøi nguyeân
DLST ñaëc saéc nhö caùc loaøi sinh vaät ñaëc höõu, quyù hieám hoaøn
toaøn coù theå bieát maát do nhöõng tai bieán töï nhieân hoaëc do caùc
taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø caàn phaûi naém
ñöôïc caùc quy luaät cuûa töï nhieân, löôøng tröôùc ñöôïc nhöõng taùc
ñoäng cuûa con ngöôøi leân töï nhieân noùi chung, leân taøi nguyeân
DLST noùi rieâng ñeå coù nhöõng giaûi phaùp, nhöõng ñònh höôùng ñeå
khai thaùc moät caùch coù hieäu quaû; toân taïo, baûo veä vaø phaùt trieån
caùc nguoàn taøi nguyeân nhaèm ñaùp öùng cho vieäc phaùt trieån du
lòch. Ñaây cuõng laø yeâu caàu soáng coøn cuûa du lòch nhaèm goùp
phaàn phaùt trieån du lòch beàn vöõng. Phaùt trieån du lòch beàn
vöõng laø moät trong nhöõng yeâu caàu cô baûn nhaèm ñaûm baûo cho
nguoàn taøi nguyeân du lòch noùi chung, DLST noùi rieâng ít bò toån
166
 Du lòch sinh thaùi
haïi. Ngoaøi ra, phaùt trieån du lòch beàn vöõng caøng laøm cho caùc
ñieåm du lòch vaø caùc khu du lòch trôû neân haáp daãn hôn, ñaùp öùng
cho nhu caàu phaùt trieån DLST trong hieän taïi vaø töông lai.
8.2.3 Quan heä giöõa DLST vaø phaùt trieån
a. Quan heä giöõa ña daïng sinh hoïc vaø DLST
Nhö ñaõ trình baøy ôû caùc chöông tröôùc, DLST laáy töï nhieân
laøm neàn taûng cho söï phaùt trieån. Chính vì vaäy, söï phong phuù
cuûa theá giôùi töï nhieân quyeát ñònh leân giaù trò cuûa caùc saûn phaåm
DLST. Nhö vaäy, vieäc baûo toàn ña daïng sinh hoïc khoâng chæ laø
muïc tieâu cuûa rieâng ngaønh DLST maø laø muïc tieâu chung cuûa
nhieàu ngaønh, nhieàu lónh vöïc, nhieàu quoác gia nhaèm tìm kieám
söï hoøa thuaän chung cuûa con ngöôøi vaø ñoäng vaät vôùi moâi tröôøng
sinh thaùi.
Qua ñoù ta thaáy, ña daïmh sinh hoïc (ÑDSH) laø moät taøi
nguyeân cuûa DLST, khoâng theå taùch rôøi ña daïng sinh hoïc ra
khoûi DLST, laø moät hôïp phaàn trong nhieàu thaønh phaàn taïo neân
DLST. Vaäy ÑDSH laø gì? “ÑDSH laø toång hôïp toaøn boä caùc gen,
caùc loaøi vaø caùc heä sinh thaùi. Ñoù laø söï bieán ñoåi lieân tuïc theo
tieán hoaù ñeå taïo ra caùc loaøi môùi trong ñieàu kieän sinh thaùi môùi
khi nhöõng loaøi khaùc bieán ñi”.
Xeùt veà toång theå ÑDSH khoâng chæ taïo neân cuoäc soáng
ngaøy nay maø noù coøn coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong vieäc
duy trì vaø phaùt trieån cuoäc soáng naøy. Nhìn töø khía caïnh DLST
thì ÑDSH laø nhaân toá khoâng theå thieáu ñeå töø ñoù xaây döïng caùc
chöông trình DLST. Yeâu caàu ñaàu tieân ñeå coù theå toå chöùc ñöôïc
DLST laø söï toàn taïi cuûa caùc heä sinh thaùi töï nhieân ñieån hình
vôùi tính ña daïng sinh thaùi cao.
167
Du lòch sinh thaùi
ÑDSH bao goàm: ña daïng di truyeàn, ña daïng loaøi vaø ña
daïng sinh thaùi. Chính söï ña daïng veà gen (ña daïng di truyeàn),
ña daïng loaøi goùp phaàn taïo neân ña daïng veà heä sinh thaùi, bôûi
ngoaøi yeáu toá voâ sinh nhö ñaát, nöôùc, ñòa hình, khí haäu… heä
sinh thaùi coøn bao goàm caùc quaàn xaõ sinh vaät. Nhieàu quaàn theå
taäp hôïp thaønh quaàn xaõ, nhö vaäy theo cô cheá toå hôïp cuûa moät
löôïng haøng trieäu caù theå cuûa caùc quaàn theå ta seõ coù raát nhieàu
caùc quaàn xaõ sinh vaät. Moãi quaàn xaõ thích nghi vôùi ñieàu kieän
soáng ôû moät soá nôi naøo ñoù treân haønh tinh. Trong söï toàn taïi vaø
phaùt trieån, theá giôùi soáng coù quan heä maät thieát vôùi ñieàu kieän
töï nhieân. Moái quan heä naøy laø hai chieàu, söï ña daïng veà sinh
vaät ñöôïc nhaân leân khi gaén keát vôùi söï ña daïng veà sinh caûnh.
Ñoù chính laø nguyeân nhaân giaûi thích taïi sao treân haønh tinh
chuùng ta coù voâ vaøn caùc heä sinh thaùi khaùc nhau cuøng toàn taïi.
Neáu khoâng coù ÑDSH thì khoâng coù DLST vì du khaùch
thöôûng thöùc nhöõng söï phong phuù caùc loaïi hình sinh thaùi (ñaát,
nöôùc, caây, con…), khoâng ai ñi DLST nôi sa maïc, nôi khoâng coù
caây moïc vaø thuù vaät naøo sinh soáng. Ñieàu ñoù chöùng toû moái lieân
keát khoâng theå taùch rôøi giöõa ÑDSH vaø DLST, muoán phaùt trieån
DLST ôû moät nôi naøo ñoù thì baét buoäc nôi ñoù phaûi coù söï phong
phuù veà ÑDSH.
Ñöùng ôû goùc ñoä DLST, thì ÑDSH bao goàm caû söï ña daïng
veà vaên hoùa – laø söï theå hieän cuûa con ngöôøi, moät thaønh vieân
cuûa theá giôùi sinh vaät, ñoàng thôøi laø nhaân toá quan troïng thuoäc
caùc heä sinh thaùi. Trong ñoù vaên hoùa baûn ñòa laø moät boä phaän
ñaëc bieät cuûa ña daïng vaên hoùa, goùp phaàn taïo neân neàn vaên hoùa
noùi chung cuûa moät daân toäc, moät quoác gia. Vaên hoùa baûn ñòa
chính laø caùc giaù trò veà vaät chaát tinh thaàn ñöôïc hình thaønh
168
 Du lòch sinh thaùi
trong quaù trình phaùt trieån cuûa moät coäng ñoàng daân cö, theå
hieän moái quan heä gaén boù giöõa theá giôùi töï nhieân vaø con ngöôøi
trong khoâng gian cuûa moät heä sinh thaùi töï nhieân cuï theå.
Caû boán thaønh phaàn treân cuûa ÑDSH ñeàu tham gia vaøo
vieäc xaây döïng hình thaønh hoaït ñoäng DLST. Maët khaùc DLST
cuõng taùc ñoäng ngöôïc laïi ñoái vôùi ÑDSH, noù goùp phaàn baûo toàn
vaø phaùt trieån caùc giaù trò ÑDSH nhaèm phaùt trieån beàn vöõng
trong töông lai.
• ÑDSH vôùi caùc ñoái töôïng tham gia hoaït ñoäng DLST
Caùc ñoái töôïng tham gia xaây döïng hoaït ñoäng du lòch sinh
thaùi bao goàm: caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch, caùc nhaø ñieàu
haønh du lòch, caùc nhaø quaûn lí laõnh thoå, höôùng daãn vieân du lòch.
Hoï laø nhöõng ngöôøi phaûi quan taâm ñeán taát caû caùc thaønh phaàn
cuûa ÑDSH – cô sôû ñeå xaây döïng moät moâ hình DLST beàn vöõng.
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch: Ñaây laø nhöõng ngöôøi
laøm coâng taùc quy hoaïch, xaây döïng caùc chính saùch phaùt trieån
DLST trong caùc vieän nghieân cöùu, cô quan nhaø nöôùc. Hoï coù vai
troø quan troïng trong vieäc nghieân cöùu tìm hieåu tính ÑDSH cho
moät khu vöïc, hoï laø nhöõng ngöôøi phaùt hieän, ñieàu tra ra nhöõng
tính chaát ñaëc tröng veà ÑDSH cuûa khu vöïc (ñaëc tröng veà gen,
loaøi, sinh thaùi) ñeå töø ñoù xaây döïng moät moâ hình du lòch beàn
vöõng cho khu vöïc ñoù.
Caùc nhaø quaûn lí laõnh thoå: Ñaây laø nhöõng ngöôøi coù vai troø
quyeát ñònh ñoái vôùi söï baûo toàn vaø phaùt trieån cuûa moät khu
DLST. Trong ñoù, caùc yeáu toá ña daïng veà gen, loaøi, sinh thaùi seõ
ñöôïc hoï tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp kieåm soaùt thoâng qua vieäc
169
Du lòch sinh thaùi
kieåm soaùt söï bieán ñoåi cuûa heä sinh thaùi vaø moâi tröôøng töï
nhieân trong phaïm vi ñöôïc quaûn lyù.
Caùc nhaø ñieàu haønh du lòch: Ñaây laø nhöõng ngöôøi toå chöùc,
ñieàu haønh cuï theå hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi, hoï tröïc tieáp xaùc
ñònh caùc phöông thöùc tieán haønh hoaït ñoäng, löïa choïn ñòa ñieåm
toå chöùc DLST, xaây döïng caùc chöông trình du lòch phuø hôïp vôùi
caùc dòch vuï coù theå cung öùng trong ñieàu kieän ñòa phöông. Vì
vaäy hoï phaûi laø ngöôøi am hieåu veà moâi tröôøng sinh thaùi khu
vöïc. Moät heä sinh thaùi ñaëc tröng veà ñòa hình, cheá ñoä thuyû vaên,
quaàn theå sinh vaät ñaëc thuø… seõ laø nhaân toá quyeát ñònh ñeå caùc
nhaø ñieàu haønh du lòch thöïc hieän traùch nhieäm cuûa mình.
Höôùng daãn vieân du lòch: Ñaây laø nhöõng ngöôøi coù kieán
thöùc, naém ñöôïc ñaày ñuû thoâng tin veà moâi tröôøng töï nhieân, caùc
ñaëc ñieåm caùc loaïi hình sinh thaùi, tính ña daïng vaø ñoä phong
phuù cuûa loaøi, tính thích nghi vaø tính ñaëc tröng cuûa heä sinh
thaùi, vaên hoaù coäng ñoàng ñòa phöông ñeå giôùi thieäu moät caùch
sinh ñoäng nhaát, ñaày ñuû nhaát vôùi du khaùch veà nhöõng vaán ñeà
ñaõ thuùc giuïc hoï tham gia tuyeán DLST cuûa khu vöïc.
Khaùch du lòch:
Khaùch du lòch laø ñoái töôïng chính cuûa DLST, chính
nhöõng neùt ñaëc tröng veà ÑDSH cuûa khu vöïc ñaõ thu huùt hoï
tham gia hoaït ñoäng du lòch. Tuy nhieân caàn phaân bieät giöõa
khaùch du lòch vaø khaùch DLST, hieän nay hai khaùi nieäm naøy
vaãn chöa ñöôïc phaân bieät raïch roøi. ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån
thì khaùi nieäm DLST vaãn coøn manh nha, nhieàu khi bò cho laø
moät.
170
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Ngöôøi ta chia ra khaùch du lòch thaønh caùc ñoái töôïng • Söï tuyeät chuûng vaø DLST
chính sau:
Hieän nay con ngöôøi ñaõ bieát vaø moâ taû ñöôïc 1,7 trieäu loaøi
o Khaùch du lòch tình côø, ngaãu nhieân hoaëc nhöõng ngöôøi trong soá 30 trieäu loaøi döï ñoaùn coù ñöôïc treân haønh tinh. Tuy
muoán tham gia vaøo chuyeán du lòch laï thöôøng ñeán vôùi thieân nhieân, coù khoaûng 5-10% soá loaøi treân theá giôùi seõ bò tieâu dieät
nhieân. Ñoái vôùi nhöõng ñoái töôïng naøy thì nhöõng neùt ñaëc tröng, vaøo nhöõng naêm 1990-2020 vaø ñeán naêm 2050 con soá naøy coù
ñoäc ñaùo veà quaàn xaõ sinh vaät, vaên hoaù baûn ñòa cuûa khu du lòch theå leân ñeán 25%.
seõ, gaây aán töôïng cho hoï. Tuy nhieân, ñaây cuõng laø ñoái töôïng
Söï tuyeät chuûng cuûa moät loaøi aûnh höôûng khaù lôùn ñeán
nguy hieåm nhaát (trong ba ñoái töôïng tham gia hoaït ñoäng du
ÑDSH, noù laøm maát ñi nguoàn gen ñaëc tröng, giaûm söï ña daïng
lòch sinh thaùi) ñoái vôùi söï ÑDSH. Do tình côø ngaãu nhieân ñeán
veà chuûng loaïi trong heä sinh thaùi ñieån hình. Chæ khi söï tuyeät
vôùi khu du lòch neân nhöõng ñieàu khaùc thöôøng, ñaëc bieät nôi ñaây
chuûng cuûa loaøi öu theá trong heä sinh thaùi môùi thöïc söï gaây aûnh
thöôøng kích thích söï toø moø cuûa hoï,ï vì vaäy hoï coù theå coù nhöõng
höôûng lôùn tôùi heä sinh thaùi daãn ñeán söï hình thaønh moät dieãn
haønh ñoäng gaây haïi hoaëc phaù huyû heä sinh thaùi cuûa khu vöïc
theá sinh thaùi môùi, töø ñoù hình thaønh vaø phaùt trieån moät heä
nhö haùi hoa, beû caønh…
sinh thaùi khaùc.
o Khaùch du lòch coù loøng say meâ thieân nhieân, hoï luoân
Nguyeân nhaân chính gaây ra söï tuyeät chuûng hay söï ñe doïa
muoán coù ñöôïc nhöõng chuyeán ñi ñeán nhöõng nôi coù heä sinh thaùi
cuûa gioáng loaøi laø:
ñaëc tröng nhö nhö caùc vöôøn quoác gia, khu baûo toàn (nôi löu
giöõ, duy trì vaø phaùt trieån söï ña daïng veà gen, loaøi cuûa moät o Söï khai thaùc quaø ñaø.
vuøng ñaëc tröng). Hoï thöôøng laø nhöõng ngöôøi coù taàm hieåu bieát, o Nhöõng aûnh höôûng cuûa thuù aên thòt, nhöõng keû caïnh
coù trình ñoä, hoï yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng vaø giaù trò cuûa töï tranh hay beänh taät.
nhieân vaø giaù trò nhaân vaên. Hoï thöïc söï laø ñoái töôïng cuûa DLST.
o Söï phaù huyû bieán ñoåi nôi sinh soáng cuûa gioáng loaøi.
o Ñoái töôïng thöù ba laø caùc nhaø khoa hoïc, caùc thaønh
Vì nhöõng aûnh höôûng nhaân taïo naøy, tæ leä tuyeät chuûng vaø
vieân cuûa caùc döï aùn baûo toàn…. Ñaây laø nhöõng ngöôøi thöïc hieän söù
con soá chuûng loaïi bò ñe doaï tuyeät chuûng ñaõ gia taêng nhanh
meänh baûo toàn ÑDSH cuûa nhaân loaïi. Hoï tham gia nghieân cöùu,
trong vaøi theá kyû qua. Hieän töôïng naøy ñöôïc chöùng minh roõ
tìm hieåu vaø khaùm phaù nhöõng neùt ñoäc ñaùo, ñaëc tröng veà ña
nhaát bôûi taøi lieäu ñoái vôùi ñoäng vaät coù xöông soáng. Qua boán theá
daïng gen, loaøi vaø ña daïng heä sinh thaùi. Ñoù laø caùc vaán ñeà chính
kyû gaàn ñaây, treân toaøn caàu coù toaøn boä hôn 700 loaøi tuyeät
maø hoï quan taâm, vieäc tham gia vaøo hoaït ñoäng DLST cuûa hoï
chuûng ñöôïc bieát ñeán, bao goàm 100 loaøi ñoäng vaät coù vuù vaø 160
mang yù nghóa coâng vieäc nhieàu hôn laø nghæ ngôi, giaûi trí.
loaøi chim, taát caû ñeàu bôûi aûnh höôûng nhaân taïo.
171 172
 Du lòch sinh thaùi
Tuy nhieân, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, con ngöôøi ñaõ coù
nhieàu nhöõng böôùc tieán trong hoaït ñoäng duy trì vaø baûo veä caùc
gioáng loaøi coù nguy cô tuyeät chuûng. Moät trong nhöõng caùch tieáp
caän beàn vöõng, baûo veä caùc gioáng loaøi ngaên chaën söï tuyeät chuûng
laø xaây döïng caùc khu BTTN, vöôøn quoác gia… ñeå hình thaønh vaø
phaùt trieån loaïi hình DLST treân theá giôùi theo ñuùng nghóa cuûa
noù. Ñoù chính laø hình thöùc baûo veä söï ÑDSH moät caùch hieäu quaû
nhaát.
Hieän nay, phaùt trieån du lòch ñang dieãn ra ôû khaép moïi
nôi treân theá giôùi, ñaëc bieät laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân truø phuù nhö caùc nöôùc thuoäc
chaâu Phi, chaâu AÙ. ÔÛ caùc nöôùc naøy vieäc phaùt trieån du lòch chöa
theo ñuùng höôùng cuûa DLST neân hoaït ñoäng naøy ñaõ gaây aûnh
höôûng khoâng nhoû ñeán nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân cuõng
nhö söï ÑDSH cuûa ñòa phöông. Ñieån hình laø vieäc quy hoaïch,
xaây döïng maët baèng cho hoaït ñoäng du lòch laøm maát ñi nôi ôû
cuûa caùc loaøi, haønh vi thieáu yù thöùc cuûa du khaùch laøm huyû hoaïi
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân,…
DLST laø moät hình thöùc hoaït ñoäng beàn vöõng, noù laø vieäc
ñi laïi coù traùch nhieäm tôùi caùc khu vöïc thieân nhieân maø baûo toàn
ñöôïc moâi tröôøng. Vì vaäy, moät khi DLST ñöôïc thöïc hieän vaø
phaùt trieån ñuùng höôùng seõ laøm giaûm nheï hoaëc loaïi boû caùc taùc
ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi ÑDSH. DLST seõ taïo cô hoäi coù coâng aên
vieäc laøm vaø thu nhaäp cho caùc coäng ñoàng ñòa phöông, gia taêng
yù thöùc baûo veä moâi tröôøng cho hoï vaø töø ñoù laøm giaûm nheï söùc
eùp cuûa con ngöôøi leân moâi tröôøng sinh thaùi.
Ngoaøi ra, vôùi tính chaát giaùo duïc cuûa mình, DLST seõ
khoâng nhöõng ñem laïi cho du khaùch nhöõng hieåu bieát veà moâi
173
Du lòch sinh thaùi
tröôøng töï nhieân maø coøn taïo cho hoï yù thöùc veà vieäc baûo veä
thieân nhieân noùi chung vaø ña daïng sinh hoïc noùi rieâng. Moät
trong nhöõng caùch duy trì, baûo veä caùc gioáng loaøi vaø ngaên traën
söï tuyeät chuûng laø phaùt trieån môû roäng hình thöùc DLST.
b. DLST vôùi phaùt trieån coäng ñoàng
Coäng ñoàng bao goàm boán yeáu toá:
- Töông quan caù nhaân maät thieát vôùi nhöõng ngöôøi khaùc.
- Coù söï lieân heä vôùi tình caûm.
- Coù söï töï nguyeän hy sinh ñoái vôùi nhöõng giaù trò ñöôïc taäp
theå coi laø cao caû.
- Coù yù thöùc ñoaøn keát vôùi moïi thaønh vieân trong taäp theå.
Coäng ñoàng thöôøng ñöôïc xem nhö moät cô caáu xaõ hoäi, laø
moät ñoaøn theå con ngöôøi coù nhöõng giaù trò chuaån möïc, ñaát meï
(ranh giôùi laõnh thoå ñöôïc xaùc ñònh trong quaù trình phaùt trieån
lòch söû), laø cô sôû ñeå phaân bieät coäng ñoàng naøy vôùi coäng ñoàng
khaùc. Ranh giôùi haønh chính cuõng coù theå ñöôïc xem laø moät cô
sôû ñeå phaân bieät ranh giôùi coäng ñoàng, nhöng trong thöïc teá thì
cô sôû ñeå phaân bieät naøy khoâng cao do nhöõng bieán ñoäng veà toå
chöùc haønh chính.
Ñoaøn keát xaõ hoäi laø moät ñaëc tính haøng ñaàu cuûa moãi coäng
ñoàng. YÙ thöùc coäng ñoàng hay coøn ñöôïc goïi laø taâm thöùc coäng
ñoàng ñöôïc quan nieäm nhö laø moät yù chí vaø tình caûm chung do
quaù trình cuøng sinh soáng trong moät ñôn vò laõnh thoå, coù nhöõng
moái lieân heä veà maët huyeát thoáng hay quan heä laùng gieàng… moät
coäng ñoàng toàn taïi ñöôïc laø do caùc thaønh vieân cuûa noù luoân tìm
ñöôïc tieáng noùi chung vaø thoáng nhaát trong moïi haønh ñoäng.
174
 Du lòch sinh thaùi
Tuy nhieân, xu theá coâng nghieäp hoùa ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø
ñang phaùt trieån ñaõ ñöa ñeán söï bieán ñoåi caùc quan heä xaõ hoäi
trong coäng ñoàng, chuû yeáu laø do cô caáu ngaønh ngheà bò thay ñoåi.
Coäng ñoàng khi ñöôïc coi nhö moät tieán trình xaõ hoäi, laø
moät hình thöùc töông quan giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi coù tính keát
hôïp, theo ñoù hoï ñöôïc gaàn nhau vaø phoái hôïp chaët cheõ vôùi nhau
hôn. Caùc coäng ñoàng noâng thoân ít xaûy ra caùc tieán trình theo
chieàu höôùng ly taâm. Tính coá keát chaët, söï di ñoäng xaõ hoäi ít, söï
ña daïng veà ngheà nghieäp khoâng lôùn, coäng theâm caùc yeáu toá toân
giaùo tín ngöôõng trong coäng ñoàng, laøm cho caùc hoaït ñoäng cuûa
coäng ñoàng noâng thoân thöôøng coù tính thoáng nhaát cao hôn so
vôùi caùc coäng ñoàng ñoâ thò.
Caùc hoaït ñoäng kinh teá khoâng chæ taïo ra cho coäng ñoàng
söï baûo ñaûm veà vaät chaát maø coøn taïo ra söï lieân keát coäng ñoàng.
Caùc coäng ñoàng noâng thoân vôùi moät vaøi ngheà chính, thaäm chí
coù nhöõng nôi chæ coù thuaàn moät ngheà laø do söï töông ñoàng veà
yeáu toá ñòa lí kinh teá, phöông thöùc saûn xuaát, cuøng chung nguoàn
nguyeân lieäu, thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm… Yeáu toá thôø chung
moät toå ngheà ñaõ ñem ñeán cho coäng ñoàng lôùp voû coá keát veà tinh
thaàn. Laøng ngheà trong xaõ hoäi noâng thoân, caùc phöôøng ngheà
trong caùc ñoâ thò coå laø nhöõng kieåu coá keát coäng ñoàng döïa treân
cô sôû cuûa caùc lieân keát kinh teá.
Vaên hoùa laø yeáu toá bieåu thò toång hôïp ñeå nhaän bieát coäng
ñoàng, hay noùi caùch khaùc noù laø thuoäc tính rieâng ñöôïc hình
thaønh trong quaù trình phaùt trieån cuûa moãi coäng ñoàng. Yùeáu toá
vaên hoùa ôû ñaây ñöôïc xem xeùt treân ba khía caïnh cô baûn laø toäc
ngöôøi, toân giaùo - tính ngöôõng vaø heä thoáng giaù trò vaø chuaån
möïc (caùc ñònh cheá xaõ hoäi quy ñònh leân söï nhaän thöùc vaø haønh
175
Du lòch sinh thaùi
vi cuûa caùc caù nhaân trong coäng ñoàng). Phaùt trieån coäng ñoàng laø
moät quaù trình trong ñoù coù söï taêng tröôûng veà kinh teá coäng
ñoàng cuøng vôùi nhöõng tieán boä cuûa coäng ñoàng theo höôùng hoaøn
thieän veà caùc giaù trò chaân – thieän – myõ.
Vaøi naêm gaàn ñaây, du lòch ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø
ngaønh ñaàu tö mang laïi hieäu quaû kinh teá cao, ñoàng thôøi noù
cuõng ñöa ñeán nhöõng heä quaû tieâu cöïc cho moâi tröôøng sinh thaùi
vaø caùc coäng ñoàng daân cö baûn ñòa. Söï thoaùi hoùa moâi tröôøng, söï
gia taêng khoaûng caùch veà kinh teá vaø vaên hoùa giöõa caùc coäng
ñoàng daân cö ñang laøm naûy sinh nhieàu maâu thuaãn caàn phaûi
giaûi quyeát. DLST trong tröôøng hôïp naøy ñaõ phaûi gaùnh theâm
chöùc naêng baûo toàn vaø phaùt trieån coäng ñoàng ôû caùc nöôùc, ñaëc
bieät laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.
DLST phaûi döïa vaøo moät heä thoáng caùc quan ñieåm veà tính
chaát beàn vöõng vaø söï tham gia cuûa caùc coäng ñoàng ñòa phöông,
cuûa daân cö noâng thoân vaø ôû nhöõng nôi coù tieàm naêng lôùn veà
DLST. DLST gaén keát giöõa nhaân daân ñòa phöông vôùi du khaùch
ñeå duy trì nhöõng khu hoang daõ vaø nhöõng theá maïnh veà sinh
thaùi vaø vaên hoùa voán coù.
Nhö vaäy, du lòch laø moät ngaønh kinh teá coù nhieàu taùc
ñoäng ñeán moâi tröôøng hôn baát cöù moät ngaønh kinh teá naøo khaùc,
bôûi vì taøi nguyeân thieân nhieân phuïc vuï cho du lòch chuû yeáu
ñöôïc khai thaùc töø moâi tröôøng neân haäu quaû cuûa noù (suy thoaùi
vaø oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát, nöôùc, khoâng khí, suy thoaùi vaø
giaûm suùt veà ña daïng sinh hoïc...) khoâng theå löôøng heát ñöôïc.
Vaán ñeà ñaët ra cho caùc nhaø quaûn lí vaø kinh doanh du lòch laø
laøm theá naøo ñeå khai thaùc toát caùc hoaït ñoäng du lòch maø vaãn
176
 Du lòch sinh thaùi
khoâng queân chöùc naêng baûo toàn ñöôïc caùc taøi nguyeân thieân
nhieân nhaèm muïc ñích phaùt trieån du lòch beàn vöõng.
c. Quan heä giöõa DLST vaø phaùt trieån beàn vöõng
Phaùt trieån laø moät trong nhöõng quy luaät taát yeáu cuûa
nhaân loaïi, cuûa moïi thôøi ñaïi, cuûa moïi quoác gia. Cuøng vôùi söï gia
taêng daân soá thì caùc nhu caàu veà ñôøi soáng vaø vaên hoùa laáy töø
moâi tröôøng, töø caùc heä sinh thaùi ngaøy caøng gia taêng. Ñeå ñaùp
öùng cho caùc nhu caàu ñoù, ñoøi hoûi phaûi coù söï phaùt trieån kinh teá
maø heä quaû cuûa noù khoâng theå traùnh ñöôïc laø taøi nguyeân thieân
nhieân ñaõ bò khai thaùc ñeå phuïc vuï cho caùc nhu caàu phaùt trieån
kinh teá naøy, caùc heä sinh thaùi bò phaù huûy vaø chaát löôïng moâi
tröôøng xuoáng caáp.
Du lòch laø moät ngaønh kinh teá maø hoaït ñoäng cuûa noù cuõng
coù nhöõng taùc ñoäng laøm suy giaûm taøi nguyeân vaø moâi tröôøng moät
caùch ñaùng keå. Khaùi nieäm “du lòch beàn vöõng” hieän vaãn ñang
ñöôïc nghieân cöùu, phaùt trieån ñeå tìm ra nhöõng nguyeân nhaân laøm
suy giaûm tính haáp daãn cuûa du lòch bôûi söï xuoáng caáp cuûa taøi
nguyeân moâi tröôøng nhaèm mang laïi lôïi ích kinh teá khoâng chæ
cho ngaønh du lòch maø coøn cho caû coäng ñoàng ñòa phöông.
Treân thöïc teá, moät soá tröôøng hôïp ñaõ toàn taïi saün söï caân
baèng giöõa baûo toàn vaø vieäc söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân cho
neân vieäc söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân trong coäng ñoàng
khoâng heà döïa vaøo yeáu toá phaùt trieån beàn vöõng nhöng do vieäc
söû duïng naøy vaãn naèm trong giôùi haïn cho pheùp cuûa phaùt trieån
beàn vöõng veà taøi nguyeân thieân nhieân neân söï caân baèng vaãn
ñöôïc ñaûm baûo.
Caùc chæ tieâu phaùt trieån beàn vöõng trong DLST
177
Du lòch sinh thaùi
Ñeå so saùnh, nhaän xeùt, ñaùnh giaù möùc ñoä phaùt trieån beàn
vöõng coù theå söû duïng moät soá chæ tieâu mang tính ñònh löôïng.
Coù theå phaân thaønh hai nhoùm chæ tieâu:
(1) Chæ tieâu ño löôøng chaát löôïng cuoäc soáng: Ñoù laø chæ
tieâu phaùt trieån con ngöôøi (Human Development Indexs –
HDI), bao goàm:
- Thu nhaäp quoác daân tính theo ñaàu ngöôøi, bieåu thò baèng
chæ soá GDP.
- Tuoåi thoï bình quaân ñoái vôùi nam giôùi vaø nöõ giôùi.
- Hoïc vaán bieåu thò baèng tæ leä muø chöõ, tæ leä ngöôøi coù trình
ñoä trung hoïc, ñaïi hoïc vaø treân ñaïi hoïc.
- Töï do trong caùc hoaït ñoäng kinh teá, chính trò, vaên hoùa,
xaõ hoäi.
- Chaát löôïng moâi tröôøng, möùc ñoä oâ nhieãm naëng, vöøa vaø
khoâng oâ nhieãm.
(2) Chæ tieâu veà tính beàn vöõng sinh thaùi: Moät xaõ hoäi ñöôïc
coi laø beàn vöõng sinh thaùi khi:
- Baûo toàn ñöôïc heä sinh thaùi phuï trôï cuoäc soáng vaø ña
daïng sinh hoïc (naêng suaát sinh hoïc).
- Baûo ñaûm raèng vieäc söû duïng taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc laø
beàn vöõng vaø giaûm thieåu vieäc laøm suy thoaùi taøi nguyeân khoâng
taùi taïo ñöôïc (tính phuïc hoài).
- Naèm trong khaû naêng chòu taûi cuûa caùc heä sinh thaùi phuï
trôï.
178
 Du lòch sinh thaùi
- Baûo toàn vaø quaûn lí thaän troïng taøi nguyeân thieân nhieân
(tieâu chuaån haøng ñaàu laø duy trì ña daïng sinh hoïc vaø tính
nhaát quaùn cuûa sinh thaùi).
- Tính beàn vöõng.
(3) Chæ tieâu veà tính beàn vöõng kinh teá
Theo taïp chí Young (1990) coù boán trieån voïng kinh teá cuûa
phaùt trieån beàn vöõng laø:
ƒ Taêng tröôûng beàn vöõng kinh teá ñöôïc xaùc ñònh baèng
löôïng haøng hoùa cöïc ñaïi coù theå tieâu thuï maø khoâng laøm giaûm ñi
giaù trò cuûa taøi saûn voán.
TS voán = TS taïo neân + TS töï nhieân + Chaát löôïng moâi
tröôøng.
ƒ Söû duïng taøi nguyeân taùi taïo theo phöông thöùc sao cho
chaát löôïng cuoäc soáng laø haøm soá ñoàng bieán vôùi chaát löôïng moâi
tröôøng.
ƒ Söû duïng taøi nguyeân khoâng taùi taïo sao cho giaù trò thöïc
cuûa toång löôïng taøi nguyeân khoâng taùi taïo khoâng bò suy giaûm
theo thôøi gian.
ƒ Ñaûm baûo traïng thaùi vöõng beàn cuûa kinh teá. Taêng
tröôûng kinh teá neân giöõ ôû möùc “zero” vì khaû naêng vaät chaát cuûa
traùi ñaát laø coù haïn, khoâng theå cung caáp nguyeân lieäu cho saûn
xuaát vaø chöùa ñöïng chaát thaûi cuûa saûn xuaát moät caùch voâ haïn.
Khi ra caùc quyeát ñònh veà kinh teá caàn döïa treân nguyeân taéc
ñaûm baûo tính beàn vöõng, theo chieán löôïc veà “Tieâu chuaån an
toaøn toái thieåu” nhaèm ngaên ngöøa tröôùc nhöõng hieåm hoïa veà
moâi tröôøng coù theå xaûy ra.
179
Du lòch sinh thaùi
Chæ tieâu veà xaõ hoäi: Duy trì vaø gia taêng chaát löôïng ñôøi
soáng (coâng baèng laø yeáu toá chính ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy) vaø
söï coâng baèng giöõa caùc theá heä trong vieäc phaân phoái taøi nguyeân
Phaùt trieån du lòch beàn vöõng caàn tính ñeán caùc yeáu toá:
- Moái quan heä giöõa baûo toàn taøi nguyeân töï nhieân, moâi
tröôøng vaø lôïi ích kinh teá.
- Quaù trình phaùt trieån trong thôøi gian laâu daøi.
- Ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu hieän taïi song song ñoù khoâng
gaây aûnh höôûng ñeán nhu caàu cuûa nhöõng theá heä trong töông lai.
Ñeå ñaït yeâu caàu phaùt trieån du lòch sinh thaùi beàn vöõng ñoøi
hoûi phaûi coù söï töông taùc giöõa khu vöïc tö vaø coäng ñoàng ñeå
höôùng tôùi moät xaõ hoäi oån ñònh. Nhöõng quy ñònh veà phaùt trieån
du lòch beàn vöõng cuõng ñoøi hoûi caùc coäng ñoàng laøm vieäc trong
moät cô caáu roäng thoaùng.
Veà noäi dung, DLST laø loaïi hình du lòch tham quan,
thaùm hieåm, ñöa du khaùch tôùi nhöõng nôi moâi tröôøng coøn töông
ñoái nguyeân veïn, veà caùc vuøng thieân nhieân hoang daõ, ñaëc saéc
ñeå tìm hieåu, nghieân cöùu veà caùc heä sinh thaùi vaø caùc neàn vaên
hoùa baûn ñòa ñoäc ñaùo, laøm thöùc daäy du khaùch loøng yeâu thieân
nhieân vaø traùch nhieäm baûo toàn, phaùt trieån ñoái vôùi töï nhieân vaø
coäng ñoàng ñòa phöông.
Nhö vaäy, DLST laø loaïi hình du lòch vôùi nhöõng hoaït ñoäng
coù söï nhaän thöùc maïnh meõ veà thieân nhieân vaø yù thöùc traùch
nhieäm vôùi xaõ hoäi. Thuaät ngöõ “Responsible travel” hay
“Responsible tourism” (du lòch coù traùch nhieäm) luoân gaén lieàn
vôùi khaùi nieäm DLST, hay noùi moät caùch khaùc, DLST laø hình
180
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

thöùc du lòch coù traùch nhieäm laø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán caùc 8. Nêu và phân tích quan hệ giữa đa dạng sinh học và du lịch sinh
khu BTTN, khoâng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng vaø goùp phaàn thái?
9. Nêu và phân tích mối quan hệ giữa du lịch sinh thái và phát triển
duy trì vaø phaùt trieån cuoäc soáng coäng ñoàng ngöôøi daân ñòa
bền vững?
phöông. 10. Nêu và phân tích mối quan hệ giữa du lịch sinh thái và phát triển
Toùm laïi, coù theå noùi DLST laø loaïi hình du lòch coù nhöõng cộng đồng?
ñaëc tính cô baûn sau:
- Phaùt trieån döïa vaøo giaù trò (haáp daãn) cuûa thieân nhieân
vaø vaên hoùa baûn ñòa
- Ñöôïc quaûn lí beàn vöõng veà moâi tröôøng sinh thaùi
- Coù giaùo duïc vaø dieãn giaûi veà moâi tröôøng
- Coù ñoùng goùp cho nhöõng noã löïc baûo toàn vaø phaùt trieån
coäng ñoàng.

Chương VIII
1. Tài nguyên môi trường là gì? Sự khác nhau giữa “tài nguyên môi
trường” và “môi trường tài nguyên”?
2. Hãy nêu những hiểu biết của anh (chị) về đánh giá tài nguyên? Ví
dụ?
3. Nếu phân loại theo nguồn gốc, tài nguyên có những loại nào? Ví
dụ cụ thể?
4. Nếu phân loại theo môi trường thành phần, tài nguyên có những
loại nào? Ví dụ cụ thể?
5. Nếu phân loại tài nguyên theo khả năng phục hồi của tài nguyên
hoặc phân loại theo sự tồn tại thì tài nguyên có những loại nào?
Ví dụ cụ thể?
6. Tài nguyên du lịch sinh thái là gì ? Đặc điểm của tài nguyên du
lịch sinh thái
7. Nước ta có những tài nguyên du lịch sinh thái nào ?

181 182
 Du lòch sinh thaùi
Chöông 9
QUY HOAÏCH VAØ THIEÁT KEÁ
DU LÒCH SINH THAÙI
Muïc ñích cuûa vieäc quy hoaïch DLST laø ñeå ñaûm baûo raèng
caùc khu BTTN gaén theâm chöùc naêng DLST vaøo ñoù maø khoâng
gaây xaùo troän quaù lôùn ñeán chöùc naêng cuûa khu BTTN ñoù.
DLST seõ thaønh coâng neáu taøi nguyeân thieân nhieân trong khu
BTTN ñoù ñöôïc baûo veä. Taøi nguyeân thieân nhieân seõ ñöôïc baûo
veä moät caùch toát nhaát neáu coù ñöôïc moät chieán löôïc quaûn lyù, vaø
caùc nhaø quaûn lí khu BTTN vaø coäng ñoàng ñòa phöông ñoùng
moät vai troø ñi ñaàu trong chieán löôïc quaûn lí naøy.
DLST ñang nhanh choùng chieám ñöôïc söï chuù yù cuûa
nhieàu ngöôøi. Maëc duø, caùc coäng ñoàng soáng gaàn caùc khu BTTN
ñang coù nhöõng cô hoäi vieäc laøm môùi töø du lòch nhöng caùc nhaø
quaûn lí caùc khu BTTN naøy laïi ñang phaûi ñoái maët vôùi soá
löôïng du khaùch ñeán vôùi caùc khu BTTN ngaøy moät taêng. Caùc
chuyeân gia phaùt trieån noâng thoân vaø chính quyeàn caùc caáp
ñang xem DLST nhö moät nguoàn trao ñoåi ngoaïi teä quan troïng
183
Du lòch sinh thaùi
vaø tieàm naêng kinh teá töø DLST cuõng raát ñaùng keå. Caùc coâng
chöùc cuûa caùc haõng du lòch ñang baét ñaàu soaïn thaûo caùc chính
saùch veà DLST; caùc cô quan taøi trôï thuoäc caùc thaønh phaàn tö
nhaân ñang ñaùnh giaù khaû naêng taøi chính ñeå ñaàu tö vaøo
DLST... Noùi chung, ngaønh du lòch ñaõ vaø ñang coù nhöõng lôïi
theá ñeå phaùt trieån nhöõng chuyeán tham quan thieân nhieân môùi,
theo phong caùch DLST. Caùc taùc giaû chuyeân vieát veà caùc
chuyeán du lòch ñang coá ñeå coù ñöôïc nhöõng thoâng tin môùi nhaát
veà söï ñoåi môùi naøy; caùc baêng hình veà DLST ñang trôû neân doài
daøo vaø dó nhieân, caùc du khaùch, yeáu toá ñaàu tieân sau taát caû caùc
yeáu toá nhieät tình treân – ñang ngaøy caøng trôû neân phieâu löu
hôn, höôùng veà thieân nhieân hôn, vaø bò loâi cuoán hôn vaøo caùc
chuyeán ñi. Du khaùch ñeán thaêm caùc vöôøn quoác gia vaø caùc khu
döï tröõ thieân nhieân vaø sinh quyeån treân phaïm vi toaøn caàu
nhieàu hôn bao giôø heát vaø coi nhöõng chuyeán ñi naøy nhö moät
caùch ñeå hieåu bieát hôn veà moâi tröôøng thieân nhieân vaø traû nôï
cho töï nhieân.
Söï taùc ñoäng cuûa DLST veà lí thuyeát laø quaù roõ raøng. Xeùt
veà khía caïnh moâi tröôøng, caùi giaù tieàm naêng phaûi traû cuûa
DLST laø söï suy thoaùi veà moâi tröôøng, söï khoâng coâng baèng vaø
söï khoâng oån ñònh veà kinh teá, vaø söï thay ñoåi tieâu cöïc veà veà
vaên hoùa xaõ hoäi. Lôïi ích tieàm taøng veà DLST laø taïo ra nguoàn
kinh phí cho caùc khu BTTN, taïo coâng aên vieäc laøm cho nhöõng
ngöôøi soáng gaàn vôùi caùc khu BTTN, thuùc ñaåy giaùo duïc moâi
tröôøng vaø naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng veà baûo toàn. Vieäc
xaùc ñònh caùi giaù phaûi traû vaø lôïi ích tieàm taøng noùi treân ñaõ
laøm xuaát hieän nhöõng yù kieán khaùc nhau veà DLST. Nhieäm vuï
cuûa chuùng ta giôø ñaây laø phaûi nhìn nhaän ñöôïc ñieåm gaëp cuûa
184
 Du lòch sinh thaùi
DLST, baûo toàn vaø phaùt trieån, vaø tìm ra phöông phaùp ñeå
giaûm thieåu caùi giaù phaûi traû vaø laøm gia taêng toái ña nhöõng lôïi
ích cuûa DLST vaø baûo toàn. Theo Hoäi baûo toàn ñôøi soáng hoang
daõ theá giôùi (WWF), nhöõng lónh vöïc naøy laø: quaûn lí khu BTTN,
phaùt trieån beàn vöõng ôû caùc vuøng ñeäm, giaùo duïc moâi tröôøng cho
ngöôùi tieâu duøng vaø nhöõng quyeát ñònh veà chính saùch aûnh
höôûng tôùi DLST vaø baûo toàn. Quaûn lí khu BTTN laø moät trong
nhöõng yeâu caàu caáp baùch nhaát.
9.1 ÑÒNH NGHÓA QUY HOAÏCH DLST
Quy hoaïch DLST laø vieäc toå chöùc phaân chia caùc ñôn vò
khoâng gian laõnh thoå trong phaïm vi moät khu vöïc coù heä sinh
thaùi (HST) ñaëc tröng - thöôøng laø moät khu coù caûnh quan sinh
thaùi ñaëc thuø nhö caùc khu BTTN hoaëc vöôøn quoác gia (VQG) sao
cho vöøa phuø hôïp vôùi chöùc naêng moâi tröôøng vaø ñieàu kieän töï
nhieân voán coù cuûa noù, ñoàng thôøi vöøa toå chöùc ñöôïc hoaït ñoäng
DLST, baûo veä vaø toân taïo heä sinh thaùi treân moãi ñôn vò aáy moät
caùch hieäu quaû nhaát.
Sôû dó phaûi tieán haønh quy hoaïch vì hoaït ñoäng DLST laø
hoaït ñoäng thöôøng ñöôïc tieán haønh ôû nhöõng khu BTTN hoaëc
caùc VQG - nôi löu tröõ caùc giaù trò ÑDSH cuûa töï nhieân hay
nhöõng heä sinh thaùi coù caûnh qua ñaëc thuø. Ñaây laø nhöõng khu
vöïc khi thaønh laäp ñaõ coù nhöõng quy cheá phaân vuøng hôïp lyù, vì
vaäy, ta caàn phaûi quy hoaïch sao cho vöøa phaùt trieån DLST vöøa
phuø hôïp vôùi quy cheá thaønh laäp maø khoâng aûnh höôûng ñeán
moâi tröôøng töï nhieân cuõng nhö ñôøi soáng cuûa caùc sinh vaät
trong töøng ñôn vò laõnh thoå ôû caùc khu BTTN hoaëc caùc VQG.
185
Du lòch sinh thaùi
9.2 CAÙC YEÂU CAÀU CAÀN THIEÁT LÖÏA CHOÏN MOÄT KHU
VÖÏC ÑEÅ PHAÙT TRIEÅN DLST
Moät khu vöïc ñöôïc öu tieân löïa choïn ñeå phaùt trieån DLST
caàn phaûi coù moät soá yeâu caàu sau:
o Coù caûnh quan töï nhieân ñeïp, haáp daãn, cuøng vôùi söï
phong phuù vaø ñoäc ñaùo cuûa caùc giaù trò vaên hoaù baûn ñòa, coù tính
ñaïi dieän cho moät vuøng.
o Coù tính ñaïi dieän cao cho moät hoaëc vaøi heä sinh thaùi
ñieån hình, vôùi tính ÑDSH cao, coù söï toàn taïi cuûa nhöõng loaøi
sinh vaät ñaëc höõu coù giaù trò khoa hoïc, coù theå duøng laøm nôi
tham quan nghieân cöùu.
o Gaàn vôùi nhöõng khu du lòch khaùc trong vuøng, ñeå coù theå
toå chöùc moät tour du lòch troïn goùi, trong ñoù khu vöïc ñöôïc quy
hoaïch laø moät ñieåm DLST noåi baät vaø quan troïng.
o Coù nhöõng ñieàu kieän ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâun caàu cuûa
hoaït ñoäng DLST veà cô sôû haï taàng, cô sôû vaät chaát kyõ thuaät…
vaø coù theå tieáp caän moät caùch deã daøng, thuaän lôïi.
9.3 NHÖÕNG ÑAËC TRÖNG CÔ BAÛN CUÛA LAÕNH THOÅ DLST
Moãi moät ñieåm du lòch ñeàu coù ba ñaëc tröng cô baûn nhaát
ñoù laø: tính giao thoa, chu trình soáng vaø khaû naêng chòu taûi.
Tuy nhieân, ñoái vôùi moät khu vöïc phaùt trieån DLST thì yeáu toá
beàn vöõng laø chuû ñaïo, vì vaäy, khaùi nieäm chu trình soáng ñöôïc
ñaët vaøo vò trí thöù yeáu trong laõnh thoå DLST. Do ñoù, hai ñaëc
tính quan troïng trong laõnh thoå DLST maø ta caàn chuù yù laø:
tính giao thoa vaø khaû naêng chòu taûi.
186
 Du lòch sinh thaùi
• Tính giao thoa hoaù hôïp nhöng ñoäc laäp töông ñoái
Ñaây laø moät ñaëc tính theå hieän söï keát hôïp giöõa hai yeáu toá:
khoâng gian du lòch vaø khoâng gian kinh teá – xaõ hoäi cuûa coäng
ñoàng ñòa phöông. Ñaëc tính naøy ñoøi hoûi söï phoái keát hôïp giöõa
coâng taùc quaûn lí moâi tröôøng vaø coâng taùc quaûn lí kinh teá xaõ hoäi
taïi ñieåm du lòch. Neáu khoâng bieát khai thaùc söû duïng ñaëc tính
naøy coù theå mang laïi haäu quaû oâ nhieãm moâi tröôøng khu du lòch,
daãn ñeán tình traïng “cha chung khoâng ai khoùc”. Ví duï: vieäc xaùc
ñònh raùc thaûi naøo do daân ñòa phöông thaûi ra löôïng raùc naøo
khaùch du lòch thaûi ra, ñieàu ñoù thaät khoù xaùc ñònh.
• Khaû naêng taûi (söùc chöùa) cuûa ñieåm du lòch
Khaû naêng taûi laø soá löôïng ngöôøi cöïc ñaïi maø heä sinh thaùi
ôû khu du lòch coù theå chaáp nhaän, khoâng gaây suy thoaùi heä sinh
thaùi töï nhieân, khoâng gaây xung ñoät xaõ hoäi giöõa coäng ñoàng ñòa
phöông vaø du khaùch, khoâng gaây suy thoaùi neàn kinh teá truyeàn
thoáng cuûa coäng ñoàng baûn ñòa.
Töø khaùi nieäm treân ta thaáy, trong phaùt trieån DLST khaû
naêng taûi laø yeáu toá quan troïng haøng ñaàu, noù lieân quan tröïc
tieáp ñeán söï beàn vöõng cuûa khu du lòch vaø noù quyeát ñònh söï toàn
taïi cuûa neàn vaên hoaù baûn ñòa. Khaû naêng taûi cuûa moät ñieåm du
lòch giaûi thích cho ta thaáy moät khu DLST chæ chaáp nhaän moät
khoái löôïng khaùch vaø phöông tieän chuyeân trôû nhaát ñònh. ÔÛ
ñaây ta xeùt ñeán ba giaù trò khaû chòu naêng taûi:
- Khaû naêng chòu taûi sinh thaùi
- Khaû naêng chòu taûi xaõ hoäi
- Khaû naêng chòu taûi kinh teá
187
Du lòch sinh thaùi
Khaû naêng chòu taûi sinh thaùi: Ñoù chính laø aùp löïc söû duïng
heä sinh thaùi du lòch ôû möùc cöïc ñaïi maø khoâng xaûy ra suy thoaùi,
töùc laø baát cöù daáu hieäu suy thoaùi moâi tröôøng naøo cuõng ñeàu
chöùng toû söï vöôït quaù ngöôõng cuûa khaû naêng chòu taûi. Coù nhieàu
taùc giaû ñöa ra nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau veà khaû naêng chòu
taûi sinh thaùi, nhöng veà noäi dung chuùng khoâng khaùc nhau.
Mathieson R. A. vaø Wall (1992) xaùc ñònh khaû naêng chòu
taûi sinh thaùi laø “soá löôïng ngöôøi coù theå söû duïng khu du lòch maø
khoâng taïo ra moät söï xuoáng caáp quaù möùc (khoâng chaáp nhaän
ñöôïc) cuûa moâi tröôøng töï nhieân”, coøn Getz (1983) cho raèng,
khaû naêng taûi sinh thaùi laø “moät giôùi haïn maø vöôït qua ñoù, taøi
nguyeân baét ñaàu bò huyû hoaïi”. Ví duï caùc loaøi ñoäng thöïc vaät
hoang daïi bieán maát döôùi aùp löïc cuûa du lòch laøm suy thoaùi
habitat, caùc coâng trình kieán truùc bò xuoáng caáp ñeán möùc hö
hoûng…
Khaû naêng chòu taûi xaõ hoäi: Laø soá löôïng du khaùch tham
gia hoaït ñoäng DLST ñöôïc coäng ñoàng ñòa phöông chaáp nhaän
(chòu ñöïng ñöôïc). Soá löôïng naøy tuyø thuoäc vaøo giôùi haïn chaáp
nhaän cuûa coäng ñoàng chöù khoâng phaûi laø soá löôïng du khaùch
ñöôïc laõnh thoå du lòch thu huùt. Theo caùch hieåu treân thì khaû
naêng chòu taûi xaõ hoäi coù theå taêng ñöôïc thoâng qua chöông trình
giaùo duïc du khaùch, giaùo duïc coäng ñoàng.
Khaû naêng chaáp nhaän phaùt trieån kinh teá: Laø khaû naêng
chaáp nhaän caùc chöùc naêng du lòch maø khoâng gaây phöông haïi
ñeán caùc hoaït ñoäng maø ñòa phöông mong ñôïi (O’ Reilly, 1986).
Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoaït ñoäng kinh teá ñòa phöông coù theå chaáp
nhaän hoaït ñoäng DLST vaø khoâng maâu thuaãn vôùi hoaït ñoäng
kinh teá maø DLST mang laïi. Ngöôïc laïi caùc hoaït ñoäng DLST vaø
188
 Du lòch sinh thaùi
nguoàn kinh teá maø DLST mang laïi coù theå gaây phöông haïi ñeán
caùc hoaït ñoäng kinh teá khaùc cuûa ñòa phöông thì coù nghóa laø ñaõ
vöôït qua khaû naêng taûi.
Ba giaù trò treân ñöôïc ñaûm baûo trong khuoân khoå thì moät
khu du lòch seõ trôû thaønh khu DLST vaø ngöôïc laïi moät khu
DLST thì bao giôø caùc yeáu toá treân cuõng phaûi naèm trong giôùi
haïn cuûa noù. Trong quy hoaïch DLST luoân luoân phaûi ñaûm baûo
ba yeáu toá naøy.
9.4 CAÙC BÖÔÙC CÔ BAÛN CUÛA QUY HOAÏCH VAØ THIEÁT KEÁ
DLST
Quy hoaïch phaùt trieån DLST phaûi ñöôïc tieán haønh trong
khuoân khoå quy hoaïch quaûn lí toång theå cuûa khu vöïc thöôøng laø
moät laøng queâ ñaëc bieät coù heä sinh thaùi ñaëc tröng hay moät khu
BTTN, moät VQG.
Quy hoaïch vaø thieát keá DLST bao goàm caùc böôùc chuû yeáu
sau:
Böôùc 1: Thu thaäp vaø phaân tích thoâng tin
Ñeå chuaån bò cho coâng taùc quy hoaïch vaø thieát keá DLST
thu ñöôïc hieäu quaû cao, caùc thoâng tin caàn thu thaäp laø thoâng tin
veà taøi nguyeân DLST nhö taøi nguyeân veà ÑDSH, caùc giaù trò vaên
hoaù baûn ñòa, caùc di tích lòch söû vaên hoaù ñöôïc xeáp haïng, caùc
saûn phaåm coù tính ñaëc tröng… Thoâng tin veà khaùch du lòch,
thoâng tin veà caùc ñieàu kieän coù lieân quan ñeán phaùt trieån du lòch
nhö haï taàng cô sôû, kinh teá – xaõ hoäi… Caùc döõ lieäu sau ñaây caàn
ñöôïc thu thaäp:
189
Du lòch sinh thaùi
• Caùc loaïi, nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân cuûa khu vöïc,
ñaëc bieät laø caùc giaù trò ÑDSH, loaøi ñaëc höõu… Taát caû nhöõng giaù
trò ñaëc tröng cuûa heä sinh thaùi khieán noù ñöôïc ñaàu tö xaây döïng
thaønh khu DLST, caùc thoâng tin quan troïng bao goàm loaøi naøo
laø ñaëc höõu cuûa vuøng, soá löôïng vaø tình traïng hieän taïi cuõng nhö
phaân khu chuùng thöôøng taäp trung nhieàu nhaát.
• Thoâng tin veà caùc ñieåm/khu du lòch laân caän, lieät keâ caùc
ñieåm vaø soá löôïng khaùch/naêm.
• Caùc thoâng tin veà tình traïng cô sôû haï taàng, dòch vuï cuûa
khu vöïc.
• Soá lieäu veà löôïng, loaïi khaùch, thò tröôøng, löùa tuoåi khaùch
vaø caùc loaïi phöông tieän khaùch söû duïng ñeå ñeán tham quan.
• Caùc loaïi hình hoaït ñoäng du lòch vaø caùc saûn phaåm du
lòch chính (tham quan, thaéng caûnh, nghieân cöùu, caém traïi,
picnic, theå thao, caâu caù…)
• Thôøi gian taäp trung cao ñieåm hoaït ñoäng DLST
• Thôøi gian löu truù trung bình cuûa khaùch
• Möùc ñoä thoaû maõn cuûa khaùch ñoái vôùi caùc saûn phaåm
DLST vaø caùc ñeà xuaát thay ñoåi.
Böôùc 2: Xaùc ñònh phaïm vi khoâng gian laõnh thoå
Döïa treân nhöõng thoâng tin thu ñöôïc töø böôùc moät, xaùc
ñònh phaïm vi khoâng gian laõnh thoå coù theå tieán haønh quy
hoaïch, thieát keá phaùt trieån DLST treân ñòa baøn ñoù. Quy hoaïch
phaùt trieån DLST caàn chæ roõ giôùi haïn veà khoâng gian ñöôïc tieán
haønh caùc hoaït ñoäng DLST vôùi möùc ñoä khaùc nhau vaø phöông
aùn thöïc hieän cuï theå.
190
 Du lòch sinh thaùi
Vieäc xaùc ñònh söùc chöùa cuûa khoâng gian du lòch seõ laø caên
cöù ñeå khoáng cheá löôïng khaùch ñeán khu vöïc, vì vaäy, ñaây cuõng laø
yeáu toá caàn xaùc ñònh, trong ñoù coù tính ñeán möùc ñoä nguyeân veïn
veà taøi nguyeân, moâi tröôøng vaø khaû naêng phuïc hoài chuùng döôùi
taùc ñoäng cuûa hoaït ñoäng du lòch. Beân caïnh ñoù vieäc xaùc ñònh
caùc phaân vuøng trong khu DLST cuõng khoâng keùm phaàn quan
troïng, caàn phaûi veõ phaùc thaûo caùc phaân vuøng baèng caùch ñaùnh
daáu moác chính thöùc. Ñaây laø böôùc quan troïng giuùp cho vieäc
ñònh höôùng toå chöùc DLST, ñöa khaùch ñeán ñieåm naøo tröôùc vaø
thôøi gian cho moãi ñieåm laø bao laâu, nhöng caàn phaûi löu yù boá
trí ñieåm tham quan sao cho khoâng xuaát hieän caûm giaùc nhaøm
chaùn trong loøng du khaùch.
Trong böôùc moät caàn ñaùnh giaù cuï theå ñaëc ñieåm cuûa taøi
nguyeân DLST ñeå laøm caên cöù laäp ra caùc khu vôùi chöùc naêng
khaùc nhau veà hoaït ñoäng du lòch trong khoâng gian ñöôïc xaùc
ñònh. Ngoaøi ra, ñeå ñaûm baûo an toaøn cho khu vöïc phaùt trieån
DLST cuõng nhö ñeå hoaït ñoäng DLST phaùt trieån coù hieäu quaû
caàn phaûi chuù yù ñeán vieäc thieát keá caùc cô sôû löu truù cho phuø
hôïp vôùi khaùch DLST ñeán töø caùc neàn vaên hoaù khaùc nhau.
Trong phaïm vi khu chöùc naêng löu truù, coù theå thieát keá caùc loaïi
nhaø nghæ vaø khaùch saïn phuïc vuï cho caùc loaïi khaùch DLST coù
sôû thích khaùc nhau.
Böôùc 3: Xaùc ñònh caùc maâu thuaãn
Döïa treân danh muïc caùc nguoàn taøi nguyeân vaø caùc döõ lieäu
thu thaäp ñöôïc, phaûi xaùc ñònh caùc maâu thuaãn seõ naûy sinh khi
söû duïng taøi nguyeân vaø tìm ra caùc phöông aùn giaûi quyeát caùc
maâu thuaãn, thöôøng laø maâu thuaãn veà khai thaùc nguoàn taøi
191
Du lòch sinh thaùi
nguyeân voán ñaõ ñöôïc söû duïng trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân
ñòa phöông cho phaùt trieån DLST.
Ñaây laø böôùc quan troïng ñaàu tieân, laøm caên cöù cho caùc
böôùc trieån khai ñaàu tö xaây döïng vaø khai thaùc kinh doanh tieáp
theo. Vì vaäy, caàn ñöa ra moät cô cheá dung hoaø trong söû duïng
nguoàn taøi nguyeân vaø phaùt trieån DLST cho phuø hôïp vôùi cuoäc
soáng vaø vaên hoaù ñòa phöông.
Moät ví duï ñieån hình veà maâu thuaãn trong khai thaùc taøi
nguyeân laø vieäc ñaùnh baét caù trong khu du lòch ven bieån vaø haûi
ñaûo. Ñaùnh baét caù laø phöông thöùc sinh soáng chuû yeáu cuûa ngöôøi
daân vuøng bieån töø nhieàu ñôøi nay. Vôùi möùc cung – caàu töông ñoái
oån ñònh. Caàu gia taêng hoaït ñoäng seõ laøm cho vieäc ñaùnh baét caù
truyeàn thoáng vöôït khoûi möùc caân baèng vôùi nguoàn caù cuûa ngö
tröôøng ñòa phöông. Ñieàu naøy nhanh choùng daãn ñeán hieän
töôïng ñaùnh baét caù quaù möùc, taêng giaù vaø laøm giaûm löôïng caù
cung caáp cho cuoäc soáng cuûa coäng ñoàng ñòa phöông. Vì theá moät
phaàn cuûa quy hoaïch phaùt trieån DLST laø phaûi ñeà xuaát quaûn lí
ngö tröôøng vaø ñaùnh baét caù, thoâng qua vieäc xaùc ñònh löôïng caù
coù theå ñaùnh baét, nhu caàu thò tröôøng, caùc giaûi phaùp baûo veä ngö
tröôøng truyeàn thoáng, phaùt trieån ngö tröôøng môùi, caám ñaùnh
baét caù ôû moät soá khu vöïc ñaëc bieät (ví duï, caùc khu vöïc san hoâ
phaùt trieån laø nôi coù nhieàu loaøi caù ñeå du khaùch tham quan
baèng thuyeàn ñaùy kính hoaëc baèng caùc thieát bò laën), xaây döïng
tieâu chuaån veà kích thöôùc maét löôùi ñaùnh baét caù vaø baét buoäc
phaûi thöïc hieän ñeå baûo veä caùc loaïi caù nhoû.
Vieäc xaùc ñònh maâu thuaãn naøy coù taàm quan troïng trong
coâng taùc quy hoaïch vaø thieát keá DLST, giuùp caùc nhaø quy hoaïch
hieåu roõ, xaùc ñònh ñöôïc nguyeân nhaân gaây ra maâu thuaãn, töø ñoù
192
 Du lòch sinh thaùi
coù keá hoaïch quy hoaïch hôïp lí vieäc söû duïng vaø khai thaùc taøi
nguyeân cho phaùt trieån DLST maø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán
nguoàn taøi nguyeân ñòa phöông.
Böôùc 4: Laäp keá hoaïch phaùt trieån DLST
Ñaây laø coâng vieäc ñoøi hoûi söï phoái hôïp giöõa caùc ngaønh
chöùc naêng vôùi chính quyeàn ñòa phöông, ban quaûn lí khu DLST
vaø caùc toå chöùc, caù nhaân coù lieân quan nhaèm traùnh nhöõng maâu
thuaãn veà söû duïng laõnh thoå giöõa hoaït ñoäng du lòch vaø hoaït
ñoäng phaùt trieån kinh teá khaùc. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy caàn phaûi
gaén quy hoaïch phaùt trieån DLST vôùi quy hoaïch toång theå phaùt
trieån laõnh thoå. Trong ñoù, vieäc quy hoaïch phaùt trieån DLST
phaûi döïa treân cô sôû quy hoaïch söû duïng ñaát cuûa caû vuøng. Khi
ñöa ra keá hoaïch khai thaùc, söû duïng ñaát cho phaùt trieån du lòch
phaûi xem xeùt trong moái quan heä ñeán lôïi ích kinh teá chung cuûa
vuøng, vaø taát nhieân lôïi ích kinh teá naøy phaûi ñöôïc caân nhaéc
neáu hoaït ñoäng phaùt trieån DLST coù theå daãn ñeán nhöõng taùc
ñoäng tieâu cöïc ñeán caûnh quan, moâi tröôøng cuûa vuøng.
Tuyø vaøo ñieàu kieän cuûa khu du lòch maø coù theå quy hoaïch
vaø thieát keá ñeå xaây döïng moät tuyeán hoaëc moät cuïm du lòch,
thuaän tieän cho du khaùch coù theå tham quan taát caû caùc ñieåm
keát hôïp vôùi nghæ ngôi hôïp lyù.
Ban quaûn lí khu DLST caàn phoái hôïp cuøng caùc cô quan
chính phuû vaø chính quyeàn ñòa phöông ñeå xaây döïng quy hoaïch
chi tieát phaùt trieån DLST ñoái vôùi caùc phaân khu chöùc naêng
khaùc nhau trong toång theå quy hoaïch chung veà phaùt trieån
DLST cuûa khu vöïc naøy.
193
Du lòch sinh thaùi
Ñeå coù caên cöù cho coâng taùc quaûn lí quy hoaïch, cuõng nhö
ñöa ra caùc moâ hình kieán truùc, kieåm soaùt vaø xöû lí chaát thaûi
caàn xaây döïng nhöõng tieâu chuaån cho vieäc phaùt trieån caùc khu
du lòch chöùc naêng trong vuøng.
Böôùc 5: Ñeà xuaát caùc höôùng daãn trong quaù trình xaây
döïng quy hoaïch vaø thieát keá DLST
Trong quaù trình xaây döïng khu DLST caàn nghieân cöùu
vieäc söû duïng caùc vaät lieäu vaø ñöa ra caùc phöông phaùp xaây
döïng, nhaèm haïn cheá toái ña taùc ñoäng cuûa caùc hoaït ñoäng xaây
döïng phaùt trieån du lòch sinh thaùi tôùi taøi nguyeân vaø moâi
tröôøng, bôûi neáu nhu caàu veà nguyeân lieäu xaây döïng ñeå ñaùp öùng
quy moâ phaùt trieån DLST ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong quy hoaïch
vöôït quaù khaû naêng cung caáp coù theå seõ daãn ñeán vieäc khai thaùc
khoâng hôïp lí caùc nguoàn taøi nguyeân khaùc cuûa ñòa phöông.
Maët khaùc, trong hoaït ñoäng du lòch noùi chung cuõng nhö
DLST noùi rieâng khoù traùnh khoûi tình traïng oâ nhieãm. Vì vaäy,
caàn phaûi coù döï ñoaùn veà khaû naêng oâ nhieãm. Vôùi caùc nguoàn gaây
oâ nhieãm khaùc nhau, caàn coù nhöõng quy ñònh rieâng nhaèm haïn
cheá taùc ñoäng cuûa chuùng. Trong quy hoaïch phaùt trieån DLST
caàn phaûi chuù troïng ñeán moät soá yeáu toá sau:
- Veà nöôùc caáp: do nhu caàu söû duïng nöôùc sinh hoaït cuûa
khaùch du lòch raát lôùn thaäm chí coù theå cao hôn daân ñòa
phöông. Beân caïnh ño,ù coù nhöõng khu DLST nguoàn nöôùc caáp
coøn phuï thuoäc vaøo muøa möa cuõng nhö muøa du lòch, vì vaäy
phaûi boá trí hôïp lí heä thoáng cung caáp nöôùc moät caùch phuø hôïp
vaø hieäu quaû nhaát, traùnh ñeå xaûy ra tình traïng laõng phí nöôùc
vaø söï xaâm nhaäp cuûa nöôùc oâ nhieãm. Trong quy hoaïch vaø thieát
194
 Du lòch sinh thaùi
keá DLST caàn chuù yù phaân phoái hôïp lí nguoàn nöôùc caáp ñeán caùc
phaân khu khaùc nhau vôùi nhöõng chöùc naêng khaùc nhau trong
khu DLST.
- Veà nöôùc thaûi: Caàn phaûi ñaàu tö xaây döïng heä thoáng thu
gom vaø xöû lí nöôùc thaûi beân caïnh heä thoáng caùc nhaø veä sinh
ñöôïc boá trí hôïp lyù, thuaän tieän cho khaùch.
- Veà raùc thaûi: Caàn phaûi ñöa ra nhöõng quy ñònh phuø hôïp
ñoái vôùi vieäc loaïi boû raùc thaûi (coù theå boá trí nhöõng choã ngoài
nghæ thuaän tieän treân ñöôøng keøm theo thuøng ñöïng raùc) cuõng
nhö nhöõng bieän phaùp xöû phaït cho du khaùch trong vieäc loaïi boû
raùc thaûi khoâng ñuùng nôi quy ñònh trong thôøi gian löu truù ôû
khu du lòch (chi phí thu gom, xöû lyù…). Ñoàng thôøi, caàn phaûi coù
nhöõng phöông phaùp thu gom vaø xöû lí raùc thaûi ôû nhöõng nôi
quy ñònh theo quy hoaïch baèng nhöõng phöông phaùp thích hôïp.
- Veà khoâng khí: Quy hoaïch vaø thieát keá moät khu DLST
caàn chuù troïng ñeán ñöôøng giao thoâng, traùnh söï xaû thaûi cuûa khí
xaû töø ñoäng cô xe maùy, phöông tieän chôû khaùch ôû nhöõng khu
thieân nhieân moâi tröôøng trong laønh.
- Veà hoaù chaát: Hoaù chaát ñöôïc söû duïng trong vieäc duy trì
vaø phaùt trieån caùc heä sinh thaùi phuïc vuï cho phaùt trieån DLST
nhö hoaù chaát ñeå chaêm boùn saân goft, tröø coân truøng gaây haïi…
phaûi laø nhöõng hoaù chaát töï phaân huyû, coù khaû naêng thu gom,
xöû lí khoâng laøm aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng trong khu phaùt
trieån DLST.
- Veà tieáng oàn: Caùc khu DLST thöôøng laø nhöõng nôi yeân
tónh, coù phong caûnh ñeïp. Vì vaäy, ñeå traùnh nhöõng taùc ñoäng
khoâng mong muoán cuûa tieáng oàn ñeán du khaùch cuõng nhö moâi
195
Du lòch sinh thaùi
tröôøng trong khu DLST caàn coù nhöõng nguyeân taéc trong quy
hoaïch ñeå ñaûm baûo caùc ñieåm taäp trung phöông tieän vaän
chuyeån khaùc nhö saân bay, baõi oâ toâ,… ñöôïc kieåm soaùt vaø naèm ôû
khoaûng caùch hôïp lí ñoái vôùi khu DLST.
- Veà naêng löôïng: Ñeå traùnh söï laõng phí naêng löôïng, khi
quy hoaïch caàn xaây döïng lôïi duïng öu theá cuûa caûnh quan vaø khí
haäu töï nhieân coù theå taïo löu thoâng khoâng khí töï nhieân, tranh
thuû ñieàu kieän söû duïng naêng löôïng maët trôøi hoaëc cuûa gioù (neáu
coù theå), ñoàng thôøi khi thieát keá caùc hotel, nhaø nghæ,… caàn coù heä
thoáng töï ngaét ñieän khi du khaùch ra khoûi phoøng.
Böôùc 6: Tieán haønh thöïc hieän quy hoaïch vaø thieát keá DLST
Ñaây laø coâng vieäc caàn ñöôïc cuï theå hoaù baèng nhöõng keá
hoaïch cuï theå cho moãi giai ñoaïn, moãi vaán ñeà chính. Ñoøi hoûi
ban quaûn lí khu BTTN hoaëc VQG phaûi xaây döïng nhöõng quy
ñònh vaø keá hoaïch ñieàu haønh cuï theå. Moät soá ñieåm caàn löu yù
khi tieán haønh quy hoaïch vaø thieát keá moät khu DLST:
o Trong quy hoaïch maët baèng: caàn giöõ laïi caùc caây quan
troïng, haïn cheá söï bieán ñoåi caûnh quan töï nhieân. Heä thoáng
ñöôøng moøn caàn phoûng theo hoaëc toân troïng loái ñi laïi, thoùi
quen cuûa ñoäng vaät hoang daïi vaø caàn phaûi thöa, trong ñoù coù
kieåm soaùt xoùi moøn.
o Veà xaây döïng caùc coâng trình kieán truùc: Söû duïng toái ña
caùc kyõ thuaät xaây döïng cuûa ñòa phöông, vaät lieäu ñòa phöông,
hình daùng kieán truùc – vaên hoaù ñòa phöông, xaây döïng coâng
trình phaûi döïa theo tieâu chuaån moâi tröôøng ñòa phöông daøi
haïn. Neân söû duïng caùc kieán truùc ñôn giaûn, kích thöôùc nhoû vaø
196
 Du lòch sinh thaùi
neáu söû duïng vaät lieäu xaây döïng ñòa phöông caàn tính toaùn taùc
ñoäng moâi tröôøng.
9.5 CAÙC NGUYEÂN TAÉC CUÛA QUY HOAÏCH VAØ THIEÁT KEÁ
DLST
Laø moät loaïi hình du lòch laáy caùc heä sinh thaùi ñaëc thuø
laøm ñoái töôïng ñeå phuïc vuï cho du khaùch yeâu thieân nhieân,
thöôûng ngoaïn caûnh quan hay nghieân cöùu veà caùc heä sinh thaùi;
noù cuõng laø hình thöùc keát hôïp chaët cheõ, haøi hoøa giöõa phaùt
trieån kinh teá du lòch vôùi baûo veä moâi tröôøng taøi nguyeân thieân
nhieân vaø phaùt trieån beàn vöõng, DLST thöôøng laáy caùc khu
BTTN, röøng phoøng hoä moâi tröôøng laøm ñòa ñieåm ñeå phaùt trieån
du lòch. Vì vaäy, DLST phaûi coù traùch nhieäm vôùi caùc khu baûo
toàn, nôi coù nhöõng sinh vaät quyù hieám vaø ñoàng thôøi phaûi caûi
thieän phuùc lôïi cho nhaân daân ñòa phöông. DLST cuõng taïo ñieàu
kieän ñeå thoûa maõn cho söï khao khaùt vaø hoøa nhaäp vaøo thieân
nhieân, trôû veà vôùi coäi nguoàn, khai thaùc caùc lôïi theá du lòch, toân
taïo caùc giaù trò taøi nguyeân sinh vaät, caûnh quan, ñoàng thôøi
ngaên ngöøa caùc taùc ñoäng tieâu cöïc leân heä sinh thaùi moâi tröôøng,
naâng cao tính thaåm myõ, sinh thaùi cho caùc khu BTTN.
Vì vaäy, khi quy hoaïch hay thieát keá khu DLST hay muoán
phaùt trieån DLST caàn phaûi naém vöõng boán nguyeân taéc sau:
Nguyeân taéc thöù nhaát, yeáu toá sinh thaùi moâi tröôøng
ñaëc thuø: khu DLST phaûi thaät söï ñaïi dieän cho moät loaïi hình
sinh thaùi nhaát ñònh, coù ñuû söùc haáp daãn khaùch DLST. Ví duï:
röøng ngaäp maën Caàn Giôø laø ñieån hình cho khu röøng ngaäp maën
thöù sinh ven bieån phía Nam cuûa Vieät Nam. Maët khaùc, caùc
nhaø quy hoaïch cuõng caàn xem xeùt khaû naêng töï laøm saïch (self-
197
Du lòch sinh thaùi
purification) cuûa heä sinh thaùi ôû ñoù nhö theá naøo? Khaû naêng
gaùnh chòu taûi löôïng oâ nhieãm laø bao nhieâu? Trong thôøi gian laø
bao laâu? Moät soá thaønh phaàn chuû yeáu cuûa moâi tröôøng coù theå
chòu söùc eùp cuûa du khaùch ñeán ñaâu? Ví duï ôû ñaûo khæ Caàn Giôø,
khæ, traên, caù saáu… ôû ñoù coù theå chòu ñöôïc bao nhieâu du khaùch
vöøa ñeán xem, vöøa choïc phaù. Giôùi haïn chòu ñöïng cuûa caây röøng,
nöôùc, ñaát khi soá löôïng du khaùch gia taêng seõ gaây oâ nhieãm, hö
haïi ñeán ñaâu cuõng caàn ñöôïc tính toaùn kyõ löôõng trong nghieân
cöùu quy hoaïch DLST. Khi khu baûo toàn phaûi “coõng” leân löng
noù moät nhieäm vuï nöõa laø phuïc vuï cho du lòch thì coù nghóa laø
phaûi gia taêng heä thoáng giao thoâng, nhaø nghæ, nhaø aên, nhaø veä
sinh, khu vui chôi, khu nghæ ngôi… Vaäy thì caàn phaûi ñaùnh giaù
taùc ñoäng leân heä sinh thaùi moâi tröôøng moät caùch nghieâm tuùc,
chöù nhaát thieát khoâng theå qua loa nhö caùc loaïi hình du lòch
khaùc. Moät ví duï nöõa laø: ôû röøng ngaäp maën Caàn Giôø coù neân laøm
theâm ñöôøng boä nöõa hay khoâng? Vì chuùng ta bieát, ñoái vôùi caùc
khu baûo toàn theâm moät quaõng ñöôøng ñi laø ruùt ngaén 5 laàn
quaõng ñöôøng sinh toàn cuûa noù. Maët khaùc, heä sinh thaùi röøng
ngaäp maën coù tính chaát ñaëc thuø laø raát nhaïy caûm vôùi moãi moät
söï thay ñoåi nhoû cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi taùc ñoäng vaøo. Ví
duï: noù coù yeâu caàu nghieâm ngaët veà cheá ñoä trieàu ra vaøo trao ñoåi
nöôùc thöôøng xuyeân ñeå cung caáp cho nhu caàu trao ñoåi khí, ñoä
maën khoâng cao quaù 300/00 nhöng khoâng thaáp quaù 100/00. Vì
vaäy, khi leân lieáp troàng caây, laøm nhaø, laøm ñöôøng… caàn phaûi
heát söùc löu yù, neáu khoâng thì caây röøng seõ giaûm söùc soáng, thaäm
chí seõ cheát. Caây cheát thì maát nguoàn cung caáp thöùc aên cho
thöïc vaät phuø du, khieán noù cuõng cheát theo vaø roài khieán ñoäng
vaät phuø du vaø sau ñoù laø toâm caù cuõng cheát theo. Heä sinh thaùi
röøng ngaäp maën luùc aáy seõ bò tieâu huûy hoaøn toaøn. Neáu nhö ôû
198
 Du lòch sinh thaùi
caùc khu du lòch khaùc thì vieäc laøm ñöôøng, leân lieáp, ñaép ñaäp
khoâng maáy phaûi caân nhaéc, thì ôû ñaây ñieàu ñoù laø böùc baùch
nhaát. Bôûi vì, ñaây laø vuøng ñaát pheøn tieàm taøng (khoâng ñoäc),
neáu ñaøo xôùi loä ra khoâng khí lôùp ñaát sinh pheøn (pyrite) thì noù
seõ bò oxy hoùa, cho ra pheøn hoaït tính, raát ñoäc cho sinh thaùi
moâi tröôøng vaø con ngöôøi. Quaûn trò hay höôùng daãn DLST nhaát
laø sinh thaùi röøng ngaäp maën ñoøi hoûi phaûi naém thaät chaéc veà
chuyeân moân “Sinh thaùi hoïc phuïc vuï du lòch” (goïi taét laø “Sinh
thaùi du lòch”). Caàn naém vöõng veà töøng “thaønh phaàn moâi
tröôøng” vaø “moâi tröôøng thaønh phaàn” nöôùc lôï – ñaát buøn maën
treân neàn pheøn tieàm taøng – caây non cuûa hoäi ñoaøn röøng ngaäp
maën ôû ñaây lieân quan heát söùc chaët cheõ vôùi nhau. Cuõng laø röøng
ngaäp maën nhöng röøng ngaäp maën ôû Caàn Giôø khaùc haún vôùi
röøng ngaäp maën ôû Caø Mau, Baïc Lieâu, caøng khaùc xa vôùi röøng
ngaäp maën ôû Quaûng Ninh, Haûi Phoøng. Cuõng caàn xaùc ñònh
nhöõng noäi dung ñaïi dieän nhaát cho röøng ngaäp maën Caàn Giôø
nhö “daây chuyeàn thöïc phaåm”, “doøng naêng löôïng”, “dieãn theá
sinh thaùi” ra sao? hieän traïng ñang ôû giai ñoaïn naøo?, “caân
baèng sinh thaùi” ñaõ oån ñònh chöa?... ñeå töø ñoù môùi coù nhöõng
bieän phaùp quaûn trò thích hôïp.
Nguyeân taéc thöù hai, yeáu toá thaåm myõ sinh thaùi: Nhöõng
caâu hoûi veà thaåm myõ trong DLST caàn phaûi ñöôïc neâu ra vaø giaûi
quyeát troïn veïn tröôùc khi quy hoaïch vaø trieån khai haønh ñoäng.
Ví nhö, laøm ñöôøng gheùp baèng thaân caây chaø laø treân caùc caây
ngaäp maën laø neân, nhöng caáu truùc nhö theá naøo ñeå vöøa baûo
ñaûm myõ quan vöøa khoâng ñeå khaùch phaù caây, choïc thuù vaø xaû
raùc (lon ñoà hoäp, bao nilong…) ngoãn ngang treân caû caùnh röøng.
Caàn coù döï tính vaø khoáng cheá löôïng raùc höõu cô ngoaïi lai do du
199
Du lòch sinh thaùi
khaùch vaø ngöôøi phuïc vuï thaûi ra. Bôûi vì ôû moâi tröôøng nöôùc
maën, taøn tích höõu cô röøng ngaäp maën raát deã bò phaân huyû ñeå
ñöa chuùng vaøo chuoãi thöùc aên trong heä sinh thaùi. Nhöng
nhöõng daïng höõu cô laï khaùc, khoâng coù heä vi sinh vaät thích
hôïp, seõ caàn thôøi gian khaù daøi môùi phaân huyû hoaøn toaøn neân
deã gaây neân muøi hoâi vaø nhaát laø laøm maát veõ myõ quan cho heä
sinh thaùi.
Ví duï coù moät döï aùn laøm hoà tröõ nöôùc ngoït cho khu daân cö
vaø phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng du lòch. Ñoù laø moät yù töôûng raát
hay, vöøa mang tính thaåm myõ sinh thaùi: taïo moät caûnh quan
sinh thaùi ñoäc ñaùo, vöøa mang tính kinh teá xaõ hoäi: cung caáp
nöôùc ngoït sinh hoaït cho vuøng thieáu nöôùc ngoït traàm troïng
naøy. Tuy nhieân, caàn caân nhaéc kyõ hôn veà caùi ñöôïc vaø caùi maát
(lôïi ích vaø chi phí). Ta bieát raèng, caây röøng ngaäp maën chæ
thích nghi trong ñieàu kieän ngaäp maën vaø thôøi gian ngaäp theo
cheá ñoä thuûy trieàu. Neáu thay ñoåi cheá ñoä ngaäp khoâ xen keõ cuûa
noù baèng caùch chæ ngaäp nöôùc ngoït döôùi 10% laâu daøi, ngay caû
khi khoâng cho ngaäp maø chæ giöõ nöôùc ngoït trong ñoaïn soâng
raïch thì moät dieän tích roäng lôùn trong phaïm vi aûnh höôûng cuûa
hoà nöôùc ngoït, caây coái seõ sinh tröôûng keùm, caûnh quan seõ xô
xaùc, naèm ngoaøi söï mong ñôïi cuûa chuùng ta.
Maët khaùc, cuõng neân phaân loaïi du khaùch: nghieân cöùu,
thöôûng ngoaïn hay vui chôi, thaäm chí keå caû xaùc ñònh löôïng
khaùch toái ña cho moãi laàn tham quan ñeå khoâng gaây xaùo troän
myõ quan sinh thaùi, soá ngöôøi quaù ñoâng seõ laøm giaûm söï höùng
thuù nghieân cöùu, thöôûng thöùc, tónh mòch hôi thôû, tính thieân
nhieân, lôøi taâm tình cuûa nuùi röøng, nhaát laø röøng ngaäp maën voán
raát maãn caûm vaø deã bò toån thöông.
200
 Du lòch sinh thaùi
DLST xeùt veà baûn chaát laø laøm taêng höùng thuù vaø söï mong
ñôïi. Neáu thaåm myõ sinh thaùi bò phaù hoaïi thì du khaùch seõ deã
chaùn, deã boû ñi. Nhöng muoán taêng haáp daãn thì phöông phaùp
coå ñieån nhaát laø laøm phong phuù hôn caùc loaïi hình du lòch; ñieàu
naøy laïi deã daãn ñeán söï xaâm haïi ñeán myõ quan sinh thaùi. Vaäy
thì ñoøi hoûi caùc nhaø toå chöùc phaûi caân nhaéc thaät kyõ caùc yeáu toá
naøy.
Nguyeân taéc thöù ba, yeáu toá kinh teá: khaùc vôùi caùc loaïi
hình hoaït ñoäng khaùc, vieäc xaùc ñònh lôïi ích töø du lòch chæ döïa
vaøo ñôn thuaàn toång thu nhaäp giôø ñaây khoâng coøn phuø hôïp nöõa.
Phaùt trieån DLST ôû caùc khu baûo toàn noùi chung ôû caùc khu
DLST noùi rieâng phaûi chòu nguyeân taéc chi traû phí taøi nguyeân
vaø phí sinh thaùi. Ví duï, neáu chaët moät caây thì phaûi traû phí giaù
trò taøi nguyeân cuûa caây ñoù, cuøng vôùi phí laøm caûnh quan moâi
tröôøng ôû ñoù xuoáng caáp. Maët khaùc, DLST cuõng nhaèm muïc ñích
naâng cao ñôøi soáng kinh teá cuûa cö daân baûn ñòa. Cuõng caàn tính
ñeán vieäc huaán luyeän daân ñòa phöông bieát chuyeân moân veà sinh
thaùi du lòch, taïo coâng aên vieäc laøm cho hoï. Xaùc ñònh theá maïnh
kinh teá cuûa moät ñòa baøn laø DLST nhöng ñaây môùi chæ laø tieàm
naêng. Muoán bieán thaønh hieän thöïc nhaát thieát phaûi nghieân cöùu
kyõ hôn.
Nguyeân taéc thöù tö, yeáu toá xaõ hoäi: khi bieán khu baûo toàn
thaønh “khu baûo toàn DLST” khoâng queân mang theo moät chöùc
naêng vaên hoùa xaõ hoäi. Ñieàu coù theå xaûy ra laø deã coù söï baát hoaø
giöõa cö daân ñòa phöông, truyeàn thoáng vaên hoùa, taäp tuïc sinh
hoaït cuûa cö daân ñòa phöông bò du khaùch, nhaát laø du khaùch
chöa coù yù thöùc cao laøm xaùo troän, toån haïi. Phaûi gaén nhöõng
201
Du lòch sinh thaùi
hoaït ñoäng cuûa du lòch vôùi vieäc naâng cao nhaän thöùc xaõ hoäi cho
caùc cö daân ñòa phöông.
Vì vaäy, theo chuùng toâi caàn khai thaùc caùc nguyeân taéc
treân theo cô caáu DLST, laáy ví duï cho röøng ngaäp maën nhö sau:
- Taêng cöôøng noã löïc baûo veä lôïi ích cuûa DLST ôû khu röøng
ngaäp maën ñoù baèng caùch môøi ñaïi dieän ñòa phöông tham gia
vaøo caùc döï aùn baûo toàn khu vöïc.
- Toân troïng neàn vaên hoùa baûn ñòa.
- Söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân röøng ngaäp
maën (ñaát maën - ñaát pheøn tieàm taøng, taøi nguyeân nöôùc lôï -
nöôùc trieàu, taøi nguyeân naêng löôïng maët trôøi, gioù, soùng, taøi
nguyeân ña daïng sinh hoïc cuûa töøng hoäi ñoaøn thöïc vaät, ñoäng
vaät…) moät caùch beàn vöõng vaø coù hieäu quaû.
- Haïn cheá toái ña nhöõng taùc ñoäng moâi tröôøng do raùc vaø
caùc chaát thaûi gaây neân laøm maát veû thaåm myõ cuûa khu röøng
ngaäp maën vaø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng taïi nhöõng nôi khai
thaùc DLST.
- Taän duïng caùc hình thöùc tieáp thò, kích thích nhu caàu
cuûa du khaùch tìm veà khu röøng ngaäp maën ñoù.
- Ñaøo taïo ñoäi nguõ höôùng daãn vieân DLST ñeå coù theå hieåu
bieát saâu saéc veà vaên hoùa, lòch söû vaø caùc vaán ñeà veà kinh teá - xaõ hoäi
taïi ñòa phöông, nhaát laø kieán thöùc veà sinh thaùi röøng ngaäp maën.
- Traùnh buoân baùn nhöõng loaïi ñoäng vaät trong khu röøng
ngaäp maën ñang deã bò toån thöông hoaëc ñang coù nguy cô bò ñe
doïa. Taêng cöôøng soá löôïng ñoäng vaät röøng ngaäp maën baèng caùch
thaû vaøo ñoù nhöõng ñoäng vaät ñaëc tröng, coù theå kieåm soaùt.
202
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Tìm hieåu nhöõng noäi quy vaø caùch thöùc baûo veä cho moät Röøng troàng 1.146,71ha 51.8 %
khu röøng ngaäp maën ñieån hình.
Ñaát khaùc 690,52ha 31.1%
- Quy hoaïch heä thoáng giao thoâng, traùnh taïo ra quaù
+ Toång tröõ löôïng röøng: 104,947 m3
nhieàu ñöôøng saù khoâng caàn thieát, traùnh gaây ra nhöõng taùc ñoäng
xaáu ñoái vôùi moâi tröôøng do hoaït ñoäng giao thoâng ñöa laïi. 9.6.2 Quy hoaïch caùc phaân khu chöùc naêng
- Taïo khoaûng caùch an toaøn ñoái vôùi caùc loaïi ñoäng vaät Caên cöù ñeå quy hoaïch caùc phaân khu chöùc naêng:
trong khu vöïc.
- Muïc tieâu vaø nhieäm vuï xaây döïng Laâm Vieân.
Ngaøy nay, DLST ñang daáy leân trong giôùi löõ haønh moät
cao traøo. Töø nhöõng cô sôû ban ñaàu, nhöõng thaønh quaû töø DLST - Chöùc naêng cuûa röøng.
nhaát laø nhöõng nghieân cöùu quyù giaù cuûa caùc toå chöùc du lòch, - Caùc kieåu thaûm thöïc vaät vaø ñoäng vaät ñaëc tröng cuûa
vieäc trieån khai DLST treân quy moâ roäng ñaõ coù nhöõng thuaän lôïi vuøng.
nhaát ñònh. Tuy nhieân, ñeå DLST phaùt trieån ñuùng höôùng thì
caàn thieát phaûi quan taâm nhieàu hôn veà maët sinh thaùi. Veà maët Caùc khu chöùc naêng ñöôïc phaân chia nhö sau:
hoïc thuaät, phaùt trieån DLST cuõng laø moät trong nhöõng noäi 1. Khu baûo toàn taøi nguyeân ñoäng vaät: 971,16 ha 43,8%
dung cô baûn cuûa sinh thaùi moâi tröôøng hoïc.
2. Khu coâng vieân vaø di tích lòch söû: 110,8 ha 5,0 %
9.6 QUY HOAÏCH VAØ XAÂY DÖÏNG KHU DLST CAÀN GIÔØ 2.1 Ñieåm phuïc cheá di tích lòch sö:û 5,00 ha
NHAÈM ÑAÙP ÖÙNG SÖÏ PHAÙT TRIEÅN DLST BEÀN VÖÕNG
2.2 Nhaø truyeàn thoáng: 4,38 ha
• Quy hoïach caùc phaân khu chöùc naêng
2.3 Ñieåm vui chôi giaûi trí: 43 ha
10.6.1 Boá trí cô caáu ñaát ñai
2.4 Röøng phuïc vuï tham quan vaø giaùo duïc sinh thaùi:
- Caên cöù vaøo hieän traïng söû duïng ñaát vaø taøi nguyeân röøng.
97,12 ha
- Ñieàu kieän töï nhieân vaø ñaëc ñieåm kinh teá xaõ hoäi.
3. Khu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu
- Muïc tieâu vaø nhieäm vuï xaây döïng phaùt trieån laâm vieân: khoa hoïc:
Boá trí dieän tích ñaát ñai nhö sau: 699,72 ha 31,6%
3.1 Phaân khu thöïc nghieäm vaø
+ Toång dieän tích töï nhieân 2.215,42 ha, trong ñoù:
nghieân cöùu khoa hoïc I:
Röøng töï nhieân 378,19ha 17.1 % 445,65 ha
203 204
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

3.2 Phaân khu thöïc nghieäm vaø - Vuøng phaân boá cuûa ñoäng vaät hoang daõ, ñaëc bieät laø vuøng
nghieân cöùu khoa hoïc II: phaân boá cuûa khæ ñuoâi daøi vaø heo röøng
254,07 ha Chöùc naêng:
4. Phaân khu haønh chính vaø coâng - Laø cô quan chuû quaûn thay maët uyû ban nhaân daân
vieân sinh thaùi nhaân vaên huyeän vaø thaønh phoá quaûn lí taøi nguyeân ñaát vaø taøi nguyeân
ACTMANG ñoäng thöïc vaät trong toaøn boä laâm vieân.
63,12 ha 2,9 %
- Xaây döïng caùc chöông trình hoaït ñoäng vaø thöïc hieän
4.1 Phaân khu haønh chính
chuùng ñeå ñaït muïc tieâu khu baûo toàn.
2,79 ha
Nhieäm vuï:
4.2 Phaân khu coâng vieân sinh thaùi
nhaân vaên ACTMANG - Quaûn lí toaøn boä taøi nguyeân ñoäng thöïc vaät hieän coù.
60,33 ha - Toå chöùc caùc chöông trình tham quan, du lòch sinh thaùi,
5. Ñaát khaùc (baõi boài, kinh raïch) giaùo duïc sinh thaùi vaø nghieân cöùu khoa hoïc.
370,62 ha 16,7 % - Khu baûo toàn taøi nguyeân ñoäng thöïc vaät ñöôïc xaây döïng
ñeå phaùt trieån nguoàn taøi nguyeân ñoäng thöïc vaät.
9.6.3 Khu baûo toàn taøi nguyeân ñoäng thöïc vaät
9.6.4 Khu coâng vieân vaø di tích lòch söû
Vò trí:
Vò trí:
- Traûi daøi töø khoaûng 3 ñeán khoaûng 9
- Trung taâm Laâm Vieân Caàn Giôø.
- Toång dieän tích 971,16 ha
- Thuoäc khoaûng 6.
- Toång dieän tích 110,8 ha
Ñaëc ñieåm khu baûo toàn: - Toång tröõ löôïng 7.214 m3
- Ñieàu kieän ñaát vaø ngaäp trieàu raát thích hôïp cho söï phaùt Caùc ñaëc ñieåm:
trieån cuûa röøng ngaäp maën.
- Ñaát maën pheøn tieàm taøng, coù taàng sinh pheøn saâu, ngaäp
- Coù töông ñoái ñaày ñuû caùc sinh vaät caûnh vaø thöïc vaät ñaëc maën thöôøng xuyeân vaø baõi boài caùt ngaäp trieàu.
tröng cuûa röøng ngaäp maën.

205 206
 Du lòch sinh thaùi
- Maëc duø ñaây laø röøng troàng, nhöõng ñieàu kieän töï nhieân
vaø laäp ñòa ôû ñaây ñaõ hình thaønh moät chuoãi dieãn theá röøng töï
nhieân töø ngoaøi soâng vaøo saâu trong noäi ñòa theo trình töï noái
tieáp nhö quaàn xaõ maám traéng, maám traéng + maám ñen, maám
ñen + ñöôùc vaø ñöôùc thuaàn loaïi.
- Moät dieän tích nhoû ñaát maën pheøn tieàm taøng, coù taàng
sinh pheøn saâu, ngaäp nöôùc theo con nöôùc. Caùc quaàn xaõ thöïc
vaät nhö chaø laø, daø coù khuynh höôùng chieám öu theá.
- Söï phuïc hoài cuûa heä sinh thaùi taïi ñaây ñaõ vaø ñang laøm
cho ñoäng vaät xuaát hieän ngaøy caøng ñoâng nhö: khæ ñuoâi daøi, heo
röøng, caùc loaïi coø, cu ñaát… vaø ñaây cuõng laø vuøng môû roäng phaân
boá cuûa ñoäng vaät hoang daïi.
• Quy hoaïch caùc ñieåm giaûi trí vaø tham quan du
lòch
Böôùc ñaàu xaây döïng caùc ñieåm phuïc cheá tham quan du
lòch, vui chôi giaûi trí vaø hoïc taäp.
- Ñieåm phuïc cheá di tích lòch söû 5,00 ha
- Töôïng ñaøi vaø nhaø truyeàn thoáng 4,38 ha
- Röøng phuïc vuï tham quan vaø giaùo duïc sinh thaùi
97,12 ha
- Ñieåm vui chôi giaûi trí 4,30 ha
‰ Ñieåm phuïc cheá di tích lòch söû
- Dieän tích 5,00 ha.
- Moät phaàn cuûa loâ b khoaûng 6, tieáp giaùp vôùi raïch Khe
Ñoâi Lôùn.
207
Du lòch sinh thaùi
- Xaây döïng khoaûng 0.1 ha, moät caên cöù caùch maïng, trong
ñoù theå hieän caùch sinh hoaït, phoøng thuû chieán ñaáu cuûa ñoaøn 10
röøng Saùc trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó cöùu nöôùc ôû röøng
Saùc Caàn Giô
‰ Töôïng ñaøi vaø nhaø truyeàn thoáng
- Dieän tích töôïng ñaøi vaø nhaø truyeàn thoáng: 4.38 ha
- Moät phaàn cuûa loâ h khoaûng 6
- Xaây döïng töôïng ñaøi ca ngôïi chieán coâng cuûa nhaân daân
vaø ñoaøn 10 röøng saùc, löu laïi nhöõng di vaät vaø hình aûnh nhaân
daân vaø ñoaøn 10 röøng Saùc trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó
cöùu nöôùc ôû röøng Saùc Caàn Giôø.
‰ Ñieåm vui chôi giaûi trí
- Dieän tích: 4,30 ha
- Moät phaàn cuûa loâ f
- Toaï laïc treân ñaát maën pheøn tieàm taøng.
- Thöïc vaät chuû yeáu laø röøng maám vaø moät phaàn röøng ngaäp
maën. Ñaëc bieät noù naèm giöõa ñöôøng ñaát ñoû vaø raïch Dinh.
- Ñieåm naøy nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho vui chôi giaûi trí
baèng caùch:
+ Taïo phong caûnh hoa kieång, caù caûnh trong röøng ngaäp
maën.
+ Choøi quan saùt ñeå nhìn toaøn khu vöïc.
+ Xaây döïng nhaø saøn, khu caâu caù vaø bôi thuyeàn.
208
 Du lòch sinh thaùi
+ Ngoaøi ra keát hôïp vôùi caùc ñieåm chaêm soùc khæ goùp
phaàn phuïc vuï khaùch tham quan.
‰ Röøng phuïc vuï cho du lòch vaø giaùo duïc sinh thaùi
Vò trí vaø ñaëc ñieåm:
- Dieän tích: 97.12 ha
- Thuoäc caùc loâ b, c, d moät phaàn cuûa loâ e vaø g cuûa khoaûng 6.
- Toaøn boä toïa laïc treân ñaát maën pheøn tieàm taøng, taàng
sinh pheøn saâu, ngaäp nöôùc thöôøng xuyeân. Do vaäy, raát thuaän lôïi
cho vieäc sinh tröôûng vaø phaùt trieån röøng ngaäp maën. Chính vì
theá ñaõ hình thaønh chuoåi dieãn theá töø baõi boài vaøo trong ñaát
lieàn theo trình töï caùc quaàn xaõ nhö sau:
Maám traéng + maám traéng + maám ñen + maám ñen vaø
ñöôùc + ñöôùc thuaàn loaïi. Beân caïnh ñoù, laø söï öu theá cuûa maám
ñen doïc theo caùc con laïch vaø raïch.
- Ñieåm tham quan du lòch sinh thaùi vaø giaùo duïc sinh
thaùi röøng ngaäp maën.
Chöùc naêng:
- Toå chöùc caùc hoaït ñoäng tham quan du lòch sinh thaùi vaø
giaùo duïc sinh thaùi.
- Tham quan röøng vaø caùc quaàn xaõ röøng ngaäp maën trong
khu röøng phuïc vuï tham quan.
- Xem thöïc vaät trong vöôøn söu taäp thöïc vaät röøng ngaäp
maën, ñôøi soáng baùn hoang daõ cuûa ñoäng vaät soáng treân caïn
trong vöôøn ñoäng vaät.
- Toå chöùc caùc hoaït ñoäng giaùo duïc truyeàn thoáng ñaáu
tranh choáng giaëc cuûa nhaân daân thoâng qua:
209
Du lòch sinh thaùi
+ Tham quan nhaø truyeàn thoáng, ñieåm phuïc cheá di tích
lòch söû.
+ Toå chöùc caùc hoaït ñoäng, sinh hoaït vui chôi giaûi trí ñeå
phuïc hoài söùc khoûe.
Bieän phaùp quaûn lí:
- Caûi taïo caûnh quan töï nhieân cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu
tham quan du lòch nhöng khoâng laøm thay ñoåi lôùn caùc ñaëc
ñieåm cô baûn cuûa töøng khu vöïc.
- Khoâng ñöôïc chaët phaù traùi pheùp vaø saên baét ñoäng vaät
röøng.
- Xaây döïng heä thoáng ñöôøng giao thoâng thuûy boä phuïc vuï
cho tham quan vaø tuaàn tra baûo veä.
- Xaây döïng cô sôû haï taàng, khu caém traïi ñeå ôû laïi qua
ñeâm.
9.6.5 Khu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc
Vò trí vaø dieän tích:
- Chaïy doïc theo ñöôøng Nhaø Beø - Caàn Giôø.
- Thuoäc khoaûng 1, 2, moät phaàn cuûa khoaûng 3, 4, 5, 6.
- Toång dieän tích: 699,72 ha
- Tröõ löôïng: 25.611m3
Caùc ñaëc ñieåm:
- Ñaát pheøn tieàm taøng raát bieán ñoäng, töø pheøn saâu ñeán
pheøn noâng vaø töø ngaäp thöôøng xuyeân ñeán ngaäp theo con nöôùc.
Tuy nhieân hieän töôïng pheøn hoaït ñoäng khoâng xaûy ra do taàng
sinh pheøn thöôøng bò ngaäp nöôùc thuûy trieàu.
210
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Thaûm thöïc vaät chuû yeáu laø röøng thöù sinh goàm caùc quaàn 9.6.6 Khu haønh chính vaø coâng vieân sinh thaùi nhaân
xaõ troàng nhö ñöôùc, daø, coùc,... vaø röøng töï nhieân nhö quaàn xaõ vaên ACTMANG
maám, chaø laø thuaàn loaïi hoaëc keát hôïp vôùi caây buïi. ‰ Phaân khu haønh chính
- Ngoaøi ra coøn coù nhöõng sinh caûnh nhö nhö ruoäng muoái, Vò trí:
ñaàm toâm quaûng canh, baõi nuoâi soø huyeát. Naèm trong vuøng phaân - Naèm ôû goùc quanh cuûa caùc tuyeán ñöôøng Nhaø Beø - Caàn
boá cuûa khæ ñuoâi daøi, lôïn röøng vaø coø bôï (Ardeola bacehus). Giôø thuoäc khoaûng 7, loâ e
Do ñaëc ñieåm cuûa töøng nôi ñaõ hình thaønh phaân khu thöïc - Toång dieän tích: 2.79 ha
nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc nhö: Caùc ñaëc ñieåm:
- Phaân khu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc I - Toaï laïc treân moät ñuïn caùt phaùt sinh töø gioàng caùt chaïy
445.65 ha doïc theo bôø bieån cuûa xaõ Long Hoaø coù khaû naêng giöõ nöôùc ngoït
- Phaân khu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc II trong muøa möa, ñiaï hình baèng.
254.07 ha - Coù cô sôû haï taàng toái thieåu phuïc vuï cho hoaït ñoäng vaø
sinh hoaït, thuaän tieän cho vieäc giao dòch, quaûn lí baûo veä röøng,
Chöùc naêng:
chæ ñaïo caùc hoaït ñoäng cuûa Laâm Vieân.
• Phaân khu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc I: Chöùc naêng:
- Phuïc hoài moâi tröôøng cho caùc ñoäng vaät nhö heo röøng, - Cô quan ñaàu naõo chæ huy taát caû hoaït ñoäng vaø quaûn lí
raùi caù loâng möôït, kyø ñaø phaùt trieån. baûo veä röøng Laâm Vieân.
- Saûn xuaát muoái vaø nuoâi toâm quaûng canh. - Vaên phoøng thöïc hieän caùc cuoäc giao dòch vaø hôïp taùc.

- Thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Nhieäm vuï:

• Phaân khu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu khoa hoïc II:
- Troàng röøng thöcï nghieäm vaø baûo veä röøng.
- Phuïc hoài röøng cho caùc loaøi chim, ñaëc bieät laø coø phaùt
trieån.
- Thöïc nghieäm nuoâi troàng thuûy saûn vaø caùc chöông trình
nghieân cöùu khoa hoïc.
211
- Thöïc hieän vaø xaây döïng caùc chöông trình hoaït ñoäâng,
caùc dòch vuï.
- Thöïc hieän chöông trình hôïp taùc trong vaø ngoaøi nöôùc
döôùi söï chæ ñaïo cuûa UÛy ban Nhaân daân huyeän vaø UÛy ban Nhaân
daân Thaønh phoá.
- Ñieàu haønh boä maùy vaø töøng böôùc caûi thieän ñôøi soáng
caùn boä vieân chöùc.
212
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

‰ Phaân khu coâng vieân sinh thaùi nhaân vaên ACTMANG 5. Các bước cơ bản của quy hoạch và thiết kế du lịch sinh thái?
Theo anh (chị), bước nào đóng vai trò quan trọng nhất?
Vò trí ñòa lyù: 6. Các nguyên tắc của quy hoạch và thiết kế du lịch sinh thái?
- Thuoäc tieåu khu e vaø f cuûa khoaûng 9, tieáp xuùc vôùi tuyeán 7. Quy hoạch và xây dựng khu du lịch sinh thái Cần Giờ nhằm đáp
ñöôøng Nhaø Beø - Caàn Giôø vaø soâng Ñoâng Hoøa. ứng sự phát triển du lịch sinh thái bền vững đã thực hiện đúng
yêu cầu về quy hoạch một khu du lịch sinh thái hay chưa? Phân
- Toång dieän tích 60.33 ha tích để chứng minh nhận định đó?
- Tröõ löôïng 3.112 m3
Ñaëc ñieåm:
- Toaï laïc treân ñaát maën, pheøn tieàm taøng saâu, ngaäp theo
con nöôùc.
- Röøng thöù sinh troàng vaø töï nhieân. Ñöôùc taêng tröôûng keùm
do ñiaï hình cao, laäp ñòa raát thích hôïp cho coùc, daø. Trong phaân
khu naøy, caùc sinh caûnh: chaø laø, ñaát troáng caây buïi vaø laõng nöôùc
raát thích hôïp cho söï hình thaønh saân chim ñaàm laày.
Chöùc naêng quaûn lyù:
Phaân khu naøy do toå chöùc ACTMANG, toå chöùc taùi taïo
röøng ngaäp maën (Action for Mangrove Reforestation) cuûa Nhaät
ñaàu tö. Toå chöùc naøy ñaõ phoái hôïp vôùi Laâm Vieân xaây döïng moät
coâng vieân sinh thaùi nhaân vaên röøng ngaäp maën Caàn Giôø.

Chương IX
1. Thế nào là quy hoạch du lịch sinh thái?
2. Mục đích của việc quy hoạch du lịch sinh thái?
3. Các yêu cầu cần thiết lựa chọn một khu vực để phát triển du lịch
sinh thái?
4. Những đặc trưng cơ bản của lãnh thổ du lịch sinh thái?

213 214
 Du lòch sinh thaùi
Chöông 10
HOAÏT ÑOÄNG DU LÒCH SINH THAÙI VAØ
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN
10.1 NHÖÕNG TAÙC ÑOÄNG LEÂN MOÂI TRÖÔØNG CUÛA HOAÏT
ÑOÄNG DLST
DLST phaùt trieån maïnh meõ ñaõ ñem laïi lôïi ích kinh teá
raát nhieàu nhöng khoâng ñöôïc quaûn lí chaët cheõ vaø toå chöùc toát
thì seõ coù taùc ñoäng khoâng toát ñeán moâi tröôøng xung quanh nhö:
10.1.1 Taùc ñoäng ñeán taøi nguyeân thieân nhieân
Phaùt trieån DLST vaø caùc hoaït ñoäng coù lieân quan ñaõ goùp
phaàn khoâng nhoû laøm cho taøi nguyeân thieân nhieân vaø moâi
tröôøng bò xuoáng caáp moät caùch traàm troïng. Ñoù cuõng chính laø
haäu quaû cuûa vieäc söû duïng ñaát ñai, xaây döïng caùc cô sôû du lòch
khoâng ñuùng nôi hoaëc khoâng ñaûm baûo chaát löôïng laøm aûnh
höôûng ñeán taøi nguyeân nöôùc, taøi nguyeân khoâng khí, taøi nguyeân
ñaát, taøi nguyeân sinh vaät vaø ña daïng sinh hoïc.
AÛnh höôûng ñeán taøi nguyeân nöôùc: DLST phaùt trieån keùo
theo söï phaùt trieån veà khaùch saïn, nhaø cho thueâ, cöûa haøng aên
uoáng vaø caùc dòch vuï khaùc laøm taêng löôïng nöôùc thaûi sinh hoaït
nhöng thöôøng khoâng ñöôïc xöû lí trieät ñeå laâu ngaøy thaám vaøo
nöôùc ngaàm laøm aûnh höôûng ñeán nguoàn nöôùc gieáng ôû caùc ñiaï
phöông. Beân caïnh ñoù, du khaùch ñoâng laïi vöùt raùc böøa baõi, daàu
215
Du lòch sinh thaùi
môõ do phöông tieän giao thoâng treân nöôùc laøm aûnh höôûng ñeán
nöôùc saïch ôû caùc soâng, hoà.
AÛnh höôûng leân taøi nguyeân khoâng khí: Do löôïng du
khaùch ngaøy caøng ñoâng, hoaït ñoäng giao thoâng phuïc vuï cuõng
taêng theo nhöng haàu heát ñeàu söû duïng caùc phöông tieän cô giôùi
thoâ sô nhö: thuyeàn, ghe maùy, xe maùy… nhaát laø vaøo nhöõng
ngaøy nghæ, caùc ñieåm du lòch gaàn nhö quaù taûi. Haøm löôïng buïi,
khoùi vaø caùc chaát gaây oâ nhieãm khoâng khí töø caùc hoaït ñoäng
giao thoâng thöôøng naèm döôùi möùc cho pheùp vaø bò hoøa loaõng
nhanh nhöng caùc khu daân cö ven ñöôøng bò aûnh höôûng haøng
ngaøy cuûa buïi, khoùi, ñaëc bieät laø tieáng oàn quaù möùc cho pheùp.
Ngoaøi ra, moät soá hoaït ñoäng cuûa du lòch nhö aên uoáng thöôøng
dieãn ra cuøng moät thôøi ñieåm, daãn ñeán vieäc gia taêng buïi khoùi,
laøm noùng daàn baàu khoâng khí. Löôïng nhieãm naøy hieän nay
chöa ñöôïc nghieân cöùu cuï theå nhöng ñaõ ñeán möùc baùo ñoäng vaø
raát khoù kieåm soaùt.
AÛnh höôûng leân taøi nguyeân ñaát: Phaùt trieån du lòch seõ keùo
theo vieäc xaây döïng keát caáu haï taàng nhö khaùch saïn, caùc coâng
trình phuïc vuï du lòch khaùc seõ laøm cho dieän tích ñaát bò xaâm
laán, thu heïp. Ngoaøi ra, quy hoaïch DLST khoâng ñuùng nôi, xaây
döïng caùc coâng trình haï taàng khoâng ñuùng quy caùch cuõng laøm
cho taøi nguyeân ñaát bò phaù vôõ.
AÛnh höôûng leân taøi nguyeân sinh vaät vaø ña daïng sinh hoïc:
Hoaït ñoäng du lòch laøm gia taêng löôïng raùc thaûi, moät khi khoâng
coù hoaëc thieáu nhöõng phöông tieän thu gom vaø duïng cuï chöùa vaø
xöû lí raùc seõ gaây aûnh höôûng khoâng toát cho moâi tröôøng soáng
xung quanh.
216
 Du lòch sinh thaùi
ÔÛ moät soá khu BTTN löôïng khaùch du lòch haèng naêm taêng
cao neân caàn coù nhieàu phöông tieän, choã löu truù, caùc dòch vuï
khaùc ñeå ñaùp öùng cho caùc nhu caàu cuûa du khaùch cuõng taêng
theo, do ñoù thieät haïi veà taøi nguyeân thieân nhieân caøng taêng
theâm. Do phaù röøng xaây nhaø löu truù, chaët goã baùn ngaøy caøng
taêng... ñaõ laøm cho goã quí ngaøy caøng caïn kieät. Ñaây laø moät
thieät thoøi lôùn cho con ngöôøi vaø khoù coù theå phuïc hoài laïi.
10.1.2 Taùc ñoäng ñeán taøi nguyeân sinh vaät vaø moâi
tröôøng ôû caùc khu DLST
- Du khaùch tham quan trong moät soá khu röøng chöa ñöôïc
quaûn lí nghieâm ngaët thöôøng ñi thaønh töøng ñoaøn khoaûng 70 -
80 ngöôøi. Hoï oàn aøo vaø xaû raùc trong röøng laøm aûnh höôûng ñeán
khoâng gian vaø moâi tröôøng soáng cuûa moät soá loaøi ñoäng vaät. Khi
moät loaøi ñoäng vaät naøo ñoù soáng trong moâi tröôøng caêng thaúng
vì coù ñoâng du khaùch thì khoâng bao laâu noù seõ bò loaïi tröø ra
khoûi moâi tröôøng ñoù. Ñaây laø keát quaû taát yeáu cuûa quaù trình
choïn loïc töï nhieân.
- Raùc thaûi cuûa nhöõng du khaùch sau moät ñôït nghæ chaân
trong röøng seõ laøm oâ nhieãm khu cho vöïc ñoù vì thöôøng raùc thaûi
cuûa hoï ñeå laïi laø nhöõng tuùi nilon, nhöõng hoäp thieác… Caùc loaïi
raùc thaûi naøy raát khoù phaân huyû, neáu chuùng ta khoâng coù bieän
phaùp quaûn lyù, thu gom vaø xöû lí thích hôïp thì chæ moät thôøi
gian ngaén thöïc vaät vaø ngay caû caùc caây ñòa y cuõng khoâng moïc
noåi vì maët ñaát traøn ñaày raùc!
- Moät soá haønh ñoäng thaùi quaù cuûa du khaùch nhö: chaët
caây, beû caønh, saên baén chim thuù vaø söï saên baét töï do caùc thuù
röøng quí hieám, hoang daõ nhö nai, gaáu, heo röøng, gaø loâi lam…
217
Du lòch sinh thaùi
cuûa ngöôøi daân ñeå phuïc vuï khaùch du lòch cuõng laø nguyeân nhaân
laøm giaûm suùt caû soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa sinh vaät trong
phaïm vi khu du lòch.
- Caùc yeáu toá oâ nhieãm nhö raùc vaø nöôùc thaûi khoâng ñöôïc
xöû lí ñuùng möùc seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc heä sinh thaùi
döôùi nöôùc, vieäc taêng ñoä phuù döôõng ôû caùc hoà chöùa nöôùc ñaõ taïo
ñieàu kieän tích tuï nhieàu buøn laày, laøm suy thoaùi chaát löôïng
nöôùc vaø aûnh höôûng ñeán ñoäng vaät hoang daõ.
- OÂ nhieãm khoâng khí do vaän chuyeån khaùch du lòch seõ
taùc ñoäng ñeán söï taêng tröôûng cuûa nhieàu loaøi sinh vaät, thaäm chí
coøn laø nguyeân nhaân di chuyeån nôi cö truù cuûa nhieàu loaøi ñoäng
vaät nhaïy caûm vôùi moâi tröôøng khoâng khí.
- Vieäc phaùt trieån thieáu quy hoaïch caùc khu vöïc thuoäc
phaïm vi caùc khu BTTN hoaëc vuøng ñeäm coù theå phaù huyû moâi
tröôøng cö truù, gaây oâ nhieãm vaø oàn aøo aûnh höôûng ñeán caùc loaøi
sinh vaät.
- OÂ nhieãm moâi tröôøng soáng laøm maát ñi caûnh quan töï
nhieân, laøm cho moät soá loaøi ñoäng vaät vaø thöïc vaät daàn daàn bò
maát nôi cö truù.
- Caùc hoaït ñoäng theå thao, caém traïi cuûa du khaùch cuõng coù
moät phaàn taùc ñoäng xaáu ñeán vieäc baûo toàn vaø phaùt trieån caùc
loaøi sinh vaät quyù caàn söï yeân tónh nhö chuùng phaûi thay ñoåi
taäp tính trôû neân sôï seät hoaëc coù theå cheát.
10.1.3 Taùc ñoäng ñeán caùc maët cuûa ñôøi soáâng xaõ hoäi
a. Taùc ñoäng du lòch ñeán kinh teá
218
 Du lòch sinh thaùi
- Hoaït ñoäng du lòch coù ba taùc ñoäng quan troïng ñoái vôùi
kinh teá:
o Taêng nguoàn thu ngoaïi teä maïnh, tæ leä thuaän vôùi söï
taêng hoaëc giaûm löôïng du khaùch quoác teá.
o Taïo ra nhieàu vieäc laøm ñeå vaän haønh baûo döôõng caùc khu
du lòch nhö ñoäi nguõ höôùng daããn vieân du lòch, nhöõng ngöôøi
canh gaùc röøng, nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc dòch vuï phuïc vuï du
khaùch...
o Phaùt trieån khu vöïc thoâng qua vieäc khai thaùc caùc khu
rieâng bieät.
Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng maët lôïi thì du lòch cuõng
mang laïi nhöõng maët tieâu cöïc cho neàn kinh teá:
o Löôïng ngoaïi teä nhaäp vaøo khoâng tính ñöôïc cuï theå bôûi baûn
thaân ngaønh du lòch cuõng caàn coù nhöõng khoaûn chi ngoaïi leä.
o Söï phaùt trieån cuûa moät soá hoaït ñoäng kinh teá phuï thuoäc
vaøo ngaønh du lòch khoâng oån ñònh.
b. Taùc ñoäng du lòch ñeán vaên hoùa - xaõ hoäi
o DLST taïo ra löôïng du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc caøng
ñoâng goàm nhieàu thaønh phaàn, nhieàu giai caáp vaø thöôøng raát
khaùc vôùi neáp soáng, loái suy nghó cuûa ngöôøi daân ñòa phöông.
Hoaït ñoäng du lòch phaùt trieån, ngöôøi daân ñòa phöông quan heä
nhieàu vôùi du khaùch laâu ngaøy seõ laøm thay ñoåi caùc heä thoáng giaù
trò, tö caùch, caù nhaân, quan heä gia ñình, loái soáng taäp theå,
nhöõng leã nghi truyeàn thoáng vaø toå chöùc cuûa coäng ñoàng.
o Söï phaùt trieån DLST ñem laïi coâng aên vieäc laøm, taêng
thu nhaäp cho ngöôøi daân nhöng noù cuõng taùc ñoäng ñeán vieäc di
cö moät löïc löôïng lao ñoäng. Nhaäp cö lao ñoäng laø moät hieän
219
Du lòch sinh thaùi
töôïng khaù phoå bieán ôû caùc khu du lòch. Löïc löôïng naøy neáu
khoâng quaûn lí toát seõ laø maàm moùng cuûa teä naïn vaø aûnh höôûng
ñeán traät töï an toaøn xaõ hoäi ôû ñòa phöông.
o Nhöõng vieäc laøm trong ngaønh du lòch ñoøi hoûi löïc löôïng
lao ñoäng ña soá laø phuï nöõ vaø treû em (buoân baùn haøng rong, laøm
caùc hình aûnh, ñoà thuû coâng myõ ngheä cuûa khu du lòch cho du
khaùch). Do ñoù, vai troø ngöôøi phuï nöõ cuõng thay ñoåi. Hoï ñaõ ñi
laøm thay vì ôû nhaø troâng con nhö tröôùc ñaây.
Vieäc phaùt trieån DLST coøn nhaèm giôùi thieäu vôùi khaùch
nöôùc ngoaøi veà vaên hoùa, lòch söû cuûa daân toäc vaø söï giaøu ñeïp, ña
daïng, phong phuù cuûa “röøng vaøng, bieån baïc” nhö tröôøng hôïp ôû
nöôùc ta. Ñieàu maø ai trong chuùng ta cuõng khoâng khoûi töï haøo.
10.2 SÖÏ COÁ VAØ HIEÅM HOÏA DLST
Söï coá DLST laø moät trong nhöõng söï coá moâi tröôøng, vaäy
ñeà bieát ñöôïc söï coá DLST ta caàn hieåu khaùi nieäm söï coá moâi
tröôøng laø gì? Söï coá moâi tröôøng laø caùc bieán coá ruûi ro xaûy ra
trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, sinh hoaït cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi
hoaëc söï bieán ñoåi baát thöôøng xaûy ra cuûa thieân nhieân maø caùc
quaù trình ñoù coù theå laøm suy thoaùi moâi tröôøng traàm troïng.
Trong khi ngöôøi ta quan nieäm söï coá moâi tröôøng nhö laø söï naûy
sinh vaán ñeà thì hieåm hoïa moâi tröôøng laø heä quaû cuûa vaán ñeà
naûy sinh ñoù.
Ví duï:
- Hai côn loác lôùn ôû Traø Vinh vaøo ngaøy 9 thaùng 7 laø söï
coá. Saäp 116 caên nhaø, thieät haïi lôùn ba phoøng hoïc vaø toån thaát
hôn 240 trieäu ñoàng laø hieåm hoïa.
220
 Du lòch sinh thaùi
- Ngaøy 9/10/1995 moät traän ñoäng ñaát maïnh 7,6 ñoä rite
xaûy ra taïi Colima laøm 61 ngöôøi cheát, hôn 100 ngöôøi bò thöông
vaø caùc thieät haïi taøi saûn khaùc laø hieåm hoïa.
Nguyeân nhaân gaây ra söï coá vaø hieåm hoïa moâi tröôøng coù
theå laø do thieân nhieân (loác, gioù xoaùy, luõ luït, baõo, haïn haùn,
tröôït ñaát, nöùt ñaát, nuùi löûa phun, möa ñaù, bieán ñoåi khí haäu
toaøn caàu, chaùy röøng, möa acid...); cuõng coù theå laø do con ngöôøi
(hoûa hoaïn, chaùy röøng, söï coá saäp haàm moû, hoaëc nhöõng söï coá
kyõ thuaät khaùc gaây tai haïi cho moâi tröôøng nhö ñaém thuyeàn,
traøn daàu, vôõ oáng daãn daàu, noã oáng daãn khí, noå noài hôi, söï coá
veà roø ræ nguyeân töû...).
Haøng ngaøy, haøng giôø treân traùi ñaát xuaát hieän raát nhieàu
söï coá vaø hieåm hoïa moâi tröôøng. Coù khi söï coá vaø hieåm hoïa moâi
tröôøng laø do thieân nhieân, coù khi söï coá vaø hieåm hoïa moâi
tröôøng laø do con ngöôøi gaây ra, coù khi söï coá vaø hieåm hoïa moâi
tröôøng do töø caû hai phía.
Söï coá DLST cuõng nhö söï coá moâi tröôøng, coù theå dieãn ra
baát cöù khi naøo. Tuy nhieân, tuyø töøng loaïi söï coá maø coù theå döï
ñoaùn ñöôïc hay khoâng, söï coá xaûy ra do söï quaù taûi, söï vöôït
ngöôõng hay vöôït quaù söùc chöùa veà moät yeáu toá naøo ñoù cuûa khu
DLST thì coù theå döï ñoaùn ñöôïc phaàn naøo möùc ñoä thieät haïi.
Ví duï nhö söï tham gia quaù nhieàu cuûa khaùch du lòch,
löôïng khaùch quaù ñoâng vaø thôøi gian söû duïng quaù daøi cho moät
chieác caàu trong khu du lòch, thì ngöôøi ta coù theå bieát, caûm
nhaän ñöôïc söï “baøo moøn” treân caây caàu do hoaït ñoäng du lòch vaø
coù theå döï ñoaùn ñöôïc söï coá coù theå xaûy ra baát cöù khi naøo taïi
thôøi ñieåm vöôït ngöôõng, tuy nhieân thôøi ñieåm vöôït ngöôõng thì
221
Du lòch sinh thaùi
khoâng theå döï ñoaùn ñöôïc neân noù ñöôïc coi laø söï coá. Trong
tröôøng hôïp naøy ta coù theå döï phoøng töùc laø “caån taéc voâ aùy naùy”,
söûa chöõa caây caàu ngay khi thaáy coù söï “baøo moøn”.
Tuy nhieân, coù nhöõng söï coá xaûy ra ñoät ngoät khoâng theå
baùo tröôùc, thöôøng laø do thieân nhieân gaây ra nhö moät traän luõ
queùt ñoät ngoät, saäp ñaàm laày, seùt ñaùnh, söï taán coâng cuûa sinh
vaät trong khu du lòch sinh thaùi... Trong hoaït ñoäng DLST, söï
coá laø moät trong nhöõng vaán ñeà ñaùng quan taâm, bôûi DLST laø
hình thöùc du lòch döïa vaøo thieân nhieân laø chính, vì vaäy, moät
tai naïn ñoät ngoät do moät loaïi sinh vaät soáng trong khu DLST
taán coâng khaùch du lòch laø coù theå xaûy ra, neáu nhö khoâng bieát
quy hoaïch vaø quaûn lí döï phoøng. Nhö boï caïp caén, raén, vaét caén
hay thuù taán coâng,… Coù nhöõng söï coá xaûy ra do khaùch du lòch sô
yù nhö uoáng phaûi nöôùc ñoäc hoaëc aên phaûi naám ñoäc… Ñoái vôùi
tröôøng hôïp naøy caùch quaûn lí hôïp lí nhaát laïi laø caùc bieån baùo
caûnh baùo.
Khi tieán haønh quy hoaïch vaø thieát keá DLST caàn quan
taâm ñeán söï coá DLST nhaèm ñaûm baûo an toaøn cho du khaùch
cuõng nhö haïn cheá nhöõng thieät haïi khoâng ñaùng coù, laøm huyû
hoaïi moâi tröôøng töï nhieân vaø gaây kinh ñoäng trong moâi tröôøng
sinh soáng cuûa caùc loaøi ôû khu DLST.
Cuõng nhö söï coá moâi tröôøng, caùc böôùc ñeå quaûn lí söï coá vaø
hieåm hoïa moâi tröôøng trong DLST bao goàm:
- Nhaän daïng nguy cô: xaùc ñònh nhöõng vaán ñeà nguy cô
bôûi vieäc nhaän daïng caùc yeáu toá coù theå xaûy ra.
- Tính toaùn nguy cô: döï tính caùc yeáu toá nguy cô coù theå
phaùt sinh vaø phaùt trieån.
222
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Phaân tích haäu quaû: xaùc ñònh ñaàu ra vaø heä quaû cuûa caùc
nguy cô (hieåm hoïa).
- Ñaùnh giaù söï coá: toång hôïp caùc yeáu toá veà nhaän daïng
nguy cô vaø phaân tích haäu quaû.
- Ño löôøng söï coá vaø döï phoûng caùc thaûm hoïa.
- Phaân taùn söï coá: caàn xem xeùt laøm theá naøo ñeå söï coá
ñöôïc traùnh neù coù hieäu quaû nhaát, giaûm thieåu vaø kieåm soaùt caùc
söï coá vaø hieåm hoïa.
- Quan traéc caùc söï coá vaø tìm bieän phaùp phoøng traùnh caùc
hieåm hoïa.

Chöông X
1. Hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi ñaõ taùc ñoäng leân taøi nguyeân
thieân nhieân nhö theá naøo? Ví duï minh hoaï trong thöïc teá?
2. Hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi ñaõ taùc ñoäng ñeán taøi nguyeân
sinh vaät vaø moâi tröôøng nhö theá naøo? Ví duï minh hoaï trong
thöïc teá?
3. Hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi ñaõ taùc ñoäng ñeán kinh teá nhö
theá naøo? Ví duï minh hoaï trong thöïc teá Vieät Nam?
4. Hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi ñaõ taùc ñoäng ñeán vaên hoaù – xaõ
hoäi nhö theá naøo? Ví duï minh hoaï trong thöïc teá Vieät Nam?
5. Theá naøo laø söï coá vaø hieåm hoaï du lòch sinh thaùi? Ví duï?
Chöông 11

223 224
 Du lòch sinh thaùi
TAØI NGUYEÂN CAÛNH QUAN
TRONG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI
Taát caû moïi hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh teá, xaõ hoäi cuûa con
ngöôøi ñeàu dieãn ra treân beà maët traùi ñaát, nôi giao nhau cuûa ñòa
quyeån, khí quyeån, thuûy quyeån vaø sinh quyeån. Caùc quyeån naøy tieáp
xuùc vaø töông taùc vôùi nhau taïo ra söï phaân hoaù nhöõng laõnh thoå töï
nhieân khaùc nhau ñöôïc goïi laø nhöõng toång theå laõnh thoå töï nhieân.
Trong phaïm vi quan saùt thoâng thöôøng, nhöõng laõnh thoå töï nhieân
ñoù thöôøng ñöôïc goïi moät caùch thoâng duïng laø caûnh quan (caùc thuaät
ngöõ Landscape - tieáng Anh, Landschaft - tieáng Ñöùc, Paysage -
tieáng Phaùp). Taøi nguyeân caûnh quan coù yù nghóa raát quan troïng
ñoái vôùi vieäc qui hoaïch vaø phaùt trieån kinh teá cho töøng khu vöïc
noùi chung vaø phaùt trieån DLST noùi rieâng.
11.1. ÑÒNH NGHÓA CAÛNH QUAN VAØ TAØI NGUYEÂN CAÛNH
QUAN
11.1.1 Caûnh quan
Theo quan ñieåm cuûa ñòa lí hoïc:
Naêm 1947 L. X. Berg ñaõ ñaët neàn moùng cho nghieân cöùu
caûnh quan ôû Lieân Xoâ: “Caûnh quan laø taäp hôïp caùc ñoái
töôïng vaø hieän töôïng maø trong ñoù caùc ñaëc tính cuûa ñòa
hình, khí haäu, thuûy vaên, lôùp phuû thoå nhöôõng – thöïc
vaät, giôùi ñoäng vaät vaø ôû moät chöøng möïc nhaát ñònh, cuûa
caû keát quaû taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, ñaõ hình thaønh moät
225
Du lòch sinh thaùi
theå thoáng nhaát hoaøn chænh, ñöôïc laëp laïi moät caùch ñieån
hình treân moät ñôùi nhaát ñònh naøo ñoù cuûa traùi ñaát”.
A. A. Xontxep (1962) ñöa ra ñònh nghóa: “Caûnh quan laø
moät toång hôïp theå töï nhieân ñoàng nhaát veà maët phaùt sinh,
coù moät neàn ñòa chaát ñoàng nhaát, moät kieåu ñòa hình, moät
khí haäu gioáng nhau vaø bao goàm moät taäp hôïp caùc caûnh
daïng chính vaø phuï quan heä vôùi nhau veà maët ñoäng löïc
vaø laëp laïi moät caùch coù qui luaät trong khoâng gian, taäp
hôïp naøy chæ thuoäc rieâng cho caûnh quan ñoù”.
A. G. Ixatsenko (1965) boå sung ñònh nghóa cho caûnh
quan ñoàng baèng: “Caûnh quan laø moät boä phaän ñöôïc taùch ra
trong quaù trình phaùt sinh cuûa moät mieàn, cuûa moät ñôùi ñòa lí vaø
noùi chung cuûa baát kyø moät ñôn vò laõnh thoå naøo lôùn hôn, coù ñaëc
ñieåm laø ñoàng nhaát caû veà maët ñòa ñôùi cuõng nhö phi ñòa ñôùi vaø
coù moät caáu truùc rieâng vaø caáu taïo hình thaùi rieâng”. Ñoái vôùi
mieàn nuùi: “Caûnh quan mieàn nuùi laø moät boä phaän cuûa taàng
caûnh quan, trong phaïm vi moät heä thoáng ñai cao rieâng (ñòa
phöông), ñoàng nhaát veà phöông dieän caáu truùc, nham thaïch vaø
ñòa maïo”.
Naêm 1985 oâng laïi ñöa ra khaùi nieäm veà caûnh quan:
“Caûnh quan laø baäc trung taâm trong daãy caùc heä ñòa lyù.
Noù laø khaâu keát thuùc trong söï phaân vò khu vöïc vaø ñoàng
thôøi laø ñoái töôïng khôûi ñaàu ñeå phaân tích caùc qui luaät
ñòa lí töï nhieân ñòa phöông gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng cuûa
caùc nhaân toá ñòa lí beân trong caûnh quan”.
Naêm 1991 trong cuoán saùch “Caûnh quan vaø phaân vuøng
ñòa lí töï nhieân” quan ñieåm veà caûnh quan ñaõ ñöôïc oâng laøm
226
 Du lòch sinh thaùi
saùng toû hôn. OÂng coi caûnh quan laø moät ñòa heä, laø moät toång
theå laõnh thoå töï nhieân cuûa caáp laõnh thoå ñòa phöông.
Vuõ Töï Laäp (1976) trong coâng trình “Caûnh quan mieàn
Baèc Vieät Nam” ñaõ ñònh nghóa caûnh ñòa lí (caûnh quan) nhö
sau: “Caûnh ñòa lí laø moät ñòa toång theå, ñöôïc phaân hoùa ra trong
phaïm vi moät phaân ñôùi ngang ôû ñoàng baèng vaø moät ñai cao
mieàn nuùi, coù moät caáu truùc thaúng ñöùng ñoàng nhaát veà neàn ñòa
chaát, veà kieåu ñòa hình, kieåu khí haäu, kieåu thuûy vaên, veà ñaïi toå
hôïp thoå nhöôõng, ñaïi toå hôïp thöïc vaät vaø bao goàm moät taäp hôïp
coù qui luaät cuûa nhöõng daïng ñòa lí vaø nhöõng ñôn vò caáu taïo
nhoû khaùc theo moät caáu truùc ngang ñoàng nhaát”.
Naêm 1999 trong coâng trình “Ñòa lí töï nhieân Vieät Nam”
oâng söû duïng thuaät ngöõ “heä ñòa - sinh thaùi” thay cho ñòa toång
theå vaø coù moät vaøi ñieàu chænh veà chæ tieâu cuûa caûnh quan:
“Caûnh quan ñòa lí laø moät heä ñòa - sinh thaùi, ñöôïc phaân
hoùa ra trong phaïm vi moät ñôùi ngang ôû ñoàng baèng hay
moät ñai cao mieàn nuùi, coù moät caáu truùc thaúng ñöùng
ñoàng nhaát veà neàn ñòa chaát, veà kieåu ñòa hình, kieåu khí
haäu, kieåu thuûy vaên, veà ñaïi toå hôïp thoå nhöôõng - thöïc vaät
vaø coù moät caáu truùc ngang bao goàm nhöõng daïng vaø dieän
ñòa lí ñaëc tröng cho caûnh quan”.
Phaân tích caùc ñònh nghóa treân cho thaáy ba quan nieäm veà
caûnh quan maø sau ñoù ñöôïc aùp duïng ñeå chæ caùc hình thöùc caûnh
quan khaùc nhau phuï thuoäc vaøo caùc quan nieäm cuûa ngöôøi
nghieân cöùu:
1) Caûnh quan laø toång theå laõnh thoå töï nhieân (ñòa toång
theå) coù qui moâ khoâng lôùn, coù söï laëp laïi trong khoâng gian, laø
227
Du lòch sinh thaùi
moät caáp phaân vò cô baûn trong caùc caáp phaân vò cuûa phaân vuøng
ñòa lí töï nhieân.
2) Quan nieäm cuõng nhö treân, nhöng nhaán maïnh caûnh
quan laø caù theå rieâng bieät khoâng laëp laïi, ôû beân trong coù nhöõng
söï gioáng nhau veà moät soá yeáu toá hôïp phaàn töï nhieân naøo ñoù,
neân chuùng coù tính kieåu loaïi, laäp laïi trong khoâng gian vaø phaân
loaïi chuùng theo söï gioáng nhau ñoù.
3) Caûnh quan laø khaùi nieäm chung ñeå chæ caùc toång theå
laõnh thoå töï nhieân cuûa baát kyø qui moâ naøo coù söï ñoàng nhaát
töông ñoái veà moät soá hôïp phaàn töï nhieân naøo ñoù, chuùng mang
tính kieåu loaïi theo caùc chæ tieâu (daáu hieäu) cuûa söï ñoàng nhaát
töông ñoái ñoù.
Caû ba quan ñieåm ñeàu gioáng nhau ôû moät ñieåm laø coi caûnh
quan nhö laø moät toång theå töï nhieân, coøn söï khaùc bieät laø ôû choã
neân coi caûnh quan laø ñôn vò thuoäc caáp phaân vò naøo. Phaàn lôùn
caùc taùc giaû taùn thaønh quan ñieåm cuûa L. S. Berg (coi caûnh
quan laø moät trong nhöõng ñôn vò caáp thaáp cuûa phaân vuøng ñòa
lí töï nhieân).
Caûnh quan coù theå noùi ñôn giaûn laø moät böùc tranh trong
moât khung caûnh (Leâ Huy Baù, 2004).
11.1.2 Quan ñieåm veà sinh thaùi caùnh quan
Ngaøy nay, ôû caùc nöôùc Taây AÂu, Myõ, Ñoâng Nam AÙ vaø chaâu
Phi thöôøng xem xeùt caûnh quan nhö sau:
+ Taát caû caùc ñieåm trong caûnh quan ñeàu chòu taùc ñoäng
cuûa moät vuøng khí haäu roäng.
228
 Du lòch sinh thaùi
+ Caùc ñieåm trong moät caûnh quan ñeàu coù moät ñòa daïng.
+ Haøng loaït cheá ñoä nhieãu loaïn ñöôïc tìm thaáy trong moät
caûnh quan.
Heä sinh thaùi caûnh quan (Ecolandscape) laø moät dieän tích
ñaát khoâng thuaàn nhaát ñöôïc caáu thaønh töø moät cuïm caùc heä sinh
thaùi coù taùc ñoäng töông taùc laãn nhau, luoân ñöôïc laëp laïi trong
moät daïng gioáng nhau.
- Kích thöôùc: caùc caûnh quan coù kích thöôùc ñöôøng kính töø
vaøi chuïc meùt vuoâng cho ñeán haøng traêm kiloâmeùt vuoâng.
11.1.3 Taøi nguyeân caûnh quan
Taøi nguyeân caûnh quan (Landscape Resources) laø loaïi taøi
nguyeân thieân nhieân maø trong ñoù chöùa caùc ñôn vò caûnh quan,
caùc heä sinh thaùi caûnh quan cuûa moät vuøng ñòa lí nhaát ñònh,
mang giaù trò ích cho sinh vaät vaø con ngöôøi (Leâ Huy Baù, 2000).
11.2. THAØNH PHAÀN CAÛNH QUAN
Baûn thaân caûnh quan cuõng laø nhöõng ñôn vò taøi nguyeân
moâi tröôøng sinh thaùi. Vì vaäy, trong mình noù luoân coù ñuû caùc
thaønh phaàn nhö laø moät moâi tröôøng sinh thaùi. Nghóa laø coù ñuû
thaønh phaàn ñaát, nöôùc, khoâng khí, sinh vaät, baàu trôøi, maët
nöôùc, nuùi ñoài, soâng, raïch vaø ñaëc bieät laø saéc thaùi caûnh quan.
Moãi caûnh quan coù taäp hôïp nhaát ñònh soá löôïng vaø chuûng
loaïi rieâng cuûa mình. Khoâng caûnh quan naøo gioáng heä caûnh
quan naøo caû! Cuõng chöøng aáy chuûng loaïi thaønh phaàn nhö bieån,
trôøi, bôø, nuùi nhöng vònh Haï Long khaùc haún vònh Cam Ranh.
229
Du lòch sinh thaùi
11.3 SAÉC THAÙI CAÛNH QUAN
Ñaëc tröng cho moät ñôn vò caûnh quan hay moät heä sinh
thaùi caûnh quan, moät taøi nguyeân caûnh quan luoân phaûi coù moät
saéc thaùi caûnh quan nhaát ñònh. Hay noùi khaùc ñi, moät caûnh
quan luoân coù moät saéc thaùi caûnh quan laøm ñaïi dieän. Noù laø linh
hoàn cuûa caûnh quan ñoù. Caûnh quan nuùi Phuù só (Nhaät Baûn) coù
saéc thaùi huøng vó, vôùi tuyeát phuû traèng xoaù daøy ñaëc phia treân,
taïo thaønh tia nhoû, maûnh daàn phía löøng chöøng nuùi. Söï chuyeån
maøu töø ñen saãm ôû mieäng nuùi (daïng oval) chuyeån thaønh traéng
xoaù vaø chuyeån tieáp traéng xanh vaø cuoái cuøng laø xanh taïo neân
caûnh saéc maø ta quen goïi laø böùc tranh tónh vaät ñaày maøu saéc
haáp daãn vaø huøng vó.
Caûnh quan Ñaø Laït mang saéc thaùi neân thô, moäng mô vôùi
söông muø nheø nheï buoåi saùng, ñoài thoâng vi vuùt gioù reo, soi
boùng hoà Xuaân Höông lieãu ruû.
Caûnh quan Hueá coù soâng Höông xanh trong, caàu Traøng
Tieàn, nuùi Ngöï Bình, con ñoø xuoâi beán Kim Luoâng vaúng trong
tieáng hoø maùi nhí xöù Hueá. Caûnh saéc aáy chæ coù coá ñoâ coù, maø
"khoâng nôi naøo coù ñöôïc".
11.4. CAÁU TRUÙC CAÛNH QUAN
Caûnh quan coù nhieàu quy moâ khaùc nhau coù theå thay ñoåi
töø vaø traêm meùt baùn kính ñeán vaøi caây soá, tuøy theo quy moâ vaø
phaïm vi nghieân cöùu, xem xeùt.
230
 Du lòch sinh thaùi
Caûnh quan coù caùc thaønh phaàn caáu truùc laäp laïi ôû nhieàu
kieåu caûnh quan khaùc nhau. Thaønh phaàn caáu truùc naøy coù
nhöõng ñieåm chung: ñoám veät, haønh lang, vaø maûng neàn.
Caùc thaønh phaàn vöøa noùi treân ñaõ lieân keát vôùi nhau theo
nhöõng phöông thöùc rieâng, taïo neân hình khoái, hình thaùi, maøu
saéc, khía caïnh vaø caûnh quan rieâng ñöôïc goïi laø caáu truùc caûnh
quan.
Moãi moät caûnh quan coù moät daïng caáu truùc rieâng. Chính
caùi caáu truùc rieâng ñoù ñaõ taïo ra neùt ñaëc thuø.
Chính söï rieâng bieät khaùc nhau cuûa caáu truùc, thaønh phaàn,
saéc thaùi ñaõ taïo neân söï ña daïng cuûa caûnh quan, töø ñoù taïo neân
tính haáp daãn du khaùch trong du lòch sinh thaùi caûnh quan.
11.5. PHAÂN LOAÏI CAÛNH QUAN
Tuyø muïc ñích khaùc nhau, öùng vôùi moät baûng chæ tieâu
phaân loaïi khaùc nhau, ta ñöôïc nhöõng baûng phaân loaïi khaùc
nhau. Coù maáy khaùi nieäm sau:
- Phaân baäc thay ñoåi caûnh quan
Thoâng qua söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân moâi tröôøng
caûnh quan, chuùng ta coù theå chia caûnh quan ra thaønh naêm baäc
nhö sau:
+ Caûnh quan töï nhieân
+ Caûnh quan nhaân taïo
+ Caûnh quan ñöôïc quaûn lyù
+ Caûnh quan canh taùc
231
Du lòch sinh thaùi
+ Caûnh quan ngoaïi thaønh
+ Caûnh quan ñoâ thò
+ Caûnh quan mieân nuùi
+ Caûnh quan ñoàng baèng
+ Caûnh quan vuøng trung du
+ Caûnh quan nuùi ñaù tai meøo
+ Caûnh quan cöûa bieån chieàu hoâm
+ Caûnh quan soâng nöôùc meânh mang...
Trong ñoù, tuyø vaøo muïc ñích coù theå ngöôøi ñaët teân ñòa
danh ngay cho caûnh quan. Ví duï caûnh quan daõy Tröôøng Sôn,
caûnh quan Haï Long, caûnh quan Ba Vì, Caûnh quan Phong Nha
Keû Baøng... maø moãi khi nhaéc ñeán teân loaïi hình naøy, du khaùch
ñaõ caûm nhaän ñöôïc söï ñaëc thuø vaø haáp daãn cuûa noù trong DLST.
Vì vaäy, ñoái vôùi DLST, söï phaân loaïi naøy cuõng coù vai troø vaø
chöùc naêng rieâng.
11.5.1 Caûnh quan töï nhieân
Ñaây laø nhöõng caûnh quan khoâng coù söï taùc ñoäng cuûa con
ngöôøi hoaëc caùc taùc ñoäng khoâng ñaùng keå, ví duï nhö caùc khu
röøng nguyeân sinh, baõi bieån hoang sô, ñaàm laày nguyeân sinh,
caùc vöôøn quoác gia,…
Ñoái vôùi vieäc phaùt trieån DLST, caûnh quan töï nhieân mang
tính ñaëc thuø vaø coù söï haáp daãn cao. Moät caûnh quan töï nhieân, seõ
coù moät hay moät vaøi heä sinh thaùi ñaëc thuø töông öùng vôùi caûnh
quan ñoù. Ñaây laø yeáu toá cô baûn nhaát, caáu thaønh trong DLST.
ÖÙng vôùi moãi heä sinh thaùi ñaëc thuø, chuùng ta coù saéc thaùi rieâng,
caùc saûn phaåm ñaëc tröng töø heä sinh thaùi ñoù. Ví duï, töông öùng
232
 Du lòch sinh thaùi
vôùi heä sinh thaùi röøng ngaäp maën, chuùng ta coù caûnh quan röøng
xanh hoaø vôùi bieån xanh, trong khí trong laønh, gioù bieån môn
man vaø caû caùc saûn phaåm töø caây ñöôùc, maém, suù, vaø caùc loaøi
ñoäng vaät, thuù, caù, toâm… ñi theo heä sinh thaùi röøng ngaäp maën
naøy. ÔÛ moät khu röøng vuøng taây nguyeân, laø caûnh quan röøng möa
nhòet ñôùi treân ñaát basalte, caûnh quan xanh moät maøu xanh cuûa
hoa laù, coù caùi maùt dòu khí trôøi giaøu oxy töø caây coû, coù boùng maùt
cuûa 5 taàng taùn caây röøng, coù traêm hoa nghìn traùi, caùc saûn phaåm
töø heä sinh thaùi ñoù laø caùc loaïi goã, maây, tre, nöùa, röôïu caàn,…. Ñoù
laø nhöõng ñieàu du khaùch thöôûng ngoaïn caùi ñeïp trong caûnh quan,
nhieân cöùu caùi ña dang phong phuù cuûa töøng taøi nguyeân caûnh
quan, vaø say söa caùi saéc thaùi cuûa töøng caûnh quan, taän höôûng
thuù vui tìm veà nguoàn vaø veû hoang sô chaân thaät cuûa thieân
nhieân. Du khaùch coù theå ngaây ngöôøi tröôùc caûnh chieàu taø, vôùi
aùnh hoaønh hoân rôi rôi, vôùi doøng soân chieàu aùnh vaøng laáp laùnh,
con ñoø xuoâi doøng nheï nhaøng tieáng hoø ví daëm aø ôi... Hoaëc du
khaùch coù theå ngaån ngô tröôùc caûnh quan nuùi ñaù voâi Naøng Toâ
Thò Laïng Sôn, coù theå say söa ñaém mình caûnh quan thaùc
Damri, nöôùc traéng xoa hoaø quyeän tieáng nhaïc röøng, im nghe, im
nghe ve saàu keâu raâm ran. Du khaùch Taây hay töø thaønh phoá oàn
aøo laïi ñeâ meâ thö thaùi tröôùc caûnh quan noâng thoân vôùi ruoäng luùa
xanh rôøn:
"Ñöùng beân ni ñoàng ngoù beân teâ ñoàng meânh moâng moâng
baùt ngaùt,
Ñöùng beân teâ ñoàng ngoù beân ni ñoàng cuõng baùt ngaùt meânh
moâng,
Thaân em nhö cheõn luùa ñoøng ñoøng ñoøng,
233
Du lòch sinh thaùi
Phaát phô döôùi ngoïn naéng hoàng buoåi mai...."
(Daân ca Ngheä Tónh)
Caûnh quan thieân nhieân laø böùc tranh maøu tuyeät ñeïp maø
thieân nhieân Vieät Nam ban taëng cho DLST.
Vì DLST laø loaïi hình du lòch döïa vaøo thieân nhieân, höôùng
du khaùch ñeán vôùi thieân nhieân vaø caùc hoaït ñoäng dieãn ra trong
quaù trình ñoù ñeàu nhaèm baûo veä moäi tröôøng vaø taøi nguyeân
thieân nhieân. Do ñoù, caûnh quan töï nhieân coù vai troø raát lôùn ñoái
vôùi vieäc phaùt trieån DLST.
11.5.2 Nhöõng caûnh quan nöûa thuï nhieân nöûa nhaân
taïo
Ñaây laø nhöõng caûnh quan ôû caùc vuøng ñai röøng vôùi caùc loaøi
töï nhieân ñöôïc quaûn lí vaø khai thaùc, ví duï nhö: ñoàng coû, ruoäng
baäc thang, nhöõng khu röøng khai thaùc laáy goã.
Ñoái vôùi caûnh quan naøy, vai troø cuûa con ngöôøi coù taùc ñoäng
nheï leân moâi tröôøng vaø caûnh quan nhöng vaãn döïa vaøo heä sinh
thaùi töï nhieân laø chính. Taùc ñoäng cuûa con ngöôøi taäp trung chuû
yeáu ôû vieäc chaêm soùc vaø troàng moät soá caây laáy goã, hay vieäc laøm
bôø cuûa ruoäng baäc thang choáng xoùi moøn ñaát, vieäc ñoát löûa tröôùc
vaø sau thu hoaïch…
Trong caáu truùc caûnh quan ñöôïc quaûn lyù, coù caùc baûn laøng,
laùn traïi nôi ôû cuûa caùc boä toäc, caùc daân toäc thieåu soá…. Caùc loaïi
caûnh quan naøy thöôøng coù ôû caùc vuøng Taây Baéc, caùc vuøng trung
du Baéc boä vaø Taây Nguyeân, nôi taäp trung chính caùc daân toäc
thieåu soá vôùi caùc yeáu toá vaên hoùa phong phuù vaø haáp daãn du
khaùch trong loaïi hình du lòch caûnh quan sinh thaùi - vaên hoaù
234
 Du lòch sinh thaùi
baûn ñòa. Böùc tranh tónh vaät bao quanh nuùi non cao môø trong
söông, noåi leân caûnh ruoäng baäc thang taïo nhöõng ñai xanh voøng
theo ñöôøng bình ñoä, coù con ñöôøng ñaát ñoû uoán mình ñöa du
khaùch ñeán vôùi voø röôïu caàn hay buoåi tung coøn trao duyeân, chôï
tình...
Caûnh quan vuøng Ñeøo Ngang laø moät ví duï veà saéc thaùi ñaëc
tröng:
Böôùc tôùi Ñeøo Ngang boùng xeá taø
Coû caây chen laù, ñaù chen hoa
Cheo leo döôùi nuùi tieàu vaøi chuù
Laùc ñaùc beân soâng chôï maáy nhaø
Boû qua tranh caõi chôï hay rôï hieän nay, ngöôøi du khaùch
DLST coù theå naøo laøm nô tröôùc caûnh quan naøy khoâng? Khoâng!
Gôïi cho ngöôøi du khaùch:
Nhôù nöôùc ñau loøng con cuoác cuoác
Thöông nhaø moûi mieäng caùi ña ña
Ñoù laø thöïc maø ñoù cuõng laø töôûng maø du khaùch caûm nhaän
ñeå roài suy tö:
Döøng chaân ñöùng laïi trôøi non nöôùc
Moät maûnh tình rieâng ta vôùi ta
Ñuùng laø moät böùc tranh hoaøi coå nhaït nhoaø trong raùng
chieàu maø in ñaäm trong taâm töôûng caûnh quan thieân nhieân daõy
Tröôøng Sôn aên ra taän bieån naøy.
235
Du lòch sinh thaùi
11.5.3 Nhöõng caûnh quan ruoäng ñoàng noâng thoân
Loaïi naøy laø nhöõng caûnh quan ñöôïc khai thaùc ñeå troàng
troït hay coøn goïi laø caûnh quan noâng thoân.
Xem xeùt ôû caáu truùc toaøn cuïc, caáu truùc phoå bieán laø caùc
thöûa ruoäng, caùnh ñoàng, röøng troàng vaø hoa maøu. Caáu truùc
daïng tuyeán cuûa toaøn böùc tranh caûnh quan laø caùc haøng raøo -
daäu, bôø möông, keânh noäi ñoàng hay keânh töôùi – tieâu nöôùc.
Nhöõng ñoám theå hieän caùc cuïm nhaø daân, caùc ao noäi ñoàng,…
ÔÛ ñoàng baèng, caûnh quan canh taùc troàng troït thöôøng roäng
vaø ñöôïc canh taùc toaøn boä dieän tích. Ñoù laø caûnh quan ñoàng
baèng Baéc Boä, Baéc Trung Boä
Treân ñoàng caïn döôùi ñoàng saâu
Choàng caøy, vôï caáy con traâu ñi böøa .
(Daân ca)
Hay laø caûnh thanh bình yeân aû cuûa noâng thoân:
Saùng traêng traûi chieáu hai haøng
Beân chaøng ñoïc saùch, beân naøng quay tô.
(Daân ca)
ÔÛ vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, caùc caùnh ñoàng thöôøng
roäng vaø coù taâm laø caùc laøng, soùc (daân Khmer), khu daân cö. Ñoù
laø con keânh xanh xanh nhöõng chieàu eâm aùi löôùt troâi.
Taïi caùc vuøng ñaát doác Ñoâng Nam Boä vaø Taây Nguyeân,
caûnh quan naøy thöôøng thaáy laø caùc röøng troàng nhö cao su, caø
pheâ, khoai mì, mía, tieâu,...
236
 Du lòch sinh thaùi
ÔÛ vuøng ñoàng baèng, du khaùch coù theå tham quan, tìm hieåu
lòch söû phaùt trieån laâu ñôøi neàn vaên minh luùa nöôùc vaø caùc giaù
trò vaên hoùa baûn ñòa keøm theo. Ngoaøi ra, du khaùch coù theå
tham gia canh taùc noâng nghieäp cuøng vôùi ngöôøi noâng daân.
Ngaøy nay, vieäc phaùt trieån caùc loïai hình nuoâi troàng thuûy
saûn caùc vuøng ven bieån vaø noäi ñoàng cuõng taïo neân loaïi caûnh
quan naøy. Caùc vuøng nuoâi toâm suù coâng nghieäp vaø baùn coâng
nghieäp taäp trung nhieàu caùc vuøng ven bieån ñoàng baèng soâng
Cöûu Long nhö Traø Vinh, Beán Tre, Caø Mau,… caùc vuøng ven
bieån mieàn trung nhö Phan Thieát, Phuù Yeân, Nha Trang. Söï
phaùt trieån nuoâi troàng thuûy saûn coøn phaùt trieån ôû caùc vuøng noäi
ñoàng nhö Ñoàng Thaùp, An Giang, caùc vuøng ven soâng Haäu vaø
Soâng Tieàn vaø heä thoáng caùc soâng khaùc cuûa ñoàng baèng soâng
Cöûu Long.
11.5.4 Caûnh quan laøng maïc
Loaïi caûnh quan naøy naèm ôû trung taâm cuûa caùc caûnh quan
ñoàng baèng, chuùng theå hieän laø caùc laøng maïc. Laøng maïc laø moät
nhoùm nhaø ôû vuøng noâng thoân, lôùn hôn baûn laøng, laùng traïi. Vò
trí laøng maïc thöôøng naèm ôû vuøng goø ñoài treân möïc nöôùc luõ, nôi
coù möïc nöôùc ngaàm thaáp, hay vuøng coù vò trí phoøng thuû an toaøn.
Laøng maïc laø caûnh quan ñaëc tröng cho noâng thoân Vieät
Nam veà lòch söû vaên hoùa cuõng nhö heä sinh thaùi vöôøn, heä sinh
thaùi noâng thoân.
Söï phaùt trieån cuûa moät caûnh quan noâng nghieäp dieãn ra
qua caùc giai ñoaïn:
+ Neàn noâng nghieäp truyeàn thoáng;
237
Du lòch sinh thaùi
+ Neàn noâng nghieäp truyeàn thoáng keát hôïp hieän ñaïi;
+ Neàn noâng nghieäp hieän ñaïi vôùi veát tích cuûa neàn noâng
nghieäp truyeàn thoáng.
Caûnh quan laøng mieàn ñoàng baèng Baéc Boä: Ñoù laø nhöõng
caûnh laøng coù caây ña, beán nöôùc saân ñình, coù mieáu thôø thaàn
Thaønh Hoaøng, coù con ñeâ ñaàu laøng, coù baõi mía, nöông daâu, chôï
laøng, hoäi laøng, luõy tre laøng ñung ñöa keõo keït, coù gieáng khôi
ñaày nöôùc vaø loùng laùnh aùnh traêng coù coâ thoân nöõ da traéng raêng
ñen (ngaøy xöa), khaên moû quaï, quaàn thaâm, aùo töù thaân
Caûnh quan laøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long laø raëng döøa
xanh soi boùng doøng keân xanh, chieác xuoàng ba laù coù coâ con gaùi
vaét khaên raèn cheøo xuoàâng ñöa du khaùch thaêm chôï noåi hay
laøng beø ven soâng Haäu...
11.5.5 Caûnh quan vuøng ven ñoâ
Ñaây laø caùc vuøng naèm lieàn keà vôùi caùc ñoâ thò hoaëc vuøng coù
quaù trình phaùt trieån raát ñaëc thuø vöøa mang veû laøng queâ nhöng
laïi coù söï pha troän hieän ñaïi cuûa ñoâ thò.
Caûnh quan caùc vuøng naøy ñang coù söï thay ñoåi lôùn vì ñang
dieãn ra quaù trình ñoâ thò hoùa maïnh meõ nhaát.
ÔÛ ven ñoâ, söï ña daïng veà loaøi cao hôn so vôùi vuøng noäi ñoâ
vaø ñoâi khi lôùn hôn söï ña daïng veà loaøi ôû caûnh quan töï nhieân.
Maëc duø coù söï laøm ngheøo caûnh quan töï nhieân do maät ñoä canh
taùc nhöng caùc ñoäng, thöïc vaät trong nhöõng vöôøn caây caûnh, caùc
traïi nuoâi, vöôøn öôm keát hôïp vôùi söï quaàn cö cuûa con ngöôøi laøm
taêng theâm söï phong phuù veà loaøi. Coù moät vaøi loaøi coù theå xaâm
238
 Du lòch sinh thaùi
chieám phaàn töï nhieân cuûa caûnh quan ngoaïi oâ nhöng caùc loaøi
naøy thöôøng trôû thaønh dòch hoïa ñoái vôùi tieàm naêng caûnh quan.
11.5.6. Caûnh quan ñoâ thò
Caûnh quan ñoâ thò ñöôïc caáu thaønh cuûa hai kieåu chung laø
ñöôøng phoá vaø khu phoá, vôùi söï phaân boá raûi raùc cuûa caùc coâng
vieân vaø caùc coâng trình ñoâ thò khoâng phoå bieán khaùc (Stearns,
Montang, 1974).
Caùc khu (districts), laø caùc nhoùm rieâng bieät cuûa caùc thaønh
phaàn caûnh quan thöôøng ñöôïc ghi nhaän veà kieåu phaân boá trong
ba caáu truùc khoâng gian ñoâ thò (De Blij, 1977; Miler, 1981):
+ Phaân boá taäp trung, moät loaït caùc khu bao quanh moät
khu trung taâm thöông maïi ñeàu nhau ôû moïi höôùng.
+ Phaân boá hình neâm, moät kieåu khu chöùc naêng naøo ñoù
thöôøng môû roäng töø khu trung taâm thöông maïi ra beân ngoaøi,
vôùi caùc höôùng khaùc nhau coù caùc khu chöùc naêng khaùc nhau.
+ Phaân boá ña trung taâm, moät maïng löôùi khoâng ñoái xöùng
cuûa caùc khu chöùc naêng chung quanh khu thöông maïi trung taâm.
Tính sinh thaùi: Töông ñoái ít caùc loøai ñoäng, thöïc vaät phaùt
trieån vaø taùi saûn xuaát ôû caùc thaønh phoá hieän ñaïi (Bornkamn et
al, 1982; Spirn 1984).
11.6. SÖÛ DUÏNG TAØI NGUYEÂN CAÛNH QUAN TRONG PHAÙT
TRIEÅN DLST
Caûnh quan laø veû ñeïp, laø neùt ñaëc thuø cuûa moät böùc tranh
vuøng ñòa lí vaø vì vaäy noù ñoùng moät vai troø gaàn nhö quyeát ñònh
ñeán söï haáp daãn du khaùch trong DLST. Vì theá ngöôøi söû duïng
taøi nguyeân heä sinh thaùi caûnh quan vaøo DLST nhö:
239
Du lòch sinh thaùi
- Quy hoaïch DLST döïa vaøo caûnh quan töï nhieân;
- DLST döïa vaøo tính ñaëc thuø cuûa caûnh quan töï nhieân
cuûa ñòa phöông;
- Caûnh quan hình thaønh caùc yeáu toá baûn ñòa ñaëc saéc, laø
nguyeân nhaân saâu xa hình thaønh neân yeáu toá phaùt trieån DLST
ñaëc thuø;
- Caûnh quan phong phuù vaø mang tính hoang sô, töï
nhieân, söï haáp daãn cuûa DLST caøng phaùt trieån.
Söû duïng vaø khai thaùc taøi nguyeân caûnh quan trong
DLST hôïp lí ñoù laø cô sôû cuûa phaùt trieån beàn vöõng trong
DLST
Theá thì söû duïng nhö theá naøo laø hôïp lyù? Nghóa laø söû
duïng taøi nguyeân caûnh quan khai thaùc ñuùng ñoái töôïng, luoân
khoâng xaâm haïi noù, baèng caùc hoaït ñoäng du lòch. Ví duï trong
moät caûnh quan hoang sô maø ñi xaây nhaø hoäp cao taàng, xi
maêng coát theùp, sôn ñoû, sôn vaøng loeø loeït laø laøm toån haïi
caûnh quan.
11.7. CAÙC TAÙC ÑOÄNG DLST ÑOÁI VÔÙI CAÛNH QUAN
- Khi hoïat ñoäng du lòch phaùt trieån, neáu khoâng coù söï
kieåm soùat, caùc hieän töôïng quaù taûi veà du khaùch vaø gaây maát
caân baèng moät khu BTTN hay VQG thì noù taùc ñoäng giaùn tieáp
hay tröïc tieáp ñeá caûnh quan töï nhieân moät caùch roõ reät nhaát.
- Khi moät khu vui chôi giaûi trí hay moät khu du lòch
phaùt trieån, ôû böôùc xaây döïng, noù taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng töï
nhieân nhö: ñòa hình thay ñoåi do söï san laáp maët baèng vaø
naâng cao ñòa hình phuïc vuï vieäc xaây döïng caùc coâng trình
240
 Du lòch sinh thaùi
phuïc vuï du khaùch. Yeáu toá ñòa hình thay ñoåi caøng maïnh thì
söï taùc ñoäng ñeán caûnh quan caøng lôùn vaø raát deã daãn ñeán vieäc
phaù huûy caûnh quan ñaëc tröng ñoù, vì yeáu toá ñòa hình laø moät
trong nhöõng yeáu toá cô baûn nhaát trong vieäc hình thaønh vaø
caáu truùc caûnh quan.
- Hoaït ñoäng du lòch dieãn ra seõ taùc ñoäng ñeán nhieàu maët
leân ñôøi soáng kinh teá coäng ñoàng daân cö ñòa phöông. Noù theå
hieän ôû söï thay ñoåi nhieàu hay ít leân moâi tröôøng xaõ hoäi -
nhaân vaên. Ñôøi soáng ngöôøi daân seõ ñöôïc naâng cao, thu nhaäp
cuûa hoï seõ ñöôïc khai thaùc töø caùc hoaït ñoäng du lòch vaø caùc
dòch vuï lieân quan.
Moâi tröôøng vaên hoùa xaõ hoäi cuõng seõ chòu nhieàu taùc ñoäng
do söï du nhaäp vaên hoùa xaõ hoäi cuûa nhieàu du khaùch töø caùc
neàn vaên hoùa khaùc nhau trong moät nöôùc cuõng nhö treân theá
giôùi,… taát caû nhöõng söï aûnh höôûng ñoù seõ taùc ñoäng leân moâi
tröôøng kinh teá xaõ hoäi cuûa ngöôøi daân baûn ñòa. Chính vì theá
quan ñieåm cuûa daân cö seõ thay ñoåi vaø daãn ñeán vieäc thay ñoåi
haønh vi ñeán moâi tröôøng töï nhieân vaø seõ taùc ñoäng theo nhöõng
höôùng khaùc nhau ñeán taøi nguyeân thieân nhieân noùi chung vaø
taøi nguyeân caûnh quan noùi rieâng.
11.8. BAÛO VEÄ TAØI NGUYEÂN CAÛNH QUAN
- Söû duïng hôïp lí Taøi nguyeân caûnh quan laø moät maët cuûa
giaûi phaùp baûo veä caûnh quan.
- Giaùo duïc yù thöùc daân chuùng, cuûa du khaùch baûo veä neùt
ñeïp cuûa caûnh quan.
241
Du lòch sinh thaùi
- Toân taïo caûnh quan laøm sao haøi hoøa vôùi caûnh saéc xung
quanh.
- Laäp hoà sô lí lòch cho nhöõng caûnh quan du lòch ñieån
hình ñeå theo doõi söï thay ñoåi vaø coù giaûi phaùp baûo veä.
Chöông XI
1. Khaùi nieäm veà caûnh quan? Ví duï ?
2. Caùc thaønh phaàn cuûa caûnh quan?
3. Phaân loaïi caûnh quan? Cho ví duï?
4. Theá naøo laø saéc thaùi caûnh quan? Ví duï?
5. Theá naøo laø caáu truùc caûnh quan? Ví duï?
6. Khaùi nieäm veà sinh thaùi caûnh quan? Ví duï ?
7. Khaùi nieäm veà taøi nguyeân caûnh quan? Ví duï?
8. Vai troø cuûa vieäc söû duïng taøi nguyeân caûnh quan trong phaùt
trieån du lòch sinh thaùi?
9. Caùc taùc ñoäng cuûa du lòch sinh thaùi leân caûnh quan? Ví duï
cuï theå cho moät khu du lòch sinh thaùi?
10. Ñeà xuaát caùc phöông aùn baûo veä taøi nguyeân caûnh quan?
Chöông 12
242
 Du lòch sinh thaùi
ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG
MOÄT KHU HAY MOÄT TOUR
DU LÒCH SINH THAÙI
Trong quaûn trò moâi tröôøng DLST, khoâng chæ laø ñaùnh giaù
hieän traïng moâi tröôøng DLST, khoâng chæ öùng duïng ISO 14000,
khoâng chæ aùp duïng ñaùnh giaù voøng ñôøi saûn phaåm DLST (LCA),
maø caàn phaûi ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng DLST.
Theá thì, ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng DLST (goïi taét laø
ÑTM) laø gì?
12.1 ÑÒNH NGHÓA
Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng (Environmental impac
assessment) DLST laø moät coâng vieäc xaùc ñònh caùc aûnh höôûng
coù theå coù cuûa moät döï aùn khu DLST hay moät tour DLST saép
xaây döïng, leân caùc moâi tröôøng thaønh phaàn, leân sinh vaät vaø
cuoäc soáng ngöôøi daân ôû vuøng ñoù.
Thí duï, coù moät döï aùn khu DLST Giang Ñieàn seõ ñöôïc xaây
döïng ôû Thaùc Giang Ñieàn, huyeän Thoáng Nhaát, tænh Ñoàng Nai.
Neáu ñöôïc giao nhieäm vuï ÑTM döï aùn naøy töùc laø ta phaûi
nghieân cöù ñaùnh giaù nhöõng ñieàu gì seõ xaûy ra trong töông lai
cho moâi tröôøng, taøi nguyeân thieân nhieân vaø con mgöôøi ôû khu
vöïc naøy. Töø keát quaû ñaùnh giaù naøy ta coù theå giuùp laõnh ñaïo
ñöa ra quyeát ñònh coù neân pheâ chuaån cho döï aùn khu DLST
Giang Ñieàn naøy xaây döïng khoâng?
243
Du lòch sinh thaùi
12.2. MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑTM DLST
Coù hai muïc ñích chính sau:
- Nhaèm xaùc ñònh nhöõng aûnh höôûng tieàm aån ñeán moâi
tröôøng ñaát, nöôùc, khoâng khí khí haáu, ñoäng thöïc vaát vaø cuoäc
soáng, sinh hoaït vaø söùc khoeû ngöôøi daân ñòa phöông, khi döï aùn
DLST ñöôïc xaây döïng. (vì gaàn ñaây nhieàu nhaø khoa hoïc ñaõ
caûnh baùo DLST laïi phaù huûy sinh thaùi moâi tröôøng!).
- Keát quaû cuûa ÑTM DLST seõ giuùp quyeát ñònh caáp pheùp
ñaàu tö.
12.3. LÔÏI ÍCH CUÛA ÑTM DLST
- Giuùp laõnh ñaïo vaø caû nhöõng nhaø ñaàu tö xem xeùt vaø
quyeát ñònh vaán ñeà moät caùch khoa hoïc, khaùch quan.
- ÑTM DLST nhö laø moät coâng cuï baûo veä taøi nguyeân moâi
tröôøng vaø baûo veä DLST.
- Chæ ra caùc vaán ñeà troïng taâm gaây aùp löïc leân taøi nguyeân,
moâi tröôøng vaø cuoäc soáng coäng ñoàng.
- Noù döï baùo khaû naêng thay ñoåi moâi tröôøng vaø hao toån
taøi nguyeân ñaát, nöôùc, khoâng khí, khí haäu nôi döï aùn trieån
khai, trong quaù trình hoaït ñoäng DLST. Töø ñoù coù theå döï baùo
khaû naêng gaây ra lôïi hay haïi cuûa döï aùn DLST.
- Cho pheùp ta caân nhaéc kyõ löôïng giöõa lôïi ích kinh teá, lôïi
ích xaõ hoäi vaø lôïi ích moâi tröôøng, ñeå xeùt möùc ñoä beàn vöõng cuûa
döï aùn DLST.
12.4 CAÙC BÖÔÙC TIEÁN HAØNH ÑTM DLST
244
 Du lòch sinh thaùi
Cuõng gioáng nhö caùc ÑTM khaùc, ÑTM DLST cuõng qua
caùc böôùc sau:
Böôùc 1- Taäp hôïp vaø toång hôïp taøi lieäu, tö lieäu veà döï aùn
khu hay tour DLST caàn ÑTM.
Ñoù laø vieäc laøm caàn thieát tröôùc khi coù nhöõng nhaän ñònh
ñaùnh giaù. Tö lieäu veà döï aùn DLST goàm baûn thuyeát minh kinh
teá kyõ thuaät döï aùn, hoà sô coâng ty chuû döï aùn, caùc loaïi baûn ñoà,
hieän traïng khu vöïc döï aùn, ña daïng sinh hoïc, taøi nguyeân sinh
vaät khu duï aùn, tình hình kinh teá xaõ hoäi vuøng döï aùn, khaû
naêng taøi chính coâng ty... Tö lieäu caøng ñaày ñuû thì haû naêng
ÑTM caøng cao
Böôùc 2- Saøng loïc (Creening)
Chuù yù raèng ñaây laø moät ÑTM DLST cho neân chuùng ta
phaûi saøng loïc caùc soá lieäu, döï lieäu. Neân ñaët troïng taâm vaøo:
Coù phaûi döï aùn ñaõ ñaùp öùng moâ thöùc cuûa moät döï aùn
DLST? Bôûi vì qua thöïc teá chuùng toâi thaáy caùc nhaø ñaàu tö ñang
deã ngoä nhaän.
Caùc taùc ñoäng leân leân heä sinh thaùi, leân caûnh quan, ña
daïng sinh vaät.
Lôïi ích kinh teá.
Böôùc 3- Nhaän daïng loaïi hình DLST
Nhö ta ñaõ bieát DLST coù nhieàu loaïi, nhieàu daïng: du lòch
baûo toàn thieân nhieân, du lòch vöôøn Quoác gia, du lòch mieät vöôøn,
DLST veà nguoàn, DLST röøng ngaäp maën, DLST haûi ñaûo, du lich
ven bieån, du lòch ST keât hôïp vaên hoaù lòch söû, du lòch ñoàng
queâ.... Vì vaäy, ngöôøi laøm coâng vieäc ÑTM phaûi hieåu roõ, nhaän
245
Du lòch sinh thaùi
daïng ñuùng töøng döï aùn thuoäc loaïi naøo maø töø ñaáy coù noäi dung
ñaùnh giaù saùt, phuø hôïp.
Böôùc 4. Khaûo saùt thöïc ñòa
Chöông trình khaûo saùt phaûi ñöôïc soaïn thaûo tröôùc, phaûi
thoáng nhaát cao trong nhoùm coâng taùc.
- Xaùc ñònh tuyeán ñieåm khaûo saùt treân baûn ñoà coù tæ leä
töông thích
- Chuaån bò duïng cuï, thieát bò laáy maãu, ñaát, nöôùc, khí, ño
ñeám thöïc ñoäng vaät, chuïp aûnh minh chöùng...
- Taäp hôïp maãu.
- Phaân tích maãu.
- Ñaùnh giaù keát quaû phaân tích maãu.
- Nhaän xeùt sô boä toaøn caûnh vaø töøng phaàn cuûa heâ sinh
thaùi theo tröïc quan keát hôïp soá lieäu ban ñaàu.
Böôùc 5. Ñaùnh giaù taùc ñoäng do DLST gaây ra (Assessment)
Ñaây laø giai ñoaïn quan troïng nhaát. Noù ñoøi hoûi tính khoa
hoïc, trí tueä, trung thöïc vaø khaùch quan.
Noäi dung chính laø ñeå traû lôøi caâu hoûi: Döï aùn naøy coù lôïi
hay coù haïi cho taøi nguyeân, moâi tröôøng? Neáu coù thì möùc ñoä lôïi
(haïi) laø bao nhieâu? Coù chaáp nhaän ñöôïc khoâng?
Nhöõng ngöôøi tham gia coâng vieäc naøy phaûi laø nhöõng
ngöôøi hieåu bieát sinh thaùi vaø DLST.
Chæ tieâu ñaùnh gia ùDTM DLST
• Döïa vaøo caùc nguyeân taéc cuûa DLST:
246
 Du lòch sinh thaùi
1- Nguyeân taéc baûo veä taøi nguyeân vaø caûnh quan sinh thaùi,
khoâng hoaëc xaâm haïi ít nhaát ñeán taøi nguyeân moâi tröôøng nôi döï
aùn ra ñôøi.
2- Baûo ñaûm tính thaåm myõ sinh thaùi.
3- Mang laïi lôïi ích kinh teá thieát thöïc.
4- Döï aùn coù baûo ñaûm tính quoác phoøng khoâng?
5- Nguyeân taéc coäng ñoàng xaõ hoäi ñòa phöông. Coù gaây xaùo
troän quaù ñaùng xaõ hoäi ôû ñòa baøn döï aùn khoâng? Caàn ñöôïc daân
vaø chính quyeàn ñòa phöông uûng hoä.
6- Döï aùn coù hoã trôï söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc vaø cuûa
vuøng cuûa ñòa phöông? Coù thu huùt lao ñoäng ñòa phöông khoâng?
• Caùc chæ tieâu ÑTM DLST:
Coù nhieàu chæ tieâu ñaùnh giaù nhöng coù theå coù maáy chæ tieâu
sau ñaây:
+ Xaùc ñònh heä sinh thaùi gì trong hieän traïng?
+ Xaùc ñònh dieãn theá sinh thaùi khi döï aùn thuïc thi?
+ Xaùc ñònh khaû naêng vaø thöïc teá söû duïng ñaát trong khu
döï aùn.
+ Ñaùnh giaù moâi tröôøng ñaát theo tieâu chuaån sinh thaùi moâi
tröôøng ñaát.
+ Ñaùnh giaù moâi tröôøng nöôùc theo tieâu chuaån sinh thaùi
moâi tröôøng nöôùc tham gia hoaït ñoäng du lòch.
+ Ñaùnh giaù ña daïng sinh hoïc vaø taøi nguyeân sinh vaät trong
moâi tröôøng ñaát, ao hoà, soâng coù trong döï aùn.
+ Ñaùnh giaù taûi löôïng oâ nhieãm theo ngaøy du lòch (cao nhaát,
thaáp nhaát trung bình).
247
Du lòch sinh thaùi
+ Ñaùnh giaù söùc chòu taûi oâ nhieãm toaøn khu vöïc döï aùn, neáu
ñöôïc thì theo töøng khu rieâng caøng toát.
+ Caùch boá trí thu gom, phaân loaïi, vaän chuyeån vaø xöû lí raùc,
keå caû hình thöùc gioû raùc, maøu saéc gioû, nôi ñaët gioû, soá laàn
thu gom... coù mang noäi dung vaø tính thaåm myõ sinh thaùi
khoâng?
+ Phöông phaùp thu gom, xöû lí nöôùc thaûi trong toaøn khu
DLST
+ Soá löôïng nhaø veä sinh, caùch boá trí coù phuø hôïp vôùi soá
khaùch trong ngaøy vaø ñoái töôïng khaùch khoâng?
+ Tieáng oàn trong khu vui chôi vaø phía ngoaøi aûnh höôûng ra
sao?
+ Khaùch du lòch coù gaây soác cho thuù, chim trong khu
DLST?
+ Nhöõng thuù, caây ngoaïi lai do khu du lòch mang veà coù khaû
naêng gaây bieán ñoäng loaøi trong heä sinh thaùi khu vöïc.
+ Ñaùnh giaù oâ nhieãm buïi, muøi (neáu coù).
+ Ñaùnh giaù caùc moâ hình du lòch trong khu DLST aáy coù
haøi hoaø khoâng?
+ Caùc nhaø haøng, caùc khaùch saïn coù phuø hôïp caûnh quan
khoâng? Coù bò beâ toâng hoaù quaù khoâng?
+ Caùc coâng trình ñöôøng saù, caàu coáng coù bò "choaõi" vôùi
caûnh quan thieân nhieân khoâng?
+ Nhaân löïc, nhaát laø caùc höôùng daãn daãn vieân coù ñuû trình
ñoä ñieàu haønh, thuyeát minh cho khaùch, nhaát laø khaùch
nghieân cöùu sinh thaùi khoâng?
248
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

+ Tieâu hao naêng löôïng ra sao, coù tieát kieäm vaø söû duïng
naêng löôïng saïch?
+ Khu DLST ñaõ coù chöông trình giaùm saùt moâi tröôøng
chöa? coù phuø hôïp vôùi thöïc teá hoaït ñoäng khoâng?
Böôùc 6: Ñeà xuaát giaûm thieåu nhöõng taùc ñoäng coù theå seõ
xaûy ra
Sau khi ÑTM khu döï aùn DLST, neáu thaáy döï aùn naøy coù
theå thöïc thi, thì ngöôøi laøm ÑTM phaûi soaïn thaûo theâm phaàn
"Ñeà xuaát phöôùng aùn giaûm thieåu" (taát nhieân sau khi ñaùnh giaù
maø döï aùn khoâng ñöôïc chaáp nhaän thì khoâng coù phaàn naøy).
Nhöõng bieän phaùp phaûi cuï theå, khaû thi.
12.5 NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC CHÍNH TRONG ÑTM DLST
Coù nhöõng nguyeân taéc sau:
ƒ Taäp trung vaøo vaán ñeà chính: Khi ñaùnh giaù ta gaëp raát
nhieàu vaán ñeà. Nhöng ñeå ÑTM cuûa ta coù chaát löôïng, ta caàn taäp
trung caùc vaán ñeà troïng taâm. Ñoù laø nhöõng taùc ñoäng ñeán moâi
tröôøng deã xaûy ra vaø gaây nguy haïi nhaát.
ƒ Phaûi laäp nhoùm ÑTM coù ñuû uy tín, trình ñoä chuyeân
moân, nghieäp vuï. Caùc thaønh vieân bao goàm:
◊ Nhöõng ngöôøi ñöôïc chæ ñònh quaûn lí ÑTM DLST
◊ Nhöõng nhaø chuyeân moân sinh thaùi du lòch, kinh teá
moâi tröôøng, nhöõng ngöôøi thuï höôûng döï aùn, nhöõng ngöôøi ñaïi
dieän cho coäng ñoàng ñòa phöông.
◊ Nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn caáp pheùp hay thay ñoåi
hoaëc caùc nhaø ñaàu tö döï aùn DLST.
Ñeå ñaûm baûo cho moät ÑTM DLST thaønh coâng caàn ñaûm
baûo nhöõng ñieåm sau
Coù ñoäi nguõ chuyeân moân coù trình ñoä DLST, chí ít
cuõng bieát veà sinh thaùi vaø bieát veà du lòch.
Caùc höôùng daãn caùch thöùc ñaùnh giaù phuø hôïp vôùi caùc
cô quan coù thaåm quyeàn.
Coù ñuû thoâng tin veà sinh thaùi hoïc, veà sinh thaùi moâi
tröôøng cô baûn, sinh thaùi moâi tröôøng öùng duïng cuûa vuøng
nghieân cöùu.
Coù khaû naêng phaân tích toång hôïp veà heä sinh thaùi,
kinh teá sinh thaùi vaø nghieäp vuï ÑTM.
Coù cô caáu toå chöùc hieäu naêng.
Coù khaû naêng giaùm saùt, cheá taøi vaø baét buoäc caùc ñoái
taùc phaûi tuaân thuû keát quaû cuûa ÑTM.
Sô ñoà döôùi ñaây chæ cho ta thaáy, khi ÑTM DLST caàn
naém vöõng nhöõng moâi lieân heä, töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn
trong moâi tröôøng töï nhieân, moâi tröôøng xaõ hoäi môùi coù ñöôïc
caùch ñaùnh giaù chuaån xaùc, tin caäy.
Sô ñoà 12.1. Voøng tuaàn hoaøn caùc moái quan heä taùc ñoäng
coù vò trí vaø taùc ñoäng cuûa DLST
CAÙC HOAÏT ÑOÄNG PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ - XAÕ HOÄI - CHÍNH TRÒ
CÔ SÔÛ PHAÙT TRIEÅN KHAI THAÙC PHAÙT TRIEÅN PHAÙT CAÙC

12.6. NHÖÕNG ÑIEÅM CAÀN CHO ÑTM DLST THAØNH COÂNG HAÏ TAÀNG &
THÖÔÏNG
COÂNG
NGHIEÄP
TAØI NGUYEÂN
KHOAÙN SAÛN
GIAO THOÂNG
VAÄN TAÛI
TRIEÅN
DU
QUAÙ TRÌNH
PHAÙT TRIEÅN
TAÀNG LÒCH KINH TEÁ
249 250 XAÕ HOÄI

CÔ ÔÛ PHAÙT TRIEÅN PHAÙT TRIEÅN PHAÙT TRIEÅN

HAÏ TAÀNG & COÂNG GIAO THOÂNG DU LÒCH
THÖÔÏNG NGHIEÄP VAÄN TAÛI
TAÀNG
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

3. Lôïi ích cuûa hoaït ñoäng ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng du
lòch sinh thaùi mang laïi? Ví duï cuï theå chöùng minh?
4. Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng du lòch sinh thaùi caàn tieán
haønh theo caùc böôùc naøo?
5. Theo anh (chò), chæ tieâu ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng du
lòch sinh thaùi döïa treân cô sôû naøo?
6. Nhöõng nguyeân taéc chính trong ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi
tröôøng?
7. Nhöõng ñieåm caàn cho ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng thaønh
coâng? Phaân tích?

Chöông XII
1. Theá naøo laø ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng (Environmetal
impact assessment) du lòch sinh thaùi?
2. Muïc ñích cuûa vieäc ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng du lòch Chöông 13
sinh thaùi?

251 252
 Du lòch sinh thaùi
AÙP DUÏNG HEÄ QUAÛN TRÒ
MOÂI TRÖÔØNG ISO 14001, EMSs
TRONG QUAÛN LÍ DU LÒCH SINH THAÙI
Du lòch vaø caùc dòch vuï du lòch, trong ñoù bao goàm caû
DLST, laø moät trong soá ngaønh coâng nghieäp khoâng khoùi ñaõ vaø
ñang ñaït ñöôïc taêng tröôûng moät caùch nhanh choùng vaø ngoaïn
muïc nhaát. Caùc baùo caùo cuûa nghieân cöùu cho bieát, ñoái vôùi khaùch
du lòch tính treân toaøn theá giôùi, tieàn mua quaø trong quaù trình
ñi du lòch chieám hôn 11% toång chi tieâu; coøn thu nhaäp haøng
naêm cuûa nhöõng chuyeán du lòch voøng quanh theá giôùi ñaït 3,5
ngaøn tæ USD vaø taïo ra nhieàu coâng aên vieäc laøm trong lónh vöïc
naøy (hôn 200 trieäu coâng vieäc). Taây Ban Nha, moät trong nhöõng
nöôùc thu huùt khaùch du lòch nhieàu nhaát, laø nôi quan troïng
nhaát cuûa caùc coâng ty du lòch nhaèm ñeán, keá ñeán laø Phaùp. Moãi
naêm coù hôn 43 trieäu chuyeán ñeán nhöõng thaønh phoá cuûa Taây
Ban Nha ñeå nghæ ngôi vaø du lòch. Taây Ban Nha coù moät cô sôû
haï taàng khaùch saïn toát nhaát vaø ñaït tieâu chuaån cuûa theá giôùi coù
khaû naêng chöùa 170 trieäu khaùch qua ñeâm (MEH vaø MIMA
1999). Khu vöïc naøy taäp trung chuû yeáu laø nhöõng tours du lòch
treân nhöõng du thuyeàn ôû bieån Ñòa Trung Haûi hay chaïy ven bieån
Balearic vaø nhöõng hoøn ñaûo Chim Baïch Yeán. Töø nhöõng ñaëc
ñieåm vaø thuaän lôïi veà ñòa hình, thaéng caûnh, ñaõ hình thaønh
nhöõng coâng ty du lòch phaùt trieån nhôø vaøo khaû naêng kinh
doanh vaø naém baét thò hieáu khaùch du lòch vôùi nhöõng tour du
253
Du lòch sinh thaùi
lòch treân bieån ñaày thuù vò vaø laõng maõn. Ñaëc bieät laø nhöõng tour
phuïc vuï theo muøa vôùi nhöõng hoaït ñoäng ñaëc tröng, ñieån hình
cuûa muøa ñoù nhaèm thu huùt löôïng khaùch du lòch vaø laøm cho
chöông hoaït ñoäng cuûa coâng ty mình theâm ñaëc saéc, noåi tieáng vaø
thu huùt.
Trong khi coù nhieàu coâng ty du lòch môû roäng caùc tour
du lòch, thì nhöõng taùc ñoäng moâi tröôøng töø nhöõng tour naøy
ñöôïc phoái hôïp thöïc hieän nhaèm baûo veä moâi tröôøng. Töø tröôùc
nhöõng naêm 1990, moät ñôït nhöõng khaùi nieäm ñöôïc ñeà xuaát
trong moät cuoäc thöû nghieäm ñeå thieát laäp vaøi nguyeân lí cô baûn
nhaèm thöû nghieäm tính chòu ñöïng cuûa moâi tröôøng vaø phaùt
trieån du lòch. ÖÙng duïng cuûa nhöõng khaùi nieäm cuûa nhöõng tour
laø thöïc hieän theo nhöõng höôùng khaùc nhau ñeå xem möùc ñoä coù
theå chòu ñöïng ñöôïc khaùc nhau nhö theá naøo, coù phuø hôïp vôùi
vaán ñeà ñoù khoâng, ñieåm thöû nghieäm laø moät trong nhöõng baõi
ven bieån thöôøng thu huùt khaùch du lòch, cuøng vôùi söï xuaát hieän,
phaùt trieån cuûa nhöõng nôi môùi, hoaëc nhöõng tour du lòch trong
nhöõng thaønh phoá coù nhieàu di tích lòch söû. Beân trong taát caû
caùc caùch tieáp caän coù theå, nhöõng coâng ty du lòch, ñaëc bieät
nhöõng coâng ty DLST, ñoùng moät vai troø raát quan troïng.
Moät maët, nhöõng coâng ty naøy laøm taøi nguyeân thieân
nhieân bò hao moøn, trong khi ñoù hoï tìm nhieàu caùch khaùc nhau
ñeå loâi cuoán, thu huùt baèng nhöõng phong tuïc, taäp quaùn cuûa ñòa
phöông. Nhö moät keát quaû, coâng nghieäp du lòch ñang ñöôïc
khuyeán kích, ñoäng vieân, taêng cöôøng baûo veä moâi tröôøng. Moät
coâng cuï raát hieäu quaû cho muïc ñích naøy laø ISO 14000, LCA,
LCM maø tröôùc heát laø ISO 14001.
254
 Du lòch sinh thaùi
13.1 GIÔÙI THIEÄÂU HEÄ QUAÛN TRÒ MOÂI TRÖÔØNG ISO 14001
VAØ LCA AÙP DUÏNG CHO DLST
Ñeå hieåu roõ hôn vai troø cuûa noù, xin giôùi thieäu sô löôïc vaøi
neùt:
ISO (International Organization for Standard) laø moät toå
chöùc quoác teá chuyeân ngaønh coù caùc thaønh vieân laø caùc cô quan toå
chöùc quoác gia cuûa 111 nöôùc thaønh vieân. ISO ñöôïc thaønh laäp vaøo
naêm 1946 taïi Gerneve (Thuïy Só) nhaèm muïc ñích xaây döïng caùc
tieâu chuaån veà saûn xuaát, thöông maïi vaø thoâng tin. Tuøy theo töøng
nöôùc maø möùc ñoä tham gia xaây döïng caùc tieâu chuaån ISO coù khaùc
nhau.
Muïc ñích ban haønh caùc tieâu chuaån ISO laø taïo ñieàu kieän
cho caùc hoaït ñoäng trao ñoåi haøng hoùa vaø dòch vuï ñöôïc hieäu
quaû. Taát caû caùc tieâu chuaån do ISO ñaët ra ñeàu coù tính chaát töï
nguyeän. Tuy nhieân, nhieàu nöôùc chaáp nhaän tieâu chuaån ISO vaø
coi ñoù nhö laø moät coâng cuï coù tính chaát baét buoäc.
ISO 14001 laø moät tieâu chuaån quoác teá cho heä thoáng quaûn
lí moâi tröôøng do Toå chöùc Tieâu chuaån Quoác teá ban haønh. Tieâu
chuaån naøy coù theå aùp duïng cho taát caû caùc ngaønh coâng nghieäp
vaø dòch vuï, taát nhieân keå caû dòch vuï du lòch noùi chung vaø
DLST noùi rieâng.
Tieâu chuaån bao goàm nhöõng yeáu toá chính ñeå coù moät heä
thoáng quaûn lí moâi tröôøng hieäu quaû, baét ñaàu baèng vieäc xaùc
ñònh vaø ñaùnh giaù nhöõng khía caïnh moâi tröôøng quan troïng
cuøng vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa chuùng vaø quy ñònh moät chuaån
möïc cho heä thoáng quaûn lí nhaèm giuùp toå chöùc quaûn lí toát caùc
yeáu toá noùi treân.
255
Du lòch sinh thaùi
Hai yeáu toá naèm trong caùc khaùi nieäm veà tieâu chuaån laø
luoân luoân caûi tieán vaø quaûn lí caùc quy ñònh phaùp lí.
Caáu truùc cuûa tieâu chuaån coù theå keát hôïp giöõa ISO 9000
vaø ISO 14001 vaø nhieàu coâng ty coù theå tích hôïp nhöõng heä
thoáng quaûn lí naøy vôùi nhau.
ISO 14001 yeâu caàu heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng bao goàm
nhöõng hoaït ñoäng quaûn lí nhö sau:
o Moät chieán löôïc veà moâi tröôøng. Cuï theå trong DLST laø
xaây döïng chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng trong khu, tuyeán
DLST, söû duïng ít nhaát taøi nguyeân thieân nhieân cho caùc moâ
hình DLST, baûo veä vaø taêng nguoàn ÑDSH vaø taøi nguyeân sinh
vaät trong khu DLST.
o Nhöõng khía caïnh moâi tröôøng quan troïng vaø nhöõng
yeâu caàu phaùp lí coù lieân quan. Ñoù laø caùc Luaät baûo veä moâi
tröôøng (1992), Luaät baûo veä röøng, Luaät taøi nguyeân nöôùc, Luaät
ñaát ñai, Luaät khoaùng saûn... nhöõng vaên baûn ñi keøm döôùi luaät,
nhaát laø Quy cheá baûo veä moâi tröôøng lónh vöïc du lòch cuûa Boä
Taøi nguyeân Moâi tröôøng (27/6/2003).
o Chæ tieâu, muïc tieâu vaø chöông trình quaûn lí ñeå ñaûm baûo
söï caûi tieán moâi tröôøng lieân tuïc vaø phuø hôïp vôùi nhöõng quy
ñònh phaùp lyù. Cuï theå cho DLST laø phaûi neâu ra caùc muïc tieâu
chung vaø muïc tieâu cuï theå cho töøng khu hay töøng tour hoaëc
töøng coâng ty DLST. Treân cô sôû ñoù, xaây döïng chöông trình caûi
tieán lieân tuïc, phaùt trieån lieân tuïc qua caùc thôøi kyø hoaït ñoäng
cuûa coâng ty xem xeùt, ñaùnh giaù vaø caûi tieán cuûa heä thoáng.
o Ño löôøng vaø giaùm saùt vieäc thöïc hieän veà moâi tröôøng vaø
heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng ñònh kyø. Caùc chæ tieâu giaùm saùt
bao goàm:
256
 Du lòch sinh thaùi
- Chæ tieâu chaát löôïng nöôùc hoà bôi, taém (neáu coù).
- Chæ tieâu chaát löôïng nöôùc hoà bôi thuyeàn.
- Chæ tieâu chaát löôïng nöôùc soâng chaûy qua khu DLST.
- Chæ tieâu chaát löôïng nöôùc sinh hoaït trong khu DLST.
- Chæ tieâu chaát löôïng nöôùc uoáng cho khaùch vaø nhaân
vieân.
- Chæ tieâu chaát löôïng tieáng oàn.
- Chæ tieâu chaát löôïng khoâng khí.
- Söï thay ñoåi moâi tröôøng ñaát.
- Ñaùnh giaù thu gom vaän chuyeån, xöû lyù, taùi söû duïng raùc
thaûi.
- Chæ tieâu chaát löôïng ñoä rung.
- Soá löôïng loaøi sinh vaät vaø bieán ñoäng cuûa chuùng.
- Xaùc ñònh söï thay ñoåi caûnh quan.
- Ñaùnh giaù dieãn theá sinh thaùi.
- Ñaùnh giaù söï haøi hoaø thieân nhieân trong khu DLST.
- Ñaùnh giaù möùc ñoä tieát kieäm söû duïng TNTN cuûa toaøn
boä hoaït ñoäng DLST.
- Baûo veä thuù, caây quyù hieám, baûo veä nhöõng heä sinh thaùi
nhaïy caûm trong VQG, khu baûo toàn, röøng, vöôøn caây....
- Söùc chòu taûi, taûi löôïng oâ nhieãm, khaû naâng töï laøm saïch
cuûa heä sinh thaùi.
13.2 ÍCH LÔÏI CUÛA BOÄ TIEÂU CHUAÅN ISO 14000
13.2.1 Söï ra ñôøi cuûa SEGE (Strategic Action Group
on the Environment)
257
Du lòch sinh thaùi
Do söï ra ñôøi cuûa haøng loaït tieâu chuaån veà moâi tröôøng
khaùc nhau treân theá giôùi, ISO ñaõ baét ñaàu xem xeùt ñeán lónh vöïc
quaûn lí moâi tröôøng trong ñoù coù moâi tröôøng du lòch. Vaøo naêm
1991, ISO laäp ra nhoùm haønh ñoäng chieán löôïc veà moâi tröôøng
SAGE ñeå ñeà xuaát caùc tieâu chuaån moâi tröôøng quoác teá. SAGE
ñöôïc yeâu caàu ñieàu tra xem moät tieâu chuaån moâi tröôøng quoác teá
coù theå ñaït ñöôïc nhöõng muïc ñích sau hay khoâng?
o Ñeà xuaát moät phöông thöùc chung trong vieäc quaûn lí
moâi tröôøng.
o Taêng cöôøng naêng löïc toå chöùc ñeå ñaùnh giaù vaø ñaït ñöôïc
söï caûi thieän trong coâng taùc moâi tröôøng.
o Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho thöông maïi vaø xoùa boû caùc
haøng raøo thöông maïi.
Caùc thaønh vieân cuûa SAGE thaûo luaän veà moái lieân quan
giöõa caùc tieâu chuaån quaûn lí chaát löôïng vaø caùc tieâu chuaån quaûn
lí moâi tröôøng. Sau ñoù caùc thaønh vieân cuûa SAGE ñaõ keát luaän
raèng kieán thöùc caàn cho vieäc quaûn lí moâi tröôøng thì khaùc bieät
vôùi kieán thöùc veà chaát löôïng. Vì vaäy, vaøo naêm 1992, SAGE ñaõ
ñeà nghò thaønh laäp moät uûy ban kyõ thuaät cuûa ISO coù nhieäm vuï
xaây döïng tieâu chuaån heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng EMS
(Environment Management System) chung cho toaøn caàu. UÛy
ban kyõ thuaät môùi, ISO TC 207, hoïp laàn ñaàu tieân vaøo thaùng 6
naêm 1993 vaø taïi thôøi ñieåm naøy SAGE ñöôïc giaûi theå. Muïc ñích
cuûa vieäc khôûi xöôùng môùi naøy laø:
♦ Cung caáp cô sôû cho vieäc hoøa nhaäp caùc tieâu chuaån
hieän coù cuõng nhö caùc noã löïc trong töông lai trong lónh vöïc
naøy, nhaèm taïo ñieàu kieän cho thöông maïi quoác teá.
258
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

♦ Hoã trôï vieäc “baûo veä moâi tröôøng caân ñoái vôùi nhöõng ♦ TB6: Khía caïnh moâi tröôøng trong caùc tính chaát saûn
nhu caàu kinh teá xaõ hoäi” baèng caùch ñaûm baûo cho caùc toå chöùc coù phaåm (EAPS – Moãi moät nöôùc laäp ra moät nhoùm tö
ñöôïc nhöõng coâng cuï ñeå ñaït ñöôïc vaø caûi thieän veà bieän phaùp vaán kyõ thuaät (TAG) cho tieåu ban quoác teá. Muïc ñích
trong hoaït ñoäng moâi tröôøng. ñaàu tieân cuûa TAG ôû moãi nöôùc laø trieån khai vaø ñöa tôùi
ISO quan ñieåm cuûa moãi quoác gia veà töøng tieâu chuaån
13.2.2 Thaønh phaàn vaø caáu truùc TC 207
rieâng bieät döôùi daïng goùp yù vaø boû phieáu kín.
TC 27 laø moät ban toå chöùc chuyeân veà kyõ thuaät cuûa ISO
14000. Soá caùc nöôùc tham gia vaøo UÛy ban kyõ thuaät 207 ngaøy caøng CÔ CAÁU TOÅ CHÖÙC CUÛA ISO
taêng, coù ñeán 64 nöôùc tham döï cuoäc hoïp laàn ñaàu tieân toå chöùc vaøo
thaùng 6 naêm 1995 (gaàn 60% toång soá caùc thaønh vieân cuûa ISO).
ISO
♦ TC 207 ñöôïc chia thaønh saùu tieåu ban quoác teá vaø moät GENEVER
nhoùm coâng taùc. Caùc thaønh vieân cuûa tieåu ban bao goàm ñaïi dieän
caùc ngaønh coâng nghieäp, caùc toå chöùc tieâu chuaån, chính phuû, phi
chính phuû, caùc toå chöùc moâi tröôøng vaø caùc nhoùm khaùc coù quan
taâm. Moãi Tieåu ban (TB) chòu traùch nhieäm veà moät lónh vöïc TC 176 TC 207
CANADA CANADA
quaûn lí moâi tröôøng cuï theå:
ISO 9000 ISO
♦ TB1: Caùc heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng; 14000

♦ TB2: Ñaùnh giaù moâi tröôøng (EA – Environmental

Auditing).
SC1 SC2 SC3 SC4 SC5 SC6
♦ TB3: Caáp nhaõn moâi tröôøng (EL – Environmental EMS EA EL EPE LCA EPAS
Anh Haø Lan UÙc Myõ Phaùp Na Uy
Labelling).
♦ TB4: Ñaùnh giaù keát quaû veà hoaït ñoäng moâi tröôøng
(EPE – Environmental Performance Evaluation). - Phaïm vi cuûa TC 207

♦ TB5: Phaân tích chu trình soáng (LCA – Life Cycle Phaïm vi hoaït ñoäng cuûa TC 207 laø “Tieâu chuaån hoùa trong
Analysis). lónh vöïc caùc heä thoáng vaø coâng cuï quaûn lí moâi tröôøng”. ISO
14000 nghieân cöùu vaø xaây döïng caùc phöông phaùp vaø heä thoáng
quaûn lí chöù khoâng phaûi laø caùc tieâu chuaån veà saûn phaåm hay
259 260
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

caùc tieâu chuaån kyõ thuaät. Muïc ñích cuoái cuøng cuûa TC 207 seõ laø VQG, neáu khoâng baûo veä taøi nguyeân röøng, baûo veä thuù, caây
moät heä thoáng ñaày ñuû caùc tieâu chuaån cho moïi khía caïnh quaûn röøng vaø caûng quan thì laøm sao coù theå phaùt trieån du lòch ñöôïc!
lí moâi tröôøng.
Chöùng nhaän vaø ñaùnh giaù ñoäc laäp heä thoáng quaûn lí cuûa
Caùc tieâu chuaån ISO 14000 laø tieâu chuaån cho caû quaù trình moät toå chöùc veà chaát löôïng, moâi tröôøng, an toaøn vaø söùc khoûe,
chöù khoâng phaûi tieâu chuaån ñeå thöïc hieän coâng vieäc. Caùc tieâu traùch nhieäm xaõ hoäi taïo neân söï tin caäy vaøo naêng löïc nhaèm
chuaån ñoù taäp trung vaøo vieäc xaây döïng moät heä thoáng ñeå hoaøn ñaùp öùng caùc yeâu caàu laøm taêng theâm hình aûnh cuûa doanh
thaønh caùc saùch löôïc, caùc ñoái töôïng vaø muïc tieâu do coâng ty ñeà nghieäp coù traùch nhieäm do quan taâm ñeán moâi tröôøng vaø xaõ
ra. Caùc tieâu chuaån khoâng chæ ra caùch thöùc ñeå moät toå chöùc ñaït hoäi. Coâng ty DLST caøng caàn phaûi coù söï tín nhieäm ñoù, nhaát laø
ñöôïc muïc ñích treân hoaëc mieâu taû nhöõng ñieàu lieân quan. ñoái vôùi khaùch töø caùc nöôùc phaùt trieån vaø khaùch nghieân cöùu
sinh thaùi.
Toùm laïi, ISO 14000 taäp trung vaøo caùc quaù trình caàn
thieát ñeå ñaït ñöôïc keát quaû, chöù khoâng phaûi baûn thaân caùc keát
13.3 QUAÙ TRÌNH AÙP DUÏNG VAØ XIN CHÖÙNG NHAÄN
quaû ñoù. Muïc ñích nhaèm taêng söï tin caäy cuûa khaùch haøng, raèng
moät toå chöùc coù moät heä thoáng thích hôïp thì seõ daãn ñeán vieäc Cuõng gioáng nhö caùc coâng ty cuûa caùc lónh vöïc hay caùc
thöïc hieän caùc coâng taùc baûo veä moâi tröôøng toát hôn. ngaønh khaùc, coâng ty DLST muoán coù chöùng nhaän ISO 14000,
LCA cuõng phaûi qua caùc böôùc thöïc hieän theå hieän sô ñoà sau
13.2.3 Taïi sao DLST caàn chöùng nhaän heä thoáng ñaây. Taát nhieân, sô ñoà naøy chæ ñöa ra nhöõng böôùc chung, maø
quaûn lí ISO 14000, LCA? töø ñoù ta cuï theå hoaù chuùng, ñeå thöïc hieän deã daøng hôn.
Söï caïnh tranh töø thò tröôøng, caùc yeâu caàu cuûa khaùch
haøng vaø luaät ñònh cuøng vôùi caùc mong ñôïi töø xaõ hoäi ñang taùc
ñoäng leân kinh doanh. Hình aûnh cuûa toå chöùc vaø söï toàn taïi,
phaùt trieån khoâng chæ phuï thuoäc vaøo chaát löôïng saûn phaåm vaø
dòch vuï maø coøn lieân quan ñeán söï cam keát cuûa toå chöùc ñoù vaø
caùc thaønh quaû ñaït ñöôïc lieân quan ñeán vieäc baûo veä moâi tröôøng,
söùc khoûe, an toaøn vaø caùc khía caïnh xaõ hoäi, ñaïo ñöùc kinh 13.3.1 Sô ñoà caùc böôùc thöïc hieän
doanh. Rieâng ñoái vôùi DLST, noù cuõng laø moät lónh vöïc dòch vuï.
Laõnh ñaïo ñöa ra cam keát thöïc hieän
Coâng ty DLST naøo cuõng phaûi caïnh tranh laønh maïnh vôùi nhau
veà chaát löôïng phuïc vuï trong ñoù coù chaát löôïng moâi tröôøng vaø
Laäp nhoùm chuyeân traùch veà ISO
baûo veä taøi nguyeân. Ví duï, moät coâng ty DLST ñaët trong moät

