KESN BR BLM OLARAK FELSEFE

Edmund Husserl
eviren:
Tomris Mengolu
YKY
Cogito - 22 ISBN 975-363-248-7
Kesin Bir Bilim Olr! "else#e $ Edmund Husserl
%&g'n d() *+iloso,+ie ls Strenge -issens.+#t
/e0iren) 1omris 2eng'3o4lu
56 7s!() O.! 5995 26 7s!() 5588 det9 :stn7ul9 E!im 5995
;<(n H&(rl<n) H'l< 1u#n
1sr(m) 2e+met =lusel
O#set H&(rl(!) N+ide >i!el
Bs!() ?ltn 2t7.(l(! @td6 Ati6
B ;,( Kredi ;<(nln @td6 Ati69 5994
1'r!Ce Ce0irinin t'm <<(n +!ln s!l(d(r6
1n(t(m iCin <,(l.! !(s l(nt(lr d(3(nd <<(n.(n(n <&(l( i&ni olm!s(&(n +iC7ir <oll Co4lt(lm&6
;,( Kredi ;<(nln @td6 Ati6
;,( Kredi K'lt'r 2er!e&i
:sti!ll Cddesi9 No) 285 Be<o4lu 88858 :stn7ul
1ele#on) D8-252E 293 88 24 "!s) D8-252E 293 87 23
KESN BR BLM OLARAK FELSEFE
Yirminci yzyl felsefesine derin ve o y!nl e"ileri ol#n Alm#n filozof Edm$nd
%$sserl, Mhren Prossnitz'de 8..!8"# t$rihinde dodu, %&..!#'8'de (rei)urg *.+.'de
,ld. !#!- ./l/nd$ niversitede 0ro1es,r ol$n 2usserl'in il3 4$l/m$l$r/, m#"em#"ile
ilgilidir. +unu izle.en m$nt/3 4$l/m$l$r/, onu .e0.eni )ir 1else1e.e, fenomenolo&i.e
g,trd. 5serleri: *+iloso,+ie der ?rit+meti!9 5895F @ogis.+e =ntersu.-+ungen9 5988F
Ideen &u einer reinen *+nomenGlogie und ,+iinomenologis.+en *+iloso,+ie9 5953F
"ormole und trns&en-dentle @ogi!9 5929F 2edittions .rtesiennes9 59356 D?lmn.s(
S6 Strsser tr#(ndn9 5958EF >ie Krisis der euro,is.+en -issens.+#ten und die
trns&endentle *+nonenologie9 5936F Er#+-rung und =rteil9 5939 D<<(nl<n @6
@ndgre7e9 i!in.i 7s!( 5954E6
%$sserl, !#!'6!#'7 $r$s/nd$ HI+r7u.+ #'r *+iloso,+ie und *+Jnomenologis.+e
"ors.+ungHun .$./n8/l//n/ .$0m/t/r. !#'#'d$ 3urul$n HHusserl-?r.+i0 &u @G0enHde
s$3l$n$n ".777 s$.1$l/3 ori9in$l el.$zm$l$r/nd$n olu$n 2usserl tere3esinin ).3
),lm henz .$./ml$nm$m/t/r. !#"7'den )eri, 2.:. +red$ .,netiminde3i 3urulu ve
K,ln ;niversitesi'nin ort$3 4$l/m$l$r/.l$ .$./m/ .$0/l$n <2usserli$n$< dizisinde,
2usserl'in )tn eserleri .$./ml$nm$3t$d/r. +und$n )$3$, +u11$lo =>?@A, (rei)urg *.+.,
ve P$ris =?or)onneA u)elerinde3i ort$3 4$l/m$l$rd$, <Ph$enomenologi8$< dizisinde de
2usserl'in )ilimsel 4$l/m$l$r/ .$./ml$nm$3t$d/r.
'N(EKLER
evirmenin Notu 7
nsz 9
Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe 33
Terimce 8
'evirmenin No"$
(il ve )erimler *zerine
Ku3u .o3 3i, dil )ir ulusun 3imliinin $.n$s/d/r. +u )ilin4le, .$r/m .z./l/ $3/n )ir
sreden )eri, ulusl$m$, ulus ol$r$3 3imliimizi )ulm$ 4$)$l$r/m/zl$ )irli3te )$l$.$n
dilimizi $r/nd/rm$ 4$l/m$l$r/m/z, )u sre i4inde )ize 4o3 deerli dene.imler 3$z$nd/rd/.
Bilimizi $r/nd/rm$ ve terim retmede verilen eme3ler, g,sterilen 4$)$l$r sonund$, )$z/
terimlerin, s,z83lerin <tuttuu<, )$z/l$r/n/n <tutm$d//<, <.erlemedii<C .$ d$ <deiere3
.erletii< gi)i )ir dene.imimiz oldu.
+u dene.im, dil8ilerin dil l$)or$tuv$r/nd$ h$z/rl$d/3l$r/ s,zl3lerde, Dsm$nl/8$ .$ d$
+$t/ 3$.n$3l/ terimler ve s,z83ler .erine 3ull$n/lm$.$ sundu3l$r/ Tr34e s,z83lerin,
8$nl/ ol$n h$.$tt$, .$r$t/8/ 4$l/m$l$rd$, .$0/tl$rd$ deneni0 s/n$nm$s/ ol$./.d/. +unun
i4in z$m$n gere3li.diC ve .$r/m .z./l, o 3$d$r d$ 3/s$ )ir sre deildi. Eeri.e
)$3t//m/zd$, tut$n, tutm$.$n, deiere3 .erleen s,z83ler ve terimlerle, dilimizin
zenginlei0 s$.d$ml$t// 3u3u g,trmez. +u olu, .eni 3u$3l$r/n, 8$nl/ .$$m$,
dnme ve du.m$l$r/nd$ .enilei0, oluu0 geliere3 sre8e3tir.
@n8$3, .eni girdiimiz +$t/ dn8e dn.$s/n/n, ,zelli3le )ilim ve 1else1e 3$vr$ml$r/n/n
3$r/s/n$, 8o3ulu )ir $t/l/ml$ 3o.duumuz Tr34e s,z83lerle, .$)$n8/s/ olduumuz
)$z/ dn8elerin, s$.d$ml$$8$/n$ )ul$n/3l$m$s/, $nl$/lm$z olm$s/ gi)i )ir
tehli3e.le 3$r/ 3$r/.$ 3$ld//m/z d$ )ir ger4e3 ve dil dene.imimizin )ir )$3$ )o.utu.
Fite3im6gen4 1else1e8ilerin, )$l$ng/4t$ )tn 3$vr$ml$r/, s,zG3lerde3i .$ d$ 3endi
)uldu3l$r/ Tr34e s,z83lerle, terimlerle 3/r3l$d/3l$r/ h$lde, z$m$n ge4ti34e, +$t/d$
3ull$n/ld// gi)i :$tin8e, Ere34e'.e d,nmeleri de, ,reti8i ol$n )ir )$3$ dene.imdir.
+ugn denile)ilir 3i, )u oluum sre8i i4inde, .$z$rl$r/n, dersler veren .$ d$ 4eviriler
.$0$nl$r/n, dil 3onusund$ t$m tut$rl/ olm$s/n$ ve i4 r$h$tl// du.m$s/n$ ol$n$3
olm$m/t/r. n3 $./3l$nm$, $r/l$m$ sre8i sr.or.
&
+ilim ve 1else1ede3i g4l3 ur$d$n geli.or:
Tinsel $l$nd$ her .eni dn8e, 3endinden ,n8e3ilerle hes$0l$$r$3 retilir. +u .zden
dn8e dn.$s/, durm$d$n .enilenen, .enilenir3en )ile .inelenen .$ d$ .inelenir3en
)ile .enilenen )ir sre3lili3 g,sterir. Yeni dn8eler i4inde .olumuzu )ulm$3t$,
imgelerin, 3$vr$ml$r/n, terimlerin dile geldii s,z83tr .$rd/m8/m/z. Tm.le .eni )ir
s,z8n $nl$m/n/ nere.e .erletire8eimizi ise 4o3 3ez )ileme.iz.
Fite3im +$t/'d$ d$, .z./ll$rd/r, dilleri o 3$d$r gelimi olduu ve :$tin8e, Ere34e
s,z83lere 3endi dillerinde 3$r/l/3 )ulm$3t$ hi4 de zorl$nm$.$8$3l$r/ h$lde, 64/nl$rd$
d$ ge4mite, sonr$d$n v$zge4ilen ),.le oven $3/ml$r olmutur6 her dilde )$3$ trl
o3uns$ d$, es3i 3,3ler 3orunmutur. +u, )ilimin sre3lilii ve evrenselliinden gelen )ir
zorunlulu3tur. He Tr34e'nin )ilim dili ol$r$3 gelimesine engel deildir.
+u dene.im ve dn8elerle, )u 4eviride, <g,rng)ilim<, <$3/n<, <i43in< v). gi)i Tr34e
terimler .erine, <1enomenolo9i<, <tr$ns8endent<, <imm$nent< v).'leri 3ull$n/ld/.
+ir no3t$.$ d$h$ do3unm$3 isti.orum:
5linizde3i )u 3it$0 ve )enzeri gi)i )ilimsel 1else1i )ir .$z/./ o3u.u0, $nl$m$3t$ g4l3
4e3tiimizde, )unu, 3ull$n/l$n terminolo9inin .$)$n8/ dilde olm$s/n$ veririz. 2$l)u3i
3endi l3esinde de, o dili 3onu$nl$r8$ d$, )u dn8elerin $nl$/lm$s/n/n g4
olduunu, en )$t$ o )ilim terminolo9isinin )ilinmesini gere3tirdiini 4ou 3ez
dnme.iz. +izde3i s/n/rl/ s$./d$ ve in8e8i3 s,zl3ler .$n/nd$, onl$rd$3i, her )ilim i4in
.zler8e ./ld$n )eri .$0/l$gelen, )inler8e s$.1$l/3 terminolo9i3 .e s,zl3 4$l/m$l$r/n/n
ne ie .$r$d//n/ 0e3 dnme.iz. +ilimsel 1else1i .$0/tl$r/n $nl$/lm$s/, hem o )ilimin
terminolo9isine .$)$n8/ olm$m$./, hem de dnsel )ir 4$)$ s$r1etme.i gere3tirir.
+ununl$ )irli3te, 1else1e dn.$s/nd$ .eni ol$nl$r$ )el3i .$rd/m/ do3unur di.e, :$tin8e,
Ere34e 3$vr$ml$r/n Tr34e 3$r/l/3l$r/, Tr3 Bil Kurumu Y$./nl$r/'nd$n, <(else1e
Terimleri ?,zl<nden $l/n$r$3, 3it$)/n sonun$ e3lendi.
1omris 2eng'3o4lu
8
+ns!z
5dmund 2usserl'in )u .$z/s/n/n .$./ml$nd// !#!! ./l/nd$, %7. .z./l/n )$l$r/nd$,
1else1e $l$n/nd$3i 4$l/m$l$r )ir 4/3m$z$ s$0l$nm/t/. (else1e,' ins$n ve dn.$
0ro)lemleri .erine, s$de8e gelmi ge4mi 1else1e sistemlerini, .,ntem sorunl$r/n/ ele
$l/.orC ins$nl//n gele8e3 umutl$r/ )$3/m/nd$n o s/r$d$ )$$r/l$n 4o3 $)$rt/l$n do$
)ilimlerine ,.3n.ordu. @sl/nd$ gnmze )$3$rs$3, o z$m$nl$r 1else1enin durumu,
)ugn3nden, .$ni 1else1enin $s/l ereini ve s$.g/nl//n/ .itirdii, )tn ins$n ve dn.$
sorunl$r/n/n temelini e3onomide g,ren, s$n$tl$r/ )ile 0$r$s$l ,l4en )i4en, dn8elerin
med.$l$r t$r$1/nd$n retildii 4$/m/zd$n d$h$ 3,t deildi. n3 1else1e 4$)$l$r/ hl
4$/n stn .etene3lerinin, dnen 3$1$l$r/n .,neldii s$.g/n )ir $l$n ol$r$3
g,rl.ordu. @n8$3 onun t$rihsel gelime 4izgisinde )ir t/3$n/3l/3 )$ g,stermiti.
(else1e, $rt/3 0ro)lemler .erine 3endi 3endisini didi3li.or, .$ d$ 0si3olo9i gi)i .eni ort$.$
4/3$n disi0linlerinde, do$ )ilimlerinin dene.sel .,ntemlerine ,.3n.ordu. +ir .$nd$n
.$nl/ )ir t$rihselli3 )ilin8i ol$n ,"#ri-selcili, .-is"orisizm/, ,te .$nd$n 0r$gm$tizm
d$lg$s/ her e.i g,re8elileti.orC ve v$rl/3 $l$nl$r/n/n ,zelli3lerini g,zden 3$4/r$n so.ut
.,ntem $r$t/rm$l$r/, 1else1enin do$ )ilimlerine ,.3nmesine neden olu.ordu.
+u t/3$n/3l// ve .$nl/ .,nlenme.i, 1else1e.e .e0.eni ve )$/ms/z )ir $r$t/rm$ $l$n/n/,
<,z $l$n/n/< g,steren, 2usserl'in ,fenomenolo&i, 1else1esi $t/. +u 1else1e, t/03/
IJz$nne'/n, $.r/ $.r/ .,nlerde de ols$, )tn %7. .z./l/n resim s$n$t/n/ et3ilemesi gi)i,
4$/n )tn dnrlerini et3iledi. (enomenolo9inin g,sterdii <,z< $l$n/, ins$n
dn8esinin $r$t/rm$s/, ort$.$ 3o.m$s/ gere3en )ir <,z< v$rl//n/n s,z 3onusu
olm$s/, 4$/n )tn tinsel )$$r/l$r/n/, s$n$tl$r/ d$ et3iledi.
#
evirisini sunduumuz )u 3/s$ .$z/, 2usserl'in, 4$/n/n 1else1esini eletirdii, il3 3ez <1enomenolo9i<den
s,z ettiiC onun 4o3 nl ol$n <(else1e, 1else1elerden deil, e.lerden h$re3et etmeli,
1enomenlere d,nmeli< 8mlesinin .er $ld// .$z/d/r.
(enomenolo9inin et3isi ve )$$r/s/, onun, 1else1enin ,zel ol$r$3 $r$t/r$8$/,
1enomenlerde ort$.$ 4/3$n )ir <,z< $l$n/n/n v$rl//n/ g,stermesi ve )u ,z 3$vr$m$n/n
.,ntemini getirmesi.di. +u )$3/md$n, 2usserl'in )u .$z/d$ ileri srd 1i3irler, 4$/m/z
i4in de 4o3 gere3li ve ge4erlidir: $/m/z gi)i )tn dnme ener9isini, 3endisinin
.erine dne8e3 $letler .$0m$.$ h$r8$.$n, od$s/nd$ TH 3$r/s/nd$3i 3oltuun$
oturu0, <)ilin4 endstrisi<nin h$z/r dn8eleri ile .etinme3 iste.en )ir 4$ i4in.
2usserl'in sonr$3i 4$l/m$l$r/nd$ d$h$ $.r/nt/l/ ort$.$ 3o.duu <1enomenolo9i .,ntemi<
ve <,z $l$n/<n/n d$h$ 3ol$. $nl$/l$)ilmesi i4inC Fi8ol$i 2$rtm$nn'/n ,ren8isi ve onun
.$n/nd$ 2usserl zerinde do3tor$ .$0m/ ol$n T$3i.ettin Mengolu'nun =@lm$n8$
.$z/lm/ ve .$./ml$nm/ ol$n )u tezin )$l// ,.ledir: <;)er die Erenzen der
5r3enn)$r3eit )ei 2usserl und ?8heler<A, 1e6nomenolo9i.i ve 2usserl 1else1esini, $l$n/n/
4o3 i.i )ilen )ir uzm$n/n r$h$tl// ve $4/3l// ile $nl$tt// )ir 3it$)/nd$n 64n3
1enomeKnolo9i h$33/nd$ Tr34e .$./ml$n$n .$z/l$r, ins$n$, <1else1e deil mi u.dur
u.dur s,.le< dedirte8e3 $nl$/lm$zl/3 4izgisindedir6, <(enomenologi ve Fi8ol$i
2$rtm$nn< =5de)i.$t ($3ltesi M$t)$$s/6*st$n)ul, !#&-A $dl/ 3it$)/nd$n, )ir ),lm,
343 deii3li3lerle $3t$r/.oruz.
Fenomenolo&iden +ncei Felsefenin ($r$m$ ve %$sserl0in
Fenomenolo&isi
K$nt'/n 1else1esi, 1else1e i4in )ir d,nm no3t$s/ oldu. +u 1else1e.i 3endinden ,n8e3i
1else1eden $./r$n )$l/8$ no3t$l$r unl$rd/r: K$nt't$n ,n8e3i 1else1e, .$ r$s.on$list .$
d$ em0irist idiC )ilgi, .$ $3l$ .$ d$ dene.ime d$.$nd/r/l/.ordu. K$nt'$ g,re ise )ilgi i3i
,gelidir: $0riori ve $0osteriori. *3in8i ,nemli no3t$, K$nt'/n 1else1esinin )ilginin s/n/rl$r/n/
4izme.e 4$l/m$s/d/r. K$nt )ilginin s/n/rl$r/n/ $r$t/rm$3l$, 1else1e.i )$/ )o
3urgul$rd$n 3urt$rd/.
K$nt'/n )ilgi.i i3i ,geli g,rmesi ve $0riori ol$n/ s9enin )ir ilevi ol$r$3 3$)ul etmesi, onu
)ir tr ide$lizme, tr$ns8endelt$l ide$lizme g,trd. @sl/nd$ )u ide$lizm, K$nt 1else1esi
i4in ,nemli deildi. ($3$t 3endinden sonr$3i 1else1e.i, @lm$n *de$lizmi'ni 4o3 et 3iledi.
+u 1else1e.i temsil edenler t$r$1/nd$n ilerletildi. *de$list 1else1e, 2egel'de en .3se3
no3t$s/n$ v$rd/. 2egel'in 3urduu 1else1e sistemi, met$1izi3 sistemlerin sonun8usudur.
Te3 .$nl/, 3urgus$l ol$n ve di.$le3ti3 .,nteme d$.$n$n )u sistem, 3urgunun son
s/n/r/n$ v$rm/, )u .zden de 4r3 )ir .$0/ gi)i 4,3mtr. +u nedenle 2egel'den
sonr$ 1else1ede )ir )olu3 )$ g,stermitir.
!7
2egel'in sistemi ./3/ld/3t$n sonr$ te3r$r K$nt'$ d,nld. 2egel'in 1else1esinde tmden
$r3$ 0l$nd$ 3$l$n )ilginin s/n/r/ 0ro)lemi, ,n 0l$n$ ge4ti. Limdi 1else1e dn.$ h$33/nd$
)ir )ilim ol$8$/ .erde, s$de8e ve .$ln/z )ilginin )ir )ilimi oldu. @rt/3 1else1e,
.,ntemlerini in8eledii )ilimlere d$.$nm$.$ )$l$d/. +u )ilimler, M$r)urg'lu .eni6
K$nt4/l$rd$ do$ )ilimleri.di. (else1e, do$ )ilimlerinin )ir )ilgi teorisi oldu. Eeni
$nl$md$ evrensel )ir )ilgi olm$3t$n uz$3l$t/. +und$n )$3$ 0si3olo9i ve m$nt/3
1else1eden $.r/ld/. M$nt/3, m$tem$ti3leme.e )$l$d/. Psi3olo9i de do$ )ilimlerinin
.,ntemlerine ,.3n.ordu.
M$r)urg'lu .eni6K$nt4/l$r/n .$n/)$/nd$, onl$rd$n )$/ms/z ol$r$3 .eni )ir 1else1e $3/m/
ort$.$ 4/3t/. +u $3/m/n 3uru8usu M. Bilthe.'di. Yeni6K$nt4/l$r, do$ )ilimleri ve onl$r/n
.,ntemlerini in8eleme3le .etindi3leri h$lde, Bilthe.'/n $4t// )u .eni $3/m, te3 .$nl/
ol$r$3 .$ln/z t$rihe .,neldi. (else1e $rt/3 .$ 0si3olo9i, m$nt/3 gi)i )ilimsel )ir disi0lin
ol$r$3 ele $l/n/.or, .$ do$ )ilimlerinin .,ntemlerini in8eleme3le .etini.or, .$ d$ 1else1e
sistemlerini eletiren )ir 1else1e t$rihi olu.ordu. +,.le8e 1else1e i4in )$/ms/z )ir
$r$t/rm$ $l$n/ 3$)ul edilmi.ordu.
