wykad z serii Kobiety w sztuce

Dr Urszula Chowaniec
UCL SSEES
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 2
Podstawowe fakty:
gr. kphrasis dokadny opis
od figury retorycznej do genologii (gatunek literacki)

Narratorski gest ekfrastyczny (koncepcja
Kristevej)
Ekfraza jest ruchem w kierunku pokonania melancholii, ktra
uruchamia aktywno estetyczn (Kristeva 2007, 129),
jest bowiem jednoczenie kontemplacj sztuki i jej literackim
opisem



Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 3
wielkie dziea sztuki, dajmy na to Mallarm, Joyce,
Artaud, wspominajc tylko literatur, s w skrcie
rzecz ujmujc sublimacj kryzysw podmiotowoci,
ktre znane s () jako kryzysy psychiczne. (). To
znaczy, mwic bardzo prosto, poprzez prac i gr
znakw jawi si moliwo przetrwania kryzysu
podmiotowoci, ktry jest podstaw wszelkiej twrczoci
(). Powiedziaabym nawet, e znaki tworz ciao i
artysta wie to bardzo dobrze, e jeli nie pracowaby,
nie tworzyby swojej muzyki czy tekstu, czy rzeby,
byby najzwyczajniej chory czy martwy. Moc tworzenia
tego, co symboliczne, to tworzenie somatycznoci i
tosamoci, co uwidacznia si w modernistycznych
tekstach
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 4
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 5


Dotkliwy jest realizm rozcignitego ciaa,
lecego samotnie w klaustrofobicznej krypcie
(Kristeva 2007, 114); tu wida porzucenie go nie
tyko przez Boga Ojca, ale przez wszystkich ludzi.
mier pozbawiona jest wszelkiej patetycznoci i
intymnoci. Tu czowiek osiga nowy wymiar.
Niekoniecznie wymiar ateizmu pisze autorka
Czarnego soca ale z ca pewnoci postawy
pozbawionej iluzji, spokojnej i godnej (120).
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 6
znaczenia podstawowe:
inspiracja;
dyskurs estetyczny;
przekad intersemiotyczny

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 7
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 8
Pieter Bruegel 1562
Paul Czanne 1899
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 9
Dwie mapy Bruegla

Tak wyglda mj wielki maturalny sen:
siedz w oknie dwie mapy przykute acuchem,
za oknem fruwa niebo
i kpie si morze.

Zdaj z historii ludzi.
Jkam si i brn.

Mapa, wpatrzona we mnie, ironicznie sucha,
druga niby to drzemie -
a kiedy po pytaniu nastaje milczenie,
podpowiada mi
cichym brzkaniem acucha.

Olejne jabka

Jabko z modrym konturem, kwadratowo
krzywe, pocignite zieleni, ktr kraplak plami,
ma na policzku biae wiateko, jak ywe, i jest
jabkiem przy jabku, w jabkach, pod jabkami.

Talerz czarno-niebieski, a nad tym przepychem
draperia wisi w fadach z ciepego kamienia.
Za na obrus, gdzie biele cynkowe ni ciche, toczy si
jeszcze jabko - z modrym krkiem cienia

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 10

Informuje
Wchodzi w dialog
Apeluje
Komentuje
Zapisuje ekstatyczne dowiadczenie


Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 11
Manuela Gretkowska
Olga Tokarczuk
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 12
Rembrandt
Lekcja Anatomii
doktora Tulpa
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 13
Francis Bacon
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 14
Rembrandt
ydowska narzeczona
Powrt syna marnotrawnego
wiatowidz 1998
Bohaterka Gretkowskiej wedle swoje poetyki
wiatowidzeniadociera do Rijksmuseum
Narratorka czy kontemplacj sztuki z
refleksj nad duchowoci wpisan w obrazy,
ale jej religijne interpretacje s synkretyczne
Refleksja duchowa staje si raczej parafraz
duchowoci bohaterki, podmiotu, ktry w
rzeczywistoci traci z oczu metafizyczny
wymiar kontemplowanych dzie.

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 15
obraz ydowskiej narzeczonej czy Powrt syna marnotrawnego
Rembrandta u Gretkowskiej zostaje pozbawiony iluzji. Zostaje
przedstawiony jest przez pryzmat jego faktury, skry, gdzie malarska
robota, iluzoryczno przedstawienia (gruba warstwa farb, szorstka
materia) pojawia si na samym pocztku.:

Nie ukrywa pocigni pdzla, nie zaciera malarskich linii papilarnych. Kolory
nakada szpachtl, obrzuca ptno tynkiem barw. W swych grafikach wdziera si
wiatocieniem nie w iluzj realizmu, lecz w inny wymiarprzez oczy
owiecajce dusz (, 65).


wiat Rembrandta (jak wiat Holbeina) to wiat po bankructwie
mierci (, 64), kiedy to trzeba przydzieli ludziom bogw (, 64).
Perspektywa metafizyczna nowoytnego podmiotu zostaje skurczona do
oczu jako uniwersum, to ludzkie ciao (poprzez oczy) stanie si teraz,
kiedy starzy bogowie odeszli, nadziej na inny wymiar.