261 262 Tìm hieåu yeâu caàu cuûa TC ISO 14001

Tieàn ñaùnh giaù noäi boä sô boâ

Xaùc ñònh caùc khía caïnh MT, muïc tieâu vaø chæ tieâu MT, chính saùch MT
 Du lòch sinh thaùi
13.3.2 Tieáp xuùc vaø leân keá hoaïch cuøng nhaø tö vaán
Muoán cho khu DLST cuûa mình coù chöùng nhaän ISO 14001,
LCA caàn coù söï giuùp ñôõ cuûa caùc nhaø tö vaán. Ñaây laø giai ñoaïn
coâng ty caàn phaûi ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng, xem xeùt hieän
traïng moâi tröôøng taïi coâng ty mình, khaû naêng aùp duïng cuûa coâng
263
Du lòch sinh thaùi
ty vaø ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc. Xaây döïng moät chính saùch moâi
tröôøng, baûo veä taøi nguyeân vaø thieát laäp caùc muïc ñích cuõng nhö
muïc tieâu laø raát quan troïng. Trong giai ñoaïn ñaàu tieáp xuùc, nhaø tö
vaán vaø coâng ty caàn phaûi kyù hôïp ñoàng giao öôùc sô boä, xem xeùt
khaû naêng veà taøi chính ñeå hoaïch ñònh keá hoaïch aùp duïng tieâu
chuaån.
13.3.3 AÙp duïng heä thoáng QLMT theo TC ISO 14001
cho ñôn vò DLST
Trong giai ñoaïn naøy, coâng ty phaûi xaây döïng ñöôïc chính
saùch moâi tröôøng döïa treân caùc muïc tieâu vaø chæ tieâu. Ñaøo taïo
nguoàn nhaân löïc trong coâng ty ñeå duy trì quaù trình aùp duïng
tieâu chuaån thoâng qua caùc boä thuû tuïc moâi tröôøng, soå tay moâi
tröôøng. Ñaây laø moät quaù trình ñoøi hoûi söï ñaùp öùng veà moïi maët
cuûa coâng ty DLST, bao goàm vieäc thaønh laäp vaø söï chaáp thuaän
cuûa ban quaûn lí cao nhaát cuõng nhö toaøn theå caùn boä coâng nhaân
vieân trong coâng ty, nguoàn taøi chính vaø quaù trình duy trì boä
thuû tuïc phaûi luoân oån ñònh.
13.3.4 Chöùng nhaän vaø duy trì tieâu chuaån
a. Baét ñaàu baèng caùch naøo?
Doanh nghieäp DLST chæ caàn ñieàn thoâng tin yeâu caàu baùo
giaù vaø göûi ñeán vaên phoøng cuûa moät toå chöùc chöùng nhaän coù
chöùc naêng (ví duï Trung taâm Sinh Thaùi Moâi tröôøng Taøi
nguyeân - CEER, 350/5 Nguyeãn Troïng Tuyeån, Taân Bình, TP
HCM, ÑT: 8448737). CEER seõ cung caáp dòch vuï bao goàm caû
ñaùnh giaù thöû (khoâng baét buoäc) ñeå giuùp doanh nghieäp xaùc ñònh
söï saün saøng cho chöùng nhaän. Ñaây cuõng laø coâng cuï ñeå phaân
tích xaùc ñònh nhöõng ñieàu coøn thieáu soùt ñeå toå chöùc taäp trung
264
 Du lòch sinh thaùi
noã löïc trong giai ñoaïn trieån khai xaây döïng heä thoáng quaûn lí
moâi tröôøng.
b. Ñaùnh giaù chöùng nhaän
Böôùc naøy ñoøi hoûi phaûi qua caùc khaâu sau:
- Xem xeùt taøi lieäu: Taøi lieäu cuûa heä thoáng quaûn lí ñöôïc
xem xeùt, ñaùnh giaù söï ñaày ñuû döïa vaøo tieâu chuaån.
- Tham quan: Caàn toå chöùc moät buoåi tham quan chính
thöùc toaøn boä khu DLST keå caû khu vuïc nhaø haøng, khaùch saïn vaø
nhöõng moâ hình DLST trong khu hay theo tuor. Trong buoåi
tham quan naøy, chuyeân gia ñaùnh giaù CEER seõ ñaùnh giaù möùc
ñoä aùp duïng cuûa heä thoáng quaûn lí vaø xaùc ñònh nhöõng ñieàu khoâng
phuø hôïp khi aùp duïng ñeå toå chöùc löu yù tröôùc khi ñaùnh giaù chöùng
nhaän. Buoåi tham quan naøy bao goàm caû ñaùnh giaù taøi lieäu, laäp
chöông trình ñaùnh giaù vaø xaùc nhaän phaïm vi ñaùnh giaù.
- Ñaùnh giaù chöùng nhaän: Sau khi tham quan vaø ñaõ coù
haønh ñoäng söûa chöõa nhöõng ñieàu khoâng phuø hôïp töø phía toå
chöùc vaø thoûa thuaän veà keá hoaïch ñaùnh giaù, CEER seõ thöïc hieän
ñaùnh giaù. Caùc phaùt hieän trong quaù trình ñaùnh giaù seõ ñöôïc
thoâng baùo cho toå chöùc ñöôïc ñaùnh giaù.
265
Du lòch sinh thaùi
- Haønh ñoäng khaéc phuïc vaø theo doõi giaùm saùt: Toå chöùc
ñöôïc ñaùnh giaù seõ ñöa ra caùc haønh ñoäng khaéc phuïc cho caùc
ñieåm khoâng phuø hôïp ñeå chuyeân gia ñaùnh giaù xem xeùt. Thôøi
gian aùp duïng haønh ñoäng khaéc phuïc ñöôïc thoûa thuaän. Neáu
khoâng theå aùp duïng ngay, khi ñoù CEER seõ xaùc nhaän hoaøn taát
haønh ñoäng khaéc phuïc baèng caùch xem xeùt taøi lieäu hoà sô hay
ñaùnh giaù laïi.
- Chöùng nhaän phuø hôïp: Sau khi ñaõ thoûa maõn caùc yeâu caàu
ñaùnh giaù chöùng nhaän, toå chöùc ñöôïc chöùng nhaän seõ nhaän chöùng
chæ phuø hôïp cho heä thoáng quaûn lí coù giaù trò trong ba naêm.
c. Duy trì chöùng nhaän phuø hôïp
Muoán duy trì chöùng nhaän ISO 14000, LCA ñaõ ñöôïc caáp,
caàn phaûi tieán haønh caùc böôùc sau:
ƒ Kieåm soaùt heä thoáng taøi lieäu: Toå chöùc ñöôïc caáp giaáy
chöùng nhaän phaûi löu giöõ soå tay heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng
ñöôïc kieåm soaùt. Khi coù söï thay ñoåi phaûi thoâng baùo cho CEER
vaø neân tham khaûo yù kieán CEER tröôùc khi coù nhöõng thay ñoåi
lôùn ñoái vôùi heä thoáng trong thôøi haïn hieäu löïc cuûa chöùng nhaän.
ƒ Ñaùnh giaù giaùm saùt: Chöông trình ñaùnh giaù ñònh kyø
ñöôïc thoûa thuaän vôùi toå chöùc chöùng nhaän. Phaïm vi cuûa ñaùnh
giaù giaùm saùt ñöôïc xaùc ñònh ñeå baûo ñaûm caû heä thoáng quaûn lí
moâi tröôøng ñeàu ñöôïc ñaùnh giaù ít nhaát moät laàn trong thôøi haïn
hieäu löïc cuûa chöùng nhaän vaø cuõng gioáng nhö chöùng nhaän laàn
ñaàu, caùc ñieàu ñöôïc phaùt hieän khi ñaùnh giaù phaûi ñöôïc thoûa
thuaän vaø aùp duïng haønh ñoäng khaéc phuïc.
266
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

ƒ Taùi chöùng nhaän: Ñöôïc thöïc hieän sau ba naêm. Phaïm vi

chöùng nhaän ñöôïc thoûa thuaän vôùi toå chöùc tröôùc khi thöïc hieän
ñaùnh giaù.
13.4. ÖÙNG DUÏNG QUAÛN LÍ MOÂI TRÖÔØNG TRONG KHAÙCH
SAÏN CUÛA HEÄ THOÁNG DLST
Quy trình ISO
Baát cöù moät coâng ty DLST naøo, hay moät khu DLST naøo
cuõng phaûi coù hai phaàn: phaàn thöù nhaát, ñoái töôïng tham quan
DL nhö röøng, vöôøn, caây, hoà, soâng trong ñoù coù nhieàu moâ hình
DLST; phaàn thöù hai, khu vöïc haäu caàn dòch vuï aên uoáng, nghæ
ngôi, khaùch saïn, nhaø haøng. Trong phaàn hai naøy cuõng phaûi
tuaân thuû quaûn lí moâi tröôøng theo ISO 14000.
Hieän nay, ôû caùc khaùch saïn toàn taïi nhöõng phöông thöùc
khaùc nhau cho quaûn lí moâi tröôøng. Nhieàu ñòa phöông trong
nöôùc ñaõ laäp nhieàu keá hoaïch, sô ñoà quaûn lí theo moâ hình naøy
nhaèm muïc ñích thaønh coâng hôn nöõa trong coâng nghieäp du
lòch. Trong ñoù, nhöõng moâ hình quaûn lí naøy coù theå giuùp nhöõng
oâng baàu du lòch trong nhöõng vaán ñeà veà kinh doanh du lòch vaø
gìn giöõ moâi tröôøng, taêng toác ñoä thi haønh moät caùch coù hieäu
quaû cuøng vôùi nhöõng giaûi phaùp khaû thi. Töø ñoù ruùt ra nhöõng
phöông thöùc theo doõi, khaûo saùt, ñaùnh giaù vaø baùo caùo moät caùch
ñuùng ñaén vaø ñaày ñuû veà thöïc traïng moâi tröôøng (UNEP, 1998).
ÔÛ nöôùc ta, nhöõng khu vöïc, vò trí vui chôi, giaûi trí khaùc nhau
thuoäc söï quaûn lí cuûa nhöõng coâng ty khaùc nhau, nhöõng nôi
daønh cho thanh nieân vaø moïi ngöôøi caém traïi ñaõ ñöôïc phaùt
trieån nhaèm taïo moät nôi thö giaõn, giaûi trí cho moïi ngöôøi ñeå
taêng nguoàn thu nhaäp vaø thu huùt khaùch du lòch. Song song
nhöõng dòch vuï giaûi trí, ñeå thu huùt khaùch du lòch nhöõng coâng
ty naøy caàn phaûi öùng duïng heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng vaøo

267 268
 Du lòch sinh thaùi
trong coâng ty hoï vôùi nhöõng phöông thöùc, duïng cuï coù caáu truùc
vaø heä thoáng hôn bao goàm: kieåm ñònh moâi tröôøng - EA
(Environmental Auditing), ñaùnh giaù taùc ñoäng ñoái moâi tröôøng -
EPE (Environmental Performance Evaluation), heä thoáng quaûn
lí moâi tröôøng - EMS (Environmental Management Systems).
Moät soá nöôùc tieân tieán nhö Taây Ban Nha ñaõ baét ñaàu giôùi
thieäu, öùng duïng EMS (Environmental Management System)
theo tieâu chuaån quoác teá ISO 14000 vaø EU vôùi sô ñoà quaûn lí vaø
kieåm toaùn (EAMS).
Caùc tieâu chuaån ISO 14000 mieâu taû nhöõng yeáu toá cô baûn
cuûa moät heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng höõu hieäu. Nhöõng yeáu toá
naøy bao goàm vieäc xaây döïng moät chính saùch veà moâi tröôøng,
xaùc ñònh caùc muïc ñích vaø muïc tieâu, thöïc hieän chöông trình
ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñoù. Sau ñoù, giaùm saùt vaø ñaùnh giaù
hieäu quaû cuûa noù, ñieàu chænh caùc vaán ñeà vaø kieåm tra heä thoáng
ñeå caûi thieän noù vaø caûi thieän taùc ñoäng chung ñoái vôùi moâi
tröôøng.
Tình hình phaùt trieån noùi treân ñaõ taïo söùc eùp ñoái vôùi caùc
coâng ty du lòch ñoái vôùi vieäc taêng cöôøng traùch nhieäm veà moâi
tröôøng. Töø tröôùc ñeán nay, thaønh tích kinh doanh vaø baûo veä
moâi tröôøng thöôøng ñöôïc xem nhö nhöõng vaán ñeà traùi ngöôïc
nhau. Nhieàu coâng ty du lòch cho raèng, chi phí baûo veä moâi
tröôøng laøm caûn trôû quaù trình caïnh tranh. Vì vaäy, coù moät soá
coâng ty ñaõ xaây döïng cô sôû cuûa mình maø chöa coù quy ñònh
chaët cheõ veà baûo veä moâi tröôøng.
Tuy nhieân, tình hình ñaõ thay ñoåi, khieán cho quaù trình
kinh doanh cuûa caùc coâng ty du lòch vaø coâng vieäc baûo veä moâi
tröôøng thay ñoåi, trôû neân hoaø hôïp hôn, vì moät söï phaùt trieån
269
Du lòch sinh thaùi
beàn vöõng. Chöùng toû raèng söï phaùt trieån cuûa caùc hoaït ñoäng
kinh teá coù theå cuøng toàn taïi vôùi vieäc baûo veä moâi tröôøng.
Vì ôû nöôùc ta chöa coù coâng ty naøo thöïc hieän, chuùng toâi
xin laáy moät ví duï ôû nöôùc ngoaøi ñeå baïn ñoïc tham khaûo.
Moät trong nhöõng nôi ñaàu tieân thöïc hieän chöông trình
naøy laø "Taøu ñoâ ñoác" (flagship), Taây Ban Nha. Nhöõng tính
toaùn, ño ñaïc cuûa döï aùn seõ ñöôïc ñeà xuaát vôùi cô quan coù thaåm
quyeàn, trong ñoù, chöông trình ñöôïc laäp trình döïa vaøo moâi
tröông sinh thaùi vaø ñöôïc phaùt trieån bôûi chính phuû ôû nhöõng
hoøn ñaûo Balearic moät vaøi naêm tröôùc ñaây.
Saùng kieán naøy thöû nghieäm moät chöông trình cho söï caûi
tieán moâi tröôøng cuûa khu vöïc nhaèm thu huùt khaùch du lòch. Noù
phaù vôõ nhöõng muïc ñích khaùc nhau trong khu vöïc nhö: kyõ naêng,
phöông tieän hoaït ñoäng, nôi ñeán, nhöõng söï thuùc ñaåy vaø öùng
duïng goïi laø “nhöõng phöông tieän ECOTUR” (laép ñaët theâm
ECOTUR trong Catalan) nhaèm taêng cöôøng hôn nöõa chaát löôïng
moâi tröôøng cuûa nhöõng coâng ty du lòch do chính phuû ban haønh,
thoâng qua moät phöông thöùc quaûn lí moâi tröôøng vaø töï nguyeän
kieåm ñònh nhöõng heä thoáng naøy. YÙ nghóa cuûa saéc leänh laø phaûi
tuaân theo phaùp luaät cuûa ñòa phöông ñeå aùp duïng EMAS vaøo
nhöõng phöông tieän cho khaùch du lòch. Noùi chung, caùc tieâu
chuaån, heä thoáng ñöôïc xaây döïng nhanh choùng ñeå thích öùng vôùi
traùch nhieäm baûo veä moâi tröôøng cuûa caùc coâng ty.
Trong söï hôïp taùc vôùi chöông trình LIFE EU, nhöõng phuï
caáp ñöôïc ban tôùi 30 phöông tieän cho caùc tour du lòch ñeå thi
haønh EMS 25 khaùch saïn, nhieàu phoøng cho thueâ, boán caûng
phuïc vuï cho vieäc ñaäu taøu vaø moät saân golf. Ñoàng thôøi, söï thuùc
270
 Du lòch sinh thaùi
ñaåy vieäc aùp duïng naøy vaø vieäc huaán luyeän nhöõng nhaân vieân aùp
duïng nhöõng hoaït ñoäng ñöôïc thöïc hieän theo nhieàu phöông thöùc
khaùc nhau vôùi soå tay “nhöõng nguyeân taéc chæ ñaïo cho vieäc thöïc
haønh ñeå moâi tröôøng toát hôn trong nhöõng heä thoáng khaùch
saïn vaø khaùch du lòch” ñaõ ñöôïc xuaát baûn. Söï quaûn trò coâng
coäng cuûa Catalonia vaø Boä Kinh teá baèng tieáng Taây Ban Nha
theo saùng kieán Balearic vaø ñaåy maïnh vieäc aùp duïng vaø thi
haønh EMS trong caùc coâng ty du lòch vaø caùc phöông tieän cho
ngöôøi du lòch.
Vieäc thöïc hieän moät EMS phuø hôïp vôùi caùc tieâu chuaån
ISO 14000 vaø hoaøn thaønh keá hoaïch seõ trôû thaønh nhu caàu
thöïc teá trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc coâng ty du lòch.
Nhaèm vaän duïng caùc tieâu chuaån ñoù vaøo vieäc xaây döïng heä
thoáng caùc quy ñònh, keá hoaïch cuûa mình theo moät caùch naøo ñoù,
chöùng toû coâng ty mình coù nhöõng hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng
thieát thöïc vaø yù thöùc cho khaùch du lòch baûo veä moâi tröôøng.
Nhöõng coâng ty naêng ñoäng ñang chuù yù nghieân cöùu vaán
ñeà taïo moät chöông trình, phöông thöùc môùi trong vieäc quaûn lí
khaùch saïn keát hôïp vôùi quaûn lí moâi tröôøng, laøm cho noù chuyeån
töø chöùc naêng kinh doanh coù lôïi sang moät chöùc naêng kinh
doanh môùi khoâng nhöõng coù lôïi veà thu nhaäp maø coøn baûo veä
moâi tröôøng, hoaø nhaäp vaøo quaù trình xaây döïng chieán löôïc vaø
hoaït ñoäng. EMS ñang daàn daàn giaûm bôùt tính meänh leänh vaø
taêng theâm tính chieán löôïc.
Do ñoù, vieäc quaûn lí moâi tröôøng khoâng theå chæ phuï thuoäc
vaøo vieäc kieåm soaùt oâ nhieãm ôû giai ñoaïn cuoái nhö tröôùc nöõa,
caùch laøm naøy thöôøng khoâng höõu hieäu vaø khoâng thích hôïp.
Vieäc ngaên ngöøa oâ nhieãm trong caùc tour du lòch vaø nhöõng vaán
271
Du lòch sinh thaùi
ñeà moâi tröôøng khaùc caàn phaûi ñöôïc xem xeùt treân moïi phöông
dieän cuûa caùc quaù trình thieát keá chöông trình hoaït ñoäng cuûa
caùc coâng ty DLST.
13.4.1 Laäp keá hoaïch döï aùn EMS
Ñeå minh hoaï, xin laáy moät ví duï veà vieäc ñaùnh giaù khaùch
saïn trong khu nghæ döôõng, töø chöông trình ECOTUR ñeå thi
haønh moät baûng EMS
Giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa döï aùn DLST laø ñeå quyeát ñònh söï
thi haønh coù thôøi haïn vaø nhöõng yeâu caàu taøi nguyeân thieân
nhieân vaø con ngöôøi. Noùi chung, ban quaûn lí caáp cao muoán thöïc
hieän toaøn boä EMS trong moät thôøi gian ñaàu, ñoäng vieân tính taän
taâm, chaáp haønh toát ñeå taïo ñoäng löïc giöõa taát caû nhöõng ngöôøi
laøm thueâ. Trong khi khaùch saïn cho pheùp coù nhieàu hoaït ñoäng
khaùc nhau môû ra trong nhieàu thôøi ñieåm, lòch döï aùn caàn phaûi
taïo söï thích nghi tôùi nhöõng hoaøn caûnh naøy vaø song song vôùi
vieäc thöïc hieän moät soá giai ñoaïn cuûa EMS, thieát keá cuûa taøi lieäu
vaø huaán luyeän nhöõng hoaït ñoäng. Cuøng luùc, thaät caàn thieát ñeå
xem xeùt söï hôïp nhaát coù theå coù giöõa nhöõng heä thoáng quaûn lí
moâi tröôøng. Chuû tröông khuyeán kích caùc coâng ty tieán haønh
kieåm ñònh ñoäc laäp, töï ñaùnh giaù vaø coi nhöõng hoaït ñoäng ñoù nhö
phöông thöùc chuû ñaïo ñeå ñeà phoøng nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng vaø
ñaûm baûo söï tuaân thuû caùc quy ñònh.
Vôùi moät chieán löôïc nhö vaäy seõ coù hieäu quaû cao hôn, deã
daøng giaùm saùt caùc nhaân toá tích cöïc veà maët moâi tröôøng vaø
höôùng söï chuù yù cuûa mình ñeán khaùch du lòch. Töø ñaây, ta coù
theå vöøa thaønh laäp moät heä thoáng khaùch saïn ñaït tieâu chuaån
toái öu cho chaát löôïng khaùch saïn (ICHE) vöøa ñi keøm söï phaùt
272
 Du lòch sinh thaùi
trieån nhöõng tieâu chuaån ñaëc bieät cho chaát löôïng moâi tröôøng. Heä
thoáng chaát löôïng töï kieåm soaùt naøy döïa vaøo tieâu chuaån chaát
löôïng ISO 9001 vaø bao goàm caû tieâu chuaån quoác teá maø moâi
tröôøng ISO 14001 thöïc hieän döôùi söï giaùm saùt cuûa ban quaûn lí
caáp cao.
13.4.2. Taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng cuûa nhöõng hoaït
ñoäng vaø dòch vuï
Haøng ngaøy coâng vieäc cuûa moät khaùch saïn keùo theo nhöõng
hoaït ñoäng phaân taùn giöõa nhöõng boä phaän vaø caùc ban khaùc
trong khaùch saïn, vôùi muïc ñích chung laø vieäc ñaûm baûo söï thoûa
maõn cuûa khaùch haøng. Vì theo töøng muøa vieäc thöïc hieän nhöõng
hoaït ñoäng khaùc nhau theo töøng thôøi kyø, coâng vieäc naëng neà vaø
meät nhoïc laø phaûi taäp trung noã löïc vaøo nhöõng thaùng muøa heø
do löôïng khaùch ñeán ñoâng, trong khi nhöõng thaùng muøa ñoâng
(ôû mieàn Baéc) vaø muøa möa (ôû mieàn Nam) laø nhöõng thaùng söûa
chöõa, truøng tu vaø xaây döïng ñeå ñoùn khaùch vaøo nhöõng muøa sau.
Ñoái vôùi coâng vieäc ñoù coù moät boä phaän rieâng. Moät phaïm vi roäng
cuûa nhöõng hoaït ñoäng vaø nhöõng dòch vuï ñeå xem xeùt khi naøo
nhöõng khía caïnh moâi tröôøng bò oâ nhieãm. Nhöõng hoaït ñoäng
chính cuûa hoï vaø cuûa khaùch coù lieân heä vôùi moâi tröôøng laø moät
trong nhöõng vaán ñeà ñöôïc quan taâm theo nhöõng khía caïnh
khaùc nhau.
Moät trong nhöõng khía caïnh moâi tröôøng ñaõ ñöôïc xaùc
ñònh laø khaùch saïn phaûi thieát laäp nhöõng heä thoáng ño ñaïc vôùi
muïc tieâu vaø ñieàu khieån hoaït ñoäng theo höôùng coù lôïi cho moâi
tröôøng. Nhieäm vuï naøy thoâng thöôøng ñöôïc thöïc hieän chæ bôûi
rieâng ngöôøi phoái hôïp vaø kieán thöùc ñöôïc xem laïi bôûi caâu hoûi
maø khoâng yeâu caàu moät chuyeân gia moâi tröôøng traû lôøi. Nhöõng
273
Du lòch sinh thaùi
kieán thöùc toái thieåu cuûa moät coâng daân vaø yù thöùc moâi tröôøng
thöôøng phaûi ñöôïc truyeàn thoâng ñeán moïi ngöôøi. Moät soá tieâu
chuaån ñöôïc keå sau ñaây:
¾ Taùc ñoäng tôùi nhöõng khía caïnh moâi tröôøng
¾ Tính hôïp phaùp
¾ Tính kinh teá
¾ Trình ñoä vaø haønh vi hoaït ñoäng noâi boä coâng ty.
Trong ñaùnh giaù caùc khía caïnh taùc ñoäng moâi tröôøng, hoã
trôï döõ lieäu laø nhaân toá quan troïng. Ñoù laø döõ lieäu veà soá löôïng
cuûa khaùch haøng, ñaëc bieät laø veà vieäc tieâu thuï nöôùc, tieâu thuï
naêng löôïng moät caùch phung phí hoaëc laõng phí trong saûn xuaát
trong nhöõng khaùch saïn kinh doanh theo töøng muøa, ngay caû
vaøi khaùch saïn ñaït tieâu chuaån quoác teá vaø khaùch saïn noåi tieáng
khaùc.
Nhöõng tieâu chuaån xem xeùt laø tính hôïp phaùp döïa vaøo
khaû naêng kinh doanh, phöông thöùc hoaït ñoäng cuûa khaùch saïn
chöù khoâng phaûi laø yeâu caàu caàn thieát hay ñieàu kieän baét buoäc
phaûi tuaân theo luaät phaùp (neáu nhöõng tham soá tieán raát gaàn tôùi
giôùi haïn hôïp phaùp) hoaëc nhöõng ñieàu coù theå gaëp chuùng trong
töông lai gaàn (nhöõng tieâu chuaån maø hieän giôø ñang ñöôïc baøn
luaän vaø seõ sôùm ñöôïc pheâ chuaån, baét buoäc tuaân theo phaùp luaät
ñeå phoøng choáng oâ nhieãm).
Vieäc aùp duïng ISO 14000 treân quy moâ quoác teá seõ taïo ra
nhöõng ñieàu kieän öu ñaõi ñeå trieån khai caùc hoaït ñoäng ñeà phoøng
oâ nhieãm. Neáu aùp duïng ISO 14000, caùc coâng ty coù theå traùnh
ñöôïc tình traïng thöôøng xuyeân bò ñoäng trong nhöõng vaán ñeà
274
 Du lòch sinh thaùi
moâi tröôøng. Moät chöông trình EMS höõu hieäu seõ phaân tích roõ
nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø ñeà ra bieän phaùp
phoøng choáng oâ nhieãm trong chöông trình hoaït ñoäng cuûa coâng
ty DLST.
Ñieåm quan troïng trong vieäc thöïc hieän heä thoáng naøy laø
tieán haønh coâng vieäc keát hôïp vôùi caùc vaán ñeà moâi tröôøng, chieán
dòch kinh doanh vaø hoaït ñoäng taùc nghieäp. Vieäc ñeà phoøng oâ
nhieãm coøn coù taùc duïng laøm giaûm chi phí thoâng qua vieäc tieát
kieäm nguyeân vaät lieäu vaø naêng löôïng. Trong ñoù, giaûm ñöôïc
nhöõng chi phí veà tieàn phaït do gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
Tieâu chuaån kinh teá keát hôïp tieâu chuaån moâi tröôøng laø
nhöõng ñieàu quan troïng coù theå caûi thieän ñöôïc caùc khía caïnh
moâi tröôøng. Tieâu bieåu laø tröôøng hôïp toái giaûm naêng löôïng, tieâu
thuï nöôùc vaø nguyeân lieäu, tröø phi trong töông lai nhöõng vaán ñeà
khoâng giaûi quyeát noåi do thieáu kinh phí.
Cuoái cuøng, chính phuû caàn xem xeùt laïi caùc vaán ñeà veà khía
caïnh giöõa nhöõng moái quan heä vôùi ngaân haøng, vôùi caùc coâng ty
khaùc vaø vôùi nhaân vieân cuõng nhö nhöõng ngöôøi laøm thueâ,
nhöõng khaùch du lòch, nhöõng coäng ñoàng daân cö laùng gieàng, söï
quaûn trò nhaân coâng, phöông tieän truyeàn thoâng vaø nhöõng coâng
ty baûo hieåm, nhöõng ñoái thuû...
Quaù trình ñeå löïa choïn nhöõng muïc tieâu vaø muïc ñích cho
EMS caàn phaûi xem xeùt taát caû caùc boä phaän cuûa nhöõng caùc ban
trong khaùch saïn, nhöng thoâng thöôøng laø raát khoù do taát caû caùc
boä phaän vaên phoøng thöôøng coù coâng vieäc rieâng, chæ gaëp nhau
ñöôïc vôùi thôøi gian ngaén. Ñeå thích hôïp, nhöõng ngöôøi phoái hôïp
moâi tröôøng vaø giaùm ñoác khaùch saïn thöôøng phaûi söû duïng
275
Du lòch sinh thaùi
thoâng tin kyõ thuaät vaø nhieàu thoâng tin coù ñöôïc moät caùch
nhanh choùng.
Cung caáp moät cô cheá ñeå kieåm soaùt caùc phöông phaùp
quaûn lí hieän coù, hôïp nhaát nhöõng heä thoáng rieâng reõ hoaëc xaây
döïng nhöõng heä thoáng môùi. Giuùp cho caùc coâng ty theo doõi vaø
ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän cuûa mình. Hoã trôï trong vieäc ñaøo
taïo caùc nhaân vieân veà traùch nhieäm cuûa hoï ñoái vôùi vieäc baûo veä
vaø caûi thieän moâi tröôøng. Moät EMS höõu hieäu coù theå hôïp nhaát
nhöõng heä thoáng quaûn lí hieän höõu ñeå tieát kieäm kinh phí vaø
giaûm bôùt tình traïng choàng cheùo coâng vieäc.
Noùi chung, noäi dung trong chöông naøy muoán laáy moät ví
duï thöïc teá du lòch khaùch saïn thieân nhieân moâi tröôøng vôùi
nhöõng hoaït ñoäng tieát kieäm naêng löôïng vaø giaûm löôïng chaát
thaûi thaûi ra moâi tröôøng baèng caùch coù quy trình xöû lyù, giaûi
quyeát thoâng qua taùi söû duïng, taùi cheá pheá lieäu, thöïc hieän
chöông trình quaûn lí nguoàn nguyeân vaät lieäu coù hieäu quaû vaø coù
lôïi ích laâu daøi, huaán luyeän nhaân vieân coù yù thöùc hôn trong vieäc
gìn giöõ moâi tröôøng vaø thoâng tin, tuyeân truyeàn loâi cuoán caû
khaùch haøng vaøo hoaït ñoäng moâi tröôøng - du lòch.
Vôùi nhöõng muïc ñích nhö vaäy, moät EMS höõu hieäu seõ giuùp
caùc toå chöùc thöïc hieän toát chöông trình baûo veä moâi tröôøng cuûa
mình. Nhöõng yeáu toá cô baûn cuûa ISO 14000 khoâng taïo thaønh
moät chöông trình hoaøn chænh ñeå baûo veä moâi tröôøng nhöng
chuùng taïo thaønh moät cô sôû cho moät chöông trình töông töï
nhö vaäy. Qua ño,ù coâng ty seõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh tích toát
ñeïp trong vieäc baûo veä moâi tröôøng.
Noùi chung vieäc caûi thieän quaûn lí moâi tröôøng ñöôïc caûi
thieän thì söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng coù theå ñöôïc baûo
276
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

veä, traùnh nhöõng taùc haïi cuûa caùc hoaït ñoäng kinh doanh chæ thuyeát phuïc lôùn ñoái vôùi nhöõng nhaân vieân caáp döôùi trong
ñôn thuaàn laø lôïi nhuaän. Moät EMS coù theå hoã trôï caùc toå chöùc khaùch saïn.
trong vieäc caân ñoái nhöõng lôïi ích kinh teá vaø nhöõng lôïi ích moâi
Nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp, söï luaân chuyeån nhaân vieân laø moät
tröôøng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø caùc vaán ñeà moâi tröôøng caàn ñöôïc
caùch giaûi quyeát phuø hôïp cho nhöõng ñôn vò DLST theo muøa,
ñöa vaøo caùc quaù trình hoaïch ñònh haèng ngaøy.
khoâng phaûi chæ trong moät vaøi ngöôøi, nhöng cuõng khoâng phaûi
trong moät tính caùch. Theo caùch naøy ñaõ taïo ra moät heä thoáng
13.5. SÖÛ DUÏNG TAØI NGUYEÂN NHAÂN LÖÏC TRONG MOÂI
daây chuyeàn moâ hình DLST - khaùch saïn - du lòch vaên hoùa roäng
TRÖÔØNG DU LÒCH
lôùn, nôi nhöõng giaùm ñoác vaø nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu cuûa nhöõng
Nhöõng moâ hình quaûn lí cho EMSs trong khu vöïc hoaït ban, thöôøng thay ñoåi nôi laøm vieäc, vaø nhö vaäy ñoùng goùp kinh
ñoäng kinh doanh du lòch laø neàn taûng, döïa treân söï thoáng nhaát nghieäm vaø bí quyeát cuûa hoï ñoái vôùi moâi tröôøng trong vieäc tieán
giöõa giaùm ñoác coâng ty DLST vaø caùn boä moâi tröôøng. Moâi xa hôn nöõa so vôùi nhieàu coâng ty khoâng ñi theo caùch naøy.
tröôøng laø moät chuû ñeà lieân quan ñeán nhieàu ngaønh, cho neân caàn
Maët khaùc, söï hôïp taùc naøy taïo cho hoï moät hieäu öùng
thieát phaûi keát hôïp bí quyeát vaø kinh nghieäm cuûa nhaân söï
ngöôïc veà vieäc "quaûn lí nhaân söï", giaûi phaùp baûo ñaûm tính lieân
chính veà vaán ñeà naøy trong khu DLST, trong khaùch saïn, töø ñoù
tuïc moïi nhaân vieân môùi trong toå chöùc. Ñaây laø vieäc laøm thöôøng
seõ xuaát hieän caùc moâ hình phuø hôïp. Trong cuøng thôøi ñieåm ñoù,
xuyeân ñöôïc thöïc hieän thoâng qua huaán luyeän cuûa tröôûng
neân taïo moät nhoùm chuyeân moân moâi tröôøng, nhöõng ngöôøi ñöôïc
phoøng.
huaán luyeän, ñaøo taïo toát ñeå loâi keùo nhöõng ngöôøi khoâng coù
thieän caûm vôùi EMS vaøo cuoäc. Ñoù thöôøng laø nhöõng ngöôøi trong Haàu heát hoaït ñoäng moâi tröôøng trong moät coâng ty DLST
ban quaûn lyù, keát hôïp vôùi vieäc boá trí caùn boä thöôøng xuyeân taùc khoâng khaùc nhieàu töø nhöõng hoaït ñoäng moâi tröôøng trong moät gia
ñoäng ñeán nhöõng giaùm ñoác vaø caùc tröôûng phoøng. ñình, noù ñöôïc caùc thaønh vieân trong gia ñình hay xí nghieäp coâng
nhaän, keå caû söï uûng hoä cuûa khaùch du lòch, thoâng qua vieäc laøm vaø
Moät maët, moâ hình tam giaùc quaûn lí moâi tröôøng toû ra
truyeàn thoâng vaän ñoäng phong traøo, töø nguoàn naøy sang nguoàn
thích hôïp hôn cho nhöõng coâng ty DLST; ôû ñoù giaùm ñoác laø
khaùc, nhaèm taêng cöôøng tính hieåu bieát veà taàm quan troïng cuûa
ngöôøi phoái hôïp vôùi caùn boä chuyeân moân moâi tröôøng vaø ñöôïc hoã
quaûn lí trong coâng taùc baûo veä moâi tröôøng toát hôn. Noù cuõng thay
trôï bôûi ngöôøi ñöùng ñaàu cuûa heä thoáng quaûn lí (cuøng vôùi nhöõng
theá cho nhöõng quy ñònh quaûn lí vaø kieåm soaùt phöùc taïp vaø toán
ngöôøi laøm thueâ vaø khaùch du lòch). Maët khaùc, uyû ban moâi
keùm. Noù khuyeán kích caùc giaùm ñoác vaø caùc tröôûng phoøng theo
tröôøng, laø toå chöùc lôùn, nôi maø giaùm ñoác coâng ty chæ ñònh moät
doõi saùt sao caùc hoaït ñoäng cuûa nhaân vieân döôùi quyeàn mình vaø
ngöôøi laøm chuyeân traùch veà moâi tröôøng, keá ñeán nhöõng tröôûng
caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán baûo veä moâi tröôøng.
phoøng ñeàu phaûi tham gia coâng taùc naøy. Moâ hình naøy coù söùc

277 278
 Du lòch sinh thaùi
Vaán ñeà chuû choát cuoái cuøng laø naêng löïc vaø trình ñoä
chuyeân moân cuûa nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu. Ai seõ chöùng nhaän
naêng löïc cuûa hoï, vaø vôùi tieâu chuaån naøo?
Song song ñoù caùc nhaø kieåm ñònh moâi tröôøng caàn hieåu
nhöõng vaán ñeà nhö tình hình thöïc hieän caùc ñieàu leä cuûa toå
chöùc, heä thoáng ñaùnh giaù caùc hoaït ñoäng cuûa noù. Nhöõng taùc
ñoäng ñoái vôùi moâi tröôøng vaø nhöõng khía caïnh khaùc trong hoaït
ñoäng kinh doanh taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng. Phaûi xaùc nhaän
nhöõng yeáu toá quaûn lí cô baûn nhö caùc chính saùch, thuû tuïc ñang
ñöôïc thöïc hieän.
Coâng taùc kieåm ñònh ñang ñöôïc chuù troïng ôû nhöõng coâng
ty DLST do söï khuyeán khích cuûa giaùm ñoác vaø hoï ñaõ thaáy ñöôïc
ích lôïi cuûa noù. Maëc duø vaäy, ôû ta hieän nay, phaàn lôùn caùc coâng
ty du lòch chaáp haønh theo nhöng chöa ñaùp öùng ñöôïc muïc tieâu:
¾ Chaáp haønh caùc quy ñònh veà moâi tröôøng.
¾ Ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc heä thoáng coù trong quaûn lí
kinh doanh vaø quaûn lí moâi tröôøng.
¾ Xaùc ñònh caùc ruûi ro phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng coù
kieåm soaùt vaø khoâng kieåm soaùt ñoái vôùi hoaït ñoäng kinh doanh
vaø baûo veä moâi tröôøng.
13.6. TRUYEÀN THOÂNG VAØ PHAÂN PHOÁI TRONG QUAÛN LÍ
MOÂI TRÖÔØNG DLST
Nhöõng ngöôøi laøm dòch vuï höôùng daãn, dòch vuï khaùch
saïn, vaø khaùch du lòch seõ ñöôïc tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhaø cung
caáp dòch vuï, vì vaäy truyeàn thoâng vaø phaân phoái laø nhöõng vaán
ñeà quan troïng. Khoâng nhöõng toå chöùc coâng ty DLST caàn phaûi
ñöôïc thoâng tin veà chính saùch moâi tröôøng maø caû nhöõng du
279
Du lòch sinh thaùi
khaùch cuõng phaûi ñöôïc höôùng daãn kyõ caøng chính saùch thaân
thieän moâi tröôøng. Nhôø ñoù, hoï môùi thaät söï hieåu bieát vaø luùc ñoù
chuùng ta môùi coù ñöôïc söï hôïp taùc töø hoï. Nhöõng coâng ty DLST
kinh doanh theo muøa, cuõng coù theå ñoùng moät vai troø chính
trong vieäc ñaït ñöôïc muïc ñích cuoái cuøng laø kinh doanh vaø baûo
veä moâi tröôøng.
Nhö vaäy, thaønh coâng cuûa nhieàu söï kieåm ñònh, ño ñaïc
moâi tröôøng tröïc tieáp phuï thuoäc vaøo haønh vi cuûa nhöõng du
khaùch, nhöõng giaùm ñoác vaø taát caû moïi nhaân vieân. Bôûi vaäy,
nhieàu coâng ty DLST ñaõ vaø seõ nghieân cöùu nhöõng saùng kieán
moâi tröôøng, trong ñoù coù yeâu caàu söï coâng nhaän vaø tham gia
cuûa khaùch du lòch.
Truyeàn thoâng ñoùng vai troø quan troïng trong vaán ñeà naøy
ñeå coù nhöõng thoâng tin caäp nhaät sôùm nhaát vaø nhanh nhaát.
Caùc lónh vöïc truyeàn thoâng trong quaûn lí moâi tröôøng DLST
goàm:
¾ Thoâng tin noäi boä giöõa caùc caáp baäc vaø chöùc naêng cuûa
toå chöùc quaûn lí moâi tröôøng DLST.
¾ Thoâng tin ñaày ñuû vaø thieát yeáu cho khaùch du lòch ñeå
hoï hieåu roõ nhöõng noäi quy tour hay khu du lòch sinh thaùi, khu
baûo toàn, vöôøn quoác gia, ñeå hoï töï quyeát ñònh nhöõng ñieàu neân
vaø khoâng neân laøm.
¾ Nhaän, laøm taøi lieäu vaø ñaùp öùng vôùi thoâng tin coù lieân
quan ñeán caùc beân coù quan taâm. Veà caùc khía caïnh moâi tröôøng
vaø heä thoáng quaûn lí khaùch saïn, thoâng tin noäi boä coâng khai laø
raát quan troïng ñoái vôùi moät khaùch saïn ñeå kinh doanh coù hieäu
quaû, bao goàm nhöõng keát quaû cuûa cuûa vieäc theo doõi EMS, ISO
14000. LCA vaø caû LCM, kieåm toaùn vaø xem xeùt laïi coâng taùc
280
 Du lòch sinh thaùi
quaûn lí moâi tröôøng DLST. Thoâng tin kieåu naøy kích thích ñoäng
löïc vaø taêng theâm nhaän thöùc.
Tuy nhieân thoâng tin ñoái ngoaïi coù theå laø moät vaán ñeà
nhaïy caûm vaø cuøng vôùi nhöõng caùi khaùc noù coù theå daãn ñeán
nhöõng vaán ñeà phaùp lyù. Cuøng vôùi söï coâng boá coâng khai vaø
roäng raõi, nhôø ñoù phaùt hieän ra vaø giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà moâi
tröôøng, ñaùp öùng moïi vaán ñeà maø khaùch saïn caàn quan taâm.
Töø ñieàu ñoù ta thaáy, truyeàn thoâng moâi tröôøng laø moät
ñieàu heát söùc quan troïng gioáng nhö moät phöông thöùc phaùt
trieån moâi tröôøng coäng ñoàng. EMAS khoâng chæ roõ khuoân daïng
cuûa söï phaùt trieån moâi tröôøng cuûa coâng ty nhöng thay vaøo ñoù
chæ roõ noäi dung toái thieåu cuûa noù. Ñaàu tieân laø vieäc kieåm tra
hoaït ñoäng, yeâu caàu cô baûn laø xaùc laäp vaø laäp keá hoaïch cho caùc
hoaït ñoäng vaø caùc coâng vieäc xuaát hieän keøm theo caùc taùc ñoäng
moâi tröôøng quan troïng trong DLST. Bôûi vaäy, coï xaùt vôùi thöïc
teá seõ chöùng toû ñöôïc muïc tieâu vaø thieát keá moät söï phaùt trieån
moâi tröôøng, baûo veä taøi nguyeân thieân nhieân, caûnh quan du
lòch, ñaùp öùng yeâu caàu ISO 14001. Ví duï, moät baùo caùo chi tieát,
ñaày ñuû seõ giuùp raát nhieàu cho ban giaùm ñoác, nhöõng ngöôøi
höôùng daãn vieân du lòch vaø nhöõng nhoùm moâi tröôøng. Beân caïnh
ñoù, coù theå duøng caùch moâ taû ngaén goïn veà baûo veä moâi tröôøng
cuûa khaùch saïn trong moät quyeån soå tay ñeå deã söû duïng, seõ deã
daøng, thuaän tieän hôn laø chôø nhöõng yeâu caàu thoâng tin cuûa
nhöõng khaùch saïn.
Sau ñaây xin giôùi thieäu vaøi hoaït ñoäng moâi tröôøng phuï
thuoäc vaøo söï coâng nhaän hoaëc söï tham gia cuûa khaùch haøng:
¾ Taùi söû duïng nhöõng chai ñoà uoáng thuyû tinh.
281
Du lòch sinh thaùi
¾ Nhöõng pheá thaûi nhö thuyû tinh, giaáy, caùc toâng caàn
phaân loaïi rieâng ñeå taùi cheá bieán.
¾ Tieát kieäm naêng löôïng bôûi caùch taét nhöõng aùnh saùng
khoâng caàn, taét ñeøn, quaït, ñieàu hoøa khoâng khí tröôùc khi ra
khoûi phoøng.
¾ Tham döï vaøo nhöõng chöông trình hoaït ñoäng vaø theå
thao thaân thieän, gaàn guõi vôùi moâi tröôøng.
¾ Duøng thöùc aên cuûa ñòa phöông ñoù.
¾ Söû duïng nhöõng xe ñaïp vaø vaän taûi coâng coäng trong
vuøng laân caän.
¾ Duøng saûn phaåm töï do: hoaù chaát dieät coân truøng
(thuoác saùt truøng) höõu cô caàn löu yù ñuùng loaïi vaø ñuùng caùch khi
thaät caàn thieát.
¾ Nhaän bieát vaø baûo veä heä sinh thaùi vaø TNTN theo caùch
cuûa mình ñoái vôùi nhaân vieân höôùng daãn, quaûn lí DLST.
¾ Khoâng beû hoa, caây caûnh, khoâng choïc phaù thuù, khoâng
daüm leân coû troàng laøm caûnh.
¾ Tieåu, ñaïi tieän ñuùng choã.
¾ Khoâng khaïc nhoå böøa baõi khi tham gia du lòch
¾ Thöïc hieän ñuùng noäi quy khu DLST
13.7. KIEÅM TRA HOAÏT ÑOÄNG
Yeâu caàu cô baûn laø xaùc ñònh vaø laäp keá hoaïch cho caùc
hoaït ñoäng cuûa khaùch saïn, nhaø haøng hay caùc moâ hình trong
khu DLST vaø caùc coâng vieäc thöôøng nhaät vôùi caùc taùc ñoäng moâi
282
 Du lòch sinh thaùi
tröôøng quan troïng ñöôïc lieân keát cuøng vôùi chính saùch, caùc chuû
ñích vaø muïc tieâu cuûa noù. Caùc hoaït ñoäng naøy ñöôïc xaùc ñònh
trong luùc laäp ra caùc chính saùch, chuû ñích, muïc tieâu vaø naèm ôû
phaïm vi töø vieäc nghieân cöùu vaø trieån khai, thieát keá hình thöùc
hoaït ñoäng, tieáp thò nhaèm thu huùt söï chuù yù cuûa khaùch du lòch.
Muïc ñích cuûa vieäc kieåm tra laø ñeå baûo ñaûo keát quaû moâi
tröôøng ñaït ñöôïc caùc chuû ñích vaø muïc tieâu. Tieán haønh baèng
caùch:
¾ Chuaån bò caùc thuû tuïc cho hoaït ñoäng kinh doanh ñeå
ñaûm baûo raèng coâng ty khoâng ñi leäch khoûi caùc chính saùch vaø
muïc tieâu DLST.
¾ Ñònh roõ caùc keá hoaïch vaø muïc tieâu thöïc hieän veà maët
thu huùt khaùch DLST vaø baûo veä taøi nguyeân thieân nhieân.
¾ Laäp ra caùc thoâng baùo coù lieân quan tôùi khaùch du lòch,
keå caû nhöõng lôøi quaûng caûo haáp daãn sinh thaùi caûnh quan vaø ña
daïng sinh hoïc.
Caùc chính saùch ñoù khoâng nhaát thieát caàn cho moïi coâng
vieäc vaø moïi tình huoáng maø chæ ñeå duøng trong tröôøng hôïp
khoâng coù noù seõ daãn ñeán vieäc laøm leäch chính saùch moâi tröôøng
cuõng nhö muïc ñích kinh doanh cuûa nhöõng khaùch saïn trong
khu DLST hay cuûa toaøn khu, toaøn tuyeán DLST.
Khía caïnh tieáp theo cuõng raát quan troïng laø kieåm tra vaø
theo doõi heä thoáng, phaùt hieän vaø söûa sai trong hoaït ñoäng kinh
doanh cuûa khaùch saïn ñoái vôùi vaán ñeà moâi tröôøng ñeå kòp thôøi
söûa chöõa nhö:
283
Du lòch sinh thaùi
¾ Thaåm ñònh, theo doõi vaø ñaùnh giaù keát quaû trong hoaït
ñoäng du lòch aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng nhaát laø aûnh höôûng
ñeán caùc loaøi thöïc, ñoäng vaät quyù hieám nhö theá naøo?
¾ Neáu coù vaán ñeà xaûy ra aùp duïng bieän phaùp söûa sai vaø
phoøng choáng kòp thôøi hay baùo cho ban quaûn lí VQG, khu baûo
toàn, kieåm laâm...
¾ Duy trì vieäc kieåm tra thöôøng xuyeân tuaân theo quy
trình cuûa quaûn lí moâi tröôøng.
13.8. AÙP DUÏNG LCA VAØO DLST
Hieän nay, treân theá giôùi, ngöôøi ta öùng duïng heä quaûn trò
moâi tröôøng cho saûn phaåm qua ba giai ñoïan: 1-ISO 14001 -
Giaùn nhaõn moâi tröôøng, 2- LCA (Life Cycle Assessment -
Ñaùnh giaù voøng ñôøi saûn phaåm), 3- LCM (Life Cycle
Management - Quaûn trò voøng ñôøi saûn phaåm), vaø 4- EPD
(Environmental Production Decladation - Chuyeån giao coâng
ngheä saûn xuaát moâi tröôøng). Coøn ôû nöôùc ta, heä quaûn trò moâi
tröôøng cho saûn phaåm haøng hoùa raát môùi meû, vôùi DLST laïi
caøng môùi meû hôn. Ñeå deã tieáp thu, chuùng toâi chæ giôùi thieäu sô
löôïc veà öùng duïng LCA vaøo dòch vuï DLST caû hai lónh vöïc:
khaùch saïn nhaø haøng vaø heä caûnh quan sinh thaùi du lòch.
13.8.1 Ñònh nghóa
LCA (Life Cycle Assessment) coù ngöôøi goïi laù "Ñaùnh giaù
voøng ñôøi saûn phaåm", coù ngöôøi goïi laø: "Ñaùnh giaù Chu trình
chuyeån hoaù" nhöng ñeàu coù chung moät caùch ñònh nghóa: laø
ñaùnh giaù toaøn boä veà moâi tröôøng cuûa moät saûn phaåm hoaëc dòch
vuï, töø nguyeân lieäu ñaàu vaøo (Cradle - khi naèm noâi), qua quaù
284
 Du lòch sinh thaùi
trình saûn xuaát, phaân phoái vaø cuoái cuøng laø chaát thaûi vaø xöû lí
chaát thaûi (Grave - naám moä).
13.8.2 Caùc noäi dung LCA aùp duïng cho DLST
LCA laø pheùp phaân tích moät heä thoáng saûn phaåm hoaëc
dòch vuï, maø DLST cuõng laø moät dòch vuï, vaø vì vaäy, noù cuõng laø
moät ví duï sinh ñoäng. Noù phaân tích xuyeân suoát quaù trình töø toå
chöùc du lòch, töø ñaàu vaøo, döï aùn quy hoaïch, thieát keá, thi coâng
khu heä sinh thaùi taïo saûn phaåm DLST, quaûng caùo, höôùng daãn
khaùch, tieãn khaùch cho ñeán xaây döïng vaän haønh tour, nhaø
haøng, khaùch saïn. Pheùp phaân tích naøy goàm caùc noäi dung sau:
a/ Xaùc ñònh muïc tieâu vaø phaïm vi caàn ñaùnh giaù cuûa moät
tour hay moät khu DLST.
b/ Phaân tích kieåm keâ voøng ñôøi saûn phaåm.
Xaùc ñònh löôïng vaät lieäu, nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân
bò tieâu toán, naêng löôïng ñieän, nhieät, qua töøng giai ñoaïn cuûa
quaù trình saûn sinh ra saûn phaåm DLST: töø ñaàu vaøo (naêng
löôïng, nguyeân lieäu, taøi nguyeân thieân nhieân, caûnh quan sinh
thaùi, taøi nguyeân trí tueä) cho ñeán caùc khaâu khai thaùc khu
DLST, taùi söû duïng, quay voøng chaát thaûi trong töøng coâng ñoïan
vaø khaâu cuoái cuøng.
c/ Ñaùnh giaù taùc ñoäng voøng ñôøi saûn phaåm
Söû duïng nhöõng thoâng tin thu ñöôïc ôû giai ñoaïn treân ñeå
ñaùnh giaù nhöõng taùc ñoäng leân moâi tröôøng sinh thaùi, leân ñaát,
nöôùc, khoâng khí, khí haäu, cuûa hoaït ñoäng DLST leân heä sinh
thaùi, leân söùc khoûe coäng ñoàng vaø sinh hoaït cuõng nhö thu nhaäp
kinh teá cuûa hoï.
285
Du lòch sinh thaùi
d/ Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp toái öu
Sau keát quaû cuûa ñaùnh giaù laø phaân tích, toång hôïp, so
saùnh ñeå ñöa ra döï aùn thay theá , boå sung, hoaøn thieän caùc khaâu
trong hoaït ñoän DLST
13.8.3. Lôïi ích cuûa LCA
LCA goàm caùc lôïi ích chính sau:
ƒ Giaûm thieåu huûy hoaïi taøi nguyeân thieân nhieân trong khi
tieán haønh DLST
ƒ Baûo veä vaø taêng cöôøng ÑDSH vaø taøi nguyeân sinh vaät,
khoâng cho du nhaäp nhöõng ñoäng thöïc vaät ngoaïi lai, gaây caïnh
tranh, gaây tuyeät chuûng sinh vaät baûn ñòa.
ƒ Giaûm thieåu chaát thaûi
ƒ Kieåm soaùt ñöôïc söï coá moâi tröôøng
ƒ Ña daïng hoaù saûn phaåm DLST
ƒ Naâng cao vò theá cuûa coâng ty
ƒ Naâng cao yù thöùc baûo veä moâi tröôøng taøi nguyeân cuûa
ngöôøi höôùng daãn vaø khaùch du lòch
13.9. KEÁT LUAÄN
Vieäc aùp duïng heä thoáng quaûn lí moâi tröôøng EMS vaøo
hoaït ñoäng ñi tour, kinh doanh cuûa caùc ngaønh du lòch sinh thaùi
vaø heä thoáng quaûn lí khaùch saïn vôùi muïc tieâu laø phaùt trieån caùc
chính saùch, chöông trình hoaït ñoäng veà moâi tröôøng nhaèm baûo
veä moâi tröôøng, baûo veä caûnh quan sinh thaùi, taøi nguyeân thieân
nhieân, song vaãn taïo thuaän lôïi cho caùc chöông trình hoaït ñoäng
286
 Du lòch sinh thaùi
kinh doanh cuûa caùc coâng ty du lòch, maø khoâng aûnh höôûng ñeán
lôïi nhuaän cuûa coâng ty, vôùi muïc ñích cuoái cuøng laø phaùt trieån
beàn vöõng. Caùc giaûi phaùp thay theá bao goàm caùc chöông trình
hoaït ñoäng keøm theo vieäc baûo veä moâi tröôøng. Heä quaûn trò moâi
tröôøng ISO 14000, LCA, mang laïi lôïi ích khoâng nhöõng cho
caùc ngaønh naøy maø coøn keát hôïp baûo veä moâi tröôøng, nhaèm thu
huùt söï chuù yù cuûa nhöõng ngöôøi ñi du lòch, taêng theâm lôïi nhuaän
cho coâng ty du lòch.
Chöông XIII
1. Hieåu bieát cuûa anh (chò) veà heä thoáng quaûn trò moâi tröôøng ISO
14001 ?
2. Hieåu bieát cuûa anh (chò) veà heä thoáng quaûn trò moâi tröôøng LCA?
3. Lôïi ích cuûa boä tieâu chuaån ISO 14000?
4. Taïi sao du lòch sinh thaùi caàn chöùng nhaän heä thoáng quaûn lyù ISO
14000
5. Quaù trình aùp duïng vaø xin chöùng nhaän ISO 14000, LCA?
6. Neâu hieåu bieát cuûa anh (chò) veà vieäc aùp duïng LCA vaøo du lòch
sinh thaùi?
7. ÖÙng duïng quaûn lyù moâi tröôøng trong khaùch saïn cuûa heä thoáng du
lòch sinh thaùi? Taïi sao caàn tieán haønh quaûn lyù moâi tröôøng trong
khaùch saïn cuûa heä thoáng du lòch sinh thaùi?
8. Caàn söû duïng taøi nguyeân nhaân löïc trong moâi tröôøng du lòch nhö
theá naøo?
9. Phöông phaùp truyeàn thoâng vaø phaân phoái trong quaûn lyù moâi
tröôøng du lòch sinh thaùi?
10. ÔÛ Vieät Nam, coù nhöõng khu du lòch sinh thaùi naøo aùp duïng heä
thoáng quaûn trò moâi tröôøng ISO 14001, LCA?
287
Du lòch sinh thaùi
Chöông 14
VAI TROØ, NHIEÄM VUÏ HÖÔÙNG DAÃN
VIEÂN DU LÒCH SINH THAÙI
14.1 YEÂU CAÀU CHÍNH CUÛA MOÄT HÖÔÙNG DAÃN VIEÂN
DLST
Ngoaøi nhöõng yeâu caàu chung cuûa moät höôùng daãn vieân du
lòch (nhanh nheïn, noùi löu loaùt, ngoaïi hình deã nhìn, trung
thöïc...), höôùng daãn vieân DLST coøn coù nhöõng yeâu caàu sau ñaây:
- Phaûi coù hieåu bieát nhaát ñònh veà lí thuyeát DLST
DLST ñoøi hoûi khoâng nhöõng bieát veà du lòch, hieåu kyõ hôn
veà ST maø coøn hieåu söï töông taùc giöõa hai nhaân toá naøy. Tuy
nhieân ôû moät goùc ñoä töông ñoái, coù theå phaûi hieåu raèng, yeâu caàu
moät höôùng daãn vieân (HDV) DLST phaûi naém vöõng kyõ naêng
cuûa moät HDV du lòch nhöng quan troïng hôn laø phaûi ñöôïc
trang bò nhöõng kieán thöùc veà sinh thaùi moâi tröôøng hoïc. Do
vaäy, trong chöông trình ñaøo taïo, sau khi qua phaàn Cô sôû cuûa
du lòch, sinh vieân phaûi hoïc chuyeân ngaønh veà sinh thaùi hoïc,
bao goàm ba moân: Phaân loaïi ñoäng vaät, thöïc vaät; Sinh hoïc ñaïi
cöông, sinh thaùi moâi tröôøng cô baûn, sinh thaùi moâi tröôøng öùng
288
 Du lòch sinh thaùi
duïng vaø ñöông nhieân laø phaûi hoïc moân DLST (toái thieåu 90
tieát). Neáu khoâng hieåu veà sinh thaùi moâi tröôøng thì khoâng theå
laøm HDV DLST ñöôïc. Bôûi vì khaùch DLST, nhaát laø khaùch
chuyeân gia, hoï thöôøng hoûi nhöõng caâu veà chuyeân moân, ví duï:
heä sinh thaùi naøy laø heä gì? gioøng naêng löôïng ôû ñaây? chuoãi thöùc
aên trong heä sinh thaùi naøy laø gì? Caây naøy laø caây gì, teân khoa
hoïc? ñaëc tính ra sao? Ñaát naøy thuoäc loaïi naøo, phaãu dieän ra
sao? Vôùi ñaát ñoù, nöôùc ñoù, caây ñoù thì con vaät naøo thích nghi?
Dieãn theá sinh thaùi ôû ñaây ra sao? caûnh quan sinh thaùi trong
khu du lòch naøy ñöôïc ñònh danh laø gì? ... vaø bao nhieâu caâu hoûi
ñaïi loaïi nhö vaäy seõ ñöôïc khaùch neâu ra maø ngöôøi höôùng daãn
khoâng theå khoâng traû lôøi.
- Phaûi nhaän bieát treân thöïc teá, thöïc ñòa caùc daïng hình heä
sinh thaùi vôùi nhöõng thaønh phaàn vaø caáu truùc cuûa chuùng, cuõng
nhö phaûi nhaän daïng, phaân bieät ñöôïc moät soá loaøi thöïc vaät,
ñoäng vaät ñaëc thuø cho caùc heä sinh thaùi ñieån hình. Giaûi thích
quaù trình thaønh taïo heä sinh thaùi baûn ñòa, söï lieân quan giöõa
caùc thaønh phaàn cuûa heä sinh thaùi, giöõa caùc loaøi trong heä. Phaûi
naém baét vaø giaûi thích dieãn theá heä sinh thaùi, xaùc ñònh hieän
taïi heä sinh thaùi ñang ôû vò trí naøo trong dieãn theá ñoù.
- Phaûi noùi tieáng Anh thaønh thaïo, vaø hôn theá nöõa phaûi
bieát ñoïc vaø vieát chöõ latin
Bôûi vì, khaùch DLST caùc nöôùc xöù haøn ñôùi raát muoán
thöôûng thöùc caûnh quan vaø sinh thaùi nhieät ñôùi cuûa ta. Neáu
höôùng daãn vieân khoâng thoâng thaïo tieáng Anh vaø vieát chöõ latin
seõ raát khoù hieåu nhau, khoù thuyeát minh cho hoï veà sinh thaùi.
289
Du lòch sinh thaùi
- Phaûi coù tính caùch nhaõ nhaën, kieân trì ñeå trình baøy, giaûi
thích nhöng kieân quyeát vôùi du khaùch coù haønh vi gaây haïi heä
sinh thaùi moâi tröôøng.
Coù theå coù gaëp nhöõng du khaùch coù nhöõng haønh vi khoâng
thích hôïp nhö: choïc phaù thuù, ngaét hoa, beû laù, caønh caây, daãm
leân coû, bôi laën nôi caám, xaû raùc, tieåu ñaïi tieän khoâng ñuùng nôi,
la loái caõi vaõ... Ñoøi hoûi ngöôøi HDV DLST phaûi coù ñöùc tính vöùa
neâu treân thì môùi ñöôïc loøng thöôïng ñeá nhöng vaãn baûo veä ñöôïc
taøi nguyeân moâi tröôøng khu DLST.
14.2 MOÄT SOÁ NHIEÄM VUÏ CHÍNH CUÛA HDV DLST
Moät HDV DLST ñöôïc goïi la thaønh coâng khi hoaøn thieän
caù nhieäm vuï sau:
ƒ Thuyeát minh roõ raøng deã hieåu veà caùi ñeïp, caùi hay, caùi
ñaïc thuø cuûa khu DLST maø baïn höôùng daãn du khaùch tham
quan.
ƒ Laøm cho du khaùch naém ñöôïc logic, caùc ñaëc ñieåm ñieån
hình cuûa HST naøy. Coá gaéng ñöa du khaùch caûm nhaän ñöôïc töø
caùi chöa hay khi môùi nhìn qua trôû thaønh caùi hay khi ñaõ ñöôïc
höôùng daãn. Muoán vaäy, phaûi laøm cho hoï hieåu, vaø ñi ñuùng caûm
thuï chuû quan cuûa hoï.
ƒ Khôi daäy vaø kích thích höng phaán khaùch DLST
ƒ Phoå bieán noäi quy cuûa khu DLST hay cuûa tour DLST maø
mình saép höôùng daãn tröôùc khi khôûi haønh.
ƒ Chuaån bò toát tinh thaàn, vaø phöông tieän khi coù söï coá
trong thôøi gian höôùng daãn. Nhö ta ñaõ bieát, caùc khu hay tour
290
 Du lòch sinh thaùi
DLST thöôøng coù söï coá nhö thuù döõ hoaûng sôï khi bò choïc phaù,
seân vaét hay ong taán coâng, gaëp möa gioù baát thöôøng, soâng suoái
coù luõ, ñaát laày thuït...
ƒ Phaûi tìm hieåu kyõ ñoái töôïng khaùch cuûa mình laø ai, loaïi
nghæ döôõng hay nghieân cöùu, hay trôû veà voái thieân nhieân hay
hoïc taäp... ñeå coù caùch höôùng daãn phuø hôïp. Muoán cho khaùch
thoaû maõn thì phaûi laøm cho hoï hieåu, caûm thuï. Maø muoán hoï
hieåu, ngöôøi HDV DLST laïi phaûi tìm hieåu kyõ ñoái töôïng cuûa
mình.
ƒ Phaûi chuaån bò ñuû tö lieäu caàn thieát veà khu hay tour
DLST saép höôùng daãn. Ñoù laø nhöõng tö lieäu veà ñaëc ñieåm sinh
thaùi, moâi tröôøng ñaát, moâi tröôøng nöôùc, khoâng khí khí haäu, ña
daïng sinh hoïc, taøi nguyeân sinh vaät, daân cö vaø cuoäc soáng vaên
hoùa cuûa hoï
ƒ Caên cöù vaøo söùc chòu taûi vaø taûi löôïng töøng loaïi khaùch
maø xaùc ñònh soá löôïng khaùch trong moät chuyeán höôùng daãn cho
phuø hôïp.
ƒ Leân keá hoaïch höôùng daãn khaùch: noäi dung vaø thôøi gian,
thôøi löôïng trong chöông trình höôùng daãn.
ƒ Vieát baûn thuyeát minh toùm taét, caùch trình baøy phuø hôïp
vôùi töøng ñoái töôïng khaùch.
ƒ Coù nhöõng khu DLST coù phoøng tröng baøy tieâu baûn thì
höôùng daãn vieân caàn giôùi thieäu vaø trình dieãn ñeå khaùch caûm
thuï tröôùc khi ra thöïc ñòa (ví duï trong khu DLST coù loaøi chim
thì neân giôùi thieäu teân chim, taäp tính sinh hoïc, bieåu dieãn tieáng
291
Du lòch sinh thaùi
hoùt khi coù phaán khích, tình yeâu, saên soùc con caùi, giaän döõ cuûa
con chim ñoù).
14.3 NOÄI DUNG GÔÏI YÙ CUÛA MOÄT BAÛN THUYEÁT MINH
HÖÔÙNG DAÃN DLST
- Yeâu caàu: Vieát troâi chaûy, ngaén goïn, haáp daãn nhöng
khoâng quaù caàu kyø, saùo roãng. Phuïc vuï ñuùng ñoái töôïng. Traùnh
tình traïng nhö moät soá coâng ty DLST ñaõ laøm, vieát moät baøi, roài
hoïc thuoäc, ñeå roài, vôùi ñoái töôïng naøo cuõng söû duïng baøi aáy. Laøm
nhö vaäy khoâng hieäu quaû!
- Noäi dung chính:
◊ Môû ñeà: Daãn daét khaùch vaøo ñeà taøi DLST.
◊ Giôùi thieäu vò trí ñòa lyù, ñieàu kieän töï nhieân xaõ hoäi khu
hay tour DLST.
◊ Ñöôøng ñi ñeán khu DLST.
◊ Toaøn caûnh khu DLST.
◊ Caûnh quan ñaëc thuø khu DLST.
◊ Ña daïng sinh hoïc: ña daïng loaøi, ña daïng gen, ña daïng
sinh thaùi, ña kieåu hình.
◊ Taøi nguyeân sinh vaät phong phuù, nhöõng thöïc vaät quyù
hieám, thuù quùy hieám.
◊ Giôùi thieäu caùc heä sinh thaùi ñieån hình, ñaàu vaøo, ñaàu ra,
chuoãi thöùc aên, gioøng naêng löôïng, söï coäng sinh, kyù sinh, hôïp
sinh, keû thuø, con moài...
◊ Neáu laø khu baûo toàn hay VQG, caàn giôùi thieäu phaàn
ngoaøi, phaàn chuyeån tieáp, phaàn ñeäm, phaàn loõi.
292
 Du lòch sinh thaùi
◊ Neâu baät giaù trò khu DLST taïo söï caûm phuïc cho khaùch.
Giaù trò vaät chaát, giaù trò tinh thaàn, giaù trò thaåm myõ, giaù trò
nhaân vaên coäng ñoàng.
◊ Söï töông thích giöõa ñaát-nöôùc-caây-con vaø con ngöôøi. Ñaát
naøo caây aáy, nöôùc naøo ñaát aáy, con aáy vaø con ngöôøi aáy....
◊ Söï töông thích giöõa sinh caûnh vaø con ngöôøi.
◊ Neáu laø khu DLST keát hôïp vaên hoaù thì coá gaéng neâu baät
neùt ñaëc tröng, tính haøi hoaø giöõa hai khía caïnh naøy, taïo cho
chuùng noåi troäi, coù moät khoâng hai...
◊ Coù theå loàng thô ca hay ca dao tuïc ngöõ vaøo cho theâm
phaàn sinh ñoäng nhöng tuyeät nhieân phaûi ñuùng luùc ñuùng choã
chöù khoâng theå khieân cöôõng hay saùo roãng ñöôïc.
◊ Keát luaän: Gôïi ñieåm öu theá cuûa khu DLST, gaây caûm xuùc,
taïo söï löu luyeán, mong taùi ngoä...
Chöông XIV
1. Yeâu caàu chính cuûa moät höôùng daãn vieân du lòch sinh thaùi?
2. Moät soá nhieäm vuï chính cuûa höôùng daãn vieân du lòch sinh
thaùi?
3. Nhöõng noäi dung chính cuûa moät baûn thuyeát minh höôùng
daãn du lòch sinh thaùi?
4. Thaønh laäp moät baûn thuyeát minh höôùng daãn du lòch sinh
thaùi cho moät khu du lòch (töï choïn)?
293
Du lòch sinh thaùi
Chöông 15
DU LÒCH SINH THAÙI ÔÛ VIEÄT NAM
Nöôùc Vieät Nam tuy nhoû beù nhöng ñöôïc thieân nhieân öu ñaõi
nhieàu caûnh quan xinh ñeïp, ña daïng vaø ñoäc ñaùo, vöøa mang tính
chaát vaên hoùa theá giôùi vöøa coù tính lòch söû ñaëc thuø cuûa daân toäc
Vieät Nam. Vôùi xu höôùng phaùt trieån khoa hoïc kyõ thuaät nhö vuõ
baõo, nhu caàu thích tìm veà thieân nhieân cuûa con ngöôøi ngaøy caøng
gia taêng, nhöõng caûnh thieân nhieân töôi ñeïp, neân thô khoâng khí
trong laønh laø nhöõng nôi haáp daãn cuûa du khaùch theá giôùi. Do ñoù,
DLST giöõ vai troø quyeát ñònh söï taêng tröôûng cuûa ngaønh du lòch
Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây vaø höùa heïn nhieàu trong
töông lai. Ngoaøi ra, DLST coøn laø dòp ñeå giôùi thieäu veà ñaát nöôùc
töôi ñeïp vaø con ngöôøi Vieät Nam anh huøng vôùi theá giôùi moät caùch
höõu hieäu, ñem laïi lôïi ích treân nhieàu phöông dieän: vaên hoùa, kinh
teá, xaõ hoäi vaø phaùt trieån beàn vöõng.
15.1 CAÙC LOAÏI HÌNH DLST ÔÛ VIEÄT NAM
Nöôùc Vieät Nam coù nhieàu danh lam thaéng caûnh noåi tieáng
nhö vònh Haï Long - di saûn cuûa theá giôùi, Caàn Giôø - khu döï tröõ
sinh quyeån theá giôùi, moät soá VQG coù heä sinh thaùi ña daïng
nuoâi döôõng bieát bao loaøi ñoäng, thöïc vaät quyù hieám vôùi khoâng
gian thoaùng ñaõng röøng xanh nguùt ngaøn, bieån caû eâm ñeàm…
294
 Du lòch sinh thaùi
Beân caïnh thieân nhieân haáp daãn coøn coù nhöõng neùt tín ngöôõng
ñaëc saéc, nhöõng di tích khaûo coå, di tích vaên hoaù lòch söû… kheâu
gôïi tính toø moø ham hieåu bieát cuûa con ngöôøi. Taát caû taïo neân
moät nöôùc Vieät Nam xinh ñeïp raát gaàn guõi nhöng tinh khoâi,
raát ñoäc ñaùo laïi hieàn hoaø, duyeân daùng… laø ñieåm DLST ñaày
haáp daãn, quyeán ruõ du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Nhöng
moãi nôi moãi veû thích hôïp cho töøng loaïi hình DLST, du
khaùch coù theå ñeán tham quan, nghieân cöùu, hoïc taäp, hoäi hoïp,
giaûi trí…
Moät soá loaïi hình DLST phoå bieán ôû Vieät Nam nhö:
15.1.1 Du lòch daõ ngoaïi, tham quan, giaûi trí, nghæ
ngôi, tónh döôõng
Ñaây laø loaïi hình du lòch phuïc vuï khaùch du lòch thuaàn
tuyù chæ ñôn giaûn laø tìm veà vôùi thieân nhieân coù khoâng khí
trong laønh töôi maùt, ñeå ñöôïc hoaø mình vôùi thieân nhieân
hoang daõ, röøng xanh suoái maùt, baõi bieån meânh moâng, tha hoà
ñuøa giôõn vôùi soùng nöôùc, thö giaõn taâm hoàn sau nhöõng ngaøy
hoïc taäp vaø laøm vieäc vaát vaû, caêng thaúêng. Loaïi hình du lòch
naøy coù theå thu huùt moïi taàng lôùp nhaân daân trong xaõ hoäi
trong vaø ngoaøi nöôùc vaø thöôøng ñeán nhöõng khu BTTN, caùc
khu vui chôi giaûi trí... coù caûnh quan thô moäng, coù nhieàu bieät
thöï ñeå nghæ ngôi, tónh döôõng.
15.1.2 Du lòch tìm hieåu, nghieân cöùu theo chuyeân
ñeà sinh thaùi, lòch söû, khaûo coå, vaên hoùa
295
Du lòch sinh thaùi
Loaïi du lòch naøy daønh cho caùc nhaø nghieân cöùu, caùc nhaø
khoa hoïc, sinh vieân, hoïc sinh yeâu thích tìm hieåu veà thieân
nhieân, caùc caùn boä nghieân cöùu caùc ñeà taøi khoa hoïc, caùc vaán ñeà
lieân quan ñeán lòch söû, vaên hoùa, sinh thaùi, ñôøi soáng cuûa caùc
loaøi ñoäng thöc vaät… cuûa vuøng ñaát röøng ngaäp maën, vuøng sinh
quyeån… Du khaùch tham gia loaïi hình du lòch naøy thöôøng ñeán
caùc khu BTTN coù heä sinh thaùi ñaëc bieät, coù loaøi ñoäng, thöïc vaät
quí hieám hay caùc khu di tích lòch söû, caùc khu di saûn vaên hoùa
theá giôùi… (Nam Caùt Tieân, Caùt Baø, Caàn Giôø, Baïch Maõ, ñòa ñaïo
Cuû Chi, Phuù Quoác…).
15.1.3 Du lòch hoäi nghò, hoäi thaûo
Moät soá khu BTTN coù heä sinh hoïc ña daïng, ñaëc bieät, coù
caùc loaøi thuù quí hieám coù nguy cô tuyeät chuûng, moät soá di saûn
vaên hoùa, lòch söû thu huùt caùc nhaø ñaàu tö theá giôùi hoaëc caùc nhaø
nghieân cöùu sinh thaùi, thöïc vaät, ñoäng vaät… ñeán ñeå baøn luaän veà
caùc vaán ñeà maø caû theá giôùi ñang quan taâm vaø giuùp ñôõ Vieät
Nam trong qui hoaïch, baûo veä nhöõng di saûn theá giôùi. (Vònh Haï
Long, Caàn Giôø, Phuù Quoác…).
15.1.4 Du lòch veà thaêm chieán tröôøng xöa
Loaïi hình du lòch naøy daønh cho du khaùch laø nhöõng chieán
só trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ töøng soáng, chieán ñaáu ôû caùc vuøng röøng,
nuùi, haûi ñaûo trong chieán tranh. Sau thôøi gian chuyeån coâng taùc
hoaëc veà queâ höông ôû nôi khaùc muoán trôû veà nôi xöa ñeå oân laïi
nhöõng kyû nieäm moät thôøi. Hoaëc du khaùch ngöôõng moä cuoäc chieán
ñaáu cuûa daân toäc, hay sinh vieân, hoïc sinh ñeán ñaây ñeå nghe thuyeát
minh vieân ñòa phöông keå veà nhöõng cuoäc chieán ñaáu vaø caùc chieán
coâng hieån haùch cuûa quaân daân ta. Du khaùch thöôøng ñeán nhöõng
296
 Du lòch sinh thaùi
khu BTTN coù caên cöù caùch maïng hay caùc khu di tích lòch söû (Phuù
Quoác, Baïch Maõ, Nam Caùt Tieân...).
15.1.5 DLST raïn san hoâ
Du lòch tham quan caùc heä sinh thaùi san hoâ laø moät hình
thöùc du lòch khaù môùi meû, coù tính haáp daãn cao vaø thu ñöôïc
nhieàu lôïi nhuaän. Vieäc taän duïng caùc raïn sinh thaùi san hoâ cho
phaùt trieån DLST laø hình thöùc baûo toàn khoâng chæ cho caùc taûng
ñaù san hoâ maø cho caû nhöõng sinh vaät bieån soáng nhôø caùc baõi ñaù
naøy (theo öôùc tính 1/3 caù ven bieån lieân keát vôùi nhöõng taûng
san hoâ). Heä sinh thaùi san hoâ laø heä sinh thaùi phong phuù nhaát
treân traùi ñaát, noù ñöôïc ví nhö nhöõng khu röøng nhieät ñôùi veà söï
ña daïng vaø möùc ñoä sinh saûn.
Caùc baõi ñaù san hoâ ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån ôû
nhöõng vuøng nöôùc trong, aám hoaëc noùng vaø ngheøo chaát dinh
döôõng, ñieån hình laø vuøng bieån nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi.
Nhöõng taûng san hoâ naøy goàm nhöõng lôùp ñaù voâi taïo neân boä
xöông ngoaøi coù söï ñan keát chaët vaø coù taàng voâi cuûa san hoâ.
Nhöõng taûo ñoû canxi keát hôïp vôùi nhöõng sinh vaät khaùc taïo neân
caáu truùc sô caáp cuûa raïn san hoâ. Nhöõng taûng san hoâ coù nhieàu
hình daïng khaùc nhau, chuû yeáu coù tua. Chuùng laø nhöõng heä
sinh thaùi chöa hoaøn chænh vaø raát nhaïy caûm neân vieäc döï ñoaùn
vaø quaûn lí laø raát khoù khaên.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây do söï noùng leân cuûa toaøn caàu,
söï oâ nhieãm moâi tröôøng töø caùc hoaït ñoäng ven bieån vaø söï khai
thaùc quaù möùc cuûa con ngöôøi ñaõ laøm suy thoaùi vaø bieán maát
nhieàu raïn san hoâ coù taàm quan troïng vaø vôùi quy moâ khoâng
nhoû. Ñieån hình laø naêm 1998, ôû AÁn Ñoä Döông, phía Taây Thaùi
Bình Döông gaàn Philippines vaø Indonesia, phía Ñoâng Thaùi
297
Du lòch sinh thaùi
Bình Döông xung quanh caùc ñaûo Galapagos, phaàn lôùn san hoâ
ñaõ cheát do nhieät ñoä taêng theâm 2,40C so vôùi bình thöôøng. Hieän
coù khoaûng 300 raïn san hoâ ôû 65 quoác gia (thuoäc caùc nöôùc nhieät
ñôùi vaø caän nhieät ñôùi) ñang ñöôïc baûo veä ôû nhöõng coâng vieân
ven bieån. Ñaây laø nguoàn taøi nguyeân quyù giaù, laø cô sôû cho caùc
khu DLST raïn san hoâ ra ñôøi.
ÔÛ Vieät Nam nguoàn taøi nguyeân naøy phaân boá raûi raùc ôû
moät soá vuøng ven bieån phía Baéc (95 loaøi, thuoäc 35 gioáng, 13
hoï) vaø phía Nam – mieàn Trung vaø vònh Thaùi Lan (255 loaøi
thuoäc 69 gioáng). Nhö vaäy, soá löôïng caùc loaøi san hoâ ôû Vieät
Nam cuõng khaù giaøu. Ngoaøi ra, caáu truùc heä sinh thaùi san hoâ
cuûa nöôùc ta khaù ña daïng, ñieån hình nhaát laø caùc kieåu raïn rieàm
hôû, kín vaø nöûa kín ôû ven bieån mieàn Trung; kieåu raïn ñaùy cöùng,
ñaùy xoáp ôû vuøng vònh Thaùi Lan; kieåu raïn neàn vaø kieåu ñaûo san
hoâ ôû vuøng khôi. Söï phaân boá caùc heä sinh thaùi san hoâ ôû Vieät
Nam coù söï khaùc bieät roõ reät giöõa vuøng bieån phía Baéc vaø vuøng
bieån phía Nam. San hoâ ôû vuøng bieån phía Baéc keùm phaùt trieån
hôn, ngheøo veà thaønh phaàn loaøi, keùm ña daïng veà caáu truùc raïn,
veà ñoä lôùn vaø ñoä phuû cuûa caùc raïn.
Maëc duø vaäy, cho tôùi nay nhöõng nghieân cöùu veà quaàn xaõ
sinh vaät raïn san hoâ ven bieån Vieät Nam chöa toaøn dieän vaø
ñaày ñuû, ñaëc bieät laø ñaùnh giaù sinh vaät löôïng caùc heä sinh thaùi.
Do vaäy, ñeå toå chöùc caùc ñieåm DLST thuûy cung cuõng nhö DLST
raïn san hoâ caàn coù nghieân cöùu chi tieát moät soá ñieåm treân moät
vuøng vôùi söï tham gia cuûa nhieàu ban ngaønh ñeå tìm ra caùc ñieåm
tham quan tieâu bieåu, ñaëc saéc vaø haáp daãn cuûa moãi vuøng sinh
thaùi. Töø ñoù, coù theå khai thaùc, taän duïng toát neùt ñaëc tröng cuûa
caùc vuøng sinh thaùi khaùc nhau cho hoaït ñoäng phaùt trieån DLST
298
 Du lòch sinh thaùi
raïn san hoâ. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, caàn phaûi coù nhöõng quy
ñònh, chính saùch öu tieân nhieàu hôn nöõa cho vaán ñeà baûo veä,
duy trì vaø phaùt trieån caùc heä sinh thaùi naøy. Hieän nay, coù theå
khaúng ñònh moät soá khu vöïc coù ñieàu kieän phaùt trieån DLST raïn
san hoâ laø:
- Ñaûo Caùt Baø (Haûi Phoøng).
- Coân Ñaûo (Baø Ròa – Vuõng Taøu).
- Vuøng vònh Vaên Phong – Ñaïi Laõnh (Khaùnh Hoøa).
- Caùc quaàn ñaûo mieàn Trung.
- Ñaûo Phuù Quoác.
15.2 SÔ LÖÔÏC VEÀ MOÄT SOÁ ÑIEÅM DLST ÔÛ VIEÄT NAM
Du lòch sinh thaùi thöôøng laáy caùc vöôøn quoác gia, caùc khu
BTTN, röøng phoøng hoä moâi tröôøng, caùc di saûn vaên hoùa, lòch söû
vaø caùc vöôøn chim, caùc khu giaûi trí do con ngöôøi taïo neân laøm
ñòa ñieåm ñeå phuïc vuï du khaùch.
15.2.1 Vöôøn quoác gia
a. Khaùi nieäm
Vöôøn quoác gia laø vuøng ñaát töï nhieân ñöôïc thaønh laäp ñeå
baûo veä laâu daøi moät hay nhieàu heä sinh thaùi, phaûi baûo ñaûm caùc
yeâu caàu:
- Phaûi bao goàm maãu chuaån cuûa caùc heä sinh thaùi cô baûn
(coøn nguyeân veïn hoaëc ít bò taùc ñoäng) caùc neùt ñaëc tröng veà
sinh caûnh cuûa caùc loaøi ñoäng vaät thöïc vaät, caùc khu ñòa maïo coù
giaù trò veà maët khoa hoïc, giaùo duïc du lòch.
299
Du lòch sinh thaùi
- Phaûi ñuû roäng ñeå chöùa ñöïng ñöôïc moät hay nhieàu heä
sinh thaùi khoâng bò thay ñoåi bôûi nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa
con ngöôøi, tæ leä dieän tích cuûa heä sinh thaùi töï nhieân phaûi ñaït
töø 70% trôû leân.
- Coù ñieàu kieän veà giao thoâng ñeå tieáp caän töông ñoái thuaän
lôïi.
Theo heä thoáng phaân haïng BTTN cuûa theá giôùi (IUCN):
“Vöôøn quoác gia laø nhöõng khu vöïc roäng lôùn coù veû ñeïp thieân
nhieân (ôû bôø bieån hay ôû ñaát lieàn) ñöôïc giöõ gìn ñeå baûo veä moät
hoaëc moät vaøi heä sinh thaùi ñaëc bieät, ñoàng thôøi ñöôïc duøng cho
caùc muïc ñích giaùo duïc, nghieân cöùu khoa hoïc, nghæ ngôi giaûi
trí vaø tham quan du lòch”.
Theo söï phaân loaïi röøng ñaëc duïng ôû nöôùc ta cuûa Boä Laâm
nghieäp (1986): “Vöôøn quoác gia laø khu baûo veä coù giaù trò söû
duïng toaøn dieän veà caùc maët baûo veä thieân nhieân, nghieân cöùu
khoa hoïc, baûo toàn di tích vaên hoùa, phuïc vuï tham quan du
lòch”.
Hieän nay, khoâng chæ treân theá giôùi maø ôû nöôùc ta, Chính
phuû ñang raø soaùt, saép xeáp laïi vaø ra söùc tu söûa, baûo veä caùc khu
BTTN. Tính ñeán thôøi ñieåm thaùng 5/2002, toång soá vöôøn quoác
gia ñaõ leân tôùi 16 vöôøn naèm treân ba mieàn cuûa ñaát nöôùc.
b. Vöôøn quoác gia tieâu bieåu laø ñieåm du lòch sinh
thaùi ôû Vieät Nam: Vöôøn quoác gia Baïch Maõ
Neáu noùi mieàn Baéc nöôùc ta coù khu BTTN Cuùc Phöông
noåi tieáng thì mieàn Trung laïi coù khu BTTN Baïch Maõ khoâng
hoã theïn laø vuøng ñaát coá ñoâ ngaøy xöa. Vöôøn quoác gia Baïch Maõ
300
 Du lòch sinh thaùi
ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1991 vôùi dieän tích 22.031 ha. Vöôøn
quoác gia Baïch Maõ naèm ôû mieàn Trung Vieät Nam caùch thuû ñoâ
Haø Noäi 680 km, thaønh phoá Hueá 40 km vaø thaønh phoá Ñaø
Naüng 65 km.
Vöôøn quoác gia Baïch Maõ coù heä sinh thaùi röøng möa nhieät
ñôùi raát giaøu vaø ñeïp ñöôïc coâng nhaän laø moät trong nhöõng trung
taâm ña daïng sinh hoïc cuûa Ñoâng Döông.
Töø nhöõng naêm 30, khu vöïc Baïch Maõ ñaõ noåi tieáng laø
moät khu nghæ maùt lí töôûng ñeå traùnh caùi noùng böùc cuûa khu
vöïc ñoàng baèng laân caän vaøo caùc thaùng heø. Hieän nay vöôøn
quoác gia Baïch Maõ ñaõ vaø ñang ñöôïc ñaàu tö taùi phuïc laïi moät
soá bieät thöï cuõ, ñöôøng moøn sinh thaùi vaø caùc cô sôû haï taàng
khaùc nhaèm phuïc vuï cho vieäc tham quan nghieân cöùu vaø nghæ
maùt cuûa du khaùch.
Neùt ñaëc bieät cuûa Baïch Maõ laø söï ña daïng, ñòa hình coù
röøng nuùi, soâng hoà, daïng ñoàng baèng… toång hôïp vôùi caùc theá ñaát,
loïai ñaát taïo neân caùc khu sinh caûnh khaùc nhau. Ngoaøi ra, röøng
Baïch Maõ coøn coù caùc khu di tích khaûo coå, neàn vaên hoùa baûn ñòa
khoâng theå boû qua khi du khaùch ñaët chaân ñeán nôi naøy.
Taïi khu nghæ maùt coù nhieàu caûnh quan tuyeät ñeïp nhö Haûi
Voïng Ñaøi ôû ñoä cao 1450 m, ta coù theå nhìn thaáy vònh Chaân
Maây vôùi bieån trôøi non nöôùc, Thaùc Ñoã Quyeân cao treân 300m
söøng söõng, roäng töø 20 – 30m uy nghi vôùi nhöõng maøu hoa Ñoã
Quyeân ñoû röïc bao phuû. Thaùc Baïc Chì cao chöøng 20m vôùi laøn
nöôùc baïc lung linh chaûy quanh naêm. Taïi ñaây, coøn coù moät heä
thoáng naêm hoà roäng, nöôùc raát trong vaø maùt laïnh ñöôïc taïo
301
Du lòch sinh thaùi
neân do söï chia caét cuûa ñaù granit ñen doïc theo suoái Kim Quy
du khaùch coù theå toå chöùc caém traïi, vui chôi vaø taém maùt.
Ngoaøi ra ôû nhöõng nôi coù daân cö sinh soáng thì nhieàu
loaøi caây aên traùi ñöôïc troàng nhö xoaøi, choâm choâm, oåi, nhaõn,
maän… vôùi khu nhaø vöôøn thoaùng maùt, lòch söï. Du khaùch ñeán
ñaây seõ ñöôïc neám vò ngoït ngaøo cuûa caây traùi, ñoùn nhöõng luoàng
gioù maùt laïnh töø bieån caû meânh moâng.
Baïch Maõ ngoaøi söï ña daïng sinh hoïc coøn coù nhöõng hình
aûnh phong phuù sinh ñoäng cuûa söï ña daïng veà vaên hoaù. Baïch
Maõ khoâng nhöõng laø moät di chæ khaûo coå hoïc quan troïng cuûa
Vieät Nam maø coøn laø cuûa Ñoâng Nam AÙ, vôùi nhieàu hieän vaät coå
xöa, raát thích hôïp cho vieäc nghieân cöùu khaûo coå.
Ñeán vôùi Baïch Maõ thì chuùng ta nhö böôùc vaøo moät xöù sôû
khaùc. Bieån, nuùi vaø phong caûnh neân thô coù nhieàu neùt gaàn
gioáng nhö Ñaø Laït, Sa Pa. Ñeán ñaây chuùng ta coù theå thöôûng
thöùc moät chuoãi caùc ñöôøng moøn ñoäc ñaùo chæ daønh cho nhöõng
ngöôøi yeâu thích thieân nhieân hoang daõ vaø vaên minh hay ñôn
giaûn laø nhöõng ngöôøi thöôûng thöùc nhöõng caûnh ñeïp thieân
nhieân ñaëc tröng ôû nôi naøy. Chuùng ta coù theå maát ít nhaát moät
ngaøy ñeå khaùm phaù cho moãi con ñöôøng moøn maø khoâng caàn
baát kyø moät thieát bò leo nuùi ñaëc bieät naøo.
15.2.2 Caùc khu BTTN, di saûn vaên hoùa, lòch söû
Hieäp hoäi BTTN quoác teá (IUCN) vaø Boä Laâm nghieäp cuûa
nöôùc ta ñaõ xaây döïng moät heä thoáng phaân loaïi caùc khu baûo toàn
trong ñoù ñònh roõ möùc ñoä söû duïng taøi nguyeân nhö sau:
302
 Du lòch sinh thaùi
“Khu BTTN laø nhöõng khu ñöôïc baûo veä nghieâm ngaët, chæ
daønh cho caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc, ñaøo taïo vaø
quan traéc moâi tröôøng. Caùc khu BTTN naøy cho pheùp gìn giöõ
caùc quaàn theå cuûa caùc loaøi cuõng nhö caùc quaù trình cuûa heä sinh
thaùi khoâng hoaëc ít bò nhieãu loaïn”. Hieän nay, ôû nöôùc ta coù 64
khu BTTN ôû khaép ba mieàn, trong ñoù moät soá khu coù quy hoaïch
nôi ñeå hoaït ñoäng DLST.
Di saûn vaên hoùa, lòch söû laø nhöõng khu coù caùc di tích lòch
söû, vaên hoùa vaø caùc caûnh quan coù giaù trò thaåm myõ nhö vònh
Haï Long, phoá coå Hoäi An, coá ñoâ Hueá, ñòa ñaïo Cuû Chi, Beán
Döôïc… thöôøng haáp daãn du khaùch tham quan vaø nghieân cöùu.
Khu quaûn lí nôi cö truù cuûa sinh vaät hoang daõ laø khu coù
nhöõng ñieåm töông töï vôùi caùc khu baûo toàn nghieâm ngaët nhöng
cho pheùp duy trì moät soá hoaït ñoäng ñeå ñaûm baûo nhu caàu ñaëc
thuø cuûa coäng ñoàng. ÔÛ Vieät Nam coù Thaûo caàm vieân Thaønh phoá
Hoà Chí Minh vaø Vöôøn Baùch thuù Haø Noäi laø nhöõng nôi thu huùt
nhieàu ñoái töôïng du khaùch tham quan, hoïc hoûi, nghieân cöùu.
Khu baûo toàn caûnh quan treân ñaát lieàn vaø treân bieån ñöôïc
thaønh laäp nhaèm baûo toàn caùc caûnh quan. ÔÛ ñaây cho pheùp khai
thaùc, söû duïng taøi nguyeân theo caùch coå truyeàn, khoâng coù tính
phaù huûy. Ñaëc bieät, taïi nhöõng nôi maø vieäc khai thaùc, söû duïng
taøi nguyeân ñaõ hình thaønh neân nhöõng ñaëc tính vaên hoùa, thaåm
myõ vaø sinh thaùi hoïc ñaëc saéc. Moät soá nôi naøy taïo nhieàu cô hoäi
phaùt trieån cho ngaønh du lòch sinh thaùi.
Caùc khu baûo toàn sinh quyeån vaø caùc khu döï tröõ nhaân
chuûng hoïc: tieâu bieåu nhö vuøng sinh quyeån Caàn Giôø ñöôïc
thaønh laäp ñeå baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân nhöng vaãn cho
303
Du lòch sinh thaùi
pheùp caùc coäng ñoàng truyeàn thoáng ñöôïc quyeàn duy trì cuoäc
soáng cuûa hoï maø khoâng coù söï can thieäp töø beân ngoaøi. Thoâng
thöôøng, coäng ñoàng trong moät chöøng möïc nhaát ñònh vaãn ñöôïc
pheùp khai thaùc caùc taøi nguyeân ñeå ñaûm baûo cuoäc soáng cuûa
chính hoï.
15.2.3 Caùc vöôøn chim, caùc khu vui chôi do con
ngöôøi taïo neân ñeå tham quan du lòch
Con ngöôøi ngaøy caøng khao khaùt hít thôû khoâng khí trong
laønh, thoaùng maùt, thích gaàn guõi vôùi thieân nhieân coù nuùi röøng
xanh töôi, thô moäng, coù caùc loaøi thuù hoang daõ ñeå taâm hoàn ñöôïc
saûng khoaùi, thanh thaûn. Töø ñoù, thuùc ñaåy ngaønh DLST ngaøy
caøng phaùt trieån maïnh meõ vaø kích thích moät soá nhaø kinh
doanh coù taâm hoàn yeâu quí thieân nhieân ñaàu tö loaïi hình naøy.
Ban ñaàu thöôøng laø töø nhöõng vöôøn chim cuûa nhöõng ngöôøi yeâu
quí loaøi vaät nuoâi döôõng hay baûo veä caùc loaøi chim muoâng ñeå giaûi
trí nhö dôi, coø, caù saáu… hoaëc nhöõng khu vui chôi giaûi trí ñôn
thuaàn roài daàn daàn môû roäng, naâng caáp töï taïo thaønh nhöõng khu
vöôøn coù caây caûnh, coù nuùi röøng, soâng hoà, thaùc luõ vaø caùc loaøi thuù
hoang daõ gaàn gioáng vôùi töï nhieân ñeå thu huùt du khaùch thích
loaïi hình DLST. Tieâu bieåu nhö Ñaàm Sen, Suoái Tieân ôû Thaønh
phoá Hoà Chí Minh, vöôøn coø ôû Caàn Thô, chuøa Dôi ôû Soùc Traêng…
vaøo nhöõng ngaøy cuoái tuaàn hay ngaøy leã Teát thaät ñoâng ñaûo du
khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán vui chôi giaûi trí.
304
 Du lòch sinh thaùi
15.3 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN DLST ÔÛ VIEÄT NAM
15.3.1 Nhöõng naêm tröôùc ñaây
DLST tuy coù goùp phaàn raát lôùn laøm taêng tröôûng toác ñoä
du lòch nöôùc nhaø trong nhöõng naêm qua nhöng con soá cuï theå
thu ñöôïc töø hoaït ñoäng du lòch naøy chöa ñöôïc thoáng keâ cuï theå.
Chính söï phaùt trieån nhanh cuûa ngaønh du lòch neân caùc
quoác gia treân theá giôùi taäp trung ñaåy maïnh du lòch. Vieät Nam
coù nhöõng böôùc ñaàu tö ñeå ña daïng caùc loaïi hình du lòch nhö: du
lòch nghæ döôõng, du lòch thaùm hieåm, du lòch vaên hoùa leã hoäi, du
lòch taém bieån, du lòch xanh (du lòch ñoàng queâ) ñaëc bieät chuù
troïng ñaàu tö phaùt trieån DLST
Nhaø nöôùc cuõng ñaõ töøng böôùc naâng caáp moät soá khu
BTTN thaønh vöôøn quoác gia ñeå thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø
haáp daãn du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc nhö khu BTTN Baïch
Maõ (1991), Traøm Chim (1998), Caùt Baø (1991), Nam Caùt Tieân
(1992). Ñoàng thôøi saép xeáp laïi caùc khu BTTN ñeå taêng cöôøng
caùc ñieåm DLST.
15.3.2 Tình traïng hieän nay
a. Thuaän lôïi
Nhu caàu muoán trôû veà thieân nhieân ngaøy caøng trôû neân böùc
baùch. Do ñoù, DLST ñaõ trôû thaønh ngaønh “coâng nghieäp khoâng
khoùi” ñang ñöôïc Nhaø nöôùc ñaëc bieät quan taâm ñaàu tö vöøa ñeå
phaùt trieån vöøa ñeå baûo veä heä sinh thaùi vaø phaùt trieån beàn vöõng.
Vì nöôùc Vieät Nam ta coù vò trí ñòa lí thuaän lôïi ñöôïc thieân
nhieân öu ñaõi nhö coù röøng, coù nuùi, coù soâng bieån giaøu ñeïp, vôùi
heä sinh thaùi ña daïng, phong phuù, ñaëc tröng taäp trung caùc loaøi
305
Du lòch sinh thaùi
ñoäng vaät, thöïc vaät quí hieám ñöôïc ghi vaøo soå ñoû theá giôùi hoaëc
coù nhöõng di saûn theá giôùi. Ngoaøi ra, coøn coù taøi nguyeân du lòch
vaên hoùa nhö ñình chuøa, di tích lòch söû, di tích khaûo coå, leã
hoäi…
Trong naêm 2002 du lòch taêng 11 - 12% löôïng khaùch quoác
teá ñaõ chöùng toû tieàm naêng kinh teá veà ngaønh du lòch laø raát lôùn,
trong ñoù coù DLST taïi caùc khu BTTN ñeàu taêng nhieàu nhö Phuù
Quoác coù hôn 25.000 du khaùch ñeán töø Thaùi Lan…
Nhaø nöôùc tieáp tuïc naâng caáp caùc khu BTTN thaønh vöôøn
quoác gia ñeå taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån cuûa du lòch sinh
thaùi.
b. Khoù khaên
- Taïi caùc khu BTTN coâng vieäc xaây döïng caùc khu vöïc
theo töøng chöùc naêng chöa ñöôïc roõ raøng, chi tieát, cuï theå.
- Vieäc xaây döïng cô sôû vaät chaát nhö ñöôøng saù, nhaø nghæ...
chöa ñaùp öùng ñaày ñuû caùc nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa du khaùch.
- Thieáu nguoàn nhaân söï veà chuyeân moân, quaûn lí vaø ngay
caû nhöõng ngöôøi laøm baûo veä.
- Thieáu nguoàn voán ñaàu tö trong nöôùc cuõng nhö nöôùc
ngoaøi cho vieäc quy hoaïch caùc döï aùn du lòch vaø coâng taùc xaây
döïng heä sinh thaùi röøng ôû caùc khu DLSTõ.
- Chöa coù luaät veà DLST.
- Ñaàu tö vaøo phaùt trieån cho vieäc baûo toàn vaø chaêm soùc
caùc khu DLST chöa ngang taàm vôùi nhieäm vuï ñöôïc giao.
- Thieáu söï tö vaán cuûa ngaønh ñeå keâu goïi ñaàu tö phaùt
trieån, nghieân cöùu khoa hoïc vaø toå chöùc khoa hoïc trong vaø
306
 Du lòch sinh thaùi
ngoaøi nöôùc ñeå phuïc vuï cho vieäc baûo toàn vaø phaùt trieån caùc heä
sinh thaùi röøng cuõng nhö hoïat ñoäng du lòch sinh thaùi.
- Thu nhaäp cuûa caùn boä, nhaân vieân phuïc vuï du lòch, nhaân
vieân baûo veä vaø chaêm soùc röøng coøn thaáp.
- Ngöôøi daân coù trình ñoä daân trí thaáp laïi ngheøo naøn laïc
haäu cuõng gaëp khoù khaên cho vieäc baûo veä röøng vaø phaùt trieàn du
lòch sinh thaùi.
- Löïc löôïng kieåm laâm coøn ít so vôùi dieän tích röøng quaù
lôùn ôû caùc khu DLST hieän nay.
- Quy hoaïch vaø phaùt trieån du lòch maø khoâng phaù vôõ
caûnh quan thieân nhieân hieän chöa ñöôïc quan taâm ñeán taùc haïi
sau naøy.
15.4 ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN DLST ÔÛ VIEÄT NAM
a. Phaùt trieån caùc loaïi hình DLST
Caùc khu DLST ôû Vieät Nam coù heä sinh thaùi ña daïng,
phong phuù vaø mang nhieàu saéc thaùi ñoäc ñaùo. Tuøy theo khu du
lòch maø ta toå chöùc höôùng daãn, giôùi thieäu caùc loaïi hình du lòch
sinh thaùi phuø hôïp nhö:
- Tham quan, nghieân cöùu caùc heä sinh thaùi ñaëc thuø, ñieån
hình vaø caùc loaøi thuù quí hieám.
- Tham quan, nghieân cöùu veà khaûo coå, vaên hoùa.
- Giaûi trí, nghæ ngôi, tónh döôõng, hoäi hoïp.
- Du lòch maïo hieåm trong röøng.
307
Du lòch sinh thaùi
- Tìm hieåu caùc phong tuïc taäp quaùn cuûa caùc daân toäc ít
ngöôøi.
- Tìm hieåu veà caùc chieán coâng lòch söû cuûa daân toäc.
- Du lòch ngaén ngaøy, daøi ngaøy.
b. Phaùt trieån caùc tuyeán ñieåm DLST
Döïa vaøo vò trí ñòa lí cuûa caùc khu DLST coù giaù trò gaàn
nhau hay thuaän tieän giao thoâng, ta neân toå chöùc caùc tuyeán
ñieåm du lòch chuû yeáu ñeå thu huùt khaùch du lòch.
c. Phaùt trieån DLST taïi caùc khu BTTN
Choïn caùc khu BTTN ñeå laøm khu DLST vì nôi ñaây taäp
trung cao veà söï ña daïng sinh hoïc. Do vaäy, ñeå phaùt trieån
DLST taïi caùc khu naøy caàn coù nhöõng ñònh höôùng cuï theå, phuø
hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa töøng vuøng vaø phuø hôïp vôùi nhöõng
nguyeân taéc phaùt trieån chung. Ñaëc bieät, caàn naâng caáp cô sôû haï
taàng, cô sôû vaät chaát, phöông tieän giao thoâng, dòch vuï phuïc vuï
thuaän lôïi, tieän nghi, hieän ñaïi taïo ra söï thoaûi maùi, an taâm cho
du khaùch.
d. Phaùt trieån caùc ñaïi lí, caùc nhaø ñieàu haønh tour du
lòch
Ñeå thu huùt ñöôïc ñoâng ñaûo du khaùch moïi nôi, moïi taàng
lôùp trong nöôùc vaø löôïng du khaùch nöôùc ngoaøi ta caàn phaûi
phaùt trieån caùc ñaïi lí du lòch ôû khaép nôi trong nöôùc, taêng
cöôøng quaûng caùo, giôùi thieäu vaø phaùt trieån caùc nhaø ñieàu haønh
tour du lòch cho khaùch nöôùc ngoaøi ôû caùc thaønh phoá lôùn.
e. Phaùt trieån maïng löôùi thoâng tin lieân laïc vaø
phöông tieän giao thoâng
308
 Du lòch sinh thaùi
- Môû roäng ñòa baøn quaûng caùo, tieáp thò ñeán caùc vuøng saâu,
vuøng xa, cho moïi taàng lôùp trong vaø ngoaøi nöôùc coù ñieàu kieän
höôûng öùng phong traøo DLST, giôùi thieäu baèng nhieàu hình thöùc
deã hieãu, ñôn giaûn nhöng haáp daãn trong phim video, ñaøi, tivi,
baùo chí, internet…
- Taêng cöôøng caùc loaïi xe hieän ñaïi coù maùy laïnh, taøu cao
toác vaø caû maùy bay vôùi thuû tuïc ñôn giaûn, deã daøng, tin caäy.
f. Naâng cao caùc dòch vuï phuïc vuï hoaït ñoäng DLST
Caùc hoaït ñoäng DLST töø caùc nhaø ñieàu haønh ñeán höôùng
daãn vieân, nhaân vieân vaø töø khaùch saïn, nhaø haøng, cöûa aên uoáng,
buoân baùn lôùn nhoû… ñeàu phaûi coù thaùi ñoä vaên minh, lòch söï, coù
chuyeân moân nghieäp vuï vöõng vaøng nhaèm ñaûm baûo cho toaøn boä
chuyeán ñi du lòch vui veû, thích thuù, an toaøn, ñaëc bieät laø coù
caûm giaùc thoaûi maùi, thích ñi nöõa.
g. Phaùt trieån coäng ñoàng
Phaùt trieån caùc hình thöùc DLST coù söï tham gia cuûa coäng
ñoàng ñòa phöông nhö khu Nhò Hoà, suoái Voi, suoái Tieân, suoái
Mô (Hueá) laø xu höôùng môùi. Ñieàu ñaëc bieät ôû ñaây laø caùc ñieåm du
lòch sinh thaùi naøy ñeàu do coäng ñoàng ñòa phöông khai thaùc,
quaûn lyù, söû duïng nhaèm ñaùp öùng toát coâng taùc quaûn lí vaø baûo veä
röøng cuõng nhö taïo ñieàu kieän cho ngöôøi daân ñòa phöông coù cô
hoäi tham quan giaûi trí vaø töøng böôùc oån ñònh ñôøi soáng cuûa
nhaân daân vuøng ñeäm, giaûm aùp löïc vaøo röøng ñeå khai thaùc traùi
pheùp goã. Moät soá ít cö daân nhaøn roãi ôû ñaây neân ñöôïc söû duïng
vaøo vieäc phuïc vuï caùc dòch vuï cho khu du lòch.
309
Du lòch sinh thaùi
15.5 MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP CÔ BAÛN CHO VIEÄC PHAÙT
TRIEÅN DLST ÔÛ VIEÄT NAM
15.5.1 Giaûi phaùp veà cô cheá chính saùch
Caàn coù nhöõng cô cheá chính saùch ñoàng boä cho vieäc khai
thaùc tieàm naêng veà taøi nguyeân vaø DLST ôû caùc khu DLST
a. Vai troø cuûa Nhaø nöôùc trong du lòch taïi caùc ñieåm
DLST
- Baûo veä moâi tröôøng.
- Cô sôû haï taàng (ñöôøng saù, saân bay, ñieän…).
- An ninh vaø thöïc hieän caùc ñieàu luaät.
- Giaùm saùt taùc ñoäng (ñaùnh giaù chaát löôïng hoaït ñoäng).
- Phaân phoái quyeàn söû duïng.
- Haïn cheá nhöõng thay ñoåi coù theå chaáp nhaän ñöôïc.
- Thoâng tin (phieân dòch, trung taâm daønh cho du khaùch).
- Giaûi quyeát maâu thuaãn.
b. Vai troø cuûa tö nhaân trong du lòch taïi caùc ñieåm
DLST
- Nhaø nghæ sinh thaùi vaø thöïc phaåm.
- Phöông tòeân ñi laïi.
- Thoâng tin (taøi lieäu höôùng daãn, quaûng caùo).
- Phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng (phim aûnh, saùch,
baêng video).
- Quaûng caùo vaø khuyeán maõi.
- Haøng hoùa tieâu thuï (quaø löu nieäm, trang thieát bò).
310
 Du lòch sinh thaùi
- Dòch vuï caù nhaân (giaûi trí).
Nhaø nöôùc caàn taïo nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc
thaønh phaàn kinh teá coù theå ñaàu tö phaùt trieån DLST ôû caùc khu
DLST, bao goàm:
- Caùc ñaïi lí du lòch.
- Caùc nhaø ñieàu haønh tour xuaát.
- Caùc nhaø ñieàu haønh tour nhaäp.
- Nhaø nghæ sinh thaùi / nôi aên ôû cho du khaùch.
- Nhöõng ngöôøi buoân baùn nhoû ôû ñòa phöông.
15.5.2 Giaûi phaùp veà thò tröôøng
- Caàn ñaàu tö thoaû ñaùng vaøo vieäc quaûng caùo DLST, goùp
phaàn taïo thò tröôøng cho loaïi hình du lòch naøy.
- Caàn ñaàu tö cho nhöõng nghieân cöùu veà ñeà taøi DLST
nhaèm qua ñoù naém baét ñöôïc yeáu toá “caàu” cuûa du khaùch, töø ñoù
seõ giaûi quyeát ñöôïc nhieàu vaán ñeà lieân quan ñeán du lòch, laäp
ñöôïc caùc keá hoaïch phaùt trieån moät caùch beàn vöõng, mang laïi
hieäu quaû cao cho söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi.
- Nhaø nöôùc taïo ñieàu kieän cho caùc coâng ty du lòch ñi tham
quan nöôùc ngoaøi vaø quan heä hôïp taùc vôùi caùc coâng ty du lòch
quoác teá ñeå giôùi thieäu DLST Vieät Nam ñeán caùc nöôùc treân theá
giôùi nhaèm thu huùt du khaùch nöôùc ngoaøi ngaøy caøng ñoâng.
12.5.3 Giaûi phaùp veà quy hoaïch
Xaây döïng quy hoaïch laø ñeå phaùt trieån moät chöông trình
haønh ñoäng cuûa ngaønh du lòch sinh thaùi thoâng qua vieäc caáp
kinh phí vaø ñeà ra caùc vaán ñeà caàn ñöôïc öu tieân.
311
Du lòch sinh thaùi
- Quy hoaïch DLST do Nhaø nöôùc hoaëc Toång cuïc Du lòch
Vieät Nam thöïc hieän, bao goàm vieäc khoanh vuøng söû duïng ñaát
thích hôïp, vieäc chæ ñònh caùc vuøng daønh cho DLST ñoàng thôøi
soaïn thaûo moät qui taéc veà ñaïo ñöùc DLST. Caùc vuøng ñöôïc chæ
ñònh daønh cho phaùt trieån DLST ñoøi hoûi phaûi coù keá hoaïch
quaûn lí vaø coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng trong vieäc phaùt trieån
caùc keá hoaïch laø quan troïng.
- Caàn ñöa ra nhöõng quy hoaïch chi tieát, cuï theå ñeå phaùt
trieån DLST ôû caùc khu BTTN, caùc khu di saûn vaên hoùa theá
giôùi… laøm cô sôû cho caùc döï aùn ñaàu tö, thu huùt ñaàu tö DLST töø
nöôùc ngoaøi. Ñaûm baûo cho söï phaùt trieån beàn vöõng cho caùc khu
DLST ñoù.
- Nhaø nöôùc vaø Toång cuïc Du lòch caàn coù söï tham gia vaøo
caùc khu DLST ñeå xaây döïng vaø thöïc thi caùc nguyeân taéc chæ ñaïo
nhaèm ñaûm baûo tính beàn vöõng.
15.5.4 Giaûi phaùp veà ñaøo taïo
a. Ñaøo taïo nguoàn nhaân söï
Ñaøo taïo höôùng daãn vieân du lòch: DLST laø moät loaïi hình
du lòch töông ñoái môùi ôû nöôùc ta, do vaäy, caàn trau doài nhieàu
kieán thöùc vaø kinh nghieäm hôn nöõa cho ñoäi nguõ höôùng daãn
vieân du lòch. Khi ñeán baát kì khu du lòch naøo ñoù du khaùch ñeàu
muoán tieáp thu ñöôïc nhieàu ñieàu môùi laï do ngöôøi höôùng daãn
vieân du lòch giôùi thieäu. Do ñoù, ta neân ñaøo taïo höôùng daãn vieân
du lòch coù trình ñoä chuyeân moân, nghieäp vuï vöõng vaøng, ngoaïi
ngöõ löu loaùt. Neáu ñaøo taïo ñöôïc nhöõng ngöôøi daân ñòa phöông
thì caøng toát.
312
 Du lòch sinh thaùi
Ñaøo taïo ñoäi nguõ quaûn lí caùc khu DLST: Baát kyø moät hoaït
ñoäng naøo, cô quan naøo muoán ñaït ñöôïc keát quaû toát ñeàu ñoøi hoûi
phaûi coù moät ñoäi nguõ quaûn lí gioûi. Do ñoù, caàn ñaøo taïo ñoäi nguõ
quaûn lí caùc khu DLST coù trình ñoä chuyeân moân nghieäp vuï ñeå hoï
phoái hôïp vôùi caùc nhaø toå chöùc hoaït ñoäng DLST coù hieäu quaû maø
khoâng gaây toån haïi cho taøi nguyeân cuûa khu du lòch.
b. Nguoàn ñaøo taïo nhaân söï
Ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà nguoàn nhaân söï cho phaùt trieån
DLST, nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc du lòch hôïp taùc vôùi caùc tröôøng
Ñaïi hoïc, cao ñaúng, trung hoïc ñeå môû theâm ngaønh du lòch ñaøo
taïo ñoäi nguõ höôùng daãn vieân, ñoäi nguõ quaûn lí coù trình ñoä cao
nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån cuûa DLST.
- Keát hôïp vôùi caùc Toå chöùc Du lòch theá giôùi ñeå ñöa caùc
chuyeân vieân du lòch ñi hoïc taäp ôû nöôùc ngoaøi ñeå hoïc taäp kinh
nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi.
- Caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø caùc cô quan, xí nghieäp caàn taïo
nhöõng cô hoäi ñeå hoïc sinh, sinh vieân, coâng nhaân vieân cuûa
mình coù cô hoäi ñeán vôùi caùc khu DLST ñeå ñöôïc hoïc hoûi vaø tìm
toøi nhöõng ñieàu kì laï cuûa thieân nhieân nhaèm naâng cao kieán
thöùc veâ sinh thaùi moâi tröôøng. Töø ñoù coù cô sôû ñeå ñaøo taïo caùc
höôùng daãn vieân du lòch sau naøy.
15.5.5 Giaûi phaùp veà phaùt trieån cô sôû haï taàng
Caùc con ñöôøng vaøo caùc khu DLST raát khoù ñi laïi, heûo
laùnh. Do vaäy, caàn ñaàu tö naâng caáp ñöôøng saù khang trang,
saïch seõ, caùc khaùch saïn, nhaø nghæ, nhaø haøng ñaày ñuû, trang bò
tieän nghi, hieän ñaïi ñeå thu huùt du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc.
313
Du lòch sinh thaùi
- Nhaø nöôùc neân öu tieân ñaàu tö xaây döïng hoaøn chænh caùc
haïng muïc coøn laïi ôû caùc khu BTTN ñaõ kí quyeát ñònh, ví duï nhö
vöôøn quoác gia Baïch Maõ, Phuù quoác…
- Xaây döïng vaø hieän ñaïi hoùa cô sôû haï taàng vaø caàn coù
nhöõng cô sôû vaät chaát, trang thieát bò tieän nghi, phuïc vuï khaùch
tham quan du lòch, taïo haáp daãn, thu huùt khaùch ñaëc bieät baèng
nhöõng ñaëc thuø cuûa ñòa phöông.
15.5.6 Giaûi phaùp veà xaõ hoäi
- Caàn giaùo duïc veà moâi tröôøng cho ngöôøi daân ñeå naâng cao
nhaän thöùc cuûa hoï veà taàm quan troïng cuûa sinh thaùi vaø moâi
tröôøng. Caàn cho hoï hieåu raèng maát ñi taøi nguyeân röøng laø moät
thieät thoøi khoâng theå tính baèng tieàn vaø noù coøn gaây ra nhieàu
aûnh höôûng khoâng toát cho moâi tröôøng soáng cuûa chính chuùng
ta, bôûi vai troø cuûa röøng laø raát lôùn. Töø ñoù hoï seõ coù yù thöùc hôn
trong vieäc töï giaùc baûo veä taøi nguyeân röøng. Giaùo duïc hoï raèng
khi tham quan caùc khu DLST hoï khoâng traùnh gaây ra nhöõng
ñieàu ñaùng tieác.
- Caàn coù baûng höôùng daãn vaø noäi qui veà baûo veä taøi
nguyeân thieân nhieân cho du khaùch taïi caùc khu DLST.
- Khuyeán khích moïi ngöôøi, nhaát laø nhaân daân ñòa phöông
tham gia vaøo coâng taùc quaûn lí caùc khu DLST.
- Thöïc hieän nghieâm tuùc caùc quyeát ñònh, luaät leä veà chaët
caây, phaù röøng, saên thuù quí hieám moãi khi coù vi phaïm.
15.5.7 Giaûi phaùp veà toå chöùc quaûn lí
DLST laø moät ngaønh môùi neân caàn phaûi toå chöùc quaûn lí
sao cho toát ñeå ñöa ngaønh coâng nghieäp khoâng khoùi naøy phaùt
trieån ngang taàm caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi.
314
 Du lòch sinh thaùi
Nöôùc ta coù raát nhieàu ñieåm DLST, phaàn lôùn do Trung
öông quaûn lyù. Tuy nhieân, ôû moãi khu DLST ñeàu coù ban quaûn lí
thuoäc heä thoáng quaûn lí ngaønh doïc ñeå ñieàu haønh thöïc hieän toát
caùc chöùc naêng cuûa khu DLST nhö: baûo veä, nghieân cöùu, phaùt
trieån du lòch. Tieâu bieåu nhö ôû caùc vöôøn quoác gia laø nhöõng
ñieåm DLST ñöôïc ñoâng ñaûo du khaùch ñeán tham quan, nghieân
cöùu, giaûi trí…
15.5.8 Giaûi phaùp kieåm tra
Quaûn lí maø khoâng kieåm tra thì coi nhö khoâng coù taùc
duïng gì. Vì vaäy, kieåm tra khoâng theå thieáu trong baát kyø moät
hoaït ñoäng naøo duø lôùn hay nhoû. Ñeå ngaønh DLST phaùt trieån
ñuùng höôùng, caùc caáp quaûn lí töø trung öông ñeán ñòa phöông
phaûi thöôøng xuyeân toå chöùc kieåm tra ñeå phaùt hieän nhöõng sai
soùt, traùnh laõng phí, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng… Kieåm tra caùc
maët nhö:
- Xaây döïng caùc ñieåm DLST ñuùng yeâu caàu, ñuùng muïc tieâu.
- Phaùt trieån DLST gaén vôùi baûo veä moâi tröôøng, baûo veä
caùc loaøi thuù quí hieám…
- Phaùt trieån DLST ñaûm baûo tính beàn vöõng caùc maët
trong xaõ hoäi.
Phaùt trieån DLST laø ñieàu toát, coù lôïi veà kinh teá vaø xaõ hoäi
nhöng neáu phaùt trieån cheäch höôùng thì caùi haïi cuõng raát lôùn
maø con ngöôøi khoâng theå buø ñaép laïi ñöôïc. Vì vaäy, phaùt trieån
DLST ôû nöôùc ta yeâu caàu phaûi phaùt trieån beàn vöõng môùi mong
ñem laïi lôïi ích thieát thöïc cho ñaát nöôùc.
Chöông XV
315
Du lòch sinh thaùi
1. Caùc loaïi hình du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam? Loaïi hình naøo
phaùt trieån nhaát?
2. Haõy keå moät soá khu du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam? Caùc khu
du lòch naøy thuoäc loaïi hình du lòch sinh thaùi naøo?
3. Neâu tình hình phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam
nhöõng naêm tröôùc ñaây?
4. Neâu tình hình phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam hieän
nay?
5. Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam? Theo
anh (chò) neân taäp trung phaùt trieån theo höôùng naøo nhieàu
nhaát?
6. Haõy neâu moät soá giaûi phaùp cô baûn cho vieäc phaùt trieån du
lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam?
7. ÔÛ Vieät Nam ñaõ thöïc hieän nhöõng giaûi phaùp naøo cho vieäc
phaùt trieån du lòch sinh thaùi?
8. Hieåu bieát cuûa anh (chò) veà tình hình phaùt trieån du lòch sinh
thaùi ôû Vieät Nam?
316
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