(else1e es3i $nl$m/n/ .itirdi, evrensel )ir )ilgi olm$3t$n 4/3t/. Y,nteminin te3 .$nl/
3urgus$ll// .znden ./3/l$n 2egel 1else1esi, )u $nl$md$ .$0/l$n en son deneme.di.
@rt/3 @ristoteles $nl$m/nd$, ,n8eden t$s$rl$nm/ 3urgus$l )ir .,nteme d$.$nm$.$n,
dn.$ h$33/nd$ 1else1i )ir )ilgi elde etme.e 4$l/$n )ir 1else1enin dom$s/ gere3i.ordu.
*te 1else1e.i ),.le )ir d,nm no3t$s/n$ 3$vutur$n, .irmin8i .z./l/n )$l$ng/8/nd$
ort$.$ 4/3$n 5dmund 2usserl'in <1enomenolo9i<si oldu.
%$sserl0in Fenomenolo&isi
(else1e i4in ,zel )ir $r$t/rm$ $l$n/n/n t$n/nm$m$s/, s$de8e d$h$ ,n8e ort$.$ 3onmu
ol$n sistemlerin eletirisi ile .etinilmesi, onu )ir 4/3m$z$ so3mu, 3/s/r )ir durum$
getirmiti. 2usserl'in en ).3 )$$r/s/, 1else1enin ,zel )ir $r$t/rm$ $l$n/n/n v$r
olduunu g,sterme3 oldu. 2usserl )unu s$de8e ileri srme3le 3$lm$d/, 3endi
$r$t/rm$l$r/.l$ g,sterdi de. 2usserl, <H$r ol$n 1else1elerden .$ d$ onl$r/n eletirisinden
deil, 1enomenlerden h$re3et etmeli<, <1enomenlere, e.lere d,nmeli< deme3le,
1else1enin 3endine h$s ol$n $l$n/n/ g,sterdi. @rt/3 1else1e, es3i sistemleri, onl$r/n
eletirisini .$ d$ herh$ngi )ir )ilime .,nelme.i )/r$3$r$3, 1enomenlere, e.ler $l$n/n$
.,nele8e3tir.
!!
($3$t <1enomen< ve <1enomenolo9i< 3$vr$ml$r/.l$ ne $nl$t/lm$3 isteni.orN +u 3$vr$ml$r
1else1e s,.leminde )ir4o3 3$r//3l/3l$r$ neden olmutur. Eenel ol$r$3, <1enomenolo9i<.i
1enomenlerin )ilimi ol$r$3 g,sterme3, gelene3lemitir. ($3$t )tn )ilimler
1enomenlerden s,zederler: (izi3, 1izi3 1enomenleri, 0si3olo9i 0sii3, sos.olo9i sos.$l, t$rih
)ilimleri t$rih 1enomenlerini in8eler. 2er )ilimin )ir 1enomen $l$n/ v$rd/r. O.le ise
1enomenolo9inin s,zn ettii 1enomen ile )u 1enomenler $r$s/nd$ ne 1$r3 v$rd/rN +u
1$r3, 1enomenolo9inin t$vr/ ile )u )ilimlerin t$vr/ $r$s/nd$3i )$3$l/3t$ ort$.$ 4/3$r.
2usserl'e gelin8e.e 3$d$r 1enomen 3$vr$m/ ol$.l$r, z$m$n ve me3n i4inde olu0
)itenler i4in 3ull$n/l/rd/. (enomen de.in8e !ic et nunc "#ura$a ve %im$i& ol$n
1enomenler $nl$/l/rd/. 2usserl'in 1enomenolo9isinin g,z ,nnde )ulundurduu
1enomenler ise, ,z =essenti$A 1enomenleridir. Oz 1enomenleri, re$l )ir 3$r$3ter
t$/m$.$n 1enomenlerdir. Oz 1enomeninin ,zellii, re1le3si.onlu )ir t$vr$ =1enomenolo9i3
)ir t$vr$A d$.$nm$s/d/r. +u t$v/r, do$l t$v/rd$n 4o3 1$r3l/d/r. Dnun tm.le 3$r/t/d/r.
+u t$vr/n ,renilmesi ve on$ $l//lm$s/ gere3ir. Yo3s$ her z$m$n 1enomenolo9i3
t$v/rd$n, $l//3 )ulunduumuz do$l t$vr$ dme3 tehli3esi v$rd/r. 2usserl'e g,re,
1enomenolo9inin ort$.$ 4/3m$s/ ve gelimesinin ge8i3me nedeni )udur. (enomenolo9i3
t$v/rl$ $r$t/rm$l$r/n$ )$l$.$n 1enomenolo9i, ol$. )ilgisi deil, ,z )ilgisi elde etme.e
4$l//r.
(enomenolo9i, ,z )ilgisi elde etme3 i4in u.gul$d// .,nteme, 're$uksi(on (ntemi'
"a()klama (ntemi& $d/n/ verir. Pedu3si.on .,ntemi ile 1enomenolo9i, 0si3olo9i3 ve ,te3i
1enomenlerden <s$1 ,ze<C )$3$ )ir $nl$t/l$, em0iri3 genelli3 h$33/nd$ )ilgi s$l$.$n
)ir dnmeden, ,zsel genellie v$r/r. +u )$3/md$n 1enomenolo9inin 1enomenleri
irre$ldir. (enomenolo9i re$l 1enomenlerin deil, redu3si.on .,ntemi u.gul$n$n
1enomenlerin )ilgisi, )ir ,z )ilgisidir. Pedu3si.on .olu.l$ temizlenen 1enomenler, $rt/3
irre$litelerdir. *te 1enomenolo9i re$l ol$.l$r/ deil, )u irre$liteleri <,z< ol$r$3 3$vr$r.
2usserl 1enomenolo9i h$33/nd$ )ir4o3 t$n/ml$m$ .$0$r. +iz )unl$r/n en ,nemlilerinden
)irisini $lm$3l$ .etine8eiz: <"enomenoloKi9 ,riori-7etimle<en 7ir G& 7ilimidir6
"enomenoloKi 7G<le 7ir 7ilim olr! !endisini +er t'rl' teoriden u&! tutr<=!!A 2i4)ir e.
,ne srmeden, hi4)ir v$rs$./m$ d$.$nm$d$n $r$t/rm$l$r/n$ )$l$r. Teori $n8$3
$4/3l$m$l$r/n .$0/l$8$/ )ir .erde ileri srle)ilir. 2usserl'e g,re teori dedu3tiv h$re3et
etme3 zorund$d/r. Y$ni )ir teorinin ileri srld .erde, )ir temel il3eden h$re3et edilir.
!%
@4/3l$nm$s/ istenen e., dedu3tiv ol$r$3 )u temel il3eden 4/3$r/l/r. ($3$t )etimle.i8i )ir
)ilim ol$n 1enomenolo9ide, $4/3l$n$8$3, dedu3tiv ol$r$3 4/3$r/m .$0/l$8$3 hi4)ir e.
.o3tur.
(enomenolo9i $n8$3 dorud$n ve temel verileri )etimle.e)ilir. ($3$t )u )etimleme,
em0iri3 .$ni du.ul$r$ d$.$n$n )ir )etimleme deildir. +ir Oz )etimlemesidir.
(enomenolo9inin $r$t/rm$ $l$n/, ,zlerin $l$n/d/r. (enomenolo9i $0riori )ir )ilim
olduund$n, ,zleri 3$vr$r3en, onl$rd$3i temel )$l/l/3l$r/ 3$vr$r. +u nedenle )ir ,z $l$n/
ol$n 1enomenolo9inin $l$n/nd$, ol$. )ilgisinin, r$stl$nt/s$l ol$n/n .eri .o3tur. +u $l$nd$
here. ,z )$3/m/nd$n )elirlenmi ve motive edilmitir. +unun i4in 1enomenolo9ide
s$de8e ,zle ilgili sorul$r ve )u gi)i sorul$r/n .$n/tl$r/ v$rd/r. Dl$.l$rl$ ilgili sorul$r
)ur$d$ sorulm$z 3i, .$n/tl$r/ olsun. Ornein $lg/ h$33/nd$ sorul$8$3 soru, $lg/n/n
re$litede )ir 3$r/l//n/n )ulunu0 )ulunm$m$s/ deildir. +ur$d$ $n8$3 su sorul$)ilir:
$lg/, $lg/ ol$r$3, h$ngi ,z ,elerini i4erirN
1eome"ri ve Fenomenolo&i
Y$ln/z 1enomenolo9i deildir ,z )ilimi ol$nC )$3$ ,z )ilimleri de v$rd/r: M$tem$ti3
)ilimleri, m$nt/3 gi)i. 2usserl ,z )ilimlerini i3i.e $./r/r. !. ?o.ut =1orm$lA ,z )ilimleri
=8e)ir, $ritmeti3, m$nt/3AC %. *4eri3li ,z )ilimleri =geometri, 1enomenolo9i, 1izi3A. Eer4i
1enomenolo9i )u i3i gru)$ d$ .$3/nd/rC 1$3$t o, $s/l geometri.e )enzer. *3isi de i4eri3li ,z
)ilimidir. Y$ln/z $r$l$r/nd$ ,.le )ir 1$r3 v$rd/r: Eeometri $3si.oml$rd$n h$re3et eden
dedu3tiv ve teori3 )ir )ilimdir. (enomenolo9i ise )etimle.i8idir. Teori ve dedu3si.onun
1enomenolo9ide .eri .o3tur. Ote3i m$tem$ti3 )ilimlerle 1enomenolo9inin ilgisi d$h$ $zd/r.
n3 onl$r hem so.ut =1orm$lA, hem de 3urgus$l ve dedu3tivtirler.
2usserl, geometri ile 1enomenolo9inin )enzerliini, ,.le $4/3l$r: <Eeometri ve
1enomenolo9i s$1 ,z )ilimleri ol$r$3 re$l v$rl/3 h$33/nd$ hi4)ir e. ileri srmezler.<
+und$n dol$./ )u )ilimler i4in temel, $lg/ ve dene.im verileri deil, 1i3si.ondur. (i3si.on,
hem 1enomenolo9inin hem de ,te3i ,z )ilimlerinin =$nl$m )ilimlerinin .$ni eideti3
)ilimlerinA h$.$t ,esidir. +und$n dol$./ d$ 1i3si.on, ,lmsz h$3i3$t )ilgisini )esle.en
3$.n$3t/r.
5E E6 Husserl9 Ideen &u einer reinen "+enomenologie und ,+enomenologis.+en *+iloso,+ie6 s6 52
!'
+z2 !z3!rs .4esensc-#$/: (enomenolo9i.i, $0riori6)etimle.en )ir ,z )ilimi ol$r$3
t$n/ml$d/3. +ununl$ ne s,.lenmi olduN +ununl$, 1enomenolo9ide )ir ,z )etimlemesinin
.$ni )ir ,zg,rsnn .er $ld// s,.lenmi oldu. ($3$t $n8$3 g,rlen ve verilen )ir e.
)etimlene)ilir. 2usserl'in )u 3onud$ ileri srd s$v ,.ledir: 1enel ol#n2 ide#l ol#n
ve z#m#n2 me5n o6$l$n# 7#8l olm#y#n o7&eler v#rdr9 Biz 7$nl#r ,fenomen,
ol#r# 3!re7ilir ve veri -#line 3e"ire7iliriz9 2$l)u3i ,teden )eri z$nnedili.ordu 3i,
verilen .$ln/z te3 te3 e.lerdir, individuel ol$nd/r. Eenel ol$n veri h$line getirilemez.
Ozelli3le nomin$list g,r, genel o)9elerin deil, genel $nl$m/ ol$n 3elimelerin,
i$retlerin, simgelerin )ulun$)ile8eini ileri srer. +u no3t$d$ 1enomenolo9i nomin$list
1else1e.e 3$r/t )ir g,r ileri srer. 2usserl'e g,re )iz, .$ln/z te3 te3 ol$.l$r/, individuel
.$ni te3 ol$n/ deil, genel ol$n ,zleri de g,re)ilir, veri h$line getire)iliriz.
Eer4i her ,zg,rsnn temelinde individuel =em,iri!A ol$n )ir ,rne3 )ulunurC )en
<3/rm/z/< rengi $n8$3 )elli )ir 3/rm/z/ nesneden h$re3et edere3 veri h$line getire)ilirimC
.$ d$ <4gen<i, 4 3,eli )elli )ir e.den h$re3et edere3 veri h$line getire)ilirim. ($3$t
genel <,z<, d$im$ )u te3 ol$n veriden )$3$ ol$n )ir e.dir. +eni te3 ol$n )ir ,rne3ten,
individuel ol$nd$n ,ze g,tren $3t, 3endisinden h$re3et ettiim ,rnein, te3 ol$n,
individuel ol$n ger4e3lii ile ilgili her e.i $.r$4 i4ine $l/r =redu!si<on !t(A. +u .zdendir
3i, )iz, genel ol$n ,zler $l$n/nd$ hem 1$nt$ziden, h$.$l rn ol$n )ir e.den, hem de
ger4e3 )ir o)9eden, nesneden h$re3et ede)iliriz. n3 ,z )iliminin ger4e3li3le, ol$.l$rl$
ilgisi .o3tur.=%A
Yu3$rd$ 1i3si.onun, 1enomenolo9inin h$.$t 3$.n$/ olduunu s,.lemiti3. +ununl$
,znelerin, <v$r ol$n< =re$lA )ir e.in ,zleri olm$s/ gere3medii s,.lenme3 isteni.or. H$r
ol$n e.lerin ,zleri.le, h$.$l rn ol$n e.lerin ,zleri, h$tt$ $nl$ms/z )ir e.in =,rnein
.uv$rl$3 3$re gi)iA ,z $r$s/nd$, 1enomenolo9i )$3/m/nd$n )ir 1$r3 .o3tur.
2E Burd9 genelleme 0e so<utlm D7str!tionE ile HusserlLin G& +!!(nd!i gGr'3' rs(nd!i 73!l(4(
!(s. gG&den geCirmeli<i&6 ?ristoteles 0e 7&( #ilo&o#lr9 genelleme ile so<utlm<( 7ir tutrlr6 Bunlr
rs(nd 7ir #r! gGrme&ler6 Husserl tersini ileri s'rer6 On gGre genel oln G&ler so<ut de4ildir6 HK(rm(&(
ren!H gi7i genel o7Keler9 so<ut o7Keler de4ildirler6 K(rm(&(<( !(rm(&( olr! 0eri +line getirme! iCin9 te! 7ir
!(rm(&( nesne<i +re!et no!ts( olr! lm! &orund<(&6 ?n.! 7u 3e!ilde genel oln 0r7iliri&6 Bunu
s4l<n idele3tirme !l(d(r6 Bu !t9 7i&i9 indi0iduel !(rm(&(dn9 7't'n te! te! !(rm(&dn iCine ln9 genel
oln !(rm(&(< gGt'r'r6
!
+tn )u ,zler h$33/nd$ 1enomenolo9i3 )ilginin ,z .$s$l$r/ ge4erlidir. Ozler h$33/nd$3i
)ilgi, hi4)ir e3ilde v$rl/3 =re$l v$rl/3A h$33/nd$ )ir e. s,.lemez, s,.le.emez. +und$n
dol$./ d$ .$ln/z ,z h$3i3$tl$r/nd$n h$re3et edilere3 en 343 )ir ol$. h$3i3$t/n$
v$r/l$m$z.
2usserl'e g,re ,z $l$n/ 4o3 genitir. n3 re$l ol$n her e.in, )tn ol$.l$r/n, h$.$l
$l$n/nd$ 3$l$n e.lerin de ,zleri v$rd/r.
:mm#nen" ve )r#nscenden"
+ilgi )$3/m/nd$n )tn ,zler $.n/ )$s$m$3 zerinde deildirler. Ozler i3i.e $.r/l/r: !.
*mm$nent ,zler, %. Tr$ns8endent ,zler: (enomenolo9inin ele $ld// ,zler imm$nent
,zlerdir. n3 1enomenolo9inin $m$8/, dorud$n, $4/36se4i3 ve 3esin )ilgi elde
etme3tir. +,.le )ir )ilgi ise, 2usserl'e g,re, $n8$3 *mm$nent ,zlerden elde edile)ilir.
Tr$ns8endent ,z ile *mm$nent ,zn v$rl/3 s1erleri )ir)irinden $.r/d/r. *mm$nent ,zler,
mutl$3 v$rl/3 =s$1 )enA s1erinin ,zleridir. +u s1erden 3$z$n/l/rl$r. Tr$ns8endent ,zlerin
$l$n/ ise, g,re8eli )ir v$rl/3 $l$m ol$n re$l v$rl/3l$r/n, e.lerin $l$n/d/rC ve )u $l$nd$n
elde edilirler. +u i3i ,z i4in u ,rne3leri vere)iliriz: *sl$mi.etin ,z h$33/nd$ sorul$n )ir
soru, )ilgi i4in tr$ns8endent ol$n )ir o)9enin ,z h$33/nd$ sorulmutur. ($3$t genel
ol$r$3 imgelemenin .$ d$ )ir s,z8e verilen $nl$m/n ,z h$33/nd$ sorul$n soru,
*mm$nent )ir ,zle ilgilidir. n3 )u ,z, )enim )ilin8ime =s$1 )eneA verilmitir, ite
1enomenolo9inin $r$t/rm$ $l$n/, )u *mm$nent ,zler $l$n/d/r.
F$s/l *mm$nent ve tr$ns8endent ,zler v$rs$, )un$ u.gun ol$r$3 d$, *mm$nent ve
tr$ns8endent 1enomenler v$rd/r. (enomenolo9i.i ilgilendiren 1enomenler ise, .u3$rd$
s,.lenenlerden de 3ol$.8$ $nl$/l$8$/ gi)i, *mm$nent 1enomenlerdir.
z al*)s) ve $u(ulara $a(anan al*); Oz $lg/s/ ile du.ul$r$ d$.$n$n $lg/ =em0iri3 $lg/A
$r$s/nd$ )ir 0$r$lelli3 v$rd/r. 2er )ilimin )ir $r$t/rm$ $l$n/, )ir o)9e $l$n/ v$rd/r. 2er
)ilim, $r$t/r$8$/ o)9eleri )elli )ir $lg/ ile veri h$line getirir. Bo$l t$vr$ )ilgi s$l$.$n
$lg/, dene.imdir. +u $lg/, du.ul$r$ d$.$n/r. ($3$t du.ul$r$ d$.$n$n )u $lg/, ger4e3liin,
o)9enin te3liinin, re$litesinin $.r$8$ $l/nm$s/.l$, ,z $lg/s/n$ 4evrile)ilir. +u ,z $lg/s/,
du.ul$r$ d$.$n$n $l g/n/n 3$r/l// ol$n <s$1 ,z< dr, $rt/3 em0iri3 $lg/ deildir. +ur$d$3i
s$1 ,z de, )ir o)9edir. Bu.ul$r$ d$.$n$n $lg/n/n verisi n$s/l te3 ol$n )ir o)9e.se, $.n/
e3ilde ,z $lg/s/n/n verisi de s$1 )ir ,zdr.
!"
+u i3i veri $r$s/nd$3i )enzerli3, s$de8e d/t$ 3$l$n )ir )enzerli3 deildir. +unl$r
$r$s/nd$ ger4e3 )ir )$l/l/3 v$rd/rQ 5ideti3 o)9e =,zA, )ir o)9e olduu gi)i, ,z $lg/s/ d$ )ir
$lg/d/r. Bu.ul$r$ d$.$n$n $lg/, te3 te3 nesnelerin )ilgisini s$l$r. +u $lg/ o)9e.i olduu
gi)i 3$vr$r. Oz $lg/s/ d$ )ir e.in, )ir o)9enin )ilgisidir. +u $lg/n/n .,neldii e., o)9e de,
)u $lg/.$ verilmitir. *mdi ,z $lg/s/ d$ )ir $lg/d/r. *4erii ol$n )ir $lg/ ol$r$3, ,z
)tn.le 3$vr$r. ($3$t ,z $lg/s/ ile em0iri3 $lg/ $.n/ z$m$nd$ )ir)irlerinden temelden
1$r3l/d/rl$r. Oz $lg/s/n/n 3endisine h$s ,zelli3leri v$rd/r.