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 16
Kolejno u Vermeera obrazy s opisane w
cielesnych kategoriach: skra obrazu jest
przezroczysta i gadka. Przypomina lustro, nie tylko
poyskliwoci, ale i beznamitn precyzj, z jak
pokazuje krzesa, kobiet, map (, 67).
Na obrazie panuje cisza, kobieta czyta w milczeniu
list, ale wiato wibruje dwikiem. Cytrynowa
ciana to piskliwy sopran, cieplej i bliej szeleci alt
jasnogobiej spdnicy (, 68).

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 17

Ciaa ludzkie z portretw Bacona s poksane
przez te stwory, dla ktrych ciao czowieka
jest padlin, rozwczon w czasie () Bacon
lubi poysk zbw, rozpulchniony karmin
dzise, ale narzeka, e nigdy nie udao mu si
namalowa miechu, najwyej zwierzcy krzyk
(, 72-72)


Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 18

Bohaterka Bieguni Olgi Tokarczuk, pozostajca
w cigym ruchu-niczym wyznawczyni sekty
staroobrzdowcw bieecw, wierzcej, e w
stagnacji kryje si zoposzukuje tajemnicy
ludzkiego ciaa, ciaa, ktre samo dy do
ostatecznej stagnacji, ciaa martwego.
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 19
Skrcone krgosupy, wstki eber [ktre] wycignito
zapewne z rwnie skrconych cia, wypreparowano,
wysuszono i na dodatek pocignito lakierem ()
Czaszki z narostami o wszelkich moliwych do
wyobraenia strukturach, przestrzelone,
przedziurawione, z zanikami. Koci doni, zaatakowane
reumatyzmem. Rami poamane w kilku miejscach,
zaronite naturalnie, na chybi trafi, skamieniay
wieloletni bl. Koci dugi za krtkie i za dugie koci
krtkie, tuberkuliczne, pokryte deseniem zmian,
pomylaby kto, e zjada je kornik. Biedne ludzkie
czaszki podwietlanych wiktoriaskich gablotach (B.,
25-26)
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 20


Czemu suy to drobiazgowe, bezlitosne
rozbieranie czowieka do samej pojedynczej
tkanki? Kristeva mwi, e nazywanie cierpienia,
drobiazgowe jego roztrzsanie w najmniejszych
szczegach, jest bez wtpienia rodkiem na
powcignicie aoby (Kristeva 2007, 101).
Dziki opisowi moliwe jest odepchnicie
groby mierci tak bliskiej melancholikowi, bo
jak w lekcji anatomii Ruyscha, kiedy pod
sprawnym noem anatoma, kada tkanka ciaa
oddziela si od spjnej caoci, to okazuje si,
e nie ma si czego ba. Jestemy
mechanizmem (B, 227).
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 21
Autobiograficzno sztuki;
Sztuka dyskursywna;
Kontynuacja sztuki w opowiadaniu.
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 22
Magorzata Dawidek
Gryglicka
Tekst zamiast ciaa



Katarzyna Perlak
Sowo, ktre komentuje


Joanna Rajkowska


Joanna Rajkowska, Where the Beasts is
Buried?
Historia z Ume
Konieczno opowiadania
Autobiografia w sztuce
Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 23
Spotkanie z Rajkowsk (Londyn, 15 stycznia
2014)
http://emigratinglandscapes.org/2014/02/06/ra
jkowska-video/
Strona Joanny Rakowskiej
Podsumowanie
Sztuka jako lustro (z historii Ume)?
Literatura jako lustro lustra?
Ekfraza
jako ruch krytyczny

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 24
Hello! Pary 2004
Potem puste plastikowe doniczki, dywany ze sztucznej trawy,
pozaginane na rogach. Beton, dziury w betonie. Co co jest z
betonu i mam by idealne, jak raz si sklepi, to ju zawsze bdzie
tylko sklepione. Cay La Defense starzeje si w taki groteskowy
sposb, bo w ideologii postpu nie ma miejsca na urok staroci.
Tekst Hello Pary, 2004

Dzikuj za uwag,
Urszula Chowaniec
U.Chowaniec@ucl.ac.uk

Sztuka w literaturze/ literatura w
sztuce Krakw, 2 czerwca, 2014 25