PHAÀN 3

PHUÏ LUÏC

317 318
 Du lòch sinh thaùi
GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ VUØNG ÑIEÅN HÌNH
ÔÛ VIEÄT NAM COÙ TIEÀM NAÊNG
PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI*
I. KHU BTTN BÌNH CHAÂU – PHÖÔÙC BÖÛU
1. Toång quan veà khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc
Böûu (Baø Ròa – Vuõng Taøu)
- Quyeát ñònh soá 634/UB cuûa uûy ban nhaân daân tænh Ñoàng
Nai (khi chöa taùch tænh) kyù ngaøy 6-5-1978 coâng boá thaønh laäp
khu röøng caám Bình Chaâu – Phöôùc Böûu.
- Ngaøy 10-11-1992 UÛy ban nhaân daân tænh Baø Ròa –
Vuõng Taøu ra Quyeát ñònh soá 1124/QÑUBT veà vieäc môû roäng
dieän tích khu röøng caám Bình Chaâu – Phöôùc Böûu veà phía ñaàm
*
Phaàn naøy xin pheùp söû duïng tö lieäu vaø baùo caùo cuûa Sôû Thöông maïi
vaø Du lòch caùc tænh: Laâm Ñoàng, Khaùnh Hoøa, Quaûng Bình, Thöøa
Thieân - Hueá, Caø Mau, Baïc Lieâu, Ñaék Laék, Ñoàng Thaùp, Baø Ròa -
Vuõng Taøu, Quaûng Bình, Quaûng Ninh, Ñoàng Nai, Taây Ninh, Long
An, caùc Vöôøn quoác gia: Cuùc Phöông, Baïch Maõ, Tam Ñaûo, Laùng Sen,
Traøm Chim, Yordon, Easo, Khu Baûo toàn Nam Caùt Tieân, Khu Baûo
toàn sinh quyeån Caàn Giôø ...
319
Du lòch sinh thaùi
Nöôùc Soâi vaø laáy teân laø khu röøng caám Bình Chaâu – ñaàm Nöôùc
Soâi.
- Ngaøy 12-7-1993 khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu
chính thöùc ñöôïc thaønh laäp töø khu röøng caám Bình Chaâu –
Phöôùc Böûu theo Quyeát ñònh soá 1017/QÑUBT.
Muïc tieâu cuûa khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu laø baûo
veä heä sinh thaùi röøng treân vuøng ñaát caùt ven bieån ñeå baûo toàn
nguoàn gen, nghieân cöùu khoa hoïc, vaø baûo veä caûnh quan moâi
tröôøng phuïc vuï cho du lòch vaø ñôøi soáng.
a. Vò trí ñòa lí
- Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu naèm tieáp giaùp vôùi
caùc xaõ Phöôùc Thuaän, Xuyeân Moäc, Boâng Trang, Böng Rieàng,
Bình Chaâu vaø thò traán Phöôùc Böûu thuoäc huyeän Xuyeân Moäc,
tænh Baø Ròa - Vuõng Taøu.
- Toång dieän tích töï nhieân cuûa khu BTTN Bình Chaâu –
Phöôùc Böûu laø 11.293 ha.
b. Caùc nguoàn löïc töï nhieân vaø cô sôû vaät chaát – kyõ
thuaät
• Ñòa hình
Daïng ñòa hình ñoài thaáp treân neàn phuø sa coå vaø traàm tích
bieån laø daïng chieám dieän tích chuû yeáu, noù mang nhöõng neùt
ñaëc tröng cuûa ñòa hình mieàn nuùi Ñoâng Nam Boä, laø ñoài thaáp
beà maët luoân roäng. Daïng ñòa hình ñoài baùt uùp, naèm raõi raùc
trong khu vöïc goàm:
- Cuïm Môï OÂng cao töø 70-90m.
- Cuïm Hoà Linh cao töø 50-120m.
320
 Du lòch sinh thaùi
- Ñænh Hoàng Nhung cao 118m.
- Ñænh Gaùi Ma cao 90m.
• Ñòa chaát
Ñaù meï: Trong khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu goàm
caùc loaïi ñaù meï sau:
- Ñaù bazan hình thaønh do hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa
- Phuø sa coå.
- Traàm tích bieån.
- Nhoùm ñaù thuoäc saûn phaåm cuûa macma xaâm nhaäp.
Ñaát: Caùc loaïi ñaát ñöôïc hình thaønh töø caùc loaïi ñaù meï
treân goàm:
- Ñaát feralit naâu ñoû, naâu vaøng treân ñaù bazan (1818 ha)
- Ñaát feralit maøu xaùm vaø vaøng nhaït phaùt trieån treân ñaù
granit vaø ñaxit (756 ha).
- Ñaát maøu xaùm vaø maøu naâu phaùt trieån treân phuø sa coå
(3603 ha).
- Nhoùm ñaát caùt treân traàm tích bieån (4809 ha).
- Ñaát phuø sa ven soâng (223 ha).
- Ñaát pheøn tieàm taøng, noâng (85 ha).
• Khí haäu - thuûy vaên
Khí haäu: khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu naèm trong
vuøng chòu aûnh höôûng cuûa khí haäu nhieät ñôùi, muøa möa nhieät
ñoä cao quanh naêm, löôïng möa trung bình lôùn, vaø khí haäu nôi
ñaây coù hai muøa roõ reät: muøa möa vaø muøa khoâ.
321
Du lòch sinh thaùi
Nhieät ñoä:
- Bình quaân naêm laø 25,80 C.
- Cao nhaát tuyeät ñoái laø 38,40C.
- Thaáp nhaát tuyeät ñoái laø 150C.
Löôïng möa bình quaân naêm: 1.396mm.
AÅm ñoä khoâng khí:
- AÅm ñoä töông ñoái bình quaân naêm: 85%.
- Ñoä aåm thaáp nhaát: 36% vaøo thaùng 12.
- Löôïng boác hôi cao nhaát haøng naêm vaøo khoaûng thaùng
2 leân ñeán 148mm.
Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu chòu aûnh höôûng cuûa
hai höôùng gioù chính ñoù laø:
- Gioù Taây Nam thoåi töø thaùng 5 ñeán thaùng 11.
- Gioù Ñoâng Baéc thoåi töø thaùng 12 ñeán thaùng 4.
Thuûy vaên: Heä thoáng soâng suoái lôùn nhaát trong khu baûo
toàn nhìn chung khoâng ñaùng keå: chæ coù Suoái Caùt, Suoái Raùn,
Suoái Ñaù… raûi raùc coøn coù caùc baøu vaø hoà nhö Baøu Nhaùm, Baøu
Troøn, hoà Coùc, hoà Linh… coù nöôùc quanh naêm.
Möïc nöôùc ngaàm trong khu vöïc thay ñoåi theo vuøng:
- Khu Hoà Coùc gaàn bôø bieån coù möïc nöôùc ngaàm khoaûng töø
1,5 - 3 m.
- Khu Böng Rieàng coù möïc nöôùc ngaàm khoaûng töø 5-8m.
Ñaëc bieät, khu BTTN coù nguoàn nöôùc khoaùng noùng ñöôïc
goïi laø suoái nöôùc khoaùng noùng Bình Chaâu, laø moät nguoàn taøi
322
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

nguyeân quí giaù vaø noåi tieáng caû nöôùc vôùi nhöõng thaønh phaàn - Thöïc vaät thaân goã (chieàu cao lôùn hôn 8m) coù 217 loaøi
hoùa lí ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc nghieân cöùu. chieám 32,7%.
Nöôùc khoaùng noùng Bình Chaâu chöõa trò ñöôïc caùc loaïi beänh: heä - Thöïc vaät tieåu moäc (chieàu cao töø 2-8m) coù 147 loaøi
thaàn kinh, beänh ngoaøi da, maïch maùu, nhieãm ñoäc… chieám 22,2%.
• Taøi nguyeân thöïc vaät - Thaûm töôi (chieàu cao nhoû hôn 2m) coù 158 loaøi chieám
24,1%.
Baûng 1: Dieän tích vaø tröõ löôïng röøng cuûa khu BTTN Bình
Chaâu – Phöôùc Böûu (naêm 1992) - Daây leo 73 loaøi chieám 11%.
- Thöïc vaät phuï sinh 23 loaøi chieám 3,5%.
Haïng muïc Dieän tích Tröõ löôïng
- Phong lan 14 loaøi chieám 2,1%.
(ha) % m3 %
- Khuyeát thöïc vaät 24 loaøi chieám 4,4%.
Toång toaøn khu baûo toàn 11.293 100 550.301 100
Vôùi thaønh phaàn thöïc vaät phong phuù vaø ña daïng, chuùng
I. Ñaát coù röøng 7.224 64 thuoäc ba luoàng thöïc vaät di cö vaø moät heä thöïc vaät baûn ñòa laø:
1. Röøng töï nhieân 7.117 63 549.136 99,8 - Heä thöïc vaät Malaysia – Indonesia: tieâu bieåu laø caùc loaïi
- Röøng non 2.931 26 172.396 31,1 thöïc vaät trong hoï daàu (Dipterocarpaceae).
- Röøng ngheøo 4.025 35,6 350.175 63,7 - Heä thöïc vaät AÁn Ñoä – Mieán Ñieän: tieâu bieåu caùc loaïi caây
- Röøng trung bình 161 1,4 26.565 4,8
trong hoï chön baàu (Combretaceae), hoï goøn (Bombacaeae),
hoï töû vi (Lythraceaea), hoï coû roi ngöïa (Verbenacae).
2. Röøng troàng 107 1 1.165 0,2
- Heä thöïc vaät Hymalaya – Vaân Nam – Quí Chaâu (Trung
II. Ñaát khoâng coù röøng 3.347 29,7
Quoác); tieâu bieåu goàm caùc hoï:
III. Ñaát troàng caây coâng nghieäp 36 0,3
+ Hoï deû (Fagaceae)
IV. Nöông raãy 368 2,3 + Hoï du (Ulmaceae)
V. Ñaát khaùc 318 2,8 + Hoï nhaøi (Olaceae)
Ñaëc ñieåm phaân boá thöïc vaät vaø caùc thaûm thöïc vaät + Hoï re (Lauraceae)

Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù maët 661 loaøi thöïc + Hoï hoa hoàng (Rosaceae)
vaät thuoäc 408 chi, 113 hoï, ñöôïc phaân ra nhö sau:

323 324
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Heä thöïc vaät baûn ñòa Baéc Vieät Nam – Nam Trung Quoác
goàm caùc hoï tieâu bieåu sau:
+ Hoï sim (Myrtaceae).
+ Hoï xoan (Meliaceae).
+ Hoï thò (Ebenaceae).
+ Hoï ñaäu (Papilionaceae).
+ Hoï troâm (Steruliaceae).
+ Hoï boà hoøn (Sapindaceae).
+ Hoï maêng cuït (Guttiferae).
+ Hoï caø pheâ (Rubiaceae).
Döïa treân söï phaân loaïi thaûm thöïc vaät röøng Vieät Nam cuûa
giaùo sö Thaùi Vaên Tröøng vaø giaùo sö Phaïm Hoaøng Hoä thì khu
BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù moät kieåu röøng chính laø
“kieåu röøng kín nöûa ruïng laù aåm nhieät ñôùi” vôùi taùm kieåu phuï
goàm 21 thaûm thöïc vaät nhö sau:
Kieåu phuï mieàn thuïc vaät thaân thuoäc vôùi heä thöïc vaät
Malaysia - Indonesia vaø khu thöïc vaät baûn ñòa vieät Nam –
Nam Trung Hoa coù caùc öu hôïp sau:
- Öu hôïp chi: daàu (Dipterocarpus) + thò (Diospyros) +
traâm (Syzygium) dieän tích 543 ha.
- Öu hôïp chi veân veân (Anisoptera) + traâm (Syzygium)
dieän tích 118ha.
- Öu hôïp chi seán (Shorea) + daàu (Dipterocarpus) dieän
tích 1.150ha.
- Öu hôïp chi sao (Hopea) + seán (Shorea) dieän tích 339ha.
325
Kieåu phuï mieàn thöïc vaät thaân thuoäc vôùi khu heä thöïc vaät
AÁn Ñoä – Mieán Ñieän vaø khu thöïc vaät baûn ñòa Baéc Vieät Nam –
Nam Trung Hoa, öu hôïp chi goàm baèng laêng (Lagerstroemia) +
thò (Diospyros) + traâm (Syzygium) dieän tích 657ha.
Kieåu phuï mieàn thöïc vaät thaân thuoäc vôùi khu heä thöïc vaät
baûn ñòa Baéc Vieät Nam – Nam Trung Hoa vaø khu heä thöïc vaät
AÁn Ñoä – Mieán Ñieän – Malaysia – Indonesia. Kieåu phuï naøy
goàm 5 kieåu phuï thoå nhöôõng khaùc nhau.
- Kieåu phuï thöù sinh nhaân taùc treân ñaát nguyeân traïng vôùi
hai öu hôïp vaø moät phöùc hôïp caây laø:
o Öu hôïp chi traâm (Syzygium) + tröôøng (Mischocarpus)
+ thò (Diospyros) dieän tích 1.828ha.
o Öu hôïp chi thò (Diospyros) + tröôøng (Mischocarpus)
+ traâm (Syzygium) dieän tích 1.711ha.
- Phöùc hôïp caây öa saùng treân ñaát röøng khai thaùi kieät vaø
xöông xaåu: dieän tích laø 767ha.
- Kieåu phuï thöù sinh nhaân taùc treân ñaát thaùi hoùa:
o Sinh caûnh thöïc vaät caây buïi + coû: 1.222ha.
o Sinh caûnh thöïc vaät traõng coû vaø caây buïi raõi raùc:
228ha.
o Sinh caûnh thöïc vaät ven loä giôùi.
o Kieåu phuï thoå nhöôõng treân ñaát ngaäp ven soâng suoái.
o Kieåu phuï thoå nhöôõng treân ñaát ñoài caùt ven bieån.
- Kieåu phuï nuoâi troàng nhaân taïo: dieän tích 107ha
326
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Nhöõng loaøi vaø öu hôïp thöïc vaät coù giaù trò veà khoa hoïc vaø Baûng 2: Caùc loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng treân caïn hieän dieän
kinh teá ôû khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu
Thöïc vaät môùi ghi nhaän ôû Vieät Nam goàm: loaøi daàu caùt Lôùp Boä Hoï Loaøi
(Dipterocarpus chataceussym) thuoäc caây goã lôùn hoï daàu Löôõng theâ 1 4 13
(Dipterocarpaceae) môùi thaáy phaân boá ôû vuøng naøy. Boø saùt 2 13 33
- Thöïc vaät coå xöa: Chim 17 31 96

+ Gaám nuùi (Gnetum monatum) Thuù 19 22 36

Toång coäng 39 70 178
+ Thieân tueá (Cyeas rumphii)
(Luaän chöùng kinh teá kyõ thuaät khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc
- Nhöõng loaøi coù giaù trò kinh teá cao coù nguy cô tuyeät chuûng:
Böûu)
+ Caåm lai (Dalbergia bariensis)
Nhöõng loaøi ñoäng vaät öu theá:
+ Goõ ñoû (Afzelia xylocarpa)
- Lôùp löôõng theâ: eách, eãnh öông, coùc.
+ Giaùng höông (Pterocarpus pedatus) - Lôùp boø saùt: taéc keø, raén caùc loaïi, kyø nhoâng, caøng toâm,
+ Trai (Fagraea cochinenis) kyø ñaø nuùi…

+ Xaây (Dialium cochinchinensis)
+ Nhöõng öu hôïp hoï daàu treân vuøng ñaát caùt ven bieån.
Nhö vaäy, thöïc vaät ôû khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu
coù hoï daàu chieám öu theá veà soá löôïng caù theå.
• Taøi nguyeân ñoäng vaät
Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù maët 178 loaøi
ñoäng vaät coù xöông soáng ôû treân caïn nhö sau:
327
- Chim: cu xanh, gaàm ghì, chích choøe löûa, chim saâu, goõ
kieán…
- Thuù: khæ vooïc, heo röøng, soùc, thoû röøng…
Nhöõng loaïi ñoäng vaät quyù hieám:
Caùc loaïi thuù quyù hieám coù nguy cô bò tieâu dieät coù maët
trong khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu goàm:
- Thuù: baùo hoa mai, gaáu choù, meøo ri, khæ ñuoâi lôïn, khæ
maët ñoû, vooïc xaùm baïc, soùc bay truùt, cu ly nhoû, raùi caù…
- Chim: coâng, gaø loâi lam, gaø tieàn maët ñoû, hoàng hoaøng…
- Boø saùt: traên gaám, ruøa vaøng, raén hoå mang chuùa…
328
 Du lòch sinh thaùi
Moái lieân heä vôùi khu heä ñoäng vaät cuûa khu BTTN Bình
Chaâu – Phöôùc Böûu vôùi ñoäng vaät theá giôùi vaø caùc vuøng laân caän
sau:
- Phaân mieàn AÁn Ñoä - Malaysia goàm caùc loaøi tieâu bieåu:
ñoài moài, kyø ñaø, truùt, hoàng hoaøng, cao caùc.
- Heä ñoäng vaät mieàn Ñoâng Nam Boä tieâu bieåu:
o Baùo hoa mai, meøo ri thuoäc hoï meøo (Felidae)
o Caày höông, caày doâng thuoäc hoï caày (Viveridae)
o Dôi Quaï thuoäc hoï dôi (Bteropidae)
o Coâng, gaø loâi lam thuoäc hoï tró (Phasianidae).
- Heä ñoäng vaät Ñaék Laék - Buoân Meâ Thuoät:
o Hoï soùc (Sciuridae)
o Hoï nhím (Hystricidae)
o Hoï vooïc (Colobidae)
- Heä ñoäng vaät vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long:
- Hoï kyø nhoâng (Aganidae)
- Hoï taéc keø (Gekkonidae).
• Taøi nguyeân nhaân vaên
o Ñaëc ñieåm veà daân cö
Tieáp giaùp vôùi naêm xaõ: Phöôùc Thuaän, Xuyeân Moäc, Boâng
Trang, Böng Rieàng, Bình Chaâu. Khu baûo toàn taäp trung daân cö
cuûa treân 30 ñòa phöông trong vaø ngoaøi tænh ñeán ñaây sinh
soáng; trong ñoù hôn 50% daân soá soáng baèng noâng nghieäp. Ngoaøi
ra, hoï coøn soáng baèng caùc ngheà nhö ñaùnh baét haûi saûn, dòch vuï
329
Du lòch sinh thaùi
du lòch, buoân baùn dòch vuï nhoû, moät soá khoâng coù ngheà nghieäp
oån ñònh thöôøng xuyeân soáng baèng ngheà röøng vaø laøm thueâ.
o Ñaëc ñieåm veà lòch söû
Trong chieán tranh choáng Myõ, khu röøng laø nôi tieáp nhaän
vuõ khí töø haäu phöông mieàn Baéc, cuõng laø nôi ñoùng quaân cuûa
quaân giaûi phoùng ñoå boä baèng ñöôøng thuûy, ñöôøng haøng khoâng.
Do chòu aûnh höôûng cuûa cuoäc chieán tranh neân khu röøng
bò taøn phaù naëng neà bôûi chaát ñoäc hoùa hoïc maø ñeá quoác Myõ ñaõ
raûi xuoáng baèng ba loaïi chaát ñoäc maøu da cam vôùi thaønh phaàn
dioxin raát ñoäc haïi. Vì theá, caây coû ôû moät soá khu vöïc bò huûy dieät
hoaëc bò taøn phaù nghieâm troïng.
o Nhöõng ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi aûnh höôûng ñeán khu
BTTN Bình Chaâu - Phöôùc Böûu
- Söï taêng tröôûng daân soá caû cô hoïc vaø töï nhieân laø söùc eùp
lôùn ñoái vôùi khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu. Caùc nhu caàu
veà goã ñeå xaây döïng cô baûn vaø chaát ñoát ñöôïc khai thaùc tröïc tieáp
trong khu baûo toàn.
- Nhu caàu veà cuûi ñeå nung gaïch, saáy möïc khoâ, caù khoâ ôû
xaõ Bình Chaâu cuõng gaây aûnh höôûng khoâng nhoû ñoái vôùi khu baûo
toàn.
- Ñòa hình baèng phaúng, ranh giôùi giöõa khu baûo toàn vaø
daân cö chöa roõ raøng neân daân cö laân caän söû duïng caùc phöông
tieän nhö xe boø, xe ñaïp thoà vaø caùc phöông tieän thoâ sô khaùc leùn
vaøo caùc ngoõ ngaùch ñeå phaù röøng.
330
 Du lòch sinh thaùi
• Cô sôû vaät chaát – kyõ thuaät haï taàng
o Cô sôû vaät chaát
Vôùi taùm traïm kieåm laâm, Ban quaûn lí khu BTTN Bình
Chaâu – Phöôùc Böûu ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh tích trong coâng
taùc baûo toàn. Hieän trong khu baûo toàn coù vöôøn söu taäp caùc loaøi
ñoäng thöïc vaät, chuyeân söu taäp caùc caây quí hieám phuïc vuï cho
coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc. Beân caïnh ñoù, khu baûo toàn coøn
laø nôi coù tieàm naêng du lòch khaù phong phuù vaø ña daïng, coù söùc
thu huùt khaùch du lòch trong nöôøc cuõng nhö du khaùch quoác teá
ñieån hình laø cuïm du lòch suoái nöôùc noùng Bình Chaâu, khu du
lòch Haøng Döông...
o Cô sôû kyõ thuaät haï taàng
Cô sôû löu truù, aên uoáng: Khu du lòch hoà coác coù naêm nhaø
nghæ, moät nhaø haøng coù söùc chöùa khoaûng 200 khaùch, naêm leàu,
moät ñieåm sô cöùu.
Phöông tieän vaän chuyeån vaø trang thieát bò:
- Phöông tieän vaän chuyeån goàm coù: coù hai xe du lòch coù
theå vaän chuyeån du khaùch ñi tham quan khaép nôi, ngoaøi ra
coøn coù phöông tieän vaän chuyeån nhö xe gaén maùy vaø caùc loaïi xe
thoâ sô khaùc.
- Trang thieát bò nhö: maùy vi tính, maùy photocopy, ti vi,
caùc tieäm chuïp hình vaø caùc trang thieát bò khaùc hoã trôï cho du
khaùch khi ñi du lòch.
Maïng löôùi thoâng tinh lieân laïc, ñieän nöôùc: khu baûo toàn söû
duïng ñieän 24/24, vaø coù maùy phaùt ñieän rieâng, nöôùc bôm rieâng
vaø thoâng tin lieân laïc, khu baûo toàn vaø suoái nöôùc khoaùng noùng
331
Du lòch sinh thaùi
coù ñieän thoaïi coù theå lieân laïc ñöôïc vôùi trong vaø ngoaøi nöôùc,
maùy fax, maùy vi tính ñaõ ñöôïc ñaêng kyù maïng Internet…
2. Ñònh höôùng phaùt trieån vaø quy hoaïch moät soá
loaïi hình du lòch trong khu BTTN Bình Chaâu –
Phöôùc Böûu
a. Caùc loaïi hình du lòch
Vôùi ñaëc ñieåm ña daïng vaø phong phuù veà taøi nguyeân thieân
nhieân, ñoäng thöïc vaät cuõng nhö caûnh quan, khu BTTN Bình
Chaâu - Phöôùc Böûu laø khu vöïc coù theå toå chöùc phaùt trieån nhieàu
hình thöùc du lòch keát hôïp, ñieån hình laø moät soá loaïi hình du
lòch sau:
Du lòch sinh thaùi
Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu laø moät trong nhöõng
nôi coøn giöõ ñöôc heä sinh thaùi töï nhieân nguyeân sinh, ít bò taùc
ñoäng. Ñaây laø moät trong nhöõng kho taøng quí giaù, laø di saûn ít oûi
coøn laïi cuûa thieân nhieân trong boái caûnh taøi nguyeân thieân nhieân
ñang bò taøn phaù nhanh choùng nhö hieän nay. Nhö ñaõ noùi treân,
khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù thaønh phaàn loaøi thöïc
vaät, ñoäng vaät khaù phong phuù: 661 loaøi thöïc vaät vaø 178 loaøi
ñoäng vaät coù xöông soáng treân caïn. Ngoaøi ra, khu baûo toàn coøn coù
kieåu röøng kín nöûa ruïng laù aåm nhieät ñôùi vôùi taùm kieåu phuï goàm
21 thaûm thöïc vaät. Vì vaäy, khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu
raát thích hôïp cho phaùt trieån du lòch sinh thaùi.
Du lòch nghæ döôõng
Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu laø nôi thích hôïp cho
du khaùch ñi du lòch theo loaïi hình du lòch nghæ döôõng. Saùt vôùi
bôø bieån Hoà Coác laø moät caùnh röøng roäng lôùn khoâng khí trong
332
 Du lòch sinh thaùi
laønh, maùt meû, moâi tröôøng töï nhieân saïch seõ. Vì theá, taïi ñaây du
khaùch coù theå ôû daøi ngaøy hoaëc nghæ vaøo nhöõng ngaøy cuoái tuaàn.
Ñeå ñöôïc thay ñoåi khoâng khí, thö giaõn thoaûi maùi giöõa thieân
nhieân, du khaùch coù theå tham quan suoái khoaùng noùng töï nhieân,
ñieàu döôõng baèng caùch: taém ngaâm, bôi loäi trong caùc beå bôi nöôùc
noùng coù theå chöõa trò caùc loaïi beänh, ngaâm chaân massage…
Du lòch chöõa beänh
Theo baûng kieåm ñònh vaø xaùc nhaän cuûa Vieän An döôõng
hoïc lí lieäu phaùp trung öông Lieân Xoâ. Naèm treân ñòa baøn khu
BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù nguoàn nöôùc khoaùng noùng
vôùi dieän tích 20.000m2 coù löu löôïng nöôùc 30 lít/giaây, vôùi 70
ñieåm phun, nhieät ñoä cao nhaát tôùi hôn 800C. Vuøng suoái khoaùng
noùng roäng khoaûng 1km2 goàm nhieàu hoà, vuõng lôùn, nhoû lieân keát
vôùi nhau, trong nguoàn nöôùc noùng naøy coù moät soá thaønh phaàn
hoùa lyù: NH3, NO3, NO4, Fe2O3, SO4, PO4, NaCl, Na, K, Cu vôùi
ñoä pH vaø ñoä kieàm phuø hôïp cho vieäc chöõa beänh. Vì vaäy phaùt
trieån loaïi hình du lòch chöõa beänh ôû ñaây laø raát hôïp lí vaø neân
ñöïoc coi troïng. Vôùi ñaëc tính naøy du khaùch khi ñeán ñaây coù theå
söû duïng nguoàn nöôùc töï nhieân ñeå chöõa chöõa trò nhieàu chöùng
beänh nhö: caùc beänh cuûa heä thaàn kinh, caùc beänh ngoaøi da, caùc
beänh maïch maùu, beänh phuø coå tröôùng, beänh nhieãm ñoäc maõn
tính, caùc beänh khôùp xöông vaø cô baép, caùc beänh veà phuï khoa,
vaø moät soá loaïi beänh khaùc.
Du lòch nghieân cöùu khoa hoïc
Ñaây laø khu vöïc löu giöõ nguoàn gen quan troïng cuûa nhieàu
loaøi thöïc vaät vaø ñoäng vaät, ñaëc bieät laø caùc loaøi quùy hieám. Khu
BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu laø moät ñòa ñieåm nghieân cöùu
khoa hoïc vaø tham quan du lòch sinh thaùi raát coù giaù trò, vuøng
333
Du lòch sinh thaùi
naøy raát thích hôïp cho caùc nhaø nghieân cöùu khoa hoïc, sinh
vieân, hoïc sinh ñeán tham quan, khaûo saùt nghieân cöùu, söu taàm
baûo veä ña daïng cuûa ñoäng thöïc vaät. Taïi ñaây, ñaõ coù nhieàu coâng
trình nghieân cöùu khoa hoïc veà caùc loaøi thöïc vaät, ñoäng vaät ñaëc
tröng cuûa röøng vaø caû cuûa bieån nhö: khaûo saùt caây hoï daàu, choø,
daàu raùi, hoï xoan, hoï daâu taèm, rong nöôùc ngoït, baùo mai hoa,
gaáu choù, soùc bay… Vôùi loaïi hình du lòch naøy, du khaùch ñeán ñaây
chuû yeáu ñi laïi ñeå quan saùt chuïp aûnh vaø thu maãu veà thöïc vaät
neân nhu caàu aên ôû cuõng raát ñôn giaûn vaø deã phuïc vuï. Du khaùch
coù theå caém traïi gaàn nôi maø mình nghieân cöùu hoaëc ôû trong
röøng hoaëc ôû ngoaøi gaàn bieån hay thueâ nhaø troï gaàn khu baûo
toàn… ñeå tieán haønh nghieân cöùu moät caùch thuaän tieän nhaát.
Du lòch taém bieån
Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù bôø bieån daøi
12km, taïi ñaây ñaõ hình thaønh moät soá baõi taém coù söùc haáp daãn
lôùn nhö: hoà Coác, hoà Traøm, vôùi nhöõng baõi caùt traéng baèng
phaúng, saïch, ñeïp, bôø bieån roäng, möïc nöôùc noâng naèm beân röøng
töï nhieân. Vì vaäy, coù theå phaùt trieån hình thöùc du lòch taém bieån
ôû ñaây, noù seõ laø moät nôi taém bieån thuù vò cho moïi du khaùch sau
moät ngaøy tham quan röøng nguyeân sinh trong khu baûo toàn.
Beân caïnh ñoù du khaùch coù theå thöôûng thöùc ñöôïc nhöõng ñaëc
saûn cuûa bieån coù giaù trò cao, raát ñöôïc öa chuoäng nhö caùc loaïi:
toâm cua, caù, möïc, soø… Hoà Coác caùch Thaønh phoá Hoà Chí Minh
khoaûng 150 km, ñöôøng ñi raát thuaän lôïi. Muøa cao ñieåm töø
thaùng 4 ñeán cuoái thaùng 7, coù khaû naêng ñoùn haøng ngaøn khaùch
du lòch ñeán nghæ maùt, taém bieån. Hoà Coác ñang ñöôïc khai thaùc
vaø söû duïng neân cô sôû haï taàng vaø cô sôû vaät chaát kyõ thuaät phuïc
vuï du lòch cuõng khaù toát. Do ôû caïnh röøng nguyeân sinh neân khí
334
 Du lòch sinh thaùi
haäu ôû ñaây raát maùt meõ, khoâng khí trong laønh, khoâng gian tónh
mòch. Du khaùch coù theå vöøa ñi du lòch nghæ ngôi, taém bieån vöøa
keát hôïp vôùi vieäc tham quan röøng nguyeân sinh nhö ñi boä vaøo
röøng xem chim vaø nhöõng thuù röøng khaùc, hoaëc tham quan
vöôøn söu taäp caây goã röøng, suoái nöôùc noùng Bình Chaâu.
Du lòch ngoaïn caûnh
Laø moät khu röøng nguyeân sinh, vôùi dieän tích 11.293 ha,
khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu coù heä ñoäng - thöïc vaät khaù
phong phuù. Taïi ñaây, du khaùch coù theå vöøa tham quan ñöôïc
caûnh ñeïp cuûa röøng nguyeân sinh vöøa tham quan ñöôïc caûnh ñeïp
cuûa bieån hoà Coác. Theâm vaøo ñoù, chuùng ta seõ ñöôïc tìm hieåu
nhöõng loaøi caây ñaëc tröng ôû khu vöïc nhö: caây hoï daàu, caây hoï
sim, loaøi traøm, caây hoï thaàu daàu… vaø nhieàu ñoäng vaät coù maøu
saéc haáp daãn, vui maét, deã quan saùt baèng maét thöôøng vaø ñöôïc
xem laø nhöõng loaøi quyù hieám, caàn ñöôïc baûo ve. Chuùng ñöôïc
nuoâi trong vöôøn söu taäp caây goã röøng cuûa khu baûo toàn nhö: gaø
loâi, cheo cheo, soùc bay, nai röøng… Caùch khu baûo toàn 7 km laø
nguoàn suoái khoaùng noùng coù theå chöõa ñöôïc nhieàu loaïi beänh.
Ngoaøi caùc dòch vuï nhaø haøng, nhaø nghæ, khu caém traïi, hoà caâu
caù… coøn coù caùc tuyeán tham quan röøng nguyeân sinh trong khu
vöïc suoái nöôùc noùng, neáu du khaùch ñi töøng nhoùm nhoû vaøo saâu
trong röøng thì suoái Bang seõ laø nôi cung caáp nhieàu loaøi caây coû
laï vaø phong caûnh töï nhieân höõu tình.
Ñaùnh giaù chung
Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu laø moät trong nhöõng
khu baûo toàn coù tieàm naêng taøi nguyeân du lòch töông ñoái ña
daïng, beân caïnh söï phong phuù veà caùc loaøi ñoäng thöïc vaät, khu
335
Du lòch sinh thaùi
vöïc coøn ña daïng caû veà caûnh quan, bao goàm caû nuùi, hoà, röøng…
vôùi söùc haáp daãn lôùn. Vôùi vò trí naèm ôû moät trong 7 tænh troïng
ñieåm öu tieân phaùt trieån du lòch. Vì theá, khu vöïc raát thuaän lôïi
trong vieäc khai thaùc tieàm naêng taøi nguyeân ñeå hình thaønh caùc
khu du lòch troïng ñieåm coù söùc haáp daãn cao. Taïi ñaây du khaùch
coù theå ñeán ngoaïn caûnh, quan saùt, söu taàm vaø nghieân cöùu khoa
hoïc… Toùm laïi nôi ñaây coù theå keát hôïp phaùt trieån nhieàu loaïi
hình du lòch.
Tuy nhieân, cô sôû vaät chaát kyõ thuaät vaø keát caáu haï taàng
phuïc vuï cho du lòch coøn thieáu thoán, trang thieát bò noäi thaát cuûa
moät soá nhaø nghæ coøn thaáp veà chaát löôïng vaø ngheøo naøn veà noäi
dung laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm haïn cheá söùc haáp daãn du
khaùch ñeán vôùi khu baûo toàn.
Vì vaäy, trong töông lai, ñeå khai thaùc laâu daøi hieäu quaû
tieàm naêng du lòch cuûa khu vöïc caàn ñaàu tö nhieàu hôn khoâng
chæ veà cô sôû haï taàng.
b. Qui hoaïch vaø thieát keá caùc ñieåm, cuïm vaø tuyeán
du lòch keát hôïp
ƒ Qui hoaïch caùc ñieåm du lòch
Quy hoaïch laïi khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu vôùi
caùc ñieåm du lòch haáp daãn sau:
Baõi bieån hoà Coác: naèm trong khu baûo toàn vôùi baõi caùt
baèng phaúng, roäng, thoai thoaûi vôùi nhieàu taûng ñaù naèm nhaáp
nhoâ treân caùt, raát thích hôïp cho loïai hình du lòch taém bieån vaø
ngoaïn caûnh.
336
 Du lòch sinh thaùi
Baøu Nhaùm (caùch ngaõ ba ñöôøng Bình Chaâu – Hoà Coác
khoaûng 500m) laø baøu nöôùc ngoït coù nöôùc quanh naêm vôùi daïng
caûnh quan ñaëc saéc cuûa ñaát ngaäp nöôùc vôùi caây öu theá laø Traøm.
Baøu Nhaùm laø nôi kieám aên cuûa nhieàu loaïi chim nöôùc nhö: le
le, coø… thích hôïp cho du lòch nghieân cöùu khoa hoïc vaø du lòch
sinh thaùi cuõng nhö du lòch sinh thaùi. Hieän nay, Baøu Nhaùm ñaõ
ñöôïc qui hoaïch trong vöôøn söu taäp caây goã cuûa khu baûo toàn.
Suoái nöôùc noùng Bình Chaâu vôùi dieän tích 20.000m2 vaø 70
ñieåm phun bao goàm nhieàu hoà, vuõng lôùn nhoû lieân keát vôùi nhau.
Suoái nöôùc noùng Bình Chaâu laø moät nguoàn nöôùc khoaùng noùng
coù khaû naêng chöõa trò nhieàu chöùng beänh.
Baõi hoà Traøm (hoaëc goïi laø baõi Thuaän Bieân) laø baõi caùt
roäng, daøi suoát 3km, thuoäc thò traán Phöôùc Böûu huyeän Xuyeân
Moäc. Ñaây laø baõi bieån trong xanh, saïch seõ thích hôïp cho caùc
loaïi hình du lòch taém bieån, nghæ döôõng, ngoaïn caûnh…
Beân caïnh ñoù, khu baûo toàn coøn coù nhieàu tieàm naêng du
lòch khaùc caàn ñöôïc ñaàu tö, qui hoaïch thaønh ñieåm du lòch sinh
thaùi seõ thu huùt ñöôïc nhieàu du khaùch ñeán tham quan nhö:
Baõi Hoà Linh (caùch hoà Coác 13km neáu khaùch muoán ñi
xuyeân qua röøng vaø caùch 4-5km neáu ñi doïc bôø bieån hoà Coác) ñaây
laø moät quaàn theå vöøa coù nuùi vöøa coù bieån, raát thích hôïp cho du
lòch taém bieån keát hôïp vôùi leo nuùi.
Laùng Caû Thi (caùch khu du lòch Haøng Döông khoaûng
3km) laø khu vöïc ngaäp nöôùc ñònh kyø vôùi nhieàu loaïi caûnh quan
ñeïp cuõng vôùi caây traøm laø öu theá. Neáu du khaùch ñi trong khu
vöïc naøy coù theå seõ gaëp loaïi gaø loâi loâng tía (Lophuga diaraii) laø
337
Du lòch sinh thaùi
loaøi quí hieám ñang caàn ñöôïc baûo veä taïi khu BTTN Bình Chaâu
– Phöôùc Böûu.
Suoái Bang (caùch suoái nöôùc noùng Bình Chaâu 3km) du
khaùch coù theå thueâ xe boø vaøo. Doïc ñöôøng ñi chuùng ta coù theå
thaáy ñöôïc caûnh ñeïp cuûa röøng vaø thöôûng thöùc ñöôïc veõ ñeïp cuûa
suoái Bang.
Ngoaøi nhöõng ñieåm du lòch keå treân, gaàn khu baûo toàn coøn
coù caùc ñieåm du lòch khaùc coù giaù trò cao ñaõ vaø ñang khai thaùc,
chuùng ta coù theå keát hôïp ñi du lòch cuøng luùc taïi nhieàu ñieåm ñi
du lòch khaùc nhau nhö: Laøng vaên hoùa daân toäc Chaâu Ro (naèm
taïi ñieåm Hieäp Hoøa, huyeän Xuyeân Moäc), thaùc soâng Ray (huyeän
Xuyeân Moäc), Baõi taém Long Haûi (huyeän Long Ñaát), khu khaùng
chieán Minh Ñaïm – nuùi Minh Ñaïm (thò traán Long Haûi, huyeän
Long Ñaát), nuùi Chaân Tieân vaø Chuøa Giao Ñeá, chuøa Thieân Thai,
vaø Cöûu Truøng Ñaøi, Moä Baø Nguyeãn Thò Ròa vaø Dinh Coâ (huyeän
Long Ñaát), chuøa Long Baøn (huyeän Long Ñaát)…
ƒ Quy hoaïch caùc cuïm vaø tuyeán du lòch keát hôïp vôùi vuøng
phuï caän
– Tuyeán du lòch hoà Coác – hoà Linh – suoái nöôùc noùng –
suoái Bang
Du khaùch coù theå nghæ ngôi, taém bieån tham quan röøng
nguyeân sinh, quan saùt vaø chuïp aûnh chim, thuù, thöïc vaät… taïi
hoà Coác vaø hoà Linh. Tuyeán du lòch naøy thích hôïp cho nhöõng
sinh vieân vaø hoïc sinh ñeán vui chôi, tìm hieåu heä sinh thaùi
röøng vaø bieån.
338
 Du lòch sinh thaùi
– Tuyeán du lòch hoà Coác – Laùng Caû Thi – Baøu Nhaùm –
suoái nöôùc noùng – suoái Bang
Taém bieån taïi hoà Coác, quan saùt caùc heä ñoäng thöïc vaät,
xem chim taïi Laùng Caû Thi vaø Baøu Nhaùm. Coù theå vaøo röøng
quan saùt nghieân cöùu caùc loaøi thöïc vaät khi ñeán suoái Bang vaø
taém ngaâm nghæ ngôi, thö giaõn tröôùc khi trôû laïi suoái nöôùc
noùng.
– Tuyeán du lòch hoà Chaøm – hoà Coác - suoái nöôùc noùng
Tuyeán du lòch naøy thích hôïp cho khaùch du lòch muoán
keát hôïp du lòch chöõa beänh, du lòch taém bieån, du lòch nghæ
döôõng.
Caùc tuyeán du lòch keát hôïp vôùi vuøng phuï caän
– Tuyeán du lòch keát hôïp khu baûo toàn – Long Ñaát – Baø
Ròa – Vuõng Taøu
Ñaây laø tuyeán du lòch baèng ñöôøng boä. Töø khu baûo toàn, du
khaùch coù theå ñi ñeán huyeän Long Ñaát, nôi coù nhieàu ñieåm du
lòch haáp daãn vaø thò xaõ Baø Ròa. Töø thò xaõ Baø Ròa du khaùch ñi
ñeán Vuõng Taøu khoaûng 20 km. Ñaây laø tuyeán du lòch haáp daãn,
du khaùch coù theå bieát ñöôïc nhieàu ñieåm du lòch trong cuøng moät
chuyeán ñi.
– Tuyeán du lòch ñöôøng bieån keát hôïp khu baûo toàn – Long
Haûi – Vuõng Taøu
Neân coù nhöõng tuyeán du lòch baèng ñöôøng bieån töø baõi bieån
hoà Coác – hoà Traøm – Long Haûi – Vuõng Taøu, vì theo nhu caàu
hieän nay coù nhieàu du khaùch muoán ñi du lòch baèng ñöôøng bieån
ñeå qua caùc baõi bieån khaùc.
339
Du lòch sinh thaùi
Tuyeán du lòch keát hôïp khu baûo toàn – Haøm Taân – Phan
Thieát
Khu baûo toàn vaø caùc khu du lòch neân phaùt trieån caùc loaïi
hình du lòch khaùc nhö:
– Du lòch theå thao: löôùt thuyeàn buoàm, löôùt vaùn, moâtoâ
nöôùc canoâ keùo duø löôïn treân khoâng, boùng chuyeàn treân caùt…
– Du lòch vui chôi giaûi trí trong nhöõng khu röøng nguyeân
sinh döôùi nhöõng taùn röøng raâm maùt: raát thích hôïp cho nhoùm
ñoâng du khaùch nhö sinh vieân, hoïc sinh, nhöõng ngöôøi yeâu
thích caùc heä sinh thaùi nguyeân sinh.
– Du lòch leo nuùi: neân laäp ra caùc tuyeán du lòch treân nuùi
ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa khaùch du lòch, du khaùch thích caûm
giaùc ôû treân cao nhìn thaáy toaøn caûnh khu vöïc. Tuy nhieân, neân
coù höôùng daãn vieân ñi theo höôùng daãn.
– Du lòch hoäi nghò, hoäi thaûo: caàn trang bò cô sôû vaät chaát
kyõ thuaät vaø caùc phöông tieän thoâng tin nhaèm phuïc vuï ñoái
töôïng khaùch ñeán ñaây vöøa ñi du lòch keát hôïp vôùi vieäc döï hoäi
nghò, hoäi thaûo. Ñoái töôïng naøy thöôøng laø nhöõng nhaø nghieân
cöùu khoa hoïc hoaëc caùc giaûng vieân cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc,
hoaëc caùc coâng ty coù yeâu caàu…
– Du lòch maïo hieåm: coù nhieàu khaùch du lòch thích caûm
giaùc maïnh, muoán khaùm phaù nhöõng ñieàu môùi laï. Ta neân coù
nhöõng tuyeán sinh thaùi trong röøng vaøo ban ñeâm daønh cho loaïi
du khaùch naøy nhö: xem caùc hoaït ñoäng cuûa thuù röøng vaøo ban
ñeâm, chôi caùc troø chôi… vaø ñieàu ñaët bieät laø phaûi ñaûm baûo an
toaøn cho du khaùch vaø traùnh gaây aûnh höôûng ñeán ñoäng vaät
trong khu baûo toàn.
340
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

II. PHAÙT TRIEÅN DLST ÑAÁT MUÕI - CAØ MAU Moät neùt ñaëc tröng nöõa cuûa khu ñaát Muõi laø, moãi khi ñoâng
veà, du khaùch seõ coù cô hoäi ngaém taän maét thaáy töøng ñaøn chim
1. Giôùi thieäu
di truù traùnh ñoâng, treân ñöôøng bay töø Siberia laïnh giaù veà
Ñaây laø muõi ñaát naèm ôû taän cuøng cöïc Nam cuûa Toå quoác, phöông Nam aám aùp, seõ döøng chaân laïi ñaây nghæ ngôi, tìm thöùc
thuoäc khu vöïc vaøm Raïch Muõi, aáp Xoùm Muõi, huyeän Ngoïc Hieån, aên roài laïi tieáp tuïc haønh trình thieân lí ñeán chaâu UÙc.
caùch thaønh phoá Caø Mau 96 km. Vôùi dieän tích töï nhieân
Ñeán vôùi ñieåm du lòch Ñaát Muõi du khaùch seõ ñöôïc vieáng
khoaûng 40 ha, coù muõi nhoïn thaúng ra bieån vònh Thaùi Lan, ôû
thaêm coät moác quoác gia, laø ñieåm cuoái cuøng treân baûn ñoà Vieät
1040 43’30” kinh ñoä Ñoâng, 80 30’ vó ñoä Baéc, khí haäu ôû ñaây maùt
Nam, ngaém bieån treân choøi cao, tham quan khu moâ phoûng
meû vaø oån ñònh quanh naêm, nhieät ñoä trung bình töø 26,5 –
laøng röøng khaùng chieán... Ñaëc bieät, ñöùng taïi Muõi Caø Mau
27,50C. Nôi ñaây chòu aûnh höôûng cuûa bieån neân nhieät ñoä ngaøy
chuùng ta seõ nhìn thaáy maët trôøi moïc leân ôû Bieån Ñoâng vaø laën ôû
ñeâm giao ñoäng khaù maïnh, coù theå leân tôùi 6,5 - 70C vaøo muøa
Bieån Taây trong ngaøy.
möa (töø thaùng 5 ñeán thaùng giöõa thaùng 11). Tuy gaàn bieån
nhöng ñaát Muõi Caø Mau ít chòu aûnh höôûng cuûa baõo cöôøng ñoä Beân caïnh ñoù, khu vöïc naøy coù nguoàn nöôùc ngaàm ôû taàng
lôùn, vì vaäy, caùc aûnh höôûng cuûa töï nhieân ñeán phaùt trieån DLST saâu khaù phong phuù, cheá ñoä nöôùc soâng raïch chòu aûnh höôûng
ôû ñaây laø haïn cheá. cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu cuûa Bieån Ñoâng, bieân ñoä trieàu giao
ñoäng trong khoaûng 110-140cm. Vôùi nguoàn nöôùc naøy coù theå ñuû
Ñaát muõi Caø Mau khoâng coù söï uy nghi huøng vó cuûa nuùi
cho caùc nhu caàu cuûa ngöôøi daân ñòa phöông cuõng nhö cuûa
cao, röøng giaø, khoâng coù caûnh quan traàm maëc öu tö cuûa phoá coå
khaùch du lòch. Veà ñieàu kieän cô sôû vaät chaát, kyõ thuaät haï taàng
cung ñình, cuõng khoâng coù söï oàn aøo naùo nhieät cuûa choán phoàn
cuûa khu vöïc, hieän taïi treân ñòa baøn xaõ Ngoïc Hieån chæ coù moät
hoa ñoâ hoäi. Nôi ñaây coù ñòa hình töông ñoái baèng phaúng, mang
khaùch saïn vôùi 15 phoøng vaø chæ coù 7 phoøng ñaùp öùng ñuû nhu
ñaëc tröng cuûa vuøng ñaát môùi phöông Nam, vôùi ñoä cao 0,5 -
caàu nghæ daøi ngaøy cho du khaùch, ngoaøi ra coøn coù moät soá nhaø
0,7m, phía ven bieån ñoä cao töø 1,2 - 1,5m, bao goàm hai khoaûnh
troï cuûa tö nhaân. Veà phöông tieän ñi laïi hieän coù 170 chieác
röøng, khoaûnh thöù nhaát ñöôïc giôùi haïn bôûi raïch Muõi vaø raïch
ca noâ, moät taøu cao toác chôû ñöôïc khoaûng 30 haønh khaùch. Tuy
Baûo Nhoû coù dieän tích khoaûng 14ha vôùi röøng caây ñöôùc daøy ñaëc
nhieân, coù nhieàu coâng trình xaây döïng phuïc vuï cho phaùt trieån
vaø coøn khaù hoang sô cuûa röøng nguyeân sinh. Khoaûnh thöù hai ôû
DLST ñang ñöôïc thöïc thi taïi ñaây.
phía taây nam Vaøm Muõi roäng khoaûng 26ha ñöôïc giôùi haïn bôûi
raïch Baøo Nhoû, chuû yeáu laø vuoâng toâm coù troàng ñöôùc ôû xung 2. Caùc tuyeán du lòch ñieån hình
quanh. Nôi ñaây mang ñaëc tröng cuûa röøng ngaäp maën phía nam
Muõi Caø Mau coù ñòa theá raát thuaän lôïi ñeå taïo caùc tuyeán du
cuûa nöôùc ta.
lòch keát hôïp vôùi vuøng phuï caän, ñieån hình laø caùc tuyeán sau:

341 342
 Du lòch sinh thaùi
– Tuyeán coàn OÂng Trang – Muõi Caø Mau – Khu baûo toàn
ña daïng sinh hoïc (laâm tröôøng 184)
Tuyeán du lòch naøy du khaùch coù theå vöøa tham quan ñöôïc
Muõi Caø Mau, ñieåm cöïc Nam cuûa toå quoác, nôi haøng naêm phuø
sa laán bieån töø 80-100mm, vöøa tham quan ñöïoc vuøng ñaát boài
tuï coàn OÂng Trang, len loûi vaøo khu baûo toàn ña daïng sinh hoïc
baèng heä thoáng caàu xuyeân röøng, tham quan heä sinh thaùi röøng
ngaäp maën, ngaém caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ, tham quan laøng
röøng chieán, vuoâng toâm, thöôûng thöùc ñaëc saûn bieån, röøng vaø
tham quan saân chim Ngoïc Hieån.
– Tuyeán Khai Long – Muõi Caø Mau – Hoøn Khoai
Ñi raïch Goác baèng ca noâ, chuyeån taøu ñi bieån Hoøn Khoai,
du khaùch coù theå tham quan töôïng ñaøi Phan Ngoïc Hieån, Haûi
Ñaêng, taém bieån, du thuyeàn, leo nuùi. Vaøo ñaát lieàn seõ tham
quan Muõi Caø Mau, töôïng ñaøi Ñaát Muõi, laøng röøng, thöôûng thöùc
caùc ñaëc saûn bieån. Tham quan baõi bieån coøn nguyeân veû hoang
sô Khai Long, taém bieån, baét oác bieån, chôi theå thao treân baõi
bieån… Ñaëc bieät, vôùi tuyeán naøy coù theå tham quan vaø khaùm phaù
saân chim roäng lôùn Ñaàm Dôi vôùi caùc loaøi chim quyù hieám.
Vôùi ñieàu kieän sinh thaùi cuûa moâi tröôøng töï nhieân vaø yù
nghóa lòch söû nhö treân vieäc choïn ñaát muõi Caø Mau ñeå tieán
haønh khai thaùc phaùt trieån DLST ôû khu vöïc naøy laø hôïp lí vaø
ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa nhaân daân ñòa phöông trong phaùt
trieån kinh teá vaø quaûng baù queâ höông mình ñeán caû nöôùc, baïn
beø quoác teá cuõng nhö öùng nhu caàu cuûa nhaân daân caû nöôùc veà
khaùm phaù cöïc Nam cuûa Toå quoác, veà coät moác ñòa chính cuûa
quoác gia. Nhöng vaán ñeà laø muoán phaùt trieån DLST moät caùch
343
Du lòch sinh thaùi
laâu daøi vaø beàn vöõng cho khu vöïc naøy, caàn phaûi nghieân cöùu
ñaàu tö hôn nöõa veà moïi maët.
III. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN DLST NHA TRANG
1. Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân - kinh teá - xaõ
hoäi cuûa Nha Trang
a. Vò trí ñòa lí
Khaùnh Hoøa, coù dieän tích 5.257 km2, daân soá 1.031.262
ngöôøi (1/4/1999). Phía Baéc giaùp vôùi tænh Phuù Yeân, phía Taây
giaùp vôùi tænh Ñaék Laék vaø Laâm Ñoàng, phía Nam giaùp vôùi tænh
Ninh Thuaän, phía Ñoâng giaùp vôùi Bieån Ñoâng.
Khaùnh Hoøa coù thuû phuû laø thaønh phoá Nha Trang naèm ôû
0
12 15’ vó ñoä Baéc. Khaùnh Hoøa coù hai con soâng lôùn, ñoù laø soâng
Caùi vaø soâng Dinh. Ngoaøi dieän tích naèm trong phaàn ñaát lieàn,
Khaùnh Hoøa coøn coù 200 ñaûo lôùn nhoû, trong ñoù rieâng quaàn ñaûo
Tröôøng sa ñaõ coù treân 100 hoøn ñaûo. Khaùnh Hoøa coù ñòa hình ña
daïng nhieàu nuùi cao, nhieàu ñaûo lôùn ñoâng daân, thieân nhieân öu
ñaõi cho Khaùnh Hoøa coù moät ñòa theá voâ giaù.
Nha Trang coù dieän tích töï nhieân laø 238km2, daân soá
436.500 ngöôøi (1/4/1999), ñöôïc meänh danh laø “thaønh phoá beân
bôø bieån xanh”, “chieác boong taøu ñaày naéng”, “laüng hoa töôi ñeïp
ñaët beân bôø Bieån Ñoâng”…. laø moät trung taâm kinh teá, vaên hoùa,
du lòch, an döôõng, nghó maùt vaø chöõa beänh lôùn nhaát nöôùc ta.
Vôùi vò trí thuaän lôïi, coù theå noùi Nha Trang laø taâm ñieåm
cuûa caùc tænh laân caän. Vôùi ñieàu kieän deã löu thoâng lieân laïc, coäng
vôùi ñòa hình ña daïng ñaõ mang ñeán cho Nha Trang moät tieàm
naêng du lòch raát lôùn maø khoâng phaûi baát cöù tænh naøo cuõng coù
344
 Du lòch sinh thaùi
ñöôïc. Neáu bieát taän duïng nhöõng lôïi theá voán coù cuûa mình, chaéc
chaén du lòch Nha Trang seõ phaùt trieån raát haøi hoøa.
b. Taøi nguyeân töï nhieân
Khí haäu Nha Trang chòu söï chi phoái cuûa khí haäu nhieät
ñôùi gioù muøa, vöøa mang tính chaát khí haäu ñaïi döông neân töông
ñoái oân hoøa. ÔÛ Nha Trang khoâng thaáy bieåu hieän roõ reät caùc
muøa xuaân, haï, thu, ñoâng. Thôøi tieát ôû Nha Trang quanh naêm
maùt meû, khoâng noùng quaù, cuõng khoâng laïnh quaù nhö nhöõng
vuøng khaùc cuûa Vieät Nam. Nhieät ñoä trung bình naêm laø 24,6oC,
nhieät ñoä cao nhaát laø 39,5oC (ghi ñöôïc hai laàn töø ñaàu theá kæ
naøy laø 6/1942 vaø 8/1952); nhieät ñoä thaáp nhaát 14,5oC (11/1918
vaø 11/1940).
Khí haäu ôû Nha Trang chia laøm hai muøa möa vaø khoâ; töø
thaùng 9 ñeán thaùng 12 taäp trung gaàn nhö toaøn boä löôïng möa
trong naêm, maëc duø muøa möa keùo daøi suoát 8 thaùng trong naêm.
Möa ôû Nha Trang thöôøng khoâng keùo daøi.
Nha Trang coù khí haäu gioù muøa caän xích ñaïo, khoâ raùo vaø
coù treân 300 ngaøy naéng trong naêm, ñoàng thôøi chòu aûnh höôûng
tröïc tieáp cuûa hai doøng haûi löu noùng – laïnh khoâng xa ngoaøi
khôi. Cuøng vó ñoä vôùi Nha Trang veà phía ngoaøi khôi Thaùi Bình
Döông laø trung taâm baõo; tuy vaäy, haàu nhö baõo khoâng khi naøo
aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vuøng bieån Nha Trang. Töø ñaàu theá kyû
ñeán nay ngöôøi ta môùi chöùng kieán coù ba laàn ôû Nha Trang coù
gioù lôùn caáp 7 vaø caáp 8 (1912, 1956, 1988). Do ñöôïc che chaén
bôûi caùc coàn caùt ngaàm, caùc ñaûo hay ñaùm tieâu san hoâ neân soùng
bieån Nha Trang khoâng lôùn laém, vaø do khí haäu Nha Trang laø
345
Du lòch sinh thaùi
khí haäu gioù muøa caän xích ñaïo neân cheá ñoä soùng bieån Nha
Trang thöôøng nhoû.
c. Taøi nguyeân DLST
Nha Trang ñöôïc giôùi haïn bôûi nhöõng daõy nuùi cao ñaït 700
– 900m. Thaønh phoá naèm goïn trong loøng moät thung luõng tröôùc
nuùi vaø ven bieån, traûi daøi doïc theo bôø bieån, tröôùc maët laø Bieån
Ñoâng meânh moâng vôùi 19 hoøn ñaûo lôùn nhoû naèm raûi raùc xa
gaàn, trong ñoù, ñaûo Hoøn Tre coù dieän tích lôùn nhaát, 36km2. Beân
caïnh ñoù, coøn haøng loaït caùc hoøn ñaûo nhoû khaùc, naèm raûi raùc
treân bieån, taïo neân nhöõng hình thuø ngoaïn muïc. Hình daïng cuûa
chuùng raát khaùc nhau vaø mang nhieàu neùt ñoäc ñaùo, coù hoøn nhö
moät con ruøa lôùn ñang bôi, coù hoøn nhö moät chieác noùn baøi thô
uùp giöõa bieån, laïi coù hoøn töïa caùi nghieân möïc hoaëc töïa nhö moät
caùnh buoàm lôùn troâi lô löûng, nöûa chìm nöûa noåi. Maøu saéc chuùng
cuõng khaù ña daïng, coù theå thay ñoåi tuøy theo taâm traïng cuûa
bieån caû, khi naâu, khi xanh lô, khi ñen saãm, khieán cho chuùng
ta lieân töôûng ñeán truyeàn thuyeát xa xöa keå veà söï tích Hoøn
Choàng, Hoøn Vôï vôùi ñoâi vôï choàng chaøi löôùi thuûy chung. Naèm
keà Hoøn Tre laø Hoøn Mieãu hay coøn goïi laø ñaûo Boàng Nguyeân,
Hoøn Ruøa, Hoøn Yeán, Hoøn Taèm, Hoøn Mun, Hoøn Noäi, Hoøn
Ngoaïi… Sôû dó Nha Trang ñöôïc meänh danh laø “söù Traàm bieån
Yeán” laø do coù nhieàu hoøn laø nôi truù aån cuûa haøng vaïn chim Yeán
bieån thuoäc nhoùm Salagane, sinh soáng vaø laøm toå baèng chính
nöôùc giaûi cuûa mình trong nhöõng hoác ñaù, vaùch ñaù cheo leo…
Moät neùt ñaëc tröng noåi baät cuûa Nha Trang, nôi taäp trung
cuûa nhieàu raïn san hoâ vôùi ñuû caùc maøu saéc, hình daïng ñoäc ñaùo,
ñieån hình laø vuøng vònh Vaên Phong – Ñaïi Laõnh. DLST raïn
san hoâ laø hình thöùc du lòch môùi vaø khaù haáp daãn. Vì vaäy, caàn
346
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

ñaàu tö hôn nöõa cho phaùt trieån loaïi hình du lòch thuûy cung. Khaùm phaù theå
Beân caïnh ñoù, Nha Trang coøn raát noåi tieáng vôùi nhöõng baõi bieån giôùi ñaùy bieån qua
trong maùt, coù haøng döøa, phi lao xanh rì raøo trong gioù vaø keùo thuyeàn Ñaùy Thuyû Tinh
daøi tôùi 7 km, raát thuaän lôïi cho phaùt trieån loaïi hình du lòch (Glass Bottom Boat),
nghæ döôõng, taém bieån, ngoaïn caûnh… chieác thuyeàn ñaàu tieân
taïi Vieät Nam ñöôïc
Vôùi chöùc naêng laø thaønh phoá du lòch, haøng naêm Nha
thieát keá moät caùch ñaëc
Trang thu huùt khaù nhieàu khaùch du lòch ñeán tham quan,
bieät vôùi ñaùy taøu laø
nhöng moâi tröôøng ôû Nha Trang vaãn khoâng bò aûnh höôûng bôûi
Theá giôùi ñaùy bieån nhöõng maøn göông
caùc hoùa chaát, khoâng khí bieån Nha Trang trong laønh ñaëc bieät
trong suoát nhö ñem
vaøo buoåi saùng raát aám aùp vaø maùt meû, thích hôïp cho vieäc nghæ
ñeán cho chuùng ta moät cô hoäi môùi, ñöôïc khaùm phaù caûnh ñeïp
döôõng, chöõa beänh. Vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng bieån Nha Trang
thieân nhieân cuûa bieån. Nha Trang laø moät vuøng bieån nhieät ñôùi,
trong maáy naêm gaàn ñaây luoân ñöôïc caùc caáp chính quyeàn ôû Nha
laø nôi gaëp gôõ cuûa caùc doøng haûi löu noùng vaø laïnh, do ñoù ñaõ taïo
Trang quan taâm, vì vaäy löïa choïn Nha Trang laø nôi ñeå phaùt
ra moät moâi tröôøng voâ cuøng thuaän lôïi cho san hoâ vaø caùc loaïi
trieån DLST laø raát thích hôïp. Hieän nay thaønh phoá Nha Trang
sinh vaät bieån nhieät ñôùi phaùt trieån. Chæ caàn ngoài treân thuyeàn
laø 1 trong 3 vuøng qui hoaïch du lòch troïng ñieåm cuûa nöôùc ta
Ñaùy Thuyû Tinh, chuùng ta coù theå khaùm phaù voâ soá nhöõng loaøi
ñang ñöôïc khuyeán khích ñaàu tö veà loaïi hình du lòch bieån.
caù, rong reâu vaø nhöõng sinh vaät laï cuûa bieån.
2. Hoaït ñoäng du lòch ôû Nha Trang
Ngoaøi khôi bieån Nha Trang vôùi nhieàu ñaûo nhoû vôùi nhöõng
a. Moät soá loaïi hình du lòch ñang ñöôïc khai thaùc baõi bieån ñeïp nhaát, saïch
Laø moät thaønh phoá bieån du lòch noåi tieáng cuûa Vieät Nam nhaát, caùc raëng san hoâ röïc
vaø laø trung taâm cuûa tænh Khaùnh Hoøa vôùi nhieàu ñaûo lôùn nhoû rôõ, nhöõng vaùch nuùi coù toå yeán
cuøng nhöõng baõi bieån xinh ñeïp vaø nhöõng raïn san hoâ phong nhö Ñaûo Khæ, Hoøn Mieáu,
phuù ña daïng, Nha Trang laø nôi lí töôûng cho khaùch nghæ ngôi, Hoøn Taèm, Hoøn Tre, Hoøn
laùnh nhöõng khu ñoâ thò oàn aøo vaø naùo nhieät. Mun vaø Hoøn Noäi, …