Oz $lg/s/n/n du.ul$r$ )$l/ $lg/d$n 1$r3l/ olm$s/n$, 3endine h$s )$z/ ,zelli3lerinin
)ulunm$s/n$ 3$r/n, individuel $lg/, .$ni te3 ol$n e.lerin g,rlmesi, g,zlenmesi, ,z
$lg/s/n/n temelini oluturur. ($3$t )u te3liin 3$vr$nm$s/ ve ort$.$ 3onm$s/n/
gere3tirmez.='A n3 ,z $lg/s/, ,z ,z ol$r$3 3$vr$r ve onun v$rl/3 t$rz/n/ i4ermez.=A
2er ,z $lg/s/n/ te3 ol$n )ir e.in $lg/s/ 3$r/l$d// gi)i, her te3 ol$n/n $lg/s/n/ d$ )ir ,z
$lg/s/ 3$r/l$r. +u $lg/l$r $r$s/nd$3i )$l/l/3, 3$r/l/3l/ =3orrel$tivA )ir )$l/l/3t/r. +u )$,
her i3i $lg/n/n )ir)irinden 1$r3l/ olm$s/n$ engel deildir. Te3 ol$n/n $lg/s/n/n verileri,
d$im$ in$deRu$t, )ir .$nl/d/r. +un$ 3$r/l/3 ,z $lg/s/n/n verilerinde mutl$3 )ir $deRu$t
olm$ v$rd/r. 2i4)ir dene.im )unl$r/ deitiremez. n3 dene.im, ,z s1erine deil, e.
s1erine $ittir.
)emel Bilim Ol#r# fenomenolo&i
2usserl'e g,re 1enomenolo9i )tn )ilimlerin temelidir. (else1e, 0si3olo9i ve m$nt/3 i4in
)u temel olm$, dorud$n doru.$d/r. (enomenolo9inin temel olm$s/, ,te3i )ilimler i4in
dol$.l/d/r. n3 her )ilimin )ir o)9e $l$n/ v$rd/r. 2er o)9e $l$n/n/ ise )ir ,z ontolo9isi
3$r/l$r. +,.le )ir ontolo9i .$ni )ir ,z ontolo9isi, )tn )ilimlerin temellerinde .er $l/r. 2er
dene.sel .$ d$ du.ul$r$ d$.$n$n )ilimin en son ve teori3 temeli, ,z ontolo9isine
d$.$n/r. Ornein do$ $l$n/ i4in )tn do$ )ilimlerinin 3,3lerinin )ulunduu )ir do$6
,z6ontolo9isi v$rd/r. @.n/ e. )tn )ilimler i4in ge4erlidir. +u ontolo9ilerin henz
.$0/lm$m/ olm$s/, ,nemli deildir. +unl$r )irer 0ostul$t ols$l$r )ile, ),.le genel )ir ,z
ontolo9isinin olm$s/ gere3lilii, ort$d$n 3$l3m$z. +,.le )ir ontolo9inin temeli 1enomenolo9i
olduu i4indir 3i, 1enomenolo9i )tn )ilimlerin temelidir.
3E Ideen9 s6 92
4E ldeen9 s6 355
!-
+u )$3/md$n 1enomenolo9inin ii 3ol$. deildir. n3 1enomenolo9i 3endi h$3l/l//n/
3endi s$l$m$3 zorund$d/r. Y$ni $r$t/rm$l$r/n$ hi4)ir teori ve v$rs$./m$ d$.$nm$d$n
)$l$m$l/d/r. (enomenolo9inin )ir temel )ilim olm$s/ )unu gere3tirir. +u nedenle,
2usserl'e g,re 1enomenolo9i )ir 0hiloso0hi$ 0rim$ olm$l/d/r ve .$0/lm$s/ ol$s/ her 1else1i
eletiri i4in temel h$z/rl$m$l/d/r. +tn )ilimler dogm$ti3tirler. +u .zden 1enomenolo9i
onl$rd$n ne )ir .$rd/m ne de )ir .$r$r )e3le.e)ilir.
(enomenolo9inin 1else1e, 0si3olo9i ve m$nt//n dorud$n doru.$, ,te3i )ilimlerin dol$.l/
ol$r$3 temeli olm$s/ deme3, onun )tn )u )ilim $l$nl$r/n$ 3$r/ .$ns/z )ir $l$n olm$s/
deme3tir. 2usserl'e g,re ,z s1eri, .$ns/z ol$n )ir s1erdir. +u s1er v$rl/$ 3$r/ )ile,
.$ns/z, ilgisizdir. Oz s1erinde hem v$rl//n hem de h$.$lin, 1i3si.onun .eri v$rd/r. n3
,zler v$rl/$ 3$r/ 3$./ts/zd/rl$r. 2usserl'e g,re, $0riori ol$n 1enomenolo9i, 4eitli
)ilimlerin 3,3lerinin )ulunduu n,tr )ir $r$t/rm$ $l$n/d/r. +u dn8ede u s$v s$3l/d/r:
(enomenolo9i m$tem$tie )enzer. M$tem$tiin 3esin )ilimlerde o.n$d// rol,
1enomenolo9i 1else1e, 0si3olo9i ve m$nt/3t$ dol$.s/z ol$r$3C her re$l ol$n e.in ve ol$./n
)ir ,z olm$s/ )$3/m/nd$n d$, )tn )ilimlerde dol$.l/ ol$r$3 o.n$m$3 isti.or. 2usserl'e
g,re 1enomenolo9i, )ir e.in, ,rnein )ir 8$nl/n/n herh$ngi )ir durumunu deil )tnnC
$lg/l$r/ $lg/ ol$r$3, .$rg/l$r/ .$rg/ ol$r$3, du.gul$r/ du.gu ol$r$3 ele $l/r. +unl$rd$3i
$0rioriden ve onl$r/n 3oulsuz genelliinden s,z eder. +u t/03/ m$tem$tiin s$./l$rd$n,
geometrinin e3illerden s,z etmesine )enzer. F$s/l m$tem$ti3 geometri ve me3$ni3,
3esin )ilimlerin temeli iseC 1enomenolo9i de, 1else1e, m$nt/3 ve 0si3olo9inin temelidir. Yine
n$s/l geometri do$d$3i ve me3nd$3i )tn e3iller h$33/nd$ ge4erli ise, 1enomenolo9i
de )tn )ilim $l$nl$r/nd$ ge4erlidir.
Fenomenolo&i )#vr Fenomenolo&i Red$siyon .#yl#m#/
2er )ilimin 3endisine h$s )ir t$vr/ olduu gi)i, 1enomenolo9inin de 3endi o)9e $l$n/
3$r/s/nd$ t$3/nd// )ir t$vr/ v$rd/r. +ilimlerin o)9eleri 3$r/s/nd$ t$3/nd/3l$r/ t$v/r,
onl$r/n temellerinde 3,3lenir. (enomenolo9inin t$vr/n/ ele $l/0 onu do$l t$v/rl$
3$r/l$t/r/rs$3, )u )ize 1enomenolo9i.i )ir )$3$ .,nden d$h$ t$n/tm/ ol$8$3t/r.
!&
(enomenolo9i3 t$v/rl$ do$l t$v/r )ir)irine tmden 3$r/t ol$n t$v/rl$rd/r. Bo$l t$v/r i4in
re$l )ir dn.$ <v$rd/r<. +u re$l dn.$d$ s9e de o)9e de re$l )irer v$rl/3t/rl$r. Bo$l
t$v/rd$ s9enin o)9e.e .,nelmesi )ir intentio re8t$'d//. ?9e, v$r ol$nl$ dorud$n
doru.$ )$ 3ur$r. ?9enin $3tl$r/, do$l t$vr/n dev$m/d/r. ?9e o)9e.i dorud$n
doru.$, 3endisine verildii gi)i 3$)ul eder. Dnu dol$.s/z 3$vr$r, $lg/l$r, du.$r, ,renir.
?9enin o)9e.e dorud$n doru.$ ol$n )u )$/, tr$ns8endent$l du.gus$l $3tl$rd$ d$
$.n/ 3$l/r. ($3$t 2usserl'e g,re, do$l t$v/r, 1enomenolo9i i4in istenen )ir t$v/r deildir.
(enomenolo9i eletirel )ir ,z )ilimi olduu i4in, onun eletirel )ir t$v/r olm$s/n/
s$l$.$8$3 )$3$ )ir t$vr$ gere3sinimi v$rd/r. n3 do$l t$v/r, 2usserl'e g,re
dogm$ti3tir. 2$l)u3i 1enomenolo9i )ir temel )ilimdir. Dnun dogm$ti3 )ir t$v/rd$n h$re3et
etmesi doru deildir. +und$n dol$./ 1enomenolo9i3 t$v/r, re$l ve ideel o)9elerle
dorud$n doru.$ )ir )$ 3urm$l/d/r. (enomenolo9i3 t$vr/n do$l t$v/r .,nnden
gitmesine izin verilmez. 2$tt$ onun do$l t$v/r 3$r/nd$ )ir t$v/r t$3/nm$s/ d$
)e3lenemez. n3 1enomenolo9i3 t$v/r, n$iv ve do$l deil, re1le3si.onlu )ir t$v/rd/r.
?9e )ur$d$ i3in8i dere8ede $3tl$r i4indedir. +u $3tl$r 1enomenolo9i3 s1ere
.,nelmilerdir. Tr$ns8endent ol$nl$ ilgili deillerdir. *mdi 1enomenolo9i3 t$v/rd$ s9e
3endisine d,nmtr. D, 3endi imm$nent $l$n/ i4inde, 3endi $3tl$r/ ile )$ 3ur$r. +u
t$v/r do$l )ir t$v/r olm$d// i4in, her3es t$r$1/nd$n 3ol$.8$ ger4e3letirilemez. +unun
,renilmesi gere3irC ,renilmeli ve u.gul$nm$l/d/r. *te 1enomenolo9i3 $r$t/rm$l$r/n
g4l de )ur$d$d/r.
(enomenolo9i3 t$vr/n .,neldii $l$n, do$l t$vr/n .,neldii $l$n gi)i h$z/r deildir. +u
$l$n/n elde edilmesi gere3ir. +unun i4in ,zel )ir .,nteme gere3sinim v$rd/r. +u .,ntem
1enomenolo9i3 redu3si.on =$./3l$m$Ad/r. (enomenolo9i3 redu3si.on u ,elerden oluur:
+ir e.i $.r$8$ $lm$3, )ir e.i d/$rd$ )/r$3m$3C $3tl$rd$, )ir $3t/ e.lem d// )/r$3m$3,
.$rg/l$m$3t$n 3$4/nm$3, re1le3si.on.
Yu3$rd$ ,zlerden, ,z trlerinden ve ,z s1erinden s,z edilmiti. *te 1enomenolo9i3
redu3si.on .,ntemi, )u $l$nl$r/n elde edilmesini s$l$.$n .,ntemdir. +u .,ntemle i3i
trl ,z elde edilir: <9 "r#nscenden" !z2 =9 imm#nen" !z9 2erh$ngi )ir e.in do$l
t$v/rl$ ilgili .$n/, .$ni onun r$stl$nt/s$l .$n/, .$ni +i. et nun. D7urd 0e 3imdiE olm$s/,
te3lii ile ilgili .$n/, $.r$4 i4ine $l/n/rs$, onun tr$ns8endent ,z eldle edilir. ?9enin do$l
t$v/rl$ ilgili ol$n .$n/, her e.i, h$tt$ ins$n/n 3endisi, 0si3olo9i3 )ilin4, $.r$8$ $l/n/rs$,
imm$Kent ,z $l$n/ ol$n <s$1 )ilin4< $l$n/ elde edilir. +u $l$n 1enomenolo9i3 t$vr/n $s/l
$l$n/d/r.
!8
*mm$nent ,z $l$n/n/ elde etme3 i4in do$l t$vr/, 2usserlSin terimleri ile s,.lerse3,
Eener$lthesis'i $.r$4 i4ine $lm$l/ ve on$ e0o8he u.gul$m$l/C .$ni )ir dn.$n/n v$rl//
ve .o3luu h$33/nd$ )ir .$rg/ ileri srme3ten v$zge4meli.iz. B/ dn.$ ve )u dn.$./
ele $l$n )ilimler de $.r$8$ $l/nm$l/d/r. @.n/ e3ilde )tn 3ltr 3uruml$r/, te3ni3
.$0/tl$r, s$n$t ve )ilim, her trl esteti3 ve 0r$ti3 deerler de $.r$8$ $l/nm$l/d/r. +und$n
)$3$ hu3u3 ve din de $.r$4 i4ine $l/nm$l/d/r. +u e3ilde do$l t$vr/ gere3li 3/l$n, do$l
ve tinsel )ilimlerin )tn )ilgileri $.r$8$ $l/nm$l/d/r.
+unl$rd$n )$3$ $.r$8$ $l/n$8$3 e.ler unl$rd/r: Bo$l )ir v$rl/3 ol$r$3 ins$n, onun
do$l ve 3iisel )$l/l/3l$r/, 3iiliiC )tn 8$nl/l$r, )und$n )$3$ h$3l/l//n/
1enomenolo9inin s$l$.$m$d// ve teori.e d$.$n$n )tn 1orm$l ve i4eri3li ,z )ilimleri,
,rnein geometri, m$ddenin s$1 1izii, 4eitli i4eri3li )ilimleri 3$r/l$.$n ,z ontolo9ilerinin
he0si $.r$4 i4ine $l/nm$l/d/r. +u ,z )ilimlerinin $.r$8$ $l/nm$s/n/n )irin8i nedeni,
onl$r/n $r$t/rd/3l$r/ ,zlerin imm$nent ,z s1eri ile ilgili olm$m$s/d/r. *3in8i neden, )u
)ilimlerin teori.e d$.$n$n )ir .,ntem izlemeleridir. +tn )u )ilimlerin ort$.$ 3o.du3l$r/
.$rg/l$r, ne 3$d$r h$3i3$t olurl$rs$ olsunl$r .ine de $.r$8$ $l/nm$l/d/rl$r. n3 )u
)ilimler $.n/ z$m$nd$ dogm$ti3tirler. 2e0sinin, 3endileri t$r$1/nd$n )$$r/lm$s/n$
ol$n$3 olm$.$n eletiri.e gere3sinimleri v$rd/r. +u nedenle, 3endisi eletirel olm$3
zorund$ ol$n 1enomenolo9i )unl$rd$n .$r$rl$n$m$z.
(enomenolo9i3 t$v/r, $.r$8$ $ld// )tn )u v$rl/3 $l$nl$r/n$ .,netmez. D h$lde
1enomenolo9i3 t$v/r h$ngi v$rl/3 $l$nl$r/n$ .,nelirN 2usserl )u soru.u 3endi i1$desi.le
,.le .$n/tl/.or: <Mutl$3 )ilin4 $l$n/n$<. +u $l$n 1enomenolo9inin temel $l$n/,
1enomenolo9i3 residium, .$ni $rt$ 3$l$n $l$nd/r. *mdi )u $l$n, )tn dn.$./, onunl$ ilgili
her e.i, 8$nl/l$r/, ins$n/, 3endimizi de $.r$8$ $ld//m/z h$lde $rt$ 3$lm/t/r. @sl/n$
)$3$rs$n/z )iz )ur$d$ hi4)ir e. 3$.)etmemi, mutl$3 )ir v$rl/3 3$z$nm//zd/r. +u
mutl$3 v$rl/3 dn.$ ile ilgili )tn tr$ns8endentleri g$r$nti eder ve onl$r/ me.d$n$
getirir. *te 1enomenolo9i3 $3tl$r/n, 1enomenolo9i3 re1le3si.onun $l$n/ )u $l$nd/r.
5n sonund$ u no3t$.$ i$ret edelim: (enomenolo9ide3i re1le3si.on, ,te3i )ilimlerde3i
re1le3si.ond$n )$3$d/r. Dnun i4indir 3i, her re1le3si.on, 1enomenolo9i3 deildir. n3
1enomenolo9i3 re1le3si.on, 1enomenolo9i3 redu3si.on$ d$.$n/r. (enomenolo9i3
redu3si.on .$0/lm$d$n, 1enomenolo9i3 re1le3si.ond$n s,z edilemez. (enomenolo9i3
re1le3si.on ile redu3si.on $r$s/nd$ )elli )ir 3$r/l/3l/ ili3i v$rd/r. +unl$r )ir)iri i4in
.onditio sine Mu non 'dur.
!#
n3 re1le3si.on $n8$3 s$1 )ende ol$s/d/r. ($3$t s$1 )ene ul$m$3 i4in 1enomenolo9i3
redu3si.on .$0/lm$l/d/r. Y$ni her e.i $.r$8$ $lm$3, d/$rd$ )/r$3m$3, e.lem d//
.$0m$3 gere3ir. (enomenolo9i3 re1le3si.ond$n ,n8e3i re1le3si.onl$r$, 2usserl,
0si3olo9i3 re1le3si.on der. +u re1le3si.onl$r 1enomenolo9inin 3onusu ol$m$zl$r. Psi3olo9i3
re1le3si.onu 1enomenolo9i3 re1le3si.on$ 4evirme3 i4in, )u re1le3si.on$ )ir redu3si.onun
u.gul$nm$s/ gere3ir. D h$lde 0si3olo9i3 <)en<, redu3si.on .$0/ld/3t$n sonr$,
1enomenolo9i3 <)en<e, .$ni mutl$3 ol$n <s$1 )en<e 4evrile)ilir.
(enomenolo9i3 <s$1 )en<in $3/l$r/n/, .$ni imm$nent ,z in8eler3en, )$3$ )ir .,ntem
,esi d$h$ gere3lidir. Pedu3si.on ve onun ,eleri, 1enomenolo9inin o)9e $l$n/n/,
1enomenolo9i3 dururnu, .$ni e.in ,zn elde etme3 i4indi. Limdi s,z 3onusu ol$n .eni
.,ntem ,esi, elde edilen o)9enin, .$ni ,zn, in8elenmesi i4indir. +u .eni .,ntem ,esi,
1enomenolo9i3 des3ri0si.on, =)etimlemeAdir.
(enomenolo9i.i t$n/ml$r3en g,rd3 3i, 1enomenolo9i3 )ilgi )u .,ntemle elde edilir ve )u
.,ntem onun )iri8i3 .,ntemidir.
>#rl ve Bil3i ?ro7lemi
On8e 2usserl'in 1enomenolo9isinin )iri8i3 $r$t/rm$ $l$n/ ol$n v$rl/3 3$vr$m/n/ elde
etme.e 4$l/$l/mC ve )u v$rl// tr$ns8endent v$rl/3l$ 3$r/l$t/r$l/m. +und$n sonr$ d$,
1enomenolo9inin )ilgi teorisini 3/s$8$ )etimle.elim. +u e3ilde, 1enomenolo9i h$33/nd$
3/s$ 1$3$t ,zl )ir )ilgi.e s$hi0 oluruz.
2usserl 1else1esinde s,z 3onusu ol$n v$rl/3, )u 3elime ile gnl3 dilin 3$stettii $s/l
v$rl/3t$n )$3$ ol$n )ir v$rl/3t/r. @s/l v$rl/3, ger4e3 ol$r$3 v$r ol$n her e.dir. +u v$rl//
$r$m$3 ve )ilme.e h$z/rl$m$3 gere3mez. n3 o her .erde 3$r/l$t//m/z )ir e.dir.
+izim 3endimiz, i4inde .$$d//m/z dn.$, v$r ol$n e.lerdir. 2$l)u3i 1enomenolog,
3onu ol$r$3 ele $ld// v$rl//, ,n8e elde etmelidir. Kendi .,ntemi ile )u v$rl//
3$z$nm$l/, hi4 deilse )unu s$l$.$8$3 ol$n .ol$ )$vurm$l/d/r. +unu s$l$.$8$3 ol$n
.,ntem, )$vurul$8$3 .ol, 1enomenolo9i3 redu3si.ondur. n3 1enomenolog, $n8$3
redu3si.on .,ntemi ile 1enomenolo9i3 v$rl/$ onu g,tre8e3 ol$n .olu )ulur.
(enomenolog, <v$r ol$n/< ),.le )elli )ir <e.<e g,trme3 zorund$d/r. D, her e.i $.r$4
i4ine $lm$l/d/r: dn.$./, 0sii3 )ir v$rl/3, )ir 3ii ve )eden ol$r$3 ins$n/, genel ol$r$3
)tn org$ni3 v$rl/3 $l$n/mC ve )unl$rl$ ur$$n )ilimleri. D, 1enomenolo9i3 v$rl// elde
etme3 i4in )tn )unl$r$ e0o8he u.gul$r.
%7
(enomenolog )tn )unl$r$ e0o8he u.gul$d/3t$n, .$ni onl$r/ $.r$8$ $ld/3t$n sonr$ d$,
2usserl'e g,re hi4)ir e. 3$.)etmi deildir, tersine mutl$3 ol$n )ir v$rl/3 3$z$nm/t/r.