Ñeán vôùi Nha Trang – Khaùnh Hoøa, chuùng ta baét gaëp moät − Hoøn Mun ñöôïc
soá hoaït ñoäng du lòch dieãn ra nhö sau: meänh danh laø Coâng Vieân
Bieån vì söï ña daïng, phong Hoøn Mun – Nha Trang
phuù vaø loäng laãy cuûa nhöõng
347 348
 Du lòch sinh thaùi
raïn san hoâ, cuõng laø moät trong nhöõng nôi ñöôïc Ngaân haøng
theá giôùi vaø Toå chöùc BTTN Quoác teá ñaàu tö xaây döïng thaønh
khu baûo toàn bieån ñaàu tieân cuûa Vieät Nam. Ñaây coøn laø moät
trong nhöõng nôi chim hoaøng yeán xaây toå.
− Hoøn Mieáu, hoà caù Trí Nguyeân vaø Baõi Soûi naèm treân moät
ñaûo nhoû laø Hoøn Mieáu, treân ñaûo coù laøng ñaùnh caù. Hoà caù Trí
Nguyeân laø ñieåm du lòch quen thuoäc vaø laø nôi nuoâi ruøa bieån,
nuoâi caù bieån ñeå tham quan. ÔÛ ñaây coù thuyû cung lôùn nhaát Vieät
Nam ñöôïc xaây döïng theo kieåu moät con taøu lôùn. Töø hoà caù Trí
Nguyeân ñi veà phía beân phaûi moät quaõng ngaén ñeán laøng Chaøi,
nôi nhoän nhòp nhôø kyõ ngheä du lòch. Töø hoà caù ñi vaøi traêm meùt
baêng ngang ñaûo ñeán Baõi Soûi, baõi bieån toaøn soûi nhoû. Laën ôû caùc
gheành ñaù gaàn Baõi Soûi cuõng thaáy moät ít san hoâ, caàu gai.
− Hoøn Taèm coù öu
theá laø raát gaàn, maëc duø
baõi taém khoâng phaûi laø
toát nhaát.
− Hoøn Noäi, Hoøn
Ngoaïi laø nhöõng ñaûo yeán
thöïc söï, khoâng môû cöûa
cho du khaùch. Tröôùc Hoøn Taèm nhìn töø phía bieån vaøo
ñaây, phaàn thöôûng raát
ñaëc bieät cuûa vua ban laø
“yeán saøo”, thöôûng cho beà toâi moät toâ yeán haàm boà caâu non. Ñaây
laø moùn aên quí, boài boå söùc khoeû, traùng döông. Chim yeán laø
moät loaøi eùn bieån, coù theå bay haøng chuïc giôø khoâng nghæ, khi
nguû thì baùm vaøo vaùch ñaù. Chæ khi muøa sinh saûn môùi laøm toå.
Yeán troáng vaø maùi cuøng nhaû ra moät sôïi nöôùc daõi traéng, cuoän
349
Du lòch sinh thaùi
laïi thaønh toå, gaén treân vaùch ñaù cheo leo. Moãi naêm ngöôøi ta
laáy toå hai laàn, moät laàn tröôùc khi yeán ñeû. Maát toå yeán phaûi
laøm laïi, laàn naøy thì ngöôøi ta chôø sau khi yeán ñeû tröùng, nuoâi
con xong môùi thu hoaïch toå.
− Ñaûo Khæ laø teân goïi cuûa moät ñaûo coù ñaøn khæ, tröôùc ñaây
ñöôïc nuoâi ñeå xuaát khaåu sang Lieân Xoâ vôùi muïc ñích thí nghieäm.
Hieän nay, sau khi Lieân Xoâ suïp ñoå, vieäc nuoâi khæ laø phuïc vuï cho
muïc ñích phaùt trieån du lòch. Ñaøn khæ khaù phong phuù veà gioáng,
bao goàm: khæ daøi ñuoâi, khæ cuït ñuoâi, khæ sö töû, khæ loâng vaøng, khæ
maët ñoû... Chuùng ñeàu ñöôïc huaán luyeän trôû neân raát thaân thieän vaø
gaàn guõi vôùi khaùch du lòch vaø daân ñòa phöông.
Ngoaøi ra, hieän nay du lòch thaùm hieåm bieån cuõng laø moät
loaïi hình du lòch ñaõ vaø ñang ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích ôû Nha
Trang. Maëc duø, laø hình thöùc du lòch môùi phaùt trieån, chöa ñöôïc
phoå bieán roäng raõi, nhöng hieän ñaõ coù nhöõng lôùp huaán luyeän
bôi laën vôùi duïng cuï chuyeân duøng hieän ñaïi do huaán luyeän vieân
nöôùc ngoaøi ñaûm traùch.
b. Ñònh höôùng phaùt trieån moät soá loaïi hình du lòch
Thaønh phoá Nha Trang coù nhieàu thuaän lôïi ñeå phaùt trieån
caùc loaïi hình DLST bieån, du lòch nghæ döôõng... Caàn xaùc ñònh
ñöôïc theá maïnh cuûa Nha Trang laø phaùt trieån caùc loaïi hình du
lòch gaén lieàn vôùi bieån nhö: DLST bieån, nghæ döôõng… Hai khu
vöïc chính neân taäp trung phaùt trieån laø:
Thöù nhaát, daõy ñaát bieån thaønh phoá Nha Trang vaø caùc cuïm
ñaûo ven bieån traûi daøi töø Tröôøng Sôn - Baõi Tieân ñeán Caàu Ñaù -
Soâng Loâ vaø caùc tuyeán ñaûo ven bieån Nha Trang. Khu vöïc naøy
350
 Du lòch sinh thaùi
taäp trung haàu heát caùc yeáu toá hoã trôï cho phaùt trieån du lòch,
ñoàng thôøi laø ñaàu moái cuûa taát caû caùc tuyeán du lòch trong tænh.
Thöù hai, laø phaùt trieån khu DLST ñaàm Nha Phu (bao
goàm caùc tuyeán ñaûo Hoøn Lao, Hoøn Thò, Hoøn Heøo).
Caàn öu tieân phaùt trieån caùc ñieåm du lòch ñieån hình ôû Nha
Trang ñoù laø:
ƒ Hoøn Taèm
Hoøn Taèm ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi trong vaø ngoaøi nöôùc bieát
ñeán; nhöõng ngaøy leã, ngaøy nghæ cuoái tuaàn coù haøng ngaøn du
khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán ñaây tham quan, taém bieån.
Ñaûo Hoøn Taèm laø moät ñieåm du lòch sinh thaùi ñaûo naèm ôû
phía Nam cuûa vònh Nha Trang, nôi ñaây coøn giöõ nguyeân veïn
veõ hoang sô cuûa thieân nhieân, coù thaûm röøng nhieät ñôùi töôi
xanh rôïp maùt boán muøa, coù bôø caùt daøi uoán löôïn nhö naøng tieân
caù phoâ dieãn neùt mòn maøng cuûa taïo hoùa beân ngaøn truøng soùng
voã eâm dòu suoát ngaøy ñeâm, phía döôùi nhöõng gheành ñaù nhaáp
nhoâ laø laøn nöôùc xanh nhö aùnh pha leâ vôùi haøng traêm loaøi caù
tuï taäp thaønh ñoaøn, tung taêng traåy hoäi len loûi trong nhöõng
raëng san hoâ ñeå ñua nhau khoe saéc. Taát caû ñeàu huyeàn aûo vaø
thô moäng; chính vì vaäy, Hoøn Taèm ngaøy caøng ñöôïc nhieàu du
khaùch choïn laøm nôi vui chôi, nghæ döôõng phuïc hoài söùc khoeû…
Hoøn taèm hieän laø ñieåm du lòch ñöôïc ñaàu tö vôùi quy moâ lôùn
nhaát, keát hôïp haøi hoøa trong phong caùch giöõa kieán truùc truyeàn
thoáng vaø hieän ñaïi.
ƒ Hoà caù Trí Nguyeân
Hoà caù Trí Nguyeân, vôùi dieän tích khoaûng 1,3 km2, noåi baät
treân moät vuøng bieån coù ñoä saâu raát lôùn. Hoà caù Trí Nguyeân laø
351
Du lòch sinh thaùi
moät ñieåm du lòch khaù noåi tieáng naèm treân ñaûo nhoû laø Hoøn
Mieáu. Töø ñaây coù theå nhìn thaáy Hoøn Tre, Hoøn Taèm vaø Hoøn
Mun ôû höôùng ñoâng baéc vaø ñoâng nam. Hoà caù ñöôïc xaây vaøo naêm
1971 do saùng kieán ñoäc ñaùo cuûa oâng Leâ Caån – moät ngö daân
yeâu caûnh ñeïp thieân nhieân, giaøu oùc thaåm myõ vaø ñaày taâm
huyeát. OÂng töï mình boû tieàn tuùi ra thueâ möôùn baø con ngaên
bieån xaây ñaäp, döïng leân moät chieác hoà daøi 160m vaø roïâng 130m,
chia laøm ba oâ: oâ caù döõ, oâ caù thòt vaø oâ caù caûnh. Ngaøy nay, du
khaùch khi ñeán hoà caù Trí Nguyeân seõ coù cô hoäi khaùm phaù chieác
taøu mang teân Titanic hay hay coøn goïi laø Con Taøu Ma, coù ñoä
cao 25m chia laøm ba taàng, trong ñoù taàng ba laø thuyû cung lôùn
nhaát cuûa Vieät Nam.
ƒ Baõi Truû
Baõi Truû naèm treân Hoøn Tre, xoay maët veà höôùng baéc, caùch
caûng Caàu Ñaù khoaûng 45 phuùt ñi baèng ca noâ. Hoøn ñaûo naøy laø
moät baõi taém thieân nhieân ñöôïc xeáp vaøo haøng lí töôûng, ñeïp vaø
neân thô vaøo loaïi baäc nhaát cuûa tænh Khaùnh Hoøa. ÔÛ ñaây coù baõi
caùt traéng vaø raát mòn, caùch baõi taém khoâng xa coù moät laøng chaøi
aån mình döôùi boùng döøa xanh, goïi laø laøng chaøi Baõi Truû.
Ngoaøi ra, du lòch laën bieån cuõng laø moät theá maïnh cuûa
Nha Trang caàn phaûi ñöôïc daàu tö phaùt trieån hôn nöõa. Caàn
nghieân cöùu phaùt trieån theâm caùc loaïi hình du lòch ñeå hoã trôï
cho DLST nhö:
− Du lòch caâu caù,
loaïi hình naøy neân phaùt
trieån taïi khu vöïc suoái,
soâng.
352
Du lòch theå thao
 Du lòch sinh thaùi
− Du lòch theå thao,
caùc hình thöùc nhö löôùt
thuyeàn buoàm, löôùt vaùn,
moâtoâ nöôùc, cano keùo duø
löôïn treân khoâng, boùng
chuyeàn treân caùt.
− Du lòch leo nuùi, neân laäp ra caùc tuyeán du lòch treân nuùi
ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa du khaùch thích caûm giaùc ôû treân cao
thaáy toaøn caûnh. Caàn phaûi coù höôùng daãn vieân ñi theo höôùng
daãn.
− Du lòch hoäi nghò, hoäi thaûo, cho caùc du khaùch ñeán ñaây
vöøa ñi du lòch vöøa keát hôïp vôùi vieäc döï hoäi nghò,hoäi thaûo.
Nhoùm khaùch naøy thöôøng laø nhöõng nhaø nghieân cöùu khoa hoïc
hoaëc caùc giaûng vieân töø caùc tröôøng ñaïi hoïc hoaëc caùc coâng ty coù
yeâu caàu… thôøi gian löu laïi ôû ñaây thöôøng töø 3 ñeán 5 ngaøy.
− Du lòch maïo hieåm, coù nhieàu khaùch du lòch thích caûm
giaùc maïnh, muoán khaùm phaù nhöõng ñieàu môùi laï neân caàn phaùt
trieån theâm loaïi hình du lòch naøy.
Ngoaøi nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån caùc loaïi hình kinh
doanh du lòch thì ñònh höôùng ña daïng hoùa vaø naâng cao chaát
löôïng caùc saûn phaåm du lòch cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng,
chính quyeàn ñòa phöông caàn ñònh höôùng phaùt trieån sao cho
phuø hôïp vôùi nhu caàu thò tröôøng du lòch trong nöôùc vaø quoác teá.
IV. DU LÒCH SINH THAÙI HOÀ TUYEÀN LAÂM – ÑAØ LAÏT, LAÂM
ÑOÀNG
Hoà ôû Ñaø Laït chuû yeáu laø hoà nhaân taïo, phaân boá raûi raùc.
Hieän taïi coù treân döôùi 16 ao hoà lôùn nhoû. Moät soá hoà theo thôøi
353
Du lòch sinh thaùi
gian bò boài laáp daàn hoaëc ñaõ trôû thaønh vöôøn troàng rau nhö
hoà Vaïn Kieáp, Meâ Linh, Ñoäi Coù… Caùc hoà lôùn ôû Ñaø Laït ñöôïc
söû duïng vaøo vieäc taïo thaéng caûnh, taïo nguoàn nöôùc töôùi nhö
hoà Ña Thieän, hoà Than Thôû, hoà Xuaân Höông… rieâng hoà Suoái
Vaøng, ngoaøi chöùc naêng chính taïo naêng löôïng ñieän coøn thöïc
hieän chöùc naêng du lòch. Moät trong nhöõng hoà noåi tieáng ôû Ñaø
Laït veà phong caûnh ñeïp laø hoà Tuyeàn Laâm, baát keå du khaùch
naøo khi ñeán Ñaø Laït cuõng khoâng theå khoâng gheù thaêm nôi
naøy, moät trong nhöõng ñieåm du lòch troïng taâm cuûa Ñaø Laït.
Theo quoác loä 20 leân ñeøo Prenn, qua khoûi thaùc Datanla
reõ veà phía traùi gaàn 2km, caùch xa trung taâm thaønh phoá Ñaø
Laït ñoä 4km, baêng qua nhöõng röøng thoâng nguùt ngaøn, döøng
chaân tröôùc moät hoà nöôùc meânh moâng, xanh bieác vaø thô moäng
ñoù laø hoà Tuyeàn Laâm. Hoà ñöôïc taïo thaønh bôûi doøng suoái Tía
vaø thöôïng nguoàn soâng Ña Tam phaùt nguoàn töø nuùi Voi ñoå veà.
Teân hoà khoâng bieát coù töï bao giôø vaø do ai ñaët, song coù leõ
cuõng do xuaát phaùt töø khung caûnh thieân nhieân huyeàn nhieäm:
nôi gaëp gôõ giöõa soâng suoái vaø caây röøng neân ngöôøi ta ñaõ ñaët
cho noù moät caùi teân thaät phuø hôïp laø Tuyeàn Laâm. Theo caùch
chieát töï cuûa nhieàu ngöôøi thì “Tuyeàn” laø suoái, “Laâm” laø röøng
vaø hieän nay khoâng ít ngöôøi hieåu teân hoà theo nghóa naøy.
Naêm 1982, tröôùc nhu caàu töôùi maùt cho haøng traêm hecta
ruoäng luùa cuûa caùnh ñoàng huyeän Ñöùc Troïng, Boä Thuyû lôïi ñaõ
cho xaây ñaäp ngaên nöôùc taïi ñaây. Naêm 1987 coâng trình hoaøn
thaønh, maët hoà ñöôïc môû roäng leân tôùi 32km2, ñoä saâu coù nôi
treân 30m. Cuoái hoà laø moät ñaäp traøn söøng söõng giöõa nuùi röøng
hoang vu 10 baäc ñaù vöõng chaõi nhö giöõ gìn vaø baûo veä cho veû
neân thô cuûa moät hoà nöôùc huøng vó.
354
 Du lòch sinh thaùi
Buoåi sôùm hoà nöôùc phuû ñaày söông traéng vaø yeân tónh ñeán
kyø laï. Chæ coù tieáng chim ngaân quyeän thaønh voøng, thaønh chuoãi
nhö nhaû töøng chuøm hoa laï xuoáng maët hoà. Buoåi tröa baàu trôøi
saùng laùng, maët hoà xanh bieác nhö bieån khôi vaø laáp laùnh aùnh
thuyû tinh. Ñeán chieàu thì meàm ra trong aùnh saùng maùt laïnh,
maët hoà daàn daàn chuyeån sang maøu xanh thaúm. Naéng vaøng
meânh moâng, soùng laên taên voã vaøo bôø thaät traàm laéng. Vaøo
nhöõng ñeâm traêng, caùi laïnh thoåi ngoït ngaøo maø thaám saâu gôïi
nhôù tha thieát. Neáu ngoài ôû bôø hoà Tuyeàn Laâm caâu caù, uoáng röôïu
laøm thô hoaëc ñi daïo, ngaém nhìn caûnh trôøi xanh bao la thì du
khaùch laïi caøng caûm nhaän ñöôïc hôn nöõa veû kyø aûo, thô moäng
huyeàn hoaëc cuûa hoà vaø thöïc söï say ñaém trong caùi thuù vieãn du…
V. DU LÒCH SINH THAÙI COÁ ÑOÂ HUEÁ
Coá Ñoâ Hueá naèm ôû trung ñieåm mieàn Trung Vieät Nam,
phía baéc giaùp tænh Quaûng Trò, phía nam giaùp thaønh phoá Ñaø
Naüng, taây nam giaùp tænh Quaûng Nam, phía taây döïa vaøo daõy
Tröôøng Sôn huøng vó chính laø bieân giôùi Vieät - Laøo, phía
ñoâng troâng ra bieån. Hueá laø thaønh phoá thuoäc tænh Thöøa Thieân
Hueá caùch Haø Noäi 662 km vaø caùch thaønh phoá Hoà Chí Minh
1.036 km.
1. Taøi nguyeân du lòch
a. Taøi nguyeân du lòch töï nhieân
Ñòa hình töï nhieân vuøng Hueá coù nhöõng neùt ñaëc thuø do söï
ñan xen giöõa nuùi vaø bieån ñaõ taïo ra nhöõng caûnh quan kyø thuù.
Daõy Tröôøng Sôn vöôn mình ra Thaùi Bình Döông ñaõ taïo neân
nhöõng Haûi Vaân, Baïch Maõ, Linh Thaùi, Phuù Gia…. Bieån tieán
355
Du lòch sinh thaùi
vaøo ñaát lieàn trong thuôû xa xöa cuûa thôøi tieàn söû, khi ruùt lui ñaõ
laøm neân vuøng ñaàm phaù vôùi: Tam Giang, Caàu Hai, Thuûy Tuù,
Haø Trung…. Naèm giöõa vuøng nhieät ñôùi, Hueá coù nhöõng thaéng
caûnh ñaëc tröng cho khí haäu nhieät ñôùi vôùi nhöõng caùnh röøng
baït ngaøn ôû Tröôøng Sôn vaø nhöõng baõi bieån ñaày caùt vaø naéng
nhö: Thuaän An, Caûnh Döông, Laêng Coâ…. Song ôû ñaây cuõng coù
nhöõng ñieåm cao vôùi ñaëc tröng khí haäu cuøng vôùi phöùc heä ñoäng
– thöïc vaät oân ñôùi maø Baïch Maõ kyø vó laø moät tieâu bieåu.
Hueá ñöôïc ví nhö laø moät
thaønh phoá cuûa nhaø vöôøn vôùi
moät moâi tröôøng trong laønh, yeân
tónh. Neùt ñaëc bieät ôû Hueá laø caùi
gì cuõng nhoû beù, nheï nhaøng töø
doøng soâng Höông thô moäng
chaûy löõng lôø, nhöõng ngoïn nuùi
nhoû xeáp lieàn nhau, ñeán caûng
Thuaän An, saân bay Phuù Baøi
cuõng nhoû beù, ñöôøng saù phoá
phöôøng cuõng uoán quanh nho nhoû, nhaø cöûa khoâng beà theá maø
khieâm nhöôøng aån sau nhöõng maûnh vöôøn, nôi ñaây coù nhöõng
caûnh quan xinh ñeïp höõu tình.
Caûnh saéc thieân nhieân ôû Thöøa Thieân – Hueá xinh ñeïp vaø
ña daïng. Thaät hieám thaáy nôi ñaâu vôùi moät khoâng gian khoâng
roäng “laïi coù ñuû phong caûnh sôn thuûy höõu tình, caây xanh traùi
ngoït, vöôïn hoùt chim ca, thaùc gaøo soùng voã, coù caùi laïnh cuûa
phöông Baéc cuøng aùnh naéng chan hoøa cuûa phöông Nam”, ñoù laø
chöa keå maøu saéc thieân nhieân ôû ñaây cuõng coù phaàn khaùc
thöôøng,moät thöù maøu xanh trong pha chuùt tím bieác maø coù leõ
356
 Du lòch sinh thaùi
trôøi chæ phuù rieâng cho nhöõng vuøng thieân nhieân ñoàng baèng ít
buïi caùt”. Quaû thaät thieân nhieân Thöøa Thieân Hueá laø moät kho
taøng quyù baùu khoâng nhöõng chæ cho söùc khoûe vaø nhu caàu
thöôûng ngoaïn cuûa ngöôøi ñòa phöông, maø coøn laø moái lôïi kinh
teá lôùn neáu bieát khai thaùc toát caùc ngaønh du lòch caûnh quan vaø
moâi tröôøng sinh thaùi.
b. Taøi nguyeân du lòch nhaân vaên
Hoøa cuøng vôùi thieân nhieân höõu tình laø moät quaàn theå hôn
300 di tích lòch söû - vaên hoùa, bao goàm thaønh quaùch, cung
ñieän, laêng taåm… ñaõ ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø di saûn vaên
hoùa nhaân loaïi, khieán Hueá mang veû ñeïp coå kính nhö moät
trang coå thi.
Naèm giöõa loøng mieàn Trung nöôùc Vieät, Hueá ñöôïc bieát
ñeán vôùi tö caùch laø coá ñoâ cuûa trieàu Nguyeãn (1802 - 1945), trieàu
ñaïi phong kieán cuoái cuøng cuûa Vieät Nam. Hueá mang treân mình
moät quaàn theå di tích phong phuù vaø ña daïng vöøa ñöôïc coäng
ñoàng theá giôùi toân vinh laø di saûn vaên hoùa nhaân loaïi. Chính beà
daøy lòch sö ûvaø truyeàn thoáng vaên hoùa ñöôïc keát tinh töø
nhieàu nguoàn, nhieàu theá heä, ñöôïc chaét loïc hoäi tuï töø nhöõng voán
quyù cuûa caùc doøng vaên hoùa Ñoâng Sôn, Ñaïi Vieät, Sa Huyønh,
Chaêmpa…. ñeå phaùt trieån neân moät neàn vaên hoùa Hueá ñoäc ñaùo
vaø ñaày söùc loâi cuoán. Söï phaùt trieån cuûa nhöõng ñaëc tröng vaên
hoùa Hueá chæ rieâng ôû maët kieán truùc ñaõ taïo cho Hueá moät daïng
ñoâ thò ñaëc bieät, quyeán ruõ döôùi danh xöng: thaønh phoá vöôøn,
moät thaønh phoá ñöôïc taïo laäp treân neàn taûng kieán truùc caûnh vaät
hoùa, laáy thieân nhieân laøm neàn cho kieán truùc söû duïng yeáu toá
vöôøn nhö moät neùt ñaëc tröng.
357
Du lòch sinh thaùi
Hueá khoâng chæ laø moät ñieåm du lòch bình thöôøng nhö
ngöôøi ta thöôøng goïi, noù thaät söï laø moät trung taâm du lòch, hay
chính xaùc hôn laø moät vuøng du lòch. Du khaùch coù theå du lòch
ñeán Hueá döôùi taát caû caùc hình thöùc: du lòch vaên hoùa, du lòch
thaùm hieåm, leo nuùi, du lòch bieån, du lòch chieán tröôøng xöa… töï
thaân nhöõng ñieàu ñoù ñaõ taïo nhöõng tieàn ñeà cho “tuyeán du lòch lí
töôûng” ôû Hueá.
c. Hieän traïng taøi nguyeân du lòch Hueá
Ngaønh du lòch tænh chuû yeáu taäp trung vaøo thaønh phoá Hueá
– nôi voán moät thôøi gian daøi laø kinh ñoâ lòch söû cuûa nöôùc Vieät
Nam. Nôi ñaây coù soâng Höông, nuùi Ngöï thô moäng, coù caùc di tích
lòch söû, coù heä thoáng thaønh quaùch, laêng taåm, cung ñieän… Moãi
coâng trình laø moät thaønh töïu tuyeät myõ cuûa kieán truùc caân ñoái, söï
haøi hoøa raát töï nhieân ñeán noãi ñoâi luùc ngöôøi ta queân ñi ñoù laø
nhöõng coâng trình cuûa con ngöôøi. Ñænh cao cuûa kieán truùc Hueá laø
quaàn theå cung ñieän, nhaø ôû Ñaïi noäi (goàm 140 coâng trình lôùn
nhoû) vaø laêng cuûa caùc vua Nguyeãn (hieän coù 6 laêng lôùn coøn hoaøn
chænh, hoaønh traùng, myõ leä maø ñaày neùt ñaëc thuø).
Hueá coøn laø trung taâm Phaät giaùo cuûa mieàn Trung, vôùi
treân 100 ngoâi chuøa coå kính. Trong ñoù coù caùc chuøa noåi tieáng
nhö: Töø Ñaøm, Linh Muï, Baùo Quoác, Truùc Laâm, Dieäu Ñeá, Tuùy
Vaân…. Rieâng chuøa Linh Muï ñöôïc xem laø bieåu töôïng cuûa thaønh
phoá Hueá.
Beân caïnh ñoù Hueá coøn laø moät thaønh phoá daøy ñaëc nhöõng
di tích lòch söû vaên hoùa nhö khu nghóa trang Ba Ñoàn vôùi moä
khoång loà choân hôn 6.000 haøi coát nhaân daân Hueá töû naïn trong
ngaøy kinh ñoâ thaát thuû naêm 1885. Khu vöôøn moä cuï Phan Boäi
Chaâu, khu bia tieán só nhaø Nguyeãn ôû Vaên Thaùnh, nhaø baûo
358
 Du lòch sinh thaùi
taøng coå vaät Hueá, Quoác Töû Giaùm…. Ñaêc bieät laø tröôøng Quoác
Hoïc ñöôïc thaønh laäp naêm 1896, laø caùi noâi saûn sinh nhieàu
nhaân taøi cho ñaát nöôùc nhö Hoà Chí Minh, Phaïm Vaên Ñoàng, Voõ
Nguyeân Giaùp, Toá Höuõ, Xuaân Dieäu, Huy Caän, Teá Thanh, Toân
Thaát Tuøng (nhaø khoa hoïc), Ñaëng Vaên Ngöõ (nhaø khoa hoïc).
Phía Ñoâng Hueá, caùch thaønh phoá chöøng 15 km laø bieån,
baõi taém Thuaän An thu huùt haøng vaïn ngöôøi trong nhöõng ngaøy
heø. Phía Nam Hueá töø caàu Hai ñeán ñeøo Haûi Vaân laø tam giaùc
Baïch Maõ - Laêng Coâ - Tö Hieàn, moät khu vöïc lí töôûng ñeå phaùt
trieån coâng nghieäp du lòch bieån vôùi hai baõi taém tuyeät vôøi laø
Caûnh Döông vaø Laêng Coâ cuøng nhöõng thaéng caûnh vaø di tích
Chaøm treân nuùi Linh Thaùi.
Veà loaïi hình du lòch mieàn nuùi, tænh coù laâm vieân quoác gia
Baïch Maõ treân ñoä cao 1.400m. Taïi ñaây chuùng ta coù theå saên
chim, thuù, höôûng khoâng khí maùt meõ trong laønh cuûa khí haäu
oân ñôùi.
Phía taây Hueá, con ñöôøng 12 môû leân thung luõng A Sao vaø
ñöôøng moøn Hoà Chí Minh. Phía baéc Hueá, chæ caùch 60 km laø
ñòa baøn du lòch lieân Quaûng Trò, coù La Vang Thaùnh Ñöôøng,
thaønh coå Quaûng Trò…
Thöøa Thieân – Hueá coù caùc loaïi hình vaên hoùa ngheä thuaät
noåi tieáng nhö ca Hueá, tuoàng Hueá, ca muùa cung ñình, hoø giaõ
gaïo vaø caùc leã hoäi truyeàn thoáng nhö leã caàu Ngö, leã hoäi laøng
reøn Hieàn Löông, leã OÂng, leã Baø taïi ñieän Hoøn Cheùn… Ngoaøi ra,
Hueá coù moät neàn vaên hoùa aåm thöïc truyeàn thoáng vôí caùc moùn
an noåi tieáng vaø ñoäc ñaùo maø chæ coù Hueá môùi coù. Ñoù laø caùc moùn
aên cung ñình.
359
Du lòch sinh thaùi
Ñeán nay Hueá ñaõ toàn taïi ñöôïc treân 355 naêm vaø ñöôïc
UNESCO xeáp vaøo 315 di saûn vaên hoùa cuûa nhaân loaïi caàn ñöôïc
baûo veä vaø toân troïng. Ñoù cuõng laø moät trong nhöõng tieàm naêng
du lòch lôùn cuûa Hueá.
2. Ñònh höôùng tuyeán, ñieåm DLST Hueá
a. Du lòch thieân nhieân xöù Hueá
ƒ Soâng Höông
Noùi ñeán Hueá ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán soâng Höông
- Baét nguoàn töø daõy nuùi Tröôøng Sôn huøng vó, hai nguoàn Taû
Traïch vaø Höõu Traïch hoäi ngoä taïi ngaõ ba Baèng Laõng, beân chaân
nuùi Kim Phuïng, taïo neân doøng Soâng Höông – linh hoàn cuûa veû
ñeïp xöù Hueá.
Töø ngaõ ba Baèng Laõng, vôùi khoaûng 30km chieàu daøi tröôùc
khi hoøa tan vaøo bieån caû, soâng Höông duyeân daùng troâi ñi giöõa
hai daõy ñoài, laëng leõ ngang qua choán yeân giaác ngaøn thu cuûa
caùc vua Nguyeãn ñöôïc phong kín trong nhöõng röøng thoâng u
tòch ôû ñoâi bôø.
Nöôùc soâng Höông trôû neân xanh hôn, eâm ñeàm hôn khi
voøng qua chaân nuùi Ngoïc Traûng – ñieän Hoøn Cheùn – theàm ñaát
baõi Nguyeät Bieàu, Löông Quaùn xanh töôi ngoâ, ñaäu, roài oâm laáy
chaân ñoài Haø Kheâ – nôi toïa laïc cuûa ngoâi chuøa Thieân Muï noåi
tieáng. Baét ñaàu töø ñaây, doøng soâng Höông chaûy eâm xuoâi. Doøng
nöôùc haàu nhö quanh naêm trong xanh, laø chieác göông soi tuyeät
vôøi cho coâng vieân ôû ñoâi bôø, caùc coâng trình kieán truùc Phu Vaên
Laâu, Thöông Baïc, khaùch saïn Höông Giang, khaùch saïn
Century… vaø caàu Traøng Tieàn nhö daûi nô treân maùi toùc ngöôøi
con gaùi.
360
 Du lòch sinh thaùi
Rôøi coàn Heán, soâng Höông tieáp tuïc nheï troâi giöõa ñoâi bôø
bieác xanh cuûa vuøng ngoaïi oâ Vó Daï, thaúng veà ngaõ ba Sình, ñeå
roài hoäi ngoä vôùi soâng Boà vaø soâng OÂ Laâu, cuøng hoøa mình vaøo
phaù Tam Giang vaø loøng bieån caû.
Soâng Höông nhö laø linh hoàn cuûa veû ñeïp xöù Hueá. Ngöôøi
ta töøng ví von con soâng naøy baèng nhieàu teân goïi ñöôïm chaát
thô: “Ñieäu slow tình caûm”, “Ngöôøi taøi töû ñaùnh ñaøn luùc ñeâm
khuya”, “Coâ gaùi thaàn tieân”, “Daûi luïa meàm”, “Maùi toùc ngöôøi con
gaùi löôïn daøi, luùc naøo cuõng oùng aû ôû maõi ñoä xuaân thì”, “Daûi luïa
bieác trong aùnh naéng trôøi”, “Taám thaûm nhung phaûn chieáu
traêng sao”…. Ñaïi thi haøo Nguyeãn Du cuõng töøng vieát:
Höông Giang nhaát phieán nguyeät
(Höông Giang töïa moät vaàng traêng)
Vôùi Cao Baù Quaùt thì: “Soâng Höông nhö moä thanh kieám
döïng ngang trôøi”. Hoaëc nhaø thô khaùc thì:
“Neáu nhö khoâng coù doøng Höông
Caâu thô xöù Hueá nöûa ñöôøng ñaùnh rôi
Neáu nhö khoâng coù doøng Höông
Ngöôøi tình cho Hueá, ngöôøi thöông nôi naøo”
Theá ñaáy, caùi saâu laéng tröõ tình cuûa ngöôøi daân xöù Hueá
cuõng do Soâng Höông taïo neân. Moãi ngöôøi daân Hueá ñeàu nghó
raèng: soâng Höông laø moùn quaø voâ giaù maø taïo hoùa ban taëng…,
vaø khoâng theå hình dung ñöôïc Hueá seõ nhö theá naøo neáu boãng
döng soâng Höông bieán maát.
ƒ Nuùi Ngöï Bình
361
Du lòch sinh thaùi
Gaén lieàn vôùi soâng Höông, nuùi Ngöï Bình laø moùn quaø voâ
giaù khaùc maø taïo hoùa ban taëng cho xöù Hueá. Soâng Höông vaø
nuùi Ngöï Bình trôû thaønh bieåu töôïng cuûa Hueá sôn thuûy höõu
tình, do ñoù ngöôøi ta coøn goïi Hueá baèng moät teân goïi khaùc: mieàn
Höông – Ngöï.
Nuùi Ngöï Bình khoâng cao laém, chæ 105m. tröôùc naêm
1802, ngöôøi ta goïi nuùi Ngöï laø Baèng Sôn vì ñænh nuùi baèng
phaúng, daùng nuùi uy nghi, caân ñoái. Sau khi leân ngoâi môû ñaàu
trieàu ñaïi nhaø Nguyeãn (1802), vua Gia Long thaáy Baèng Sôn coù
veû ñeïp cao quyù, beøn quyeát ñònh choïn laøm tieàn aùn cuûa kinh
thaønh Hueá, maëc duø nuùi caùch xa kinh thaønh tôùi 4km. Ñoàng
thôøi, nhaø vua ñaët teân môùi cho ngoïn nuùi laø Ngöï Bình. Ngöï
Bình, töø moät thöïc teá töï nhieân ñöôïc bieán thaønh moät thöïc teá
kieán truùc bieåu töôïng vöông quyeàn, naèm treân truïc chính cuûa
kinh thaønh – ñöôøng Trung Ñaïo.
Ngaøy xöa cuõng nhö baây giôø, ngöôøi ta töøng coi nuùi Ngöï
Bình xanh rôïp boùng thoâng laø choán thöôûng ngoaïn thieân nhieân
tuyeät vôøi. Vaøo buoåi ñeïp trôøi, ñöùng treân ñænh nuùi, ta coù theå thu
vaøo taàm maét toaøn caûnh thaønh phoá Hueá vôùi soâng nuùi, coû caây
xanh rôøn, cung ñieän nguy nga maùi chuøa vaø nhaø thôø coå kính. Xa
hôn laø daõy Tröôøng Sôn truøng ñieäp veà phía taây; caùt traéng vaø bieån
bieác ôû phía ñoâng; ñoàng ruoäng phì nhieâu veà phía nam, ñoâng –
nam vaø baéc, ñoâng – baéc. Dó nhieân, cuõng khoâng theå queân baûn
giao höôûng thieân nhieân tuyeät vôøi cuûa gioù vaø ngaøn thoâng.
Moät trong nhöõng caâu thô maø ngöôøi daân xöù Hueá, keå caû
nhieàu ngöôøi ñang ôû khaép caùc phöông trôøi xa xoâi, ñeàu ghi saâu
trong loøng, ñoù laø:
“Ñi ñaâu cuõng nhôù queâ mình
362
 Du lòch sinh thaùi
Nhôù Soâng Höông gioù maùt, nhôù non Bình traêng trong”
ƒ Röøng quoác gia Baïch Maõ
Hieän nay Vieät Nam coù 10 vöôøn quoác gia: Ba Beå, Tam
Ñaûo, Ba Vì, Caùt Baø, Cuùc Phöông, Beán EÙn, Baïch Maõ, Caùt
Tieân, Coân Ñaûo, Yokdon.
Röøng quoác gia Baïch Maõ naèm ôû phía nam tænh, caùch
thaønh phoá Hueá 5km. Naêm 1925 döôùi thôøi Phaùp thuoäc moät döï
aùn thaønh laäp vöôøn quoác gia Baïch Maõ - Haûi Vaân roäng 50.000
ha ñeå baûo veä loaøi gaø lam maøo traéng do moät kyõ sö ngöôøi Phaùp
teân Geùrard ñeà xuaát döï aùn khu nghæ maùt Baïch Maõ ñeán naêm
1935 thì hoaøn taát. Baïch Maõ laø moät vuøng röøng nuùi coù dieän tích
45km2, cao 1.444m so vôùi maët nöôùc bieån. Baïch Maõ coù khí haäu
oân hoøa maùt meû nhôø aûnh höôûng cuûa nöôùc bieån vaø ñoä cao. Veà
muøa heø nhieät ñoä cao nhaát chæ 19-20 ñoä. Vöôøn quoác gia Baïch
Maõ laø trung taâm cuûa daõi röøng xanh töï nhieân coøn laïi duy nhaát
cuûa Vieät Nam keùo daøi töø bieân giôùi Laøo ñeán bieån Ñoâng. Laø
phaàn cuoái cuûa daõy
Tröôøng Sôn baéc, vöôøn
nhö moät böùc tranh
huøng traùng ñöôïc deät
neân bôûi nhieàu daõy nuùi
cao chia caét vaø thaáp
daàn ra bieån. Ñoä doác
bình quaân cuûa toaøn khu
vöïc laø 25 ñoä, coù nôi
bieán ñoäng töø 45-60 ñoä.
Muøa möa baét ñaàu töø
thaùng 9 vaø keát thuùc vaøo thaùng gieâng naêm sau. Löôïng möa
363
Du lòch sinh thaùi
trung bình naêm khaù lôùn 3.500mm. Ñaëc bieät ôû ñoä cao 900m
ñeán ñoä cao 1.450m löôïng möa bình quaân haèng naêm laø
7.977mm.
Vöôøn quoác gia Baïch Maõ coù 1.286 loaøi thöïc vaät vaø 723
loaøi ñoäng vaät ñaëc bieät nhaát laø boä gaø. Taïi röøng quoác gia Baïch
Maõ hieän nay coù khoaûng 139 ngoâi bieät thöï xinh xaén ñöôïc xaây
caát theo loái kieán truùc ñaëc bieät nhö khaùch saïn Morin, caùc bieät
thöï cuûa caùc vieân chöùc cao caáp hoï Thaân, hoï Hoà Ñaéc… taïo cho
Baïch Maõ moät boä maët raát myõ leä treân nuùi ñoài phoùng khoaùng.
Nhöõng thaéng caûnh noåi tieáng cuûa Baïch Maõ coù thaùc Ñoã Quyeân,
suoái Hoaøng Yeán, haûi voïng ñaøi, ñöôøng moøn tró sao…
b. Du lòch vaên hoùa truyeàn thoáng xöù Hueá
ƒ Kinh thaønh Hueá
Kinh thaønh Hueá nguyeân laø thuû phuû cuûa xöù Ñaøng Trong cuûa
caùc chuùa Nguyeãn töø 1687 – 1775, cuõng laø kinh ñoâ Phuù Xuaân cuûa
trieàu Taây Sôn töø 1788 - 1801. Sau khi leân ngoâi Hoaøng ñeá (1802),
vua Gia Long laïi choïn ñòa ñieåm naøy laøm trung taâm cô quan ñaàu
naõo cuûa vöông trieàu môùi vôùi qui moâ to lôùn hôn.
Kinh thaønh Hueá ñöôïc xaây döïng roøng raõ hôn 30 naêm
(1803 - 1837). Toång theå kieán truùc Kinh thaønh Hueá cho thaáy
ñaây laø moät phaùo ñaøi phoøng thuû ñoà soä, kieân coá, ñoàng thôøi laïi
coù tính ngheä thuaät cao. Ngoïn nuùi Ngöï Bình caùch gaàn 4km
phía tröôùc ñöôïc choïn laøm tieàn aùn, hai hoøn ñaûo nhoû treân soâng
Höông laø coàn Heán vaø coàn Daõ Vieân ñöôïc duøng laøm bieåu töôïng
Taû Thanh Long vaø Höõu Baïch Hoå. Doøng soâng Höông chaûy
ngang tröôùc maët laøm yeáu toá Minh Ñöôøng. Ñaùng chuù yù laø caû
boán maët Kinh thaønh ñeàu ñöôïc bao boïc bôûi heä thoáng soâng ngoøi
364
 Du lòch sinh thaùi
töông ñoái roäng goïi laø soâng Hoä Thaønh, phía tröôùc laø moät ñoaïn
cuûa soâng Höông, ba maët coøn laïi laø nhöõng doøng soâng ñaøo vôùi
toång chieàu daøi treân 7km.
Söï phaân chia khu vöïc trong kinh thaønh Hueá ñöôïc xaùc
ñònh bôûi boán voøng thaønh. Voøng ngoaøi cuøng lôùn nhaát coù teân laø
Kinh thaønh duøng ñeå baûo veä khu vöïc caùc cô quan cuûa boä maùy
chính quyeàn trung öông. Hai voøng thaønh beân trong nhoû daàn
mang teân Hoaøng thaønh vaø Töû Caám thaønh. Hoaøng thaønh duøng
ñeå baûo veä khu vöïc caùc cô quan leã nghi, chính trò quan troïng nhaát
cuûa trieàu ñình vaø caùc ñieän thôø. Töû Caám thaønh baûo veä nôi laøm
vieäc, aên ôû vaø sinh hoaït haøng ngaøy cuûa nhaø vua vaø gia ñình.
Voøng thaønh thöù tö coù teân laø Traán Bình Ñaøi (hay Mang Caù).
ƒ Heä thoáng caùc laêng taåm
Ngoaøi heä thoáng kinh thaønh vaø hoaøng cung, cuõng nhö
nhöõng di tích chuøa chieàn. Hueá coøn coù heä thoáng laêng taåm raát
noåi tieáng (coù 7 khu laêng taåm). Bôûi coù quan nieäm “sinh kyù töû
quy” (soáng gôûi thaùc veà), nghóa laø cuoäc soáng treân traàn gian naøy
chæ taïm bôï, caùi cheát môùi trôû veà vôùi theá giôùi vónh haèng vaø nhö
theá caùi nhaø ôû chæ laø taïm bôï, caùi moà môùi laø caùi muoân ñôøi. Cho
neân caùc vua Nguyeãn raát toán coâng söùc cho vieäc xaây döïng laêng
taåm cuûa mình. Vua Minh Maïng laø ngöôøi tìm theá ñaát xaây laêng
kyõ löôõng nhaát trong soá caùc vua coù xaây laêng. Vuøng ñaát xaây
laêng ñoù phaûi hoäi ñuû boán yeáu toá:
y Taàm sôn ñieåm huyeät: höôùng nuùi
y Taàm thuûy ñieåm huyeät: höôùng nöôùc
y Taàm phong ñieåm huyeät: höôùng gioù
365
Du lòch sinh thaùi
y Taàm linh ñieåm huyeät: höôùng nuùi ñoài bao boïc.
Coù baûy laêng taåm ôû coá ñoâ Hueá, trong ñoù coù boán laêng lôùn vaø
ñaùng chuù yù laø laêng Gia Long, Minh Maïng, Khaûi Ñònh vaø Töï Ñöùc.
y Laêng Gia Long, caùch Hueá 18 km ñöôøng thuûy.
y Laêng Minh Maïng, caùch Hueá 16 km ñöôøng thuûy, 14 km
ñöôøng boä.
y Laêng Thieäu Trò, caùch Hueá 10 km.
y Laêng Töï Ñöùc caùch Hueá 7 km.
y Laêng Duïc Ñöùc, do vua Thaønh Thaùi xaây döïng sau khi
oâng leân ngoâi.
y Laêng Ñoàng Khaùnh caùch laêng Töï Ñöùc 500 m.
y Laêng Khaûi Ñònh caùch Hueá 10 km.
Moãi laêng mang moät daùng veû rieâng bieät, ñoäc ñaùo. Loái
kieán truùc boäc loä roõ tính hoaønh traùng. Laêng Minh Maïng mang
daùng veû thaâm nghieâm. Laêng Thieäu Trò coù kieán truùc thanh
thoaùt. Laêng Töï Ñöùc thô moäng. Laêng Khaûi Ñònh tinh xaûo, chòu
aûnh höôûng cuûa kieán truùc Taây phöông.
Quaàn theå kieán truùc vua Nguyeãn khaùc vôùi kieán truùc laêng
taåm cuûa caùc vua nhaø Minh - Trung quoác ôû choã laêng cuûa vua
Trung Quoác mang caûm giaùc laïnh luøng, u tòch. Coøn kieán truùc laêng
taåm nhaø Nguyeãn laø gaïch noái giöõa thieân nhieân vaø con ngöôøi
chính söï hoøa quyeän ñoù laø moät tuyeät taùc thô trong kieán truùc.
ƒ Nhöõng coâng trình toân giaùo - tín ngöôõng tieâu bieåu ôû
Hueá
366
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Trong lôøi noùi ñaàu cuoán nhöõng ngoâi chuøa Hueá, taùc giaû Haø coù tính chaát taâm lí chieán nhaèm taïo uy theá linh thieâng cho theá
Xuaân Lieâm vieát: “Tröôùc ñaây coù thôøi gian ngöôøi ta goïi Hueá laø löïc chính trò cuûa mình; ñoù laø caâu chuyeän coù moät baø giaø maëc
Thieàn Kinh, töùc laø Kinh ñoâ Phaät giaùo”. Sôû dó nhö vaäy laø vì quaàn aùo ñoû ngoài treân ñænh ñoài Haø Kheâ phaùn baûo seõ coù moät vò
Hueá coù quaù nhieàu chuøa. Maø chuøa chieàn ôû Hueá laïi coù nhieàu neùt chaân chuùa ñeán söûa chuøa cho tuï tinh khí vaø cuûng coá long maïch
ñaëc tröng trong phong caùch kieán truùc, phong caùch toå chöùc ñeå phaùt trieån Thuaän Hoùa vaø Nam Haø.
vöôøn chuøa, phong caùch giöõ giôùi luaät trai tònh cuûa chö taêng,
Töø ñoù ñeán nay, do söï taøn phaù cuûa thieân nhieân vaø chieán
phong caùch cuùng leã theo Phaät giaùo… Qua tieán trình thôøi gian
tranh, chuøa phaûi tu söûa nhieàu laàn. Ñaùng chuù yù laø caùc söï kieän:
khoaûng hôn ba traêm naêm, chuøa chieàn xöù Hueá ñaõ maëc nhieân
ñoùng goùp nhieàu cho vaên hoùa Phuù Xuaân theâm saéc maøu röïc rôõ. Naêm Canh Daàn (1710), chuùa Nguyeãn Phuùc Chu cho ñuùc
moät quûa chuoâng lôùn goïi laø Ñaïi Hoàng Chung, cao 2,50m, naëng
Vì vaäy, seõ laø moät thieáu soùt lôùn neáu ñeán vôùi xöù Hueá tham
treân 2000kg. Quaû chuoâng laø moät taùc phaåm ngheä thuaät quùy giaù
quan maø khoâng ñeán vaõn caûnh moät soá ngoâi chuøa noåi tieáng cuûa
ñang ñöôïc tröng baøy taïi nhaø luïc giaùc phía taây, beân phaûi thaùp
Hueá.
Phöôùc Duyeân.
Chuøa Thieân Muï: Chuøa Thieân Muï laø moät ngoâi chuøa noåi
Naêm Giaùp Ngoï (1714), sau khi cho söûa chöõa, chuøa Thieân
tieáng ôû Vieät Nam vaø laø moät ñaïi danh lam cuûa xöù Hueá. Chuøa
Muï trôû thaønh moät ñaïi sôn moân, roäng vaø ñeïp hôn tröôùc raát
toïa laïc treân ñoài Haø Kheâ, beân doøng Höông Giang, thuoäc ñòa
nhieàu, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu cho döïng moät taám bia caåm
phaän xaõ Höông Long, caùch trung taâm thaønh phoá Hueá 5km veà
thaïch raát lôùn, cao 2,60m, roäng 1,2m vaø khaéc baøi vaên bia cuûa
höôùng taây.
Quoác chuùa noùi veà vieäc xaây döïng chuøa. Bia ñöôïc ñaët treân löng
Tính ñeán nay, chuøa ñaõ coù moät lòch söû daøi hôn 400 naêm. moät con ruøa baèng ñaù ñöôïc chaïm troå raát tinh xaûo. Bia hieän ñaët
Töø khi Ñaïi Vieät tieáp nhaän hai chaâu OÂ, Rí, taïi vuøng ñoài Haø trong nhaø luïc giaùc phía ñoâng, beân traùi thaùp Phöôùc Duyeân.
Kheâ ñaõ töøng coù moät nôi thôø töï cuûa ngöôøi Chaêmpa ñeå laïi. Veà
Söï kieän lôùn nhaát cuûa chuøa Thieân Muï laø cuoäc ñaïi truøng tu
sau, taïi pheá tích tín ngöôõng naøy ngöôøi Vieät ñaõ döïng neân moät
ngoâi chuøa vaøo naêm Thieäu Trò thöù tö (1844). Nhaø vua ñaõ kieán
ngoâi chuøa ñeå thôø Phaät vaø teân chuøa ñöôïc goïi theo tieáng daân
thieát chuøa Thieân Muï thaønh thaéng caûnh noåi tieáng coù giaù trò veà
gian laø Thieân Moã (hay Thieân Moä). Vaøo naêm Taân Söûu (1601),
maët kieán truùc vaø vaên hoùa Phaät giaùo; nhaát laø vieäc xaây döïng ngoâi
chuùa Nguyeãn Hoaøng trong moät chuyeán du ngoaïn, thaáy nôi ñaây
baûo thaùp Phöôùc Duyeân baûy taàng, cao khoaûng 21m. Thaùp Phöôùc
caûnh ñeïp, ñòa theá toát neân ñaõ cho döïng laïi chuøa Thieân Muï ñeå
Duyeân khoâng chæ laø bieåu töôïng cuûa chuøa Thieân Muï maø coøn trôû
laøm caûnh tuï linh khí, cuûng coá long maïch cho vuøng Thuaän Hoùa
thaønh bieåu töôïng cuûa xöù Hueá xinh ñeïp, coå kính.
noùi rieâng vaø môû coõi Nam Haø noùi chung. Cuøng vôùi vieäc laøm laïi
chuøa Thieân Muï, Nguyeãn Hoaøng cho tung ra moät huyeàn thoaïi
367 368
 Du lòch sinh thaùi
Vôùi loái kieán truùc ñoäc ñaùo uy nghieâm, vôùi thieân nhieân
höõu tình thô moäng, chuøa Thieân Muï ñöôïc xem laø moät thaéng
caûnh ñeïp nhaát cuûa Hueá.
Chuøa Truùc Laâm: Chuøa Truùc Laâm toïa laïc giöõa röøng
thoâng xanh töôi döôùi chaân ñoài Döông Xuaân, xaõ Thuyû Xuaân
cuûa thaønh phoá Hueá. Chuøa ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1903 döôùi
thôøi vua Thaønh Thaùi.
Truùc Laâm khoâng phaûi laø ngoâi chuøa vaøo loaïi coå nhaát ôû
Hueá, nhöng raát coù danh tieáng. Moät cô sôû cuûa tröôøng ñaïi hoïc
Phaät giaùo ñaàu tieân taïi Hueá ñaõ ra ñôøi ôû ñaây vaøo naêm 1931 ñoù
laø An Nam Phaät hoïc hoäi. Nhieàu vò hoøa thöôïng danh tieáng ñaõ
töøng tu haønh taïi chuøa Truùc Laâm: Hoøa thöôïng Thích Maät
Hieån, Hoøa thöôïng Thích Maät Nguyeän, Hoøa thöôïng Thích Maät
Theå…
Taïi chuøa coøn löu giöõ moät soá coå vaät quyù, trong ñoù coù moät
baûn kinh Phaät baèng chöõ Haùn theâu treân vaûi. Baûn kinh naøy coù
gaàn 7000 chöõ. Caùc nhaø nghieân cöùu lòch söû cho raèng, coå vaät
naøy ñöôïc laøm döôùi thôøi vua Quang Trung (1758-1792) - moät vò
vua thieân taøi cuûa Vieät Nam. Trong baûn kinh coù baøi töïa cuûa
vua Quang Trung daøi 248 chöõ.
Ngoaøi ra, ñeán Hueá khoâng queân caùc ñaëc tröng veà ngheä
thuaät vaên hoùa truyeàn thoáng nhö aâm nhaïc cung ñình Hueá,
muùa daân gian,…
VI. PHAÙT TRIEÅN DLST KHU BTTN ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC
TRAØM CHIM ÑOÀNG THAÙP
369
Du lòch sinh thaùi
Khu BTTN ñaát ngaäp nöôùc Traøm Chim roäng 7.612ha,
naèm giöõa 4 xaõ: Phuù Ñöùc, Phuù Hieäp, Phuù Thoï vaø Taân Coâng
Sinh thuoäc huyeän Tam Noâng, tænh Ñoàng Thaùp, naèm caùch thò
traán huyeän lî nôi gaàn nhaát laø 800m ñöôøng chim bay. Toaøn
khu Traøm Chim naèm treân moät vuøng ñaát truõng töông ñoái baèng
phaúng, raûi raùc coù nhöõng coàn caùt cao töø 0,5m ñeán 2,5m so vôùi
möïc nöôùc bieån, xung quanh khu baûo toàn coøn coù nhieàu keânh
raïch ngang doïc.
Khu Traøm Chim naèm trong vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi “nöûa
naêm naéng haïn, nöûa naêm nöôùc noåi” neân coù theå xem ñaây laø
moät phaàn thu nhoû cuûa heä sinh thaùi vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi.
Tuy nhieân, ngoaøi nhöõng ñaëc ñieåm saün coù cuûa heä sinh thaùi ñaát
ngaäp nöôùc Ñoàng Thaùp Möôøi, thì nôi ñaây laø nôi taäp trung ñoâng
ñaûo caùc loaøi chim, ñaëc bieät laø seáu ñaàu ñoû, moät loaøi chim quyù
hieám treân theá giôùi.
1. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khu BTTN
Traøm Chim
Ngaøy 2 thaùng 2 naêm 1994, thuû töôùng chính phuû ñaõ kyù
quyeát ñònh soá 47/TTg quy ñònh khu ñaát ngaäp nöôùc Traøm Chim
thuoäc huyeän Tam Noâng, tænh Ñoàng Thaùp laø “Khu BTTN cuûa
quoác gia”. Töø ñoù trôû ñi khu baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc chính thöùc
ñöôïc thaønh laäp, ban quaûn lí khu baûo toàn tröïc thuoäc UÛy ban
Nhaân daân tænh Ñoàng Thaùp. Voán ban ñaàu ñaàu tö cho caùc hoaït
ñoäng cuûa khu baûo toàn trong giai ñoaïn töø 1994 ñeán naêm 2000
laø 4 tæ ñoàng. Söï kieän ñoù cuõng taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå caùc
toå chöùc quoác teá giuùp ñôõ ñaàu tö phaùt trieån khu vöïc naøy.
370
 Du lòch sinh thaùi
a. Caùc muïc tieâu vaø chöùc naêng cô baûn cuûa khu baûo
toàn
Theo luaän chöùng ñaõ ñöôïc duyeät (thaùng 2/1994) caùc muïc
tieâu vaø chöùc naêng cô baûn cuûa khu baûo toàn laø:
y Baûo toàn ña daïng sinh hoïc cuûa heä sinh thaùi ngaäp nöôùc
ñieån hình cuûa ÑBSCL, cuõng nhö cuûa Ñoâng Nam AÙ.
y Baûo veä caûnh quan ngaäp nöôùc sinh ñoäng cuûa vuøng Ñoàng
Thaùp Möôøi coå xöa. Baûo veä khu cö truù cuûa caùc loaøi sinh vaät
vuøng ngaäp nöôùc, ñaëc bieät laø caùc loaøi chim nöôùc di cö quyù
hieám, cuøng vôùi vieäc baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät baûn ñòa.
y Söû duïng moät caùch hôïp lí nguoàn taøi nguyeân ñaát ñai,
ñoäng thöïc vaät vaø caûnh quan töï nhieân cuûa heä sinh thaùi ñaát
ngaäp nöôùc treân cô sôû baûo veä moâi tröôøng, duy trì caân baèng
sinh thaùi ñeå phuïc vuï cho caùc nhu caàu thieát yeáu cuûa xaõ hoäi, taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc,
vaø caùc nhu caàu tham quan, giaûi trí, ñeå mang laïi lôïi ích vaät
chaát cho nhaân daân trong vuøng.
y Phaùt huy nhöõng tính naêng tích cöïc cuûa heä sinh thaùi
ñaá ngaäp nöôùc trong vieäc baûo veä moâi tröôøng, duy trì nguoàn
nöôùc, haïn cheá luõ luït.
b. Ñaëc ñieåm töï nhieân khu vöïc Traøm Chim
ƒ Ñòa maïo caûnh quan
Theo caùc nhaø khoa hoïc, khu vöïc Traøm Chim voán naèm
trong vuøng loøng soâng coå, thuoäc vuøng ñoàng boài treû vaø thaáp.
Vuøng naøy xöa kia töøng toàn taïi moät loøng soâng coå maø daáu veát
371
Du lòch sinh thaùi
coøn laïi hieän nay laø caùc vuøng truõng thaáp töï nhieân. Sau ñoù loøng
soâng coå bò boài ñaép daàn, treân vuøng hình thaønh heä thoáng raïch
nhoû chaèng chòt, ngaén, ngoaèn ngeøo vaø nhieàu raïch khoâng theo
moät höôùng nhaát ñònh naøo.
ÔÛ gaàn bôø soâng Tieàn, moät soá raïch ñöôïc keát noái laïi duøng
taïo nhaùnh ñeå vöôït qua caùc gioàng ñaát cao ven soâng. Tuy naèm
trong vuøng ñoàng boài thaáp nhöng do gaàn vôùi soâng Tieàn vaø
naèm treân loøng soâng coå neân ñòa hình khu Traøm Chim khoâng
thöïc söï baèng phaúng vaø ñoàng nhaát.
Traøm Chim ñöôïc bao boïc bôûi caùc keânh Phuù Thaønh ôû
phía taây, Phuù Hieäp ôû phía ñoâng, keânh Ñoàng Tieán ôû phía nam
vaø keânh An Bình ôû phía baéc. Trong caùc keânh treân, keânh
Ñoàng Tieán laø lôùn hôn caû vaø laø keânh truïc noái töø soâng Tieàn
sang soâng Vaøm Coû Taây.
Hieän nay, ngoaøi vieäc ñöôïc bao boïc bôûi heä thoáng keânh vaø
bôø bao, ngay beân khu Traøm Chim coøn coù hai keânh nhoû laø
keânh Möôøi Nheï, noái töø keânh Ñoàng Tieán sang keânh Phuù Hieäp.
ƒ Ñieàu kieän khí haäu khu Traøm Chim
Naèm trong vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi vaø cuõng laø trong vuøng
ñoàng baèng soâng Cöûu Long, khu Traøm Chim coù cheá ñoä nhieät
ñôùi gioù muøa vôùi neàn nhieät ñoä cao quanh naêm, möa nhieàu vaø
phaân hoùa theo muøa maïnh meõ. Nhieät ñoä trung bình haøng naêm
treân khu khoaûng 270c, vaø löôïng nhieät khaù ñeàu trong naêm, chæ
cao hôn 1 - 20C trong caùc thaùng cuoái muøa khoâ, ñaàu muøa möa
(thaùng 4 – 6) vaø thaáp hôn cuõng chæ 1 - 20C trong caùc thaùng
ñaàu muøa khoâ (thaùng 12 ñeán thaùng 2 naêm sau). Nhieät ñoä toái
cao tuyeät ñoái giôùi haïn trong khoaûng 37 - 380C vaø nhieät ñoä toái
372
 Du lòch sinh thaùi
thaáp tuyeät ñoái cuõng chöa bao giôø xuoáng ñeán döôùi giôùi haïn
150C. Nhieät ñoä nhö vaäy raát thích hôïp cho caùc loaøi caây nhieät
ñôùi phaùt trieån.
– Ñoä aåm trung bình naêm chæ dao ñoäng trong khoaûng 82 -
83%.
– Löôïng boác hôi treân beà maët nöôùc coù theå ñaït töø 1500 –
1600 mm/naêm.
Haøng naêm khu Traøm Chim coù khoaûng 2.600 giôø naéng;
trung bình coù 8,5 - 9 giôø naéng/ngaøy vaøo caùc thaùng khoâ haïn nhaát
vaø töø 5,0 - 5,5 giôø naéng/ngaøy trong caùc thaùng möa nhieàu.
Veà löôïng gioù thì gioù coù gioù muøa Taây – Nam vaøo muøa
möa vaø gioù Ñoâng – Baéc vaøo muøa khoâ laø hai höôùng gioù muøa
thònh haønh treân khu Traøm Chim. Caùc höôùng gioù khaùc tuy
thænh thoaûng cuõng xuaát hieän trong caùc thôøi kyø chuyeån tieáp vaø
ñoâi khi ngay caû giöõa muøa coù höôùng gioù chính thònh haønh,
nhöng nhìn chung khoâng nhieàu.
Möa laø saûn phaåm cuûa gioù muøa, nhöng chính möa ñaõ taïo
neân söï khaùc bieät vaø phaân hoùa roõ reät theo muøa khí haäu trong
naêm. Haèng naêm, treân khu Traøm Chim thöôøng xuaát hieän moät
muøa möa khaù daøi töø 6 – 7 thaùng (khoaûng töø thaùng 5 – thaùng
11) vaø moät muøa khoâ cuõng khoâng keùm phaàn khaéc nghieät vôùi 5
– 6 thaùng trong naêm (thaùng 12 naêm tröôùc ñeán thaùng 4 naêm
sau). Toång löôïng möa trung bình naêm rôi treân khu Traøm
Chim khoaûng 1.400 mm. Trong muøa möa, löôïng möa moãi
thaùng ñaït chöøng 150mm, vôùi ñænh cao rôi vaøo hai thaùng 9 vaø
thaùng 10, moãi thaùng treân 250 mm.
373
Du lòch sinh thaùi
ƒ Ñaëc ñieåm ñaát ñai cuûa Traøm Chim
Khu BTTN Traøm Chim naèm ôû vuøng ñoàng luït kín Ñoàng
Thaùp Möôøi. Ñòa hình ôû ñaây truõng, khoù tieâu nöôùc, bò bao boïc
bôûi caùc daõy ñaát cao ôû phía Taây Baéc cuûa baäc theàm phuø sa coå,
phía taây bò bao boïc bôûi caùc gioàng caùt ven soâng Tieàn, phía
ñoâng vaø ñoâng nam vôùi daáu tích cuûa caùc gioàng caùt. Ñaát pheøn
ñöôïc hình thaønh treân caùc ñoàng laày nöôùc lôï roäng lôùn, chöùa
nhieàu xaùc höõu cô cuûa thaûm thöïc vaät nöôùc lôï trong thôøi kyø
ñaàm laày hoùa.
Lôùp buøn seùt tích luõy nhieàu pyrit (FeS2) vaät lieäu sinh
pheøn lôï gaàn maët ñaát hình thaønh ñaát pheøn naëng vôùi löôïng ñoäc
chaát cao, khoù caûi taïo. Vì traàm tích ñaát seùt naëng coù ñoä thaám
cao, khi bò oâxy hoùa thì deã daøng xuaát hieän khoaùng jarosit maøu
vaøng rôm thöôøng gaây ñoäc cho caây troàng.
ÔÛ phía baéc vaø phía ñoâng cuûa khu Traøm Chim (keânh Phuù
Hieäp) ñòa hình coù cao hôn vaø laø vuøng chuyeån tieáp giöõa baäc
theàm phuø sa coå vaø phuø sa hieän ñaïi, ñòa hình cao neân lôùp phuû
moûng, ñaát ñai phaàn lôùn laø baäc theàm phuø sa coå, thaønh phaàn cô
giôùi nheï hình thaønh neân caùc loaïi ñaát xaùm.
ƒ Taøi nguyeân sinh vaät cuûa khu baûo toàn Traøm Chim
o Heä thöïc vaät
Naèm treân neàn khí haäu caän xích ñaïo möa nhieàu, naéng,
nhieät ñoä cao quanh naêm, coäng vôùi söï baèng phaúng vaø coù phaàn
truõng thaáp cuûa ñòa hình khieán luõ haøng naêm ngaäp traøn ñoàng
ruoäng, saâu töø 0,5m ñeán vaøi meùt, keùo daøi töø 2 - 5 thaùng. Coù
nôi coù muøa khoâ khaéc nghieät ñeán 5 – 6 thaùng lieàn haàu nhö
374
 Du lòch sinh thaùi
khoâng möa, maët ñaát nhieàu nôi nöùt neû, khi nhöõng côn möa
ñaàu muøa xuaát hieän cuoán pheøn toûa khaép vuøng, ñaõ taïo cho vuøng
Ñoàng Thaùp Möôøi noùi chung vaø khu Traøm Chim noùi rieâng moät
caûnh quan ñaát öôùt khaù ña daïng.
Vì khu baûo toàn Traøm Chim laø moät phaàn thu nhoû cuûa
Ñoàng Thaùp Möôøi neân heä thöïc vaät ôû ñaây cuõng laø ñaëc tröng cuûa
Ñoàng Thaùp Möôøi, ñoù laø kieåu röøng kín laù roäng thöôøng xanh
ngaäp nöôùc theo muøa treân ñaát chua pheøn.
Coù saùu quaàn xaõ thöïc vaät chính ñöôïc tìm thaáy trong khu
baûo toàn bao goàm:
– Quaàn xaõ sen (Nelumbo nucyfera) coù dieän tích 63,8 ha;
kieåu quaàn xaõ naøy thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng nôi coù ñaát thaáp
nhö böng, vuøng aåm laày gaàn nhö ngaäp nöôùc quanh naêm (khoâng
khoâ haún vaøo muøa khoâ). Caùc quaàn xaõ sen laø nôi aên, sinh saûn
vaø truù aån cuûa caùc loaøi trích, cuùm nuùm, oùc cao, chaøng nghòch,
vòt trôøi, le le…
– Quaàn xaõ luùa ma (Oryza rufipogon) coù dieän tích
khoaûng 678,4 ha; kieåu quaàn xaõ naøy thöôøng xuaát hieän ôû
nhöõng nôi coù ñoä cao trung bình. Caùc quaàn xaõ luùa ma laø nôi
aên, sinh saûn vaø truù aån cuûa caùc loaøi trích, vòt trôøi, le le… caùc
loaøi khaùc nhö dieäc, vaïc, coø, coàng coâïc, giaø ñaåy, giang sen,
seáu… aên ôû ñoàng luùa ma, nguû vaø sinh saûn ôû caùc nôi khaùc nhö
röøng traøm, ñoàng saäy.
– Quaàn xaõ coû oáng (Panicam repens) coù dieän tích 1965,9
ha; kieåu quaàn xaõ naøy thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng nôi coù ñoä
cao khaùc nhau, nhöng phoå bieán vaø chieám öu theá ôû nhöõng nôi
ñaát cao. Caùc quaàn xaõ coû oáng laø nôi aên cuûa caùc loaøi chim. Coù
375
Du lòch sinh thaùi
hai loaøi chim tieâu bieåu vöøa aên, vöøa sinh saûn vaø nguû trong
quaàn xaõ naøy laø coâng ñaát vaø nhaïn.
– Quaàn xaõ naêng oáng (Eleocharis dulcis) coù dieän tích
898,8 ha; kieåu quaàn xaõ naøy thöôøng xuaát hieän ôû nôi coù ñoä cao
trung bình. Caùc quaàn xaõ naêng oáng laø nôi aên cuûa caùc loaøi tieâu
bieåu nhö seáu, giang sen vaø giaø ñaåy.
– Quaàn xaõ maàm moác (Ischaemum rugosum) coù dieän tích
305,1 ha; kieåu quaàn xaõ naøy thöôøng xuaát hieän ôû nôi coù ñoä cao
trung bình.
– Quaàn xaõ röøng Traøm coù dieän tích 3.018,9 ha. Toaøn boä
caùc khu röøng Traøm trong khu baûo toàn laø laø caùc khu röøng
ñöôïc troàng ôû ñoä tuoåi töø 4 – 20, maät ñoä bieán thieân trong
khoaûng töø 5.000 - 20.000 caây/ha.
o Heä ñoäng vaät
Coù 198 loaøi chim thuoäc 49 hoï ñöôïc tìm thaáy ôû khu
Traøm Chim. Trong ñoù coù 88% ñöôïc tìm thaáy ôû khu baûo toàn
vaøo muøa khoâ vaø trong soá 198 loaøi chim naøy coù 16 loaøi ñang bò
ñe doïa ôû quy moâ toaøn caàu.
Caùc loaøi tieâu bieåu goàm: seáu coå truïi (Grusantigone
sharpii), giaø ñaåy lôùn (Leptotilos dubius), giaø ñaåy Java
(Leptotilos Javanicus), coø quaém ñaàu ñen (Threskiornis
melanocephalus), coø thìa (Platalea minor), ñaïi baøng ñen
(Aquila clanga), te vaøng (Vanellus cinerus), choi choi löng ñen
(Charadrius pernorii).
Ñieàu kieän ñòa maïo – thuûy vaên – thoå nhöôõng nhö ñaõ moâ
taû treân ñaây ñaõ laøm cho heä thoáng reã caây traøm töï nhieân ñaõ
376
 Du lòch sinh thaùi
hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi ñieàu kieän sình laày ñoïng nöôùc vaø moïc
thaønh quaàn thuï roäng lôùn ôû Ñoàng thaùp Möôøi. Nhöõng quaàn tuï
thuaàn loaïi traøm naøy ñaõ taïo nôi ôû thích hôïp cho raát nhieàu loaøi
chim nöôùc vaø caùc loaøi ñoäng vaät khaùc nhö: dieäc löûa (Ardea
pupurea), dieäc xaùm (Ardea cinea), coø ngaøng lôùn (Egretta alba),
coø ngaøng nhoû (Egretta intermedia), coø traéng (Egetta garzetta),
coàng coïc (phalacrocorax niger), coø bôï (Ardea speciosa).
Heä thoáng reã traøm daøy ñaëc laø nôi cö nguï vaø ñeû tröùng cuûa
nhieàu loaøi ñoäng vaät ñaùy, caùc loaøi soø, voïp, cua, vaø nhieàu loaïi
ñoäng vaät khaùc nhö ruøa, ba ba, eách nhaùi… ngoaøi ra ñaây cuõng laø
moâi tröôøng thích hôïp cuûa caùc loaøi taûo. Treân maët nöôùc, caùc
caønh caây laø nôi sinh soáng cuûa caùc loaøi ñoäng vaät khoâng xöông
soáng nhö ong, kieán, nheän vaø caùc loaøi coân truøng khaùc.
Beân caïnh ñoù, söï ña dang cuûa thaûm thöïc vaät ñaõ taïo nôi ôû
cho nhieàu loaøi boø saùt nhö traên, raén, ruøa, löôn, vaø tröôùc ñaây coù
ñuû caû ñoài moài, caù saáu töø bieån Hoà (Campuchia) di cö xuoáng.
Vaøo muøa luõ, treân nhöõng caây gaùo coù khi coù tôùi vaøi chuïc
con raén soáng quaán quyeän vôùi nhau. Theá nhöng do söï bieán ñoåi
ngaøy caøng maïnh cuûa vuøng naøy, ngaøy nay chuùng ta khoâng coøn
thaáy xuaát hieän nhöõng loaøi nhö caù saáu, ñoài moài… vaø moät soá
loaøi khaùc cuõng daàn daàn hieám thaáy.
Cheá ñoä thuûy vaên cuûa khu vöïc baûo toàn naøy raát thích hôïp
vôùi nhieàu loaøi chim nöôùc di cö. Nhieàu loaøi vòt trôøi nhö:
Northern Pintails (Anus acuta), Northern shouellers (Anus
penelope), Spotr – billed duck (Anus poecilorhyn), Garganey
(Anus quequedula) vaø Whistling ducks (dendropcygra
377
Du lòch sinh thaùi
javanica)… kieám aên treân thaûm thöïc vaät noåi thuûy sinh vaø
nhöõng ñoäng vaät ñang soáng ôû nôi ñaát sình ñaát troáng.
Nhöõng vuøng ñaàm laày ñoïng nöôùc ôû khu Traøm Chim naøy
cuõng laøm taêng söï sinh soâi naûy nôû cuûa caùc loaøi ñoäng vaät khoâng
xöông soáng moät caùch nhanh choùng, ñaëc bieät laø muoãi vaø ñæa –
hai loaøi ñoäng vaät raát phoå bieán vaø coù raát nhieàu ôû vuøng Ñoàng
Thaùp Möôøi. Beân caïnh ñoù söï buøng noå veà soá löôïng cuûa caùc loaøi
saâu boï ôû nôi ñaây cuõng keùo theo söï buøng noå hoaït ñoäng cuûa caùc
loaøi chim aên saâu boï.
2. Ñònh höôùng phaùt trieån DLST Traøm Chim vuøng
Ñoàng Thaùp Möôøi
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, khu baûo toàn Traøm Chim ñöôïc xem
nhö moät baûo taøng lôùn veà heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc, trong ñoù
noåi baäc laø caûnh quan thieân nhieân vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi vôùi
caùc loaøi chim quyù hieám ñang sinh soáng taïi ñaây. Khung caûnh
cuûa khu baûo toàn caàn ñöôïc baûo veä nguyeân veïn trong moät khung
caûnh cuûa ñaát ngaäp nöôùc nhöng caàn ñöôïc chænh trang hôïp lí ñeå
noåi baät nhöõng neùt ñoäc ñaùo cuûa caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc vuøng
ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Vì theá maø chuùng ta caàn chuù yù ñeán caùc yeáu toá sau ñeå
loàng gheùp DLST vaøo ñieàu kieän Traøm Chim:
- Phaùt huy caùc giaù trò cuûa heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc ñeå
phuïc vuï cho nhu caàu tham quan, du lòch, giaùo duïc baûo veä moâi
tröôøng vaø taøi nguyeân thieân nhieân.
- Toå chöùc tham quan du lòch ñeå phaùt huy nhöõng giaù trò
veà moâi tröôøng vaø caûnh quan cuûa heä sinh thaùi ñoái vôùi coäng
ñoàng vaø xaõ hoäi.
378
 Du lòch sinh thaùi
Ban quaûn lí khu baûo toàn caàn phoái hôïp chaët cheõ vôùi Sôû
Thöông maïi - Du lòch tænh Ñoàng Thaùp ñeå xaây döïng chöông
trình tham quan du lòch trong ñòa baøn khu baûo toàn. Ñöa khu
baûo toàn traøm Chim vaøo chöông trình phaùt trieån du lòch cuûa
tænh.
Khi noùi ñeán khu baûo toàn Traøm Chim, ñieàu ñaàu tieân maø
chuùng ta mong ñôïi ñoù laø ñöôïc bieát ñeán seáu ñaàu ñoû hay coøn coù
moät caùi teân khaùc laø con haïc laø moät trong 16 loaøi chim quyù
ñang coù nguy cô bò tuyeät chuûng treân theá giôùi. Chính ñieàu naøy
ñaõ thu huùt du khaùch vaø caùc nhaø nghieân cöùu treân theá giôùi ñeán
ñeå tham quan nghieân cöùu. Ngoaøi seáu ñaàu ñoû (ñöôïc xem laø loaøi
chim ñaëc tröng cuûa khu baûo toàn), thì caûnh quan nôi ñaây coøn
coù heä ñoäng thöïc vaät raát phong phuù vaø ña daïng, laø ñieàu kieän
toát ñeå thu huùt nhöõng du khaùch quan taâm ñeán hoaït ñoäng du
lòch sinh thaùi.
Beân caïnh ñoù, chuùng ta coøn coù theå xaây döïng moät chöông
trình tham quan keát hôïp khu Traøm Chim vaø caûnh quan dieän
maïo vuøng Ñoàng thaùp Möôøi nhö: röøng traøm ngaäp nöôùc, caùc
quaàn xaõ sen, suùng… Tuy nhieân vì caûnh quan ñaëc bieät laø “nöûa
naêm naéng haïn, nöûa naêm muøa nöôùc daâng” cuûa vuøng Ñoàng thaùp
Möôøi, neân khi toå chöùc, xaây döïng moät chöông trình du lòch,
chuùng ta caàn chuù yù ñeán thôøi gian vì seáu chæ veà töø thaùng 1 ñeán
thaùng 5 haøng naêm, caùc thaùng coøn laïi laø thôøi gian ñaøn seáu di
cö ñeå traùnh luõ. Vì vaäy töø thaùng 1 ñeán thaùng 5 laø muøa khaùch
coù theå tham quan Traøm Chim.
Vaán ñeà môû cöûa khu Traøm Chim vaø ñoùn khaùch tham
quan du lòch sinh thaùi laø ñieàu taát yeáu. Tuy nhieân, nhö ñaõ noùi
ôû phaàn ñaàu, du lòch sinh thaùi khoâng chæ laø höôùng tham quan
379
Du lòch sinh thaùi
du lòch caûnh thieân nhieân ñôn thuaàn, maø ñoù coøn laø moái quan
taâm veà giöõ gìn moâi tröôøng, baûo toàn thieân nhieân. Ngoaøi giaùo
duïc, höôùng daãn du khaùch veà yù thöùc baûo veä Traøm Chim caàn
giaùo duïc vieäc giöõ gìn caûnh quan moâi tröôøng soáng yeân laønh cuûa
caùc loaøi chim vaø khoâng laøm xaùo troän moâi tröôøng töï nhieân voán
coù ôû ñaây.
Traøm Chim Tam Noâng, moät Ñoàng Thaùp Möôøi thu nhoû.
Vôùi lòch söû töï nhieân cuûa vuøng sinh thaùi toång hôïp giöõa ñieàu
kieän ñòa maïo thuûy vaên vaø sinh vaät ngaäp nöôùc sinh ñoäng.
Hoâm nay vaø trong töông lai chaéc chaén khu baûo toàn ñaát ngaäp
nöôùc vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi seõ trôû thaønh moät ñieåm du lòch
sinh thaùi haáp daãn.
VII. PHAÙT TRIEÅN DLST VÖÔØN QUOÁC GIA COÂN ÑAÛO
1. Khaùi quaùt veà Vöôøn quoác gia Coân Ñaûo
a. Vò trí vaø löôïc söû hình thaønh
Naêm 1993 Chi cuïc Kieåm laâm ñaëc khu Vuõng Taøu – Coân
Ñaûo keát hôïp vôùi Cuïc Kieåm laâm Phaân vieän Ñieàu tra quy
hoaïch röøng II laäp luaän cöù khoa hoïc cho khu röøng Coân Ñaûo vaø
ñeà nghò ñöa vaøo danh muïc röøng caám.
Ngaøy 31/3/1993 Thuû töôùng chính phuû ra quyeát ñònh
135/TTg pheâ duyeät luaän chöùng kinh teá kyõ thuaät VQG Coân
Ñaûo vaø chính thöùc thaønh laäp VQG Coân Ñaûo.
Vöôøn coù toång dieän tích töï nhieân 19.998ha, goàm 14 hoøn
ñaûo lôùn nhoû, trong ñoù 5.998ha röøng treân caùc ñaûo, 14.000ha
treân bieån vaøø 20.500 ha vuøng ñeäm treân bieån. Chieàu daøi bôø
bieån khoaûng 200km naèm trong vuøng Bieån Ñoâng, Nam Vieät
380
 Du lòch sinh thaùi
Nam, thuoäc tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu. Veà vò trí ñòa lyù, Coân
Ñaûo naèm ôû toïa ñoä: 80 34’ - 80 49’ vó ñoä Baéc, 1060 31’ - 1060
45’kinh ñoä Ñoâng.
Taøi nguyeân ñoäng thöïc vaät trong vöôøn coù möùc ñoä ña daïng
sinh hoïc raát cao vôùi 882 loaøi thöïc vaät röøng, 144 loaøi ñoäng vaät
röøng treân 1.300 loaøi sinh vaät bieån. Quyõ quoác teá baûo veä taøi nguyeân
thieân nhieân (WMF) ñaõ ñaùnh giaù, Coân Ñaûo laø moät trong nhöõng
khu baûo toàn sinh hoïc ña daïng vaø phong phuù nhaát theá giôùi.
b. Caùc thaønh phaàn taøi nguyeân cuûa VQG Coân Ñaûo
• Ñòa hình
Ñòa hình Coân Ñaûo töông ñoái ñôn giaûn, chuû yeáu laø ñoài
nuùi thaáp. Ñænh cao nhaát laø ñænh Lôùn 690m (coù taøi lieäu noùi
ñænh cao nhaát naèm treân nuùi Thaùnh Giaù 517m). Caùc ñænh cao
trung bình 400 ñeán 500m nhö nuùi Chuùa (515m), ñænh Tình
Yeâu (321m). Ñoàng baèng naèm ôû phía ñoâng nam ñaûo saùt bôø
bieån. Vuøng theàm luïc ñòa saâu töø 200m trôû laïi.
• Khí haäu – thuûy vaên
Coân Ñaûo naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa vaø
chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä khí haäu ñaïi döông, nhieàu naéng gioù.
Löôïng möa trung bình naêm khoaûng 2510,4mm (coù taøi lieäu
noùi 2200,7mm). Cheá ñoä möa phaân thaønh hai muøa: Muøa möa töø
thaùng 6 ñeán thaùng 1 (naêm sau), muøa khoâ töø thaùng 2 ñeán thaùng
5. Tuy nhieân, thöôøng coù töø 7-8 thaùng löôïng möa lieân tuïc vöôït
100mm/ thaùng. Ñoä aåm khoâng khí trung bình 90%.
381
Du lòch sinh thaùi
Nhieät ñoä trung bình naêm xaáp xæ 26,90C. Bieân ñoä nhieät
giöõa thaùng noùng nhaát vaø thaùng laïnh nhaát laø 30C, khoâng coù
thaùng naøo nhieät ñoä trung bình nhoû hôn 200C.
Coân Ñaûo chòu aûnh höôûng cuûa hai höôùng gioù phoå bieán:
gioù muøa taây nam, töø cuoái thaùng 5 ñeán ñaàu thaùng 10; gioù muøa
ñoâng baéc, töø cuoái thaùng 10 ñeán ñaàu thaùng 4. Soá giôø naéng
trong naêm thöôøng khoaûng 2000 giôø. Caùc thaùng 1, 2, 3 coù soá
giôø naéng cao nhaát, treân 200 giôø/thaùng.
• Thaûm thöïc vaät Coân Ñaûo
Thaønh phaàn thöïc vaät VQG Coân Ñaûo khaù phong phuù vôùi
882 loaøi, thuoäc 562 chi, 161 hoï. Trong ñoù:
Caây goã 371 loaøi, chieám 42,1%
Caây tieåu moäc 207 loaøi, chieám 23,5%
Caây thaûo moäc 202 loaøi, chieám 22,9 %
Daây leo 103 loaøi, chieám 11.7%
Döông xæ 42 loaøi, chieám 4,8 %
Phong Lan 30 loaøi, chieám 3,4 %
Nhö vaäy, thaønh phaàn thöïc vaät ôû ñaây coù quan heä maät
thieát vôùi moät soá khu heä thöïc vaät trong nöôùc nhö: khu heä thöïc
vaät mieàn Ñoâng Nam Boä, khu heä thöïc vaät ñoàng baèng soâng Cöûu
Long vaø khu heä thöïc vaät baûn ñòa mieàn Baéc Vieät Nam.
Röøng cuûa VQG Coân Ñaûo thuoäc heä sinh thaùi röøng nhieät
ñôùi haûi ñaûo. Bao goàm hai kieåu röøng chính laø: röøng kín thöôøng
xanh möa aåm nhieät ñôùi vaø röøng kín nöûa ruïng laù möa aåm
nhieät ñôùi. Röøng ôû ñaây chuû yeáu laø röøng nguyeân sinh, thaønh
382
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

phaàn vaø keát caáu gaàn nhö coøn nguyeân veïn, Coân Ñaûo coù nhieàu Thuù 9 16 28
caây coå thuï coù giaù trò nhö gaêng neùo, laùt hoa… Ngoaøi ra, Coân
Chim 14 27 69
Ñaûo coøn coù moät khu röøng ngaäp maën nguyeân sinh daøi 8km, ñoù
laø hoøn Baûy Caïnh (Baõi Caïn). Chính nhôø daûi röøng ngaäp maën Boø saùt 3 14 39
quyù giaù naøy, maø ñaát Coân Ñaûo khoâng bò xoùi moøn, saït lôû do baõo Löôõng theâ 1 4 8
toá soùng traøn.
Toång coäng 27 62 144
Heä sinh thaùi san hoâ ôû ñaây coù tôùi treân 150 loaøi ñuû caùc
daïng nhö: daïng baøn, daïng phieán, daïng khoái, daïng dóa, vaø (Nguoàn: Phaân Vieän Ñieàu tra quy hoaïch röøng II)
mang nhieàu hình thuø khaùc nhau: caùi hình boä naõo, hình caây
Heä ñoäng vaät röøng bao goàm: 144 loaøi, trong ñoù coù 28 loaøi
naám, hình ngoùn tay… Taát caû ñeàu röïc rôõ bôûi nhöõng saéc maøu kyø
thuoäc lôùp thuù, 69 loaøi lôùp chim, 39 loaøi lôùp boø saùt, taùm loaøi
aûo, quyeán ruõ, ñaây cuõng laø nôi truù aån bình quan cuûa haøng ngaøn
löôõng theå, trong ñoù coù 14 loaøi ñöôïc xeáp vaøo nhoùm ñoäng vaät
loaøi ñoäng vaät khaùc nhau. Rieâng coù coù hôn 200 loaøi (caù thia, caù
quyù hieám. Nhoùm ñoäng vaät ñaëc höõu cuûa Coân Ñaûo coù ba loaøi:
baøn chaûi, caù moù, caù hoàng…). Maät ñoä trung bình leân tôùi treân
thaïch suøng Coân Ñaûo, soùc mun vaø soùc ñen Coân Ñaûo. Nhoùm
400 con/1000m2.
ñoäng vaät quyù hieám goàm 18 loaøi chuùng ñeàu laø nhöõng loaøi coù
Heä sinh thaùi thaûm coû bieån ôû ñaây laø nhöõng loaïi thöïc vaät giaù trò ñieån hình nhö gaàm ghì traéng, yeán caèm traéng, kyø ñaø
coù hoa ngaàm soáng trong moâi tröôøng nöôùc bieån. Taïi ñaây ñang hoa, boà caâu Nicoba…
hieän dieän 9/16 loaøi coû bieån coù treân khaép theá giôùi. Hình thaønh
Heä ñoäng vaät bieån, quaàn ñaûo Coân Ñaûo coù quaàn theå ruøa
neân moät thaûm coû xanh töôi roäng ñeán khoaûng 200 ha trong
bieån raát lôùn, haøng naêm vaøo muøa sinh saûn, coù haøng ngaøn löôït
vuøng vònh Coân Sôn: rong bieån, coû bieån…
ruøa bieån leân caùc baõi caùt ñeå ñeû tröùng. Trong soá loaøi ñoäng vaät
• Heä ñoäng vaät Coân Ñaûo thaân meàm coù 110 loaøi thuoäc lôùp chaân buïng (oác), coøn laïi thuoäc
Nhö treân ñaõ noùi, VQG Coân Ñaûo coøn khaù nhieàu khu röøng lôùp hai maûnh voû (haøu, soø, ñeïp…) vaø 100 loaøi giaùp xaùc (toâm,
nguyeân sinh, haàu nhö chöa coù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Vì cua..). Taïi ñaây coù loaøi caù böôùm laø loaøi ñeïp nhaát, loäng laãy nhaát
theá ñaõ trôû thaønh nôi truù nguï, sinh soâi, phaùt trieån cuûa nhieàu vôùi 22 loaøi caù böôùm öùng vôùi 22 heä maøu saéc vaø hình daïng khaùc
muoâng thuù. nhau.

Baûng 2: Thaønh phaàn loaøi ñoäng vaät ôû VQG Coân Ñaûo • Taøi nguyeân nhaân vaên

Lôùp Boä Hoï Loaøi

383 384
 Du lòch sinh thaùi
Ngöôøi daân soáng taïi Coân Ñaûo ña soá laø ngöôøi kinh, moät soá
ít laø Khmer. Sinh soáng vaøo caùc ngheà thuû coâng truyeàn thoáng,
ñi laøm, buoân baùn … soá daân ôû chæ khoaûng hôn 4.000 daân.
Nhöõng di tích noåi baät cuûa Coân Ñaûo bao goàm: heä thoáng
caùc nhaø tuø, vôùi 9 traïi giam roäng 28,94 ha. Trong soá ñoù coù
22,04 ha ñöôïc xaây döïng töø thôøi Phaùp thuoäc. Nôi ñaây ñaõ töøng
giam giöõ caùc ñoàng chí Nguyeãn Vaên Cöø, Leâ Duaån, Phaïm Vaên
Ñoàng, Hoaøng Quoác Vieät… Heä thoáng caùc nhaø tuø Coân Ñaûo laø nôi
ghi ñaäm daáu aán cuûa lôùp tuø chính trò töø thôøi Ñaûng ta ra ñôøi.
Ñeán ñaây du khaùch seõ bieát ñöôïc theá naøo laø moät ñòa nguïc traàn
gian, laø toäi aùc taøn khoác cuûa chieán tranh, nôi ñaây toàn taïi caùc
loaïi nhaø tuø sau: khu chuoàng coïp töø thôøi Phaùp thuoäc, khu
chuoàng coïp kieåu Myõ, khu bieät laäp chuoàng boø vaø haøng loaït caùc
traïi giam khaùc vôùi nhieàu teân goïi khaùc nhau nhö traïi Phuù Sôn,
traïi Phuù Thoï, Phuù Phong, Phuù Bình, Banh I, Banh II… Ñeå coù
ñöôïc ngaøy hoâm nay bieát bao con ngöôøi ñaõ phaûi chòu ñöïng
nhöõng cuoäc haønh saùt caû veà xaùc thòt laãn tinh thaàn.
Ngoaøi ra, taïi
Coân Ñaûo coøn toàn taïi
nhieàu taøi nguyeân coù
giaù trò nhaân vaên khaùc
nhö khu nhaø chuùa ñaûo
– ñaây laø nôi ôû vaø laøm
vieäc cuûa 53 teân chuùa
ñaûo, trong ñoù coù 39
teân ngöôøi Phaùp, 14
teân ngöôøi Vieät, nôi
chöùng kieán nhöõng thuû Caàu Taøu 914
385
Du lòch sinh thaùi
ñoaïn cai trò cuøng nhöõng toäi aùc cuûa thöïc daân vaø ñeá quoác. Caàu
Ma Thieân Laõnh cuõng laø moät trong nhöõng nôi ñaùng ñeå du
khaùch ñeán tham quan, taïi ñaây ñaõ xaûy ra caùc hình thöùc tra
taán vaø ñaøy aûi nhöõng tuø nhaân lao ñoäng khoå sai, trong quaù
trình xaây döïng caàu ñaõ coù khoaûng 350 ngöôøi tuø cheát. Theâm
vaøo ñoù nghóa trang Haøng Döông cuõng ñöôïc nhieàu du khaùch
quan taâm khi ñeán VQG Coân Ñaûo, ñoù laø nôi yeân nghæ cuûa hôn
20.000 chieán só caùch maïng vaø nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc, hoï ñaõ
hy sinh anh duõng trong hai cuoäc khaùng chieán, nghóa trang
roäng khoaûng 20 ha. Ñeán tham quan Coân Ñaûo du khaùch khoâng
theå boû qua Caàu Taøu 914, ñöôïc xaây döïng töø naêm 1873, nhöõng
ngöôøi tuø ñaõ goïi caàu naøy laø Caàu Taøu ñeå töôûng nhôù ñeán soá tuø
nhaân ñaõ cheát trong suoát quaù trình xaây döïng. Ngoaøi ra ñeán
Coân Ñaûo du khaùch seõ coù cô hoäi ñöôïc nghe keå veà caùc truyeàn
thuyeát veà söï tích Hoøn Cau, Baø Caäu Coân Loân, huyeàn thoaïi veà
chò Voõ Thò Saùu vaø tham quan haøng loaït caùc di tích vaên hoùa
cuûa huyeän Coân Ñaûo.
• Ñaùnh giaù chung
Vôùi nhöõng giaù trò taøi nguyeân hieän coù treân VQG Coân
Ñaûo, cho thaáy noù coù tieàm naêng raát lôùn ñaûm baûo tieán haønh
khai thaùc vaø phaùt trieån caùc loaïi hình du lòch maø trong ñoù
ñieån hình laø DLST. Ngoaøi ra, VQG Coân Ñaûo coøn coù vò trí
chieán löôïc trong khu vöïc, naèm trong caùc tuyeán ñöôøng bieån
haønh trình khu vöïc cuûa khoái ASEAN. Coân Ñaûo coù yù nghóa
lòch söû raát lôùn, noù laø bieåu töôïng cuûa Vieät Nam ta, noù coøn laø
moät tröôøng hoïc giaùo duïc loøng yeâu nöôùc cho caùc theá heä hoâm
nay vaø töông lai. Coân Ñaûo coøn coù moät coäng ñoàng daân cö coù
nguoàn goác treân moïi mieàn laõnh thoå cuûa Vieät Nam, coù theå noùi
386
 Du lòch sinh thaùi
ñoù laø hình aûnh cuûa moät Vieät Nam thu nhoû, ña daïng veà phong
tuïc taäp quaùn, phong caùch sinh hoaït, nhöng moïi ngöôøi ñeàu
mang moät neùt chung voán coù cuûa ngöôøi Vieät Nam, ñoù laø söï
giaûn dò vaø loøng hieáu khaùch. Ñoù laø nhöõng thuaän lôïi ñeå thu huùt
vaø haáp daãn du khaùch.
2. Ñònh höôùng phaùt trieån DLST ôû VQG Coân Ñaûo
VQG Coân Ñaûo coù nhieàu tieàm naêng töï nhieân cho phaùt
trieån DLST tuy nhieân nhöõng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät hieän taïi
cuûa khu vöïc chöa ñaùp öùng cho vieäc phaùt trieån hoaït ñoäng naøy.
Vì vaäy trong ñònh höôùng phaùt trieån DLST cho VQG Coân Ñaûo
caàn chuù troïng ñeán moät soá vaán ñeà sau:
• Ñaàu tö veà cô sôû vaät chaát
Tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu ñang keâu goïi caùc ñoái taùc lieân
doanh, lieân keát ñaàu tö vaøo döï aùn du lòch sinh thaùi VQG Coân
Ñaûo.
Tænh môû roäng chính saùch öu tieân cho caùc nhaø ñaàu tö,
nhaát laø trong lónh vöïc dòch vuï vaän chuyeån naâng caáp saân bay
Coû OÁng ñeå phuïc vuï cho khaùch du lòch ñi laïi thuaän tieän, xaây
döïng heä thoáng caáp nöôùc cho caùc traïm kieåm laâm phuïc vuï cho
DLST vaø nhaø khaùch trung taâm VQG Coân Ñaûo, traïm giao dòch
taïi Vuõng Taøu.
Hieän taïi, huyeän Coân Ñaûo ñang xin caáp treân ñaàu tö moät
traïm quan traéc moâi tröôøng ñeå naâng cao hieäu quaû baûo toàn voán
thieân nhieân keát hôïp vôùi baûn veä an ninh quoác phoøng. Caûng caù
Beán Ñaàm chuaån bò ñöôïc ñaàu tö khoaûng 55 tæ ñoàng ñeå xaây
döïng giai ñoaïn 2: môû roäng ra vuøng nöôùc saâu, coù khaû naêng ñoùn
taøu tôùi 2.000 taán; xaây döïng keø chaøn soùng laøm nôi traùnh baõo
387
Du lòch sinh thaùi
cho taøu ñaùnh caù (ñaàu tö giai ñoïan 1: 27 tæ ñoàng – Coâng ty
Thuûy saûn vaø xuaát nhaäp khaåu Coân Ñaûo).
Vieäc caûi taïo, naâng caáp saân bay Coû OÁng giuùp cho caùc loaïi
maùy bay daân duïng ATR72, Fokker haï caát caùnh, khoâng coøn
vieäc 3 chuyeán/1 tuaàn baèng tröïc thaêng nhö tröôùc.
• Ñònh höôùng baûo toàn caùc heä sinh thaùi
ÔÛ Coân Ñaûo ñoái töôïng ñöôïc baûo veä laø röøng treân bieån, caùc
loaøi ñoäng thöïc vaät quyù hieám caû treân bôø vaø döôùi ñaùy bieån. Ñaëc
bieät laø caùc loaøi chæ tìm thaáy ôû VQG Coân Ñaûo nhö: gaàm ghì
traéng, chim ñieân maët xanh…, hay vieäc baûo veä caùc loaøi ruøa
trong muøa sinh saûn. Haøng naêm khi ñeán muøa sinh saûn coù
haøng ngaøn löôït ruøa leân bôø ñeû tröùng, neáu bieát baûo veä toát quy
luaät sinh saûn theo muøa cuûa loaøi ruøa bieån ta coù theå khai thaùc
nhaân toá naøy ñeå phaùt trieån DLST. Muoán phaùt trieån DLST ñieàu
taát yeáu laø ta phaûi baûo toàn caùc heä sinh thaùi, ñaëc bieät laø moät
nôi coøn hoang sô vaø ít bò oâ nhieãm nhö VQG Coân Ñaûo.
• Ñònh höôùng phaùt trieån caùc ñieåm DLST vaø caùc tuyeán,
caùc cuïm keát hôïp
Ngoaøi ñònh höôùng xaây döïng, quy hoaïch caùc ñieåm DLST
treân Coân Ñaûo thì vieäc ñònh höôùng xaây döïng caùc cuïm, caùc
tuyeán keát hôïp cuõng laø ñieàu voâ cuøng quan troïng goùp phaàn thu
huùt khaùch cuõng nhö taïo ñieàu kieän cho khaùch coù theå chieâm
ngöôõng ñöôïc toaøn boä caûnh ñeïp cuûa Coân Ñaûo.
Ñònh höôùng phaùt trieån caùc ñieåm DLST:
Khu trung taâm thò traán Coân Ñaûo: Ñeán ñaây du khaùch seõ
ñöôïc giôùi thieäu moät caùch toång quaùt veà quaàn ñaûo Coân Sôn,
phaïm vi danh giôùi giöõa huyeän vaø VQG Coân Ñaûo, caùc taøi
388
 Du lòch sinh thaùi
nguyeân thieân nhieân cuûa Coân Ñaûo vaø haøng loaït caùc taøi nguyeân
nhaân vaên nhö caùc di tích lòch söû, caùc kieán truùc, vieän baûo
taøng…
Baõi Ñaàm Traàu: Taïi ñaây seõ thích hôïp cho caùc loaïi hình
du lòch ngoaïn caûnh nhö ngaém maët trôøi laën, bôi loäi…
Baõi Nhoû, Baõi OÂng Ñuïng, Hoøn Cau, Hoøn Baûy Caïnh, Hoøn
Tre Lôùn, Hoøn Tre Nhoû, Muõi Chim Chim, Nuùi Thaùnh Giaù,
Vònh Ñaàm Tre… Ñoù laø nhöõng ñieåm ñaõ ñang vaø seõ tieáp tuïc
ñöôïc khai thaùc ñeå phaùt trieån caùc loïai hình du lòch. Moãi moät
ñieåm coù nhöõng neùt ñaëc tröng rieâng phuø hôïp vôùi nhieàu loïai
hình du lòch vì vaäy caàn phaûi bieát taän duïng moät caùch hôïp lí
nhaát ñaûm baûo caû hai nhaân toá baûo toàn vaø taêng tröôûng kinh teá.
Ñònh höôùng phaùt trieån caùc tuyeán DLST:
Ñoái vôùi VQG Coân Ñaûo coù theå tieán haønh phaùt trieån caùc
tuyeán nhö sau:
Ñi voøng quanh ñaûo Coân Sôn: Vôùi ca noâ cao toác hoaëc taøu
goã du khaùch coù theå ngaém caûnh chuïp hình, xem chim quanh
ñaûo hoaëc laën xem san hoâ treân Hoøn Tre Lôùn.
Thò traán Coân Ñaûo – Vònh Ñaàm Tre: Trong tuyeán du lòch
naøy du khaùch coù theå thöôûng thöùc nhöõng neùt ñoäc ñaùo cuûa Coân
Ñaûo nhö xem chim yeán, caâu caù, ngaém caûnh… Ñoái vôùi tuyeán du
lòch naøy du khaùch coù theå ñi baèng baát cöù ñöôøng naøo, ñöôøng thuûy
vôùi ca noâ hoaëc taøu goã, ñöôøng boä vôùi oâ toâ hoaëc ñi baùch boä.
Thò traán Coân Ñaûo – caàu Ma Thieân Laõnh – baõi OÂng
Ñuïng: Chæ vôùi moät tuyeán du lòch du khaùch coù theå tham quan
ñöôïc ba ñieåm du lòch vaø chieâm ngöôõng ñoäng thöïc vaät röøng
389
Du lòch sinh thaùi
Coân Ñaûo treân ñöôøng boä. Caùc loaïi hình du lòch thích hôïp bao
goàm: caâu caù, bôi loäi, caém traïi…
Thò traán Coân Ñaûo – baõi Ñaàm Traàu: Vôùi tuyeán naøy, chæ
trong moät ngaøy du khaùch coù theå tham gia nhieàu loaïi hình du
lòch maø ñieån hình laø: taém bieån, caâu caù, bôi loäi, ñi daïo ngaém
caûnh thieân nhieân doïc theo baõi caùt hoaëc ngaém maët trôøi moïc…
Ñaûo Coân Sôn – Hoøn Tre Lôùn – Hoøn Tre Nhoû: Ñaây laø
tuyeán du lòch trong ngaøy, xuaát phaùt töø Caàu Taøu – Vònh Coân
Sôn – Vònh Beán Ñaàm – Hoøn Tre Lôn – Hoøn Tre Nhoû. Du
khaùch coù theå ñi canoâ hoaëc ñi taøu goã khi tham quan döôùi ñaùy
ñaïi döông coù caùc phöông tieän hoã trôï nhö bình khí. Tuyeán naøy
coù theå keát hôïp nhieàu loaïi hình du lòch caâu caù, ngaém caûnh,
nghæ ngôi, giaûi trí…
Ñaûo Coân Sôn – Hoøn Taøi – Hoøn Baûy Caïnh hoaëc Ñaûo Coân
Sôn – Hoøn Baûy Caïnh – Hoøn Cau: Caû hai tuyeán naøy ñeàu söû
duïng phöông tieän laø canoâ hoaëc taøu goã ñeå tham quan, ñeàu xuaát
phaùt töø Caàu Taøu vaø coù theå nghæ laïi qua ñeâm hoaëc ñi trong
ngaøy. Du khaùch coù theå tham gia vaøo caùc loaïi hình du lòch sau:
Laën coù oáng thôû ngaém san hoâ, caâu caù, leo nuùi…
VIII. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN DLST PHUÙ QUOÁC
1. Löôïc söû hình thaønh ñaûo Phuù Quoác
Phuù Quoác coù lòch söû khai hoang laäp aáp khaù laâu ñôøi so
vôùi caùc vuøng khaùc trong löu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Tröôùc ñaây Phuù Quoác laø haûi ñaûo hoang vaéng. Ñeán cuoái theá kyû
thöù XVII, Maïc Cöûu töø Trung Quoác ñeán Haø Tieân chieâu moä daân
phieâu löu ôû Phuù Quoác vaø caùc nôi thaønh laäp 7 xaõ thoân. Vuøng
ñaát Phuù Quoác töø ñaây baét ñaàu coù ngöôøi cai quaûn. Naêm 1780,
390
 Du lòch sinh thaùi
Maïc Cöûu xaùt nhaäp Haø Tieân vaøo Ñaøng Trong, Phuù Quoác trôû
thaønh ñôn vò haønh chính thuoäc laõnh thoå Vieät Nam.
Lòch söû Phuù Quoác theå hieän ñaày ñuû noäi dung xaây döïng,
gìn giöõ vaø truyeàn thoáng yeâu nöôùc cuûa daân toäc Vieät Nam. Ngay
töø thôøi nhaø Nguyeãn, naêm 1785, Nguyeãn AÙnh caàm ñaàu haïm
ñoäi cuûa mình cuøng nhaân daân treân ñaûo ñaùnh tan ñoaøn quaân
cöôùp bieån Maõ Lai. Döôùi trieàu Minh Maïng – Thieäu Trò, löïc
löôïng phoøng truù ôû ñaây suy yeáu daàn, haûi taëc ra söùc tung
hoaønh, quaân Xieâm keùo sang ñaùnh phaù. Cho ñeán naêm 1868,
anh huøng Nguyeãn Trung Tröïc ñaõ choïn Phuù Quoác laøm caên cöù
choáng Phaùp nhöng sau ñoù cuoäc khôûi nghóa cuûa oâng ñaõ bò thaát
baïi. Phuù Quoác töø ñoù ñaõ bò loït vaøo tay ñeá quoác Phaùp vaø naêm
1975 Phuù Quoác môùi hoaøn toaøn ñöôïc giaûi phoùng.
Ñaát nöôùc thoáng nhaát, cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân Phuù Quoác
ñöôïc naâng cao, cuøng vôùi xu theá chung cuûa caû nöôùc Phuù Quoác
ngaøy caøng ñi leân veà moïi maët. Chính vì theá ngaøy nay Phuù
Quoác ñöôïc phong taëng cho nhieàu danh hieäu khaùc nhau nhö
“Vöông quoác giöõa bieån khôi” hay “Hoøn ñaûo laøm giaøu Toå quoác”.
2. Toång quan veà ñaûo Phuù Quoác
Phuù Quoác khoâng chæ laø nôi taåu quoác cuûa vua Gia Long,
nôi huøng cöù cuûa anh huøng Nguyeãn Trung Tröïc, nôi saûn xuaát
ra loaïi nöôùc maém haûo haïng noåi tieáng… maø Phuù Quoác coøn laø
moät giang sôn caåm tuù, moät Vieät Nam thu nhoû, moät thaéng
caûnh neân thô, moät nôi du lòch lí töôûng. Vò trí ñòa lí cuûa Phuù
Quoác raát thuaän lôïi, naèm goïn trong vuøng bieån giaøu coù veà taøi
nguyeân. Noù ñöôïc xem laø ngö tröôøng lôùn nhaát vôùi tröõ löôïng
haûi saûn doài daøo nhaát nöôùc ta. Thieân nhieân ñaõ daønh cho Phuù
Quoác moät söï truø phuù baát ngôø: ñaây laø nôi taäp trung cuûa hoãn
391
Du lòch sinh thaùi
hôïp nhieàu heä sinh thaùi töø bieån, hoà, soâng, suoái, ñeán ñoàng
baèng, röøng raäm, vôùi nhieàu loaïi goã quyù, chim, thuù quyù hieám…
Cö daân nôi ñaây hieàn laønh, meán khaùch vôùi khoái oùc vaø ñoâi tay
caàn maãn ñaõ goùp phaàn vaøo söï giaøu coù cuûa ñaûo baèng nhöõng
vöôøn tieâu baùt ngaùt, baèng höông vò nöôùc maém ñaäm ñaø. Phuù
Quoác laø moät trong nhöõng ñòa ñieåm haáp daãn, du lòch Phuù Quoác
laø haønh trình veà choán hoang sô kyø bí.
Phuù Quoác thuoäc heä sinh thaùi vuøng quaàn ñaûo nhoû, bao
goàm moät ñaûo lôùn vaø moät soá ñaûo nhoû xung quanh (cuï theå laø
thuoäc nhoùm caùc heä sinh thaùi bieån – ñaûo theo heä thoáng phaân
loaïi heä sinh thaùi chung cuûa Vieät Nam). Ñaëc tröng cuûa noù laø
vöøa mang tính chaát cuûa heä sinh thaùi ñaûo ñoäc laäp (khu heä sinh
vaät taäp trung chuû yeáu treân ñaûo vaø quanh ñaûo), vöøa mang tính
chaát cuûa heä sinh thaùi quaàn ñaûo (coù caùc vuõng, vònh vaø vuøng cö
truù nhoû rieâng reõ giöõa ñaûo lôùn vaø caùc ñaûo nhoû). Vì vaäy, tính ña
daïng sinh hoïc cuûa heä sinh thaùi vuøng quaàn ñaûo trôû neân phong
phuù hôn heä sinh thaùi caùc ñaûo ñoäc laäp. Phuù Quoác laø moät ñaûo
giaøu tieàm naêng du lòch, haûi saûn vaø laø huyeän ñaûo lôùn nhaát
Vieät Nam ñöôïc meänh danh laø “Vieân ngoïc bích cuûa vuøng bieån
phía Nam”.
a. Vò trí ñòa lí vaø ñòa hình
Phuù Quoác naèm phía Taây Nam Vieät Nam thuoäc tænh
Kieân Giang, naèm trong Vònh Thaùi Lan vôùi dieän tích laø 593
km2. Chieàu daøi töø Baéc xuoáng Nam laø 52 km, nôi heïp nhaát laø
3m, roäng nhaát laø 25 km. Daân soá hôn 75.000 ngöôøi.
Toaï ñoä ñòa lyù: töø 103 0 29’ ñeán 104 0 9’kinh Ñoâng vaø töø
9 48’ ñeán 10026’ vó Baéc. Phuù Quoác caùch thò xaõ Raïch Giaù (Kieân
0
392
 Du lòch sinh thaùi
Giang) 120km, huyeän Haø Tieân laø 46 km vaø caùch ñöôøng laõnh
haûi Campuchia – Vieät Nam laø 4.5 km.
Töø Baéc xuoáng Nam Phuù Quoác coù 99 ngoïn ñoài nhaáp nhoâ.
Heä thoáng nuùi ñoài ôû baéc baùn ñaûo goàm hai daõy nuùi (daõy Haø
Ninh daøi 30 km, ôû phía ñoâng vôùi nhöõng daõy nuùi khaù cao: nuùi
Chuùa (603m), nuùi Voà Quaëng (473m), nuùi Ñaù Baïc (448m)). Phuù
Quoác boán beà laø bieån nhöng nhôø coù röøng neân ñaûo coù soâng,
thaùc, suoái, taàng nöôùc ngaàm ngoït lòm.
b. Thoå nhöôõng
Sôû dó Phuù Quoác coù söï ña daïng veà heä sinh thaùi vì ôû ñaây
coù söï phong phuù veà caùc loaïi ñaát, bao goàm caùc loaïi ñaát chính
sau: ñaát ferralit maøu vaøng xaùm, vôùi dieän tích 20.644ha thích
hôïp troàng caùc loaïi caây aên traùi, caây coâng nghieäp laâu naêm; ñaát
ferralit vaøng ñoû treân sa thaïch, khoaûng 2450ha thích hôïp vôùi
troàng tieâu; ñaát ferralit xoùi moøn trô soûi ñaù, khoaûng 5.571ha,
thích hôïp cho troàng röøng; ñaát sialit ferralit xaùm, 9.000ha, loaïi
ñaát naøy chuû yeáu ñeå troàng caây laâu naêm; ñaát phuø sa gley chua,
644ha, nôi phaùt sinh cuûa röøng traøm; ñaát caùt, 8.933ha, phuø
hôïp nhaát cho troàng phi lao vaø troàng döøa; ñaát seùt maën, dieän
tích khoaûng 426ha, thuaän lôïi cho troàng laïi röøng ñöôùc, veït vaø
coù theå nuoâi toâm theû, toâm baïc.
c. Khí haäu
Treân ñaûo coù hai muøa möa vaø khoâ, muøa möa vôùi gioù muøa
Taây Nam thoåi maïnh vaøo bôø töø thaùng 5 ñeán thaùng 10, muøa
khoâ vôùi gioù muøa Ñoâng Baéc thuaän tieän cho du lòch. Nhìn chung
khí haäu ôû Phuù Quoác khaù oân hoøa (mang tính oån ñònh cao), haàu
393
Du lòch sinh thaùi
nhö quanh naêm ñeàu maùt meû. Veà muøa khoâ coù thaùng noùng
nhöng khoâng oi böùc caû ngaøy.
Nhieät ñoä trung bình vaøo khoaûng 260 - 270C, bieân ñoä nhieät
trong naêm töø 1 - 20C. Löôïng möa trung bình naêm khoaûng 2800
– 3200mm, soá ngaøy möa töø 120 – 150 ngaøy nhöng taäp trung
95% vaøo 8 thaùng muøa möa. Ñoä aåm trung bình naêm khoaûng 83–
85% vaø löôïng maây trung bình khoaûng 7/10.
c. Taøi nguyeân du lòch
ƒ Heä ñoäng vaät
Do söï phong phuù veà sinh caûnh neân ñaûo Phuù Quoác coù söï
ña daïng khaù lôùn veà chuûng loaïi loaøi. Theo taøi lieäu ñieàu tra
khaûo saùt cuûa Phaân vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng II hieän nay
Phuù Quoác coù moät heä ñoäng vaät khaù phong phuù, bao goàm caùc
loaøi chính sau:
Loaøi coù vuù
Bao goàm nhöõng baày khæ (Macaca. sp) khaù ñoâng trong caùc
khu röøng giaø nguyeân thuyû ôû Haøm Ninh, nuùi Töôïng; loaøi choù
Phuù Quoác (Canis dingo) laø moät trong nhöõng loaøi thuù coù vuù coøn
xoùt laïi ôû ñaûo: maøu loâng xaùm tuyeàn, löng coù xoaùy, moät loaïi choù
saên, giöõ nhaø toát; heo röøng (Sus scrofa); nai (Cervus unicolor);
raùi caù (Lutra Lutra) trong röøng raäm nhieät ñôùi aåm.
Boä aên thòt (Carnivorea)
Meøo röøng, choàn, caùo (Felis, Herpetes, Viverrra), linh
tröôûng (Primates), khæ vaøng (Macaca Mulata), vöôïn
(Hylobates concolor), khæ ñoäc.
Boä dôi
394
 Du lòch sinh thaùi
Dôi muoãi (Tophozous theobaldil), dôi sen (Cyrosinh
thaùierus bradryoptis), dôi laù muõ (Hipposisderos ponona), dôi
quaï (Megaerops erandatus) ñaây laø moät loaøi dôi lôùn, saûi caùnh
roäng treân 1m, hieän coøn raát ít ôû caùc ñòa phöông khaùc nhö U
Minh vaø Tònh Bieân.
Lôùp chim (Aves)
Ngoaøi moät soá chim nöôùc, boä coø thöôøng thaáy ôû röøng ngaäp
maën vaø röøng uùng pheøn chuû yeáu goàm caùc loaøi coø (Egretta ssp),
dieäc (Ardea ssp), vaïc (Nyctycorax sp), Ñieân ñieån (Anhiga).
Moät soá chim röøng khaùc nhö: cu (Reptopelia ssp), bìm bòp
(Centropus sinensis), cheõo cheït (Halcyon chloris), goõ kieán
(Cervus macrorhincus), ñieàn traéng (Elanus cacruleus).
Lôùp boø saùt (Reptilia)
Nôi ñaây phaùt hieän ñöôïc moät soá loaøi ruøa vaøng
(Malayemys subtripiga), ba ba (Trionyx cartilagenus), vích
(Cheloniamydus) – moät loaïi ruøa bieån lôùn, thòt tröùng ñeàu aên
ngon, ñang bò ñaùnh baét quaù möùc, ñaëc bieät coù ñoài moài
(Eremochelys imbricata) – laø moät loaøi ruøa coù vaåy ñeïp laøm ñoà
myõ ngheä, ñaõ nuoâi ñöôïc, coù theå laø ñaëc höõu ôû vuøng bieån nöôùc
ta. Ngoaøi ra coøn coù: caù saáu Thaùi Lan (Crocodylus siamensis),
kyø ñaø (Varanus salvator), caàn ñöôùc (Hycremys sulfetrijuga),
taéc keø (Gekko gekko) trong röøng raäm aåm nhieät ñôùi.
Hoï traên raén
Traên gaám (Python reticalatus), raén ñuoâi keâu, raén luïc
(Trimeresaurus granineus) raát ñoäc, thöôøng gaây tai naïn vì coù
maøu xanh deã laãn vôùi caây coû, raén hoå mang chuùa (Ophiophugrei
harmah), raén caïp nong hay raén mai gaàm (Fasciatus), raén caïp
395
Du lòch sinh thaùi
nia (Candidus), raén hoå haønh (Xenopelters unicolor) vaø raén laù
khoâ (Dryophis previnus) raát nguy hieåm, raén bieån
(Hydrophidae).
Sinh vaät bieån
Bieån quanh ñaûo laø moät bieån caïn, coù nhieàu thuûy saûn quyù,
trong ñoù toâm, möïc, caù laø nguoàn taøi nguyeân lôùn. Ñaëc bieät coù
nhöõng loaøi caù cheá bieán thaønh nöôùc maém Phuù Quoác noåi tieáng
cuûa ta, nhö caù côm (Stolephorus commersonii) trong hoï caù
côm (Englanlidae), caù Trích (Sardinella jssieu) vaø caù nuïc
(Decapterus russelli).
Ngoaøi caùc chuûng loaøi treân Phuù Quoác coøn laø nôi löu truù
cuûa haøng chuïc loaøi ñoäng vaät quyù hieám ñöôïc ghi trong saùch ñoû
Vieät Nam, ñieån hình laømoät soá loaøi sau:
Ñoäng vaät treân caïn
o Vöôïn tay traéng (Hylobateslar)
Ñaây laø loaøi vöôïn coù thaân hình gioáng nhö vöôïn ñen,
chuùng thuoäc hoï vöôïn Hylobatidae, boä linh tröôûng Primates.
Giöõa con ñöïc vaø con caùi coù söï khaùc nhau, con ñöïc coù baøn
chaân, baøn tay traéng, xung quanh maët vieàn loâng traéng (hoaëc
vaøng nhaït, vaøng xanh), ôû con caùi, mình vaø chaân tay vaøng
nhaït ñeàu, xung quanh maët traéng. Thöùc aên cuûa chuùng chuû yeáu
laø quaû, laù noõn caây. Muøa sinh saûn khoâng xaùc ñònh, thöôøng hai
naêm ñeû moät löùa, moãi löùa ñeû moät con. Khu vöïc cö truù heïp vaø ít
thay ñoåi, thöôøng chuùng soáng trong röøng giaø treân nuùi cao.
Chuùng thuoäc baäc E trong phaân loaïi saùch ñoû theá giôùi.
o Taéc keø
396
 Du lòch sinh thaùi
Hoï taéc keø Gekonidae. Boä coù vaûy Squamata.
Taéc keø coù ñaàu heïp, gaàn hình tam giaùc, phuû vaûy nhoû
daïng haït. Mí maét laø moät maøng trong suoát, khoâng cöû ñoäng,
con ngöôi doïc. ÔÛ löng coù nhieàu noát saàn lôùn. Maët döôùi ñuøi coù
moät haøng vaûy coù loã vaûy, töø 8-11 loã moãi beân. Coù hai loã döôùi
haäu moân. Chaân naêm ngoùn coù vuoát (tröø ngoùn moät khoâng coù).
Döôùi caùc ngoùn coù nhöõng baûn moûng chaïy ngang. Maët löng xaùm
nhaït, coù nhieàu chaám saùng hay vaøng nhaït. Buïng traéng ñuïc ñoâi
khi xaùm raát nhaït pha nhieàu chaám vaøng nhoû. Ñuoâi coù 6-9 khuùc
xaùm xen 6-9 khuùc vaøng nhaït, ôû con giaø khoâng roõ. Chieàu daøi
thaân tôùi 150mm, ñuoâi 120mm.
Thöùc aên chính laø nhöõng loaøi coân truøng vôùi khoái löôïng
thöùc aên haøng ngaøy xaáp xæ 5% troïng löôïng cô theå. Taéc keø ñeû
tröùng töø thaùng 5 ñeán thaùng 8, thöôøng laø moät naêm ñeû moät löùa
hai tröùng.
Taéc keø ôû röøng nuùi, soáng trong nhöõng hoác caây, keõ ñaù,
hang hoác coù ñoä cao töø 3-8m so vôùi maët ñaát.
Giaù trò: laøm nguoàn döôïc lieäu vaø xuaát khaåu coù giaù trò.
o Roàng ñaát
Hoï nhoâng Agamidae. Boä coù vaûy Squamidae.
Roàng ñaát coù thaân hình deïp beân. Vaûy thaân thöôøng nhoû
ñoàng ñeàu. Coù moät maøu coå vaø moät maøu löng. Ñuoâi deïp beân, coù
4-8 loã ñuøi (ôû maët trong ñuøi). Ñaây laø ñaëc ñieåm cô baûn ñeå phaân
bieät roàng ñaát vôùi caùc loaïi nhoâng khaùc. Maët treân thaân roàng
ñaát coù maøu xanh thaãm, maët buïng maøu traéng, ñuoâi coù nhöõng
khuùc xaùm naâu xen keõ vôùi nhöõng khuùc vaøng. Chieàu daøi cô theå
397
Du lòch sinh thaùi
khoaûng 240mm. Roàng ñaát aên saâu boï, giun ñaát, trong ñieàu
kieän nuoâi roàng ñaát aên thòt ñoäng vaät.
Roàng ñaát thöôøng ôû trong hang hoác, trong caùc buïi caây
ven bôø suoái hoaëc beân caùc vöïc nöôùc trong röøng. Chuùng di
chuyeån nhanh nheïn treân maët ñaát hoaëc leo treân caây. Trong
muøa laïnh roàng ñaát chuyeån leân truù trong caùc boïng caây.
Giaù trò: coù giaù trò thaåm myõ vaø coøn coù theå duøng laøm thöïc
phaåm.
o Kì ñaø vaân
Hoï kì ñaø Varanidae. Boä coù vaûy Squamata.
Kì ñaø vaân coù thaân hình vaø kích thöôùc töông töï nhö kì ñaø
nöôùc, song chuùng coù loã muõi ôû vò trí gaàn maét hôn ñaàu moõm.
Thaân chuùng coù maøu vaøng xaùm, raûi raùc coù caùc ñoám vaøng nhoû.
ÔÛ löng coù nhieàu veát xaùm to xeáp theo chieàu ngang, nhöng
nhöõng veát naøy khoâng roõ ôû ñuoâi. Chieàu daøi cô theå khoaûng töø
1700-2000m.
Thöùc aên laø saâu boï, eách nhaùi, thaèn laèn, chim vaø thuù nhoû.
Kì ñaø vaân caùi ñaøo hoá ñeû tröùng, soá löôïng khoaûng 24 quaû vaøo
muøa möa. Soáng chuû yeáu ôû röøng nuùi, ñoâi khi chuùng cuõng boø
xuoáng nöôùc song khoâng ôû laâu. Chuùng bôi gioûi, leo treøo gioûi vaø
thöôøng kieám aên ôû treân maët ñaát hoaëc treân caây, thöôøng soáng
trong hang hoác do chuùng töï ñaøo, trong goác caây hoaëc döôùi caùc
taûng ñaù lôùn.
Giaù trò: coù giaù trò thaåm myõ, thöïc phaåm vaø döôïc lieäu; da
thuoäc coù giaù trò thöông maïi cao.
o Traên gaám
398
 Du lòch sinh thaùi
Hoï traên Boidae. Boä coù vaûy Squamata.
Traên gaám coù ñaàu daøi, nhoû, laø loaøi raén côõ lôùn. Moãi beân
meùp treân coù boán hoõm vaûy naèm ôû boán vaûy meùp saùt ñaàu moõm.
Coù hai gai nhoû ôû hai beân loã haäu moân. Ñaàu vaøng nhaït hay
naâu, töø moõm tôùi gaùy doïc theo chính giöõa ñaàu coù moät soïc ñen
maûnh noái lieàn vôùi veát treân löng. Coù moät veät ñen chaïy doïc töø
sau maét chaïy xieân xuoáng goùc meùp. Treân thaân vaø ñuoâi coù
nhöõng ñöôøng xaùm ñen noái vôùi nhau taïo thaønh daïng maét löôùi
noåi treân neàn vaøng naâu. Chieàu daøi cô theå tôùi 6m. Buïng vaøng
nhaït ñoâi khi ñoám saùng nhaït.
Thöùc aên chính cuûa traên laø caùc loaøi thuù côõ nhoû hoaëc
trung bình, chim, soá ít boø saùt vaø eách nhaùi.
Giaù trò: ngoaøi giaù trò thaåm myõ coøn laø nguoàn döôïc lieäu
quyù, cung caáp da cho kyõ ngheä da vaø xuaát khaåu.
o Soùc bay loâng tay
Thuoäc hoï soùc bay Petauristidae. Boä gaëm nhaám Rodentia.
Loaøi naøy sau goác tai coù tuùm loâng daøi ñen xaùm. Löng
xaùm naâu coù ñoám xaãm vaø naâu saùng. Treân maøng da löôïn vaø
maët ngoaøi caùc chæ naâu hung chuyeån sang xaùm ñen. Maët döôùi
maøng da löôïn vaø maët trong chæ naâu gæ saét nhaït. Ñuoâi xuø, muùt
ñuoâi coù tuùm loâng naâu hung. Thöùc aên laø quaû, laù caây röøng, soáng
trong röøng nhieät ñôùi caây to, coù ñoä che phuû lôùn, ôû nuùi ñaù hoaëc
nuùi ñaát ít ngöôøi qua laïi. Chuùng hoaït ñoäng veà ñeâm.
Giaù trò: laø loaøi thuù hieám, kyø laï cuûa röøng nhieät ñôùi, ñöôïc
theá giôùi baûo veä.
o Soùc ñoû
399
Du lòch sinh thaùi
Hoï soùc caây Sciuridae. Boä gaëm nhaám Rodentia.
Maøu saéc boä loâng soùc ñoû raát thay ñoåi. Caùc chuûng quaàn
khaùc nhau coù theå coù maøu traéng, maøu ñen hoaëc maøu ñoû hoaøn
toaøn hoaëc pha troän naâu - xaùm, naâu - ñoû, ñoû - xaùm…
Soùc ñoû aên quaû, haït…, moãi löùa ñeû hai con. Soáng ôû röøng
giaø, röøng hoãn giao, ñoâi khi kieám aên ôû röøng troàng treân maët
ñaát. ÔÛ Vieät Nam coù ba phaân loaøi, loaøi coù ôû Phuù Quoác laø C. f.
pierrei (Robinson et Kloss, 1992), maøu hung xaùm, buïng naâu
vaøng.
Caùc loaøi sinh vaät bieån
o OÁc ñuïn ñöïc
Phaân boá ôû Hoøn Gioûi, Hoøn May Ruùt, muõi Ñaát Ñoû. Chuùng
thuoäc hoï oác ñuïn Trochidae, boä chaân buïng coå Archaeogastropoda.
Loaøi naøy coù voû hình thaùp, cao 75mm, maët löng nhaün
boùng, voøng xoaén mòn vaø noùng. Ñeá voû loài, coù voøng xoaén xeáp
khoâng ñeàu nhau. Roán noâng, coù moät phieán xaø cöø. Soáng ôû vuøng
trieàu coù khi xuoáng saâu 4-5m, thöôøng baùm treân san hoâ, vaùch
ñaù, nôi coù rong bao phuû, soá löôïng ít.
Giaù trò: phieán xaø cöø cuûa loaøi oác naøy raát coù giaù trò, coù
theå duøng laøm caùc maët haøng myõ ngheä, laøm cuùc aùo.
o OÁc ñuïn caùt
Hoï oác ñuïn Trochidae. Boä chaân buïng coå Archaeogastropoda.
Loaøi naøy coù voû hình choùp, 66mm, treân voøng xoaén coù gôø
nhoâ cao, töø voøng xoaén thöù hai ñeán ñænh voû, gôø naøy daïng hình
oáng coù loã ôû ñaàu. ÔÛ ñeá voû coù nhöõng ñöôøng xoaén oác xeáp ñeàu leân
400
 Du lòch sinh thaùi
nhau töø trong mieäng oác ra ñeán meùp voû. Roán saâu. Soáng ôû vuøng
trieàu, ñaùy cöùng, coù khi xuoáng saâu 10m. Thöôøng baùm treân san
hoâ, vaùch ñaù, nôi coù rong phuû.
Giaù trò: xaø cöø cuûa oác naøy duøng ñeå khaûm tranh, laøm cuùc aùo.
o Baøo ngö hình baàu duïc
Hoï baøo ngö Haliotidae. Boä chaân buïng coå Archaeogastropoda.
Coù voû hình baàu duïc, daøi 72mm. Maët ngoaøi thöôøng hoen oá do caùc
loaøi rong ñaù, toå giun, thaân meàm baùm. Maët trong voû coù gôø loài
loõm vôùi lôùp xaø cöø oùng aùnh xanh aån ñoû. Baøo ngö aên taûo ña
baøo, öa ñoä maën cao 25-30%. Chuùng soáng ôû vuøng trieàu ngaäp
nöôùc, saâu 2-3m, baùm treân san hoâ cheát, bôø ñaù, nôi coù rong
baùm.
Giaù trò: laø moät maët haøng xuaát khaåu, thòt aên ngon, voû
laøm myõ ngheä..
Möùc ñoä ñe doïa: baäc V.
o Haûi saâm mít
Hoï haûi saâm Holothuriidae. Boä Aspidochirotida.
Loaøi naøy soáng ôû vuøng döôùi trieàu, treân ñaùy caùt hoaëc san
hoâ cheát, taäp trung ôû ñoä saâu 2-5m. Cô theå coù daïng gaàn nhö
hình truï keùo daøi, phình ra ôû giöõa vaø thon nhoû ôû hai ñaàu, vaùch
thaân daøy. Soáng maët löng coù maøu naâu thaãm vaø mang nhieàu gai
thòt nhoû nhoâ ra. Maët buïng maøu nhaït hôn maët löng vaø coù
nhieàu chaân nhoû xeáp thaønh nhöõng baêng doïc mieäng höôùng veà
phía buïng, mang 20 xuùc tu xoøe ra hình taùn. Haäu moân hôi
cheách veà phía löng.
Loaøi naøy raát coù giaù trò thöïc phaåm vaø xuaát khaåu.
401
Du lòch sinh thaùi
Möùc ñoä ñe doïa: baäc V.
o Toâm huøm ñaù
Hoï toâm huøm Palinuridae. Boä möôøi chaân Decapoda.
Voû ñaàu ngöïc vaø voû löng caùc ñoát buïng coù maøu xanh laù caây
nhaït, hôi xaùm, voû löng caùc ñoát buïng coù nhieàu chaám troøn nhoû
maøu vaøng nhaït hay maøu traéng. Moãi voû löng ñoát buïng coù moät
raõnh ngang, meùp tröôùc cuûa raõnh ngang coù daïng khía troøn.
Chaân haøm ba khoâng coù raõnh ngoaøi. Toâm huøm ñaù thöôøng soáng
ôû nhöõng nôi coù ñoä saâu töø 5-10m, ñaùy caùt buøn, aån trong caùc
hoác ñaù.
Giaù trò: xuaát khaåu.
o Toâm huøm boâng
Hoï toâm huøm Palinuridae. Boä möôøi chaân Decapoda.
Voû ñaàu ngöïc vaø voû löng caùc ñoát buïng coù maøu xanh döông
pha xanh laù caây. Moãi ñoát buïng coøn coù moät daûi maøu xanh ñen
hoaëc naâu chaïy vaét ngang ôû giöõa vaø coù moät hoaëc hai ñoám to
troøn maøu traéng naèm nghieâng ôû maët beân. Voû löng caùc ñoát
buïng laùng boùng, khoâng coù raõnh ngang. Nhaùnh ngoaøi chaân
haøm hai khoâng coù raâu. Raõnh cuûa meùp sau voû ñaàu ngöïc heïp
hôn gôø meùp sau voû ñaàu ngöïc. Loaøi naøy thöôøng soáng ôû nôi coù
ñoä saâu töø 10-30m, trong caùc hang lôùn, coù chaát ñaùy laø san hoâ,
caùt soûi, ñaù taûng.
o San hoâ caønh ña mi
Hoï san hoâ caønh Pocillopridae. Boä san hoâ cöùng Scleractinia.
402
 Du lòch sinh thaùi
So vôùi caùc loaøi khaùc cuøng gioáng, loaøi naøy khoâng coù muïn
côm (verrucae) thöïc söï. Treân nhaùnh chính coù caùc nhaùnh nhoû
naèm saùt nhau. Caùc nhaùnh nhoû naøy keùm phaùt trieån xaép xeáp
loän xoän nhöng lieân keát taïo thaønh caùc nhaùnh phuï phaùt trieån.
Khoang theå cheùn (calide) coù ñöôøng kính 0,5-1,5mm, treân
ñænh caùc nhaùnh troâng nhö nhöõng oâ nhoû vaø khoâng coù caáu truùc
beân trong, ñoâi khi laïi coù hai voøng vaùch ngaên (septa) vôùi caùc
raêng nhoû. Loõi (collumelia) khoâng toàn taïi hoaëc chæ laø nhöõng
maáu nhoû.
Loaøi naøy thuoäc nhoùm san hoâ raïo raïn, soáng ôû vuøng trieàu
ñeán ñoä saâu treân 30m, coù theå chòu soùng maïnh hoaëc soáng trong
caùc vònh ñöôïc che chaén, phaân boá vuøng nöôùc trong ñeán hôi ñuïc.
o Yeán haøng
Hoï chim yeán Apodidae. Boä chim yeán Apodiformes.
Ñaàu caùnh vaø ñuoâi ñen ñaäm. Löng naâu ñen, maët buïng
maøu nhaït, hôn löng. Coù moät baêng saùng roäng ôû hoâng, thaân
loâng toái. ÔÛ löng coù loâng tô maøu traéng. Ñoâi khi coù vaøi loâng nhoû
ôû maët trong gioø. Maét ñen, moû ñen.
Toå laøm baèng nöôùc boït maøu traéng, aên ñöôïc. Laøm toå theo
ñaøn trong caùc hang ñaù ven bieån. Thöùc aên chuû yeáu laø coân
truøng coù kích thöôùc nhoû bay trong khoâng khí.
Giaù trò: coù giaù trò kinh teá vaø khoa hoïc, toå coù giaù trò xuaát
khaåu cao..
o Ruøa da
Hoï ruøa da Dermochelydae. Boä ruøa Testudinata.
403
Du lòch sinh thaùi
Chieàu daøi cô theå lôùn nhaát ñeán 3m, naëng 600kg. Mai
löng coù voâ soá nhöõng taám xöông nhoû hình nhieàu caïnh gheùp sít
vaøo nhau, chuùng ñöôïc phuû leân moät lôùp da nhaün. Treân mai coù
7 ñöôøng gôø chaïy doïc thaân nhö caïnh kheá, treân gôø noåi coøn coù
nhöõng gai lôùn, chaân khoâng coù vuoát. Maët löng maøu ñen hoaëc
naâu ñen coù xen keõ nhieàu chaám traéng to nhoû khoâng ñeàu nhau.
Thöùc aên chuû yeáu laø thöïc vaät bieån (rong, taûo), coù khi aên
caû caù, toâm cua, giun vaø söùa. Ruøa da khi ñeû tröùng ñaøo loã saâu
khoaûng 1-1,2m, voøng buïng 1,6m, naëng 480kg, trong buïng
chöùa 1.988 tröùng. Soáng ôû bieån khôi caùc ñaïi döông treân theá
giôùi, di cö xa haøng ngaøn km coù theå bôi loäi raát nhanh.
Giaù trò: raát coù yù nghóa khoa hoïc vì ñaây laø loaøi duy nhaát
cuûa hoï ruøa da.
o Vích
Hoï vích Cheloniidae. Boä ruøa Testudinata.
Moû ngaén, ñaàu coù hai ñoâi vaåy tröôùc traùn. Mai löng ñöôïc
bao phuû baèng nhöõng taám söøng, saép xeáp khoâng thaønh daïng
lôïp ngoùi maø toaøn boä dính saùt vaøo mai löng. Coù naêm ñoâi taám
söôøn. Chaân coù hai vuoát. Kích thöôùc trung bình ñaït tôùi 1m.
Thöùc aên chuû yeáu laø rong taûo, coù theå aên caû caù con, toâm.
Soáng ôû nôi coù nhieàu rong bieån, ôû bieån vaø caùc haûi ñaûo.
Giaù trò: coù theå laøm haøng myõ ngheä, thòt ngon.
o Ñoài moài döùa
Hoï vích Cheloniidae. Boä ruøa Testudinata.
Ñaàu coù hai ñoâi vaûy tröôùc traùn, moû nhoïn. Mai löng ñöôïc
bao phuû baèng nhöõng taám söøng, saép xeáp nhö lôùp ngoùi, vieàn
404
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

sau vaø vieàn beân cuûa caùc taám söøng khoâng dính lieàn mai löng. chính cuûa loaøi Dugong naøy. Hieän chuùng ñang trong tình traïng
Coù boán ñoâi taám söôøn, chaân tröôùc coù hai vuoát. Kích thöôùc bò ñe doïa, caàn ñöôïc baûo veä.
chieàu daøi coù theå ñaït tôùi 90cm. Theâm vaøo ñoù, Phuù Quoác cuõng khaù noåi tieáng vôùi loaøi choù
Thöùc aên laø rong taûo vaø caù con, toâm, cua,… Moãi laàn ñeû maø ngöôøi ta ñaõ ñaët thaønh teân rieâng ñoù laø Choù Phuù Quoác, moät
khoaûng 170-200 quaû tröùng. Soáng ôû bieån vaø caïnh caùc haûi ñaûo, loaøi choù noåi tieáng tinh khoân vaø ñaõ ñöôïc töø ñieån Larousse cuûa
nôi coù caùc hang raõnh truù aån nhö caùc raïn san hoâ. Phaùp lieät vaøo loaïi choù quyù hieám cuûa theá giôùi. Ñaëc ñieåm cuûa
Giaù trò: vaûy laøm haøng myõ ngheä (ñoà trang söùc quyù), thòt loaøi choù naøy: moõm to, thaân hình vaø boán chaân thon daøi, ñuoâi
ngon. thaúng, öùc to xeä, loâng möôït, ngaén naèm saùt thaân da, ñaëc bieät
xoaùy löng cuûa chuùng chaïy thaúng moät ñöôøng treân soáng löng,
o Caù saáu hoa caø
loâng trong vuøng xoaùy daøi vaø cöùng hôn. Ñaây laø loaøi choù coù khaû
Hoï caù saáu chính thöùc Crocodylidae. Boä caù saáu Crocodylia. naêng nghe vaø hieåu tieáng ngöôøi.
Caù saáu hoa caø coù nhöõng taám söøng maøu vaøng vaø maøu ñen ƒ Heä thöïc vaät
xen keõ nhau, caùc taám naøy caùch nhau bôûi maøng da, coù hai gôø Dieän tích
chaïy töø muõi leân maét. Chieàu daøi cô theå tôùi 6m. Chuû yeáu aên röøng Phuù Quoác laø
toâm, cua, saâu boï vaø caù nhoû; con tröôûng thaønh aên theâm caû 50.000ha, chieám
nhöõng ñoäng vaät coù xöông soáng coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi kích 70% dieän tích cuûa
thöôùc cô theå chuùng. Chuùng soáng ôû vuøng duyeân haûi, caùc cöûa ñaûo, vì vaäy noù ñöôïc
soâng lôùn hay ôû caùc vuøng röøng ngaäp maën hoaëc caùc ñaàm laày meänh danh laø “ñaûo
nöôùc lôï, nôi soáng coù theå môû roäng ñeán taän caùc ñoaïn soâng coù ñoä xanh”. Röøng ôû Phuù
saâu lôùn vaø ít chòu aûnh höôûng cuûa nöôùc trieàu. Quoác coù heä thöïc
Giaù trò: coù giaù trò thaåm myõ, da thuoäc coù giaù trò thöông vaät khaù phong
maïi cao. phuù, ña daïng vôùi
ñaày ñuû caùc loaøi
Ngoaøi ra ôû Phuù Quoác coøn toàn taïi moät loaøi ñoäng vaät raát
thöïc vaät baäc cao, trong ñoù coù nhieàu loaøi quyù nhö traàm höông,
coù giaù trò khoa hoïc, ñoù laø loaøi Dugong (Dugong dugon) hay coøn
caåm thò… vaø nhieàu loaøi ñaëc höõu cuûa röøng ñaûo nhö: chay, saêng
goïi laø boø bieån – theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Xuaân
ñaù (Linocierasangda), bôøi lôøi (Lisea vang varlobata)…
Hoøa (Vieän Haûi Döông Hoïc Nha Trang, thaùng 7/2002) – Ñaây laø
Ngoaøi ra, coøn coù caùc loaøi vuøng oân ñôùi nhö hoaøng ñan
loaøi ñoäng vaät soáng nhôø caùc thaûm coû bieån. Phuù Quoác vaø tænh
(Disoylumcochinchinensis), tuøng, lan maét truùc vaø khoaûng 25
Kampot (Campuchia) chính laø nôi cö truù, kieám aên, sinh ñeû
405 406
 Du lòch sinh thaùi
loaøi lan khaùc. Söï ña daïng sinh hoïc cuûa röøng ñaõ thu huùt nhieàu
nhöõng nhaø nghieân cöùu vaø du khaùch tôùi tham quan.
Do söï ña daïng veà sinh caûnh neân röøng treân Phuù Quoác
cuõng khaù ña veà chuûng loaïi, tuy nhieân do nhieàu nguyeân nhaân
neân nhieàu loaøi thöïc vaät treân ñaûo ñang coù nguy cô tuyeät chuûng,
vì vaäy soá löôïng loaøi ôû Phuù Quoác hieän ñöôïc ghi trong saùch ñoû
Vieät Nam khoâng phaûi laø ít vaø ngaøy caøng gia taêng. Ñieån hình
laø moät soá loaøi sau:
o Traàm höông
Hoï traàm Thymeleaceae. Laø loaïi caây coù giaù trò vaø ñöôïc
nhieàu ngöôøi bieát ñeán ôû Phuù Quoác. Ñaëc ñieåm: caây goã to thöôøng
xanh, cao ñeán 30m, ñöôøng kính thaân 0,6-0,8m. Voû maøu naâu
xaùm, nöùt doïc laên taên, deã boùc vaø töôùc ngöôïc töø goác leân. Caønh
moïc cong queo, taùn thöa. Laù hình tröùng - thuoân hay baàu duïc,
maët treân maøu luïc boùng, maët döôùi nhaït hôn vaø coù loâng mòn,
ñaàu coù muõi, meùp nguyeân. Hoa nhoû, maøu vaøng luïc, moïc thaønh
cuïm hình taùn ôû ñaàu caønh hoaëc naùch laù. Caùnh hoa 10, nhò 10.
Ñaøi hình chuoâng noøng, coù loâng, vôùi naêm thuøy. Quaû nang hình
tröùng ngöôïc, khi khoâ cöùng coù phuû loâng meàm ngaén, maøu vaøng
xaùm, mang ñaøi toàn taïi. Muøa hoa thaùng 4, muøa quaû chín vaøo
thaùng 7. Taùi sinh keùm. Moïc raûi raùc trong röøng raäm nhieät ñôùi.
Giaù trò: töø goã coù theå laáy ñöôïc traàm coù muøi thôm vaø giaù
trò lôùn, duøng laøm thuoác chöõa moät soá beänh (ngoä gioù, ñau buïng,
hen suyeãn…) vaø laøm höông lieäu trong coâng ngheä myõ phaåm.
o Gai boâm giaû
Hoï muøng quaân Flacourtiaceae.
407
Du lòch sinh thaùi
Caây goã nhoû, hieám khi cao quaù 10m vaø raát ít khi coù gai
ñôn daøi 2-3cm. Caønh con, laù vaø cuïm hoa nhaün. Laù dai, boùng ôû
caû hai maët; coù phieán thuoân, daøi 12-30cm, roäng 6-12 cm, hình
neâm roäng hay hình troøn ôû goác, thoùt ngaén ôû ñaàu, meùp coù raêng
cöa, coù 7-8 ñoâi gaân baäc hai; cuoán laù maäp, daøi 5-10mm. Hoa
ñôn tính, khoâng coù caùnh hoa. Hoa ñöïc coù 4-6 laù daøi, hình
tröùng gaàn troøn, daøi 3-4 mm. Hoa caùi coù ñaøi gaàn gioáng hoa
ñöïc, coù tuyeán cuûa ñóa hôi to hôn; baàu hình tröùng, coù 3-4 giaù
noaõn. Quaû moïng, hình tröùng, chöùa 10-15 haït, coù goùc caïnh, daøi
6-8 mm.
Thöôøng moïc döôùi taùn röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh
möa muøa aåm, ôû ñoä cao thöôøng khoâng quaù 500-600 m.
Giaù trò: nguoàn gen hieám vaø ñoäc ñaùo. Ñaïi dieän duy nhaát
cuûa chi Hemis-colopia. Quaû aên ñöôïc.
o OÅ kieán
Hoï caø pheâ Rubiaceae.
Caây soáng baùm treân caønh caây goã cao. Töø moät thaân hình
cuû moïc ra nhieàu thaân thaúng vaø nhoû. Thaân cuû coù nhieàu loã nhö
toå ong cho kieán ôû neân goïi laø caây oå kieán. Laù moïc ñoái, raát daøy,
nhaün boùng, meùp nguyeân, hình baàu duïc, daøi 6-10 cm, roäng 2,5-
6 cm, coù 8-10 ñoâi gaân baäc hai. Hoa nhoû, maøu traéng, ôû naùch laù.
Quaû haïch, hình thuoân, khi chín maøu ñoû, daøi 1-1,5 cm, moãi
quaû coù 1 haït daøi 4-5 mm.
Caây soáng bì sinh treân caønh caây goã trong röøng nhö caùc
loaøi hoï lan.
Giaù trò: thaân cuû duøng chöõa beänh gan, vaøng da, vaøng maét
vaø ñau buïng.
408
 Du lòch sinh thaùi
o Maõ kyø
Hoï maõ kyø Eparidaceae.
Caây buïi hay goã nhoû, cao 1-2 m hay hôn. Laù thon, hình muõi
maùc, daøi 3-8 cm, roäng 0,5-1 cm, ñænh thoùt daàn hay gaàn nhö coù
muõi nhoïn, goác heïp daàn, khoâng coù cuoáng, khi khoâ coù maøu vaøng
hay hôi ñoû. Cuïm hoa ôû naùch laù, 3-7 hoa, coù loâng traéng. Hoa
löôõng tính, maøu traéng hay hoàng, coù muøi thôm. Laù ñaøi 5, traøng
hình phieãu, loâng tô maët trong thuøy vaø maët trong phía treân oáng
traøng. Nhò 5, bao phaán hình thuoân heïp. Baàu gaàn hình troøn. Quaû
hình troøn, thòt daøy, thôm, maøu vaøng hay hôi ñoû.
Giaù trò: nguoàn gen hieám vaø laø ñaïi dieän duy nhaát cuûa hoï
maõ kyø ôû Vieät Nam. Coøn ñöôïc duøng laøm thuoác.
o Me löôõi maùc
Hoï thaàu daàu Euphorbiaceae.
Caây buïi nhaün, caønh daøi khoaûng 25 cm, coù caïnh. Laù hình
maùc, ñaàu thoùt nhoïn, goác tuø, vôùi 6-8 ñoâi gaân baäc hai. Cuïm hoa
moïc ôû naùch laù: thöôøng hoa caùi ñôn ñoäc vaø hoa ñöïc 2-3 caùi.
Hoa ñöïc coù 6 laù daøi, 6 tuyeán maät vaø 3 nhuïy vôùi chi nhuïy rôøi.
Hoa caùi coù 6 laù ñaøi, voøi nhuïy 3, xeû hai ôû ñaàu. Quaû nang hình
caàu, ñöôøng kính 1 cm, maøu ñen.
Muøa hoa vaø quaû thaùng 2-9. Khaû naêng taùi sinh baèng haït
trung bình. Moïc ôû ñoä cao khoâng quaù 500m, trong röøng raäm
hay hôi thöa nhieät ñôùi thöôøng xanh, treân ñaát aåm.
Giaù trò: nguoàn gen hieám.
o Ba gaïc laù nhoû
Hoï truùc ñaøo Apocynaceae.
409
Du lòch sinh thaùi
Caây buïi, cao 0,40 – 1 m hoaëc hôn, phaân caønh nhieàu; voû
thaân maøu naâu xaùm, khi non maøu xanh, nhieàu bì khoång. Laù coù
cuoáng ngaén, moïc voøng 3, phieán laù hình maùc hoaëc hình thuoân,
ñaàu nhoïn, moûng, maët treân laùng boùng, gaân phuï chæ hôi noåi roõ
ôû maët döôùi. Cuïm hoa hình xim, moïc ôû keõ laù vaø ñaàu caønh. Hoa
nhoû, hình oáng, maøu tím hoàng, hôi phình ra ôû ñaàu, hoïng coù
loâng, laù ñaøi 5, caùnh hoa 5. Nhuïy 5, ngaén, ñính ngay ôû beân
trong phaàn phình ra cuûa oáng traøng. Voøi nhuïy ngaén, ñaàu nhuïy
coù daïng nhö ñeøn loàng. Quaû haïch, goàm hai phaàn, hình caàu
nhoû, ñaàu hôi nhoïn, dính nhau ñeán ½ chieàu daøi, khi chín maøu
tím ñen. Haït nhoû, hình neâm, voû haït cöùng, coù vaân nhaün. Toaøn
caây coù nhöïa, nhaát laø ôû ngoïn vaø laù non.
Muøa hoa thaùng 3-5, muøa quaû thaùng 6-8. Caây moïc ôû chaân
ñoài, bôø nöông raãy, bôø raøo quanh laøng vaø traûng caây buïi caùt
vuøng ven bieån mieàn Trung.
Giaù trò: nguoàn gen quyù trong thaønh phaàn loaøi cuûa chi
Rauvolfia ôû Vieät Nam, ñoàng thôøi cuõng laø caây ba gaïc duy nhaát
moïc töï nhieân ôû vuøng ven bieån. Trong reã coù chöùa moät soá
alcaloid duøng laøm thuoác haï huyeát aùp.
o Ñöôùc ñoâi
Hoï ñöôùc Rhizophoraceae.
Caây buïi hay goã nhoû (ôû Baéc Boä) hay caây goã to (ôû Nam
Boä), cao 25-30 m, ñöôøng kính 60-70 cm. Voû caây maøu xaùm, daøy
2,5 cm, nöùt doïc. Goác coù nhieàu reã choáng hình nôm, cao 1-2 m.
Laù ñôn, moïc ñoái, phieán laù hình baàu duïc – thuoân hay hình muõi
maùc, ñaàu vaø goùc laù nhoïn, daøy, cöùng boùng, maët döôùi coù nhieàu
chaám maøu ñen, gaân giöõa maøu ñoû, gaân beân môø, maøu ñoû nhaït.
Cuïm hoa hình xim coù hai hoa, cuoáng daøi 0,5 – 1 cm, moïc töø
410
 Du lòch sinh thaùi
naùch laù ñaõ ruïng. Caùc laù baéc con laøm thaønh hình cheùn ôû goác
hoa. Hoa khoâng cuoáng, ñaøi hôïp, chia boán thuøy. Traøng coù boán
caùnh moûng, hình muõi maùc, baàu baùn haï, hai oâ, voøi hai thuøy.
Quaû hình quaû leâ ngöôïc, voû maøu naâu, saàn suøi. Truï maàm hình
truï, phía döôùi phình to, maøu luïc, khi chín maøu hoàng.
Muøa hoa thaùng 4-5, ñoâi khi quanh naêm, muøa quaû chín
thaùng 11. caây moïc ôû röøng ngaäp maën cöûa soâng, ven bieån nôi
thuûy trieàu trung bình, buøn seùt chaët, öa maën, baõi sa boài.
Giaù trò: goã cöùng, khaù beàn, duøng toát trong xaây döïng, ñoùng
ñoà ñaïc, choáng loø, cho than ít khoùi, nhieät löôïng cao. Voû nhieàu
tanin ñeå nhuoäm löôùi vaø thuoäc da. Laù laøm phaân xanh, hoa nuoâi
ong. Quaàn xaõ laø thaønh phaàn chính cuûa röøng ngaäp maën coù vai
troø chaén soùng gioù, baûo veä vuøng ven bieån. Laø nôi nuoâi döôõng vaø
cung caáp thöùc aên cho caùc loaøi haûi saûn coù giaù trò cao.
o Löôøi öôi
Hoï troâm Sterculiaceae.
Caây goã nhôõ, ruïng laù, cao 25m, ñöôøng kính thaân ñeán
0,4 – 0,5m. Caønh non coù loâng hoe vaøng. Laù to, xeû ba thuøy ôû caây
con, ñôn nguyeân ôû caây tröôûng thaønh, cuoáng laù daøi 10 – 30cm.
Hoa nhoû. Quaû goàm 5 ñaïi, daøi 10 – 15cm, vaùch raát moûng, moãi ñaïi
chöùa moät haït, maøu naâu, nhaün, nôû to ra khi gaëp nöôùc.
Muøa hoa thaùng 3, muøa quaû chín roä thaùng 5. Taùi sinh deã
daøng baèng haït vaø baèng choài. Caây moïc raûi raùc trong röøng raäm
nhieät ñôùi thöôøng xanh möa muøa aåm.
Giaù trò: goã coù theå laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp goã
daùn vaø goã lang, söû duïng trong nöôùc vaø xuaát khaåu raát coù giaù
trò. Cho haït khoâ cho vaøo nöôùc soâi, voû haït nhanh choùng huùt
411
Du lòch sinh thaùi
nöôùc tröông phoàng thaønh theå nhaøy, vôùt boû haït, pha theâm
ñöôøng, daàu thôm, laøm laïnh, seõ ñöôïc moät thöù nöôùc uoáng coù taùc
duïng giaûi khaùt vaø lôïi tieåu, hôïp khaåu vò cuûa nhieàu ngöôøi.
o Gieàn traéng
Hoï na Annonaceae.
Caây goã cao tôùi 20m. Laù hình thuoân hoaëc hình maùc,
nhaün, goác vaø ñaàu laù ñeàu tuø, cuoáng laù ngaén. Hoa nhoû, moïc ñôn
ñoäc; cuoáng hoa maûnh, mang hai laù baéc ôû goác. Laù ñaøi 3, hình
baùn nguyeät, maët ngoaøi coù loâng. Caùnh hoa 6, xeáp thaønh hai
voøng, hình daûi hôi roäng ôû phía goác, coù loâng tô; nhöõng chieác
voøng trong nhoû vaø ngaén hôn nhöõng chieác voøng ngoaøi. Nhò
nhieàu. Phaân quaû hình tröùng, khoâng coù loâng, cuoáng phaân quaû
roõ, voû quaû daøy. Haït maøu xaùm, xeáp nghieâng so vôùi cuoáng quaû.
Muøa hoa thaùng 2 – 4, muøa quaû chín thaùng 6 – 8. Taùi
sinh baèng haït raát toát. Gieàn traéng thöôøng moïc trong röøng
thöa, nôi saùng. Coù khaû naêng taùi sinh maïnh ôû röøng thöù sinh.
Giaù trò: caây cho goã trung bình. Do khaû naêng taùi sinh
maïnh gieàn traéng coù theå laø loaøi caây tieân phong trong caùc röøng
thöù sinh khai thaùc, ñaëc bieät trong caùc heä sinh thaùi ñaûo.
o Nöa chaân vòt
Hoï raâu huøm, hoa maët coïp Taccaceae.
Coû soáng nhieàu naêm, coù cuû hình caàu hoaëc hình baàu duïc
roäng, laù coù cuoáng daøi; phieán laù xeû thuøy chaân vòt thaønh 4 – 8
thuøy. Cuïm hoa daïng taùn, chöùa khoaûng 10 hoa. Laù baéc toång
bao 4, daïng laù vôùi gaân chaân vòt, xeáp cheùo thaønh hai voøng.
Hoa nhoû maøu xanh hoaëc naâu tím, khoâng coù raâu. Quaû naïc,
hình caàu, ñöôøng kính tôùi 10mm, chöùa chöøng 10 haït.
412
 Du lòch sinh thaùi
Muøa hoa thaùng 7 – 9. Caây taùi sinh baèng haït hoaëc cuû.
Thöôøng moïc ôû röøng thöa caây laù roäng, nôi aåm, ôû ñoä cao 10 –
200 m.
Giaù trò: veà khoa hoïc laø nguoàn gen ñoäc ñaùo (moät loaïi raâu
huøm khoâng coù “raâu”, khaùc haún caùc loaøi ñaõ ñöôïc bieát ôû nöôùc ta;
cuû caïo saïch voû, giaõ naùt ñaép vaøo veát thöông chöõa raén caén, coøn
ñöôïc duøng laøm thuoác ñieàu kinh cho phuï nöõ).
o Hoaøng ñaøn giaû
Hoï kim giao – Podocarpaceae.
Caây goã to, thöôøng xanh, cao 25 – 30 m, ñöôøng kính thaân
80 – 90 cm. Laù hai daïng: laù caây non vaø caønh phía döôùi caây to
hình muõi khoan, thöôøng hôi cong; laù cuûa caønh phía treân caây
to vaø laù giaø töông ñoái ngaén, hình muõi khoan daïng vaûy, cong
vaøo trong, löng coù gôø doïc, ñaàu nhoïn tuø. Caây mang hoa ñôn
tính, khaùc goác. Haït khoâng cuoáng, hình tröùng, naèm ngang
trong aùo boïc hình coác, chaát thòt, khi chín maøu ñoû hay ñoû naâu.
Thöôøng moïc raûi raùc hay töøng ñaùm trong röøng raäm nhieät
ñôùi thöôøng xanh möa muøa aåm, ôû ñoä cao 500 – 1200 m.
Giaù trò: goã toát, mòn, thôù thaúng, ñeïp, hôi cöùng, naëng
trung bình. Khi khoâ khoâng bò neû, khoâng bieán daïng. Duøng
ñoùng ñoà ñaïc vaø xaây döïng. Caây coù daùng ñeïp, coù theå troàng laøm
caây xanh ñöôøng phoá.
o Kim giao giaû
Caây goã to, thöôøng xanh, cao ñeán 30 – 35 m, ñöôøng kính
thaân 1 – 1,2 m. laù moïc ñoái cheùo chöõ thaäp, thöa, hình baàu duïc
hay hình baàu duïc maùc, ñaàu coù muõi nhoïn, goác hình neâm, chaát
413
Du lòch sinh thaùi
da; cuoáng laù vaën, deït. Caây khaùc goác. Noùn ñöïc hình truï, ñôn
ñoäc hay chuïm ñeán 7 caùi treân moät cuoáng chung. Noùn caùi ñôn
ñoäc hay moïc chuïm ôû naùch laù. Ñeá haït naïc. Haït gaàn hình caàu,
maøu ñoû tím. Muøa ra noùn hieän chöa xaùc ònh ñöôïc roõ reät. Taùi
sinh baèng haït.
Laø loaøi phaân boá roäng nhöng coù soá löôïng caù theå ít, laïi bò
khai thaùc vô veùt laøm ñuõa baùn ôû trong nöôùc hay xuaát khaåu laäu
neân coù nguy cô caáp V.
o Thoâng tre laù ngaén
Caây goã nhoû, nhieàu khi luøn, daïng buïi, thöôøng xanh, ít
khi cao ñeán 10 – 15 m. Voû caây moûng, maøu vaøng xaùm. Laù moïc
caùch, thöôøng moïc chuïm ôû ñaàu caønh, hình baàu duïc – maùc, meùp
nguyeân, troøn, tuø, ñoâi khi nhoïn ôû ñaàu. Caây khaùc goác. Noùn ñöïc
moïc ñôn ñoäc hay chuïm 2, hình truï, gaàn khoâng cuoáng. Noùn caùi
moïc ñôn ñoäc ôû naùch laù. Haït hình caàu.
Haït chín moãi naêm hai laàn, ñaàu thaùng 1 laø vuï chính,
thaùng 6 laø vuï phuï. Taùi sinh baèng haït töông ñoái khaû quan.
Thöôøng moïc trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh hoaëc
röøng luøn, ôû ñoä cao 500 – 1600 m. caây moïc raûi raùc döôùi taùn
röøng thoâng paø coø, röøng pô mu treân nuùi ñaù voâi hay moät soá loaïi
ñaù khaùc.
Giaù trò: goã maøu naâu ñoû nhaït, thôù thaúng, mòn, hôi cöùng,
voøng sinh tröôûng coù hoa vaên khaù ñeïp.
o Rong caâu chaân vòt
Hoï rong caâu Gracilariaceae.
414
 Du lòch sinh thaùi
Rong hình phieán deït, daøy, chaát suïn cöùng, moïc boø, chia
nhaùnh khoâng theo quy taéc hoaëc theo kieåu loâng chim, ñoâi khi
moïc chuyeàn. Caùc nhaùnh deït, khoâng coù nhaùnh hình truï. ÔÛ caùc
phía ñoái dieän cuûa nhaùnh hoaëc ñoâi khi treân beà maët hình thaønh
caùc maàm gai ngaén. Giöõa hai nhaùnh keà nhau coù caùc maáu loài
lieân keát. Rong thöôøng phaùt sinh vaøo thaùng 12 vaø thaùng 1,
moïc toát nhaát töø thaùng 4 ñeán thaùng 8. Taùi sinh dinh döôõng laø
chuû yeáu. Rong moïc thaønh ñaùm boø lan treân vaùch ñaù vaø caùc
taûng san hoâ cheát ôû vuøng trieàu thaáp vaø phía treân cuûa vuøng
döôùi trieàu.
Giaù trò: duøng aên thay rau xanh, naáu thaïch giaûi khaùt
hoaëc cheá bieán thaønh moùn traùng mieäng.
o Baøng vuoâng
Baøng quaû vuoâng, chieác baøng, baøng bi.
Hoï loäc vöøng Lecythidaceae.
Caây goã lôùn, ruïng laù muøa ñoâng, cao 10 – 15 m, ñöôøng kính
30 - 50 cm. Laù ñôn, moïc caùch, thöôøng taäp trung ôû ñaàu caønh;
phieán laù hình tröùng ngöôïc, meùp nguyeân; goác laù hình neâm;
cuoáng laù raát ngaén. Cuïm hoa chuøm ôû ñaàu caønh. Hoa löôõng tính,
goác hoa coù moät laù baéc nhoû. Quaû khoâ, hình chieác ñeøn loàng boán
caïnh, mang ñaøi vaø voøi toàn taïi, voû nhaün, moät haït.
Muøa hoa thaùng 3 – 5, muøa quaû thaùng 10 – 12. Taùi sinh
baèng haït, nhöng raát hieám quaû. Moïc ôû ven bieån vaø haûi ñaûo.
Giaù trò: caây taïo boùng maùt ôû caùc vuøng ven bieån vaø ñaûo.
Goã maøu ñoû, toát. Laù coù theå goùi baùnh chöng.
o Kieàn kieàn
415
Du lòch sinh thaùi
Hoï daàu Dipterocarpaceae.
Caây goã to, thöôøng xanh, coù taùn hình caàu, thaân thaúng,
cao tôùi 40m, ñöôøng kính 0,6 – 0,8m hay hôn. Voû maøu ñen, nöùt
doïc saâu. Laù ñôn, moïc caùch, hình tröùng, ñaàu coù muõi nhoïn, goác
troøn. Laù khoâ maøu xaùm ñen, maët treân coù phaán traéng. Cuïm hoa
chuøm, caùnh hoa maøu ñoû nhaït, maët ngoaøi coù loâng. Quaû hình
traùi xoan nhoû, coù moû ôû ñænh, voû quaû hoùa goã chöùa nhieàu nhöïa,
mang hai caùnh daøi 2 – 2,3 cm vôùi 7 gaân song song.
Muøa hoa thaùng 9 – 10, muøa quaû chín thaùng 5 – 6. Caây
cho nhieàu quaû, taùi sinh baèng haït toát. Kieàn kieàn moïc raûi raùc
hay töøng ñaùm nhoû trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh
möa muøa aåm, cuøng vôùi sao ñen, traùm, xoaøi röøng, daàu raùi…, öa
ñaát feralit ñoû vaøng phaùt trieån treân caùc loaïi ñaù axít vaø kieàm.
Giaù trò: goã toát, cöùng, thôù min, raát beàn ngoaøi khoâng khí,
khoâng bò moái moït, duøng trong xaây döïng, ñoùng taøu thuyeàn,
laøm khung nhaø, vaùch saøn, coù theå thay goã teách trong nhieàu
coâng vieäc. Voû caây duøng laøm vaùch nhaø thay goã, raát beàn.
o Kô nia
Hoï kô nia Irvingiaceae.
Caây goã lôùn, thöôøng xanh, cao 15 – 30 cm hay hôn, goác
thöôøng coù khía. Voû thaân maøu naâu hoàng hay xaùm hoàng, bong
thaønh maûng raát nhoû, thòt voû daøy 6 cm, coù saïn maøu vaøng.
Caønh con maøu naâu, nhieàu bì khoång. Taùn caây hình tröùng, raäm
raïp, maøu xanh thaãm. Laù ñôn, moïc chuïm ôû ñaàu caønh, maët treân
maøu xanh, boùng, maët döôùi maøu xanh nhaït, phieán laù hình traùi
xoan, khi non coù maøu tím nhaït. Laù keøm hình duøi. Cuïm hoa
416
 Du lòch sinh thaùi
chuøm, moïc ôû naùch laù. Hoa nhoû, maøu traéng, caùnh 4 – 5. Nhuïy
10. Coù trieàn bao xung quanh nhuïy; baàu hai oâ. Quaû hình traùi
xoan, khi chín maøu vaøng nhaït; moät haït.
Muøa hoa thaùng 5 – 6, muøa quaû thaùng 9 - 11. Taùi sinh
baèng choài vaø haït.
Kô nia moïc trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh möa
muøa aåm hay röøng caây nöûa ruïng laù, ít gaëp trong röøng thöa.
Khi nhoû caây öa boùng vaø chæ taùi sinh döôùi taùn röøng
Giaù trò: daân ñòa phöông laáy goã laøm coái hay chaøy, hoaëc
ñoát than haàm. Quaû chín coù vò ngoït, aên ñöôïc vaø nhaân haït cuõng
aên ñöôïc. Haït cho daàu maøu traéng hay vaøng, muøi deã chòu, duøng
laøm xaø phoøng, daàu thaép ñeøn. Voû thaân duøng laøm thuoác cho
phuï nöõ môùi sinh.
ƒ Danh lam thaéng caûnh ôû Phuù Quoác
o Thò traán Döông Ñoâng
Döông Ñoâng laø moät ngoâi laøng xöa, tröôùc ñaây laø nôi loaøi
Döông moïc thaønh röøng. Ñoâng laø ñoâng ñuùc, Döông Ñoâng laø
vuøng ñaát caây döông moïc nhieàu. Ñòa danh Döông Ñoâng xuaát
phaùt töø ñoù.
Thò traán Döông Ñoâng laø nôi coù nhieàu caûnh ñeïp noåi
tieáng. Ñeán vôùi Phuù Quoác du khaùch coù theå ñi baèng nhieàu con
ñöôøng, ñöôøng bieån, tröôùc tieân gheù beán taøu An Thôùi, theo hai
tuyeán: Haø Tieân – Phuù Quoác, Raïch Giaù- Phuù Quoác, sau ñoù coù
theå ñeán Döông Ñoâng baèng oâtoâ chöøng moät giôø. Ñöôøng haøng
khoâng theo caùc tuyeán sau: Thaønh phoá Hoà Chí Minh - Phuù
Quoác, Raïch Giaù – Phuù Quoác, Caàn Thô – Phuù Quoác. Ñaây laø
trung taâm haønh chính, kinh teá vaên hoaù cuûa huyeän, laø ñaàu moái
417
Du lòch sinh thaùi
cuûa boán truïc loä chính noái lieàn Döông Ñoâng vaø caùc xaõ Haøm
Ninh, An Thôùi, Cöûa Caïn, baõi Thôm.
Ñeán ñaây du khaùch coù theå ngaém caûnh ñoâng vui nhoäp
nhòp vaø mua saém nhöõng thöù laø ñaëc saûn cuûa Phuù Quoác nhö
nöôùc maém Phuù Quoác, tieâu Phuù Quoác… taïi chôï trung taâm.
o Soâng Döông Ñoâng
Ñaây laø con soâng taïo neân veû ñeïp huyeàn aûo cuûa bieån. Soâng
Döông Ñoâng baét nguoàn töø daõy nuùi Haøm Ninh, goàm nhieàu con
suoái nhoû hôïp thaønh, uoán quanh caùc ñoàng coû xanh, roài chaûy ra
thò traán ñeå ñoå ra bieån phía Taây döôùi chaân Gheành Caäu.
o Baõi bieån Döông Ñoâng - Dinh Caäu
Dinh Caäu ñöôïc
xem laø noåi tieáng nhaát
trong nhöõng caûnh ñeïp
cuûa Phuù Quoác. Nôi ñaây
toàn taïi moät truyeàn
thuyeát veà Dinh Caäu.
Laø moät baõi ñaù noåi,
ñieåm xuyeán moät maûnh
maøu thaåm cuûa bieån
Döông Ñoâng.
Dinh Caäu khoâng chæ cuoán du khaùch baèng nhöõng caâu
chuyeän huyeàn bí, maø coøn vì nhöõng neùt ñeïp raát rieâng. Ñieån
hình laø töø baõi ñaù noåi cuûa Dinh Caäu du khaùch seõ ñöôïc thöôûng
thöùc caûnh hoaøng hoân treân bieån Döông Ñoâng. Ngoaøi ra, ñi doïc
baõi bieån Döông Ñoâng du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùc caûnh
bieån vaø ôû cuoái baõi du khaùch seõ ñöôïc thaêm Dinh Caäu. Phía
418
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

trong Dinh Caäu laø moät tuyeät taùc veà kieán truùc coå vôùi nhöõng
neùt saéc saûo. Maët chính dieän cuûa dinh nhìn ra bieån caû meânh
moâng, beân traùi dinh laø baõi caùt traéng mòn chaïy daøi tít taép vôùi
nhöõng haøng döøa nghieâng boùng, beân phaûi dinh laø beán ñaäu ghe
thuyeàn.
o Trung taâm xaõ An Thôùi
Xaõ An Thôùi (An Thaùi) coøn coù teân nöõa laø Caây Döøa, vì nôi
ñaây nhöõng naêm ñaàu theá kyû coù moät vöôøn döøa raát lôùn cuûa moät
ngöôøi Phaùp troàng treân söôøi nuùi. An Thôùi laø moät xaõ saàm uaát
cuûa huyeän sau thò traán Döông Ñoâng, laø caûnh bieån quan troïng
cuûa ñaûo, nôi coù nhieàu thaéng caûnh.
An thôùi coøn laø nôi saûn xuaát nöôùc maém nhieàu ñöùng thöù
hai treân ñaûo (sau thò traán Döông Ñoâng). Daân cö soáng taäp
trung treân baõi bieån, cuoäc soáng sung tuùc vaø nhoän nhòp. Bieån
An Thôùi hình caùnh cung, nöôùc laán saâu voâ baõi taïo thaønh caûnh
bieån. Muõi Ñeøn (muõi Haïnh) vaø muõi Coàn Döông hai beân vöôn
ra xa nhö vaùch thaønh aùng ngöõ. Quaàn ñaûo An Thôùi nhö chieán
haïm traán giöõ cho vuøng bieån naøy gaàn nhö yeân tónh quanh
naêm. Vaøo gioù muøa Taây Nam thoåi, bôø bieån phía Taây ñaûo vang
tieáng soùng, taïo neân laøn nhaïc du döông, moät aâm thanh cuûa töï
nhieân, taïo cho du khaùch moät caûm giaùc hoaøn toaøn thoaûi maùi.
Ñeán trung taâm An Thôùi, du khaùch coøn ñöôïc thöôûng thöùc
nhieàu taøi nguyeân nhaân vaên coù giaù trò, leân nuùi muõi ñeøn ngoaïn
caûn, beân söôøn phía ñoâng coù moät ñoäng roäng lôùn aên saâu vaøo
loøng nuùi, nhieàu caây xanh bao phuû, reã caây phuû xuoáng cöûa hang
treo lô löûng töøng choøm, trong hang thôø Phaät goïi laø am Coâ
Chín. Phía sau hang coøn coù caùc taûng ñaù, töø ñaây coù theå phoùng
419
taàm maét ñi xa vaø taän höôûng khoâng khí maùt meû, boán beà loäng
gioù. Xa tít chaân trôøi, daõy nuùi xanh lam môø môø giaêng ngang.
Döôùi chaân nuùi vöôøn döøa xanh töôi phuû kín moät goùc trôøi, nhö
muoán cuøng bieån caû oâm thoân xoùm vaøo loøng. Gaàn hôn nöõa laø
moät toång theå saéc maøu hoaø quyeän: chôï, nhaø aån hieän döôùi laøn
söông, beân naøy maët nöôùc phaúng lì xanh maøu ngoïc thaïch, noåi
leân töøng chuøm maøu luïc ñaäm cuûa nhöõng hoøn ñaûo nhoû. Taát caû
taïo neân moät böùc tranh hoaøn thieän.
o Nhaø lao Caây Döøa
Nhaø lao Caây Döøa
naém ôû phía Nam cuûa
ñaûo, vôùi dieän tích 40
ha, caùch trung taâm xaõ
An Thôùi chöøng 2 km.
Ñaây laø traïi giam ñöôïc
xaây döïng töø thôøi Phaùp
thuoäc (6/1953 – 7/1954)
ñeå giam giöõ caùc tuø
nhaân. Thôøi Phaùp goïi laø
“Caên Caây Döøa” ñöôïc
chia laøm boán khu A, B, C vaø D. Naêm 1956 nhaèm muïc ñích ñeå
giam giöõ tuø binh coäng saûn, chính quyeàn Saøi Goøn cho söûa sang
vaø ñoåi thaønh traïi “Huaán chính Caây Döøa”. Naêm 1967, laïi cho
xaây döïng traïi giam tuø binh coäng saûn Vieät Nam. Vaø ñaây laø
traïi giam lôùn nhaát cuûa chính quyeàn Saøi Goøn ôû mieàn Nam
Vieät Nam.
Ngaøy nay nhaø giam gaàn nhö hoang pheá chæ coøn laïi ñoàng
coû tranh meânh moâng vôùi vaøi truï xi maêng xieâu veïo vaø neàn
420
 Du lòch sinh thaùi
gaïch loang loå. Tuy nhieân tôùi ñaây du khaùch seõ ñöôïc nghe keå
phaàn naøo veà lòch söû choáng Phaùp cöùu nöôùc cuûa daân toäc ta.
o Baõi Khem (Baõi Kem)
Baõi Kem coøn coù teân nöõa laø baõi Khem. Kem ôû ñaây duøng
ñeå goïi baõi theo nghóa baõi coù caùt traéng mòn nhö kem.
Ñaây laø baõi bieån coù moät khoâng hai treân ñaûo noåi tieáng töø
laâu, bôûi bôø caùt traéng phau, mòn, bôø thoai thoaûi chaïy xa tít.
Nöôùc bieån ôû ñaây trong vaét nhìn saâu taän ñaùy. Ven baõi, coû tranh
xanh möôùt chaïy nguùt chaân ñoài. Hai beân röøng nuùi nhaáp nhoâ
vöôn ra xa bieån laøm cho vuøng naøy ñaõ yeân caøng theâm yeân tónh.
Caùc loaïi hình du lòch ôû baõi Kem: taém bieån, caâu caù, baét
oác… Taïi ñaây, baèng ghe nhoû chæ vaøi phuùt veà höôùng nam du
khaùch seõ ñaët chaân leân Gieáng Ngöï, nôi chöùa ñaày nhöõng huyeàn
thoaïi veà vua Gia Long. Hay ngöôïc leân phöông Baéc, seõ baét gaëp
baõi Sao, nôi coù ngoâi moä Hoaøng töû Nhaät ngaøy xöa, vôùi caây sao
coå thuï. Muøi An Yeán, nôi thöù phi Kim Yeán truù nguï, roài vònh
Ñaàm vôùi vuøng nöôùc phaúng laëng meânh moâng hay baõi Voøng -
moät baõi bieån hình caùnh cung tuyeät ñeïp. Vaøo muøa gioù Taây
Nam thoåi, vuøng bieån naøy yeân tónh. Töø cao nhìn xuoáng bôø bieån
phaúng laëng nhö chuoãi ngoïc laáp laùnh noái keát nhau bôûi daûi caùt,
röøng caây vaø gheành ñaù. Ñeå caûm nhaän heát veû ñeïp cuûa nôi naøy,
thaäm chí phaùt hieän theâm nhieàu ñieàu thuù vò, du khaùch haõy
moät laàn ñeán baõi Kem.
o Baõi Ñaát Ñoû - baõi Xeáp
Phía Taây nhaø lao caây döøa coù baõi Ñaát Ñoû, baõi Xeáp, moãi
baõi moät veõ, vôùi bôø caùt traéng mòn roäng heïp khaùc nhau. Cuõng
nhö raëng döông vi vu trong gioù, nöôùc bieån trong xanh, ghe
421
Du lòch sinh thaùi
thuyeàn chen chuùc, nhaø cöûa caát san saùt, raát thích hôïp cho vieäc
tìm hieåu caùch thöùc sinh hoaït, ñaùnh baét haûi saûn vaø chuïp aûnh
laøng chaøi löu nieäm.
o Suoái Tranh
Chæ vôùi teân goïi ñaõ mang laïi cho du khaùch söï caûm nhaän
khaùi quaùt veà veû ñeïp cuûa ñòa danh naøy. Ñoù laø böùc tranh thieân
nhieân tuyeät myõ. Suoái Tranh doøng suoái ñeïp nhö tranh… ñòa
danh suoái Tranh hình thaønh töø ñoù. Tuy nhieân cuõng coù ngöôøi
cho raèng ñaây laø doøng nöôùc baét nguoàn töø cao ñöôïc len loûi qua
nhöõng ñoàng tranh roäng lôùn tröôùc khi ñoå xuoáng taïo thaønh
nhöõng con xuoáng, neân goïi laø suoái tranh.
Ñaây laø con suoái ñeïp, baét nguoàn töø caùc khe nhoû, cuûa caùc
ngoïn nuùi thuoäc daõy Haøm Ninh men theo nhöõng khe ñaù, uoán
löôïn qua nhöõng ttraûng coû xanh möôït, tröôùc khi hoaø vaøo moät
doøng chính ñeå taïo thaønh con suoái lôùn vôùi chieàu daøi 15km.
Con suoái ñöôïc bao boïc bôûi caây coái xanh töôi, hoa thôm
coû laï. Doøng nöôùc trong veo hieàn hoaø xuoâi chaûy qua caùc ngoõ
ngaùch, vöôït qua nhöõng taûng ñaù lôùn, taïo neân thaùc cao vaø hoà
roäng. Hai beân suoái nhöõng choøm caây hình thuø khaúng khiu raén
roûi, thaân caây ngaû maøu xanh, moïc chen vaøo ñaù, nhöõng nhaùnh
phong lan baùm vaøo thaân caây, nôi naêm ba nhaùnh rôi thaønh
moät choom, hoa vaøng coù hoa traéng coù taïo thaønh nhöõng hoät
cuùc aùo khaâu thaønh chuoãi, daày thöa ñaäm nhaït treo lô löûng giöõa
khoâng trung.
Muøi höông röøng theo gioù hoøa laãn cuøng vôùi muøi höông
phong lan, khi phaûng phaát, khi ngoït ngaøo nhôø vaäy du khaùch
khoâng caûm thaáy mình beù nhoû tröôùc söï huøng vó thaâm saâu cuûa
nuùi röøng.
422
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Du khaùch coù theå thö giaõn, taém suoái ngaém caûnh hoaëc hang ngaùch goùc caïnh, hình thuø uyeån chuyeån. Choøm caây xanh
khaùm phaù ñoäng hang dôi cao treân 300m, ñoäng saâu 60m, vôùi moïc ôû keõ ñaù, thaân ngaû maøu naâu xaùm. Xa troâng nhö hoøn non
nhöõng hang thaïch nhuõ thaät ñeïp gaàn ñoù. Ñaây laø söï keát hôïp boä, ñöôïc taïo hoaù chaêm chuùt giöõa bieån trôøi. Leân gheành ñaù
haøi hoøa giöõa thaïch ñoäng Haø Tieân vaø Nguõ Haønh Sôn Ñaø ngaém caûnh xoùm chaøi, ghe caâu ñaäu xan xaùt, nhaø tranh ngö
Naüng. Ngoaøi ra du khaùch coù theå tham quan laøng coå Haøm phuû ñang nguû say trong vöôøn döøa rôïp boùng. Quay laïi phía sau
Ninh vôùi nhöõng phaùt hieän nhöõng ñieàu thuù vò. moät daõy caùt traéng chaïy nguùt ngaøn noái tieáp nhau.
o Baõi Tröôøng Ñeán ñoù du khaùch seõ baét ngaëp baõi Döông Tô (nôi
Haáp daãn nhaát trong caùc baõi caùt vaøng naèm thoai thoaûi nhöõng caønh Döông haõy coøn non tô); baõi Döông Xanh (nôi caây
treân bôø bieån Phuù Quoác laø baõi Tröôøng. Goïi baõi Tröôøng vì baõi döông moïc xanh töôi ruû boùng); baõi Döông Côø (nhöõng caây
chaïy daøi gaàn 20km töø Dinh Caäu ñeán Khoùe Taøu Ruõ. döông moïc thaúng ñöùng nhö côø)… hay xa hôn nöõa laø baõi Khoeù
Bieån doïc theo baõi, luùc maøu xanh lô, luùc laïi öûng hoàng, Taøu Ruõ.
khi maøu ngoïc thaïch, khi laïi tím thaåm do ñoä saâu caïn cuûa bieån o Quaàn ñaûo An Thôùi
khaùc nhau. Chaïy daøi ven baõi laø nhöõng raëng döông, nhöõng
Ñöùng treân doác
haøng döøa röôùc mình ñoùn gioù.
cao cuoái con ñöôøng
Baõi Tröôøng goàm nhieàu ñoaïn nhoû, noùi lieàn nhau bôûi nhöõng Döông Ñoâng - An
gheành ñaù, caây xanh vaø laøng chaøi cö daân. Ngaøy nay, baõi Tröôøng Thôùi, toaøn caûnh
ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát, nhöng ñöôïc du khaùch quan taâm hôn caû Nam Ñaûo hieän ra
baõi Döông Ñoâng vaø sau ñoù laø baõi vöôøn Döøa (Döông Tô). döôùi taàm maét du
o Baõi Vöôøn Döøa khaùch.
Baõi naøy naèm caùch thò traán Döông Ñoâng 2 km veà höôùng Maët nöôùc chieác
Taây. Goïi laø baõi Vöôøn Döøa vì doïc theo baõi, döøa ñöôïc ngö daân göông khoång loà hình
troàng thaønh vöôøn. Baõi ñöôïc giôùi haïn bôûi ñoài non vaø gheành daùng cung naèm
ñaù. Bieån ôû ñaây nöôùc xanh trong, bôø caùt roäng naèm ñaém mình phaúng lì, ñaây ñoù treân maët vaøi ba ñaûo nhoû nhaáp nhoâ xanh rì
döôùi raëng döøa. Phía nam baõi, traùi nuùi chaïy xa ra baõi caùt, treân töông phaûn, xa troâng nhö vònh Haï Long thu nhoû. Ñöùng tröôùc
nuùi vaøi ba caây döøa khaúng khiu, maáy caây döông giaø ñöùng traàm quaàn ñaûo phía Nam, du khaùch khoâng khoûi ngaïc nhieân tröôùc
maëc. Noái tieáp traùi nuùi laø gheành ñaù tröôøn ra bieån, maëc cho veû ñeïp hoang sô maø loäng laãy, thi vò maø hoaønh traùng.
soùng gioù voã veà vaø xaâm thöïc cuûa bieån caû taïo thaønh nhöõng

423 424
 Du lòch sinh thaùi
ÔÛ ñaây coù hoøn Thôm, hoøn Daêm, hoøn Döøa, Vang, Roïi,
Moùng Tay, Gaàm Ghì, Vong Ngang, Buoàm, Ñuïng, Maây Ruùt,
Kim Qui… haàu nhö hoøn naøo cuõng coù caây xanh bao phuû vaø doäng
vaät sinh soáng, xa xa coù moät khoaûng troáng vôùi baõi caùt traéng
yeân tónh, taùch rôøi. Ñaây laø vuøng bieån saâu, coù nôi gaàn 30m.
o Suoái Ñaù Baøn
Doøng nöôùc baét nguoàn töø daõy nuùi cao ñoå xuoáng qua
nhöõng taûng ñaù lôùn, baèng phaúng keân nhieàu noái tieáp nhau taïo
thaønh con suoái ñaù vaø nöôùc, neân ñöôïc goïi laø suoái Ñaù Baøn.
Caùch trung taâm thò traán chöøng 16km naèm veà phía Ñoâng
trung taâm Ñaûo. Treân tuyeán loä Döông Ñoâng - Baéc ñaûo caùch thò
traán khoaûng 1km, reõ phaûi theo con ñöôøng quanh co du khaùch
ñaët chaân ñeán suoái Ñaù Baøn - moät caûnh quan thieân nhieân tuyeät
vôøi. Nôi yeân laéng, coù khí trôøi maùt meû nhö ôû vuøng cao Ñaø Laït.
Suoái Ñaù Baøn thaät thô moäng, chæ caàn hai oâng tieân ñaùnh
côø nöõa laø nhöõng taûng cuûa suoái Ñaù Baøn seõ nhö moät böùc tranh
thuyû maëc. Treøo leân nhöõng taûng ñaù ñi saâu vaøo thöôïng nguoàn,
ñeå laéng nghe tieáng nöôùc roùc raùch, chim hoùt ríu rít – ñoù laø aâm
thanh cuûa nuùi röøng, maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø nhaïc röøng.
Moät loaïi nhaïc cuï thieân taïo, khoâng truøng laëp.
Ngaû loøng vaøo taûng ñaù maùt laïnh ngaém nhìn trôøi xanh,
maáy cuïm maây traéng bay ngang chaàm chaäm, nhö vöôùng vaøo
taùn caây, la ñaø quaán quít. Boãng choác, thôøi gian nhö ñoäng laïi,
khoâng gian nhö lui veà ngaøn naêm tröôùc, nhöõng caûm xuùc ñôøi
thöôøng nhö bay ñaâu maát, nhöôøng choã cho khoaûng yeân laëng
cuûa noäi taâm. Töøng ñaøn caù tung taêng bôi loäi döôùi suoái. Taém
suoái roài nhoùm beáp löûa hoàng trong hang ñoäng, taän höôûng
425
Du lòch sinh thaùi
khoâng khí cuûa nuùi röøng hoang sô, ñoù laø ñieàu bao ngöôøi ñang
mô öôùc vaø chöa töôûng töôïng heát ñöôïc.
ƒ Moät vaøi saûn phaåm du lòch cuûa Phuù Quoác
o Nöôùc maém Phuù Quoác
Baèng caùch taän duïng nguoàn taøi nguyeân ñaëc tröng nhöng
khoâng khan hieám ôû Phuù Quoác, coäng vôùi baøn tay kheùo leùo coù
kinh nghieäm laâu ñôøi, ngöôøi daân nôi ñaây ñaõ cho ra ñôøi moät
saûn phaåm gia vò noåi tieáng khoâng chæ trong phaïm vi quoác gia
maø caû nhöõng ngöôøi ôû chaâu AÂu cuõng bieát ñeán saûn phaåm naøy,
ñoù laø nöôùc maém Phuù Quoác.
Nöôùc maém Phuù Quoác ñöôïc laøm baèng höông lieäu duy
nhaát laø caù côm. Ñeå ñaùnh baét caù naøy ngö daân ñi treân nhöõng
chieác ghe coù troïng taûi 30 – 40 taán duøng löôùi loã nhoû (löôùi truû)
ñeå vaây baét, loaøi caù naøy khaù phoå bieán ôû vuøng bieån Phuù Quoác.
Hieän nay Phuù Quoác coù hôn 100 cô sôû saûn xuaát nöôùc maém, öôùc
tính saûn löôïng leân ñeán 10 trieäu lít/ naêm.
Nöôùc maém Phuù Quoác noåi tieáng nhôø ñoä ñaïm cao (360-
0
40 ), mang vò dìu dòu, ngoït ngaøo quyeán luyeán vaø thôm long
muøi caù côm soïc tieâu ñaëc saûn chæ rieâng Phuù Quoác môùi coù. Chæ
caàn khoaûng hai möôi ngaøn ñoàng, du khaùch coù theå mang ñöôïc
höông vò Phuù Quoác veà cho ngöôøi thaân söû duïng vöøa kinh teá
vöøa coù yù nghóa. Ñeán thaêm ñaûo du khaùch seõ ñöôïc taän maét
tröùng kieán quy trình cheá bieán saûn phaåm giaù trò naøy. Khi hieåu
kyõ quaù trình cheá bieán, môùi thaáy heát caùi quí giaù, söï coâng phu
ñeå laøm ra saûn phaåm tinh tuyù giöõa bieån khôi.
o Hoà tieâu Phuù Quoác
426
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Tieâu Phuù Quoác noåi tieáng vì haït maåy, voû moûng, ruoät ñaëc,
cay noàng, thôm.
Caây tieâu ñöôïc troàng treân vuøng ñaát ñoû maøu môõ döôùi chaân
nuùi hay treân trieàn suoái. Troàng tieâu toán nhieàu thôøi gian vaø
coâng söùc traûi qua ba naêm môùi thu hoaïch. Do coù thôøi tieát vaø
ñaát ñai thuaän lôïi cuøng vôùi kinh nghieäm laâu ñôøi neân caây tieâu
Phuù Quoác phaùt trieån xanh töôi treân moät dieän tích roäng lôùn.
Ñeå ñaït ñöôïc haït tieâu thôm noàng, ngöôøi daân phaûi traûi
qua bao coâng lao vaø chaét chiu kinh nghieäm. Neáu ñöôïc chaêm
soùc chu ñaùo vaø ñuùng caùch thì tieâu môùi cho thu hoaïch laâu
(khoaûng 20 - 40 naêm).
o Ngoïc trai Phuù Quoác
Ngoïc trai ôû Phuù Quoác
laø moät tieàm naêng lôùn
nhöng chöa ñöôïc khai thaùc
moät caùch hôïp lyù. Hieän nay
moät soá ngöôøi Nhaät, ngöôøi
UÙc ñeán Phuù Quoác thaønh
laäp coâng ty lieân doanh Vieät
- Nhaät vaø Vieät - UÙc ñeå nuoâi
caáy trai. Taïi hoøn Gioûi coù
hôn 100 hoä daân moø trai,
baùn cho caùc coâng ty. Sau khi thu hoaïch soá löôïng ngoïc trai
thaát thoaùt 25-30%. Trung bình 100 USD 1 vieân: moãi con cho
2.5 vieân thì 15.000 con do coâng ty nuoâi caáy, vôùi nguoàn thu
nhaäp töông ñöông 400 ngaøn USD moãi vuï. Coâng vieäc nuoâi
troàng caáy trai ñang gia taêng. Thaønh phaåm cuûa hai coâng ty
ñaït gaàn 1 trieäu USD cho moåi vuï. Vieäc nuoâi trai raát khoù khaên
neân vieäc caáy ngoïc caøng khoù khaên hôn. Trong moâi tröôøng
thieân nhieân sau khi sinh saûn, tæ leä trai coøn soáng soùt toái ña laø
10%. Trong khi ñoù moâi tröôøng nuoâi caáy trai nhaân taïo ôû Phuù
Quoác soá trai ñieäp khoaûng 70% vaø trai ngoïc nöõ soáng hôn 90%.
Ngoaøi caùc coâng ty, Phuù Quoác coøn coù caùc cô sôû tö nhaân nuoâi
baùn ngoïc trai cho caùc côû sôû tieåu thuû coâng nghieäp trong ñòa
baøn Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu
Long.
Trai ñieäp Phuù Quoác cho ngoïc ñöôøng kính 10-15cm, maøu
saéc oùng aùnh, boùng cuõng nhö ñoä cöùng ñeàu ñaït tieâu chuaån quoác
teá. Vôùi tieàm naêng cuûa ngoïc trai nhö theá, nhaø nöôùc cuõng nhö
chính quyeàn ñòa phöông caàn phaûi coù chính saùch vaø chieán löôïc
öu tieân phaùt trieån hôïp lí nguoàn taøi nguyeân naøy ñeå trong
töông lai Phuù Quoác laø moät trung taâm ngoïc trai cuûa Vieät Nam
vaø thu huùt nhieàu hôn nöõa thò tröôøng quoác teá.
- Keát luaän chung veà Phuù Quoác
Ñaûo Phuù Quoác ngaøy nay ñöôïc nhieàu ngöôøi treân theá giôùi
bieát ñeán qua maïng Internet. Haèng naêm vaøo nhöõng kyø heø coù
haøng traêm du khaùch töø caùc nöôùc treân theá giôùi ñeán ñaây qua
ñöôøng haøng khoâng hoaëc ñöôøng bieån, ñaëc bieät laø caùc du khaùch
ngöôøi Nhaät, Phaùp, Ñöùc.
Phuù quoác coù nhöõng yeáu toá vöôït troäi, veà ñòa lyù, kinh teá,
haûi saûn vaø du lòch khieán cho caùc nhaø ñaàu tö trong vaø ngoaøi
nöôùc quan taâm vì:

427 428
 Du lòch sinh thaùi
- Phuù Quoác laø moät hoøn ñaûo lôùn, coù dieän tích töông ñöông
ñaûo Quoác Singapore (597km2), ñieàu kieän töï nhieân cuûa ñaûo
khaù thuaän lôïi, ít baõo toá.
- Coù vuøng ngö tröôøng giaøu tieàm naêng, vôùi treân 10.000
loaøi haûi saûn quí, trong ñoù coù khoaûng 20 loaøi coù giaù trò kinh teá
cao.
- Khaû naêng phaùt trieån veà nuoâi caáy ngoïc trai vaø ñoài moài
vôùi giaù trò kinh teá cao.
- Taøi nguyeân bieån cuûa Phuù Quoác ñaõ ñöôïc ngöôøi daân ôû
ñaây cheá bieán thaønh ñaëc saûn nöôùc maém noåi tieáng trong nöôùc
vaø quoác teá.
- Röøng treân ñaûo vaãn coøn ñöôïc gìn giöõ khaù nhieàu, taïo
neân caûnh quan thieân nhieân vaø moâi tröôøng trong laønh.
- Coù ñieàu kieän phaùt trieån caûng nöôùc saâu vaø saân bay quoác
teá.
- Taïi ñoâng vònh Thaùi Lan coù theå tìm vaø khai thaùc nguoàn
taøi nguyeân daàu khí.
Ngoaøi ra, nhìn treân baûn ñoà deã thaáy Phuù Quoác raát gaàn
vôùi caùc trung taâm phaùt trieån du lòch vaø coâng nghieäp cuûa caùc
nöôùc trong khu vöïc nhö Thaùi Lan, Malaysia, Singapore… vaø
chæ khoaûng 2 giôø bay coù theå ñeán ñöôïc thuû ñoâ cuûa 10 nöôùc
Ñoâng Nam AÙ. Trong töông lai Phuù Quoác seõ coù vò theá quan
troïng khi döï aùn keânh ñaøo KRA ñöôïc xaây döïng nhaèm ruùt ngaén
ñöôøng haøng haûi qua eo bieån Malacca.
Vôùi nhöõng tieàm naêng theá maïnh veà du lòch nhö treân,
neáu bieát khai thaùc ñuùng, hôïp lyù, coù söï keát hôïp haøi hoøa giöõa
429
Du lòch sinh thaùi
phaùt trieån kinh teá vaø phaùt trieån du lòch, hoøn ñaûo naøy seõ trôû
thaønh moät ñòa danh noåi tieàng veà du lòch sinh thaùi.
IX. PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI VQG CUÙC PHÖÔNG
Cuùc Phöông laø
moät khu röøng naèm
treân daõy nuùi ñaù voâi,
gaàn keà chaâu thoå soâng
Hoàng. Naêm 1959, caùc
nhaø khaûo saùt khi tieán
haønh ñieàu tra röøng
Cuùc Phöông nhaèm
muïc ñích laáy goã phuïc
vuï nhu caàu xaây döïng
kieán thieát ñaát nöôùc ñaõ phaùt hieän ñaây laø khu röøng nguyeân
sinh chöa bò taùc ñoäng, ôû ñaây coù nhieàu caây cao to, ñoäng vaät
hoang giaõ quyù hieám… ñaõ baùo caùo vaø kieán nghò Toång cuïc Laâm
nghieäp cho giöõ laïi khu röøng nguyeân sinh naøy nhaèm muïc ñích
hoïc taäp, nghieân cöùu khoa hoïc vaø tham quan du lòch.
1. Lòch söû hình thaønh VQG Cuùc Phöông
Ngaøy 7-7-1962 Chính phuû nöôùc Vieät Nam Daân chuû coäng
hoøa ra quyeát ñònh soá 72/TTg “Veà vieäc baûo veä khu röøng Cuùc
Phöông ñeå xaây döïng thaønh moät cô sôû nghieân cöùu khoa hoïc veà
thöïc vaät, ñoäng vaät vaø laâm hoïc nhieät ñôùi ” vaø ñeán ngaøy 8 -1 -
1966, Toång cuïc Laâm nghieäp ra quyeát ñònh soá 18-QÑLN ñoåi
teân Laâm tröôøng Cuùc Phöông thaønh Vöôøn quoác gia Cuùc
Phöông. VQG Cuùc Phöông chính thöùc ñöôïc thaønh laäp.
2. Toång quan veà VQG Cuùc Phöông
430
 Du lòch sinh thaùi
Cuùc Phöông coù dieän tích khoaûng 22.000 ha, naèm treân
ñòa phaän cuûa ba tænh: Ninh Bình, Hoøa Bình vaø Thanh Hoùa,
caùch thuû ñoâ Haø Noäi 120 km veà phía taây nam. Tröôùc naêm
1989, coù taùm baûn naèm hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn trong phaïm
vi vöôøn quoác gia, vôùi daân soá khoaûng 2.200 ngöôøi. Ngoaøi ra coøn
khoaûng 51.000 ngöôøi sinh soáng trong khu vöïc vuøng ñeäm. Ña
soá daân ñòa phöông laø ngöôøi Möôøng. Nhöng ôû nhöõng khu vöïc
thaáp hôn naèm xung quanh vöôøn laïi chuû yeáu laø ngöôøi Kinh.
Töø nhieàu theá kyû nay, ngöôøi Möôøng ñaõ ñònh cö vaø phaùt
trieån ôû ñaây vaø hieän vaãn coøn giöõ ñöôïc nhieàu neùt sinh hoaït
truyeàn thoáng ñaëc saéc. Naêm 2002, caùc nhaø khoa hoïc trong vaø
ngoaøi nöôùc ñaõ giaùm ñònh ñöôïc teân khoa hoïc cuûa 1.983 loaøi
thöïc vaät baäc cao, trong ñoù coù 443 loaøi caây laøm thuoác, 229 loaøi
caây aên ñöôïc; 97 loaøi thuù, 319 loaøi chim, 37 loaøi boø saùt, 43 loaøi
löôõng cö, 65 loaøi caù. Coù 37 loaøi thöïc vaät vaø 36 loaøi ñoäng vaät
naèm trong danh saùch ñoû cuûa Vieät Nam. Ñoù laø chöa keå ñeán caùc
loaïi thöïc vaät baäc thaáp, nhuyeãn theå, giaùp xaùc, xoang traøng,
coân truøng, vi khuaån… chöa ñöôïc ñieàu tra giaùm ñònh. Vöôøn coù
ñeán naêm taàng caây roõ reät (ñaây cuõng laø neùt ñaëc tröng cuûa röøng
möa nhieät ñôùi): ba taàng caây goã lôùn, moät taàng caây buïi vaø moät
taàng caây coû quyeát.
VQG Cuùc Phöông ñaõ trôû thaønh moät trung taâm nghieân
cöùu dòch vuï khoa hoïc vaø du lòch, nhaèm muïc ñích lôùn nhaát laø
baûo toàn nguyeân veïn taøi nguyeân thieân nhieân. Vöôøn laø khu
trung taâm cung caáp caùc loaøi thöïc vaät quyù hieám, coù giaù trò kinh
teá cao phuïc vuï cho chöông trình troàng môùi 5 trieäu ha röøng
cho caû nöôùc. Cuùc Phöông ñaõ thieát laäp khu baûo toàn sinh thaùi
vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nhieàu chuyeân gia nöôùc ngoaøi vaø nhöõng nhaø
431
Du lòch sinh thaùi
sinh vaät hoïc haøng ñaàu Vieät Nam nhö GS Voõ Quí, TS Traàn
Hôïp, TS Nguyeãn Xuaân Ñaëng… vaø cuûa caùc thieát bò maùy moùc
hieän ñaïi.
Cuùc Phöông coù thaûm thöïc vaät ña daïng phong phuù, ñoù laø
neàn taûng taïo cho röøng coù moät heä ñoäng vaät caøng phong phuù,
ña daïng vaø ñaày haáp daãn. Nguoàn taøi nguyeân ñoäng vaät naøy laø
nguoàn cung caáp thöïc phaåm, döôïc lieäu vaø haøng myõ ngheä… raát
ñoäc ñaùo vaø coù giaù trò cao veà kinh teá. Hieän nay neáu khoâng bieát
baûo veä moät caùch hôïp lí nguoàn taøi nguyeân naøy, chuùng seõ bò
khai thaùc moät caùch böøa baõi daãn ñeán naïn ñe doïa tuyeät chuûng.
Caùc yeáu toá ñaëc tröng cuûa VQG Cuùc Phöông:
ƒ Ñòa hình
Ñòa hình Cuùc Phöông cao so vôùi maët bieån töø 300m -
400m, thuoäc vaøo daõy ñòa hình castô nöûa che phuû, khaùc vôùi ñòa
hình castô che phuû Ñoàng Giao vaø castô troïc Gia Khaùnh. Cuùc
Phöông naèm troïn veïn trong caûnh ñòa lí ñoài castô xaâm thöïc.
Vôùi ñòa hình ñoù, Cuùc Phöông coù nhieàu hang ñoäng ôû treân nuùi
ñaù voâi vaø coù thung luõng ñaát xen keõ baèng phaúng, caùc khe caïn.
Pheãu huùt nöôùc laø nôi thoaùt nöôùc chuû yeáu trong muøa möa.
Phaàn ñaát haï thaáp gaàn ñoù nhö Nho Quan, Gia Vieãn, Hoa Lö…
coù caûnh quan ñöôïc goïi laø “Haï Long caïn”, ñaây laø daáu veát cuûa
moät thôøi tröôùc kia laø vuøng bieån, vaøo thôøi kyø ñoù Cuùc Phöông
laø bôø vaø troâng nhö moät baùn ñaûo nhoâ ra bieån.
Vuøng nuùi ñaù voâi Cuùc Phöông laø moät boä phaän cuûa caùnh
cung ñaù voâi Taây Baéc – Ñoâng Nam, cuûa mieàn Baéc Vieät Nam
chaïy töø Moäc Chaâu ñeán Ninh Bình caùc daõy nuùi chaïy töø Taây
Baéc – xuoáng Ñoâng Nam kheùp laïi taïo thaønh caùc thung luõng
kín ngaên caùch vôùi ñoàng baèng Baéc Boä laøm cho Cuùc Phöông coù
432
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

moät ñieàu kieän khí haäu ñaëc bieät: nhieät ñoä bình quaân haèng naêm ƒ Thoå nhöôõng
thaáp hôn, löôïng möa vaø ñoä aåm khoâng khí cao hôn so vôùi caùc Ñaát Cuùc Phöông ñöôïc chia laøm hai nhoùm chính:
vuøng xung quanh vôùi nhöõng ñieàu kieän töï nhieân ñoù ñaõ goùp
Nhoùm A: Ñaát phaùt trieån treân ñaù voâi hoaëc treân saûn
phaàn taïo cho Cuùc Phöông coù moät heä thöïc vaät ñaëc bieät töôi toát
phaåm chòu aûnh höôûng cacbonat.
vaø ña daïng.
Nhoùm B: Ñaát phaùt trieån treân ñaát khoâng voâi hoaëc treân
ƒ Khí haäu
saûn phaåm ít chòu aûnh höôûng cacbonat.
Nhieät ñoä trung bình naêm cuûa Cuùc Phöông laø 20,60C ñaây
3. Caùc nguoàn taøi nguyeân cuûa VQG Cuùc Phöông
laø nhieät ñoä phuø hôïp cho söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa heä
thöïc vaät. Cheá ñoä nhieät ôû Cuùc Phöông chòu aûnh höôûng cuûa ñoä Ñöôïc meänh danh laø khu röøng möa nhieät ñôùi coøn nguyeân
cao vaø thaûm thöïc vaät röøng. sô nhaát Vieät Nam, Cuùc Phöông laø nôi coù möùc ñoä ña daïng sinh
Löôïng möa bình quaân naêm laø 2.138mm ñoù laø löôïng möa hoïc khaù cao, coøn chöùa nhieàu loaøi ñoäng thöïc vaät quyù hieám vaø
töông ñoái lôùn so vôùi vuøng xung quanh. Muøa möa ôû Cuùc ñang coù nguy cô tuyeät chuûng.
Phöông keùo daøi, löôïng möa lôùn (2138,7mm) löôïng boác hôi - Nguoàn taøi nguyeân ñoäng vaät
458mm chieám 21,41% so vôùi löôïng möa, nhöõng ñieàu kieän ñoù Cuùc Phöông khaù doài daøo veà chuûng loaïi caùc loaøi ñoäng vaät,
ñaõ taïo cho heä thöïc vaät maëc daàu moïc ôû treân nuùi ñaù voâi nhöng ñieån hình laø moät soá loaøi thuoäc caùc boä, hoï sau:
vaãn phaùt trieån maïnh vaø ña daïng. o Boä linh tröôûng (Primates)
Ñoä aåm töông ñoái khoâng khí trung bình naêm cuûa Cuùc ÔÛ VQG Cuùc Phöông thuoäc boä naøy coù loaøi vooïc quaàn ñuøi
Phöông (90%) laø cao ñeàu trong suoát caû naêm, thaùng coù ñoä aåm traéng ñaây laø ñaây laø loaøi quyù hieám, ñang coù nguy cô tuyeät
thaáp nhaát trong 15 naêm cuõng khoâng nhoû hôn 10%. Ñoä aåm chuûng, kể từ những năm giữa
trung bình cuûa thaùng thaáp nhaát khoâng döôùi 88%. thế kỷ 20, giôùi khoa hoïc treân
VQG Cuùc Phöông naèm trong khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa. theá giôùi ñaõ khoâng coøn ghi
Vì vaäy noù chiuï aûnh höôûng bôûi gioù muøa Ñoâng Baéc veà muøa ñoâng nhaän ñöôïc chuùt thoâng tin naøo
vaø gioù muøa Ñoâng Nam veà muøa heø. Ngoaøi ra veà muøa heø nhieàu veà söï toàn taïi chuùng. Thöïc ra,
ngaøy coù gioù Laøo thoåi maïnh. Nhöng do ñieàu kieän ñòa hình, gioù caùi teân vooïc quaàn ñuøi traéng ñaõ
sau khi vöôït khoûi caùc yeân ngöïa vaø heûm nuùi ñi saâu vaøo röøng bò ñöôïc ghi vaøo danh saùch nhöõng
thay ñoåi höôùng raát nhieàu vaø toác ñoä gioù thöôøng laø 1-m/s. ÔÛ hai loaøi ñoäng vaät ñaõ bò tuyeät chuûng
vuøng caùch nhau 14 km trong VQG Cuùc Phöông cheá ñoä gioù treân theá giôùi. Nhöng vaøo ñaàu
cuõng ñaõ khaùc nhau raát nhieàu. naêm 1993 moät tin möøng lôùn ñaõ

433 434
 Du lòch sinh thaùi
ñeán vôùi giôùi khoa hoïc treân toaøn theá giôùi, ngöôøi ta ñaõ phaùt
hieän hai caù theå vooïc quaàn ñuøi traéng taïi VQG Cuùc Phöông. Töø
phaùt hieän naøy, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tieán haønh ñieàu tra vaø öôùc
ñoaùn soá löôïng loaøi vooïc quaàn ñuøi traéng chæ coøn laïi khoaûng
chöøng traêm con, phaân boá raûi raùc trong röøng nuùi ñaù voâi Thanh
Hoùa, Hoøa Bình, Ninh Bình. Ñaây laø khu vöïc duy nhaát treân theá
giôùi coøn taïi loaøi linh tröôûng quyù hieám naøy. Chính vì vaäy vooïc
quaàn ñuøi traéng trôû thaønh taøi nguyeân ñoäng vaät voâ cuøng quyù
giaù cuûa Vieät Nam. Phaùt hieän naøy khoâng chæ coù yù nghóa ñaëc
bieät quan troïng ñoái vôùi taøi nguyeân röøng Vieät Nam maø coøn coù
giaù trò sinh thaùi hoïc raát lôùn ñoái vôùi caùc nhaø ñoäng vaät hoïc
treân theá giôùi. Ngöôøi coù coâng ñaàu trong vieäc phaùt hieän ra söï
toàn taïi cuûa loaøi thuù quyù hieám naøy laø nhaø ñoäng vaät hoïc ngöôøi
Ñöùc – oâng Tilo Nadler thaønh vieân cuûa Hoäi baûo veä ñoäng vaät
Frankffurt – CHLB Ñöùc.
Sau ñoù ñeå coâng taùc baûo toàn loaøi ñoäng vaät naøy coù hieäu
quaû cuøng vôùi söï noã löïc cuûa Tilo Nadler vaø coäng söï, Trung
taâm cöùu hoä linh tröôûng quyù hieán vaø nghieân cöùu sinh
hoïc ñaõ ñöôïc thaønh laäp taïi VQG Cuùc Phöông. Ban ñaàu ñoái
töôïng ñöôïc cöùu hoä taïi trung taâm chæ coù hai caù theå vooïc quaàn
ñuøi traéng, nay soá löôïng caùc loaøi linh tröôûng quyù hieám ñöôïc
cöùu hoä taïi trung taâm ñaõ leân ñeán 15 loaøi. Hieän coù 113 caù theå
thuoäc boä linh tröôûng trong trung taâm (vooïc, vöôïn, culi…). Vaø
thaønh coâng ñaëc bieät hôn nöõa cuûa trung taâm chính laø vieäc caùc
loaøi linh tröôûng naøy ñaõ sinh saûn thaønh coâng trong ñieàu kieän
nuoâi nhoát. Nhôø ñoù maø soá löôïng vooïc quaàn ñuøi traéng ñöôïc cöùu
hoä taïi trung taâm ñaõ leân ñeán 40 con.
435
Du lòch sinh thaùi
Caùc loaøi linh tröôûng taïi ñaây ñöôïc chaêm soùc, nuoâi döôõng
chu ñaùo bôûi nhöõng chuyeân gia nöôùc ngoaøi. Tham quan trung
taâm cöùu hoä caùc loaøi linh tröôûng quyù hieám do oâng Tilo Nadler,
nhaø ñoäng vaät hoïc ngöôøi Ñöùc laøm giaùm ñoác, du khaùch seõ ñöôïc
chieâm ngöôõng nhöõng neùt ñeïp thuoäc 15 loaøi linh tröôûng quyù
hieám coù teân trong saùch ñoû, trong soá ñoù coù saùu loaøi đặc hữu
duy nhaát chæ coù maët ôû Vieät Nam maø khoâng coù ôû moät nôi
naøo khaùc treân theá giôùi. Ñoù laø: vooïc moâng traéng (hay coøn goïi
laø vooïc quaàn ñuøi traéng), vooïc Haø Tónh, vooïc ñaàu vaøng, vooïc
chaø vaù chaân xaùm, vooïc nguõ saéc, vooïc ñen tuyeàn. Ñoù laø nhöõng
nguoàn taøi nguyeân voâ giaù cuûa ñaát nöôùc.
Ngoaøi ra nôi ñaây coøn coù söï hieän dieän cuûa hai loaøi vöôïn:
vöôïn ñen tuyeàn (Hylobates concolor harlan) vaø vöôïn ñen maù
traéng (Hylobates concolor leucogenis). Caùc loaïi thuù thuoäc boä
linh tröôûng laø nhöõng nguoàn gen ñoäng vaät khoâng nhöõng quyù
hieám, coù giaù trò kinh teá, khoa hoïc vaø y hoïc treân theá giôùi, maø
coøn coù yù nghóa lôùn trong phaùt trieån du lòch sinh thaùi, vì
chuùng laø nhöõng loaøi ñoäng vaät thoâng minh, gaàn guõi vôùi con
ngöôøi vaø deã nuoâi daïy.
o Boä thuù coù guoác (Artiodactyla)
Röøng Cuùc Phöông laø loaïi röøng chuyeån tieáp cuûa loaïi sinh
caûnh hoãn giao tre nöùa, goã vôùi röøng nuùi cao. Vì vaäy tính ña
daïng veà caáu truùc vaø thaønh phaàn cuõng ñöôïc theå hieän, ñaëc bieät
nhoùm thuù guoác moùng vaø caùc loaøi gaëm nhaám. Caùc loaïi thuù aên
thòt nhoû nhö caùc loaøi caày, caùo cuõng coù maät ñoä phaùt trieån
phong phuù.
436
 Du lòch sinh thaùi
Höôu sao (Cervus
ninpon) – moät loaøi thuù
thuoäc dieän quí hieám ôû nöôùc
ta cuõng ñöôïc baûo toàn taïi
ñaây. Höôu sao laø moät loaøi
ñoäng vaät raát coù giaù trò
kinh teá. Ngoaøi giaù trò da,
loâng, thòt, gaïc; nhung höôu
sao ñaõ töø laâu ñöôïc coâng
nhaän laø moät döôïc lieäu quyù,
moät nguyeân lieäu ñoäc ñaùo coù taùc duïng döôïc lí cao.
Höôu sao chæ phaân boá ôû caùc tænh phía Baéc Vieät Nam,
vieäc saên baén quaù möùc cuøng vôùi moâi tröôøng soáng cuûa chuùng bò
thu heïp neân cho ñeán nay loaøi höôu sao ôû Vieät Nam haàu nhö
ñaõ bò tieâu dieät ngoaøi thieân nhieân, ñoù cuõng chính laø taùc ñoäng
cuûa con ngöôøi qua nhieàu thôøi kyø khaùc nhau cuûa lòch söû. Treân
theá giôùi, vieäc baûo toàn moät gioáng gen quyù hieám ôû ñòa phöông
ñöôïc daët ra moät caùch nghieâm tuùc vaø trieät ñeå. Ñoái vôùi nöôùc ta
caàn phaûi nhanh choùng ñaåy maïnh coâng taùc naøy nhaèm baûo toàn
moät quyõ gen nhieät ñôùi. Ñaây laø tieàm naêng di truyeàn raát coù giaù
trò nhaèm giöõ gioáng caùc loaøi ôû ñòa phöông vì noù thích nghi vôùi
röøng möa nhieät ñôùi coù tính choáng chòu khí haäu khaéc nghieät
vaø coù tính mieãn dòch cao.
o Loaøi thuù trong boä aên thòt (Carnivora)
Röøng nhieät ñôùi Vieät Nam noùi chung vaø röøng Cuùc Phöông
noùi rieâng laø moät quaàn theå caùc loaøi thuù aên thòt. Nhöõng loaøi
thuù aên thòt ñöôïc tìm thaáy chuû yeáu ôû ñaây laø hoï caày (Viveridae),
choù, meøo röøng, baùo ñoám, gaáu…
437
Du lòch sinh thaùi
Loaøi cầy sống ở rừng trưởng thành và ăn các loại hoa quả,
động vật gặm nhấm, côn trùng, chim và bơi lội rất giỏi. Chúng
là loại động vật bản địa ở Cuùc Phương.
Do khai thaùc khoâng hôïp lí cuøng vôùi moâi tröôøng soáng cuûa
chuùng bò phaù huûy neân soá löôïng loaøi caày giaûm suùt ñeán möùc baùo
ñoäng. Vì vaäy vieäc tìm ra caùc giaûi phaùp nhaèm baûo veä coù hieäu
quaû caùc loaøi thuù aên thòt treân röøng möa nhieät ñôùi laø raát quan
troïng vaø caáp baùch. Hieän nay Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân
Sinh vaät (Trung taâm Khoa hoïc Töï nhieân vaø Coâng ngheä Quoác
gia) ñaõ phoái hôïp vôùi Vöôøn Thuù Haø Noäi, Trung taâm Khoa hoïc
Laâm nghieäp Taây Baéc – Taây Nguyeân ñaõ tieán haønh nuoâi vaø
nhaân gioáng thöû nghieäm loaøi caày vaø ñaït keát quaû raát khaû quan.
Ñaây laø nguoàn taøi nguyeân quyù giaù cho phaùt trieån du lòch, ñaëc
bieät laø du lòch sinh thaùi – moät hình thöùc baûo toàn hieäu quaû
nhaát.
Ngoaøi ra, trong maáy naêm gaàn ñaây, ngöôøi daân ñòa
phöông cuõng nhö caùn boä VQG Cuùc Phöông cho bieát laø ñaõ nhìn
thaáy söï xuaát hieän cuûa loaøi baùo hoa mai (Pan-theraparadus).
Đây là một con báo đã trưởng thành, nặng khoảng 40-50kg.
o Loaøi boø saùt (Reptilia)
Röøng möa nhieät ñôùi laø moät trong nhöõng nôi noåi tieáng veà
söï ña daïng, phong phuù cuûa loaøi boø saùt.
Hiện ở Cúc Phương cũng đang tiến hành chương trình
bảo tồn rùa và ở đây đang nuôi giữ 115 con rùa thuộc 17 loài,
trong đó có ba loài quý hiếm nhất: Annamemys annamensis,
Cyclemys tchephonensis và Héoemys grandis. Các nhà khoa
học cho rằng rùa nước ngọt Cúc Phương đã từng xuất hiện
438
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

trong 200 triệu năm. Nhưng sự tồn tại của nhiều loài rùa quý
hiếm đang bị đe doạ bởi nạn buôn bán rùa trái phép.
Ngoaøi ra gaàn ñaây caùc nhaø khoa hoïc ñaõ phaùt hieän ra một
loaøi rắn mới có tên khoa học Ela-phe moellendoffii, dài
khoảng hơn 1m. Đây là lần đầu tiên loài này được nhìn thấy
ở Cúc Phương, bổ sung vào danh lục 25 loài rắn có mặt tại
vườn.
Hieän nay VQG Cuùc Phöông chöa coù ñöôïc bieän phaùp
mang tính hieäu quaû cao trong vieäc baûo veä vaø phaùt trieån
nhöõng loaøi boø saùt ñang ñöùng tröôùc nguy cô tuyeät chuûng nhö
loaøi kyø ñaø, thaèn laèn nuùi… Chuùng laø nhöõng loaøi khoù kieåm soaùt
do kích thöôùc cô theå vaø ñaëc ñieåm sinh hoïc.
- Nguoàn taøi nguyeân thöïc vaät
ba vườn thực vật tầm cỡ của thế giới theo danh sách được công
bố năm 2002, nơi bảo tồn nguồn gen các loài thực vật quý
hiếm của Việt Nam và thế giới. Trong khuôn viên rộng 172
ha, ngoài 400 loài cây mọc tự nhiên, các nhà khoa học đã
trồng thêm gần 200 loài cây quý của Cúc Phương, của Việt
Nam và nước ngoài.
Thöïc vaät Cuùc Phöông mang ñaëc ñieåm cuûa caùc luoàng thöïc
vaät sau:
- Luoàng thöïc vaät nhieät ñôùi noùng aåm mang caùc yeáu toá Maõ
Lai – Indonexia, coù trung taâm phaùt sinh töø Xaraoaéc, Boocneâo
di cö vaøo Vieät Nam töø kyû Ñeä Tam, goàm caùc loaøi thuoäc hoï daàu
(Dipterocarpaceae): choø chæ (Parashorea chinesis), taùu nöôùc
(Vatica subglabra) chieám 0,16% soá loaøi.