+u mutl$3 v$rl/3 dn.$ ile ilgili )tn tr$ns8endentleri,g$r$nti eder ve 3endi i4inde
me.d$n$ getirir.
(enomenolo9i )ir temel )ilim ol$r$3, n,tr ol$n )ir $r$t/rm$ $l$n/n/ 3endisine $r$t/rm$
erei ol$r$3 se4me3 zorund$d/r. +u ilgisiz olm$d$n dol$./, 1enomenolo9i3 v$rl/3 ,te3i
v$rl/3l$rl$ $.n/ )$s$m$3 zerinde )ulun$m$z. Ornein <e. v$rl//< .$ d$ <0sii3 v$rl/3<
gi)i. +u nedenle 1enomenolo9inin ele $ld// v$rl/3l$, )ilimlerin 3onusu ol$n v$rl/3
$r$s/nd$ )ir dere8e 1$r3/ olm$l/d/r. +u .zdendir 3i, v$rl//n i3i dere8eli olduunu 3$)ul
etme3 gere3ir. +unl$rd$n )irisi mutl$3 ol$n 1enomenolo9i3 v$rl/3, i3in8isi ise g,re8eli
ol$n <re$l v$rl/3<t/r. 2usserl )u v$rl/3l$rd$n )irin8isini imm$nent, i3in8isini tr$ns8endent
v$rl/3 ol$r$3 g,rr. +$3$ )ir de.ile, 2usserl, s$1 )ilin4 $l$n/ d//nd$3i v$rl/$
tr$ns8endent v$rl/3 der. ?$1 )ilin4 $l$n/n$ giren her v$rl/$ d$ imm$nent v$rl/3 der.
2usserl'e g,re mutl$3 .e g,re8eli v$rl/3 nedirN Mutl$3 v$rl/3 Dredu!si<on ile elde edilen
7ilinC 0rl(4(A, tr$ns8endent$l .$$nt/l$r/n, mutl$3 il3 3$.n$3l$r/n, s$1 )ilin4 ve imm$nent
v$rl//n $l$n/d/r. +tn )u de.imler $.n/ e.i 3$stederler. +u dere8ede3i v$rl//n )$3$
hi4)ir d$.$n$/ .o3tur. 2$tt$ do$, dn.$ olm$s$ d$, )u mutl$3 v$rl//n v$r olm$s/n$
z$r$r gelmez. +u v$rl/3, do$ ve dn.$ v$r olm$s$ d$ v$rd/r. <Bu 0rl(! !endi !endisine
0e !endi !endisi iCin 0r oln 7ir 0rl(!t(r<. +u v$rl/3, )$3$ )ir v$rl/$ gere3sinimi
olm$.$n, v$rl//nd$n 3u3ul$n/lm$.$8$3 ol$n )ir v$rl/3t/r. *mdi <imm$nent v$rl/3<, il3e
)$3/m/nd$n, Hnull re indigent d eNistendumH d/r. +u v$rl/3 her ne 3$d$r )ize g,re
<i3in8i< dere8ede ise de, 3endisine g,re <)irin8i<dir.
?$1 .$$nt/ $3//n$ girme.en her e., g,re8eli v$rl/3 $l$n/n$ girer. +u v$rl/3 .$ln/z
intensi.on$l =.,nelme gere3tirenA olu0, $n8$3 mutl$3 )ir v$rl//n 3orrel$t/ =3$r/l//A
ol$r$3 v$rd/r ve )u mutl$3 v$rl/$ d$.$n/r: )u v$rl/3 t$r$1/nd$n ort$.$ 3onmutur.
E,re8eli v$rl//n v$r olm$s/, s$de8e tr$ns8endent$l )ilin4 i4indirC mutl$3 v$rl/3 olm$d$n
dnlemez. D, )ize g,re, )izim i4in v$r ol$n )ir v$rl/3t/r. Kendi )$/n$ v$r ol$n )ir
v$rl/3 deildir. +ize g,re <)irin8i< ol$n )u v$rl/3, 3endi 3endisine <i3in8i<dir. Dnun ne
olduu )irin8i ile ol$n )$l/l//n$ g,redir. +,.le )ir v$rl/3, )ilin8e )$l/d/r, )ilin8e
gere3sinimi v$rd/r. 2$l)u3i mutl$3 v$rl//n hi4)ir e.e gere3sinimi .o3tur. Mutl$3 v$rl/3,
hi4)ir e.e d$.$nm$d// h$lde, v$rd/r.
%!
Tr$ns8endent v$rl/3 dn.$s/n/n, m$nt/3s$l dnlen )ir )ilin8e deil, $3tel )ir )ilin8e
gere3sinimi v$rd/r. Dnun )ilin4 olm$d$n v$r olm$s/n$ ol$n$3 .o3tur. +u $4/3l$m$l$r, i3i
v$rl/3 dere8esinin )ir)irinden $.r/l//n/ g,sterdiler. Limdi onl$r/ )$3$ .$nl$r/nd$n ele
$l$l/m:
Mutl$3 ve g,re8eli v$rl/3l$r, verilileri ve v$rl/3 t$rzl$r/ )$3/m/nd$n )ir)irinden $.r/l/rl$r.
+u v$rl/3l$r/n verililerini ele $lm$d$n ,n8e, imm$nent ve tr$ns8endent $lg/l$r/
$4/3l$m$3 gere3ir. +unun i4in 2usserl'in verdii t$n/m$ d$.$n$8$/z. n3 imm$nent
ve tr$ns8endent $lg/ 3$vr$m/, 1else1e s,.leminde deii3 $nl$ml$rd$ 3ull$n/lm/t/r.
2usserl )u i3i 3$vr$m/ $3t )$3/m/nd$n $4/3l$m$.$ 4$l//r.
mm#nen" ve "r#nscenden" #l3l#m#: *mm$nent )ir e.e .,nelen $3tl$rd$n $nl$/l$n
udur: +u $3tl$r/n intensi.on$l o)9eleri ve 3endileri $.n/ <.$$nt/ $3//< i4indedir. +u
<)en<in )ir $3t/n/n )$3$ )ir $3t$ .,nelmesi deme3tir. *mm$nent )ir $lg/d$, $lg/ ve
$lg/l$n$n e., ,z )$3/m/nd$n dorud$n doru.$ )ir )irli3 olutururl$r. Y$ni )iri8i3 ve
somut )ir ,co3i"#"io, .d6nce/ )irliidirler.
2er imm$nent $lg/, 3endi o)9esinin v$rl//n/ zorunlu ol$r$3 g$r$nti eder. @lg/,
re1le3si.on$ d$.$n$n )ir 3$vr$m$, )enim )ir .$$nt/m$ .,nelirse, 3$vr$d//m e.,
genel ol$r$3 v$rl// .o3 s$./l$m$.$8$3 ol$n mutl$3 )ir <)en<dir. Y$ni onun v$r
olm$m$s/ il3e )$3/m/nd$n ol$n$3s/zd/r. +u t$rzd$ verilen )ir .$$nt/n/n v$r olm$d//n/
3$)ul etme3, )ir $nl$ms/zl/3t$n )$3$ )ir e. ol$m$z. +unun d//nd$ tr$ns8endent )ir
e.e .,nelen intensi.on$l .$$nt/l$r v$rd/r. Tr$ns8endent $3tl$r, tr$ns8endent ,ze .$
d$ )$3$ .$$nt/ $3/ml$r/n$ s$hi0 ol$n )$3$ )en'lerin intensi.on$l .$$nt/l$r/n$
.,nelen $3/l$rd/r. @.n/ e3ilde, <e.lere< ve genel ol$r$3 re$lite.e .,nelen $3tl$r, .ine
)u gru)$ girerler, Tr$ns8endent $3t, 3endi o)9esinin v$rl//n/ g$r$nti etmez.
Tr$ns8endent $3t/n o)9esinin v$r olm$s/ gere3li deildir. D, v$r olm$.$)ilir de. +und$n
dol$./, )u tr o)9elerde mutl$3l/3 ileri srme3 $nl$ms/zl/3t/r. +un$ 3$r/l/3 imm$nent
$lg/, 3endi o)9esinin v$rl//n/ g$r$nti ettii i4in, her trl 3u3unun d//nd$d/r. ($3$t
tr$ns8endent $lg/, 3endi o)9esinin v$rl//n/ g$r$nti etmedii i4in 3u3u.$ .er v$rd/r.
>erili6 )rleri
H$rl// <.$$nt/< ve <e.< ol$r$3, )$3$ )ir de.ile, )ilin4 ve re$lite ol$r$3, )ir)irinden
3esin )ir e3ilde $.r/ tutm$3 gere3ir. *mm$nent )ir $lg/ ile $lg/l$nm$3, <.$$nt/<n/n $l$n/
ile ilgili ,znn )ir ,zelliidir.
%%
Me3n$ )$l/ olm$, e. olm$ ise, ,z )$3/m/nd$n ),.le )ir $lg/d$n .o3sundur. <Le.<
ve her trl re$lite, ,z gerei imm$nent $lg/l$n$m$z. Eenel ol$r$3 tr$ns8endenttir.
+und$n dol$./ )ilin4 ve re$lite $r$s/nd$3i $.r/l/3, v$r olm$s/ ol$s/ ol$)ile8e3 ol$n
$.r/l/3l$r/n .en temellisidir. *mm$nens ve tr$ns8endens $r$s/nd$3i 1$r3, il3e )$3/m/nd$n
)ir verili 1$r3/d/r. *mm$nent ve tr$ns8endent $lg/l$r/ )ir)irinden $./r$n, imm$nent $lg/d$
intensi.on$l o)9enin $lg/ i4in <reel imm$nent< olm$s/C tr$ns8endent $lg/d$ ise $.n/ e.in
olm$m$s/d/r.
)r#nscenden" ol#n 7ir ,6eyin, #l3l#nm#snd#2 o ,6eyin, 3!rnmesi 3ereir.
2$l)u3i )ir <.$$nt/< g,rnmez. E,rnme me3n$ )$l/l// gere3tirir. Y$$nt/ ise
me3$ns/zd/r. Me3n$ )$l/ )ir v$rl//n olm$d// .erde, g,rnme de ol$n$3s/zd/r. +u,
ins$n/n .$0/s/n/n )ir ,zellii deil, me3n/n ,z ile ilgilidir.
Tr$ns8endent v$rl/3, h$ngi trden olurs$ olsun, )ize $n8$3 g,rn ile verile)ilir.
Yo3s$ ),.le )ir v$rl//n $.n/ z$m$nd$ imm$nent )ir v$rl/3 olm$s/ gere3e8e3ti.
*mm$nent $lg/l$n$n )ir e. de, $n8$3 imm$nent $lg/l$n$)ilir. Ornein )ir du.gu
.$$n$)ilir, her h$ngi )ir <e.< gi)i g,rnmez. +$3//m/ 3endime 4evirsem, $lg/l$d//m
e., mutl$3 )ir e.dir. Dnun )$zen ,.le, )$zen ),.le g,rne)ile8e3 hi4)ir .$n/ .o3tur.
Dnun h$33/nd$ hem doru, hem de .$nl/ dne)ilirim. ($3$t <g,ren< )ir $lg/n/n ond$
g,rd e., v$rd/r ve on$ )tn niteli3leri ile mutl$3 )ir e3ilde verilmitir. +u )ir
3em$n/n sesine 6ses de g,rnmezT u.gul$n$m$z. +u sesin $lg/l$.$n/n )ulunduu
.ere g,re deien )irt$3/m g,rnleri, t$rzl$r/ v$rd/rC )ulunduum .ere )$l/d/r. <?esi<
on$ .$3l$/rs$m )$3$, uz$3l$/rs$m )$3$ trl $lg/l$r/m.
2i4)ir g,rn t$rz/, )ir e.i mutl$3 ol$r$3 veremez. Eer4i gnl3 h$.$tt$ )ir sesin
norm$l iitilmesinden, )ir e.in norm$l g,rlmesinden s,z edilir. ($3$t )u iitilen ses,
g,rlen e. )ir .$nl/ $lg/l$nd/34$, )un$ $n8$3 i3in8il )ir o)9eleme dene)ilir. *mdi u
no3t$ 3esin ol$r$3 )elirtilmelidir: 2usserl'e g,re 3!rn6 yol$yl# elde edilen veriler2
7ir 6eyi 7ize m$"l# ol#r# veremezler. n3 )ir e.i mutl$3 ol$r$3 verememe3
<g,rn<n .$0/s/ gereidir. +ir e.i $n8$3 imm$nent veriler mutl$3 ol$r$3 vere)ilirler.
Mutl$3 ol$r$3 vere)ilme de imm$nent $lg/n/n .$0/s/ gereidir.="A <Le.<in $lg/l$nm$s/ ile
<.$$nt/<nm $lg/l$nm$s/, )ir)irinden temelden 1$r3l/d/r. Y$$nt/.$ )$3/, onun v$rl/3
t$rz/ gerei, her z$m$n dorud$n doru.$ 4evrile)ilir.
"A %$sserl0in 7$ s#vnn do8r$ olm#d8n2 deneysel @siolo&inin or"#y# oyd$8$ ol$ml$ 7il3ilerle
eli6"i8ini2 ,*7er die 1renzen der Erenn7#rei" 7ei %$sserl $nd Sc-eler, #dl i"#7mzd#
3!s"ermeye #l6"9
%'
n3 o, her $n h$z/rd/r. +unu s$l$.$n re1le3si.ondur. ($3$t re1le3si.on$
)$vurulm$d$n ,n8e de .$$nt/ $l$n/ v$rd/r. Pe1le3si.on onu h$z/r )ulur, .$r$tm$z.
Le.lerin $lg/l$nm$s/nd$ d$ $r3$ 0l$nd$ ol$n e.ler v$rd/r ve )unl$r $lg/l$nm$m/t/r.
($3$t $lg/l$nm$.$ h$z/rd/rl$r. @lg/l$nm$.$n )u e.ler, $3tel $lg/ $l$n/n$ 4/3m$./0,
0ot$nsi.el )ir $l$n olutururl$r. +u 0oKt$nsi.el $l$n, $lg/l$n$)ile8e3 )ir $l$nd/r. Le.lerin
$lg/l$nm$s/ onl$r/n g,rnmelerine )$l/d/r. 2$l)u3i .$$nt/ g,rnmez. Dnun
$lg/l$nm$s/n/ s$l$.$n, <he0< v$r olm$s/d/r. +ur$s/, )u .$$nt/n/n $it olduu <)en< dir.
le 7#mnd#n reflesiyon yol$yl# #l3l#nm#2 y#6#n"l#rn v#rl "#rz 3ere8idir.
Le.ler de il3e )$3/m/nd$n $lg/l$n$)ilirler. *mdi e., i4inde )ulunduum 4evrede .er $l$n
)u e., $lg/l$nm$d$n d$ v$rd/r ve )u dn.$.$ $ittir. ($3$t e.lerin v$rl//n/ g$r$nti
ede8e3 )ir 3esinli3 .o3tur. 2$l)u3i .$$nt/ 3endi mutl$3 v$rl//n/ 3endisi g$r$nti eder: )ir
)en'e $it olm$3l$. Y$$nt/l$r, .$ln/z $it oldu3l$r/ )ir )en'e g,rnd3leri h$lde, e.ler
)ir4o3 )enler t$r$1/nd$n $lg/l$n$)ilirler. +unu ol$n$3l/ 3/lm$.$n )ir tr$ns8endens, )ir
$nl$ms/zl/3t/r.
2er .$$nt/ $3/m/, 3endi mutl$3 v$rl//n/, il3e )$3/m/nd$n )ir ol$n$3 ol$r$3, g$r$nti
eder. ($3$t )u .$$nt/ $3/m/n/n )ir h$.$l olm$s/ ol$s/l// d$ 0e3l $3l$ gele)ilir. +un$
2usserl u .$n/t/ verir: +u, <)en<in 8ogit$tiones'in 1i3si.onl$r/n$ s$hi0 olm$s/ deme3
olurdu 3i, ),.le )ir v$rs$./m $nl$ms/zd/r. n3 )u durumd$ h$.$l edilen e., )ir
1i3si.on ol$)ilir, 1$3$t h$.$lin 3endisi )ir 1i3si.on ol$m$z. 2$.$l eden )ilin4, 3endi .$0/s/
gerei, h$.$l ol$m$z. n3 h$.$l eden ve mutl$3 v$rl// 3$vr$.$n )ir re1le3si.onun
ol$n$/, her .$$nt/n/n olduu gi)i, )ilin8in de .$0/s/ gereidir. Birli"e d$ym#
.Einf-l$n3/ ile t$n/d//m )tn <)$3$ )en'lerin v$r olm$m$s/ )ir $nl$ms/zl/3 deildir.
($3$t )enim )irli3te du.m$m ve )enim )ilin8im, hem ,z hem de v$rl/3 .$0/s/
)$3/m/nd$n, )$n$ mutl$3 ol$r$3 verilmitir. +u ol$n$3, $n8$3 <)en<de, )en ile onun
.$$nt/ $3/m/n/n )ir)iri.le ol$n )$l/l// )$3/m/nd$n, mev8uttur. @n8$3 )u $l$nd$,
imm$nent $lg/ gi)i )ir $lg/ v$rd/r. +un$ 3$r/l/3 e. dn.$s/, .$0/s/ )$3/m/nd$n, ),.le
)ir $lg/ ol$n$/nd$n .o3sundur. +u $l$nd$3i $lg/, ne 3$d$r t$m olurs$ olsun, hi4)ir
z$m$n mutl$3 ol$n/ veremez. +unun i4indir 3i, en zengin dene.lerin .$0/ld// )ir $l$nd$
)ile, herh$ngi )ir e., o e.in tr$ns8endent )ir verisinin )ilin4te h$z/r )ulunm$s/n$
3$r/n, v$r olm$.$)ilir. K/s$8$, )ir ,z .$s$s/ ol$r$3, )u 3onud$ ge4erli ol$n .$s$ udur:
<E6y#nn verilmi6 olm#s2 on$n v#r olm#sn 3ere"irmez<. n3 )el3i de )elli )ir
e3ilde d$im$ ol$s/l/$ d$.$nm$3t$d/r. Le.ler $l$n/nd$ her e. g,re8elidir. Bene.im ile
elde edilen )ir e., .ine dene.im ile ort$d$n 3$ld/r/l$)ilir. +u t$rzd$3i ol$s/l/3l$r,
dene.im ile ort$.$ 3ondu3l$r/ 6gi)i, .ine dene.im ile .o3 edile)ilirler. ($3$t ),.le )ir
e., .$$nt/ $l$n/nd$ olu0 )itemez. <2utl! 0rl(! ln(nd Ds# 7ilinC ln(ndE9
!r3(tl(!9 gGr'n'3 0e 73!l(4(n <eri <o!tur<. +u $l$n mutl$3 ol$n )ilginin $l$n/d/r.
%
i >#rl )#rz
Limdi.e 3$d$r3i in8elemelerimiz )ize unu g,sterdi: Le. dn.$s/nd$ )enim i4in v$r ol$n
her e., il3e )$3/m/nd$n )ir s$nm$.$ d$.$n/r. +un$ 3$r/l/3, <)en<in =e. dn.$s/ ile
ilgili .$n/ 4/3t/3t$n sonr$A 3endisinde durum ),.le deildir. +en'in )ilin4 $3tu$litesi,
mutl$3 )ir ger4e3li3 t$/r. Dnun verileri hi4)ir 3oul$ d$.$nm$z ve ort$d$n 3$ld/r/lm$s/
ol$n$3s/zd/r. Bn.$n/n v$rl// h$33/nd$3i )ilginin ol$s/l/$ )$l/ olm$s/n$ 3$r/l/3, s$1
)en ve onun s$1 .$$nt/s/ 3esindir, gere3lidir. Le. verileri somut ols$l$r )ile, v$r
olm$.$)ilirler. ($3$t )ir )ilin4 verisinin v$r olm$m$s/ ol$n$/ .o3tur. +u ,z .$s$s/,
)irin8inin ol$s/l/$ )$l/l//n/, i3in8ininse, gere3liliini dile getirir.