VQG Cuùc Phöông – kho taøng veà ña daïng sinh hoïc, trung - Luoàng thöïc vaät Taây Baéc mang yeáu toá oân ñôùi töø Vaân
taâm nghieân cöùu dòch vuï khoa hoïc vaø du lòch – nieàm töï haøo Nam, Quyù Chaâu vaø vaønh ñai oân ñôùi, chaân nuùi Hymalaya.
cuûa Vieät Nam treân toaøn theá giôùi thu huùt ñöôïc nhieàu khaùch Goàm caùc caây ruïng laø muøa ñoâng thuoäc caùc hoï deû (Fagaceae),
trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán tham quan vaø nghieân cöùu. thích (Aceraceae), nhaøi (Oleaceae), du (Ulmaceae), keïn
(Hippocrateaceae) vaø loaøi 7 laù moät hoa (Paris poliphylla), moät
Hệ thực vật cuûa Cuùc loaøi thuoäc chi Carex, hoï Cyperaceae, hoøa höông nuùi
Phöông đã xác định được (Platycarya, strobi- laceae).
2000 loài thực vật bậc cao,
thuộc 912 chi, 229 họ, 86 - Luoàng thöïc vaät – Taây Nam mang caùc yeáu toá AÁn Ñoä –
bộ thuộc 7 ngành. So với Maõ Lai, tôùi töø caùc vuøng khu khoâ haïn ôû AÁn Ñoä vaø Mianma.
toàn quốc, diện tích rừng Goàm caùc loaøi trong hoï baøng (Combretaceae) nhö: choø xanh
Cúc Phương chỉ gần 0,07% (Terminalia myriocarpa), choø nhai (Anogeissus tonkinensis)
lãnh thổ, nhưng thực vật vaø moät soá loaøi thuoäc chi Combretum, hoï baèng laêng
Cúc Phương đã có 57,93% (Lythraceae) coù baèng laêng (Lagerstroemia calyculata), hoï gaïo
số họ, 36,09% số chi và
(Bombakcaceae) coù Bombax ceiba, hoï boà hoøn Sapindaceae coù
17,27% số loài. Vöờn thực
vật Cúc Phương, một trong
439 440
 Du lòch sinh thaùi
boà hoøn (Sapindus saponaria) nhöõng caây naøy thöôøng ruïng laù
vaøo muøa khoâ.
- Nhöõng hieän töôïng sinh thaùi tieâu bieåu cuûa röøng möa
nhieät ñôùi ñeàu gaëp ôû VQG Cuùc Phöông nhö daây leo thaân goã coù
tôùi treân 20 loaøi, thuoäc 10 hoï. Ñaëc bieät laø loaøi baøm baøm coù
ñöôøng kính treân 29 cm, daøi tôùi 70-80 m, vaét veûo qua caùc ngoïn
caây goã ñoâi choå truøng xuoáng nhö nhöõng chieác voõng töï nhieân.
Hieän töôïng phuï sinh thaùi khaù phoá bieán vôùi caùc loaøi thuoäc hoï
lan (Orchidaceae) vaø caùc loaøi döông xæ. Ñaëc bieät laø hieän töôïng
phuï sinh thaéc ngheït, ñoù laø caùc loaøi thuoäc chi ña (Ficus), chaân
chim (Schefflera).
- Hieän töôïng kyù sinh cuõng raát phong phuù nhö hoï taàm göûi
(Loranthaceae) treân taùn caây, caùc loaøi thuoäc chi doù ñaát
(Balanophora) kyù sinh treân reã maïy teøo (Dimerocarpus brenieri)
huyeát duï (Cordyline terminalis). hieän töôïng baïnh veø coù caây saáu
coå thuï (Dracontomelon duperreanum), baïnh veø cao hôn 8 m chaûy
xa tôùi 10-15 m, baïnh veø caây ñaêng cuõng cao tôùi 5m.
- Thaønh phaàn loaøi thöïc vaät ôû Cuùc Phöông raát phong
phuù. Toång soá loaøi ñaõ bieát ôû ñaây leân ñeán 1.944 loaøi, thuoäc 908
chi vaø 229 hoï trong caùc ngaønh: reâu, quyeát laù thoâng, thoâng
ñaát, coû thaùp buùt, döông xæ, haït traàn, haït kín. Heä thöïc vaät Cuùc
Phöông coù soá loaøi chieám 24,6% soá chi chieám 43,5%, soá hoï
chieám 68,9% trong toång soá loaøi, chi, hoï cuûa Vieän Nam.
- Ngaønh thöïc vaät haït kín coù soá löôïng loaøi vaø soá löôïng caù
theå ñaùng keå. Caùc loaøi cuûa caùc lôùp phuï treân theá giôùi ñeàu coù maët
ôû vuøng Cuùc Phöông. Cuùc Phöông coù 63 boä trong 89 boä (79,78%),
164 hoï trong 433 hoï (37,9%) cuûa heä thöïc vaät theá giôùi. Quyeát
thaân goã (Cyathea podophylla vaø Cyathea contaminans) coù yù
441
Du lòch sinh thaùi
nghóa trong tieán hoùa luaän vaø kim giao (Podocarpus fleuryi)
thuoäc ngaønh thöïc vaät haït traàn laø loaøi coøn soùt laïi töø kyû Ñeä
Tam, ñeàu thaáy ôû röøng Cuùc Phöông.
- Coù naêm loaøi vaø thöù môùi ñöôïc phaùt hieän ôû VQG Cuùc
Phöông laø:
Leâ (Brasaiopsis cucphuongensis) thuoäc hoï nguõ gia bì
(Araliaceae), laø loaøi môùi treân theá giôùi ñoàng thôøi laø moät loaøi
trong moät chi môùi cuûa Ñoâng Döông
Chaân chim leo (Schefflera sp) cuõng thuoäc hoï nguõ gia bì
(Araliaceae) laø loaøi phuï sinh thaét ngheït.
Deû ñaàu ñeàu (Castanopsis sp) laø loaøi caây goã, voû chöùa nhieàu
tannin.
Mang caùt hay mang san (Heritiera cucphuongensis) thuoäc
hoï troâm (Sterculiaceae)
Ñaäu beï (Alysicarpus vaginalis DC. spp. Cucphuonggensis)
thuoäc hoï ñaäu (Fabaceae)
- Röøng Cuùc Phöông coøn coù heä thöïc vaät baûn ñòa aù nhieät ñôùi
goàm caùc loaøi trong caùc hoï deû (Fagaceae), ñaäu (Fabaceae), thò
(Ebenaceae), na (Annonaceae), troâm (Sterculiaceae), xoan
(Meliaceae), boà hoøn (Sapindaceae), ñaøo loän hoät (Anacardiaceae)
vaø nhöõng hoaøi trong ngaønh thöïc vaät haït traàn.
- Ngoaøi caùc giaù trò veà ña daïng sinh hoïc cuûa HST röøng
möa nhieät ñôùi thöôøng xanh, nôi coøn löu giöõ ñöôïc nhieàu caây
ñaïi thuï nhö choø chæ (Parashorea chinensis) coù ñöôøng kính
2,4m, cao treân 70m, choø ngaøn naêm (Terminalia myriocarpa)
chu vi goác 25m, cao treân 45m, caây ñaêng (Tetrameles
nudiflora) ñöôøng kính 5,8m, cao treân 45m, caây vuø höông
442
 Du lòch sinh thaùi
(cinnamomum balansae ñöôøng kính 2,5m, cao treân 45m, caây saáu
(Dracontomelon duperreanum (ñöôøng kính treân 1,5m, cao treân
40m).
Moät soá caây to ñieån hình cuûa Cuùc Phöông
Choø xanh Terminalia myriocarp
Caây goã cao 35-45 m, thaân thaúng coù caïnh goác lôùn voõ maøu
naâu xaùm, nöùt doïc. Caønh meàm, coù loâng nhoû, sau nhaün, laù ñôn,
moïc ñoâi coù khi coù raêng cöa ôû meùp, phieán laù thuoân, ñaàu coù muõi
nhoïn goùc troøn, daøi 14-20 cm, roäng 4-8 cm nhaün caû hai maët,
maët döôùi maøu nhaït hôn. Gaân beân 18-25 ñoâi, hình cong song
song, cuoán laù to, daøi 0,5-1,5cm coù hai tuyeán hình cheùn. Cuïm
hoa ôû naùch laù hay ñaàu caønh hoa maøu hoàng daøi 0,4cm, laù baéc
daøi 0,1cm, hình tam giaùc nhoïn caùnh ñaøi hôïp hình chuoân, phía
ngoaøi nhaün, thuyø hình tam giaùc nhoû nhò ñöïc thoø ra ngoaøi, bao
phaán hình tim taän cuøng baèng muõi nhoïn. Baàu hình noùn co
loâng ñoû, noaõn 2, voøi nhuïy hình truï keùo daøi. Quaû nhieàu nhoû coù
caùnh cao 0,3cm, roäng 1,2cm coù caùnh hình chöõ nhaät daøi moïc
ñoái nhau, maøu rôm khoâ hôi coù loâng. Caây öa saùng thöôøng
chieám taàng cao trong röøng, öa moâi tröôøng aåm nhieàu buøn, khaû
naêng taùi sinh haït toát. Goã toát duøng ñeå xeû vaùn laøm nhaø, ñoùng
ñoà ñaïc trong gia ñình.
Vuø höông Cinnamomum Balansae Lecomte 1913
Hoï long naõo Lauraceae.
Caây goã to thöôøng xanh, cao tôùi
30 m, ñöôøng kính thaân 0,7-
0,9m. Caønh nhaün, maøu hôi
ñen khi khoâ. Laù moïc caùch, daøi
443
Du lòch sinh thaùi
hình tröùng, daøi 9-11cm, roäng 4-5cm, thoùt nhoïn veà hai ñaàu,
gaân baäc hai 4-5 ñoâi. Cuoáng laù daøi 2-3cm nhaün. Cuïm hoa chuøy,
ôû naùch laù daøi 4-5cm, phuû loâng ngaén maøu naâu, cuoáng hoa daøi
1-3mm, phuû loâng. Bao hoa 6 thuyø coù loâng. Nhò höõu thuï 9, bao
phaán 4 oâ, 3 nhò voøng trong cuøng moãi nhuïy coù 2 tuyeán, nhò leùp
3, hình tam giaùc, coù chaân. Baàu hình tröùng, nhaün, voøi ngaén,
nuùm hình ñóa. Quaû hình caàu, ñöôøng kính 8-10mm, ñính treân
ñeá hoa hình cheùn. Muøa hoa thaùng 1-5, muøa quaû chín thaùng 6-
9 taùi sinh baèng haït hoaëc daâm caønh.
Moïc trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh möa muøa
aåm treân nuùi ñaát hay nuùi ñaù voâi, ôû ñoä cao 100-160m treân ñaát
thoaùt nöôùc vaø nhieàu nguoàn, cuøng moät soá loaøi caây khaùc nhö re
höông (Cinnamomumparthenoxylon), böùa (Garcinia sp), saáu
(Dracontomelum duperreanum). Trong thaân vaø laù coù tinh daàu
vôùi thaønh phaàn chính laø long naõo, haït chöùa daàu beùo. Goã toát,
khoâng bò moái moït coù muøi long naõo neân ñöôïc öa chuoäng ñeå
ñoùng caùc ñoà ñaïc trong nhaø nhö tuû, baøn gheá..
Pita Cuùc Phöông – Pistacia Cucphuongensis Dai 1981
Hoï xoaøi ñaøo loän hoät
Anacardiaceae. Caây buïi thöôøng
xanh, cao 1,5-3m. Voû thaân coù
muøi thôm cuûa xoaøi. Caønh nhoû
maøu xaùm, coù nhieàu ñieåm tuyeán
maøu xaùm traéng. Laù keùp loâng
chim, chaün hoaëc leû, coù 5-9 laù
cheùt, cuoáng troøn coù loâng daøi 5-
9cm. Laù cheùt moïc ñoái hoaëc
gaàn ñoái, hình thuoân – maùc,
444
 Du lòch sinh thaùi
daøi 4-8 cm, roäng 2-3,5cm, goác hình neâm, ñaàu troøn hay hôi
loõm, dai, cuïm hoa chuyø ôû naùch laù, daøi gaàn baèng laù. Quaû hình
tröùng, ñöôøng kính 1-2cm, khi coøn non coù moät oâ vaø moät haït.
Taùi sinh baèng haït. Moïc ôû thung luõng vaø hoác nuùi ñaù voâi, döôùi
taùn röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh möa muøa aåm.
Tung Tetrameles
Nudiflora.
Ñaêng, thung. Hoï ñaêng –
Datiscaceae. Caây goã to, ruïng
laù, cao hôn 40 m vôùi ñöôøng
kính thaân ñeán 1,5m hay hôn
nöõa, coù reã baïnh phaùt trieån, voõ
thaân maøu xaùm traéng. Laù coù
phieán hình tröùng, troøn, daøi 12-15cm, roäng 10-13cm, goác hình
tim, ñaàu coù ñuoâi nhoïn ngaén, khi non coù loâng ôû caû hai maët,
khi giaø trôû neân gaàn nhaün, coù 4-6 gaân moïc töø goác cuøng vôùi
gaân chính vaø boán ñoâi gaân baäc hai khaùc, cuoáng laù daøi 5-12cm,
seïo laù gaàn troøn. Hoa ñôn tính, khaùc goác, xuaát hieän tröôùc khi
ra laù môùi. Cuïm hoa coù loâng. Cuïm hoa ñöïc laø chuøy, hoa ñöïc
coù boán thuøy ñaøi ngaén, khoâng coù caùnh hoa vaø coù boán nhò.
Cuïm hoa caùi laø chuøy daøi, hoa caùi co oáng daøi hình tröùng, ôû
treân ñaàu coù boán raêng ngaén, khoâng coù caùnh hoa, baàu coù boán
voøi ngaén, ôû ñaàu khoâng cheû. Quaû
khoâ töï môû ôû ñaàu, hình tröùng.
Haït raát nhieàu, nhoû, deït.
Muøa quaû chín thaùng 3. Taùi
sinh baèng haït. Moïc raûi raùc trong
röøng raäm nhieät ñôùi nöõa ruïng laù
445
Du lòch sinh thaùi
möa muøa, treân ñaát ñoû bazan, nôi coù ñoä cao khoâng quaù 500-
700m. Nguoàn gen ñoäc ñaùo. Loaøi duy nhaát cuûa chi Terameles.
Goã meàn, duøng trong xaây döïng vaø ñoùng ñoà duøng gia ñình; voû
thaân duøng laøm thuoác nhuaän traøng.
Kim giao Nageia fleuryi
Caây goã to cao 25-30m, ñöôøng kính thaân 0,8-1m. Laù moïc
ñoái chieáu chöõ thaäp, thöa hình maùc, chaát da, ñaàu coù muõi
nhoïn, goác hình neâm khi tröôûng thaønh daøi 8-18cm roäng 4-
5cm mang loã khi ôû maët döôùi, cuoáng laù deïp daøi 5-7mm caây
khaùc goác. Noùn ñöïc ñôn ñoäc hay chuïm 3-5 treân moät cuoáng ôû
naùch laù, hình truï, daøi 2-3 cm. Noùn caùi moïc ñôn ñoäc ôû naùch
laù, ñeá haït hoaù goã, khoâng naïc, daøi 1,5-2cm haït gaàn hình caàu,
ñöôøng kính 1,5-1,8cm maøu lam thaãm.
Muøa ra noùn thaùng 5, muøa quaû thaùng 10 –11 taùi sinh baèng
haït töông ñoái deã daøng. Moïc trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng
xanh möa muøa aåm, treân nuùi ñaù voâi hay nuùi ñaát, ôû ñoä cao 50-
100m. Caây moïc raûi raùc, ít khi taäp trung thaønh töøng ñaùm nhoû,
öu theá trong toå thaønh caây ñöùng. Goã coù thôù thaúng, mòn, maøu
vaøng nhaït, ñeïp laøm ñoà duøng trong nhaø, ñoà ñaït vaên phoøng,
nhaïc cuï vaø laøm ñuõa. Nhaân haït chöùa 50-55% ñaàu beùo.
Coùi tuùi Cuùc Phöông
Hoï coùi – Cyperaceae. Coû,
coù thaân cao 22-32 cm, laù 3-4
caùi; cuoáng daøi 8-10cm, roäng
2mm; phieán laù hình baàu duïc
hay muõi maùc, daøi 17-20 cm,
roäng 2,5-3,5 cm, 5-7 gaân roõ, laù
446
 Du lòch sinh thaùi
baéc coù phieán tieâu giaûm, beï hình pheãu daøi 3-4cm, maøu naâu ñoû.
Cuïm hoa chuøy. Boâng nhoû, 3-5 caùi, ñôn tính. Boâng Nhoû ñöïc ôû
ñænh cuïm hoa. Quaû hình baàu duïc, coù ba caïnh, daøi 3,5 –
3,8mm, roäng 1-1,2mm, maøu vaøng ; ba ñaàu nhuïy. Muøa hoa quaû
töø thaùng 4 ñeán thaùng 9. Moïc döôùi taùn röøng caây kim giao
(nageia fleuryi), ôû ñoä cao 500m. Nguoàn gen hieám.
Naám keøn Cantharellus cibarius
Hoï naám Cantare-
cantharellaceae. Theå quaû maøu
vaøng tuôi, coù thòt maøu traéng.
Muõ naám daøy, thuôøng coù hình
loa keøn, meùp löôïn soùng, coù theå
taïo thaønh thuøy hôi quaên vaøo
trong. Ñöôøng kính 3-9 cm, cao
4-12cm. Baøo töû daïng gaân, phaân
nhaùnh nhö neáp gaáp. Cuoán naám
ngaén, ñaëc trôn, thon daàn ñeán goác, daøi 2-6cm. Ñöôøng kính 0,6-
1,8 cm. Baøo töû ñaûm maøu vaøng nhaït, hình tröùng, moät ñaàu hôi
thoùp vaø nhoïn. Naám phaùt trieån töø thaùng 4 ñeán thaùng 9. Naám
moïc töøng ñaùm nhoû treân ñaát röøng aåm.
- Taøi nguyeân nhaân vaên
Cúc Phương là nơi lưu giữ nền văn hoá đậm đà bản sắc
của dân tộc Mường. Làng Khanh, một làng DLST với những
ngôi nhà truyền thống của người Mường. Hieän nay cuoäc soáng
cuûa nhöõng ngöôøi daân toäc Möôøng ñaõ coù nhieàu caûi thieän do
bà con trong làng đã được chuyeån giao công nghệ nuôi ong,
hươu, cải tạo vườn tạp, khôi phục nghề dệt thổ cẩm. Ban Quản
447
Du lòch sinh thaùi
lý VQG Cúc Phương cũng đang mở rộng mô hình làng Khanh
ra các bản làng khác nhaèm hình thành tuyến DLST bản làng.
Ñeán thaêm quan Cuùc Phöông du khaùch coù cô hoäi ñöôïc chieâm
ngöôõng, caûm nhaän neùt ñaëc tröng trong loái soáng, trong phong
tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Möôøng, ñaëc bieät trong caùc muøa leã hoäi.
• Moät soá ñieåm du lòch ñieån hình vaø haáp daãn ôû
Cuùc Phöông
Ñoäng ngöôøi xöa laø moät di saûn vaên hoaù daân toäc. Taïi ñaây
caùc nhaø khaûo coå ñaõ tìm thaáy nhöõng ngoâi moä coå, caùc coâng cuï
ñoà ñaù cuøng nhieàu di saûn vaên hoùa khaùc cuûa loaøi ngöôøi soáng
caùch ñaây 7.000 – 12.000 naêm.
Ñoäng traêng khuyeát, töø trong nhìn ra cöûa ñoäng coù hình
vaàng traêng khuyeát.
Ñoäng Thuyû Tieân ñaù voâi coù phong caûnh gioáng cung Vua
Thuûy teà vôùi nhöõng tieân nöõ döôùi nöôùc.
Ñoäng phoø maõ giaùng laø ñoäng coù caáu taïo raát ñeïp.
Ñænh maây baïc laø nôi cao nhaát Cuùc Phöông (656m), thích
hôïp vôùi nhöõng du khaùch coù söùc khoûe vaø öa thích leo nuùi, maïo
hieåm. Khi ñaït tôùi ñænh, baïn ñöôïc chieâm ngöôõng nhieàu loaïi
röøng, caây coái, hoa laù vaø chim thuù quyù hieám.
Hoà Yeân Quang goàm boán hoà roäng 300ha. Taïi ñaây du
khaùch ñöôïc taém mình trong baàu khoâng khí maùt laïnh, coù
höông thoang thoaûng cuûa caây röøng, coù vò trong maùt cuûa hoà
nöôùc, coù tieáng chim ríu rít cuûa röøng giaø. Baïn seõ thöïc söï ñöôïc
hoøa mình vôùi thieân nhieân.
448
 Du lòch sinh thaùi
Caây ñaêng ñaïi thuï khoång loà cao 50m, coù ñöôøng kính thaân
caây tôùi 6m.
Caây vuø höông goã thôm cao 45m, ñöôøng kính 2,5m, thaân
thaúng taép.
Caây choø chæ cao 70m, ñöôøng kính 2,5m.
Caây choø ngaøn naêm cao 45m, chu vi goác 25m.
Caây saáu coå thuï cao 40m, baïnh veø 6 -7m, roäng 8 -9m.
Thung luõng soâng Böôûi, thaùc Giao Thuûy, nöôùc soâng trong
xanh, caûnh quan kyø myõ. Baïn coù theå ñi maûng treân soâng.
Vôùi nhöõng ñieåm tham quan ñoù hieän taïi Ban laõnh ñaïo
VQG Cuùc Phöông ñaõ bieát keát hôïp thaønh tuyeán du lòch, ñieån
hình nhö sau:
- Tuyeán caây choø xanh ngaøn naêm – Ñoäng Thuûy Tieân.
- Tuyeán caây saáu – Soâng Böôûi – Thaùc soâng Ngang.
- Tuyeán ñænh maây baïc.
- Tuyeán ñoäng ngöôøi xöa – Caây ñaëng ñaïi thuï.
- Tuyeán hoà Yeân Quang – Hang phoø maõ.
• Keát hôïp tuyeán du lòch vôùi caùc vuøng phuï caän
Ngoaøi caùc tuyeán tham quan trong noäi vöôøn, khi ñeán Cuùc
Phöông coù theå tham quan caùc ñieåm du lòch laân caän nhö ñeàn
vua Ñinh, vua Leâ, coá ñoâ Hoa Lö, hay khu baûo toàn thieân nhieân
ñaát ngaäp nöôùc Vaân Long naèm ngay treân ñöôøng ñeán Cuùc
Phöông. Vân Long là một quần theå núi đá voâi ven sông Đáy,
thuộc huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Nằm ngay ven quốc lộ
1A, cách Hà Nội chưa đầy 100 cây số về phía Nam. Vân Long
là sinh cảnh đất ngập nước nội thuỷ có tính đa dạng sinh học
449
Du lòch sinh thaùi
thuộc loại cao nhất ở Việt Nam, với tổng diện tích 3.500 ha với
một quần thể tới 40 con voọc quần đùi trắng, loài linh trưởng
quý hiếm có tên trong sách đỏ, và một cảnh quan du lịch hấp
dẫn.
Kể từ khi người ta phát hiện ra vùng đất ngập nước Vân
Long cảnh quan hoang sơ với những dãy núi đá vôi kỳ vĩ như
một "Hạ Long nơi đồng bằng", khách du lịch trong và ngoài
nước đổ về đây ngày càng nhiều.
Du khaùch cuõng coù theå keát hôïp tham quan Tam Coác –
Bích Ñoäng, chæ caùch Cuùc Phöông 30-40km, nhaø thôø ñaù Kim
Sôn laø moät ñieåm du lòch lí töôûng cuõng ôû Cuùc Phöông khoâng
xa, nhaø thôø ñöôïc xaây döïng töø thôøi Phaùp vaø ñöôïc laøm hoaøn
toaøn baèng ñaù, moät trong nhöõng nhaø thôø noåi tieáng cuûa Vieät
Nam.
Cuùc Phöông laø moät khu röøng tuyeät ñeïp. Khí haäu oân ñôùi,
caây xanh baït ngaøn, thieân nhieân huøng vó, phong caûnh ñeïp,
ñoäng thöïc vaät ña daïng phong phuù… Vì vaäy chuùng ta caàn phaûi
baûo veä cho theá heä mai sau. Ñieàu khoâng theå thieáu ñöôïc trong
haønh trang cuûa baïn khi ñeán thaêm Cuùc Phöông laø taám loøng
traân troïng thieân nhieân – neàn taûng cuûa du lòch sinh thaùi.
X. TIEÀM NAÊNG DLST VÖÔØN QUOÁC GIA LOØ GOØ – XA MAÙT,
TAÂY NINH
1. Vò trí ñòa lyù, ñòa hình, khí haäu, thuûy vaên
Loø Goø – Xa Maùt laø ñòa danh cuûa vuøng ñaát noåi tieáng vôùi
nhöõng di tích vaên hoaù – lòch söû trong thôøi kyø khaùng chieán
choáng ngoaïi xaâm cuûa Taây Ninh vaø caû nöôùc. Ñaây laø vuøng
chuyeån tieáp giöõa mieàn Ñoâng Nam Boä khu vöïc Nam Taây
Nguyeân vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long maø cuõng laø vuøng giaùp
450
 Du lòch sinh thaùi
ranh bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia, nôi coù yù nghóa quan
troïng veà maët an ninh quoác phoøng.
Loø Goø – Xa Maùt naèm treân ñòa baøn ba xaõ Taân Laäp, Taân
Bình, Hoøa Hieäp cuûa huyeän Taân Bieân, caùch thò xaõ Taây Ninh
30km veà phía Taây Baéc.
ƒ Ranh giôùi haønh chính
- Phía Baéc giaùp ranh giôùi Vieät Nam – Campuchia.
- Phía Ñoâng giaùp ñöôøng ranh Taân Laäp, Taân Bình.
- Phía Nam giaùp ñöôøng ranh Hoøa Hieäp.
- Phía Taây giaùp soâng Vaøm Coû Ñoâng (bieân giôùi Vieät Nam
– Campuchia).
ƒ Toaï ñoä ñòa lí
- Töø 105’57 ñeán 106’04 kinh ñoä Ñoâng.
- Töø 11’02 ñeán 11’47 vó ñoä Baéc.
- Qui moâ: 18.806ha
Ñòa hình
Loø Goø - Xa Maùt coù ñòa hình baèng phaúng thuoäc tieåu vuøng
baùn bình nguyeân Taây Ninh, chuyeån tieáp giöõa Taây Nguyeân vaø
ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Ñoä doác trung bình nhoû hôn 5m,
cao trung bình 13m. Trong khu vöïc coù nhieàu choã truõng taïo
thaønh traûng ngaäp nöôùc trong muøa möa.
• Khí haäu
Theo soá lieäu cuûa ñaøi khí töôïng thuyû vaên tænh Taây Ninh
naêm 1996, khí haäu cuûa vuøng Loø Goø – Xa Maùt nhö sau:
-
Nhieät ñoä trung bình naêm: 27.70C.
451
Du lòch sinh thaùi
- Löôïng möa trung bình naêm: 1.800mm.
- Soá ngaøy möa bình quaân naêm: 116 ngaøy.
- Muøa möa baét ñaàu töø thaùng 5 ñeán thaùng 10.
- Muøa khoâ baét ñaàu töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau.
- AÅm ñoä bình quaân naêm: 78.4%.
- Cheá ñoä gioù: chòu aûnh höôûng cuûa gioù Taây Nam vaø gioù
Ñoâng Baéc.
• Thuûy vaên
Soâng Vaøm Coû Ñoâng baét nguoàn töø Campuchia chaûy qua
phía taây khu röøng laø ranh giôùi quoác gia Vieät Nam –
Campuchia. Ñoaïn chaûy qua khu röøng daøi khoaûng 20 km, loøng
soâng roäng 10-20m, soâng coù nöôùc ngoït quanh naêm nhöng
khoâng thuaän tieän cho giao thoâng.
Suoái Ñaha: cuõng baét nguoàn töø Campuchia chaûy qua phía
ñoâng baéc theo höôùng taây nam chaûy vaøo khu trung taâm roài hôïp
vôùi suoái Meït Nu, Sa Nghe, Taø Noát thaønh suoái Xa Maùt chaûy ra
soâng Vaøm Coû Ñoâng, suoái coù nöôùc quanh naêm, loøng suoái nhoû,
chaûy ngoaèn ngoeøo neân caùc phöông tieän giao thoâng ñöôøng thuyû
khoâng ñi laïi ñöôïc. Ngoaøi ra coøn coù moät soá suoái nhoû naèm trong
khu röøng nhö: suoái Meït Nu (xuaát phaùt töø traûng Taân Thanh,
traûng Mim Thui chaûy vaøo suoái Ñaha, suoái chæ coù nöôùc vaøo
muøa möa), suoái Sa Nghe, suoái Taø Noát, suoái Thò Haèng, caùc suoái
ñeàu khoâ nöôùc vaøo muøa khoâ.
Nöôùc ngaàm: Trong khu vöïc khaù phong phuù vaø gaàn maët
ñaát, ôû ñoä saâu 4 – 5m coù theå cung caáp nöôùc sinh hoaït vaø ôû ñoä
saâu nhoû hôn 20m cho nöôùc phuïc vuï saûn xuaát. Theo ñaùnh giaù
cuûa Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân tænh Taây Ninh,
452
 Du lòch sinh thaùi
nguoàn nöôùc ngaàm coù chaát löôïng nöôùc toát phuïc vuï cho sinh
hoaït vaø saûn xuaát.
2. Taøi nguyeân thöïc vaät
Röøng ven suoái Ñaha vaø moät soá dieän tích röøng ñaõ bò taùc
ñoäng nay ôû traïng thaùi ngheøo (IIIA1); röøng nöûa ruïng laù chieám
öu theá trong toaøn vuøng; röøng thay laù treân ñaát thaáp (röøng
khoäp); röøng traøm ngaäp nöôùc chua pheøn, thaáp; traûng coû ngaäp
nöôùc vôùi öu theá loaøi saäy; baøu nöôùc.
Ngoaøi ra, coøn coù caùc öu hôïp nhö: daàu traø beng, daàu loâng,
seán muû, baèng laêng… Sinh caûnh ven soâng vôùi söï öu theá goàm
caùc loaøi: traâm, gaùo, caø giaâm, chieác, quao…
Nhìn chung, khu röøng Loø Goø - Xa Maùt vöøa coù caùc kieåu
röøng laù roäng thöôøng xanh, röøng nöûa ruïng laù, röøng khoäp, vöøa
coù nhöõng traûng coû ngaäp nöôùc theo muøa vôùi nhöõng loaøi ñoäng,
thöïc vaät ñaëc tröng cuûa vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù tính ña daïng
sinh hoïc cao. Röøng nöûa ruïng laù vaø röøng ruïng laù laø nhöõng kieåu
sinh caûnh ñaëc tröng treân ñaát xaùm phuø sa coå raát khoâ haïn
trong muøa khoâ.
Caùc öu hôïp caây hoï daàu laø kieåu sinh caûnh ñaëc tröng cuûa
ñaát xaùm vuøng thaáp maø caùc vuøng khaùc khoâng coù. Beân caïnh ñoù,
traûng daàu traø beng ngaäp nöôùc vuøng thaáp laø moät sinh caûnh,
cho ñeán nay chöa ñöôïc ñeà caäp trong caùc baùo caùo nghieân cöùu
khoa hoïc veà röøng caây hoï daàu.
Traûng vaø baøu laø moät hình thaùi ngaäp nöôùc ñaëc tröng treân
ñaát xaùm, ñoïng nöôùc trong muøa möa. Caûnh hoang sô giöõa ñaát
ngaäp nöôùc röøng caây goã ñöôïc theå hieän roõ neùt trong muøa möa
453
Du lòch sinh thaùi
laøm cho röøng caây trôû neân hoang daõ. Naám ôû ñaây raát ña daïng
veà thaønh phaàn loaøi vaø daïng soáng.
Nhìn chung, trong vuøng coù nhöõng loaøi thöïc vaät coù giaù trò
kinh teá coù theå keå nhö sau:
+ Caây goã: sao ñen, veân veân, daàu mít, daàu loâng, daàu traø
beng, soang, trai, baèng laêng, huyûnh.
+ Nhöõng loaøi naám: 20 loaøi duøng laøm thöïc phaåm, 9 loaøi
duøng laøm döôïc phaåm.
+ Nhöõng loaøi quí hieám:
+ Caây goã: caåm lai, goõ ñoå, giaáy höông mun, huyønh ñöôøng.
+ Naám: Amanita caesarea, Canthareuus, Cibarius,
Tremella fuciformis
5. Taøi nguyeân ñoäng vaät
Keát quaû ñieàu tra ñoäng vaät röøng cuûa Phaân vieän Ñieàu tra
Quy hoaïch röøng II vaø caùc keát quaû nghieân cöùu ñaõ coù cho thaáy
heä ñoäng vaät röøng cuûa vuøng döï aùn laø khaù phong phuù.
• Khu heä thuù
Khu heä thuù röøng Loø Goø – Xa Maùt chuû yeáu öu theá laø caùc
loaøi thuù nhoû vaø caùc loaøi leo treøo nhö khæ, vooïc, soùc vaø caùc loaøi
thuù aên thòt nhoû. Thuù lôùn ñaõ bò suy giaûm nghieâm troïng, nhieàu
loaøi bò tuyeät chuûng vaø saép bò tuyeät chuûng. Hieän coù khoaûng 16
loaøi thuù coù ôû röøng Loø Goø – Xa Maùt thuoäc loaøi quyù hieám trong
danh saùch ñoû Vieät Nam: choàn dôi – Cynocephalus variegrtus
(E), cu ly nhoû – Nycticebus pygmaeus (V), cu ly lôùn –
454
 Du lòch sinh thaùi
Nycticebus coucang (V), khæ ñuoâi lôïn – Macaca nemestrina (V),
vooïc vaù chaân ñen – Pygathrix nemaeus nigripes (E), soùi ñoû –
Cuon alpinus (E), gaáu choù – Ursus malayanus (E), raùi caù
loâng möôït – Lutra perspicillata (V), caày möïc – Arctictis
binturong (V), meøo gaám – Felis marmorata (V), cheo cheo –
Tragulus javanicus (V), hoaüng - Muntiacus muntjak (V), meøo
ri – Felis chaus (E), soùc bay ñen traéng – Hylopetes alboniger
(R), soùc bay lôùn – Petaurista petaurista (R).
Ngoaøi ra, caùc loaøi thuoäc boä linh tröôûng nhö vooïc baïc
(Prebytis cristata), khæ ñuoâi daøi (Macaca fascicularis) laø
nhöõng loaøi ñang ñöôïc caùc toå chöùc baûo toàn quoác teá vaø trong
nöôùc quan taâm nghieân cöùu vaø baûo veä. Caùc loaøi trong boä guoác
chaün nhö cheo cheo (Tragulus javanicus), hoaüng (Muntiacus
muntjak), heo röøng (Sus scrofa), caùc loaøi trong boä gaëm nhaám
nhö soùc chuoät ñoû (Tamiops rodolphei), soùc vaèn löng (Menetes
berdmorei) coù soá löôïng coøn töông ñoái nhieàu vaø vaãn tieáp tuïc
bò saên baén böøa baõi. Ñaëc bieät trong caùc khu röøng phoøng hoä coù
söï hieän dieän cuûa choàn bay (Cynocephalus variegatus) moät
loaøi thuù coå thuoäc yeáu toá AÁn Ñoä – Maõ Lai. Haàu heát caùc loaøi
thuù phaân boá trong caùc sinh caûnh röøng nôi chuùng deã daøng
tìm kieám nguoàn thöùc, laån troán keû thuø vaø con ngöôøi. Soá löôïng
caùc loaøi thuù ôû Loø Goø – Xa Maùt coøn khaù nhieàu do röøng ôû ñaây
coù dieän tích lôùn (17.911ha), coù nhieàu heä sinh thaùi ñaëc bieät
cho töøng nhoùm chuûng loaøi ñoäng vaät. Ngoaøi ra, ñaây cuõng laø
khu vöïc ñöôïc baûo veä khaù toát.
Trong toång soá 224 loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng ôû caïn
ñöôïc ghi nhaän taïi khu vöïc naøy coù 16 loaøi thuù, 8 loaøi chim vaø
455
Du lòch sinh thaùi
8 loaøi boø saùt quyù hieám coù teân trong saùch ñoû cuûa Vieät Nam
(1992) vaø saùch ñoû IUCN (1996).
• Khu heä chim (Avifauna)
Coù ñoä phong phuù cao vaø phaân boá roäng, hieän dieän ôû
nhieàu khu vöïc nhö: veït ngöïc hoàng (Psittacula alexandri), cu
gaùy (Streptopelia chinensis), vaøng anh ñaàu ñen (Oriolus
xanthornus), cheøo beûo ñen (Dicrurus macrocercus), boâng lau
hoïng vaïch (Pycnonotus finlaysoni), saùo saäu (Sturnus
nigricolis), yeán coï (Cypciurus balasiensis).
Caùc chuyeân gia döï ñoaùn toång soá loaøi chim taïi khu vöïc coù
theå dao ñoäng treân döôùi 57 loaøi, khaù cao so vôùi haàu heát caùc
VQG taïi Vieät Nam. Coù 17 loaøi chim nöôùc quan troïng trong
caùc sinh caûnh ñaát ngaäp nöôùc, trong ñoù coù moät soá loaøi chæ soáng
ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc beân trong röøng nhö cuoác chaân ñoû
(Rallina fasciata), coø nhaïn (Anastomus oscitans). Ñaëc bieät,
loaøi coø nhaïn tröôùc ñaây ñaõ töøng coi nhö gaàn bò tuyeät chuûng taïi
Vieät Nam, chæ coøn ñöôïc ghi nhaän taïi khu BTTN U Minh
Thöôïng vaø VQG Caùt Tieân nhöng vôùi soá löôïng raát nhoû. Trong
suoát quaù trình khaûo saùt ñaõ coù ít nhaát 120 caù theå ñöôïc ghi
nhaän taïi khu vöïc vaø ñaây cuõng laø quaàn theå coø nhaïn lôùn nhaát
taïi Vieät Nam. Ngoaøi ra coøn coù baûy loaøi chim boùi caù, ba trong
soá baûy loaøi naøy chæ soáng taïi caùc traûng trong röøng nhö boàng
chanh ñoû (Ceyx erithacus), saû vaèn (Lacedo pulchella), saû moû
roäng (Halcyon capensis) vaø 10 loaøi chim aên thòt (coù 1 loaøi
trong saùch ñoû Vieät Nam laø dieàu xaùm).
Coù ít nhaát hai loaøi chim ñaëc höõu laø gaø tieàn maët ñoû
(Polyplectron germaini), chích chaïch maù xaùm (Macronous
kelleyi) vaø taùm loaøi khaùc coù maët trong saùch ñoû Vieät Nam vaø
456
 Du lòch sinh thaùi
IUCN (2000) laø: haïc coå traéng (Ciconia epsicopus), coø nhaïn
(Anastomus oscitans), gaø tieàn maët ñoû (Polyplectron germaini),
gaø loâi hoâng tía (Lophura diardi), seáu ñaàu ñoû (Grus antigone),
Saû moû roäng (Halcyon capensis), hoàng hoaøng (Buceros
bicornis), ñuoâi cuït buïng vaïch (Pitta elliotii).
• Khu heä löôõng cö – boø saùt (Herpetofauna)
Phaàn lôùn nhöõng loaøi boø saùt ñöôïc ghi nhaän laø nhöõng loaøi
coù khaû naêng thích öùng cao, phaân boá roäng nhö taéc keø (Gecko
gecko), thaïch suøng ñuoâi deïp (Hemidactylus garnoti) thuoäc hoï
taéc keø (Geckonidae); nhoâng xanh (Calotes versicolor), thaèn
laèn bay ñoám (Draco maculatus) thuoäc hoï nhoâng (Agamidae);
kyø ñaø vaân (Varanus bengalensis), kyø ñaø hoa (Varanus
salvator) thuoäc hoï kyø ñaø (Varanidae); caùc loaøi trong hoï raén
nöôùc (Colubridae) nhö raén raùo (Ptyas korros), raén boâng suùng
(Enhydris enhydris), raén boàng voi (Enhydris buccata)… Ngoaøi
ra coøn coù ba loaøi ruøa quyù hieám laø ruøa nuùi vaøng (Indotestudo
elongata), ruøa hoäp (Cuora amboiensis) vaø ruøa raêng hay caøng
ñöôùc (Hieremis annandalei).
• Ñoäng vaät phieâu sinh
Theo keát quaû ñieàu tra cuûa Phaân vieän Sinh thaùi Taøi
nguyeân vaø Moâi tröôøng tænh Taây Ninh naêm 2001, soá lieäu veà
ñoäng vaät phieâu sinh nhö sau: 46 loaøi, 25 chi, 20 hoï, 3 boä.
4. Taøi nguyeân nhaân vaên
Ngöôøi daân ñòa phöông soáng döïa vaøo noâng nghieäp laø
chính, vôùi phöông thöùc canh taùc laïc haäu, saûn phaåm thoâ sô.
Ngoaøi ngöôøi kinh, trong khu vöïc coù ngöôøi Khmer sinh soáng. Vaên
hoùa Khmer coù nhieàu neùt ñaëc tröng ñoäc ñaùo. Tuy nhieân, trình ñoä
hoïc vaán cuûa ngöôøi daân ñòa phöông noùi chung coøn thaáp, tæ leä muø
457
Du lòch sinh thaùi
chöõ cao, ñaët bieät laø ñoàng baøo Khmer. Do thu nhaäp thaáp, tröôøng
hoïc xa cô sôû vaät chaát vaø chaát löôïng taøi lieäu keùm.
Loø Goø - Xa Maùt coøn laø nôi ghi daáu nhieàu nhöõng chieán
tích lòch söû cuûa oâng cha ta. Theo quyeát ñònh soá 3518/1998/QÑ
– BVHTT ngaøy 04/12/1998 cuûa Boä tröôûng Boä Vaên hoùa Thoâng
tin, röøng Loø Goø – Xa Maùt laø di tích lòch söû caáp quoác gia.
Vôùi nhöõng giaù trò taøi nguyeân nhö treân, vieäc phaùt trieån
DLST cho VQG Loø Goø – Xa Maùt laø hôïp lyù, noù khoâng chæ baûo
toàn ñöôïc caùc giaù trò taøi nguyeân thieân nhieân maø coøn baûo toàn
ñöôïc caùc giaù trò vaên hoùa.
Beân caïnh ñoù, do coù vò trí naèm saùt bieân giôùi, neân caùc
nhu caàu veà baûo veä röøng vì muïc ñích quoác phoøng cuõng nhö muïc
ñích phaùt trieån du lòch, haáp daãn du khaùch töø caùc nöôùc laân caän
sang thaêm quan Vieät Nam.
XI. TIEÀM NAÊNG DLST BAÙN ÑAÛO SÔN TRAØ*
1. Ñaëc ñieåm töï nhieân cuûa baùn ñaûo Sôn Traø
a. Vò trí ñòa lí - ñòa hình
- Sôn Traø laø moät baùn ñaûo naèm ôû phía ñoâng baéc thaønh
phoá Ñaø Naüng, caùch trung taâm thaønh phoá Ñaø Naüng 10 km.
- Phía taây baéc giaùp vònh Ñaø Naüng.
- Ñoâng baéc vaø ñoâng nam giaùp Bieån Ñoâng.
*
Nguoàn: Ñieàu tra khu heä ñoäng - thöïc vaät vaø nhaân toá aûnh höôûng, ñeà
xuaát phöông aùn baûo toàn vaø söû duïng hôïp lí khu baûo toàn thieân nhieân
baùn ñaûo Sôn Traø. Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Ñaø Naüng - töø thaùng
12/1995 ñeán thaùng 5/1997.
458
 Du lòch sinh thaùi
- Taây nam giaùp caûng soâng Haøn.
* Toïa ñoä ñòa lyù:
1080 12' 45'' kinh ñoä Ñoâng.
160 05' 06'' vó ñoä Baéc.
- Baùn ñaûo Sôn Traø thuoäc quaûn lí cuûa thaønh phoá Ñaø
Naüng.
- Chieàu daøi khoái nuùi: 13 km, choã roäng nhaát: 5 km, choã
heïp nhaát: 2 km.
- Chu vi baùn ñaûo Sôn Traø khoaûng 60 km, trong ñoù 3/4
giaùp bieån.
- Daõy nuùi baùn ñaûo Sôn Traø laø moät khoái nuùi hình con caù
chính cuûa Sôn Traø chaïy theo höôùng ñoâng taây caùc söôøn chaïy
theo höôùng baéc nam coù ñoä doác lôùn töø 250 - 300, chia caét maïnh
bôûi heä thoáng khe suoái. Nhìn chung söôøn ñoâng baéc doác hôn
söôøn taây nam.
- Ñænh cao nhaát cuûa baùn ñaûo Sôn Traø laø ñænh OÁc: 696m,
tieáp theo laø caùc ñænh: ñænh truyeàn hình 647m, ñænh quaû caàu
621m. Töø treân nhöõng ñænh cao naøy coù theå quan saùt ñöôïc caùc
khu vöïc daân soáng quanh baùn ñaûo Sôn Traø vaø thaønh phoá Ñaø
Naüng.
b. Ñòa chaát, thoå nhöôõng
ƒ Ñòa chaát
- Sôn Traø ñöôïc hình thaønh töø tieàn kyû Cambi caùch ñaây
khoaûng 2000 trieäu naêm.
- Kieåu hình ñoài vaø nuùi thaáp, caáu taïo bôûi macma axit
chaïy theo ñöôøng kinh tuyeán coù ñoä cao tuyeät ñoái laø 696 m.
459
Du lòch sinh thaùi
- Ñoä cao trung bình cuûa baùn ñaûo laø 350 m.
- Do caáu taïo cuûa ñòa hình laø khoái macma axit neân caùc
ñænh ñoài vaø nuùi ôû ñaây thöôøng nhoïn vaø coù söôøn doác lôùn.
- Sôn Traø naèm hoaøn toaøn trong vaønh ñai noäi chí tuyeán
baéc, coù khí haäu nhieät ñôùi bieån vaø chòu aûnh höôûng cuûa hoaøn
löu cöïc ñôùi laïnh, thôøi gian muøa ñoâng ngaén.
- Thaûm thöïc vaät töï nhieân laø röøng laù roäng thöôøng xanh,
traûng caây buïi vaø traûng coû. Vôùi söï taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá
ngoaïi caûnh vaø noäi taïi, Sôn Traø taïo ra moät lôùp voû phong hoùa
kieåu feralit macma axit granit. Quaù trình hình thaønh chính laø
röûa troâi caùc chaát kim loaïi kieàm, kieàm thoå silic. Tích luõy saét,
nhoâm cuûa saûn phaåm phong hoùa taøn tích vaø söôøn tích.
ƒ Veà thoå nhöôõng
Sôn Traø coù toå hôïp ñaát nuùi vaøng naâu, toå hôïp ñaát ñoài
vaøng naâu vaø toå hôïp ñaát caùt ven bieån.
' Toå hôïp ñaát nuùi vaøng naâu:
Toå hôïp ñaát nuùi vaøng naâu: phaùt trieån treân ñaù granit coù
toång dieän tích: 968,77 ha chieám 21,82% toång dieän tích töï
nhieân.
Phaân boá: töø ñoä cao 350m trôû leân.
Ñieàu kieän hình thaønh: toå hôïp ñaát nuùi vaøng naâu ñuôïc
hình thaønh treân saûn phaåm phong hoùa cuûa ñaù macma axit
granit. Ñòa hình nuùi thaáp vôùi nhöõng saûn phaåm taøn tích vaø
söôøn tích.
460
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Thaûm thöïc bì bao goàm röøng laù roäng thöôøng xanh traûng Nhöõng söôøn thoaûi vaø söôøn loõm tích ñoäng, söôøn coøn ñöôïc
caây buïi vaø traûng coû. Ñieàu kieän khí haäu maùt meû quanh naêm, che phuû taàng ñaát daøy.
ñoä aåm khoâng khí vaø ñoä aåm ñaát töông ñoái cao. Ñaát coù keát caáu rôøi raïc, khaû naêng giöõ ñaát, giöõ nöôùc keùm.
Ñaëc ñieåm hình thaùi: Ñaát coù maøu vaøng naâu ñöôïc taïo bôûi Ñoä phì nhieâu cuûa ñaát phaùt trieån traân ñaù granit baùn ñaûo
ñoä aåm lôùn. Ñaát phaùt trieån ñaày ñuû caùc taàng phaùt sinh ABC. Sôn Traø (toå hôïp ñaát vaøng naâu) thuoäc loaïi trung bình.
Haøm löôïng ñaù laãn töông ñoái cao do chaát xi maêng gaén keát Toå hôïp ñaát nuùi vaøng naâu ñöôïc chia thaønh baûy daïng laäp
khoâng ñoàng ñeàu vaø do kích thöôùc khoaùng vaät lôùn nhoû khoâng ñòa:
ñoàng nhaát. Ñaát coù nhieàu ñaù noåi nhaát laø nhöõng söôøn doác lôùn
STT Teân Dieän Daïng Daïng Daïng ñaát Daïng
vaø raát doác. Taàng tích tuï B khaù roõ raøng. Taàng chöùa muøn A do
daïng tích ñòa hình ñòa theá khí haäu
ñoä aåm cao, cho neân theå hieän raát ñieån hình cho ñaát nuùi thaáp. (ha)
Ñaëc tính lí hoùa hoïc cuûa ñaát: 1 N-Bfa.2 131 Nuùi thaáp Baèng doâng Ñaát vaøng naâu ñaù Khoâ
ñænh döôùi 30 granit döôùi 30 cm
+ Ñaát chua, pH = 4,0 - 4,5. Ñoä chua trao ñoåi lôùn do tæ leä
3+ 2 N-Fa.2 14,74 Nuùi thaáp Phaúng doâng Ñaát vaøng naâu ñaù Khoâ
Al cao. 3-70 granit döôùi 30 cm
+ Thaønh phaàn cô giôùi thöôøng nheï, tæ leä seùt vaät lí nhoû 3 N-Sfa.2 63,64 Nuùi thaáp Söôøn thoaûi Ñaát vaøng naâu ñaù Maùt
hôn 95%. 8-150 granit treân 80 cm
4 N-Sfa.1 463,09 Nuùi thaáp Söôøn doác Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
+ Toång cation kieàm thoå raát thaáp, ñoä no bazô thaáp.
16-250 granit döôùi 30 cm
+ Tæ leä caùt thoâ cao, limon raát ít. Trong ñaát haït thaïch 5 N-DFa.1 106,75 Nuùi thaáp Söôøn doác Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
anh chöa phaân hoùa chieám khaù nhieàu. 26-350 granit treân 80 cm
6 N-DFa.1 125,25 Nuùi thaáp Söôøn doác Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
+ Tæ leä chaát höõu cô trong ñaát thay ñoåi theo traïng thaùi
26-350 granit treân 80 cm
thaûm thöïc vaät röøng trung bình töø 1,5-3% (röøng 2,5-3%, traûng
7 N-DFa.1 62,12 Nuùi thaáp Söôøn raát Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
caây buïi vaø traûng coû nhoû hôn 2,5%). doác lôùn hôn granit treân 80 cm
+ Ñaïm toång soá bieán ñoäng töø 0,1-0,2%. hoaëc baèng
360
+ Ngheøo laân.
+ Giaøu kali.
' Toå hôïp ñaát ñoài vaøng naâu:
Ñoä daøy taàng ñaát bieán ñoäng töø 20-100cm. Nhöõng söôøn
doác, doâng vaø soáng taàng ñaát moûng.
461 462
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Toång dieän tích: 3224,29 ha chieám 72,64% toång dieän tích
töï nhieân.
Phaân boá: Ñoä cao döôùi 350m.
Ñaëc ñieåm hình thaønh:
- Toå hôïp ñaát ñoài vaøng naâu ñöôïc hình thaønh treân saûn
phaåm phong hoùa taøn tích vaø söôøn tích cuûa ñaù granit.
- Ñòa hình ñoài mang khí haäu nhieät ñôùi ñaïi döông vôùi
thaûm thöïc vaät laø röøng laù roäng thöôøng xanh, traûng coû vaø traûng
caây buïi.
- So vôùi ñieàu kieän hình thaønh ñaát nuùi vaøng naâu thì toå
hôïp ñaát ñoài vaøng naâu coù khaùc veà vò trí laéng ñoïng saûn phaåm
phong hoùa vaø tieåu khí haäu. Do söï khaùc bieät naøy ñaõ daãn ñeán
söï phaân hoùa thoå nhöôõng ñòa ñôùi ñaïi cao.
Söï phaân hoùa taàng phaùt sinh AB khaù roõ raøng:
- Taàng muøn moûng thöôøng coù maøu xaùm.
- Ñoä daøy taàng ñaát trung bình: 58-80 cm.
- Ñaát coù ñoä pH töø 4-4,5. Ñoä chua trao ñoåi lôùn, haøm löôïng
nhoâm di ñoäng cao. Ñoä chua thuûy phaân cao, toång soá cation
kieàm trao ñoåi thaáp. Do ñoù ñoä no kieàm thaáp.
- Tæ leä chaát höõu cô cuõng thay ñoåi theo traïng thaùi vaø vò
trí loài loõm cuûa söôøn.
- Tæ leä muøn bieán ñoäng töø 1-3%.
- Haøm löôïng ñaïm toång soá trung bình.
- Haøm löôïng laân toång soá ngheøo.
- Haøm löôïng kali toång soá giaøu.
- Chaát dinh döôõng deã tieâu bieán ñoäng töø ngheøo ñeán trung
bình.
Tuy laø saûn phaám taøn tích vaø söôøn tích cuûa ñaù macma axit
nhöng toå hôïp ñaát ñoài vaøng naâu baùn ñaûo Sôn Traø ñaït ñoä phì tieàm
naêng töï nhieân ôû möùc trung bình.

- Taàng tích tuï coù maøu vaøng naâu ñeán naâu nhaït. Toå hôïp ñaát ñoài vaøng naâu ñöôïc phaân hoùa thaønh 13 daïng
laäp ñòa cô baûn.
- Thaønh phaàn cô giôùi thöôøng naëng hôn taàng muøn.
Trong hai taàng phaùt sinh AB thöôøng laãn nhieàu khoaùng thaïch STT Teân Dieän Daïng Daïng ñòa theá Daïng ñaát Daïng
daïng tích ñòa khí
anh.
(ha) hình haäu
Ñaëc tính lí hoùa hoïc cuûa ñaát: 1 Ñ.Bfa3 109,8 Ñoài Baèng doác ñænh döôùi Ñaát vaøng naâu ñaù Khoâ
- Ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi thòt nheï. Tæ leä seùt vaät lí 30 granit döôùi 30 cm
döôùi 25%. Tæ leä haït caùt chieám treân 60%, tæ leä haït limon ít. Tæ 2 Ñ.Pfa3 52,84 Ñoài Phaúng doác 3-70 Ñaát vaøng naâu ñaù Khoâ
leä ñaù khaù cao. granit döôùi 30 cm
3 Ñ.Sfa3 27,65 Ñoài Söôøn thoaûi 8-150 Ñaát vaøng naâu ñaù Maùt
- Ñaát keát caáu rôøi raïc, khaû naêng giöõ nöôùc vaø dinh döôõng
granit treân 80 cm
keùm, khaû naêng haáp thuï nhieät nhanh.
4 Ñ.SFa2 106,55 Ñoài Söôøn thoaûi 8-150 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm

463 464
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

granit döôùi 30 cm Ñaëc tính chính cuûa toå hôïp ñaát caùt bieån laø: tæ leä haït caùt
5 Ñ.SFa2 163,28 Ñoài Söôøn thoaûi 8-150 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm thoâ chieám töø 95-98% toång caáp haït. Ñaát caùt coù ñaëc tính moâi
granit treân 80 cm tröôøng trung tính vaø kieàm yeáu, caùt coù ñoä maën cao keå caû
6 Ñ.SFa2 143,16 Ñoài Söôøn doác 16-250 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm nhöõng dieän tích khoâng thöôøng xuyeân ngaäp trieàu laãn nhöõng
granit treân 80 cm dieän tích ngaäp trieàu thöôøng xuyeân.
7 Ñ.SFa2 689,11 Ñoài Söôøn doác 6-250 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
granit treân 80 cm
c. Ñaëc ñieåm khí haäu

8 Ñ.DFa1 82,55 Ñoài Söôøn doác lôùn 26-350 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm Sôn Traø thuoäc vuøng khí haäu III ñoàng baèng duyeân haûi vaø
granit 38-80cm haûi ñaûo coù khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa .
9 Ñ.DFa1 75,23 Ñoài Söôøn doác lôùn 26-350 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm ƒ Nhieät ñoä
granit treân 80cm
' Toång nhieät löôïng naêm: 8700 - 93620C
10 Ñ.DFa1 87,17 Ñoài Söôøn raát doác toái Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
thieåu 360 granit 30-80cm ' Nhieät ñoä trung bình naêm: 24 - 25,50C
11 Ñ.DFa1 82,05 Ñoài Söôøn doác raát doác Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm ' Bieân ñoä nhieät ñoä naêm: 7 - 90C
toái thieåu 360 granit döôùi 30cm
' Bieân ñoä nhieät ñoä ngaøy:1,5 - 2 cC
12 Ñ.Dfa2 50,63 Ñoài Söôøn raát doác toái Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm
thieåu 360 granit döôùi 30 cm ' Bieân ñoä nhieät ñoä ñeâm:7,10C
13 Ñ.Dfa2 70,23 Ñoài Söôøn doác lôùn 26-350 Ñaát vaøng naâu ñaù AÅm ' Toång soá giôø naéng trong naêm: 1800 - 2000 h
granit treân 80 cm
' Muøa heø:

' Toå hôïp ñaát caùt bieån: - Thaùng noùng nhaát laø thaùng 6,7,8, nhieät ñoä trung bình
Phaân boá: ôû chaân ñaûo. trong muøa töø 28 - 290C.
- Nhieät ñoä trung bình cao nhaát: 34 - 36 0C
Dieän tích laø 14,74 ha, chieám 0,33% toång dieän tích töï
nhieân. ' Muøa ñoâng:

Toå hôïp ñaát caùt vaø bieån laø saûn phaåm cuûa luõ tích soâng vaø - Thaùng laïnh nhaát laø thaùng 1.
bieån. Do aûnh höôûng cuûa nöôùc bieån vaø söï hoaït ñoäng cuûa bieån - Nhieät ñoä trung bình muøa: 21 - 22 0C
cho neân toå hôïp ñaát caùt bieån baùn ñaûo Sôn Traø phuï thuoäc vaøo - Nhieät ñoä trung bình thaáp nhaát: 18 - 19 0C.
bieán ñoåi luõ tích soâng (ban ñaàu) thaønh luõ tích bieån (hieän taïi). - Nhöõng ngaøy coù gioù muøa Ñoâng Baéc nhieät ñoä coù khi
xuoáng döôùi 150C.
465 466
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Nhieät ñoä trung bình cuûa Sôn Traø qua caùc thaùng trong ƒ Gioù
naêm so vôùi thaønh phoá Ñaø Naüng coù söï khaùc bieät (töø 1963 -
' Toác ñoä gioù trung bình haøng naêm töø 2,5-3m/s.
1996)
' Vaøo muøa laïnh coù khi gioù muøa Ñoâng Baéc xaâm nhaäp
Thaùng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 saâu xuoáng phía nam, gioù thöôøng coù toác ñoä maïnh leân tôùi 30 -
Ñòa ñieåm 35 m/s.
Sôn Traø 21.1 21.3 23.9 25.1 27.6 28.8 29.1 28.8 27 25.8 24 21.6 ' Gioù coù taàn suaát cao laø gioù Taây Baéc, Baéc vaø Ñoâng Baéc.
Ñaø Naüng 21.3 22.4 24 26 28 29 29 28.7 27.3 26 24 22
' Muøa heø toác ñoä gioù maïnh nhaát: töø 15 - 25 m/s, chuû yeáu
laø gioù Taây Nam.
ƒ Ñoä aåm
ƒ Maây
' AÅm ñoä töông ñoái cuûa Sôn Traø phuï thuoäc vaøo cheá ñoä
gioù muøa. ' Nhìn chung ôû Sôn Traø toång löôïng maây döôùi caùc thaùng
trong maêm thöôøng khoâng vöôït quaù 8/10 baàu trôøi.
' AÅm ñoä töông ñoái (HR%) trung bình naêm: 85- 90% vaøo
caùc thaùng 9, 10, 11, 12 vaø thaùng 1 naêm sau coù ñoä aåm töông ' Trong caùc thaùng muøa möa, löôïng maây döôùi trung bình
thöôøng laø 7/10 baàu trôøi.
ñoái cao, cuï theå: HR%84 - 88%, coù khi vöôït quaù 88%.
' Trong caùc thaùng muøa khoâ, toång löôïng maây bình quaân
' Thôøi kyø khoâ haïn coù ñoä aåm thöôøng vaøo caùc thaùng 6, 7,
haøng thaùng xaáp xæ treân döôùi 5/10 baàu trôøi.
8 coù HR% < 80%.
ƒ Naéng
' Thaùng khoâ nhaát vaøo thaùng 7 thöôøng coù ñoä aåm trung
bình döôùi 75%, ñoâi khi xuoáng döôùi 50%, thöôøng xaûy ra vaøo ' Toång soá naéng thay ñoåi theo thôøi kyø.
nhöõng ngaøy coù gioù Taây Nam noùng vaø khoâ thoåi ñeán. ' Naéng nhieàu nhaát laø thôøi kyø hoaït ñoäng cuûa gioù
muøa Taây Nam.
± Nhìn chung ñoä aåm ôû Sôn Traø so vôùi thaønh phoá Ñaø
Naüng cheânh nhau khoâng lôùn, khoaûng töø 2 - 4 %. ' Thaùng coù soá giôø naéng nhieàu nhaát laø 5, 6, 7, 8;
soá giôø naéng trung bình trong caùc thaùng naøy thöôøng laø 250
Thaùng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
giôø.
Ñòa ñieåm
' Thaùng coù giôø naéng ít nhaát vaøo thaùng 11, 12; soá giôø
Sôn Traø 86 84 86 83 83 79 75 77 85 85 88 84
naéng trung bình trong caùc thaùng naøy xaáp xæ 74 giôø.
Ñaø Naüng 84 84 83 82 79 76 75 77 82 84 86 86

467 468
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

ƒ Baõo
' Laø moät hieän töôïng thôøi tieát nguy hieåm, thöôøng mang
nhieàu taùc haïi nghieâm troïng.
' Trung bình haøng naêm coù hai côn baõo ñoå vaøo Ñaø
Naüng.
' Naêm nhieàu nhaát coù ñeán naêm côn baõo nhöng cuõng coù
naêm khoâng coù côn baõo naøo ñoå vaøo.
' Baõo thöôøng xuaát hieän töø thaùng 9 ñeán thaùng 12.
ƒ Doâng vaø möa ñaù
' Haøng naêm, trung bình coù töø 60-100 ngaøy coù doâng.
' Taäp trung nhieàu nhaát vaøo thaùng 6, 7, 8, 9, 10.
- ÔÛ söôøn baéc coù: suoái Haûi Ñoäi 8, Tieân Sa, suoái Lôùn, suoái
' Thaùng 12 vaø 1 khoâng coù doâng. Saâu, suoái OÂng Taùm, suoái OÂng Löu vaø suoái Baõi Baéc.
' Trong côn doâng ñoâi khi coù caû loác vaø möa ñaù. - ÔÛ söôøn Nam: suoái Baõi Coàn, suoái Baõi Cheï, suoái Ñaù
Baèng, suoái Baõi Xeùp, suoái Heo, suoái Ñaù, suoái Ngoaïi Vuï, suoái
ƒ Söông muø
Maân Quang.
' Thaùng coù söông muø: 12, 1, 2, 3, 4. Hai con suoái lôùn nhaát laø suoái Ñaù vaø suoái Heo, hai con
' Vaøo thaùng 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 haàu nhö khoâng coù suoái naøy cung caáp nöôùc sinh hoaït chuû yeáu cho nhaân daân soáng
söông muø. quanh Sôn Traø.

c. Ñaëc ñieåm thuûy vaên ' Nöôùc suoái ôû ñaây coù chaát löôïng cao: nöôùc trong,
khoâng maøu, khoâng muøi. Ñoä trong 80 - 100.
Sôn Traø coø khoaûng 20 con suoái chaûy quanh naêm hoaëc
theo muøa, nhöõng con suoái thöôøng xuyeân chaûy quanh naêm laø: ' Soá ngaøy nöôùc ñuïc khoâng ñaùng keå vì coù caây ñieàu
tieát.

469 470
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

' Nöôùc suoái Sôn Traø khoâng ñoäc do vuøng naøy ' Cho ñeán nhöõng naêm ñaàu theá kyû 20, heä thöïc vaät Sôn
khoâng bò raûi chaát ñoäc trong chieán tranh vaø soá löôïng caây ñoäc Traø coøn raát phong phuù vôùi kieåu röøng kín thöôøng xanh do möa
raát ít. nhieàu nhieät ñôùi.
' Ñoä pH khoaûng 6,5; soá vi khuaån trong nöôùc 20 con/lít ' Naêm 1989, trong quaù trình ñieàu tra ñeå xaây döïng luaän
nöôùc. chöùng chính kinh teá, kyõ thuaät cho khu BTTN Sôn Traø, caùc
nhaø thöïc vaät hoïc cuûa Vieän Ñieàu tra Qui hoaïch röøng thuoäc Boä
' Thaùng 7 laø thaùng haïn nhaát, toång löu löôïng nöôùc
Laâm nghieäp (cuõ) ñaõ thoáng keâ ñöôïc ôû Sôn Traø coù 285 loaïi thöïc
khoaûng 1280 m3/h. Thaùng 10 laø thaùng coù löu löôïng nöôùc lôùn
vaät baäc cao thuoäc 217 chi vaø 90 hoï.
nhaát trong muøa möa.
' Naêm 1996 moät cuoäc ñieàu tra chi tieát hôn veà khu baûo
2. Ñieàu kieän xaõ hoäi toàn thieân nhieân Sôn Traø ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû:
' Khu baûo toàn thieân nhieân Sôn Traø naèm ôû phía - Toång soá loaøi thöïc vaât baäc cao laø 985 loaøi thuoäc 483 chi
Baéc quaän Sôn Traø thuoäc thaønh phoá Ñaø Naüng . vaø 143 hoï.
' Quaän Sôn Traø goàm 7 phöôøng (Thoï Quang, Maâu - Toång soá loaøi quí hieám: 22 loaøi.
Thaùi, Naïi Hieân Ñoâng, An Haûi Baéc, An Haûi Ñoâng, Phöôùc Myõ).
Baûng so saùnh caùc daãn lieäu cuûa heä thöïc vaät Sôn Traø vôùi
' Soá ngöôøi laøm ngheà noâng vaø ngö nghieäp chieám 1/10 heä thöïc vaät caû nöôùc:
daân soá, soá coøn laïi soáng baèng ngheà buoân baùn nhoû, chaïy chôï vaø
STT Caùc chæ tieâu so saùnh Sôn Traø Vieät Nam Tæ leä so saùnh Sôn
khai thaùc laâm saûn treân nuùi Sôn Traø .
Traø vôùi caû nöôùc
' Ngoaïi vi phía nam khu BTTN Sôn Traø coù raát ñoâng 1 Soá hoï 143 378 37,83
nhaân daân vaø boä ñoäi sinh soáng taïo söùc eùp khoâng nhöõng nhu
caàu veà chaát ñoát maø coøn laø nguoàn thu nhaäp cuûa moät soá thanh 2 Soá chi 483 2524 19,13
nieân thöôøng xuyeân laøm ngheà chaët cuûi vaø saên baén ñoäng vaät ôû
Sôn Traø. 3 Soá loaøi 985 10519 9,37

3. Ña daïng thöïc vaät ' Töø baûng treân ta thaáy raèng vôùi tæ leä raát nhoû, dieän tích
a.. Ña daïng veà caáu truùc vaø thaønh phaàn loaøi Sôn Traø so vôùi caû nöôùc ( 0,014% ) nhöng:

471 472
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

+ Soá löôïng loaøi thöïc vaät chieám 9,37% toång soá loaøi thöïc Söï phaân boá caùc Taxon trong caùc nghaønh thöïc vaät cuûa heä
vaä Vieät Nam. thöïc vaät Sôn Traø:
+ Soá chi thöïc vaät Sôn Traø chieám 19,13% toång soá chi STT Nghaønh Hoï Chi Loaøi Tæ leä cuûa loaøi trong ngaønh
thöïc vaät ôû Vieät Nam. so vôùi toång soá (%)
1 Thöïc vaät haït kín 121 446 919 93,20
+ Soá hoï chieám 37,83% toång soá hoï thöïc vaät cuûa Vieät (Anggiospermae)
Nam. 2 Ngaønh thöïc vaät haït traàn 2 35 62 6,20
(Gymnospermae)
' Nhö vaäy thöïc vaät Sôn Traø khoâng nhöõng ña daïng veà
3 Ngaønh quyeát thöïc vaät 20 35 62 6,20
loaøi maø coøn ña daïng veà hoï. (Pterophyta)
' So vôùi baûng thoáng keâ naêm 1989, baûng thoáng keâ heä
thöïc vaät khu baûo toàn thieân nhieân Sôn Traø naêm 1996 ñaõ giaùm Töø baûng treân ta thaáy coù 919 loaøi chieàm 93,20% toång soá
ñònh chuaån vaø laäp danh muïc ñöôïc 985 loaøi thöïc vaät baäc cao, loaøi cuûa heä thöïc vaät Sôn Traø taäp trung trong haït kín
266 chi, 53 hoï nhöng chöa phaûi ñaày ñuû. (Angiospermae). Hai ngaønh tieáp theo laø: Gymnpspermae 4
loaøi chieám 0,6% vaø Pterophyta 62 loaøi chieám 6,20%.
Baûng so saùnh soá lieäu cuûa heä thöïc vaät Sôn Traø naêm 1989
vôùi naêm 1996: ' Neáu so saùnh caùc loaøi cuûa caùc ngaønh thöïc vaät Sôn Traø
vôùi caùc loaøi cuûa caùc ngaønh heä thöïc vaät Vieät Nam:
1989 1996
STT Caùc baäc phaân loaïi STT Ngaønh Sôn Traø Vieät Nam Tæ leä soá loaøi Sôn Traø so
Soá Soá Soá Soá Soá Soá
(loaøi) (loaøi) vôùi soá loaøi Vieät Nam
hoï chi loaøi hoï chi loaøi
1 Ngaønh thöïc vaät haït kín 82 208 275 121 446 919 1 Thöïc vaät haït kín 919 378 9,37
(Anggiospermae)
(Angiopemae)
2 Ngaønh thöïc vaät haït 4 2524 6,34
2 Ngaønh thöïc vaät haït traàn 2 2 2 2 2 4
traàn (Gymnospermae)
(Gymnospemae)
3 Ngaønh quyeát thöïc vaät 62 10519 9,62
3 Ngaønh quyeát thöïc vaät 6 7 8 20 35 62
(Pterophyta)
(Pterophyta)
Ta thaáy caùc ngaønh coù soá loaøi chieám töø 6,32 - 9,62% so
Khi phaân tích caùc ñôn vò phaân loaïi (hoï, chi, loaøi) trong
vôùi toång soá ngaønh cuûa heä thöïc vaät Vieät Nam. Qua phaân tích
caùc ngaønh ta thaáy raèng söï phaân boá caùc Taxon khoâng ñoàng
treân ta thaáy söï ña daïng cuûa heä thöïc vaät Sôn Traø khoâng chæ
ñeàu trong caùc nghaønh thöïc vaät.
theå hieän qua hoï maø söï ña daïng loaøi coøn theå hieä trong taát caû
473 474
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

caùc ngaønh. So saùnh hai lôùp trong ngaønh haït kín (Angiospermae) ' Caùc hoï sau coù nhieàu loaøi nhaát:
ngaønh coù nhieàu loaøi nhaát.
1/ Hoï ñaäu (Leguminosae): 80 loaøi
Baûng so saùnh soá hoï, chi, loaøi trong ngaønh thöïc vaät haït
2/ Hoï thaàu daàu (Euphorbiaceae): 67 loaøi
kín:
3/ Hoï daâu taèm (Moraceae) 48 loaøi
Lôùp Hoï Chi Loaøi
Ngaønh Soá Tæ leä % Soá Tæ leä % Soá Tæ leä % 4/ Hoï caø pheâ (Rubiaceae): 34 loaøi
löôïng löôïng löôïng
5/ Hoï coû roi ngöïa (Verbenaceae): 29 loaøi
Angiospermae 121 100 446 100 919 100
Dicotyledones 102 91,07 370 82,96 787 85,64 6/ Hoï na (Annonaceae): 26 loaøi
Monocortyledones 19 8,93 76 17,04 132 14,36 7/ Hoï ñôn nem (Myrsinaceae): 23 loaøi

' Nhaän xeùt: 8/ Hoï cam quít (Rutaceae): 23 loaøi

+ Ta thaáy trong hai lôùp ñoù, lôùp hai laù maàm 9/ Hoï coùi (Cyperaceae): 22 loaøi
(Dicotyledones) coù soá hoï, chi, loaøi lôùn hôn soá hoï, chi, loaøi lôùp
10/ Hoï hoa moõm choù (Scrophulariaceae): 22 loaøi
moät laø maàm (Monocotyledones).
+ Lôùp hai laù maàm coù 102 hoï, chieám 91,07% toång soá hoï ' Veà maët caù theå coù:
cuûa ngaønh; 370 chi chieám 82,96% toång soá chi cuûa ngaønh. + Hoï daâu taèm (Moraceae).
+ Lôùp moät laù maàm chæ coù 10 hoï chieám 8,93%; 76 chi
+ Hoï daàu (Dipterrocarpaceae)
chieám 17,04% vaø 132 loaøi chieám 14,36% toång soá hoï, chi, loaøi.
+ Hoï deû (Fagaceae)
Qua soá lieäu treân cuõng ñaõ thaáy ñöôïc söï ña daïng cuûa
ngaønh haït kín trong ñoù ñaëc bieät ña daïng ñaëc bieät veà loaøi cuûa + Hoï thaàu daàu (Euphorbiaceae)…
lôùp hai laù maàm. Qua ñaây ta coù theå thaáy ñöôïc tính öu theá cuûa
' Nhieàu loaøi thöïc vaät phoå bieán ôû caùc tænh phía baéc nhö:
ngaønh haït kín trong heä thöïc vaät Sôn Traø vaø giuùp cho vieäc baûo
toàn nhöõng nguoàn gen quí. Guï lau (Sincora tonkinensis)

' Soá hoï coù nhieàu loaøi nhaát cuûa heä thöïc vaät ta thaáy coù Chay laù boà ñeà (Artocarpus styracifolios)
34 hoï thöïc vaät coù soá löôïng töø 9 trôû leân. Maï söa phaân thuøy (Heliciopsis lopata)

475 476
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Coù theå Sôn Traø laø ranh giôùi phía nam cuûa moät soá loaøi pheâ Rubiaceae, hoï ñay Tiliaceae, hoï troâm Sterculiaceae, hoï
thöïc vaät ôû phía baéc. ñôn nem Myrsinaceae, hoï long naõo Lauraceae, hoï cuùc
Asteraceae… tröôùc ñaây caùc nhaø thöïc vaät hoïc ngöôøi Phaùp
' Ngöôïc laïi cuõng coù theå laø ranh giôøi phía Baéc cuûa moät
khoâng thu maãu ñöôïc thì nay gaëp phoå bieán.
soá loaøi thöïc vaät phía Nam nhö: choø ñen, sao ñen, sôn, maây
nöôùc… + Ñieàu naøy chöùng toû heä thöïc vaât ôû Sôn Traø ñang bò taùc
ñoäng theo chieàu höôùng xaáu neáu khoâng kòp thôøi baûo toàn gìn
Vì vaäy heä thöïc vaät Sôn Traø cuõng gioáng nhö heä thöïc vaät
giöõ.
Ñaø Naüng theå hieän tính giao löu cuûa hai luoàng thöïc vaät cuûa
phía Baéc xuoáng vaø phía Nam leân. ' Moät soá loaøi thöïc vaät quí hieám ôû Sôn Traø ñöôïc ñöa vaøo
saùch Ñoû:
' Theo thoáng keâ naêm 1977, 1989, 1996 keát quaû dieãn
bieán röøng Sôn Traø nhö sau: Trong soá moät nghìn loaøi thöïc vaät ñaõ thoáng keâ ñöôïc ôû
Sôn Traø, coù 22 loaøi quí hieám caàn ñöôïc baûo veä, phuïc hoài vaø
+ 43,4% dieän tích röøng nguyeân sinh bò taøn phaù, thu heïp
phaùt trieån, ñaõ ñöôïc ñöa vaøo saùch Ñoû.
nay coøn laïi 9%.
1/ Coát toaùi boå Drynaria fortunei (Mett.) j. Smith,
+ 84,1% röøng giaøu nay ñaõ taøn phaù saïch coøn laïi 54,6%;
Polypodiaceae.
röøng ngheøo vaø röøng thöù sinh gaëp nhieàu caây taïp öa saùng xuaát
hieän. 2/ Vaïn teáu löôïc Cycas pectinata Ham., Cycadaceae.
+ Töø 5% dieän tích traûng caây buïi coû ban ñaàu (1977) nay 3/ Nhoïc traùi khôùp Enicosanthellum plagioneurum (Diels)
ñaõ taêng leân 21,9% dieän tích Ban annonaceae.
' Trong quaù trình xaây döïng danh luïc thöïc vaät khu baûo 4/ Phong ba Argusia argentea (L.f.) Heine, Boraginaceae.
toàn thieân nhieân Sôn Traø (1996) caùc nhaø nghieân cöùu phaùt
5/ Boï caïp Tournefortia montana Lour., Boragiceae.
hieän:
6/ Khieát maùu (xöng da) Siphonodon celastrineus griff.,
+ Moät soá loaøi caây goã quí laø toå thaønh cuûa caùc khu röøng
Celastraceae.
giaøu phía nam maø tröôùc ñaây caùc nhaø thöïc vaät hoïc ngöôøi Phaùp
ñaõ gaëp nhö: sao ñen, taùu duyeân haûi… ñeán nay vaãn khoâng thaáy. 7/ Ba ñaäu Phuù Quoác Croton phuquoccensis Croiz
Euphorbiaceae
+ Ngöôïc laïi nhieàu loaïi thöïc vaät öa saùng thuoäc caùc hoï laø
thaønh phaàn cuûa röøng phuïc hoài vaø traûng caây buïi nhö: hoï caø

477 478
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

8/ Ba ñaäu Ñaø Naüng Croton touranensis Gagnep., 22/ Kim cang Smilax poilanei Gagnep., Smilacaceae
Euphorbiaceae
Phaân loaïi nhoùm thöïc vaät theo giaù trò söû duïng:
9/ Re höông (guø höông) Cinnamomum parthenoxylon Nhoùm caây thuoác ôû Sôn Traø theo thoáng keâ (1996) ñöôïc
Meissn., Lauraceae. 143 loaøi.
10/ Guï lau Sindora tonkineni sis Chev.ex Lars., Theo ñieàu tra cuûa traïm nghieân cöùu döôïc lieäu Quaûng
Leguminosae. Nam Ñaø Naüng (1978), moät soá loaøi coù theå khai thaùc ñöôïc:
11/ Caåm lai Baø Ròa Dalbergia bari aensis Pierre., 1/ Baùch boä - Stemona tuberosa
Leguminosae
2/ Maõn kinh töû - Vitex trifoliata
12/ Vieät hoa Poilani Vietsenia poilanei C. Hans.,
3/ Thieân moân - Asparagus cochinchinensis
Leguminosae
4/ Saàu ñaâu röøng - Brucea javanica
13/ Vieät hoa truïc cao Vietsenia scaposa C. Hans.,
Leguminosae Moät soá loaøi caây thuoác coù giaù trò , tuy nhieân soá löôïng caù
theå khoâng nhieàu:
14/ Vaøng ñaéng Coscinium fenstratum (Gaertn) Colebr.,
Menispermaceae 1/ Nguõ gia bì - Schefflera octophylla
2/ Laù khoâi - Ardisia Silvertris
15/ Hoaøng ñaéng Fibraurea recisa Pierre, Menispermaceae
3/ Deàn - Scolopia sp.
16/ Laù khoâi Ardisia silvestris Pit. Myrsinaceae
4/ Kim ngaân - Loniciera macrantha
17/ Naép aám Nepenthes annamensis Macf., Nepenthaceae
- Nhoùm caây daàu nhöïa thoáng keâ ñöôïc 11 loaøi trong ñoù
18/ Baùnh teû Bieân Hoøa Lasianthus hoaensis Pierre,
saûn phaåm cuûa caây choø ñen laø chai cuïc ñöôïc nhaân daân soáng ôû
Rubiaceae xung quanh Sôn Traø khai thaùc raát nhieàu. Bình quaân moät caây
19/ Tröôøng saâng amesidendron chinense (Merr) Hu, choø chai trong moät thaùng coù theå cho töø 2 - 3 kg chai cuïc.
Sapindaceae - Nhoùm caây caûnh thoáng keâ ñöôïc 104 loaøi.
20/ Tröùng eách callicarpa bracteata dop, Verbanaceae - Nhoùm caây ñan laùt, lôïp nhaø coù 31 loaøi trong ñoù coù tôùi 5
21/ Thoå phuïc linh Smilax glabra Wall.ex Roxb., loaøi maây song coù theå söû duïng nhöng chæ coù hai loaøi coù khaû
Smilacaceae naêng khai thaùc laø:
479 480
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

1. Maây ñaéng - Calamus Tonkinensis 8. Daàu laù boùng - Diperocarpus turbinatus

2. Maây nöôùc - Daemonorops Pierreanus.
- Laù noùn - Licuala hexasepala laø loaøi caây phoå bieán döôùi
caùc taùn röøng, nhieàu nhaát ôû khu vöïc gaàn Haûi Ñaêng.
- Saäy - Phragmites vallatoria moïc raát nhieàu ôû ven röøng,
ngöôøi daân Sôn Traø thöôøng khai thaùc ñeå laøm maønh xuaát khaåu.
- Nhoùm caây cho laø, cuû, quaû aên ñöôïc: 57 loaøi.
- Nhoùm caây cho goã ( > 30 cm): 134 loaøi.
b. Söï ña daïng veà caùc quaàn theå thöïc vaät töï nhieân ôû
Sôn Traø
ƒ Caùc kieåu thaûm thöïc vaät röøng:
Δ Quaàn heä röøng kín thöôøng xanh möa nhieàu nhieät ñôùi
Phaân boá ôû phía Baéc Sôn Traø:
9. Boà hoøn - Sapindaceae
10. Thò - Ebenaceae
11. Traâm - Syzygium cumini
12. Ña - Ficus sp. Moraceae
± Trong ñoù choø ñen laø loaøi caây chieám öu theá cuûa theá
cuûa kieåu thaûm thöïc vaät röøng naøy: tæ leä töø 19 - 52% theo soá
caây vaø 48 - 88 % theo tieát dieän ngang.
± ÔÛ nhöõng nôi coù ñòa hình doác, nhieàu ñaù loä, loäng gioù
caây goã thöôøng coù chieàu cao 12m, thaân queo coù caùc loaøi: sôn
(Gluta wrayi), tröôøng (Mischocarpus sundaicus), bôøi lôøi -
Listea sp chieám öu theá.
Döôùi taàng öu theá coù caùc loaøi nhö:

- Töø ñænh Hoøn Nhoïn (cao 535m) ñeán ngoïn Haûi Ñaêng Traâm (Syzygium cuminii), thò (Diospyros sp), böùa
(Garcinia sp), thau lónh (Alsponsea sp), daâu da ñaát (Baccaurea
- Phía taây nam ñænh OÁc (cao 696m).
sapida), cheø röøng (Thea sp), ba beùt laù khieâu - Mallotus apelta,
- Ñöôïc hình thaønh bôûi caùc caây thuoäc hoï: maõi taùp (Randia sp)… moïc thöa thôùt.
1. Daàu - Dipterocarpaceae ' Taàng caây buïi thaûm töôi goàm:
2. Deû - Fagaceae
Troïng ñuõa, luïi gai, thieân tueá, laåu, hoaéc quang, laù noùn,
3. Ñaøo hoät loän - Anacardiaceae döùa daïi… khaù nhieàu, phaân boá ñeàu trong röøng.
4. Daâu taèm - Moraceae Thöïc vaät ngoaïi taàng bao goàm:
5. Sim - Myrtaceae Daây gaém, daây maùu ngöôøi, caùc loaøi daây leo thuoäc hoï na
6. Böùa - Guttiferae ñaëc bieät maây ñaéng, maây nöôùc raát phaùt trieån.

7. Choø ñen - Parashorea stallata

481 482
 Du lòch sinh thaùi
Tình hình taùi sinh döôùi taùn röøng maïnh. Maät ñoä caây taùi
sinh töø 5000 - 1500 caây/ha. Thaønh phaàn caây taùi sinh bieán
ñoäng töø 10 - 28 loaøi/m2 oâ nghieân cöùu taùi sinh. Loaøi taùi sinh
maïnh nhaát laø choø ñen chieám 60 - 70% toå thaønh caây taùi sinh.
Re, traâm ñoâ, tröôøng, sôn, deû caù tæ leä taùi sinh khaù.
' Quaàn heä röøng phuïc hoài sau khai thaùc caïn kieät
Kieåu thaûm thöïc vaät naøy ñöôïc hình thaønh do bò chaët phaù
nhieàu laàn.
Thöïc vaät taàng cao khoâng coøn nhieàu, chæ coøn soùt laïi moät
soá loaøi nhö deû (Fagaceae), sôn (Gluta wrayi), loø boù (Brwnowia
tabularis pierre), ña (Ficus sp)… Coù nôi hoaøn toaøn khoâng coøn
goã lôùn.
Döôùi taùn caùc caây goã lôùn coøn soùt laïi laø moät taàng caây taùi
sinh daøy ñaëc cao chöøng 2 - 3m coù nguoàn goác choài laø chuû yeáu.
Maät ñoä caây taùi sinh töø 10000 - 20000 caây/ha hoaëc nhieàu hôn
nöõa. Thaønh phaàn loaøi caây phong phuù, ngoaøi nhöõng loaøi caây
tieân phong coøn gaëp caùc loaøi caây öu theá nhö: sôn (Glutawrayi),
choø ñen (Parashoreastallata), tröôøng (Mischocarpus sundaicus),
daàu laù boùng (Dipterocarpus turbinatus) taùi sinh.
c. Quaàn heä traûng caây buïi
' Kieåu thaûm thöïc vaät naøy toàn taïi vôùi dieän tích khaù lôùn
354,8 ha.
' Thöïc vaät phaùt trieån treân kieåu thaûm thöïc vaât naøy bao
goàm:
Cheïo trôn - Engelhardia roxbughiana lindl ex wall.
Cheïo boâng - Engelhardia spicata lesch ex Bl.
483
Du lòch sinh thaùi
Böùa - Garcinia chefferi pierre.
Ngaáy - Rubus cochiiiinchinensis tratt.
² ÔÛ moät soá nôi, sim (Rhodomyrtus tomentosa), mua
(Melastoma septennevium lour), saàm (Memecylon ligustrinum)
raát phaùt trieån, ñaëc bieät khu vöïc töø Suoái Ñaù ñeán trung ñoaøn
Teân Löûa. ÔÛ ñaây tuy vaãn coøn moät soá caây goã taùi sinh nhöng
khoù vöôn khoûi taàng caây buïi vaø daây leo.
Δ Quaàn heä traûng coû
Toàn taïi chuû yeáu ôû:
² Treân nuùi ñænh oác (cao 696m)
² Treân daûi ñaát caùt ven bieån
² Khu vöïc töø Baõi Baéc.
Thaønh phaàn loaøi coû ôû ñaây raát phong phuù:
² Khu vöïc treân nuùi phaùt trieån maïnh caùc loaøi hoï
luùa (Poaceae) nhö: ñoùt (Thyasanolaena maxim), loà oâ
(Schizostachyum zollinggeisteud), saäy (Phragmites vallatoria), coû
tranh (Imperata cylindrica)
² Treân ñaát caùt ven bieån, coû moïc thaønh daõi theo caùc
daûi heïp ven bieån, thaønh phaàn loaøi ôû ñaây khaùc hieàu so vôùi caùc
traûng coû treân nuùi. Haàu heát thöïc vaät ôû ñaây ñeàu coù daïng thaân
caây thaûo nhoû hoaëc daây leo boø saùt treân caùt. Nhöõng loaøi thöôøng
gaëp nhö: saén daây röøng (Peuraria phaseoloides), muoàng laù nhoû
(Cassia leschenaultiana), muoáng ñen (Cassia siamea lam),
muoáng laù kheá (Cassia occidentalis), nhoï noài (Ectipta
Protrata), coû laøo (Eupatorim odoratum).
484
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

² ÔÛ moät soá nôi truõng, ven chaân nöùi ngaäp nöôùc trong 6 Boä ngoùn chaün - ARTIODACTYLA 2 2
muøa möa thöôøng xuaát hieät caùc loaøi caây chuïi nöôùc nhö: saäy 7 Boä teâ teâ - PHOLIDOTA 1 1
(Phragmites sp), maây nöôùc (Flagellaria Indica), buùn 8 Boä gaëm nhaám - RODENTIA 3 13
(Crataveva sp) LÔÙP CHIM
4. Ña daïng veà heä ñoäng vaät 1 Boä haïc - CICONIFORMES 1 5

a. Thaønh phaàn loaøi khu heä ñoäng vaät Sôn Traø 2 Boä caét - FALCONIFORMES 1 3
3 Boä gaø - GALLIFORMES 1 4
ƒ Caáu truùc thaønh phaàn loaøi ñoäng vaät ôû Sôn Traø
4 Boä seáu - GRUIFORMES 2 3
Baûng so saùnh caùc daãn lieäu khu heä ñoäng vaät Sôn Traø 5 Boä reõ - CHARADRIFORMES 1 6
naêm 1989 vôùi naêm 1996:
6 Boä moøng beå - LARIFORMES 1 1
TT Lôùp 1989 1996 7 Boä boà caâu - COLUMBIFORMES 1 5
BOÄ HOÏ LOAØI BOÄ Hoï LOAØI 8 Boä veït - PSITTACIFORMES 1 1
1 Thuù 7 15 30 8 18 36 9 Boä cu cu - CUCULIFORMES 1 4
2 Chim 11 25 51 15 33 107 10 Boä cuù - STRIGIFORMES 1 1
3 Boø saùt 15 2 8 23 11 Boä cuù muoãi - CAPRIMULGIFORMES 1 1
4 EÁch nhaùi 5 1 4 9 12 Boä yeán - APODIFORMES 1 1
5 Coân truøng 12 26 113 13 Boä saû - CORACIIFORMES 3 6
14 Boä goõ kieán - PICIFORMES 2 4
Caáu truùc thaønh phaàn loaøi khu heä ñoäng vaât coù xöông 15 Boä seû - PASSERIFORMES 15 62
soáng ôû Sôn Traø: BOØ SAÙT
STT LÔÙP THUÙ BOÄ HOÏ LOAØI 1 Boä coù vaûy - SQUAMATA 8 19

1 Boä aên saâu boï - INSECTIVORA 1 1 2 Boä ruøa - TESTUDINATA 4 4

2 Boä nhieàu raêng - SCANDENTA 1 1 EÁCH NHAÙI
3 Boä dôi - CHIROPTERA 4 7 1 Boä khoâng ñuoâi - ANURA 4 9

4 Boä linh tröôûng - PRIMATES 2 4

5 Boä aên thòt - CARNIVORA 4 7

485 486
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

² Khu heä ñoäng vaät coù xöông soáng treân caïn cuûa baùn ñaûo 3 Boø saùt 2 12 23 13,21
Sôn Traø goàm 174 loaøi thuoäc 68 hoï vôùi 26 boä cuûa boán lôùp 4 EÁch nhaùi 1 4 9 5,18
ñoäng vaät, trong ñoù coù 15 loaøi thuoäc nguoàn gen quí hieám.
² Töø baûng treân ta thaáy lôùp chim coù 106 loaøi chieám
Baûng so saùnh caùc daãn lieäu boán lôùp trong nghaøng ñoäng
60,92% toång soá loaøi ñoäng vaät trong 4 lôùp. Tieáp ñoù laø lôùp thuù
vaät coù xöông soáng ôû caïn cuûa Sôn Traø vôùi boán lôùp ñoäng vaät cuûa
36 loaøi chieám 20,69%. Lôùp boø saùt 23 loaøi chieám 13,21% vaø lôùp
Vieät Nam:
eách nhaùi coù soá löôïng loaøi ít nhaát chieám 5,18% toång soá loaøi
cuûa boán lôùp ñoäng vaät coù xöông soáng ôû caïn cuûa Sôn Traø.
Caùc chæ tieâu Sôn Traø (loaøi) Vieät Nam (loaøi) Tæ leä so saùnh vôùi
so saùnh Vieät Nam Baûng so saùnh caùc ngaønh cuûa boán lôùp ñoäng vaät coù xöông
Soá boä 26 37 70,27 soáng ôû caïn cuûa Sôn Traø so vôùi soá loaøi cuûa Vieät Nam:
Soá hoï 68 149 45,64 STT Lôùp (loaøi) Sôn Traø Vieät Nam (loaøi) Tæ leä cuûa loaøi trong ngaønh
(loaøi) vôùi toång soá (%)
Soá loaøi 174 1391 12,5
1 Thuù 36 223 16,14
² Töø baûng treân ta thaáy so vôùi khu heä ñoäng vaät Vieät 2 Chim 106 828 12,08
Nam, soá löôïng loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng ôû caïn cuûa Sôn Traø
3 Boø saùt 23 258 8,91
chieám 12,5% toång soá loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng ôû caïn cuûa
4 EÁch nhaùi 9 82 10,98
Vieät Nam. Soá boä cuûa Sôn Traø chieám 70,27% toång soá boä ñoäng
vaät Vieät Nam vaø soá hoï chieám 45,64% toång soá hoï ñoäng vaät ôû
Vieät Nam. ² Haàu heát caùc lôùp coù soá loaøi döôùi 15% so vôùi toång soá lôùp
cuûa heä ñoäng vaät Vieät Nam chæ coù lôùp thuù chieám toång soá 16%
Tuy nhieân söï phaân boá theo loaïi, boä, hoï, loaøi trong 4 lôùp
toång soá loaøi cuûa Vieät Nam.
ñoäng vaät coù xöông soáng khoâng ñoàng ñeàu.
Söï phaân boá caùc taxon trong boán lôùp ñoäng vaät coù xöông
² Söï ña daïng veà loaøi cuûa khu heä ñoäng vaät Sôn Traø
thaáp.
soáng ôû caïn cuûa Sôn Traø:
ƒ Caáu truùc thaønh phaàn loaøi coân truøng phoå bieán ôû Sôn
STT LÔÙP BOÄ HOÏ LOAØI Tæ leä cuûa loaøi trong caùc nghaønh vôùi
toång soá % Traø
1 Thuù 8 18 36 20,69 STT BOÄ HOÏ LOAØI
2 Chim 15 34 106 60,92

487 488
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

1 Boä caùnh ñeàu - ISOPTERA 1 2 Boán loaøi böôùm keå treân ôû nöôùc ta hieän nay raát hieám
2 Boä chuoàn chuoàn - ODONATA 2 4
ñang coù nguy cô tuyeät chuûng. Loaøi böôùm phöôïng caùnh vaøng
ñöôïc nhieàu nhaø söu taäp böôùm mua vôùi giaù caû traêm ñoâla. Böôùm
3 Boä boï ngöïa - MANTOIDEA 1 2
phöôïng caùnh vaøng hieän nay ôû nöôùc ta chæ coù naêm tieâu baûn vaø
4 Boä giaùn - BLATTODEA 1 2 môùi phaùt hieä thaáy ôû Taân Laâm - Quaûng Trò vaø ôû Sôn Traø - Ñaø
5 Boä caùnh thaúng - ORTHOPTERA 4 10 Naüng.
6 Boä caùnh nöûa - HEMIPTERA 4 27 Giöõa caùc boä vaø hoï coân truøng coù söï phaân boá khoâng ñoàng
7 Boä caùnh cöùng - COLEOPTERA 5 20 ñeàu:
8 Boä caùnh uùp - HOPLECOPTERA 1 2 STT BOÄ HOÏ LOAØI Tæ leä giöõa caùc
loaøi (%)
9 Boä caùnh phaán - LEPIDOPTERA 3 26
1 Boä caùnh ñeàu - ISOPTERA 1 2 1,76
10 Boä caùnh maøng - HYMENOPTERA 2 5
2 Boä chuoàn chuoàn - ODONATA 2 4 3,53
11 Boä caùnh gaân - NEUROPTERA 1 1
3 Boä boï ngöïa - MANTOIDEA 1 2 1,76
12 Boä hai caùnh - DIPTERA 1 1 4 Boä giaùn - BLATTODEA 1 2 1,76

² Coân truøng phoå bieán ôû Sôn Traø goàm 12 boä, thuoäc 26 5 Boä caùnh thaúng - ORTHOPTERA 4 10 8,84
hoï cuûa 113 loaøi, trong ñoù coù naêm loaøi thuoäc gen quí hieám. 6 Boä caùnh nöûa - HEMIPTERA 4 27 23,89
7 Boä caùnh cöùng - COLEOPTERA 5 20 17,69
8 Boä caùnh uùp - HOPLECOPTERA 1 2 1,76
ƒ Danh saùnh nhöõng coân truøng quí hieám ôû Sôn Traø:
9 Boä caùnh phaán - LEPIDOPTERA 3 26 23,0
1. Boï ngöïa (Mantis religiosa L.) 10 Boä caùnh maøng - HYMENOPTERA 2 5 4,42

2. Böôùm phöôïng hoaøng caùnh sau vaøng (Troides 11 Boä caùnh gaân - NEUROPTERA 1 1 0,88
andromache). 12 Boä hai caùnh - DIPTERA 1 1 0,88

2. Böôùm phöôïng ñuoâi kieám (Pathyas antiphates). ² Töø baûng treân cho thaáy 1/4 loaøi coân truøng treân 15%
3. Böôùm phöôïng ñoám vaøng (Zetides bathycles). toång soá caùc loaøi trong caùc boä coân truøng vaø coù tôùi 50% soá boä
chæ coù duy nhaát moät loaøi
4. Böôùm phöôïng ñuoâi vaøng ñen (Leptocircus curius).

489 490
 Du lòch sinh thaùi
² Söï ña daïng cuûa caùc loaøi coân truøng phoå bieán ôû Sôn Traø
raát thaáp.
² Soá caù theå cuûa moät soá loaøi coân truøng coù soá löôïng töông
ñoái cao.
b. Tình traïng vaø phaân boá cuûa khu heä ñoäng vaät
Sôn Traø
ƒ Tình traïng phaân boá cuûa moät soá loaøi ñoäng vaät ñaëc
tröng:
Vooïc vaù (Pygathrix nemaeus)
' Vooïc vaù laø loaøi thuù ñaëc höõu cuûa Ñoâng Döông, loaøi thuù
quí hieám cuûa theá giôùi, ñöôïc caùc toå chöùc ñoäng vaät quí hieám cuûa
theá giôùi vaø nöôùc ta quan taâm.
' Vooïc vaù raát xöùng ñaùng vaø ñuû tieâu chuaån ñöôïc choïn
laøm ñoäng vaät bieåu töôïng baûo toàn cuûa khu BTTN Sôn Traø.
' Ñaùng tieác söï toàn taïi cuûa loaøi vooïc vaù ôû Sôn Traø hieän
nay ñang ôû trong tình traïng raát nguy caäp.
' Theo soá lieäu cuûa ñoaøn ñieàu tra qui hoaïch röøng naêm
1988 (luaän chöùng KT-KT 1989) thì ñaøn vooïc vaù ôû Sôn Traø
khoaûng 50-60 caù theå. Taøi lieäu coøn neâu ra moät soá tröôøng hôïp
saên baét traùi pheùp vooïc vaù ôû Sôn Traø:
² Naêm 1980 moät chieán só haûi quaân ñaõ baén cheát 13
con vooïc vaù trong moät ngaøy.
² Naêm 1983 moät thanh nieän ôû Thoï Quang ñaõ baén
cheát caû ñaøn vooïc vaù 14 con.
491
Du lòch sinh thaùi
² Naêm 1987 moät ngöôøi ôû Haûi Ñaêng moät laàn baén
cheát 11 con vooïc vaù …
' Vieäc saên baét leùn luùt trong röøng Sôn Traø chöa
ñöôïc kieåm soaùt nghieâm ngaët, ñoù laø nguy cô tröïc tieáp daãn ñeán
söï tuyeät chuûng cuûa loaøi vooïc vaø caùc loaøi ñoäng vaät khaùc ôû Sôn
Traø.
' Vooïc vaù ôû Sôn Traø chæ coøn 30-40 con, chia ra
boán ñaøn:
² Moät ñaøn ôû vuøng Thung Tieân Sa (5-7 con).
² Moät ñaøn ôû vuøng phía Baéc, döôùi ñænh 535 ñeán 696
coøn 8-10 con
² Moät ñaøn ôû vuøng Trung phía nam ñænh töø 696 ñeán
444 coøn 7-9 con.
² Moät ñaøn ôû vuøng nuùi Baõi Baéc - Haûi ñaêng, quanh
ñænh 300-384 (3-9 con).
Vôùi moät quaàn theà chæ coøn laïi boán ñaøn vôùi soá löôïng caù
theå 30-40 con vaø naïn saên baét leùn luùt chöa ñöôïc ngaên chaën
trieät ñeå thì nguy cô tuyeät chuûng cuûa loaøi vooïc vaù ôû Sôn Traø laø
hieån nhieân vaø raát gaàn trong 5-7 naêm.
Khæ ñuoâi daøi (Macaca fascicularis):
' Theo taøi lieäu vaø nhaân daân keå laïi thì tröôùc kia ôû Sôn
Traø coù raát nhieàu khi ñuoâi daøi.
' Sôn Traø laø ñieåm phaân boá xa nhaát veà phía baéc
cuûa loaøi khæ naøy.
492
 Du lòch sinh thaùi
' Chuùng laø ñoái töôïng saên baén naáu cao cuûa thôï
saên.
' Ngaøy nay trong quaù trình khaûo saùt caùc nhaø
nghieân cöùu ñaõ khoâng phaùt hieän ra loaøi khæ naøy.
Khæ vaøng (Macaca mulata)
' Trong danh saùch thuù Sôn Traø 1989 khoâng coù khæ ñuoâi
vaøng.
' Tuy nhieân trong ñôït khaûo saùt naêm 1996 caùc nhaø
nghieân cöùu ñaõ gaëp hai ñaøn khæ ñuoâi vaøng:
² Moät ñaøn khoaûng 15 con treân ñöôøng oâtoâ môùi doïc
theo baõi Tieân Sa.
² Moät ñaøn khoaûng 20 con treân ñöôøng ñaù töø Baõi Baéc-
Haûi Ñaêng.
' Khæ vaøng cuõng laø ñoái töôïng saên baén naáu cao ôû
Sôn Traø.
Thuù moùng guoác
' Soá löôïng loaøi thuù moùng guoác ôû Sôn Traø raát ít, chæ coù
lôïn röøng (Sus scrofa) vaø hoaüng (Muntiacus muntjak).
' Soá löôïng lôïn röøng ôû Sôn Traø khaù phong phuù, chuùng
taäp trung ôû vuøng phía nam ñaûo Baõi Baéc - Haûi ñaêng.
' Soá löôïng loaøi hoaüng khoâng nhieàu ôû Sôn Traø.
' Soá löôïng caày voøi ñoám (Paradoxurus hermaphrodituf)
raát nhieàu so vôùi caùc caùnh röøng treân toaøn quoác. Lí do:
493
Du lòch sinh thaùi
² Röøng Sôn Traø coù tröõ löôïng traùi caây raát lôùn laø
nguoàn thöùc aên cho loaøi naøy: da, si, gaém, moác, thò, xoaøi, traêm,
maây….
² Vaøo giöõa naêm 1996, Chi cuïc Kieåm laâm tænh Quaûng
Nam Ñaø Naüng ñaõ thaû traû laïi röøng Sôn Traø 135 con caày (chuû
yeáu laø caày voâi ñoám), ñöôïc thu giöõ töø ñöôøng daây buoân baùn ñoäng
vaät hoang daõ.
Sau khi ñöôïc thaû vaøo röøng, do taùc ñoäng cuûa daân sinh,
tieáng oàn vaø aùnh saùng trong vuøng daân cö, ñoäng vaät ñaõ chaïy
daït veà phía ñoâng, phaàn cuoái ñaûo (Baõi Baéc - Haûi Ñaêng ).
' Trong caùc loaøi löôõng cö, boø saùt, soá löôïng traên ôû Sôn
Traø khaù phong phuù.
ƒ Ñaëc ñieåm phaân boá ñoäng vaät röøng Sôn Traø
Do ñaëc ñieåm vò trí, baùn ñaûo Sôn Traø naèm treân hai mieàn
ñòa lí ñoäng vaät Vieät Nam. Mieàn ñòa lí nam vaø baéc vôùi ranh
giôùi laø daõy nuùi Haûi Vaân. Do ñoù khu heä ñoäng vaät ôû Sôn Traø coù
caùc yeáu toá ñaëc tröng cuûa khu heä ñoäng vaät phía baéc nhö khæ
vaøng, soùc moõm hung, ñon; caùc yeáu toá cuûa khu heä ñoäng vaät
phía nam nhö khæ ñuoâi daøi, vooïc vaù, soùc chaân vaøng, loûn tranh,
teâ teâ Java
Tuy nhieân, khu heä ñoäng vaät Sôn Traø coù yeáu toá cuûa ñòa lí
mieàn Nam roõ reät hôn mieàn Baéc
Qua quaù trình taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, röøng Sôn Traø
phaân hoaù taïo thaønh caùc thaûm thöïc bì khaùc nhau keùo theo söï
phaân boá cuûa ñoäng vaät giôùi vaø ñöôïc goïi laø loaïi hình phaân boá
theo caùc loaïi hình sinh caûnh. Ñaëc ñieåm phaân boá cuûa ñoäng vaät
coù nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa moãi loaïi sinh caûnh.
494
 Du lòch sinh thaùi
Sinh caûnh röøng (ñöôïc goïi laø sinh caûnh röøng laù roäng
thöôøng xanh muøa nhieät ñôùi)
' Dieän tích 589, 90 ha.
' Sinh caûnh naøy phaân boá thaønh naêm daûi ôû söôøn
phía baéc ñaûo, töø ñænh 535 ñeán ngoïn Haûi Ñaêng vaø phía taây
nam ñænh oác 696.
' Röøng ñöôïc hình thaønh bôûi chuû yeáu caây goã hoï
daàu, deû, ñaøo loän hoät, daâu taèm, sim, caø pheâ, cheø, thaàu daàu,
xoan, boà hoøn, thò, de, böùa, na röøng coù taàng sinh thaùi gaén
kheùp kín vôùi chieàu cao treân 20m ôû caùc thung ven suoái vaø 8-
12m ôû nôi loäng gioù, ñoä doác lôùn .
' Taàng sinh thaùi taïo ñieàu kieän ñi laïi chuyeàn
caønh cuûa caùc loaøi vooïc vaù, khæ cu li, soùc, caày voâi ñoám; cuõng laø
nôi truù ñeâm cuûa chuùng. Ñoái vôùi caày voâi ñoám, taéc keø, loaøi ñoäng
vaät laøm toå trong caùc hoác caây, nhôø coù thaân caây lôùn cuûa taàng
sinh thaùi nôi coù caùc hang ñoäng lôùn cho chuùng laøm toå. Taàng
sinh thaùi caønh laù xum xueâ laø nôi coù nhieàu coân truøng laøm thöùc
aên cho nhieàu nhoùm thuù, chim sinh soáng laøm toå.
' Döôùi taàng öu theá sinh thaùi thöôøng gaëp caùc loaïi
caây cho quaû nhö traâm, thò, böùa, daâu da ñaát cuõng laø nguoàn
thöùc aên cho nhieàu loaïi ñoäng vaät.
' Taàng caây buïi döôùi cuøng goàm: troïng ñuõa, thieân
tueá, saáu, hoaéng quang, Döùa daïi cung caáp cuû reã cho lôïn röøng
vaø caùc loaøi khaùc.
495
Du lòch sinh thaùi
' Ñaëc bieät röøng Sôn Traø coù nhieàu loaøi daây leo
ngoaøi taàng khaù phong phuù nhö gaém, heøo, maây ñaúng, maây
nöôùc coù quaû laø thöùc aên cuûa caày voâi ñoám vaø soùc.
Toùm laïi, sinh caûnh röøng Sôn Traø laø nôi taäp trung khaù
nhieàu loaøi ñoäng vaät. Sinh caûnh röøng laø vuøng sinh thaùi coù ñieàu
kieän thuaän lôïi nhaát cho caùc nhoùm quaàn theå ñoäng vaät coân
truøng sinh soáng, toàn taïi vaø phaùt trieån. Neáu ñeå maát sinh caûng
röøng seõ aûnh höôûng tröïc tieáp taøi nguyeân ñoäng vaät ôû nôi ñaây.
Sinh caûnh röøng phuïc hoài
' Ñaây laø kieåu sinh caûnh ñöôïc hình thaønh do quaù
trình laáy cuûi, ñoán caây laáy goã, ñoát than cuûa con ngöôøi.
' Röøng ôû ñaây khoâng coù taàng öu theá sinh thaùi nhö ôû
sinh caûnh röøng. Nhöõng caây cao chæ coøn soùt laïi raûi raùc hoaëc
maát haún. Taàng caây röøng ôû ñaây chuû yeáu hôïp thaønh do caây taùi
sinh daøy ñaëc, cao khoaûng 2-3 m, coù nguoàn goác choài. Neáu loaïi
naøy ñöôïc baûo veä seõ coù theå phuïc hoài kieåu röøng cuõ cuûa noù
' Ñoäng vaät röøng ôû sinh caûnh röøng taùi sinh chuû yeáu caùc
loaïi chim thuù nhoû, gaø röøng, caùc loaïi kyø nhoâng, thaèn laèn. ÔÛ
sinh caûnh röøng taùi sinh coù tính chaát laø vuøng ñeäm, vuøng kieám
aên cuûa caùc loaïi ñoäng vaät lôùn nhö lôïn röøng, khæ, cu li, vooïc…
' Ñaëc bieät ôû sinh caûnh röøng taùi sinh cuûa Sôn Traø coù
nhieàu caây moác, ñuøng ñình coù quaû laø nguoàn thöùc aên cuûa caày voâi
ñoám. Sinh caûnh röøng phuïc hoài coù dieän tích khaù lôùn ôû Sôn
Traø: 2.423,10 ha. Chuû yeáu treân caùc ñænh nuùi, söôøn ñoài, ñoä doác
lôùn, aåm thaáp
Sinh caûnh traûng caây buïi vaø traûng coû
496
 Du lòch sinh thaùi
' Do quaù trình chaët phaù, caøn ñi queùt laïi ñaõ ñeå laïi
cho baùn ñaûo Sôn Traø moät dieän tích traûng caây buïi vaø traûng coû
khaù lôùn (970 ha), taäp trung chuû yeáu treân ñænh nuùi vaø maùi
röøng vuøng daân cö phöôøng Thoï Quang.
' Röøng ôû ñaây ñaõ bò phaù huyû hoaøn toaøn, ñöôïc thay
theá baèng caùc loaïi caây buïi nhö ngaáy, kim cang, daây bìm bìm,
moùc, döùa daïi, saäy ñoùt, sim, mua, saàm phaùt trieån daøy ñaëc, khoù
ñi.
' Moät soá caây goã taùi sinh do ñieàu kieän sinh thaùi
xuoáng caáp maïnh chuùng khoâng theå moïc laïi qua taàng caây buïi.
' Ñoäng vaät ôû ñaây chuû yeáu laø caùc loaøi chuoät, soùc,
ñoài, caùc loaïi chim nhoû, moät soá loaøi choàn, caày nhö: loûn tranh,
baïc maù, caày höông, traên, thaèn laèn, roàng ñaát…
' ÔÛ Sôn Traø coù dieän tích röøng troàng 179 ha goàm
baïch ñaøn vaø keo laù traøm. Do dieän tích nhoû neân khu röøng
troàng ôû Sôn Traø chöa hình thaønh moät daïng sinh caûnh rieâng
bieät, noù coù heä ñoäng vaät chung vôùi sinh caûnh traûng caây buïi.
Sinh caûnh daân cö
Maëc duø sinh caûnh daân cö cuûa phöôøng Thoï Quang khoâng
naèm trong ñòa giôùi cuûa khu baûo toàn. Nhöng ôû ñaây coù söï giao
löu tröïc tieáp ñoái vôùi moät phaàn cuûa khu baûo toàn. Sinh caûnh
daân cö ôû ñaây chuû yeáu laø vöôøn töôïc nhaø ôû. Quan troïng nhaát laø
dieän tích nöông, vöôøn troàng caây aên quaû, caây noâng nghieâp vaø
caây buïi bôû raøo, caây goø buïi.
Ñoäng vaät ôû ñaây chuû yeáu laø daïng chuoät, moät soá choàn, caày
nhö loûn tranh, baïc maù, ñoài, soùc ñaát, coù theå coù thoû, dôi gaàn nhaø.
497
Du lòch sinh thaùi
Giaù trò taøi nguyeân ñoäng vaät Sôn Traø
' Heä ñoäng vaät Sôn Traø laø yeáu toá caáu thaønh heä sinh thaùi
röøng nhieät ñôùi Sôn Traø. Heä thöïc vaät ñaõ cung caáp laù, maàm,
quaû, hoa, reã, cuõ, laøm thöùc aên cho ñoäng vaät vaø laø nôi ôû, nghæ
ngôi ñi laïi, nôi che chaén cho caùc loaøi ñoäng vaät vaø ngöôïc laïi
ñoäng vaät röøng cuõng tham gia quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån
cuûa thöïc vaät.
' Ñoäng vaät beû caønh, tuoát laù, haùi quaû ñaõ kích thích quaù
trình taùi naêng suaát cuûa caây coái, ñoäng vaät thaûi phaân, ñaøo bôùi
xaùo troän ñaát laøm ñaát taêng ñoä phì nhieâu.
' Caùc loaøi ñoäng vaät aên thòt, aên coân truøng ñoùng vai troø
ñieàu chænh trong heä sinh thaùi.
' Moät heä sinh thaùi beàn vöõng khi caùc yeáu toá, caùc maéc
xích cuûa noù ñöôïc giöõ caân baèng moät soá loaøi cho pheùp vaø vieäc
thuaàn döôõng thì khaû naêng baét gaêp ñoäng vaät seõ ñöôïc taêng leân.
' Sôn Traø coøn laø moät hoøn ñaûo coù khoâng khí trong laønh,
caùc baõi taém saïch ñeïp vaø nguoàn nöôùc phong phuù, caøng taêng
theâm nhöõng ñieàu kieän ñeå xaây döïng Sôn Traø thaønh khu nghæ
maùt, tham quan du lòch sinh thaùi
Danh saùch caùc ñoäng vaät quí hieám ôû Sôn Traø
1. Vooïc vaù Pygathrix nemaeus
2. Cu li nhoû Nycticebus pygmaeus
3. Raùi caù Lutra sp
4. Choàn baïc maù Melogale personata
498
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