Le. dn.$s/nd$3i tr$ns8endens, .$0/s/ )$3/m/nd$n, v$r olm$m$n/n ol$s/l//n/ d$
3endisinde t$/r. ($3$t )ilin8in v$rl//, re$l )ir dn.$n/n v$rl// ile s/n/rl$nd/r/lm/
deildir. Pe$l dn.$n/n ort$d$n 3$l3m$s/ ile, )ilin4, s$de8e )$z/ deii3li3lere
ur$.$)ilir, 1$3$t v$rolm$s/n$ z$r$r gelmez, dn.$n/n .o3 olm$s/, s$de8e )$z/ teori3
dene.im )$l/l/3l$r/nd$ deii3li3 .$0$)ilir. ($3$t )u, .$$nt/.$ ve .$$nt/ )$l/l/3l$r/n$
do3unm$z. D h$lde, <g,rn< .olu.l$ )ilin4te ort$.$ 4/3$n re$l v$rl//n v$r olm$s/,
)ilin8in v$r olm$s/ i4in )ir 3oul ol$m$z. 2usserl'e g,re, )ilin4 ve re$l v$rl/3 )ir)irine eit
tutul$)ile8e3 v$rl/3l$r deildirler. Dnl$r .$n.$n$ 3on$m$z, )ir)iri.le )$l$n$m$z.
Eer4e3 $nl$md$ )ir)iri.le )$ 3ur$)ilme3, )ir )tn oluturm$3 i4in, i3i v$rl/3 $l$n/n/n
.$0/ )$3/m/Kd$n )ir)irine .$3/n olm$s/ gere3irdi. Eer4i imm#nen" v#rl .m$"l#
v#rl/ ile "r#nscenden" v#rl8n o)9e3ti1 )elli )ir i4i v$rd/rC )unl$r )irer o)9e $l$n/d/rl$r.
($3$t )ur$d$3i o)9e ve o)9e3ti1 i4, s$de8e )o m$nt/3 3$tegorilerine g,redir. +ilin4 ve
re$lite $r$s/nd$3i u4urum, ger4e3 )ir u4urumdur. Pe$lite, g,rn $l$n/n$ 4/3$n,
g,rleK)ilen ve $sl$ mutl$3 ol$r$3 verilme.en, ol$s/l/$ )$l/ ol$n )ir v$rl/3 t$rz/d/r.
+ilin4 ise, v$rl// )$3/m/nd$n, g,rn $l$n/n$ 4/3$m$.$n, )ize g,rn ol$r$3
verileme.en, gere3lili3 t$/.$n, mutl$3 )ir v$rl/3t/r. 5er )ilin4, s$1 )ilin4 ol$r$3 ele
$l/n/rs$, u niteli3leri s$0t$n$)ilir: +ilin4, 3$0$l/ ve mutl$3 )ir v$rl/3 )$l/l//d/r. Dnun
i4ine hi4)ir e. giremez ve ond$n hi4)ir e. d/$r/ 4/3$m$z. U$m$n6me3$n$ )$l/ )ir
d// ve z$rn$n6me3$n )$l/l// t$/.$n )ir i4i olm$d// i4in, hi4)ir <e.< zerinde
nedensel )ir et3isi ol$m$z. Fedenselli3, re$lite $l$n/n$ $ittirC mutl$3 v$rl/3l$ ilgili deildir.
%"
*mdi re$l )ir v$rl/3 $l$n/ ol$r$3 ins$n/ ve onun <)en<ini de i4ine $l$n z$m$n6me3n$
)$l/ dn.$, s$de8e )ilin4 i4in v$r ol$n ve $n8$3 g,re8eli )ir $nl$m t$/.$n intensi.on$l
=.,nelime )$l/A )ir v$rl/3t/r. E,re8eli v$rl//, )ilin4 3endi dene.imleri ile ort$.$
3o.mutur. D, $n8$3 g,rn .olu.l$ $lg/l$n$)ilir, g,rle)ilir )ir v$rl/3t/r. ($3$t )unun
d//nd$ )ir <hi4<tir.
+ilin4 3endi )$/n$ )ir v$rl/3 ol$r$3, <il3< ol$nd/r. 2$l)u3i dn.$, 3endi )$/n$ deil,
)izim i4in <il3< ol$nd/r. Eere3 te3 te3 e.lerin, gere3se )tn dn.$n/n re$litesi, .$0/s/
gerei, )$/ms/z olm$3t$n .o3sundur. Bn.$ 3endi )$/n$ mutl$3 )ir e. deildir 3i,
i3in8il ol$r$3 3endisini )$3$ )ir e.e )$l$.$)ilsin. D, )el3i mutl$3 $nl$md$ )ir <hi4<tir.
Dnun mutl$3 )ir v$rl// .o3tur. D, )ir e. v$rl//d/r. Le. de, .$0/s/ gerei, intensi.on$l
ol$n, .$ni s$de8e )ilin4 t$r$1/nd$n g,rle)ilen )ir v$rl/3t/r.
D h$lde 2usserl'e g,re )ilin4 do$n/n )ir 0$r4$s/ deildir. <Bo$, s$de8e )ilin4le
imm$nent )$l$n ol$n intensi.on$l )ir <)irli3< ol$r$3 ol$s/d/r<. +und$n dol$./, s$1 )en
h$33/nd$3i $r$t/rm$l$r, do$ $r$t/rm$l$r/ deildir. n3 s$1 )en h$33/nd$3i
$r$t/rm$l$r, do$ $r$t/rm$l$r/nd$ ,ne srlen ,n8llere d$.$nm$z. Bo$, )u
$r$t/rm$l$rd$ $.r$8$ $l/nm/t/r. ?$1 )ilin4, do$ ile hi4)ir )$ 3urm$d$n d$
dnle)ilir. 2$l)u3i herh$ngi do$l )ir e. i4in, )u ol$n$3s/zd/r. Ornein )ir ren3,
me3n olm$d$n dnlemez. Me3$ns/z )ir rengin v$r olm$s/n$ ol$n$3 .o3tur. ?$1
)ilin4 me3n$ )$l/ olm$d// i4indir 3i, o mutl$3 )ir v$rl/3 $l$n/d/r, di.oruz. Bo$
)ilimleri, so.utl$m$ .olu.l$ 3endi $r$t/rm$ $l$nl$r/n/ 3$z$n/rl$r. ($3$t s$1 )ilin8in,
do$n/n )ir so.utl$nm$s/nd$n elde edilmesine ol$n$3 .o3tur. n3 so.utl$m$ ile .ine
do$l )ir e. 3$z$ml$)ildii h$lde, )und$n mutl$3 )ir v$rl/3, s$1 )ilin4 $sl$ 3$z$n/l$m$z.
Mutl$3 ,zlerden olu$n s$1 )ilin4 $l$n/, tr$ns8endent ol$n v$rl/3 3$r/s/nd$, )$m)$3$
)ir .$0/.$ s$hi0 ol$n )ir v$rl/3 $l$n/d/r. +u $l$n, s$1 )ilin4 ol$r$3 =.$$nt/ ol$r$3A, 3endi
i4ine 3$0$nm/t/r. ($3$t onl$r/ ,te3i $l$nl$rd$n $./r$8$3 )ir s/n/r .o3tur. n3 onl$r$
s/n/r ol$8$3 )ir e.in, onl$r/n v$rl/3 .$0/s/n$ 3$t/lm$s/ gere3irdi.
%-
%#l7$i 7ilin v#rl82 m$"l# v#rl8n -e@sidir. D, dn.$.$ ve do$.$ )$l/ olm$.$n,
3endisinden )$3$ )ir v$rl/$ d$.$nm$.$n )ir v$rl/3 $l$n/d/r. Bo$ v$rl//, )ilin4
v$rl//n/ s/n/rl$nd/r$m$z. n3 do$, )ilin8in )ir 3orrel$t/ ol$r$3 ort$.$ 4/3t/C )ilin4
)$l/l/3l$r/ ol$r$3 ort$.$ 3ondu.
+u ),lme son vermeden ,n8e, 1izi3 re$lite =e.A ile 0sii3 re$lite $r$s/nd$3i )$l/l//
$4/3l$.$8$3 )ir no3t$./ ele $l$l/m. 2usserl 1izi3 v$rl/3t$ .3se3 )ir re$lite ve
tr$ns8endens =d/ v$rl/3A g,rme3 iste.en g,rlere 3$r/ 4/3$rC 1$3$t .umu$3 )ir dille.
2usserl'e g,re 1izi3 e.'in mutl$3l$t/r/lm$s/, )izi $nl$ms/z sonu4l$r$ g,trr. n3
)iri8i3 mutl$3 v$rl//n, .$ni )ilin8in 3$r/s/n$ )$3$ )ir mutl$3 v$rl/3 3o.m$3, $nl$ms/zl/3
olur. (izi3 v$rl//n )ir d/ v$rl/3 olm$s/, =tr$ns8endensiA, )$3$ herh$ngi )ir d/ v$rl/3t$n
1$r3s/zd/r. *l3e )$3/m/nd$n )u d/ v$rl/3, her d/ v$rl/3 gi)i, )ilin4te me.d$n$ getirilen ve
on$ )$l/ ol$n )ir v$rl/3t$n )$3$ )ir e. deildir.
B$h$ ,n8e g,rdmz gi)i, tr$ns8endent e. dn.$s/, s$1 )ilin4 3$r/s/nd$, g,re8eli
ol$n )ir $l$nd/r. 2usserl'e g,re tr$ns8endens ve g,re8elili3 $.n/ e.dir. ($3$t do$d$
s$de8e e.ler .o3tur. *ns$n, h$.v$n gi)i org$ni3 re$liteler de v$rd/r. @8$)$ )u 8$nl/l$r/n
ruhl$r/n/n ve 0sii3 .$$nt/l$r/n/n 1enomenolo9i3 redu3si.on 3$r/s/nd$ duruml$r/
n$s/ld/rN @.n/ il3e )ur$d$ d$ ge4erlidir. +u re$liteler de, her,e. re$litesi gi)i, $.r$8$
$l/nm$l/d/r. Psii3 tr$ns8endens de, mutl$3 ol$n s$1 )ilin8e 3$r/l/3, s$de8e g,re8eli ve
r$stl$nt/.$ )$l/d/r.
Eenel ol$r$3 0sii3 ol$n, ,rnein 0sii3 3iili3, 0sii3 niteli3ler, .$$nt/l$r .$ d$
duruml$r, intensi.on$l .$0/l$r/n dene.imle ilgili )irli3leridir. +unl$r/n he0si intensi.on$l
.$ni g,re8elidirler. *mdi )unl$r/ mutl$3 $nl$md$ v$rol$n )ir e. ol$r$3 3$)ul etme3
$nl$ms/zl/3t/r.=-A
P$r$do3s ols$ d$, )edensiz, h$tt$ ruhsuz ve 3ii.e )$l/ olm$.$n )ir )ilin4C .$ni )eden,
ruh, dene.imin )en'i gi)i dene.im )irli3lerine d$.$nm$.$n s$1 )ir )ilin4 dnle)ilir.
+tn dene.ime )$l/ )irli3ler, $.n/ e3ilde 0sii3 .$$nt/l$r, )u en .3se3 ,z e3linin
mutl$3 .$$nt/ )$l/l/3l$r/ i4in )irer i$rettirler. +u ,z e3linin .$n/nd$, )$3$ ,z e3illeri
dnle)ilirse de, )unl$r/n he0si $.n/ $nl$md$ tr$ns8endent, g,re8eli ve r$stl$nt/.$
)$l/d/rl$r.=&A
2usserl )$3$ )ir .,nden h$re3et edere3, s#f 7ilincin -er 6eyden !nce v#r old$8$n$
d# 3!s"erme is"er: Pe$litenin v$rl//, $nl$m verme.e d$.$n/r. @nl$m verme ise,
$nl$m veren )ir e.i, ,n3oul ol$r$3 gere3tirir.
-A Gdeen, s. !-7
&A Gdeen, s. !7"
%&
+u $nl$m veren e., s$1 )ilin4tir. +u e3ilde, s$1 )ilin4, mutl$3 ve )irin8il ol$nd/r. +$3$
e.ler $n8$3 s$1 )ilin4 s$.esinde v$r ol$)ilirler. +unu 2usserl ,.le $nl$t/r: <+tn re$l
)irli3ler, $nl$m )irli3leridir. @nl$m )irli3leri, $nl$m veren )ir )ilin8i gere3tirir. +u )ilin4
mutl$3t/rC 3endisi .ine )ir $nl$m verme .olu.l$ me.d$n$ gelmi deildir.V=8A
Bn.$n/n )tnn, do$l )ir re$lite )tn ol$r$3 3$)ul etme3 ol$s/d/r. ($3$t )unu
)tn v$rl/3l$ eit tutm$3 ve re$lite.i )u e3ilde mutl$3l$t/rm$3, $nl$ms/zl/3t/r. n3
mutl$3 )ir re$lite, .uv$rl$3 )ir d,rt 3,e 3$d$r s$4m$d/r. Pe$lite ve dn.$, )elli ve
ge4erli ol$n $nl$m )irli3leri i4in )irer 3$vr$md/rl$r. Onemli ol$n, dn.$n/n ve onun )tn
v$rl//n/n )elli )ir $nl$m$ s$hi0 olm$s/d/r. +u $nl$m, $nl$m vermenin 3$.n$/ ol$n ve
3endisinden d$h$ ,n8e v$r olm$s/ gere3en mutl$3 )ir )ilin8i gere3tirir. +u $l$n$, $lg/.$
d$.$n$n $r$t/rm$l$rl$ girme3 ol$s/d/r. 5lde edile8e3 )ilgiler, .3se3 )ilimsel )ir deer
t$/rl$r.
Fe gi)i 3oull$r 2usserl'i ii dereceli 7ir v#rl 3$)ul etme.e zorlu.orN %$sserl0in
7"n #m#c2 m$"l# 7ir 7il3i elde e"me"ir9 B$ #m#c# v#rm# iin2 o2 6$ @e6in
y#r3d#n #lyor; Bir 7il3inin m$"l# olm#s iin2 o 7il3inin on$s$ ol#n #l#nn d#
m$"l# olm#s 3erelidir9 1!receli 7il3inin elde edildi8i v#rl #l#n d# 3!recelidir.
Mutl$3 )ir )ilgi.i $n8$3 mutl$3 )ir v$rl/3 s$l$.$)ilir. 2usserl'e g,re )ilginin nitelii, .$ni
mutl$3 .$ d$ g,re8eli olm$s/, ins$n/n )ilgi org$nl$r/n$ )$l/ deildir, v$rl//n niteliine
)$l/d/r. *ns$nl$ onun )ilgi org$nl$r/n/ )ilginin niteliinden sorumlu tutm$3, on$ g,re
doru deildir. n3 <her v$rl/3 t$rz/, .$0/s/ )$3/m/nd$n, 3endisine h$s )ir veri t$rz/n$
ve ),.le8e de 3endi )ilgi .,ntemlerine s$hi0tir. +unl$r/n ,zelli3lerini )ir e3si3li3 ol$r$3
g,rme3 ve onl$r/ ins$n )ilgisinin )ir tr r$stl$nt/.$ )$l/l//n$ ve no3s$nl//n$
d$.$tm$3, $nl$ms/zd/r.<=#A
Fenomenolo&i Bil3i )eorisi0nin Ks#c# Be"imlenmesi
+iz )ur$d$ %$sserl0in 7il3i "eorisini geni )ir e3ilde ele $lm$.$8$/z. Limdi.e 3$d$r
.$0t//m/z gi)i, eletirel )ir t$v/r t$3/nm$d$n onu 3/s$8$ )etimle.e8eiz. 2usserl'in
v$rl/3 0ro)leminde3i dn8elerini ele $ld//m/zd$, )ilgi 0ro)lemi ile de ister istemez
3$r/l$m/t/3. Eere3 i3i tr v$rl/3 t$rz/, gere3se i3i dere8eli v$rl//n ve 1enomenolo9inin
)etimlemesi, )ize 2usserl'in )ilgi 0ro)lemi 3onusund$3i dn8eleri h$33/nd$ oldu34$
$4/3 )ir 1i3ir verdi.
8A Gdeen, s. !7&
#A Gdeen, s. '6
%8
n3 7il3i #vr#m2 v#rl #vr#mn# 7#8ldr. +und$n )$3$, 1enomenolo9inin
3endisinden s,z eder3en de, onun 7il3i "eorisine ne gi)i ,devler verdii, ond$n neler
)e3ledii $nl$/l/.ordu. B$h$ o z$m$n g,rd3 3i, 1enomenolo9i )elli )ir v$rl/3
3$vr$m/nd$n s,zetme3tedir. Fenomenolo&inin 7il3i "eorisi2 7$ v#rl8n 7ilinmesini
ele $l$8$3t/r. (enomenolo9inin $r$t/rm$3 istedii v$rl/3 s1eri, mutl$3 ol$n )ir v$rl/3
s1eridir. (enomenolo9i s$de8e )u v$rl/3 s1erinin )ilinmesi 0ro)lemi ile ur$$8$3t/r. +u
s1erde, ne dn.$ ol$.l$r/n$, ne de du.ul$r dn.$s/n$ ve 0si3olo9i3 re$litelere sorul$8$3
)ir soru )ulun$)ilir.
+u tr sorul$r/n sorulm$s/, 1enomenolo9i.e ve onun )ilgi teorisine .$s$3t/r.
(enomenolo9inin )ilgi teorisi, 3elimenin $s/l $nl$m/nd$ )ir teori deildir. n3 teorinin
g,revi, 2usserl'e g,re, )ir e.i temel .$s$l$rd$n 3$l3$r$3, dedu3tiv )ir e3ilde
$4/3l$m$3t/r. ($3$t 1enomenolo9ide )un$ i3i )$3/md$n izin verilemez: +ir .$nd$n
1enomenolo9i, $r$t/rm$l$r/n$, hi4)ir e. ,ne srere3 )$l$.$m$zC h$l)u3i teoride temel
.$s$l$r ,ne srlr. Ote .$nd$n 1enomenolo9i $4/3l$m$l$r .$0$m$z, m$nt/3s$l
4/3$r/ml$r$ )$ vur$m$z. n3 1enomenolo9i $n8$3 )etimlemeler .$0$)ilir. +unu d$
3endi il3elerine d$.$n$r$3 .$0$)ilir. +u il3elerden )irisi, 2usserl'in il3elerin il3esi dedii
il3e udur: Ozle ilgili ol$n veri.i )ize s$l$.$n her $lg/, )ir )ilgi 3$.n$/d/r. +ize sezgide
3endisini ,z ol$r$3 veren her e.i, 3endisini verdii gi)i 3$)ul etme3 gere3ir. +u
$nl$md$, 3endi il3elerini izle.en do$ $r$t/r/8/s/ d$ t$m$men h$3l/d/r. +ir do$
$r$t/r/8/s/n/n, do$l )ir ol$./6$4/3l$m$3 i4in ileri srd s$v/ temel lendire8e3
dene.leri $r$m$s/, )ulm$s/, )unl$r$ d$.$n$r$3 $4/3l$m$l$r .$0m$s/ gere3lidir. @.n/
e3ilde )ir ,z $r$t/r/8/s/ ve.$ genel .$rg/l$r 3ull$n$n ve dile getiren her3es de, do$
$r$t/r/8/s/ gi)i, il3elere )$l/ olm$l/d/r.=!7A
+und$n $nl$/l/.or 3i, 1enomenolo9ide .$0/lm$s/ istenen )etimleme, gelii gzel )ir
)etimleme deildir. Yu3$rd$ s,z edilen il3enin .$n/nd$ 1enomenologun u.m$s/
gere3en )$3$ )ir 3ur$l d$h$ v$rd/r. +u 3ur$l$ g,re, <s$1 )ilin8in i4inde
=imm$nens'indeA, ,z )$3/m/nd$n $nl$/l/r )ir h$le getiremediimiz )ir e.i,
istememeli.iz.<=!!A Fenomenolo&i sferde2 ol#y2 r#s"l#n" yo"$r9 %er 6ey2 3ereli
.#@riori/ dir. 2usserl )unu u e3ilde i1$de edi.or: <2utl! s#erde !r3(tl(4(n9
gGr'n'3'n9 73! t'rl' de olmn(n <eri <o!tur6
!7A Gdeen, s. !!'
!!A Gdeen, s: !!'.
%#
Bu s#er9 mutl! <rg(lr(n s#eridir.<=!%A Fenomenolo&i 7il3i "eorisi2 s#f 7ir 7il3i
"eorisidir9 On$n inceledi8i 7il3i2 #@riori 7ir 7il3i2 7ir !z 7il3isidir. (enomenolo9ide
ol$. )ilgisinin ve r$stl$nt/n/n .eri olm$d//nd$n, )ilgi teorisi de s$de8e mutl$3 )ilgiden
s,z eder. Oz s1erinde herh$ngi te3 ol$n )ir v$rl/3 .er $l$m$.$8$/nd$n, s$1 ,z
h$3i3$tl$r/, ol$.l$r h$33/nd$ herh$ngi )ir e.i s$vun$m$z, s$v ol$r$3 ileri sremez. D
h$lde ,zlerden 3$l3$r$3 ol$. h$3i3$tm$ v$rm$3 ol$n$3s/zd/r. Dnun i4indir 3i, d$h$ ,n8e
de s,.lendii gi)i, ,zlerin v$r ol$n e.lerin ,zleri olm$l$r/ gere3mez. +unl$r herh$ngi )ir
h$.$lin ,z de ol$)ilirler. +u .zdendir 3i, 2usserl, 1i3si.onu 1enomenolo9inin ve )tn
,z )ilimlerinin h$.$t ,esi ol$r$3 g,rr.
Fenomenolo&i iin re#li"e sferinin !nemli olm#m#s neye d#y#nyorA B$h$ ,n8e de
s,.lendii gi)i, ),.le )ir v$rl/3, mutl$3 )ir v$rl/3 ol$m$z. Pe$lite s1erinin verileri, ,zelli3le
)u verilerin ge4erlii, g,re8elidir. +u tr v$rl/3 h$33/nd$ edindiimiz )ilgi, dene.im ile
h$./rl$n$)ilir ve imm$nent ol$r$3 $lg/l$n$m$z. 2$l)u3i 1enomenolo9inin )e3lentilerini
$n8$3 imm$nent $lg/ .erine getire)ilir. n3 imm$nent s1erde3i imm$nent )ir v$rl//n
her .$n/, )ilin8in /// $lt/nd$d/r. +u .zden de, )ilin8e )tn ol$r$3 verilir. +u .oll$ elde
edilen )ir )ilgi.i, hi4)ir e. .$ds/.$m$z. Le. v$rl// ile imm$nent v$rl/3, v$rl/3 t$rzl$r/
)$3/m/nd$n $.n/ dere8e zerinde deildirler. (enomenolo9i, .$rg/l$rd$, du.gul$rd$ ve
$lg/l$rd$ $0riori ol$nd$n s,zeder. (enomenolo9inin 3onusu ol$n )ilgi, $0rioridir. +u
nedenle 2usserl'e g,re )u )ilgi te3 3$.n$3l/d/r.
%$sserl0in fenomenolo&isinde 7ilme y# d# 7il3i ne deme"irA +ilgi i3i $3t $r$s/nd$
)ir u.gunlu3 )$/d/r. +u $3tl$rd$n )irisi si3ni"iv #" .#nl#m in"en"ion$/, ,te3i sez3isel
#""r9 +u t$n/m )ize g,steri.or 3i, 7il3i2 ii #"n 7irle6mesinden ol$6$yor9 F##"
7$nd#n dol#y 7il3ide 7ir iili yo"$r2 7"nl v#rdr9 B$ 7"nl8 s#8l#y#n2
7ilmenin endisidir. ($3$t )u $3tl$rd$n i3isi de $.n/ dere8ede ,nemli deildir. +irin8i
dere8ede ,nemli ol$n, sezgisel $3tt/r. @nl$m $3t/ =signitiv $3tA, 3endiliinden hi4)ir e.
me.d$n$ getiremezC )o ve 3,rdr. @s/l g,ren ve )ilgi.e doluluunu s$l$.$n, i3in8i
$3tt/r. @nl$m intensi.onunun ,devi, s$de8e o)9e.i g,sterme3tir. *l3 3ez sezgisel
intensi.on, o)9e.i imgelene)ilir h$le getirir. n3 $lg/l$m$ $3t/, o)9enin doluluund$n
)ir e.i )er$)erinde getirme3tedir. *te 1enomenolo9i3 )tnl3, )u doluluu )irli3te
getiren $3t $r$8/l// ile oluturulmutur. 2er sezgisel intensi.onl$ )ir $nl$m $3t/ ilgilidir.
+u .zden )ir e.i )ilme3 deme3, o e.in $lg/l$nm$s/n/n s$l$nm$s/ deme3tir.
!%A Gdeen, s. '-.
'7
%$sserl #l3l#m#y#2 endi sis"emi iinde 7y 7ir y ylerB ve 7$ 7#md#n
K#n"0# y#l#6r. Dnd$ d$ )u i3i $3t $r$s/nd$3i )$l/l/3l$r, K$nt't$ olduu gi)idir. K$nt'$
g,re de #l3sz #vr#m 7o62 #vr#msz #l3 !rdr9 %$sserl 7il3i "erimi yerine
3erele6"irme "erimini $ll#nr. 2usserl'e g,re ger4e3letirme, i3i $3t $r$s/nd$
ol$n$3l/d/r. 2$l)u3i )ilgi terimi, )ir $3t ve )ir de onun o)9esini gere3tirir. (enomenolo9ide
ise s$de8e $3tl$r v$rd/r. Eer4e3letirme, $nl$m intensi.onu ile $lg/l$m$ intensi.onunun
)irletii .erde ort$.$ 4/3$r. +tn $nl$m intensi.onl$r/n/ )ir ger4e3letirmenin
3$r/l$m$s/, .$ni her e.in )ilinmesi ol$n$3l/d/r.
+ir )ilgi teorisinin $/rl/3 no3t$s/, h$3i3$t ve ,l4t =3riter.umA 0ro)lemidir. 2usserl ,l4t
$4/36se4i3lie =evidenz'eA g,trdne g,re, $4/36se4i3 ve h$3i3$t ne deme3tirN @4/36
se4i3li3, ort$.$ 3onmu )ir intensi.onu 3$r/l$.$n, onu .o3l$.$n ve evetle.en )ir $lg/d/rC
.$ d$ verilen ve s$n/l$n $r$s/nd$3i u.gunlu3tur. +u u.gunlu3 $4/36se4i3 ol$r$3
.$$n$)ilir. Ornein <@<n/n $4/36se4i3 olm$s/ s,z 3onusu olun8$, <@< s$de8e
s$n/lm$m/, s$n/ld// gi)i de h$3i3$ten verilmitir. D, 3esin ol$r$3 v$rd/r. 5er )ir e.
)ir 3imse.e $4/36se4i3 verilmise, o e.in )tn ins$nl$r i4in de $4/36se4i3 olm$s/
gere3ir.
ACseili, imm$nent v$rl/3 .$ni ,z s1eri i4in t$mu.gun =$deRu$tA, h$l)u3i g,re8eli
v$rl/3 s1eri i4in t$mu.gun deildir =in$6deRu$t't/rA. +irin8iler ,z verileri, i3in8iler ise
individuel verilerdirC )unun i4in de t$mu.gun deildirler. Oz verileri dol$.s/zd/rl$r,
individuel veriler ise, dol$.l/d/r. +ir ,z )ilimi ol$n 1enomenolo9ide s$de8e $4/36se4i3liin,
,z verilerinin ge4erlii s,z 3onusudur. +u nedenle )ir )ilgi, 1enomenolo9i3 )ir )ilgi
)$s$m$/n$ .3selme3 isti.ors$, dol$.l/ $4/36se4i3lii, dol$.s/z $4/36se4i3li3 ve veri.e
4evirmelidir.
'!
Y$z/m/z/n )$/nd$ g,sterdiimiz gi)i, .z./l/m/z/n )$l$r/nd$ 2egel'in 3urgus$l sistemi
./3/ld/3t$n sonr$, 1else1e $l$n/nd$ )ir )olu3 )$g,sterdi. Yeniden K$nt'$ d,nld. Yeni6
K$nt4/l$r, 4$l$Kr/n/n )tn 1else1esini et3isi $lt/n$ $l$n .eni )ir o3ul 3urdul$r. Yeni6
K$nt4/l$r, 1else1e $r$t/rm$l$r/ i4in .,ntem 0ro)leminden )$3$ )ir 0ro)lem g,rme3
istemi.orl$rd/. (else1e.e )$/ms/z )ir $r$t/rm$ $l$n/ t$n/nm/.or, 1else1e $r$t/rm$l$r/,
.$ 1else1e t$rihi ile, .$ d$ do$ )ilimlerinin .,ntemlerinin eletirisi ile ur$/.ordu. *l3 3ez
2usserl, <fenomenlere+ %e(lere $nmeli< deme3le, 1else1e.e )$/ms/z )ir $r$t/rm$
$l$m g,steri.ordu. Eer4i, 2usserl 3$l3/ no3t$s/n$ s$d/3 3$lm$d/, 1enomenlere )$l/
3$l$8$/n$, )ir ide$lizme, imm$nens 1else1esine s$0l$nd/. ($3$t onun 1else1e.e getirdii
.enili3, .irmin8i .z./l/n )$3$ 1ilozo1l$r/ t$r$1/nd$n ilerletildi. 2usserl'siz ne )ir Fi8ol$i
2$rtm$nn, Moritz Eeiger, @leW$nder P1$ender, ne de )ir M$W ?eneler dnle)ilir.X
Tomris Mengolu
'%
=XA T$3i.ettin Mengolu, Tenomenologi ve Fi8ol$i 2$rtm$nn<, s. l ve dev$m/.
Kesin Bir Bilim Ol#r# Felsefe
5dmund 2usserl, !#!!
(else1e, )$l$ng/4l$r/nd$n )eri, 3endisinin en yse "eori sor$l#r# y#n"
vere7ilece ve e"-iCdinsel y!nden s#f #l norml#rn# 3!re dzenlenmi6 7ir
-#y#" ol#n#l l#c# 7ir 7il3i old$8$n$ s$vunur. +u s$v, )$zen g4 3$z$nm/
)$zen z$./1l$m/, 1$3$t hi4)ir z$m$n elden )/r$3/lm$m/t/r. 2$tt$ s$1 teori3 ol$n$ ilginin
ve .etene3lerin z$./1l$d// .$ d$ dinsel g4lerin teori3 $r$t/rm$ ,zgrlne set
4e3ti3leri z$m$nl$rd$ )ile.
($3$t felsefe2 3eli6mesinin -i7ir #8nd#2 esin 7ir 7ilim olm# s#vn# ye"erli
ol#m#d. P,nes$ns't$n z$m$n/m/z$ 3$d$r uz$n$n gelime 4izgisini izle.en son 4$d$
d$, 1else1enin )tn 4eitliliini ve 3$r/tl/3l$r/n/ i4erdii ve )irli3 g,sterdii h$lde, )u
ger4e3leemedi. Eer4i Yeni4$ 1else1esinde 1else1e.e egemen ol$n ethos, 1else1i it3i.e
n$iv ol$r$3 3endisini )/r$3m$ .erine, eletirel )ir dnme ile ve durm$d$n derinleen
.,ntem $r$t/rm$l$r/ s$.esinde 3endisini 3esin )ir )ilgi ol$r$3 3urm$3t/r. ($3$t )u
4$)$l$r/n olgunl$$n )iri8i3 me.v$s/, do$ )ilimleri.le tinsel )ilimlerin ve .eni s$1
m$tem$ti3 disi0linlerin 3esin )ilimler ol$r$3 temellendirili0 )$/ms/zl//n/n s$l$nm$s/
oldu. (else1enin 3endisi ise, $n8$3 imdi ort$.$ $t/l$n ,zel $nl$md$, 3esin )ir )ilgi olm$
niteliinden, es3isi gi)i .o3sun 3$ld/. n3 )unun $nl$m/nd$ )ilimsel )ir 3esinlie
v$r/l$m$d/. (else1enin do$ )ilimleri ve tinsel )ilimler 3$r/s/nd$3i durumu nedirN Dnun
do$ ve tinsel $l$nd$3i 4$l/m$l$r/, $m$8/ ve .,ntemi, il3e )$3/m/nd$n ,zel ol$n .eni
)ir tutum mu gere3tiri.orN D h$lde 1else1e )izi .eni )ir )o.ut$ m/ g,tr.orN Yo3s$ do$
ve tinsel h$.$t $.n/ dene.6)ilimsel $l$nd$ m/ .er $l/.orN *te )unl$r )ugn hl
t$rt/m$l/d/r. +und$n d$ $nl$/l/.or 3i, d$h$ 1else1e 0ro)lemlerinin ,zel $nl$m/
3onusund$ )ilimsel )ir $4/3l/$ ul$/l$m$m/t/r.
''
D h$lde, )tn )ilimlerin en .3se3 ve 3esini olm$3 t$rihsel isteini t$/.$n ve ins$nl//n
hi4 3$.)olm$.$n s$1 ve mutl$3 )ilgi elde etme3 $m$8/ n/ temsil eden 1else1e =7u <n(
&mnd s# 0e mutl! de4erler 0e irde<le <n( 3e<dirA, 3endisini ger4e3 )ir )ilim
ol$r$3 3ur$m/.or. E,revi, ins$nl//n e)edi hizmetinde ,retmenli3 ol$n 1else1enin
,rete8e3 hi4)ir e.i, .$ni o)9e3ti1 ge4erlii ol$n )ir e.i .o3tur. K#n"2 felsefenin de8il2
felsefe y#@m#nn !8renile7ilece8ini s!ylemeyi severdi9 B$2 felsefenin
7ilimselli"en yos$n old$8$n$ i"ir#f e"me"en 7#6# nedirA Eer4e3 )ilimin olduu
her .erde, )ilim ger4e3 olduu ,l4de, her e., $.n/ $nl$md$ ,renilir ve ,retilir.
Bilimsel 7il3inin !8renilmesi2 -i7ir 6eilde2 d6nceye y#7#nc 7ir ieri8in
edil3ence #lnm#s de8ildir9 2er .erde ins$n/n 3endi 4$)$s/n$ d$.$n/r. Y$r$t/8/
3iilerin neden6sonu4 )$l$r/n$ g,re 3$z$nd/3l$r/ $3l$ d$.$n$n g,rn, ins$n/n 3endi
4$l/m$l$r/.l$, i4inden .eniden 3$z$n/lm$s/d/r. (else1e ,retilmezC 4n3 )ur$d$ ),.le
o)9e3ti1 ol$r$3 3$vr$nm/ ve temellendirilmi g,rler .o3tur. +unun $nl$m/ udur:
B$r#d# #vr#ml#rl# esin 7ir 6eilde snrl#ndrlm6 ve #nl#ml#r "mden
#ydnl#nm6 @ro7lemler2 y!n"emler ve "eoriler yo"$r9
Ben felsefe ye"in olm#y#n 7ir 7ilimdir demiyor$m9 On$n 7ir 7ilim olm#y# -enz
7#6l#m#d8n s!ylyor$mC ve )unun i4in de ,l4 ol$r$3, 343 de ols$, o)9e3ti1
temellendirilmi teori3 )ir i4eriin )ulunm$s/n/ $l/.orum. %i7ir 7ilim "#m ye"in
de8ildir. 2$tt$ 4o3 )eenilen e3z$3t )ilimler )ile. Dnl$r/n )ir .$nl$r/ t$m$ml$nm$m/t/r.
n3 onl$r, )ilme it3isini hi4)ir z$m$n dinginlie )/r$3m$.$8$3 ol$n $4/3 0ro)lemlerin
sonsuz u13u 3$r/s/nd$d/rl$r. Ote .$nd$n elde edilmi )ilgi i4eri3lerinde de )$z/
e3si3li3ler v$rd/r. Lur$d$ )ur$d$ 3$n/tl$r/n ve teorinin sistem$ti3 dzeni i4inde $4/3
olm$.$n .$ d$ t$m olm$.$n $rt/3l$r 3$l/r. ($3$t )ununl$ )irli3te, her z$m$n ,retile8e3
)ir )ilgi, durm$d$n d$ll$n/0 )ud$3l$n$r$3 4o$lm$3t$d/r. M$tem$tiin ve do$
)ilimlerinin o)9e3ti1 h$3i3$t/nd$n, .$ d$ .erine g,re, o)9e3ti1 temellendirilmi )ir g,re8eli3
t$/.$n h$3i3$t/nd$n, $3l/ )$/nd$ hi4 3imse 3u3ul$n$m$z. +ur$d$ 6).3 ,l4de ve
)tn ol$r$36 3iisel <s$n/l$r$<, <g,rlere<, <g,r $4/l$r/n$< .er .o3tur. +u tr e.lerin
ur$d$ )ur$d$ .er $lm$s/, )u )ilimin henz olum$3t$ olduunu, t$m$ml$nm$d//n/
g,sterir. Eenel 3$n/ ),.ledir.=!A
!A Bo$l 3i, )en )ur$d$ m$tem$ti3 1else1esi ile do$ 1else1esinin t$rt/m$ $l$nl$r/n/ dnm.orum.
n3 )ur$d$3i t$rt/m$l$r, di33$t edilirse s$de8e )ilginin te3t3 no3t$l$r/ ile deil, )u disi0linlerin )ilimsel
)$s$nl$r/n/n genel <$nl$m/< ile ilgilidir. He )unl$r )u disi0linlerin 3endilerine )/r$3/l$)ilirC .$ d$
)/r$3/lm$l/d/r. ($3$t onl$r/n temsil8ilerinin 4ou )un$ 3$r/ ilgisizdir. +el3i 1else1e 3elimesinin )ilimlerin
$d/n/n )$/n$ gelmesi.le, onl$rl$ )$l$nt/ 3urm$s/.l$, )$3$ )ir $r$t/rm$ tr ort$.$ 4/3m$3t$d/r. O.le
3i, )u onl$r$ )elli )ir e3ilde .eni )ir )o.ut ve )ununl$ d$ son )ir t$m$ml$nm$ s$l$m$3t$d/r. ($3$t )o.ut
3elimesi $.n/ z$m$nd$ unu g,sterir: Kesin )ilim, )ilim ol$r$3C ,retile8e3 i4eri3, ,retile8e3, i4eri3 ol$r$3
3$l/rC )u .eni )o.ut$ girilmemi de ols$.
'
(else1enin .et3in olm$m$s/, )tn )ilimlerin )ur$d$ $nl$t/l$n .et3in olm$m$l$r/nd$n
tm.le )$3$ trdendir. (else1e s$de8e t$m$ml$nm$m/ ve $.r/nt/l$r/nd$ .et3in
olm$.$n )ir ,reti sistemi deildir. D,<.et3in ol$n hi4)ir e. ort$.$ 3o.m$z. +ur$d$ her
e. ve her )ir e. t$rt/m$l/d/r. 2er t$v/r, 3iisel )ir 3$n/n/n, o3ul g,rnn, )ir <g,r
$4/s/n/n< iidir.
(else1enin )ilimsel .$z/n t$rihinde, es3i 4$l$rd$ olduu gi)i, .eni 4$l$rd$ d$, )ize
sunduu dn8elerde 4o3 8iddi h$tt$ ol$K$nst dnsel )ir 4$l/m$ ort$.$ 4/3$)ilirC
h$tt$ d$h$ d$ 4ou, )unl$r sonr$d$n .erleen 3esin )ilimsel )ilgi sistemlerinin temel6
lendirilmesinde en .3se3 dere8ede )ir ,n 4$l/m$ ol$)ilirler. ($K3$t )unl$rd$ imdili3
1else1e i4in hi4)ir e. )ilgi )iri3imi ol$r$3 g,rlemez ve eletiri m$3$s/ ile ur$d$n
)ur$d$n )ir 0$r4$ =3esin )ilgiA, ,retile8e3 )ir 1else1e 3esili0 )i4ilemez.
+u 3$n/ )ur$d$, 1else1enin ,nemli )ir d,nm no3t$s/n/n )elgesi olm$3 ve gele8e3te3i
1else1e sistemine )ir temel h$z/rl$m$3 iste.en <:ogos< dergisinin .$./m/n/n
)$l$ng/4l$r/nd$, $4/34$ ve drstl3le dile getirilmelidir.
n3 imdi.e 3$d$r3i 1else1enin )ilimsel olm$d//n/n $4/34$ vurgul$nm$s/ ile
3$r/m/z$ ,.le )ir soru 4/3m$3t$d/r: (else1e )und$n sonr$ d$ 3esin )ir )ilim olm$3
$m$8/n$ )$l/ 3$lm$3 isti.or muN +unu iste.e)ilir miN *stemesi gere3ir miN (else1ede3i
.eni <d,nm no3t$s/n/n< $nl$m/ nedirN Yos# 7$ esin 7ir 7ilim olm# idesinden
v#z3eme midirA +izim $r$t/rm$l$r/m/zd$ ,zlediimiz ve ide$l ol$r$3 ,nmz
$.d/nl$tm$s/ gere3en <sistemin< $nl$m/ nedirN Eelene3sel $nl$md$ )ir 1else1e sistemi
miN Minerv$ gi)i, .$r$t/8/ )ir d$hinin 3$1$s/nd$n t$st$m$m ve sil$hl$nm/ ol$r$3
4/3$8$3 ol$n )ir sistemC ,.le 3i, gele8e3 4$l$rd$ on$ )enzer Minerv$'l$r/n .$n/nd$,
t$rihin sessiz mzesinde 3orunm$.$ $l/n$8$3 )ir <sistem< miC .$ d$ ,.le 1else1i )ir )ilgi
sistemi 3i, 3u$3l$r/n 4o3 ).3 ,n 4$l/m$l$r/.l$, 3u3u du.ulm$z gvenli )ir temel
zerinde )$l$./0, $$/d$n .u3$r/.$ doru .3selen her .$0/d$ olduu gi)i, .,neti8i
g,rlerle t$ stne t$ 3on$r$3 s$l$m )ir e3ilde .$0/l$nm/ olsunN +u soru
3$r/s/nd$ dn8eler ve .oll$r $.r/lm$3 zorund$d/r.