5. Gaø tieân maët ñoû Plypectron germaini Trong nhöõng nhaân toá sinh thaùi, con ngöôøi ñoùng vai
6. Vích Cretta olivacea troø voâ cuøng quan troïng vaø laø yeáu toá gaàn nhö quyeát ñònh ñeán
söï toàn taïi, duy trì vaø phaùt trieån cuûa heä sinh thaùi. Baèng
7. Traên ñaát Python molurus nhöõng hoaït ñoäng cuûa mình con ngöôøi ñaõ khoâng ngöøng taùc
8. Taéc keø Gecko gecko ñoäng ñeán thieân nhieân nhaèm thoûa maõn nhu caàu cuûa cuoäc
9. Traên gaám Python reticulatus soáng. Nhöõng taùc ñoäng tích cöïc hoaëc tieâu cöïc cuûa con ngöôøi
ñeàu laøm bieán ñoåi töï nhieân, laøm aûnh höôûng ñeán ñoäng thöïc
10. Roàng ñaát Physignathus concincinus vaät taïi Sôn Traø, khoâng theå khoâng quan taâm ñeán vaán ñeà taùc
11. Kyø ñaø hoa Varanus salvator ñoäng cuûa daân cö ñòa phöông. Tìm hieåu thaùi ñoä, nhaän thöùc
12. oâ roâ vaåy Acanthosarus lepidogaster cuûa daân cö ñòa phöông, thoâng qua hieåu bieát hoaøn caûng soáng
cuûa hoï laø bieän phaùp khoa hoïc vaø höõu hieäu ñeå thöïc hieän
13. Raén raùo traâu Ptyas mucosus phöông aùn baûo veä vaø xaây döïng Sôn Traø thaønh khu baûo toàn
14. Raén luïc nuùi Trimeresurus miticola thieân nhieân bôûi vì cho duø nhöõng bieän phaùp xöû phaït haønh
Hieän traïng tình hình baûo veä, saên baén ñoäng vaät ôû Sôn Traø chính, ngaên caám thöïc hieän trieät ñeå ñeán ñaâu ñi nöõa cuõng seõ
bò vi phaïm neáu con ngöôøi khoâng töï yù thöùc ñöôïc vai troø vaø
Sau khi ban quaûn lí röøng BTTN Sôn Traø ñöôïc thaønh nghóa vuï cuûa mình ñoái vôùi vieäc baûo veä thieân nhieân.
laäp vaø hoaït ñoäng, thì vieäc chaët phaù röøng, saên baét chim thuù ñaõ
ñöôïc giaùm saùt, kieåm tra. Nhöng do thieáu kinh phí, ñieàu kieän a. Hoaøn caûnh soáng cuûa daân cö ñòa phöông
kieåm soaùt chöa ñöôïc ñaày ñuû vaø nghieâm ngaët. Hieän töôïng ñoát
Ña soá caùc hoä gia ñình ôû ñaây laø daân ñòa phöông töø laâu
than, chaët caây, laáy cuûi raûi raùc vaãn coøn, vaãn coøn hieän töôïng
ñôøi, moät soá raát ít môùi chuyeån töø nôi khaùc ñeán sau ngaøy
leùn luùt saên baét ñoäng vaät röøng. Hieän töôïng saên baét ñoäng vaät
mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng. Vì soáng ôû caïnh röøng Sôn
ñeå laáy thòt vaø naáu cao cuõng coøn ôû moät soá ñôn vò ñoùng quaân
Traø neân tröôùc 1977 trôû ñi ñeán nay ñaõ coù 87,2% thöôøng
trong khu baûo toàn. Coøn coù hieän töôïng saên baén chim thuù röøng
xuyeân vaøo röøng ñeå kieám soáng, trong ñoù 7,6% hoä gia ñình laáy
vì vaäy vaãn coøn coù moät soá ñieåm mua baùn ñoäng vaät ôû phöôøng
röøng laø phöông tieän soáng chuû yeáu haøng ngaøy, 80,4% hoä gia
Thoï Quang vaø Ñaø Naüng.
ñình vaøo röøng ñeå phuï theâm kinh teá gia ñình. Haàu nhö taát caû
4. Nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán khu heä sinh vaät caùc hoä gia ñình ñeàu ñeán laáy cuûi ñeå ñun naáu, moät boä phaän ñi
Sôn Traø laáy maây, laáy maät, khai thaùc goã, saên baét chim thuù, moät soá ít
ñi ñoát than, ñaøo caây caûnh, caây thuoác, laáy laù laøm noùn, haùi
quaû… Nhöõng ngöôøi laáy goã tröôùc ñaây ñaõ töøng laáy caùc loaïi goã
499 500
 Du lòch sinh thaùi
nhö: goõ, cheø, daàu, quyõnh, deõ, da, cheïo, gioåi, lim, lim xeït, sôn
ñaøo, muøn, choø chai… taïi caùc ñòa ñieåm chung quanh khu vöïc
Sôn Traø, töø vuøng cao ñeán vuøng thaáp nhö Baõi Nam, Baõi Baéc,
Baõi Noàm, Baõi OÂm, Baõi Treï, Baõi Buït, Traïi Thôøi, quanh khu
vöïc rada, coâng trình 15, suoái Ñaù, chaân ñeøo, coáng 13, hoá Saâu,
hang Soûi, khe Caùch, coät haûi ñaêng… Nhöõng ngöôøi saên baét
ñoäng vaät ñaõ baét khæ, lôïn röøng, choàn, soùc, caày höông, traên,
truùt, mang, gaø röøng, raén…, caùc loaïi chim caûnh (hoïa mi, saùo,
saùo caûnh, hoàng haïnh, sôn ca, chích choøe löûa, phöôùng, chaøo
maøo, chim khuyeân, chích boâng…) taïi khu vöïc Baõi Laày, Baõi
Noàm, Baõi Treï, quanh ñöôøng Ñaøi, Baõi OÂm, ñöôøng caây ña duø,
hang OÂng Taùm …
Ngoaøi ra, moät phaàn cö daân soáng baèng nhöõng ngheà
khaùc nhö ngheà bieån, ngheà noâng, lao ñoäng phoå thoâng, tieåu
thuû coâng, buoân baùn, thôï neà, thôï sôn, thôï cô khí, thôï may,
thôï moäc, dòch vuï, laøm thueâ, boác vaùc, laøm thuoác baéc, hôùt toùc,
chaên nuoâi, taøi xeá, coâng nhaân caûng, höu trí … Moät soá hoä ñaõ
tham gia troàng röøng vaø baûo veä röøng theo chöông trình
khoaùn ñaát, giao röøng cuûa nhaø nöôùc, nhöng vaãn chöa nhieàu.
Nhö vaäy chuùng ta coù theå nhaän xeùt laø ôû moät soá ñòa baøn
gaàn röøng nuùi, ña soá cö daân ôû ñaây coù moät cuoäc soáng gaén boù
vôùi nuùi röøng, khai thaùc nhöõng saûn phaåm coù saün cuûa röøng ñeå
sinh soáng. Vì vaäy caàn phaûi löu yù vaø kieåm soaùt kyõ ban haønh
leänh caám röøng ñeå xaây döïng khu baûo toàn thieân nhieân.
b. Taùc ñoäng tieáp tuïc cuûa cö daân ñòa phöông ñeán
khu heä sinh vaät Sôn Traø
501
Du lòch sinh thaùi
Keå töø khi coù leänh caám röøng, moät boä phaän cö daân ñaõ
chaáp haønh nghieâm chænh nhöng vaãn coøn moät boä phaän ñi vaøo
röøng ñeå kieám keá sinh nhai.
Ñeå kieám soáng, ngöôøi daân ñòa phöông ñaõ vaøo khu vöïc
thaáp ven nuùi ñeå laáy cuûi, coøn nhöõng coâng vieäc khaùc phaàn lôùn
laø khai thaùc moät caùch leùn luùt, troán traùnh söï theo doõi cuûa
nhaân vieân, caùn boä kieåm laâm, baûo veä röøng.
Möùc soáng cuûa nhöõng hoä tröôùc ñaây laáy röøng laø phöông
tieän sinh soáng, nay phaûi chuyeån sang soáng baèng ngheà khaùc,
töø ngaøy nhaø nöôùc ra leänh caám khai thaùc röøng.
Kinh teá gia ñình cuûa daân ñòa phöông khi caám khai thaùc
röøng:
Hoaøn caûnh kinh teá Tæ leä
(%)
Ñôøi soáng raát khoù khaên vì khoâng theå chuyeån sang 12,8
ngheà khaùc ñeå kieám soáng deå daøng nhö tröôùc
Ñaõ chuyeån sang ngheà khaùc nhöng khoâng ñuû soáng 45,6
phaûi khai thaùc röøng theâm
Cuoäc soáng ñaõ oån ñònh vôùi ngheà môùi 41,6
6. Phöông höôùng nhaèm quaûn lí söû duïng laâu beàn
taøi nguyeân sinh vaät trong khu BTTN Sôn Traø
a. Ñoái vôùi heä thöïc vaät
502
 Du lòch sinh thaùi
™ Heä thöïc vaät Sôn Traø coù tính ña dang veà thaønh phaàn
loaøi, vì vaäy muoán baûo veä söï ña daïng ñoù tröôùc heát phaûi baûo veä
caû heä sinh thaùi.
™ Khi tieán haønh baûo toàn caùc loaøi vôùi muïc ñích baûo toàn
nguoàn gien caàn coù söï öu tieân baûo toàn caùc loaøi quí hieám vì caùc
loaøi quí hieám coù giaù trò kinh teá ñaëc bieät ñang coù nguy cô bò
tieâu dieät.
™ Khi baûo veä heä thöïc vaät Sôn Traø, caàn quan taâm ñeán
vieäc baûo veä heä thöïc vaät coù choài treân ñaát vì nhoùm naøy taäp
trung ñaïi ña soá caùc loaøi caây coù giaù trò kinh teá cao.
™ Khi baûo veä söï ña daïng cuûa caùc quaàn theå thöïc vaät
phaûi ñaëc bieät quan taâm baûo veä moät soá quaàn xaõ coù caùc loaøi deã
chaùy nhö: quaàn xaõ coû tranh, lau … vì neáu bò taøn phaù, nhöõng
quaàn xaõ nhoû seõ bò maát ñi nhanh choùng, laøm giaûm tính ña
daïnh cuûa heä thöïc vaät .
b. Ñoái vôùi khu heä ñoäng vaät
™ Xuaát phaùt töø danh luïc ñoäng vaät ôû Sôn Traø vaø töø ñaëc
ñieåm caùch ly coù dieän tích heïp, caùc giaù trò khai thaùc vôùi muïc
ñích kinh teá nhö khai thaùc thöïc phaåm, döôïc lieäu, kyõ ngheä da
loâng … khoâng neân ñaët ra. Ngöôïc laïi ôû ñaây caàn chuù troïng vieäc
khai thaùc giaù trò sinh thaùi, tham quan, du lòch vaø nghieân cöùu
khoa hoïc leân haøng ñaàu.
™ Do thaønh phaàn loaøi ñoäng vaät vaø soá luôïng cuûa chuùng
trong baùn ñaûo Sôn Traø ñöôïc quyeát ñònh trong khuoân khoå ñieàu
chænh töï nhieân cuûa caùc yeáu toá maø Sôn Traø coù neân moïi taùc
ñoäng cuûa con ngöôøi, nhaát laø taùc ñoäng tieâu cöïc, ñeàu aûnh höôûng
tröïc tieáp ñeán söï beàn vöõng moâi tröôøng sinh thaùi ôû ñaây
503
Du lòch sinh thaùi
™ Sôn Traø laø moät maûnh vöôøn nhieät ñôùi ôû saùt caïnh
thaønh phoá Ñaø Naüng, moät thaønh phoá coâng nghieäp lôùn, moät
caûng lôùn laø öu theá do thieân nhieân öu ñaõi. Khoâng moät thaønh
phoá naøo trong nöôùc vaø treân theá giôùi coù ñöôïc söï öu ñaõi ñoù. Vì
vaäy vieäc baûo veä khu BTTN baùn ñaûo Sôn Traø, toân taïo, xaây
döïng noù thaønh ñieåm du lòch sinh thaùi laø moät nhu caàu caáp
thieát khoâng nhöõng cho thaønh phoá Ñaø Naüng maø cho toaøn
quoác.
c. Baûo veä quaûn lí taøi nguyeân sinh vaät cuûa khu
BTTN
™ Röøng Sôn Traø khaù phong phuù, coù nhöõng maûng röøng
ñeïp, quaàn theå ñoäng vaät soáng trong röøng seõ laø nhöõng ñoái
töôïng haáp daãn trong du lòch sinh thaùi nhö: vooïc vaù, caùc ñaøn
khæ, cu li, soùc, caùc loaøi chim, gaø röøng, traên … Nhöõng loaøi naøy
caàn ñöôïc baûo veä nghieâm naët keát hôïp vôùi vieäc gaây thaû boå sung.
™ Caàn coù nhöõng bieän phaùp xöû phaït haønh chính vaø
kieåm tra chaët cheõ nguoàn taøi nguyeân röøng, phaûi tieán haønh
giaùo duïc, tuyeân truyeàn cho nhaân daân hieåu roõ yù nghóa cuûa röøng
vaø moâi tröôøng soáng ñeå hoï chuû ñoäng baûo veä röøng moät caùch tích
cöïc ñoàng thôøi coù bieän phaùp hoã trôï taïo ñieàu kieän cho caùc hoä
gia ñình ñang gaëp khoù khaên veà kinh teá coù coâng aên vieäc laøm
ñeå hoï sôùm oån ñònh cuoäc soáng sau khi töø boû ngheà röøng.
7. Baùn ñaûo Sôn Traø - moät ñieåm du lòch thô moäng
504
 Du lòch sinh thaùi
Bán đảo Sơn Trà là một vùng sinh thái tự nhiên bao
gồm bãi biển, bãi tắm, núi và rừng. Sơn Trà cách trung tâm
thành phố Đà Nẵng 10 km về phía Đông Bắc, là điểm hẹn lý
tưởng cho du khách. Sơn Trà còn là một khu BTTN đa dạng
và phong phú, được bảo vệ theo chế độ rừng cấm quốc gia, nổi
tiếng là nơi có thảm thực vật đặc sắc với 4.370 ha rừng nguyên
sinh, là nơi giao lưu giữa hai hệ động thực vật quý hiếm, tiêu
biểu của miền Bắc với miền Nam, với nhiều loại thú rừng quí
hiếm như: hươu, nai, khỉ, vượn, đười ươi, voọc chà vá, gà mặt
đỏ...
Phía đông bán đảo Sơn Trà là biển rộng, phía tây bắc có
bãi Tiên Sa huyền thoại đẹp như tên gọi, có vịnh Đà Nẵng -
nơi tránh bão lý tưởng cùng cảng biển quốc tế Tiên Sa nổi
tiếng. Bãi tắm Tiên Sa đang được đầu tư, khai thác thành
điểm du lịch kỳ thú. Tại đây, nếu du khách có nhu cầu sẽ được
505
Du lòch sinh thaùi
đi tham quan chuỗi biển đảo từ Sơn Trà đến Hòn Chỏ, Nam Ô,
Hòa Vân... thậm chí đến tận Cù Lao Chàm.
Phía đông nam có Bãi Bụt, là bãi biển đẹp và là điểm
DLST thuộc vào hạng vốn quý hiếm. Ngoài ra còn rất nhiều
bãi biển đẹp khác như Bãi Rạng, Bãi Bắc, Bãi Nồm, Bãi Xếp,
Bãi Nam, Bãi Đá Đen... mỗi bãi có nét độc đáo, thích thú
riêng nhưng điểm chung là tạo cho du khách cảm giác thú vị
khi giao hòa nơi sơn thuỷ hữu tình.
Sơn Trà quả là một bán đảo hấp dẫn, núi được biển ôm
ấp, đá được sóng vỗ về, nước suối trong mát như nước khoáng.
Đến đây du khách được tận hưởng không khí trong lành và
cảnh thiên nhiên kỳ thú, thưởng thức vẻ đẹp hoang sơ của tự
nhiên. Du khách có thể leo núi, bơi lặn, câu cá, câu mực, săn
tôm hùm, tìm hiểu đời sống dân cư địa phương,... Với độ cao
hơn 600m, từ đỉnh Sơn Trà, vừa tận hưởng không khí mát dịu,
trong lành của biển và núi, vừa phóng tầm mắt ra xa, toàn
cảnh thành phố Đà Nẵng, Ngũ Hành Sơn, rặng Bà Nà - Núi
Chúa... như thu gọn vào trong tầm mắt của mỗi người. Sơn
Trà đẹp như một bức tranh hoàn hảo, có mây trắng bông bềnh
trên ngọn núi, có biển biếc xanh, có sóng bạc đầu mơn man bờ
cát. Nơi đây xa hẳn tiếng ồn ào náo nhiệt của phố phường, Sơn
Trà còn nguyên vẹn là một bảo tàng rừng tự nhiên, là khu
DLST hấp dẫn.
XII TIEÀM NAÊNG DLST TÆNH ĐẮK LẮK
1. Giôùi thieäu
Tổng diện tích: 1959950 ha
Đất ở: 13643 ha
Đất nông nghiệp: 524908 ha
506
 Du lòch sinh thaùi
Đất lâm nghiệp: 1017955 ha
Đất chuyên dùng: 51895 ha
Đất chưa sử dụng: 351549 ha
Dân số (2002): 1 667 000 người
Đắk Lắk nằm ở trung tâm vùng Tây Nguyên với độ cao
400 - 800 m so với mặt biển, phía bắc giáp Gia Lai, phía nam
giáp Lâm Đồng và Bình Phước, phía đông giáp Phú Yên và
Khánh Hoà, phía tây giáp Vương quốc Campuchia với chiều
dài biên giới 193 km.
Tỉnh lỵ của Đắk Lắk hiện nay là thành phố Buôn Ma Thuột,
cách Hà Nội 1410 km và cách thành phố Hồ Chí Minh 400 km.
Phần lớn địa bàn Đắk Lắk thuộc sườn phía tây dãy
Trường Sơn nên địa hình núi cao chiếm 35% diện tích tự
nhiên, tập trung ở phía nam và đông nam tỉnh với độ cao
trung bình 1000-1200 m, trong đó có đỉnh Chư Yang Sin
2442m, Chư H’mu 2051m, Chư Dê 1793 m, Chư Yang Pel
1600m. Địa hình cao nguyên bằng phẳng nằm ở giữa tỉnh,
chiếm 53% diện tích tự nhiên với độ cao trung bình 450m. Phần
diện tích tự nhiên còn lại là vùng thấp, bao gồm những bình
nguyên ở phía bắc tỉnh và ở phía nam thành phố Buôn Ma
Thuột. Đắk Lắk có tiềm năng lớn về rừng, trong đó có khu VQG
Yok Đôn rộng trên 58 nghìn ha, là khu vườn quốc gia lớn nhất
Việt Nam. Ngoài ra, Đắk Lắk còn có ba khu BTTN là: Chư
Yang Sin, Quảng Xuyên và Nam Long, mỗi khu có diện tích 20
nghìn ha. Trên địa bàn Đắk Lắk có một số sông chính như sông
Krông H’năng, sông Đồng Nai, nhưng lớn nhất là sông Sêrêpôk
dài 322 km với hai nhánh là Krông Ana và Krông Nô.
507
Du lòch sinh thaùi
Theo ngôn ngữ Êđê thì Đắk là nước, Lắk là hồ và họ đã
đúng khi đặt cho xứ sở mình cái tên tượng hình đầy ý nghĩa
như vậy. Quả là Đắk Lắk không chỉ có núi non trùng điệp với
những thảm rừng đa sinh thái, gồm ba nghìn loài cây, 93 loài
thú, 197 loài chim, mà còn là cao nguyên đất đỏ, lắm nước,
nhiều hồ. Tiêu biểu là hồ Buôn Triết, hồ Ea Kao và đặc biệt là
hồ Lắk. Ai đó đã nói rằng hồ ở Đắk Lắk tựa như những dải lụa
thiên thanh vắt vẻo sườn đồi hoặc ôm ghì chân núi. Mặt hồ thì
mịn màng và nước hồ thì trong xanh, thuần khiết đến lạ
thường. Có lẽ đây chính là nguyên khí làm nên trường ca
Đam San nghìn câu truyền miệng từ bao đời nay, làm ra con
chữ riêng cho người Êđê, người M’nông; làm nên đàn đá, đàn
T’rưng, đàn Klôngpút độc đáo và làm nên biệt tài săn bắt,
thuần dưỡng voi rừng của người Buôn Đôn đứng đầu Đông
Nam Á, tiêu biểu là vua voi Y Thu Knul với cuộc đời trường
sinh 110 tuổi của mình ông đã săn bắt và thuần dưỡng được
180 con voi rừng, trong đó có bạch tượng tặng vua Xiêm.
Đắk Lắk có diện tích tự nhiên 19599,5 km2, chiếm 6%
diện tích tự nhiên cả nước và là tỉnh có diện tích tự nhiên lớn
nhất trong số 61 tỉnh, thành phố trên toàn quốc (hiện tại Đắk
Lắk đã được tách ra thành hai tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông).
Ước tính năm 2001, dân số Đắk Lắk có khoảng 1901,4 nghìn
người với mật độ dân số 97 người/km2 . Trên địa bàn Đắk Lắk
có 43 dân tộc, trong đó người Êđê và người M’nông là những
dân tộc bản địa chính. Hiện nay, Đắk Lắk có 19 đơn vị hành
chính cấp huyện, bao gồm thành phố Buôn Ma Thuột và 18
huyện là: Ea H’Leo, Ea Súp, Krông Năng, Krông Búk, Buôn
Đôn, Chư M’Gar, EaKar, M’Đrak, Krông Pak, Chư Jút, Krông
Ana, Krông Bông, Đắk Mil, Krông Nô, Lắk, Đắk Song, Đắk
R’Lấp và Đắk Nông với 207 xã, phường và thị trấn.
508
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Khí hậu: Thời tiết và lượng mưa ở Đắk Lắk phụ thuộc
theo mùa; mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau; mùa
mưa từ tháng 5 đến tháng 10 trong năm, lượng mưa rất lớn.
Khí hậu Đắk Lắk tương đối ôn hòa, ánh sáng dồi dào và ổn
định. Nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng 24oC, chênh lệch
giữa các tháng trong năm không quá 5oC.
Kinh tế: Hoạt động kinh tế của tỉnh ngày càng phát
triển, cơ cấu ngành nghề ngày càng đa dạng các chính sách
kinh tế thông thoáng, tài nguyên phong phú, cơ sở hạ tầng
ngày càng hoàn toàn lực lượng dồi dào, có trình độ và chuyên
cần đã góp phần tạo nên sự hấp dẫn cho các nhà đầu tư trong
và ngoài nước. Đó chính là các tiền đề quan trọng để phát
triển kinh tế Đắk Lắk.
2. Xã Eakao
a. Toång quan
Eakao là một trong 15 đơn vị hành chính của thành phố
Buôn Mê Thuột có diện tích 4.909ha, cách trung tâm thành
phố 12 km đường bộ về phía nam.
Khí hậu: Nhiệt độ trung bình năm 20,7oC, tháng cao
Khu đất qui hoạch xây dựng khu DLST có diện tích nhất 24,7oC (tháng 6), tháng thấp nhất 19,5oC (tháng 1). Độ
120ha và một phần diện tích mặt hồ 100ha. ẩm trung bình hàng năm 82%, tháng cao nhất 91% (tháng 9),
Giới hạn địa lý của khu đất như sau: Phía tây sát hồ tháng thấp nhất 75% (tháng 2). Lượng mưa trung bình
Eakao và đường đê chạy từ quốc lộ 14 vào đường liên xã. Từ 2.155mm/năm. Các tháng mưa từ tháng 5 đến hết tháng 10
phía bắc bao xuống phía đông là các khu rừng và đất tư khai chiếm 92% lượng mưa cả năm. Tháng 8 có lượng mưa cao nhất
thác trồng cây công nghiệp của các buôn Chư Mblim và Tăng trên 500mm. Tháng 1 và 2 hầu như không có mưa. Giờ nắng
Jú. Phía nam là đất dân cư và trồng trọt thuộc thôn 4 của xã. trung bình trong năm là 2.526.

Địa hình địa mạo: Khu vực có địa hình tương đối đa dạng,
có nhiều triền dốc, đồi, khe… nhưng độ chênh lệch không nhiều
(từ cao độ 430m (phía đông) đến cao độ 416m (sát hồ)).
509
Thảm thực vật: Đây là khu vực cư dân quanh vùng trồng
cà phê, lúa, chuối, bắp…, các đồng cỏ phục vụ chăn nuôi bò…
Tự nhiên thì có kiểu rừng khộp, riêng trên vùng đồi cao thì
cây cối có vẻ xanh tốt hơn.
510
 Du lòch sinh thaùi
Do điều kiện tự nhiên và nhu cầu tưới tiêu vào mùa khô
do đó vào mùa khô mực nước hồ cạn xuống rất nhiều. Trong
ảnh chúng ta nhận thấy có nguyên một vùng đất trước lùm
cây, tuy nhiên, ở tất cả các vùng bờ bao quanh hồ đều như thế
vào mùa khô, nước rút xuống vào lộ ra những khoảnh đất lớn
và cỏ non mọc khắp nơi. Còn vào mùa mưa thì khu đất này lại
ngập nước hoàn toàn.
Vùng bờ gần bờ đê (Điểm A1), Điểm A4, Điểm A5 vào
mùa mưa chúng ta sẽ không thấy những vùng đất này cho đến
các trảng cây. Thay vào đó chúng ta sẽ có hồ nước.
Hiện nay, người ta đang dự định làm một con đập lớn để
ngăn cản việc mực nước hồ bị hạ thấp như vậy. Nhưng bên
cạnh mặt tốt đó thì chúng ta sẽ mất một cảnh tượng đẹp như
trong hình A4. Vậy phải chăng chúng ta chỉ nên ổn định một
phần độ giảm?
Nếu chúng ta ổn định hoàn toàn diện tích mặt hồ thì liệu
rằng có thể được hay không khi nhu cầu nước vào mùa khô
vào mục đích tưới tiêu ở quanh vùng là rất lớn? Hơn nữa cư
dân quanh vùng (không sát hồ) sử dụng rất nhiều giếng đào để
khai thác vào mục đích tưới tiêu. Vậy mực nước hồ có khả
năng ổn định không? Liệu rằng mực nước vẫn sẽ không ổn
định dù rằng đã sử dụng đập?
Đã có lần, nước rút xa khỏi vị trí vào nước của đập vào
mùa khô. Do đó bên kia đập cũng chẳng có giọt nước nào.
Như vậy, việc này cần được nghiên cứu và khảo sát kĩ
trước khi thực hiện. Và cũng vì thế có lẽ khu du lịch cũng cần
chuẩn bị cho sự thích ứng đối với sự biến đổi diện tích mặt hồ.
Tuy nhiên yêu cầu đối với việc xây dựng đập cũng không
cao, do chúng ta có thể phát triển du lịch rừng thay thế cho du
511
Du lòch sinh thaùi
lịch vùng hồ. Tuy nhiên nếu mực nước hồ cao thì vẫn tốt hơn
vì nó sẽ tạo ra một cảnh quan đẹp.
Khu du lịch dự định chia thành ba vùng:
Vùng du lịch vườn thực vật điển hình và khu bán
hoang dã (V1).
Vùng du lịch câu cá, khách sạn, và tìm hiểu văn hóa
(V2).
Vùng dân cư cộng tác du lịch giúp tìm hiểu về đời
sống địa phương, canh tác nông nghiệp và có nơi cho khách
nghỉ lại (V3).
Và nhằm mục đích tạo thành khu du lịch hoàn chỉnh
chúng ta phân tích các điều kiện của một khu du lịch sinh
thái, nhu cầu của khách du lịch, và tất cả nhằm một mục đích
là tạo ra một khu du lịch đem đến cho người khách một sự hài
lòng, bổ ích và một mong mỏi được quay lại. Đó sẽ là tiền đề
tạo lợi nhuận cao cho khu du lịch.
b. Ñeà xuaát qui hoaïch khu DLST Eakao
ƒ Mục tiêu tạo khu du lịch
- Mục tiêu về giáo dục sinh thái môi trường.
- Mục tiêu về tìm hiểu nền văn hóa các dân tộc ít người ở
Tây Nguyên.
- Mục tiêu về thư giãn giải trí.
- Mục tiêu về tạo thu nhập cho cư dân quanh vùng .
- Mục tiêu du lịch dã ngoại, phiêu lưu hoang dã.
- Mục tiêu hội họp lễ hội văn hóa của các dân tộc ít người
ở Tây Nguyên.
512
 Du lòch sinh thaùi
ƒ Nguyên tắc
- Có một nguyên tắc luôn phải tuân theo là ở vùng du
lịch bán hoang dã và vùng tìm hiểu về văn hóa hoặc là có
người thuyết minh hoặc là phải có tài liệu thuyết minh bằng
các thứ tiếng Việt - Anh - Nhật và một thứ tiếng của người dân
tộc ít người.
- Nguyên tắc thứ hai là phải chống ô nhiễm do rác thải
bừa bãi, ô nhiễm tiếng ồn.
ƒ Đánh giá lợi thế của khu du lịch Eakao:
- Gần thành phố Buôn Mê Thuột, đường đến khu du lịch
dễ dàng.
513
Du lòch sinh thaùi
- Hình thái địa hình đa dạng: có hồ, có đồi, có rừng, có
các thảm cỏ…
- Hình thức du lịch phong phú: tham quan hồ, văn hóa
các dân tộc ít người, tham quan đời sống thường nhật của
người dân, canh tác nông nghiệp, du lịch bán hoang dã, có chỗ
nghỉ ngơi hiện đại nhằm thư giãn giữa thiên nhiên.
Löu yù, neáu chuùng ta xaây döïng ñöôïc moät tieåu vuøng du
lịch thieân nhieân nuoâi thuù baùn hoang daõ trong khu DLST
Eakao thì thaät tuyeät vôøi. Tuy nhieân phaûi chuù yù maáy ñieåm
sau ñaây
Nhằm vào nhu cầu này chúng ta cần mở rộng diện tích
rừng hiện có và gia tăng số lượng loài động thực vật trong khu
vực. Chúng ta cần tham khảo hệ động thực vật của một số
VQG, khu dự trữ thiên nhiên, khu bảo vệ cảnh quan ở chính
Đắk Lắk nhằm biến khu V1 thành một vùng đặc trưng cho
rừng ở khu vực Đắk Lắk và cả ở Tây Nguyên. Tất nhiên không
phải tất cả mọi thứ đều có ở đây do sự khác nhau về điều kiện
tự nhiên, tuy nhiên chúng ta cần cố hết sức sao cho ở Eakao
thể hiện các nét đặc thù nhiều nhất, mục tiêu là biến Eakao
thành một mô hình thu nhỏ. Điều này cho chúng ta một lợi
thế so sánh đối với các khu du lịch khác ở nhiều điểm.
Do địa hình của khu Eakao không hiểm trở, khó đi như
các rừng núi tự nhiên, mà tương đối dễ tham quan khu bán
hoang dã bằng cách thám hiểm. Đối với đối tượng thích tham
quan du lịch dã ngoại về với thiên nhiên thì đây là một điểm
lợi thế rất lớn vì không phải ai cũng có đủ sức khỏe và được đi
vào các khu rừng tự nhiên, cũng như là có đủ thời gian để đi
tham quan.
514
 Du lòch sinh thaùi
Trong khi đó, chỉ cần 30 phút đi xe máy là đến, chúng ta
sẽ tạo ra ở Eakao một khu rừng nhân tạo do đó việc tạo, bản đồ
du lịch cho khu bán hoang dã là hoàn toàn dễ dàng. Và cũng
hoàn toàn thuận lợi khi thuyết minh cho khu bán hoang dã về
các loài động thực vật về đặc điểm sinh học, đời sống, sự tăng
trưởng và phát triển của chúng. Thời gian tham quan của
khách sẽ ngắn và tiết kiệm thời gian lần mò. Ở đây chúng ta
cũng sẽ xây dựng các nhà sàn nhằm tạo nơi nghỉ cho khách ở
trong rừng, tại đó thiết lập mạng điện thoại nội bộ nối với
trung tâm quản lý khu du lịch để khách hoặc người tuần tra
thông báo nhanh về trung tâm những vấn đề bất trắc xảy ra
một cách nhanh nhất. Tại các ngã rẽ của các đường mòn (nhân
tạo: do chúng ta tạo ra để dẫn khách đi theo hướng chúng ta
muốn họ đi) có bảng chỉ dẫn rõ ràng về hướng đến của các ngã
rẽ, đồng thời trong đó cũng phải để những bảng cảnh báo nếu
là khu vực nguy hiểm, bản đồ chỉ rõ vị trí hiện tại và các con
đường có thể đi để đi đến khu khác hoặc để quay về. Nhờ vậy
sẽ tạo cho khách một cảm giác tự nhiên mà không quá mạo
hiểm. Chúng ta sẽ xây dựng hai kiểu du lịch bán hoang dã: tự
tham quan và có người hướng dẫn.
Đối với kiểu tự tham quan thì chúng ta khuyến khích
khách mua các bản đồ hướng dẫn đối với khu vực bán hoang
dã, cũng như sách giới thiệu về các loài thực vật, động vật có
trong khu du lịch nhằm tạo cho khách một chuyến tham quan
an toàn và bổ ích, tuy nhiên cũng cần cảnh báo khách về khả
năng nguy hiểm nếu đi vào mà không có kinh nghiệm tồn tại
trong môi trường hoang dã. Cần nhắc nhở khách thận trọng
và cũng nhắc nhở khách về các nguyên tắc an toàn cho bản
thân cũng như đối với môi trường, và nhắc nhở về ý thức bảo
tồn cảnh quan. Ví dụ như không đốt lửa ở nơi lá khô nhiều mà
515
Du lòch sinh thaùi
phải dọn dẹp khu vực cho sạch các thứ có thể cháy, sau khi đốt
lửa phải dập tắt bằng nước và nhìn thấy lửa tắt rồi mới rời đi,
không bẻ cây con, không chặt cây, không chọc thú. Khu cắm
trại cần có những khoảng đất trống, và nghiên cấm việc hạ trại
làm chết cây con. Do đó khi trồng cây chúng ta cũng phải cố
tình tạo ra những khoảng trống có thể dùng để hạ trại.
Chúng ta cần giáo dục ý thức quý trọng rừng cho người
tham quan.
Chúng ta có thể mở một lớp dạy về cách sống trong rừng
(nhưng thực tế nó như là tham quan có người hướng dẫn).
Đối với kiểu có người hướng dẫn thì khuyến khích người
dân địa phương đăng kí tham gia làm người hướng dẫn, điều
kiện ràng buộc là phải biết tất cả những điều đã giới thiệu
trong sách giới thiệu để giới thiệu cho khách, biết cách sống
hoang dã (điều này thì họ biết nhiều hơn chúng ta, tuy nhiên
cũng cần khảo xét), và cũng phải giáo dục cho họ biết ý thức
quý trọng rừng.
Cần phải có người đi tuần tra trong khu vực bán hoang
dã nhằm nhanh chóng phát hiện các vấn đề nếu có đối với
khách du lịch và đối với khu du lịch bán hoang dã.
Tuy nhiên do khu vực chăn thả bán hoang dã này cần
phải có sự ngăn cách với các khu vực không thuộc dự án và
cũng ngăn cách với khu không phải là khu bán hoang dã do
đó chúng ta cần làm hàng rào. Một hàng rào đủ để các loài
thú không thoát qua và cũng phải làm cho khách tham quan
có ấn tượng tốt. Chúng ta không thể đào hào vì một hào nước
thì có thể ngụy trang như là một dòng suối chứ một hào khô
thì lại tạo một ấn tượng không tốt và nguy hiểm. Cách hay
516
 Du lòch sinh thaùi
nhất là làm hàng rào bằng cây, chúng ta sẽ cần phải chọn
những loại cây thường được trồng làm hàng rào sao cho nó vừa
đủ cao, vừa đủ dày, và đủ mạnh để các loài thú không lèn qua
được. Để phụ trợ thêm cho nó chúng ta có thể làm hàng rào
dây kẽm bên trong các bụi cây. Chúng ta có thể làm hai hàng
rào, một hàng rào cây gỗ và một hàng rào cây bụi.
Một vấn đề nữa là nước trong khu bán hoang dã. Do khu
nghỉ ngơi giải trí và bảo tồn văn hóa thì diện tích nhỏ và tập
trung do đó xây dựng cơ sở hạ tầng cho nó rất dễ dàng. Còn
với một diện tích rộng như khu vườn thực vật và khu bán
hoang dã thì chúng ta phải đào giếng để có nước. Và trên bản
đồ chỉ dẫn tham quan khu bán hoang dã cũng phải thể hiện vị
trí nào có suối hoặc có giếng. Tốt nhất ngay gần khu cắm trại
cũng nên có giếng để khách sử dụng.
Ngoài ra, chúng ta phải tính toán dựa trên mức độ tập
trung mà đặt số lượng thùng rác cho phù hợp. Riêng khu bán
hoang dã thì cần yêu cầu khách tập trung tất cả rác mang ra
ngoài bỏ vào thùng rác, chúng ta sẽ không đặt thùng rác rải
rác trong khu vực này mà đặt một số thùng rác lớn tại các
giao điểm của nhiều con đường nhất. Thực ra, không thể tránh
khỏi việc khách sẽ là những người không có ý thức, do đó
chúng ta cần phải làm các tài liệu tuyên truyền in trên vé
hoặc tài liệu tham khảo nhằm tạo cho khách một tinh thần yêu
môi trường. Và chúng ta cũng cho người đi thu gom rác theo
khu vực bằng xe đạp hoặc xe động cơ điện.
Thực hiện các điều này là chúng ta thực hiện được việc
giáo dục môi trường đối với cư dân quanh vùng và cả khách du
lịch, đồng thời tạo thu nhập cho người dân, tạo mối quan hệ
tốt và ý thức bảo vệ của mọi người đối với tài nguyên thiên
nhiên.
517
Du lòch sinh thaùi
Chúng ta cũng có thể phát triển loại hình câu cá, cưỡi
voi tham quan và cưỡi voi qua hồ ở khu vực khách sạn.
3. Vöôøn quoác gia Chư Yang Sin
Vị trí địa lý: Vườn quốc gia Chư Yang Sin nằm trên địa
bàn các xã Yang Mao, Chư Drăm, Chư Vui, Hoà Phong, Hoà
Lễ, Hoà Sơn, Khuê Ngọc Điền thuộc huyện Krông Bông và các
xã Yang Cao, Bôn Krang, Krông Nô, Đăk Phơi thuộc huyện
Lắk, tỉnh Đắk Lắk.
Quyết định thành lập: Vườn quốc gia Chư Yang Sin
được thành lập theo Quyết định số 92/2002/QĐ-TTg của Thủ
tướng Chính phủ về việc chuyển hạng khu BTTN Chư Yang
Sin thành VQG.
Toạ độ địa lý: Từ 12014' đến 13030' vĩ độ Bắc và từ
108017' đến 108034' kinh độ Đông.
Quy mô diện tích: Vườn quốc gia Chư Yang Sin có tổng
diện tích: 58.947 ha (Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt: 19.401
ha, phục hồi sinh thái: 39.526 ha, dịch vụ hành chính: 20 ha)
Vùng đệm: Vùng đệm Vườn quốc gia Chư Yang Sin là
183.479 ha, nằm trên địa bàn các huyện Lạc Dương, Lâm Hà
(Lâm Đồng), huyện Krông Bông, Lắk (Đắk Lắk).
Mục tiêu, nhiệm vụ: Bảo vệ mẫu chuẩn các hệ sinh thái
rừng trên núi cao Tây Nguyên, bảo tồn các loài động, thực vật
hoang dã, đặc biệt là các loài quý hiếm, đặc hữu.
Nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường, phát triển du
lịch sinh thái, góp phần phát triển kinh tế, xã hội địa phương.
Bảo vệ rừng đầu nguồn sông Srêpôk, Mê Kông, điều hoà
và cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp.
518
 Du lòch sinh thaùi
Cấp quản lý: Uỷ ban Nhân dân tỉnh Đắk Lắk.
Ban quản lý: Ban quản lý VQG đã được thành lập
thuộc Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk.
Hoạt động du lịch: Vườn quốc gia Chư Yang Sin nằm
ngay cạnh thành phố Buôn Ma Thuột (cách 40km) có vẻ đẹp
nên thơ của rừng nguyên sinh, Vườn có tiềm năng lớn về du
lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái. Ngoài ra nơi đây còn có các
địa danh văn hoá lịch sử gắn liền với chiến thắng năm 1975
với nhiều màu sắc văn hoá cá dân tộc Êđê, M’nông.
Các giá trị đa dạng sinh học: Vườn quốc gia Chư Yang
Sin có diện tích rộng lớn ở Tây Nguyên, rừng tự nhiên ở đây
còn giữ được vẻ hoang sơ hiếm thấy ở Việt Nam. Sự đa dạng
sinh học thể hiện bởi nhiều loại thảm thực vật khác nhau, sự
phong phú của các loài động, thực vật (đã ghi nhận 876 loài
thực vật bậc cao, đại diện cho các kiểu khí hậu từ á nhiệt đới
đến nhiệt đới, trong đó có 143 loài đặc hữu của Việt Nam, đặc
biệt một số loài rất quý thông đà lạt, thông lá dẹt, pơ mu, kim
giao, đỗ quyên). Chư Yang Sin là điểm cuối cùng của dãy
trường sơn thuộc Nam Tây Nguyên là điểm nóng về bảo tồn
đa dạng sinh học. Theo như điều tra bước đầu đã có 46 loài
thú, 212 loài chim (5 loài đặc hữu: khướu đầu đen, khướu đầu
đen má xám, mi núi bà, sẻ họng vàng, khứu mỏ dài). Tại đây
còn có mặt 7 loài chim, 17 loài thú đang bị đe doạ tuyệt chủng.
Nơi đây sẽ là mẫu chuẩn hệ sinh thái Tây Nguyên.
Các dự án có liên quan: Trước đây Birdlife International
kết hợp với Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn Đắk Lắk
xây dựng một dự án nhỏ kéo dài trong 5 năm với sự tài trợ của
Quỹ môi trường toàn cầu (GEF) nhằm xây dựng khu BTTN
Chư Yang Sin.
519
Du lòch sinh thaùi
Tình trạng săn bắt, khai thác lâm sản là áp lực lớn nhất
của cộng đồng địa phương lên Vườn quốc gia. Mặc dù nền kinh
tế của người dân Ê Đê và M'Nông đã chuyển dịch theo hướng
nông nghiệp mở rộng nhưng đời sống vẫn còn nghèo và chưa
ổn định.
4. Khu röøng baûo veä caûnh quan Hoà Laék
Vị trí địa lý: Huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk
Quyết định thành lập: Quyết định số 194/CT ngày
9/8/1986
Toạ độ địa lí: Vĩ độ 12021' đến 12028' vĩ độ Bắc; kinh
độ 108008' đến 108018' kinh độ Đông
Quy mô diện tích: 9.270 ha
Vùng đệm: Diện tích là 3.474 ha
Cấp quản lí: UBND tỉnh Đắk Lắk
Ban quản lí: Chi cục Kiểm lâm tỉnh Đắk Lắk
Hoạt động du lịch: Là địa điểm du lịch nổi tiếng của
tỉnh Đắk Lắk, trước đây là nơi giải trí của vua Bảo Đại, hồ Lắk
chỉ cách thành phố Buôn Mê Thuột 32 km, đường tới khu vực
này cũng rất thuận tiện. Khách du lịch đến khu Văn hoá -
Lịch sử - Môi trường Hồ Lắk còn có thể tới thăm bản của người
M'nông.
Các giá trị đa dạng sinh học: Hồ Lắk có một hệ thực vật
thủy sinh đa dạng, xung quanh bờ là các đám lau, sậy và cây
cối ở các bãi lầy. Hồ và các bãi lầy xung quanh là sinh cảnh
rất quan trọng đối với các loài chim nước. Có 19 loài chim
trong đó có: le nâu Dendrocygna javanica, le khoang cổ
520
 Du lòch sinh thaùi
Nettapus coromandelianus. Trước đây, cá sấu Crocodylus
siamensis có mặt trong khu vực, nhưng những năm gần đây
không thấy chúng xuất hiện. Có thể loài này đã bị tuyệt chủng
trong khu vực.
5. Khu baûo toàn Nam Nung
Vị trí địa lý: Địa bàn xã Quảng Sơn (huyện Đắk Nông),
xã Đức Xuyên, Nam Nung (huyện Krông Nô)
Quyết định thành lập: Quyết định số 194/CT ngày
9/8/1986
Toạ độ địa lý: vĩ độ 12012' đến 12020' vĩ độ Bắc; kinh
độ 127044' đến 107053' kinh độ Đông.
Quy mô diện tích: 10.615 ha
Vùng đệm: Diện tích 9.307 ha, thuộc ba xã Nam Nung,
Đức Xuyên và Quảng Sơn. Dân số trong vùng đệm là 356
người thuộc dân tộc M'Nông
Cấp quản lý: UBND tỉnh Đắk Lắk
Ban quản lý: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
tỉnh Đắk Lắk
Các giá trị đa dạng sinh học: Có ba kiểu thảm thực vật
chính là: rừng nhệt đới thường xanh núi thấp, rừng nhiệt đới
thường xanh đất thấp và kiểu rừng nửa rụng lá đất thấp. Rừng
nhiệt đới núi thấp phân bố ở độ cao trên 1.000 m với thực vật
ưu thế thuộc các họ: re Lauraceae, dẻ Fagaceae, chè Theaceae
và đỗ quyên Ericaceae. Kiểu rừng này còn có kiểu phụ rừng
nhiệt đới hỗn giao cây lá rộng, lá kim trên núi thấp, phân bố ở
độ cao 1.000 - 1.300m. Các loài cây lá kim xuất hiện trong
kiểu phụ này gồm: thông nàng Podocarpus imbricatus và Kim
521
Du lòch sinh thaùi
giao Decussocarpus Fleuryi. Các loài cây lá rộng ưu thế gồm:
sụ Phoebe sp., cà ổi Ấn Độ Castanopsis indica và giổi
Michelia mediocris. Kiểu rừng nhiệt đới thường xanh đất thấp
phân bố ở độ cao từ 800 - 1.000m. Thực vật ưu thế trong kiểu
rừng này thuộc về các loài: sao đen Hopea odorata, Dầu rái
Dipterocarpus alams và một số loài thuộc họ Re Lauraceae và họ
dẻ Fagaceae. Kiểu rừng nửa rụng lá phân bố ở độ cao dưới 800m,
với các loài thực vật ưu thế thuộc họ dầu Dipterocarpaceae.
Theo dự án đầu tư, có 408 loài thực vật bậc cao có mạch, 58
loài thú, 127 loà chim và 33 loài bò sát đã ghi nhận cho khu
bảo tồn.
Trong khu bảo tồn không có dân sinh sống.
6. Ña daïng sinh hoïc VQG Yok Ñoân - neàn taûng
DLST beàn vöõng
a. Ñaëc ñieåm ñòa chaát
VQG Yok Don ñaëc tröng cho heä sinh thaùi röøng khoäp khoâ
haïn (dry dipterocarp forest). Röøng khoäp Yok Don naèm ôû bình
nguyeân Ea Suùp coù ñoä cao trung bình 100-150m so vôùi maët
nöôùc bieån vôùi 3 ngoïn nuùi ñieån hình laø Yok Đôn (482 m), Yok
Ña (472 m), Hôø Reng (454 m). Ñiaï hình ôû VQG Yok Đôn chuû
yeáu laø ñòa hình ñoài vôùi thaønh phaàn vaät chaát neàn laø ñaù traàm
tích caùc boät keát xen vôùi seùt kỷ Jura. Ñòa hình doác thoaûi 3o –
15o, coù neàn nhieät cao, toång nhieät naêm laø 9.200oC - 9.3000oC,
nhieät ñoä trung bình laø 25-26oC, ñoä aåm laø 75-80%, löôïng möa
thaáp 1500-1600 mm, muøa khoâ keùo daøi töø thaùng 11 ñeán thaùng
3 haøng naêm.
b. Ña daïng vuøng cö truù (Habitat diversity) - Heä thöïc
vaät röøng
522
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

VQG Yok Đôn coù heä sinh thaùi röøng khoâ haïn ñaëc tröng vaøo giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån taùi sinh töï nhieân vaøo muøa möa,
ñieån hình cho ba nöôùc Ñoâng Döông, ñoàng thôøi laø moät baûo khi cao ñeán khoaûng 10 – 15 m thì phaùt trieån chaäm laïi, luùc ñoù
taøng soáng ñoäng cho vieäc nghieân cöùu nguoàn goác lòch söû tieán caây bao boïc bôûi moät lôùp voû daøy vaø cöùng. Phía döôùi taùn röøng
hoùa, dieãn theá vaø caùc moái quan heä giöõa röøng thöôøng xanh laø traûng coû coù naêng suaát sinh thaùi cao, laø nguoàn thöùc aên cho
(evergreen forest) vôùi ruøng khoäp vaø röøng khoäp vôùi röøng nöûa ñoäng vaät moùng guoác röøng khoäp. Caùc loaøi caây thöôøng gaëp laø
ruïng laù (deciduous forest). Ñaëc ñieåm traùi ngöôïc naøy khieán Yok daàu traø beng, daàu long, daàu ñoàng, caåm lieân, caø chaéc, chieâu
Ñoân trôû thaønh moät trong baûy trung taâm ña daïng sinh hoïc lieâu… taát caû ñeàu laø goã quyù.
quoác teá quan troïng taïi Vieät Nam.
- Röøng kín laø roäng thöôøng xanh möa aåm nhieät ñôùi nuùi
- Röøng thöa laù roäng thaáp: caây goã ñaëc tröng cuûa vuøng naøy laø caây saêng ñaøo (Hopea
ruïng laù hôi khoâ nhieät ñôùi ferrea) vaø sao ñen (Hopea odorata). Ven caùc soâng suoái laø röøng
(Röøng khoäp) laø kieåu röøng haønh lang vôùi öu theá cuûa hai loaïi tre: tre la ngaø (Bambusa
chieám öu theá. Röøng naøy coù blumeana), tre gai (Bambusa spinosa). Xen giöõa caùc buïi tre
khaû naêng choáng choïi cao noåi leân caùc caây goã khoång loà cuûa hoï daàu raùi (Dipterocarrpus
vôùi naïn chaùy röøng. Vaøo alatus) vaø thung (Tetrameles calyculata)
muøa khoâ, lôùp laù ruïng vaøo
thaûm thöïc vaät beân döôùi
laøm moài cho löûa röøng thieâu
chaùy lôùp caây taùi sinh phía
döôùi. Tuy nhieân, khoâng
phaûi taát caû caùc caây taùi sinh
ñeàu cheát, chuùng coù ñaëc tính
hình thaùi chung laø voû daøy, Thaân caây saêng ñaøo
chòu löûa raát toát neân coù theå (Hopea ferrea)
soáng soùt sau naïn chaùy röøng thöôøng xuyeân xaûy ra vaøo muøa
khoâ. Caây hoï daàu ôû röøng khoäp coù lôùp voû daøy vaø buùp bao choài
giuùp caây choáng chaùy röøng, caây cao treân 2m laø coù theå thoaùt
khoûi söï aûnh höôûng cuûa tieâu dieät cuûa löûa. Ñeå coù ñöôïc ñaëc tính
ñoù, caây hoï daàu ôû röøng khoäp Yok Ñoân phaùt trieån raát nhanh

523 524
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Laù caây saêng ñaøo Caây sao ñen (Hopea odorata)

Döôùi goác caây baèng laêng Hoa baèng laêng

(Lagerstroemia callyculata)

Tre gai (Bambusa spinosa) Caây baèng laêng

- Röøng kín nöûa ruïng laù laø daïng röøng chuyeån tieáp giöõa
- Trong röøng coøn coù thaûm coû phaùt trieån vôùi hôn 60 loaøi
hai daïng röøng treân. Öu theá roõ reät cuûa loaøi caây baèng laêng
hoï coû (Poacea), hoï ñaäu (50 loaøi), hoï phong lan (23 loaøi)… Ñaëc
(Lagerstroemia nudiflara).
bieät trong soá 464 loaøi coù hai loaøi môùi ñöôïc ghi nhaän cho heä
thöïc vaät Vieät Nam laø quao xeû tua (Stereospermum
fimbriatum) thuoäc hoï nuùc naùc (Bignoniaceae) vaø gaïo loâng ñen
(Bombax insigne wall) thuoäc hoï gaïo (Bombacacae). Ñaëc nieät

525 526
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

coù nhieàu loaøi lan ñeïp nhö lan tai traâu (Dendrobium), lan
kieám (Cymbidium)… coù khaû naêng troå hoa ngay caû trong muaø
khoâ.
Caây hoï gaïo Caây quao xeû tua
(Stereospermum)
- Vaøi lôùp thöïc vaät ñaêïc tröng khaùc trong röøng
- Lôùp ngoïc lan (Magnolio spida) 75 hoï 320 loaøi
- Lôùp haønh (Lilio psida) 15 hoï 129 loaøi
- Lôùp thoâng (Pinophyta) 2 hoï 4 loaøi
- Lôùp döông xæ (Polyodilophyta) 5 hoï 11 loaøi

Caây hoï gaïo (Bombacacae)

Lôùp thoâng

527 528
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

o Thuù: 2 loaøi - 26 hoï - 11 boä

o Chim: 196 loaøi - 46 hoï - 18 boä
o Boø saùt: 40 loaøi - 12 hoï - 3 boä
o Löôõng cö: 13 loaøi - 4 boï - 1 boä
Lôùp döông xæ
6.3. Heä ñoäng vaät röøng ña daïng o Coân truøng: 100 Loaøi
Vôùi heä thöïc vaät ña daïng ñaëc tröng treân, Yok Ñoân laø nôi cö o Caù: 15 Loaøi
truù lí töôûng cho heä ñoäng vaät röøng, ñaëc bieät laø ñieåm baûo toàn caùc
loaøi loaøi linh tröôûng lôùn. Quí hieám nhaát laø loaøi voi chaâu AÙ (Asian
elephant), boø röøng (Bos gaurus) vaø hoå (Panthera tigris). Tuy
nhieân, cö daân boán loaøi naøy ñang daàn tuït giaûm nghieâm troïng.
Ngoaøi ra caùc loaøi thuù khaùc ñang ñöôïc quan taâm baûo toàn taïi ñaây
coøn coù khæ laù baïc (Semnopithecus cristatus), Black - shanked Douc
Langur, soùi ñoû (Cuon alpinus), mang lôùn hay coøn goïi laø sao la
(Megamuntiacus vuquanggenis), nai caø tong (Cervus eldi), vooïc vaù
(Pygathrix nemacus) vaø choù röøng vaøng (Canis aureus). Moät vaøi
nguoàn tin ñaõ xaùc nhaän loaøi ñoäng vaät ñang coù nguy cô tuyeät chuûng
treân toaøn caàu - boø xaùm (Kouprey - Bos sauveli) coù maët taïi Yok
Ñoân. Döï aùn phaùt trieån Yok Ñoân sang khu vöïc Modulkiri cuûa
Campuchia seõ laø cô hoäi môû roäng ngaønh loaøi ñoäng vaät coù vuù bôûi söï Boø xaùm (Bos sauvali)
di cö cuûa voi cuøng caùc thuù lôùn khaùc trong muøa ñoäng khi nguoàn
nöôùc bò caïn kieät
* Boø Xaùm
Beân caïnh ñoù, Yok Ñoân coøn laø nôi taäp trung raáBos t nhieàu
sauvali
loaøi thuù lôùn khaùc cuõng quí hieám khoâng keùm ñang coù nguy cô
bò ñe doïa tuyeät chuûng, ñoù laø caùc loaøi nhö boø toùt, traâu röøng,
baùo, coâng, gaø loâi hoâng tía, gaø loâi vaèn, cao caùt buïng traéng,
hoàng hoaøng, cheo leo, soùc bay, caù saáu nöôùc ngoït, dieàu haâu…
Heä ñoäng vaät röøng coù theå taïm toång keát:
529 530
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

(Boø röøng) Bos gaurus Soùi ñoû (Cuon alpinus)

Voi chaâu AÙ (Elephas maximus) Vooïc

531 532
 Du lòch sinh thaùi
Sao la
(Megamuntiacus vuquanggenis)
Hoå (Panthera tigris)
6.4. Khai thaùc DLST taïi Yok Ñoân
Ngoaøi nhöõng giaù trò veà ña daïng sinh hoïc cao, VQG Yok
Ñoân coøn laø nôi coù theå khaùm phaù nhieàu giaù trò vaên hoaù ñaëc
saéc cuûa caùc daân toäc Taây Nguyeân. Nhieàu neùt kieán truùc coå
truyeàn töø ngaøn xöa cuõng nhö phong tuïc taäp quaùn ñaëc saéc cuûa
caùc cö daân baûn ñiaï vaãn ñöôïc giöõ nguyeân. Du khaùch tham gia
533
Du lòch sinh thaùi
du lòch sinh thaùi coù theå tham quan vaø nghæ laïi trong nhöõng
neáp nhaø roâng daøi thoaùng maùt, saïch seõ, thöôûng thöùc röôïu caàn
cay ngoït, chaùt maø thôm trong nhöõng ñeâm löûa coàng chieâng, ca
haùt nhaûy muùa theo nhöõng vuõ ñieäu coå truyeàn cuûa caùc daân toäc
Mnoâng, Laøo, EÂñeâ, Giarai, Bana…. vôùi nhöõng nhaïc cuï ñaày chaát
saùng taïo, voâ cuøng ñoäc ñaùo (ñaøn ching K’ram, saùo voã, ñinh
puoác, T’röng…) tham gia vaøo caùc leã hoäi ñaëc saéc cuûa ñoàng baøo
Gia Rai nhö ñaâm traâu, ñua voi theo ñuùng nhöõng phong tuïc coå
truyeàn.
Hieän nay coù raát nhieàu tour du lòch ñöa du khaùch ñeán
vôùi VQG Yok Ñoân, tour daøi ngaøy hoaëc ngaén ngaøy. Vì Yok Ñoân
naèm treân tuyeán du lòch Taây Nguyeân, töø Thaønh phoá Hoà Chí
534
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

Minh - Trò An - Caùt tieân - Buoân Ma Thuoät - Yok Ñoân - Plaây 6.5. Nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán heä sinh thaùi khi
Ku… Hoaït ñoäng du lòch ñeán vôùi VQG Yok Ñoân ngaøy caøng taêng. phaùt trieån du lòch taïi Yok Ñoân
Nhöõng hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi phaùt trieån nôi naøy,
trong nhieàu tröôøng hôïp ñaõ taùc ñoäng khoâng toát ñeán moâi
tröôøng sinh thaùi töï nhieân.
- OÂ nhieãm moâi tröôøng töï nhieân, du khaùch beû caønh, phaù
caây, choïc gheïo thuù röøng, saên baén chim thuù. Hoaït ñoäng veä sinh
moâi tröôøng nôi DLST dieãn ra phaàn naøo xaáu ñi.
- Ngöôøi daân ôû nhöõng vuøng coù du lòch phaùt trieån cuõng
daàn ñaùnh maát nhöõng neáp vaên hoùa ñòa phöông. Khoâng coøn coù
caûnh caùc coâ sôn nöõ theïn thuøng giaáu mình sau taám maïng che
maët, vaéng daàn nhöõng caûnh nhaûy muùa, haùt hoø toû tình, tieáng
cöôøi cuûa caùc coâ gaùi taém suoái. Theo ñoù hoaït ñoäng sinh hoaït
thöôøng naøy cuûa ñoàng baøo daân toäc cuõng thay ñoåi.

Moät goùc röøng Yok Ñoân

Khaùch du lòch ñöôïc chöùng kieán taän maét nhöõng caûnh

quan thieân nhieân tuyeät ñeïp, nhöõng loaøi ñoäng vaät hoang daõ,
laïi ñöôïc tieáp xuùc vôùi moät neàn vaên hoaù coå truyeàn raát ñaëc saéc
cuøng vôùi nhöõng hoaït ñoäng ñaëc thuø cuûa noù. Du khaùch seõ ñöôïc
say söa trong men röôïu caàn, trong nhöõng tieáng coàng chieâng,
tieáng haùt vang trong nuùi trong röøng, nghe ñöôïc tieáng vöôïn
huù, chim keâu, tieáng goïi baïn cuûa caùc loaøi thuù. Quaû thaät DLST
laø moät loaïi hình du lòch voâ cuøng haáp daãn. * Moät goùc röøng Yok Ñoân

535 536
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

- Giaùo duïc moâi tröôøng (environmental education) –

nhieäm vuï quan troïng
Röøng khoäp Yok Ñoân
Duø thaät söï hieän nay taïi Yok Ñoân (cuõng nhö taïi Vieät
Nam) chöa coù ñònh nghóa roõ raøng veà khaùi nieäm treân song
nhöõng noã löïc cuûa döï aùn vaãn ñang ñöôïc tieán haønh.
• Nhöõng cuoäc baùo caùo ñònh kì cuûa nhaân vieân kieåm laâm
giöõ röøng veà tình hình phaùt trieån VQG, taäp huaán coâng taùc baûo
veä.
• Caùc noäi dung tuyeân truyeàn baûo veä VQG trong baøi hoïc,
phong traøo hoïc sinh ôû tröôøng hoïc khu vöïc.
• Caùc hình aûnh truyeàn thoâng giôùi thieäu ña daïng sinh
hoïc vöôøn.
Töø thaùng 2/2002 PARC Yok Ñoân ñaõ taäp trung vaøo caùc
vaán ñeà treân vaø hôïp taùc vôùi cô quan giaùo duïc tænh thöïc
hieän chöông trình giaùo duïc moâi tröôøng qui moâ lôùn
(Environmental Education Programme).
Thaùc Baûy Daûi Thanh Haø - Yok Ñoân
Caøng ngaøy, DLST caøng ñöôïc
6.6. Quaûn lí baûo toàn VQG Yok Ñoân xem laø coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc
Hieän nay, döï aùn baûo toàn do UNDP taøi trôï thöïc hieän taïi cho nhöõng noã löïc baûo toàn VQG
Yok Ñoân ñang trieån khai heä thoáng quaûn lí toaøn cuïc. Theo ñoù, thoâng qua du khaùch.
caàn phaûi coù söï nhaän thöùc roõ veà lôïi ích cuûa vieäc baûo toàn hieäu • Phaùt trieån quan taâm coäng
quaû cuûa nhöõng chöùc traùch nôi ñaây (Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt ñoàng veà du lòch sinh thaùi.
trieån Noâng thoân quaûn lyù, caùc phoøng ban chöùc naêng, Ban • Cung caáp thoâng tin cho du
Giaùm ñoác, Ban Du lòch, Haït Kieåm laâm vaø naêm traïm quaân söï) khaùch töø ñoù truyeàn baù caùc tieâu chí
cuõng nhö nhöõng ngöôøi daân trong vuøng vaø du khaùch tham caàn thieát (höôùng daãn, baûng quaûng
quan. caùo, brochure, böôùm..).

537 538
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

• Phaùt trieån cô sôû haï taàng trong vuøng.
ông Baøi hoïc kinh nghieäm töø vieäc
öøng ôû phaùt trieån PARC Ba Beå chæ ñònh ra
hoài
raèng, moät ñieàu quan troïng khoâng keùm khi thieát laäp baûo toàn
trong toång theå du lòch VQG laø bieân giôùi caàn phaûi thaät roõ
raøng. Vieäc chia roõ phaân khu nghieâm ngaët seõ goùp phaàn hieäu
quaû ñeå quaûn lí toát khu baûo toàn vaø khu du lòch
Ecosystem rehabilation zone - Phaân khu phuïc hoài
sinh thaùi (30.426 ha): coù theå phuïc vuï nghieân cöùu khoa hoïc,
tham quan hoïc taäp song phaûi tuan theo nhöõng ñieàu luaät nhaát
ñònh.
Service and admin zone - Phaân khu dòch vuï vaø haønh
chính ( 4172 ha) tham quan du lòch, höôùng daãn du khaùch, caùc
cô sôû haï taàng vuøng.
Buffer Zone - Vuøng ñeäm xung quanh, bao goàm caû caùc
xaõ quanh vuøng (133.890 ha): nhaán maïnh vaøo caùc hoaït ñoäng
vaø saûn phaåm noâng nghieäp vaø hoaït ñoäng nhaân daân theo höôùng
beàn vöõng vaø hôïp taùc baûo toàn, naâng cao giaù trò khu vöôøn.
Beân caïnh ñoù, vieäc thieát laäp heä thoáng giaùm saùt sinh hoïc
vaø xaõ hoäi quanh vuøng (biological and social monitoring) baèng
chieán löôïc giaùm saùt vaø ñaùnh giaù (monitoring and evaluating
strategy) cuõng heát söùc caàn thieát. Vieäc quaûn lí phaân vuøng ñaït
hieäu quaû chöa, khi naøo vaø nôi naøo caàn thay ñoåi khi caàn thieát
ñeå baûo toàn VQG lôùn nhaát Vieät Nam naøy?

Core zone - Phaân khu röøng caám nghieâm ngaët (strictly

protected) (80.947 ha).

539 540
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

9. Phaïm Trung Löông (chuû bieân), Hoaøng Hoa Quaân, Nguyeãn

Ngoïc Khaùnh, Nguyeãn Vaên Lanh, Ñoã Quoác Thoâng, 2002,
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Du lòch Sinh thaùi nhöõng vaán ñeà veà lí luaän vaø thöïc tieãn
phaùt trieån ôû Vieät Nam, NXB Giaùo duïc.

1. Coâng ty Du lòch vaø Xuaát Nhaäp khaåu Ñoàng Thaùp, 1994, 10. Sôû Du lòch Thöøa Thieân Hueá, 2001, Quy hoaïch Du lòch
Ñoàng thaùp ñieåm heïn du lòch, NXB, Toång hôïp Ñoàng Thaùp. thaønh phoá Hueá.

2. CUC, Planning for Local Level Sustainable Tourism 11. Sôû Du lòch vaø Thöông maïi tænh Caø Mau, Quy hoaïch du
Development, Funded by the Canadian Internationnal lòch Caø Mau.
Development Agency ( CIDA). 12. Sôû Du lòch vaø Thöông maïi tænh Khaùnh Hoøa, 2000, Quy
3. CUC-UEM Project, 2001, Community Tourism Destination hoaïch du lòch Nha Trang - Khaùnh Hoøa, Baùo caùo toång theå
Management: Principles and Practices, Edited by Walter 2000.
Jamieson.
13. Sôû Du lòch vaø Thöông maïi tænh Laâm Ñoàng, 2001, Quy
4. G. Cazes - R. Lanquar, Y. Raynouard, Ñaøo Ñình Baéc hoaïch Du lòch Ñaø laït - Laâm Ñoàng 2001.
(dòch), 2001, Quy hoaïch du lòch, NXB, Ñaïi hoïc Quoác gia
Haø Noäi.
5. Kerg Lindberg vaø Donalde Hawkins, Du lòch sinh thaùi
höôùng daãn cho caùc nhaø laäp keá hoaïch vaø quaûn lyù, Cuïc Moâi
tröôøng, xuaát baûn thaùng 1 – 1999 (saùch dòch).
6. Leâ Huy Baù, 2000, Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc cô baûn, NXB
Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM.
7. Leâ Huy Baù, 2000, Sinh thaùi moâi tröôøng öùng duïng, NXB
Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM.
8. Phaïm Nhaät, Nguyeãn Xuaân Ñaëng & Gert Polet, 2001, Soå
tay ngoaïi nghieäp nhaän dieän caùc loaøi thuù cuûa vöôøn quoác gia
Caùt Tieân, NXB Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

541 542
 Du lòch sinh thaùi
MUÏC LUÏC
PREFACE ......................................................................................3
GIÔÙI THIEÄU ................................................................................5
NHAÄP MOÂN DU LÒCH SINH THAÙI ...............................................9
PHAÀN 1: SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC CÔ BAÛN
Chöông 1: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC ....15
1.1 Ñònh nghóa sinh thaùi moâi tröôøng...................................15
1.2 Löôïc söû veà sinh thaùi moâi tröôøng....................................15
1.3 Phöông phaùp nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi ............19
Chöông 2: AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑIEÀU KIEÄN MOÂI
TRÖÔØNG LEÂN SINH VAÄT VAØ CON NGÖÔØI -
SÖÏ TÖÔNG TAÙC, TÍNH CHÒU ÑÖÏNG VAØ
KHAÛ NAÊNG THÍCH NGHI ...........................................22
2.1 Toùm löôïc moät soá ñònh luaät..............................................22
2.2 Söï töông taùc giöõa caùc yeáu toá moâi tröôøng leân caùc
caù theå trong heä sinh thaùi ...............................................24
Chöông 3: SINH THAÙI HOÏC QUAÀN THEÅ - QUAÀN XAÕ ................47
3.1 Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn theå ...............................47
3.2 Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn xaõ .................................52
3.3 Dieãn theá sinh thaùi ...........................................................54
Chöông 4: HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG –
NGUYEÂN TAÉC VAØ CAÙC KHAÙI NIEÄM .......................57
543
Du lòch sinh thaùi
4.1 Toå chöùc - keát caáu - hoaït ñoäng cuûa heä sinh
thaùi moâi tröôøng...............................................................57
4.2 Söï phaùt trieån vaø tieán hoùa cuûa heä moâi tröôøng ...............59
4.3 Noäi caân baèng cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng ...................60
Chöông 5: SINH THAÙI RÖØNG VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC............ 71
5.1 Sinh thaùi röøng .................................................................71
5.2 Ña daïng sinh hoïc trong sinh thaùi hoïc .........................103
PHAÀN 2: SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC
PHUÏC VUÏ DU LÒCH SINH THAÙI
Chöông 6: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DU LÒCH SINH THAÙI .................... 111
6.1 Du lòch sinh thaùi ...........................................................111
6.2 Khaùi nieäm veà phaùt trieån du lòch beàn vöõng .................115
6.3 Caùc nguyeân taéc DLST beàn vöõng ..................................120
6.4 Muïc tieâu nghieân cöùu veà DLST......................................122
6.5 Phöông phaùp nghieân cöuù DLST ...................................125
Chöông 7: OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG VAØ OÂ NHIEÃM
MOÂI TRÖÔØNG TRONG HOAÏT ÑOÄNG DU
LÒCH SINH THAÙI ....................................................... 133
7.1 Ñònh nghóa vaø phaân loaïi moâi tröôøng............................... 133
7.2 OÂ nhieãm moâi tröôøng .......................................................... 143
7.3 Suy thoaùi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng do hoaït ñoäng
du lòch................................................................................. 146
544
 Du lòch sinh thaùi
Chöông 8: SÖÛ DUÏNG HÔÏP LÍ VAØ BAÛO VEÄ TAØI
NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TRONG PHAÙT
TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI ..................................152
8.1 Ñònh nghóa veà taøi nguyeân ..........................................152
8.2 Taøi nguyeân DLST .......................................................159
Chöông 9: QUY HOAÏCH VAØ THIEÁT KEÁ DU LÒCH
SINH THAÙI .............................................................180
9.1 Ñònh nghóa quy hoaïch DLST .....................................182
9.2 Caùc yeâu caàu caàn thieát löïa choïn moät khu vöïc
ñeå phaùt trieån DLST....................................................183
9.3 Nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa laõnh thoå DLST ...........183
9.4 Caùc böôùc cô baûn cuûa quy hoaïch vaø thieát keá
DLST ...........................................................................186
9.5 Caùc nguyeân taéc cuûa quy hoaïch vaø thieát keá
DLST ...........................................................................194
9.6 Quy hoaïch vaø xaây döïng khu du lòch sinh
thaùi Caàn Giôø nhaèm ñaùp öùng söï phaùt trieån
DLST beàn vöõng...........................................................200
Chöông 10: HOAÏT ÑOÄNG DU LÒCH SINH THAÙI VAØ
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN ..............................211
10.1 Nhöõng taùc ñoäng leân moâi tröôøng cuûa hoaït
ñoäng DLST ..................................................................211
10.2 Söï coá vaø hieåm hoïa DLST...........................................216
Chöông 11: TAØI NGUYEÂN CAÛNH QUAN TRONG
PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI ........................220
545
Du lòch sinh thaùi
11.1. Ñònh nghóa caûnh quan vaø taøi nguyeân caûnh
quan.............................................................................220
11.2. Thaønh phaàn caûnh quan..............................................224
11.3. Saéc thaùi caûnh quan ....................................................225
11.4. Caáu truùc caûnh quan ....................................................226
11.5. Phaân loaïi caûnh quan ..................................................226
11.6. Söû duïng taøi nguyeân caûnh quan trong phaùt
trieån DLST .................................................................234
11.7. Caùc taùc ñoäng DLST ñoái vôùi caûnh quan....................235
11.8 . Baûo veä taøi nguyeân caûnh quan...................................236
Chöông 12: ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG
MOÄT KHU HAY MOÄT TOUR DU LÒCH
SINH THAÙI ................................................................. 238
12.1 Ñònh nghóa ..................................................................238
12.2. Muïc ñích cuûa ÑTM DLST ........................................239
12.3. Lôïi ích cuûa ÑTM DLST .............................................239
12.4 Caùc böôùc tieán haønh ÑTM DLST...............................240
12.5 Nhöõng nguyeân taéc chính trong ÑTM DLST............244
12.6. Nhöõng ñieåm caàn cho ÑTM DLST thaønh coâng ............ 245
Chöông 13: AÙP DUÏNG HEÄ QUAÛN TRÒ MOÂI TRÖÔØNG
ISO 14001, EMSs TRONG QUAÛN LÍ DU
LÒCH SINH THAÙI ..................................................247
13.1 Giôùi thieäâu heä quaûn trò moâi tröôøng ISO
14001, LCA. aùp duïng cho DLST ...............................249
13.2. Ích lôïi cuûa boä tieâu chuaån ISO 14000.......................252
13.3. Quaù trình aùp duïng vaø xin chöùng nhaän ....................256
546
 Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi

13.4. ÖÙng duïng quaûn lí moâi tröôøng trong khaùch GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ VUØNG ÑIEÅN HÌNH ÔÛ VIEÄT NAM
saïn cuûa heä thoáng DLST ............................................262 COÙ TIEÀM NAÊNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI

13.5. Söû duïng taøi nguyeân nhaân löïc trong moâi I. Khu BTTN Bình Chaâu – Phöôùc Böûu .......................313
tröôøng du lòch. ...........................................................271
II. Phaùt trieån DLST ñaát muõi - Caø Mau .......................335
13.6. Truyeàn thoâng vaø phaân phoái trong quaûn lí III. Ñònh höôùng phaùt trieån DLST Nha Trang ..............338
moâi tröôøng DLST. .....................................................273
IV. Du lòch sinh thaùi hoà Tuyeàn Laâm –
13.7. Kieåm tra hoaït ñoäng...................................................277 Ñaø Laït, Laâm Ñoàng...................................................348
13.8. AÙp duïng LCA vaøo DLST. .........................................278 V. Du lòch sinh thaùi coá ñoâ Hueá ....................................349
13.9. Keát luaän. ...................................................................280 VI. Phaùt trieån DLST khu BTTN ñaát ngaäp
nöôùc traøm chim – Ñoàng Thaùp .................................364
Chöông 14: HÖÔÙNG DAÃN VIEÂN DU LÒCH SINH THAÙI ...........282
VII. Phaùt trieån DLST vöôøn quoác gia Coân Ñaûo ..............375
14.1 Yeâu caàu toái thieåu cuûa moät höôùng daãn vieân
VIII. Ñònh höôùng phaùt trieån DLST Phuù Quoác ................385
DLST ..........................................................................282
IX. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi VQG Cuùc Phöông......425
14.2 Moät soá nhieäm vuï chính cuûa HDV DLST..................284
X. Tieàm naêng du lòch sinh thaùi VQG Loø Goø –
14.3 Noäi dung gôïi yù cuûa moät baûn thuyeát minh Xa Maùt, Taây Ninh....................................................446
höôùng daãn DLST .......................................................286
XI. Tieàm naêng DLST baùn ñaûo Sôn Traø.......................454
Chöông 15: DU LÒCH SINH THAÙI ÔÛ VIEÄT NAM .................288
XII. Tieàm naêng DLST tænh Ñaék Laék ...............................503
15.1 Caùc loaïi hình DLST ôû Vieät Nam .............................288 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ........................................................538
15.2 Sô löôïc veà moät soá ñieåm DLST ôû Vieät Nam .............293
15.3 Tình hình phaùt trieån DLST ôû Vieät Nam.................299
15.4 Ñònh höôùng phaùt trieån DLST ôû Vieät Nam..............301
15.5 Moät soá giaûi phaùp cô baûn cho vieäc phaùt
trieån DLST ôû Vieät Nam............................................304
PHAÀN 3: PHUÏ LUÏC

547 548
 MUÏC LUÏC
PREFACE ..............................................................................................
GIÔÙI THIEÄU ..........................................................................................
NHAÄP MOÂN DU LÒCH SINH THAÙI ....................................................
PHAÀN 1: SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC CÔ BAÛN
Chöông 1: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG
HOÏC ......................................................................................
1.1 Ñònh nghóa sinh thaùi moâi tröôøng.......................................
1.2 Löôïc söû veà sinh thaùi moâi tröôøng........................................
1.3 Phöông phaùp nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi ................
Chöông 2: AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑIEÀU KIEÄN MOÂI
TRÖÔØNG LEÂN SINH VAÄT VAØ CON NGÖÔØI -
SÖÏ TÖÔNG TAÙC, TÍNH CHÒU ÑÖÏNG VAØ KHAÛ
NAÊNG THÍCH NGHI .........................................................
2.1 Toùm löôïc moät soá ñònh luaät..................................................
2.2 Söï töông taùc giöõa caùc yeáu toá moâi tröôøng leân caùc
caù theå trong heä sinh thaùi ...................................................
Chöông 3: SINH THAÙI HOÏC QUAÀN THEÅ- QUAÀN XAÕ
3.1 Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn theå ...................................
3.2 Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn xaõ .....................................
3.3 Dieãn theá sinh thaùi ...............................................................
Chöông 4: HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG – NGUYEÂN
TAÉC VAØ CAÙC KHAÙI NIEÄM .................................................
4.1 Toå chöùc - keát caáu - hoaït ñoäng cuûa heä sinh
thaùi moâi tröôøng ...................................................................
4.2 Phaùt trieån vaø tieán hoùa cuûa heä moâi tröôøng ........................
4.3 Noäi caân baèng cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng .......................
Chöông 5: SINH THAÙI RÖØNG VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC .................
5.1 Sinh thaùi röøng .....................................................................
5.2 Ña daïng sinh hoïc trong sinh thaùi hoïc ...............................
PHAÀN 2: SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC PHUÏC VUÏ
DU LÒCH SINH THAÙI
Chöông 6: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DU LÒCH SINH THAÙI ............................
6.1 Du lòch sinh thaùi .................................................................
6.2 Khaùi nieäm veà phaùt trieån du lòch beàn vöõng .......................
6.3 Caùc nguyeân taéc dlst beàn vöõng ............................................
6.4 Muïc tieâu nghieân cöùu veà DLST............................................
6.5 Phöông phaùp Nghieân cöuù DLST.........................................
Chöông 7: OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG VAØ OÂ NHIEÃM
MOÂI TRÖÔØNG TRONG HOAÏT ÑOÄNG DU
LÒCH SINH THAÙI ..............................................................
7.1 Ñònh nghóa veà moâi tröôøng vaø oâ nhieãm moâi
tröôøng .......................................................................................
7.2 Ñònh nghóa veà moâi tröôøng vaø oâ nhieãm moâi
tröôøng .......................................................................................
7.3 Suy thoaùi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng do hoaït ñoäng
du lòch.......................................................................................
Chöông 8: SÖÛ DUÏNG HÔÏP LYÙ VAØ BAÛO VEÄ TAØI
NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TRONG PHAÙT
TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI ..........................................
8.1 Ñònh nghóa veà taøi nguyeân ..................................................
 8.2 Taøi nguyeân DLST .............................................................
Chöông 9: QUY HOAÏCH VAØ THIEÁT KEÁ DU LÒCH
SINH THAÙI ........................................................................
9.1 Ñònh nghóa quy hoaïch du lòch sinh thaùi .........................
9.2 Caùc yeâu caàu caàn thieát löïa choïn moät khu vöïc
ñeå phaùt trieån DLST..........................................................
9.3 Nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa laõnh thoå DLST .................
9.4 Caùc böôùc cô baûn cuûa quy hoaïch vaø thieát keá
DLST .................................................................................
9.5 Caùc nguyeân taéc cuûa quy hoaïch vaø thieát keá
DLST .................................................................................
9.6 Quy hoaïch vaø xaây döïng khu du lòch sinh
thaùi caàn giôø nhaèm ñaùp öùng söï phaùt trieån
du lòch sinh thaùi beàn vöõng..............................................
Chöông 10: HOAÏT ÑOÄNG DU LÒCH SINH THAÙI VAØ
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN......................................
10.1 Nhöõng taùc ñoäng leân moâi tröôøng cuûa hoaït
ñoäng du lòch sinh thaùi ......................................................
10.2 Söï coá vaø hieåm hoïa du lòch sinh thaùi ...............................
Chöông 11: TAØI NGUYEÂN CAÛNH QUAN TRONG
PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI ...............................
11.1. Ñònh nghóa caûnh quan vaø taøi nguyeân caûnh
quan ...................................................................................
11.2. Thaønh phaàn caûnh quan....................................................
11.3. Saéc thaùi caûnh quan ..........................................................
11.4. Caáu truùc caûnh quan ..........................................................
12.5. Phaân loaïi caûnh quan ........................................................
11.6. Söû duïng taøi nguyeân caûnh quan trong phaùt
trieån du lòch sinh thaùi......................................................
11.7. Caùc taùc ñoäng dlst ñoái vôùi caûnh quan .............................
11.8 . Baûo veä taøi nguyeân caûnh quan.........................................
Chöông 12: ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG
MOÄT KHU HAY MOÄT TOUR DU LÒCH
SINH THAÙI ......................................................................
12.1 Ñònh nghóa ........................................................................
12.2. Muïc ñích cuûa ÑTM DLST ..............................................
12.3. Lôïi ích cuûa ÑTM DLST ...................................................
12.4 Caùc böôùc tieán haønh ÑTM DLST.....................................
12.5 Nhöõng nguyeân taéc chính trong ÑTM DLST..................
12.6. Nhöõng ñieåm caàn cho ñtm dlst thaønh coâng ....................
Chöông 13: AÙP DUÏNG HEÄ QUAÛN TRÒ MOÂI TRÖÔØNG
ISO 14001, EMSs TRONG QUAÛN LYÙ DU
LÒCH SINH THAÙI .............................................................
13.1 Giôùi thieäâu heä quaûn trò moâi tröôøng ISO
14001, lca. aùp duïng cho DLST ........................................
13.2. Ích lôïi cuûa boä tieâu chuaån iso 14000 ..............................
13.3. Quaù trình aùp duïng vaø xin chöùng nhaän ..........................
13.4. ÖÙng duïng quaûn lyù moâi tröôøng trong khaùch
saïn cuûa heä thoáng DLST..................................................
13.5. Söû duïng taøi nguyeân nhaân löïc trong moâi
tröôøng du lòch. .................................................................
13.6. Truyeàn thoâng vaø phaân phoái trong quaûn lyù
moâi tröôøng DLST. ...........................................................
13.7. Kieåm tra hoaït ñoäng.........................................................
 13.8. AÙp duïng LCA vaøo DLST. ...............................................
13.9. Keát luaän. .........................................................................
Chöông 14: HÖÔÙNG DAÃN VIEÂN DU LÒCH SINH THAÙI ...................
14.1 Yeâu caàu toái thieåu cuûa moät höôùng daãn vieân
DLST ................................................................................
14.2 Nhieäm vuï chính cuûa höôùng daãn vieân DLST..................
14.3 Vieát lôøi thuyeát minh DLST ............................................
Chöông 15: DU LÒCH SINH THAÙI ÔÛ VIEÄT NAM
15.1 Caùc loaïi hình du lòch sinh thaùi ôû Vieät
Nam..................................................................................
15.2 Sô löôïc veà moät soá ñieåm du lòch sinh thaùi ôû
Vieät Nam .........................................................................
15.3 Tình hình phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû
Vieät Nam .........................................................................
15.4 Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû
Vieät Nam .........................................................................
15.5 Moät soá giaûi phaùp cô baûn cho vieäc phaùt
trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam................................
IV. Du lòch sinh thaùi hoà Tuyeàn Laâm – Ñaø
Laït, Laâm Ñoàng...............................................................
V. Du lòch sinh thaùi coá ñoâ Hueá ..........................................
VI. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi khu BTTN
ñaát ngaäp nöôùc traøm chim – Ñoàng Thaùp .......................
VII. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi vöôøn quoác gia
Coân Ñaûo ..........................................................................
VIII. Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch sinh thaùi
Phuù Quoác.........................................................................
IX. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi VQG Cuùc
Phöông ............................................................................
X. Tieàm naêng du lòch sinh thaùi VQG Loø Goø –
Xa Maùt, Taây Ninh..........................................................
XI. Tieàm naêng dlst baùn ñaûo Sôn Traø....................................
XII. Tieàm naêng du lòch sinh thaùi tænh Ñaklak....................
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ..............................................................

PHAÀN 4: GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ VUØNG ÑIEÅN HÌNH

ÔÛ VIEÄT NAM COÙ KHAÛ NAÊNG PHAÙT
TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI
I. Khu baûo toàn thieân nhieân Bình Chaâu –
Phöôùc Böûu ........................................................................
II. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi ñaát muõi -
Caø Mau .............................................................................
III. Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch sinh thaùi
Nha Trang........................................................................
 MUÏC LUÏC
PREFACE .......................................................................................................................... 1

GIÔÙI THIEÄU

NHAÄP MOÂN DU LÒCH SINH THAÙI ......................................................................... 4

PHAÀN 1: SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC CÔ BAÛN

Chöông 1: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC

1.1 Ñònh nghóa sinh thaùi moâi tröôøng .............................................................................. 6

1.2 Löôïc söû veà sinh thaùi moâi tröôøng .............................................................................. 5
1.3 Phöông phaùp nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi ...................................................... 8

Chöông 2: AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑIEÀU KIEÄN MOÂI TRÖÔØNG LEÂN SINH VAÄT VAØ CON
NGÖÔØI - SÖÏ TÖÔNG TAÙC, TÍNH CHÒU ÑÖÏNG VAØ KHAÛ NAÊNG THÍCH NGHI

2.1 Toùm löôïc moät soá ñònh luaät ....................................................................................... 11

2.2 Söï töông taùc giöõa caùc yeáu toá moâi tröôøng leân caùc caù theå trong heä sinh thaùi ....... 12

Chöông 3: SINH THAÙI HOÏC QUAÀN THEÅ- QUAÀN XAÕ

3.1 Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn theå .......................................................................... 25

3.2 Sinh thaùi moâi tröôøng hoïc quaàn xaõ ........................................................................... 28
3.3 Dieãn theá sinh thaùi ...................................................................................................... 30

Chöông 4: HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG – NGUYEÂN TAÉC VAØ CAÙC KHAÙI NIEÄM

4.1 Toå chöùc - keát caáu - hoaït ñoäng cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng ................................. 32
4.2 Phaùt trieån vaø tieán hoùa cuûa heä moâi tröôøng ............................................................... 33
4.3 Noäi caân baèng cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng ............................................................. 33

Chöông 5: SINH THAÙI RÖØNG VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC

5.1 Sinh thaùi röøng ............................................................................................................. 40

5.2 Ña daïng sinh hoïc trong sinh thaùi hoïc ...................................................................... 60

i
 PHAÀN 2: SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC PHUÏC VUÏ DU LÒCH SINH THAÙI

Chöông 6: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DU LÒCH SINH THAÙI

6.1 Du lòch sinh thaùi ......................................................................................................... 63

6.2 Khaùi nieäm veà phaùt trieån du lòch beàn vöõng ............................................................. 65
6.3 Caùc nguyeân taéc dlst beàn vöõng.................................................................................. 68
6.4 Muïc tieâu nghieân cöùu veà DLST ................................................................................ 70
6.5 Phöông phaùp Nghieân cöuù DLST .................................................................................. 72

Chöông 7: OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG VAØ OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG TRONG HOAÏT
ÑOÄNG DU LÒCH SINH THAÙI

7.1 Ñònh nghóa veà moâi tröôøng vaø oâ nhieãm moâi tröôøng ................................................ 76
7.2 Ñònh nghóa veà moâi tröôøng vaø oâ nhieãm moâi tröôøng ................................................ 82
7.3 Suy thoaùi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng do hoaït ñoäng du lòch........................................ 84

Chöông 8: SÖÛ DUÏNG HÔÏP LYÙ VAØ BAÛO VEÄ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TRONG
PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI

8.1 Ñònh nghóa veà taøi nguyeân ......................................................................................... 88

8.2 Taøi nguyeân DLST...................................................................................................... 92

Chöông 9: QUY HOAÏCH VAØ THIEÁT KEÁ DU LÒCH SINH THAÙI

9.1 Ñònh nghóa quy hoaïch du lòch sinh thaùi ................................................................... 105
9.2 Caùc yeâu caàu caàn thieát löïa choïn moät khu vöïc ñeå phaùt trieån DLST ...................... 105
9.3 Nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa laõnh thoå DLST.......................................................... 105
9.4 Caùc böôùc cô baûn cuûa quy hoaïch vaø thieát keá DLST ............................................... 107
9.5 Caùc nguyeân taéc cuûa quy hoaïch vaø thieát keá DLST ................................................ 111
9.6 Quy hoaïch vaø xaây döïng khu du lòch sinh thaùi caàn giôø nhaèm ñaùp öùng söï phaùt trieån
du lòch sinh thaùi beàn vöõng ............................................................................................. 115

Chöông 10: HOAÏT ÑOÄNG DU LÒCH SINH THAÙI VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

10.1 Nhöõng taùc ñoäng leân moâi tröôøng cuûa hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi ....................... 124
10.2 Söï coá vaø hieåm hoïa du lòch sinh thaùi ..................................................................... 127

ii
 Chöông 11: TAØI NGUYEÂN CAÛNH QUAN TRONG PHAÙT TRIEÅN
DU LÒCH SINH THAÙI
11.1. ñònh nghóa caûnh quan vaø taøi nguyeân caûnh quan........................................................ 129
11.2. thaønh phaàn caûnh quan ............................................................................................... 131
11.3. Saéc thaùi caûnh quan.................................................................................................... 131
11.4. caáu truùc caûnh quan .................................................................................................... 131
12.5. phaân loaïi caûnh quan.................................................................................................. 132
11.6. söû duïng taøi nguyeân caûnh quan trong phaùt trieån du lòch sinh thaùi .............................. 136
11.7. caùc taùc ñoäng dlst ñoái vôùi caûnh quan.......................................................................... 136
11.8 . baûo veä taøi nguyeân caûnh quan................................................................................... 137

Chöông 12: ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG MOÄT KHU HAY MOÄT TOUR DU
LÒCH SINH THAÙI
12.1 Ñònh nghóa.................................................................................................................. 129a
12.2. Muïc ñích cuûa ñtm dlst .............................................................................................. 129a
12.3. Lôïi ích cuûa ñtm dlst................................................................................................... 129a
12.4 Caùc böôùc tieán haønh ñtm dlst ..................................................................................... 130a
12.5 Nhöõng nguyeân taéc chính trong ñtm dlst .................................................................... 132a
12.6. Nhöõng ñieåm caàn cho ñtm dlst thaønh coâng................................................................. 132a

Chöông 13: AÙP DUÏNG HEÄ QUAÛN TRÒ MOÂI TRÖÔØNG ISO 14001, EMSs TRONG
QUAÛN LYÙ DU LÒCH SINH THAÙI

13.1 Giôùi thieäâu heä quaûn trò moâi tröôøng iso 14001, lca. aùp duïng cho DLST........... 136a
13.2. Ích lôïi cuûa boä tieâu chuaån iso 14000 ........................................................................ 137a
13.3. Quaù trình aùp duïng vaø xin chöùng nhaän ...................................................................... 139
13.4. Öùng duïng quaûn lyù moâi tröôøng trong khaùch saïn cuûa heä thoáng DLST ........................ 144
13.5. Söû duïng taøi nguyeân nhaân löïc trong moâi tröôøng du lòch............................................. 149
13.6. Truyeàn thoâng vaø phaân phoái trong quaûn lyù moâi tröôøng DLST. ................................. 150
13.7. Kieåm tra hoaït ñoäng. .................................................................................................. 152
13.8. Aùp duïng LCA vaøo DLST. ........................................................................................ 153
13.9. Keát luaän. .................................................................................................................. 145

Chöông 14: HÖÔÙNG DAÃN VIEÂN DU LÒCH SINH THAÙI

14.1 Yeâu caàu toái thieåu cuûa moät höôùng daãn vieân DLST..................................................... 155
14.2 Nhieäm vuï chính cuûa höôùng daãn vieân DLST .............................................................. 155
14.3 Vieát lôøi thuyeát minh DLST ........................................................................................ 156

iii
 Chöông 15: DU LÒCH SINH THAÙI ÔÛ VIEÄT NAM

15.1 Caùc loaïi hình du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam .................................................... 158
15.2 Sô löôïc veà moät soá ñieåm du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam ........................................ 161
15.3 Tình hình phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam ............................................... 166
15.4 Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam .......................................... 168
15.5 Moät soá giaûi phaùp cô baûn cho vieäc phaùt trieån du lòch sinh thaùi ôû Vieät Nam ...... 169

PHAÀN 4: GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ VUØNG ÑIEÅN HÌNH ÔÛ VIEÄT NAM COÙ KHAÛ
NAÊNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI

I. KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN BÌNH CHAÂU – PHÖÔÙC BÖÛU ........................... 174
1. Toång quan veà khu BTTN Bình Chaâu–Phöôùc Böûu (Baø Ròa–Vuõng Taøu)............... 174
1.1 Vò trí ñòa lyù ................................................................................................................. 174
1.2 Caùc nguoàn löïc töï nhieân vaø taøi nguyeân thieân nhieân ............................................... 174
2. Ñònh höôùng phaùt trieån vaø quy hoaïch moät soá loaïi hình du lòch trong khu Bình Chaâu –
Phöôùc Böûu ........................................................................................................................ 182

II. PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI ÑAÁT MUÕI - CAØ MAU............................... 187

2.1. Giôùi thieäu

2.2. Caùc tuyeán du lòch ñieån hình

III. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI NHA TRANG .................. 189

1.Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân - kinh teá - xaõ hoäi cuûa Nha Trang ...................... 189
1.1 Vò trí ñòa lyù .....................................................................................................................189
1.2 Taøi nguyeân töï nhieân ......................................................................................................190
1.3 Taøi nguyeân DLST ..........................................................................................................190
2. Hoaït ñoäng du lòch ôû Nha Trang ................................................................................. 191
2.1 Moät soá loaïi hình du lòch ñang ñöôïc khai thaùc ...........................................................191
2.2 Ñònh höôùng phaùt trieån moät soá loaïi hình du lòch.......................................................193

IV. DU LÒCH SINH THAÙI HOÀ TUYEÀN LAÂM – ÑAØ LAÏT, LAÂM ÑOÀNG ................... 194

4.1. Giôùi thieäu

V. DU LÒCH SINH THAÙI COÁ ÑOÂ HUEÁ ......................................................................... 195

1. TAØI NGUYEÂN DU LÒCH .............................................................................................. 196

1.1 Taøi nguyeân du lòch töï nhieân ..................................................................................... 196

iv
1.2 Taøi nguyeân du lòch nhaân vaên ................................................................................... 196
1.3 Hieän traïng taøi nguyeân du lòch Hueá .......................................................................... 197
2. ÑÒNH HÖÔÙNG TUYEÁN, ÑIEÅM DU LÒCH SINH THAÙI HUEÁ ..................................... 198
2.1 Du lòch thieân nhieân xöù Hueá ...................................................................................... 198
2.2 Du lòch vaên hoùa truyeàn thoáng xöù Hueá..................................................................... 201

VI. PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI KHU BTTN ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC TRAØM
CHIM – ÑOÀNG THAÙP ................................................................................................... 204

1. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khu BTTN Traøm Chim ........................................ 204
1.1 Caùc muïc tieâu vaø chöùc naêng cô baûn cuûa khu baûo toàn ...............................................204
1.2 Ñaëc ñieåm töï nhieân khu vöïc Traøm Chim .....................................................................205
2. Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch sinh thaùi Traøm Chim vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi....... 209

VII. PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI VÖÔØN QUOÁC GIA COÂN ÑAÛO ................

1. Khaùi quaùt veà Vöôøn Quoác gia (VQG) Coân Ñaûo ....................................................... 210
1.1 Vò trí vaø löôïc söû hình thaønh .........................................................................................210
1.2 Caùc thaønh phaàn taøi nguyeân cuûa VQG Coân Ñaûo .......................................................210
2. Ñònh höôùng phaùt trieån DLST ôû VQG Coân Ñaûo ....................................................... 214

VIII. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI PHUÙ QUOÁC .................. 216

1. Löôïc söû hình thaønh ñaûo Phuù Quoác ............................................................................ 216

2. Toång quan veà ñaûo Phuù Quoác ..................................................................................... 217

IX. PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI VQG CUÙC PHÖÔNG ................................ 238

1. Lòch söû hình thaønh VQG Cuùc Phöông ....................................................................... 238

2. Toång quan veà VQG Cuùc Phöông ............................................................................... 238
3. Caùc nguoàn taøi nguyeân cuûa Vöôøn Quoác Gia Cuùc Phöông ....................................... 240

X. TIEÀM NAÊNG DU LÒCH SINH THAÙI VQG LOØ GOØ – XA MAÙT, TAÂY NINH ........ 250

1.Vò trí ñòa lyù .................................................................................................................... 250

2. Ñòa hình ........................................................................................................................ 251
3. Khí haäu vaø thuûy vaên .................................................................................................... 251
4. Taøi nguyeân thöïc vaät .................................................................................................... 252
5. Taøi nguyeân ñoäng vaät ................................................................................................... 253
6. Taøi nguyeân nhaân vaên ..................................................................................................... 255

v
XI. TIEÀM NAÊNG DLST BAÙN ÑAÛO SÔN TRAØ ............................................................. 255
1. Ñaëc ñieåm töï nhieân cuûa baùn ñaûo sôn traø ............................................................ 255
1.1. Vò trí ñòa lyù - ñòa hình ........................................................................................ 255
1.2. Ñòa chaát, thoå nhöôõng ...................................................................................... 256
1.3 ñaëc ñieåm khí haäu .............................................................................................. 261
1.4 Ñaëc ñieåm thuûy vaên............................................................................................. 263
2. Ñieàu kieän xaõ hoäi ................................................................................................. 264
3. Ña daïng thöïc vaät ............................................................................................... 264
3.1. Ña daïng veà caáu truùc vaø thaønh phaàn loaøi .......................................................... 264
3.2. Söï ña daïng veà caùc quaàn theå thöïc vaät töï nhieân ôû sôn traø ................................. 270
4. Ña daïng veà heä ñoäng vaät: ..................................................................................... 272
4.1 thaønh phaàn loaøi khu heä ñoäng vaät sôn traø ........................................................... 272
4.2. Tình traïng vaø phaân boá cuûa khu heä ñoäng vaät sôn traø....................................... 277
5. Nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán khu heä sinh vaät sôn traø....................................... 282
5.1 Hoaøn caûnh soáng cuûa daân cö ñòa phöông ........................................................... 282
5.2 Taùc ñoäng tieáp tuïc cuûa cö daân ñòa phöông ñeán khu heä sinh vaät sôn traø ............ 283
6. Phöông höôùng nhaèm quaûn lyù söû duïng laâu beàn taøi nguyeân sinh vaät trong khu baûo toàn
thieân nhieân sôn traø................................................................................................... 284
6.1 ñoái vôùi heä thöïc vaät ............................................................................................ 284
6.2 ñoái vôùi khu heä ñoäng vaät..................................................................................... 284
6.3 baûo veä quaûn lyù taøi nguyeân sinh vaät cuûa khu bttn .............................................. 284
7. Baùn ñaûo sôn traø - moät ñieåm du lòch thô moäng..................................................... 285
XII. TIEÀM NAÊNG DU LÒCH SINH THAÙI TÆNH ÑAKLAK ........................................ 286
1. Giôùi thieäu ...................................................................................................................... 286
2. Xaõ EAKAO ................................................................................................................. 287
2.1 Toång Quan ................................................................................................................... 287
2.2 Ñeà xuaát quy hoaïch khu DLST EAKAO....................................................................... 290
3. Vöôøn Quoác Gia YANGSIN............................................................................................ 293
4. Khu röøng baûo veä Hoà Laéc ............................................................................................... 295
5. Khu Baûo Toàn NAMNUNG ............................................................................................ 295
6. Ña daïng sinh hoïc vöôøn Quoác Gia YOKÑOÂN-Neàn taûng DLST beàn vöõng ..................... 296
6.1 Ñaëc ñieåm ñòa chaát ........................................................................................................ 296
6.2 Ña daïng vuøng cö truù-heä thöïc vaät röøng ......................................................................... 296
6.3 Heä ñoäng vaät röøng ña daïng ........................................................................................... 301
6.4 Khai thaùc du lòch taïi YOKÑOÂN ................................................................................... 303
6.5 Nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán heä sinh thaùi khi phaùt trieån du lòch taïi YOKÑOÂN .......... 304
6.6 Quaûn lyù baûo toàn VQG YOKÑOÂN ................................................................................ 305
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO................................................................................................ 308

vi
Quy trình chöùng nhaän ISO 14000 Haønh ñoäng khaéc phuïc

Ñaùnh
giaù laïi No

Xem xeùt Tham 1

Ñaùnh giaù Hoaøn toaøn Khoâng phuø hôïp Yes
soå tay quan chöùng nhaän phuø hôïp ? Khoâng phuø hôïp
2
Ñaày ñuû AÙp duïng Phuø hôïp No
Haønh ñoäng
khaéc phuïc
Xem xeùt
taøi lieäu
ÑAÙNH GIAÙ GIAÙM SAÙT

3 CERTIFICATION
TAÙI CHÖÙNG NHAÄN
Naêm DUY TRÌ DNV
 Laõnh ñaïo ñöa ra cam keát thöïc hieän

Laäp nhoùm chuyeân traùch veà ISO

Tìm hieåu yeâu caàu cuûa TC ISO 14001

Tieàn ñaùnh giaù noäi boä sô boâ

Xaùc ñònh caùc khía caïnh MT, muïc tieâu vaø chæ tieâu MT,
chính saùch MT

Xaây döïng chöông trình QLMT

Xaùc ñònh cô caáu traùch nhieäm

Xaây döïng heä thoáng vaên baûn veà HTQLMT

Thöïc hieän chöông trình QLMT

Naâng cao nhaän thöùc veà MT cho coâng nhaân

Ñaùnh giaù noäi boä

Ñaùnh giaù cuûa beân thöù 3

Nhaän chöùng chæ