'"
(else1enin ilerlemesinde et3ili ol$n <d,nm no3t$l$r/<, ge4mi 1else1elerin )ilim olm$3
s$vl$r/n/, )ilimsel s$.d/3l$r/ 3endi eletirileri ile ./3$n ve imdi 1else1e.i 3esin )ir )ilgi
ol$r$3 3urm$3 i4in, )ilin4li )ir ir$de ile .,neten 4$l/m$l$rl$ olumutur. +ur$d$ )tn
dnme ener9isi, o z$m$n$ 3$d$r 1else1enin n$iv )ir e3ilde g,rmedii no3t$l$r, .$ d$
3esin )ilim olm$n/n .$nl/ $nl$/l$n 3oull$r/n/, sistem$ti3 dn8e .olu.l$ $4/3l/$
3$vuturm$3 zerinde .ounl$/r 3i, )und$n sonr$ .eni 1else1i )ir ,retinin .$0/s/n/
3urm$.$ )$l$.$)ilsin. (else1ede 3esin )ir )ilim olm$.$ ),.le t$m )ilin4li )ir .,nelme,
?o3r$tes ve Pl$ton'l$ ort$.$ 4/3$n d,nm no3t$s/nd$C ve $.n/ e3ilde Yeni4$'/n
)$l$ng/4l$r/nd$ s3ol$stie 3$r/ )ilimsel te03ilerde, ,zelli3le de K$rtez.en d,nm
no3t$s/nd$ )$g,stermitir. +u te03i, !&. ve !8. .z./ll$r/n ).3 1else1eleri zerinden
ge4er ve 3,3l )ir g4le K$nt'/n $3/l eletirisine ve (i8hte'nin 1else1i dn8elerine
egemen olur. Burm$d$n .enilenen $r$t/rm$l$r, ger4e3 )$l$ng/4l$r$, ,nemli
0ro)lemlerin 3esin )ir e3ilde 1ormle edilmesine, doru .,ntem $r$./l$r/n$ .,nelir.
@n8$3, rom$nti3 1else1ede )ir deii3li3 ort$.$ 4/3$r. 2egel de .,nteminin ve ,retisinin
mutl$3 ge4erlii zerinde durduu h$lde, onun sisteminde, her e.den ,n8e 1else1Y
)ilimsellii s$l$.$n $3/l eletirisine .er .o3tur. +u )$lomd$n )u 1else1enin 3endisinden
sonr$3i z$m$n$, genelli3le rom$nti3 1else1e gi)i, 3esin )ir 1else1e )iliminin 3urulm$s/
3onusund$3i it3ilerin z$./1l$m$s/ ve s$htelemesi $nl$m/nd$ )ir et3isi oldu.
B$ e"i2 s#-"ele6me e8ilimi2 7ilindi8i 3i7i2 esin 7ilimlerin %e3elcili8e #r6 3l
7ir "e@isini $y#ndrd9 B$n$n son$c$ ol#r# d# <D9 yzyl n#"r#lizmi ol#8#ns"
7ir 3eli6me 3!s"erdiB ve 3eerlili8in 7"n m$"l# ide#lli ve o7&e"ifli8ini fed#
eden 6@-ecili2 dny# 3!r6n ve Y#n#8 felsefesini e3emenli8ine #l#r#
7elirledi9
Ote .$nd$n %e3el felsefesi2 felsefenin 7ilimselle6me y!nndei 3eli6mesi
zerinde2 -er felsefenin #nc# endi #8 iin 3!receli 7ir -#ll "#6d8
d6ncesi ile2 z#yfl#"c 7ir #r# e"i y#@"9 @sG/nd$ )u dn8enin, mutl$3 ge4erli3
iste.en 2egel sistemi i4inde, sonr$3i 3u$3l$r/n stlendi3leri historisizm i4inde3i
$nl$m/nd$n )$3$ )ir $nl$m/ v$rd/. 2$l)u3i )u e3ilde .eni 3u$3l$r, hem 2egel8ilie,
hem de mutl$3 1else1e.e in$n4l$r/n/ 3$.)ettiler. 2egel'in met$1izi3 t$rih 1else1esinin
0he8i )ir historisizme d,nmesi, es$s )$3/m/nd$n .eni <dn.$ g,r 1else1esi <nin
geliini s$l$d/. +u 1else1e, z$m$n/m/zd$ 4o3 4$)u3 .$./lm/$ )enzi.or. +und$n )$3$
o, 4o3 3ez n$tur$lizme, )$zen de historisizme 3$r/ giritii t$rt/ m$l$rd$, hi4 de
3u3u8u olm$ istei g,stermi.or. @m$ onun ni.etleri ve tutumund$, K$nt'$ 3$d$r
Yeni4$ 1else1esinin ).3 )ir $d/m/ ol$n 1else1enin )ilimselli3 3$z$nm$s/ 4$)$s/n$
3$t/l/r g,rnmemesi .znden, 1else1ede )ilimsel olm$ itiliminin z$./1l$d//nd$n s,z
edildiinde, 3$stedilen )u 1else1edir.
'-
+u .$z/d$, $$/d$, ins$n 3ltrn ilgilendiren en .3se3, en ,nemli 3onunun, 3esin
)ir 1else1e )iliminin 3urulm$s/ olduu zerinde durul$8$3t/r. +u )$3/md$n eer
z$m$n/m/zd$ 1else1e )ir d,nm no3t$s/ olm$3t$ h$3l/ olm$3 isti.ors$, o, 1else1enin
3esin )ir )ilim ol$r$3 .eniden 3uruluunun 8$nl$nd/r/lm$s/n$ .,nelme3 zorund$d/r. +u
.,nelme.e 4$/m/z hi4 de .$)$n8/ deildir. D, 4$$ egemen ol$n n$tur$lizm i4inde
8$nl/ )ir e3ilde .$$m$3t$d/r. F$tur$lizm )$t$n )eri, 1else1enin 3esin )ir )ilim olm$s/
i4in re1orm .$0/lm$s/ idesini 3$r$rl/l/3l$ izlemitirC ve es3iden olduu gi)i 4$/m/zd$ d$
)u ide.i ger4e3letirdiine in$nm$3t$d/r. ($3$t )tn )unl$r il3e )$3/m/nd$n ele
$l/n/rs$, teori3 )$3/md$n temelden h$t$l/d/r. Pr$ti3 )$3/md$n ise, 3ltrmz i4in
gitti34e )..en )ir tehli3e oluturm$3t$d/r. +ugn i4in en ,nemli ilerden )irisi, n$tu6
r$list 1else1e.e 3$r/ 3,3l )ir eletiri .$0m$3t/r. Ozelli3le de s$de8e m$nt/3s$l sonu4
4/3$rm$l$rl$ .$ds/.$n )ir eletiri.e deil, temeller ve .,ntemler h$33/nd$ olumlu )ir
eletirinin .$0/lm$s/n$ gere3sinim v$rd/r. n3 3esin dene.sel )ilimler zerinde
3urul$n n$tur$lizmin $nl$ms/z sonu4 4/3$rm$l$r/n/n s$rst// )ilimsel )ir 1else1enin
ol$n$/n$ ol$n in$n8/, 3esintisiz )ir e3ilde 3oru.$)ilme3, $n8$3 )u .oll$ s$l$n$)ilir.
+u .$z/n/n )irin8i ),lm )u tr olumlu eletirilere $.r/lm/t/r.
$/m/z/n 1else1esinde vurgul$n$n ,nemli d,nm no3t$s/n$ gelin8e, )u 6h$3l/ ol$r$36
n$tur$lizme 3$r/d/r. ($3$t historisizmin et3isinde 3$l$r$3, )ilimsel 1else1e .,nnden
$.r/lm$3, dn.$ g,r 1else1esi .olun$ girme3 ister g,rn.or. +u i3i 1else1enin
)$3$l//n/n il3e )$3/m/nd$n in8elenmesi ve g,re8eli h$3l/l// zerinde3i dn8eler,
i3in8i ),lmde ele $l/n$8$3t/r.
N#"$r#lis" Felsefe
F$tur$lizm do$n/n 3e1edilmesinin )ir sonu8udur. Bo$ )ur$d$, z$m$n me3n )irlii
i4inde3i v$rl//n 3esin do$ .$s$l$r/n$ g,re .,netilmesi $nl$m/nd$d/r. @d/m $d/m
ger4e3letirilen )u ide s$.esinde durm$d$n .enileri 3urul$n )ir .//n 3esin )ilgilere
d$.$n$n do$ )ilimleri, n$tur$lizmin .$./lm$s/n$ neden oldu. +un$ )enzer )ir e3ilde,
sonr$l$r/ <t$rihin 3e1edilmesi< ve .eni .eni tinsel )ilimlerin 3urulm$s/.l$, historisizm
ort$.$ 4/3m/t/r.
'&
5gemen ol$n $nl$./ $l/3$nl//n$ u.$r$3, do$ )ilim8ileri her e.i do$ ol$r$3, tin
)ilim8ileri de her e.i tinsel )ir e., t$rihsel )ir 3urulu ol$r$3 g,rme3, ),.le
g,rleme.e8e3 ol$nl$r/ d$ .$nl/ $nl$m$3 eilimindedirler. +un$ g,re n$tur$list,
4evremizde do$d$n, en )$t$ d$ 1izi3sel do$d$n )$3$ )ir e. g,rmez. H$r ol$n her
e. .$ 1izi3seldir, 1izi3sel do$n/n )tnl3 ili3ileri i4indedirC .$ d$ 0sii3tirC $m$,
$sl/nd$ 0sii3 ol$n 1izi3sel ol$n/n )ir dei3eni, 1izi3sel ol$n/n i3in8i dere8ede <0$r$lel )ir
.$n ol$./d/r<. +tn v$rl/3 0si3o1izi3 )ir do$d$n i)$rettir ve 3esin .$s$l$rl$ $4/3 )ir
e3ilde .,netilir. 5er 1izi3 do$ 0ozitivist $nl$md$ =7u ,o&iti0i&m ister KntL(n nturlist
<orumun d<ns(n9 isterse HumeLu <enile<en9 !esin 0e tutrl( 7ir 3e!ilde !urulmu3 oln
,o&iti0i&m olsunA sensu$list )ir g,rle ren3, ton, do3unm$ v). gi)i du.u 3om0le3slerine
$.r/lm/ ols$, .$ d$ 0sii3 denen e., )unl$r/n 3om0le3sleri ve.$ )$3$ <du.uml$rl$<
t$m$ml$nm/ ols$ d$, )u, )izim i4in )u g,rn $sl/n/ deitirmez. Po0ler
m$ter.$lizmden )$l$.$r$3, en .eni ol$n du.u monizmine, energitizme 3$d$r, $/r/
tut$rl/ n$tur$lizmin )tn trlerinde 3$r$3teristi3 ol$n tutum, )ir .$nd$n )ilin8i
do$s$ll$t/rm$3, )un$ )$l/ ol$r$3, )tn i4eri3leri.le )ilin4 verilerini do$s$l6
l$t/rm$3t/rC ,te .$nd$n d$ idelerin do$s$ll$t/nlm$s/, ),.le8e de mutl$3 ide$l ol$n/n
ve norml$r/n/n do$s$ll$st/r/lm$s/d/r.
?onun8u g,rle, o, 1$r3/nd$ olm$d$n 3endisini de ort$d$n 3$ld/r/.or. Tm ide$litenin
,rnei ol$r$3 1orm$l m$nt// ele $l/rs$3, dnme .$s$l$r/ denen 1orm$l m$nt/3 il3eleri,
)ilindii gi)i, n$tur$lizm t$r$1/nd$n dn8ede3i do$l .$s$l$r ol$r$3 .oruml$n/r. +unun,
her t$m $nl$md$3i se0ti3 teorinin )er$)erinde getirdii )ir ,zelli3 ol$r$3 )ir 4eli3i.i
i4erdii, )$3$ )ir .erde g,sterilmiti.=%A F$tur$list deerler teorisi ve u.gul$m$s/, )u
$r$d$ ethi3 de $.n/ e3ilde 3,3l )ir eletiriden ge4irile)ilirC h$tt$ n$tur$list 0r$tiin
3endisi de. n3 teori3 4eli3ileri, 3$4/n/lm$z )ir e3ilde 4eli3iler =$0$4/3
u.umsuzlu3l$rA, gn8el teori3, deer teorisi ve ethi3 4eli3iler izler. F$tur$listin
d$vr$n//nd$ ide$list ve nesnel olduu r$h$tl/3l$ s,.lene)ilir. D, )ilimsel olm$.$ ).3
4$)$ g,sterir. +ilimsel ol$r$3 $3/ll$, h$lis h$3i3$tin, h$lis gzel ve i.inin ne olduu,
)unl$r/n genel ,zlerinin n$s/l )elirlene8ei, te3 te3 h$ngi .,ntemlerle 3$z$n/l$8$/
)ilgisini elde etme 8$)$s/ ile doludur. Bo$ )ilimi ve do$ )ilimine d$.$n$n 1else1enin
)$l/8$ $m$8/n$ ul$t//n$ in$n/r ve )u )ilin8in on$ verdii ).3 )ir 8o3u ile imdi
<do$ )ilimlerin8e< h$3i3$t ol$n, i.i ve gzel ol$n/ ,retme3 i4in ho8$l/3 .$0m$3 ve
0r$ti3 $l$nd$ )ir re1orm8u olm$3 i4in ort$.$ $t/l/r.
%A K$r/l$t/r, )enim :og. >ntersu8hungen, !. +$nd. !#77
'8
($3$t o, teoriler 3ur$n )ir ide$listtirC ister teoriler 3uru0 )unl$r/ temellendirdiini s$ns/n,
isterse en gzel, en i.i i4in deerler .$ d$ 0r$ti3 norml$r getirsin ve )unl$r/ ,tlesin, )u
ide$list tutumu )unl$r/n he0sini .$ds/r. Y$ni o, v$rs$.$r, genelli3le teoriler 3ur$r3en,
nesnel deerler ort$.$ $t$r3en, deerlendirmenin )unl$r$ u.gun olmu olm$s/n/, $.n/
e3ilde 0r$ti3 3ur$ll$r/n d$ her3esin istemi ve u.mu olm$s/n/ ,n8eden v$rs$.$r.
F$tur$list v$$z eder, mor$lletirir ve re1orm .$0$r.='A ($3$t o, v$$z edileni, t$le0leri,
v$rs$./m olm$l$r/, $nl$ml$r/ )$3/m/nd$n .$ds/r. @m$ o, @nti3 se0ti3ler gi)i, )iri8i3 $3l$
u.gun ol$n/n, $3l/ 6teori3 olduu gi)i $3si.olo9i3 ve 0r$ti3 $3l/ d$6 .$ds/m$3 olduunu
$4/3 )ir e3ilde s,.lemez. 2$tt$ o, ),.le )ir e.i 3endisinden 3esinli3le uz$3 g,rr.
eli3i ond$ $4/3 )ir e3ilde deildirC onun $3l/ do$s$ll$t/rm$s/nd$ gizli 3$l/r.
+u )$3/md$n t$rt/m$ onun i4in nesnel ol$r$3 sonu4l$nm/t/rC isterse 0ozitivizm ve
rel$tivizmde stn gelen 0r$gm$tizm d$lg$s/, )ir sel gi)i .3selme.i srdrsn. +u
durum, tut$rl/ sonu4 4/3$rm$l$r$ d$.$n$n 3$n/tl$r/n ne 3$d$r .etersiz olduunu $4/34$
g,steri.or. On.$rg/l$r 3,rletirirC ve 3im 3i, s$de8e dene.im olgul$r/n$ )$3$r ve
dene.im )ilimlerini i4ten ge4erli s$.$rs$, dene.im $l$n/nd$ )ir do$ olgusunun olgu
ol$r$3 4elii3lii g,sterileme.e8einden, 4elii3 sonu4l$rd$n o 3$d$r r$h$ts/z
olm$.$8$3t/r. D 3imse )unu <s3ol$sti3< )ir e. ol$r$3 )ir 3en$r$ ite8e3tir. ($3$t ,te
.$nd$n tut$rl/ sonu4 4/3$rm$l$r$ d$.$n$n 3$n/tl$m$l$r, onl$r/n ./3/8/ g8n
g,renlerde 3ol$.l/3l$ .$nl/ et3iler .$0$8$3t/r. +u e3ilde 1else1e.i 3esin )ilimsel
temellere oturtu0, 3esin )ir )ilim ol$r$3 3urm$3 iste.en n$tur$lizmin t$m$men deerden
dm g,rnmesi.le, onun .,ntemlerinin $m$8/ d$ deerden dm g,rn.or.
+,.le8e s$de8e 0oziti1 )ilimleri 3esin )ilim s$.$n ve )ilimsel 1else1enin $n8$3 )u
)ilimlerle temellendirile)ile8ei .$.g/n dn8esini t$/.$nl$rd$, )u $m$4 deerini
.itiri.or. +u )ir ,n.$rg/d/r. Kesin )ilim .olund$n $.r/lm$./ )u .zden isteme3, temelden
.$nl/ olur. U$m$n/m/zd$ n$tur$lizmin, do$ ve tinsel $l$n/n )tn s1erlerinde 3esin
)ilimsel olm$ il3esini teori ve 0r$ti3te ger4e3letirme3 i4in g,sterdii 4$)$d$3i ener9iC ve
)u e3ilde 1else1enin v$rl/3 ve deer 0ro)lemlerini de )ilimsel ol$r$3 6 on$ g,re <e3z$3t
do$ )ilimleri< gi)i6 4,zme3 istemesi, onun )ir hizmetidir ve z$m$n/m/zd$3i g8nn
$s/l temelini oluturur. Modern -#y#""#2 7eli 7ilim idesinden d#-# 3l2 d#-# #r6
on$lm#zc#sn# ilerleyen 7ir ide yo"$r.
'A 2Z83el ve Dst[$ld )u 3onud$ )ize en i.i ,rne3leri verirler.
'#
On$n z#feri ve ilerlemesini -i7ir 6ey d$rd$r#m#z. Eer4e3ten )ilim 3endi h$3l/
$m$4l$r/nd$ 3$0s$./8/d/rC her e.i i4ine $lm$3 $m$8/nd$ h$3l/d/r. On$n ide#l ol#r#
"#m#ml#nm#s d6nlseydi2 o2 y#nnd# ve s"nde -i7ir o"ori"enin yer #lm#d8
#ln endisi ol$rd$. D h$lde 3esin )ilim $l$n/n$, n$tur$lizmin dene.sel ol$r$3
.oruml$d// ve )u .zden s$hteletirdii )tn teori3, $3si.olo9i3 ve 0r$ti3 ide$ller
3u3usuz girerler.
+ununl$ )er$)er genel 3$n/l$r, eer onl$r temellendirilmemise, )ir $/rl/3 t$/m$z.
@.n/ e3ilde )ir )ilim h$33/nd$3i umutl$r, eer o, $m$4l$r/n$ gide8e3 .olu g,re8e3
durumd$ deilse, 1$zl$ )ir e. i1$de etmez. D h$lde 1else1enin 3esin )ir )ilim olm$s/
idesi, i$ret edilen ve )tn ,z )$3/m/nd$n $.n/ ol$n 0ro)lemlerde g8n
3$.)etme.e8e3se, onu ger4e3letirme3 i4in )tn $4/3 ol$n$3l$r/ g,z ,nnde
)ulundurm$3 zorund$./z. Pro)lemlere $4/3l/3 3$z$nd/r$r$3 ve )unl$r/n s$1 $nl$ml$r/nd$
derinleere3, $4/3 ve derin )ir g,rle ,.le .,ntemlere girimeli.iz 3i, )u .,ntemler,
0ro)lemlerin ,z .$0/l$r/n/n gere3tirdii, )unl$r$ $deRu$t .,ntemler olsun. Y$0/l$8$3
ol$n )udur. +u, )ilime 3$r/ 8$nl/ ve $3ti1 )ir gvenin 3$z$n/lm$s/.l$ )irli3te, onun
ger4e3 )$l$ng/8/n$ ul$m$3 deme3tir. +u )$3/md$n, n$tur$lizmin .$r$rl/ ve 3$4/n/lm$z
ol$n m$nt/3s$l sonu4 4/3$rm$l$rl$ .$ds/nm$s/n/n, )ize 0e3 $z .$r$r/ do3unur. ($3$t
)izim onun temellerine, .,ntemlerine ve )$$r/l$r/n$ 3$r/ olumlu ve $.n/ z$m$nd$
il3elere d$.$n$n )ir eletiri .$0m$m/zd$ durum )$3$d/r. 5letiri $.r/t/r/0 $4/3l$.$r$3,
)izi 0ro)lem ol$r$3 4o3 $nl$ml/ ve )ul$n/3 1ormle edilen 1else1i moti1lerin $s/l $nl$m/n/
izleme.e zorl$rC d$h$ i.i $m$4l$r ve .oll$r i4in t$s$vvurl$r u.$nd/r/r ve $m$8/m/z
)$3/m/nd$n .$r$rl/ olur. +u $m$4l$, s$v$/l$n 1else1enin .u3$rd$ )elirtilen 3$r$3teri,
.$ni )ilin8in do$s$ll$tmlm$s/ zerinde d$h$ $.r/nt/l/ )ir e3ilde dur$8$/z. ?,zn
ettiimiz se0ti3 sonu4l$r/n d$h$ derin )$l$r/, $$/d$ 3endiliinden ort$.$ 4/3$8$3t/r.
He )izim idelerin do$s$ll$t/r/lm$s/n$ uz$n$n i3in8i itir$z/m/z, )tn genilii ile
$nl$/l/r )ir h$le gele8e3tir.
XXX
+iz eletirel $n$lizimizi, 1else1e .$0$n do$ $r$t/rm$8/l$r/n/n d$h$ 4o3 0o0ler ol$n
dn8elerine deil, )ilimselli3 z/rhl$r/ i4inde ort$.$ 4/3$n )ilginlerin 1else1esine
.,nelti.oruz. Ozelli3le de e36z$3t )ilim olm$ dze.ine 3esin e3ilde ul$t//n/ s$n$n
.,ntem ve disi0line.
7
D )u 3onud$ o 3$d$r gvenlidir 3i, )$3$ her trl 1else1e.e .u3$rd$n )$3$r. Dnun
e3z$3t )ilimsel 1else1esi, P,nes$ns'/n )ul$n/3 do$ 1else1esi 3$r/s/nd$ )ir E$lilei'nin
gen4 ve g4l e3z$3t me3$nii, .$ d$ sim.$ 3$r/s/nd$ :$voisier'nin e3z$3t 3im.$s/
gi)idir. +iz, d$h$ s/n/rl/ ol$r$3 3urulmu d$ ols$, e3z$3t me3$niin )enzeri ol$r$3 e3z$3t
1else1enin ne olduunu sors$3, )ize 0si3o1ii3, ,zelli3le de dene.sel 0si3olo9i
g,sterile8e3tir. O.le 3i, 3imse onun 3esin )ilimselli3 dze.i 3onusund$ t$rt/m$
.$0$m$z. *te )u 4o3 $r$n$n ve en sonund$ ger4e3leen )ilim, e3z$3t )ilimsel
0si3olo9idir. M$nt/3 ve )ilgi teorisi, esteti3, ethi3 ve 0ed$go9i, onun s$.esinde )ilimsel
temellerini )ulmul$r ve ).3 )ir g$.retle 3endilerini dene.sel ol$r$3 .eniden
3urm$3t$d/rl$r. +und$n )$3$, 3esin )ir )ilim ol$n 0si3olo9i, 3u3usuz )tn tinsel
)ilimlerin, h$tt$ met$1iziin temelini oluturur. ($3$t do$l 3i, )u .elenen )ir temel
deildir. n3 1izi3 do$ )ilimi de, )u en genel ger4e3li3 teorisine temel olm$d$ $.n/
,l4de 0$. s$hi)idir.
+un$ 3$r/ itir$zl$r/m/z unl$rd/r: On8e $z/8/3 dnlrse, )ir ol$. )ilimi ol$r$3
0si3olo9i, 1else1enin norml$r 3o.m$n/n s$1 il3eleri ile ur$$n disi0linlerine, .$ni s$1
m$nt/$, s$1 deerler teorisine, 0r$ti3 1else1e.e temel olm$.$ u.gun deildir. B$h$ 4o3
$4/3l$m$ .$0m$.$ gere3 g,rm.oruz. +unun )izi .u3$rd$ s,z edilen se0ti3 4eli3ilere
g,tre8ei $4/3t/r. +ilgi teorisine gelin8e, onu, s$1 2t+esis uni0erslis $nl$m/nd$3i s$1
m$nt/3t$n $./rd//m/z i4in =C'n!' mnt(4(n 7ilme ile ilgisi <o!turA, e0istemolo9i3
0si3olo9izm ve 1izisizme 3$r/ s,.lene8e3 )$z/ e.ler v$rd/r. Limdi )unl$r/ g,relim.
2er do$ )ilimi h$re3et no3t$l$r/nd$ n$ivdir. @r$t/r$8$/ do$, s$de )ir e3ilde
3$r/s/nd$d/r. Fesnelerin v$rl// 3u3u g,trmez. ?onsuz me3n i4inde dur$n, devinen,
deien nesneler v$rd/r ve de sonsuz z$m$nd$, z$m$n$ )$l/d/rl$r. +iz onl$r/ $lg/l$r/z,
dene.imden gelen .$rg/l$r h$linde )etimleriz. @0$4/3 ol$n )u verileri, o)9e3ti1 ge4erlii
ol$n 3esin )ilimsel )ir e3ilde )ilme3, do$ )iliminin< $m$8/d/r. @.n/ e., d$h$
genilemi $nl$md$, 0si3o1izi3 $nl$md$3i do$, onu $r$t/r$n )ilimler, .$ni ,zelli3le
0si3olo9i i4in de ge4erlidir. Psii3 ol$n 3endi )$/n$ )ir dn.$ deildir. +ir )en ol$r$3, .$
d$ )enin .$$nt/s/ ol$r$3 =#!t Co! 73! nlmd olm! '&ereA verilmitir. He
dene.imlerin g,sterdii gi)i, )elli )ir nesne.e, )eden denen 1izi3 )ir nesne.e )$l/d/r.
+u d$ $0$4/3 verilmi ol$n )ir e.dir. Psi3olo9inin g,revi, )u 0isii3 ol$n/n, 3i )u,
0si3o1izi3 do$l )$l/l/3l$r i4inde )ulun$n $0$4/3 verilmi )ir e.dir, )ilimsel ol$r$3
$r$t/r/lm$s/, o)9e3ti1 ge4erlii ol$n )ir e3ilde )elirlenmesiC oluumu ve deimesi,
dom$s/ ve .o3 olm$s/nd$3i .$s$l$r/n )ulunm$s/d/r.
!
Psi3olo9i3 ol$n her determin$s.on, )u ger4e3ten dol$./, 0si3o1izi3tirC .$ni o geni
$nl$md$ =7undn sonr +e, 7u nlmd !ulln.4(&A, ond$ hi4)ir z$m$n e3si3
olm$.$n )ir 1izi3sel ort$3 $nl$m/ d$ )irli3te t$/r: 2$tt$ 0si3olo9inin 6dene.sel )ir )ilim
ol$r$36 s/r1 )ilin4 ol$.l$r/n/ g,z $rd/ ettii, d$r $nl$md$ 0si3o1izi3 )$l/l/3t$n s,z
etmedii .erde )ile, )u ol$.l$r do$l ol$.l$r ol$r$3 dnlrC .$ni onl$r/n ins$n .$ d$
h$.v$n )edenine )$l/l//, 3endiliinden ve ,n8eden )ilinen )ir e. ol$r$3, ins$n ve
h$.v$n )ilin8i.le ilgili ol$r$3 g,rlr. Psi3olo9i3 ol$n/n do$ ile ili3isinin 3esilmesi, onun
o)9e3ti1 z$m$n$ )$l/ ol$r$3 )elirlene)ilir do$s$l 3$r$3terini, 3/s$8$ 0sii3 olgu.u
ort$d$n 3$ld/r/r. D h$lde unu s$0t$m$l/./z: %er @siolo&i y#r32 fizi do8#nn #7$l
edilmesini endi iinde "#6rB 7$2 is"er if#de edilmi6 ols$n2 is"erse olm#sn.
+unun sonu8u ol$r$3 u dn8e $.d/nl/3 3$z$n/r: 5er 1izi3 do$ )iliminin ,zel
$nl$md$ )ir 1else1e ol$m$.$8$/, $sl$ ve hi4)ir e3ilde 1else1e.e temel hizmeti
g,reme.e8ei, s$de8e d$h$ ,n8e3i 1else1enin temelleri zerinde met$1izi3 $m$4l/ 1else1i
deerlendirmeler .$0/l$)ile8ei h$33/nd$ $4/3 3$n/tl$r v$rs$, )u tr )tn 3$n/tl$r/n
0si3olo9i.e de u.gul$n$)ilmesi gere3ir.
+u tr 3$n/tl$r hi4 de e3si3 deildir.
?$de8e, do$ )iliminin .u3$rd$ s,.lendii gi)i, do$./ verilmi ol$r$3 g,rmesinde3i
<n$ivli3< $n/ms$n/rs$, )u )ile .eterlidir. Bene)ilir 3i, n$ivli3 $det$ ,lmszdr ve ,rnein
her ite, .$l/n dene.ime d$.$n/l$n her .erde .inelenir, 6en sonund$ )tn dene.sel
)ilim .,ntemleri el)ette dene.ime d$.$n/r. Bo$ )ilimleri 3endi tr i4inde 4o3
eletireldir. Te3 te3 dene.imler, )unl$r 0e3 4o3 d$ ols$, onun i4in 4o3 $z ge4erlidir.
Bene.imlerin .,ntemsel dzenlenmeleri ve )$l$nt/l$r/nd$, dene.im ve dnmenin
3esin m$nt/3s$l 3ur$ll$r$ g,re 3$r/l/3l/ ie 3$r/m$s/.l$, ge4erli ve ge4ersiz dene.imler
)ir)irinden $.r/l/r: her dene.ime )ir ge4erlili3 dze.i verilir ve ),.le8e s$de8e o)9e3ti1
ge4erlilii ol$n )ilgi ile 4$l//l/r ve )und$n do$ )ilgisi ort$.$ 4/3$r. ($3$t do$ )ilimleri
i4inde 3$ld//m/z ve onun t$vr/ ile dndmz sre8e, )u tr dene.im eletirisi )ize
ne 3$d$r do.uru8u gelirse gelsin, tmden )$3$ trl ol$n )ir dene.im eletirisi ol$n$/
d$h$ v$rd/r 3i, )u 3$4/n/lm$z )ir e3ilde, genel ol$r$3 )tn dene.im ve dene. )ilimsel
dn8e h$33/nd$ soru sor$r.
Bene.im, )ir )ilin4 ol$./ ol$r$3, )ir nesne.i n$s/l vere)ilirC n$s/l on$ u.gun gele)ilirN
Bene.imler )ir)irini n$s/l 3$r/l/3l/ dzelte)ilir, .$ d$ dorul$.$)ilir ve s$de8e s)9e3ti1
olm$3l$ 3$lm$.$)ilirN
%
Bene.im m$nt// )ilin8inin o.un 3ur$ll$r/, n$s/l o)9e3ti1 ge4erli ol$)ilir ve 3endi )$/n$
v$r ol$n dn.$ h$33/nd$ ge4erli )ir e. s,.le.e)ilirN +ilin4te3i o.un 3ur$ll$r/, neden
nesnelerle ilgilidirN F$s/l olur d$ do$ )ilimleri, 3endi )$/n$ v$rol$n do$ i4in ort$.$
3o.duu ve )ildiini s$nd// her e.de, her $d/md$ ve her3es i4in $nl$/l/r ve ge4erli
olm$3 zorund$d/r 6)ilin4 s)9e3ti1 ol$r$3 $3$r ve onun 3$r/s/nd$ 3endi )$/n$ )ir v$rl/3
durur3en6N +tn )u sorul$r, dn8e onl$r$ 8iddi )ir e3ilde .,neldiinde, )ilme8eler
h$lini $l/rl$r. +ilindii gi)i, )ilgi teorisi )u tr sorul$r/ .$n/tl$m$3 iste.en )ir disi0lindir.
+.3 $r$t/r/8/l$r )u sorul$r$ .,neldi3leri ve 3$1$ .ordu3l$r/ h$lde, )ilimsel ol$r$3
her3esin 3$t/ld// $4/3 ve 3esin .$n/tl$r$ v$r/l$m$m/t/r.
+ilgi teorisinin <do$ )ilimlerine< d$.$nm$s/n/n, $.n/ e3ilde 0si3olo9i.e d$.$nm$s/n/n
)ir $nl$ms/zl/3 ol$8$/n/n g,rlmesi i4in, )ilgi teorisi 0ro)lem$tiinin dze.ini 3orum$d$
8iddi )ir tut$rl/l/3 gere3lidir. =Aimdi<e !dr!i 7't'n 7ilgi teorileri 7G<le 7ir tutrl(l(!tn
<o!sundulrA. Bo$ )ilimlerinin i4erdii, 6onl$rd$n )$t$n6)eri $.r/lm$.$n6 )u trden
0ro)lemlerin, do$ )ilimleri t$r$1/nd$n 4,zlmesini )e3leme3, .$ d$ ),.le )ir 4,zm i4in
)ir ,n8l 3$z$n/l$)ile8eini s$nm$3, 4eli3i 4em)eri i4inde d,n0 dol$m$3 deme3tir.
Lu d$ $4/3t/r 3i, do$ h$33/nd$ )ilimsel olduu gi)i, )ilim ,n8esi ileri srlen )tn
s$vl$r, $nl$m )irliini 3orum$3 iste.en )ir )ilgi teorisinde, il3e )$3/m/nd$n d/$rd$
)/r$3/lm$3 zorund$d/rC )u e3ilde de e.lerin v$rolul$r/ ile ilgili ol$n, z$m$n, me3n,
nedensellii i4eren 3$)uller t$/.$n )tn i1$deler de d/l$nm$l/d/r. +u d/l$m$,
$r$t/rm$ .$0$n ins$n/n ve onun 0sii3 .etene3lerinin v$roluu h$33/nd$3i 3$)ullere
3$d$r uz$n/r.
+und$n )$3$, eer )ilgi teorisi, )ilin4 ve v$rl/3 $r$s/nd$3i ili3i 0ro)lemini $r$t/rm$3
isti.ors$, o $n8$3 v$rl// )ilin8in )ir 3orrel$t/ ol$r$3 g,z ,nnde )ulundur$)ilir, onu
)ilin4sel )ir s$n/ ol$r$3 =gemeintesA: $lg/l$n$n )ir e. ol$r$3 $l$)ilir. D z$m$n g,rlr 3i,
$r$t/rm$, )ilin8in ,z h$33/nd$ )ilimsel )ir )ilgi edinme.e .,nelme3 zorund$d/r.
@r$t/rm$, )ilin8in )ir)irinden $.r/l$)ilen e3illerinde )ilin8in 3endisinin ,znn ne
<olduu<, $.n/ z$m$nd$ ne <$nl$m t$/d//<n$ .,nelmelidir. @.n/ e3ilde )ilin4
e3illerinin 6,zlerine u.gun ol$r$36 t$rzl$r/n$ g,re, .$ni onl$r/n )$zen $4/3, )$zen
)ul$n/3, )$zen imdide, )$zen ge4mite, )$zen i$retlerle, )$zen imgelerle, s$de )ir
e3ilde .$ d$ dn8e .olu.l$, )$zen di33$tin u .$ d$ )u modusl$r/ ile s$./s/z
e3illerde3i t$rzl$r/n$ g,re ort$.$ 4/3$n o)9eli3 s$n/s/n/n, .erine g,re <ge4erli<, <ger4e3<
)ir v$rl/3 <g,sterdii< $r$t/r/lm$l/d/r.
'
@3l/ )$/nd$ )ir 3onum$n/n her o)9esi, )ilim ,n8esi ve sonr$s/nd$, )ilginin o)9esi
ol$8$3 her nesne tr, 3endisini )ilgide .$ni )ilin4te g,stermeliC )ilgi $nl$m/n$ u.gun
ol$r$3 verilmi )ir h$le getirilmelidir. +tn )ilin4 trleri, )ilgi $d/ $lt/nd$ teleolo9i3
dene)ile8e3 )ir e3ilde dzenlendi3leri gi)i, .$ni 4eitli nesne 3$tegorilerine g,re
gru0l$nd/3l$r/ e3ilde 6onl$r/n )ilgi ilevlerine u.gun ol$r$36, 3endi ,zleri $r$s/nd$3i
ili3ileri ve onl$rl$ ilgili ol$n verilmili3 )ilin8i 1orml$r/ ile ili3ileri i4inde in8elene)ilmelidir.
+,.le8e )tn )ilgi $3tl$n i4in ileri srlen ge4erlili3 sorusunun $nl$m/ $nl$/lm$l/,
temellendirilmi ge4erliliin ,z ve ide$l ol$r$3 temellendirile)ilme, .$ d$ ge4erlili3,
t$m$mi.le $4/3l/3 3$z$n$)ilmelidirC hem de )tn )ilgi )$s$m$3l$r/ i4in ve en stte de
)ilimsel )ilgi i4in.
+unun $nl$m/ udur: nesne olm$ ve 3endisini v$rl/3 ol$r$3, ),.le )ir v$rl/3 ol$r$3, )ilgi
e3linde g,sterme, ite )u, s/r1 )ilin8in 3endisinde, $4/3 se4i3 ve $rt/3s/z $nl$/l/r )ir
e.dir. +unun i4in )iKlin8in )tnnn in8elenmesi gere3ir. n3 onun her trl
)i4imleri, ol$n$/ ol$n )ilgi ilevleri ol$r$3 ort$.$ 4/3$r. ($3$t her )ilin8in <)ir e.in
)ilin8i< olm$s/ )$3/m/nd$n, )ilin8in ,znn in8elenmesi =7u in.elemenin ilgisi9 7ilgi
teorisinin 0e 7ilinC r3t(rmlr(n(n ilgisinden t'm'<le 73!d(rA, onun verili t$rz/n$
.,nelme3 ve )un$ u.gun ilemlerle onun ,zi4eriinin <$.d/nl$nm$s/< deme3tir. +ur$d$3i
t$v/r, )ilin4 trleri ve )unl$r/n ,znn $r$t/r/lm$s/ olm$s$ )ile, $.d/nl$nm$ .,ntemi,
s$nm$ ve verilme t$rzl$r/ zerinde3i re1le3si.ond$n .o3sun ol$m$z. +unun tersinde,
)ilin8in ,znn $n$lizinde, nesne olm$n/n )tn temel trlerinin $.d/nl$t/lm$s/nd$n
3$4/n/l$m$z ve )irli3te ort$.$ 4/3$r. Bo$l ol$r$3, )ilgi teorisi de )unu .$0$r.\ D,
g,revini )u 3$r/l/3l/ ili3inin $r$t/r/lm$s/ ol$r$3 g,rr. +u nedenle, )tn )u tr
$r$t/rm$l$r/, )ir)irinden g,re8eli $.r/ls$l$r d$, 1enomenolo9i3)$l// $lt/nd$ to0lu.oruz.
+iz )ur$d$, 4$d$l$r/m/z/n geni 3$0s$m/ h$33/nd$ henz )ilgi s$hi)i olm$d/3l$r/ )ir
)ilim 3$r/s/nd$./z. Eer4i )u )ilin4 h$33/nd$ )ir )ilimdir, 1$3$t 0si3olo9i deildir. +u )ilim,
)ilin8in 1enomenolo9isidir ve )ilin8in do$)ilimsel )iliminin 3$r/s/nd$d/r. +ur$d$
r$stl$nt/s$l )ir 4i1t$nl$ml/l/3 s,z 3onusu ol$m$.$8$/n$ g,re, 0si3olo9i ile
1enomenolo9inin, her i3isi de, <t$v/rl$r/< )$3$ )$3$ ols$ d$, )ilin4le ur$t/3l$r/nd$n,
4o3 .$3/n )ir ili3i i4inde )ulunm$l$r/ d$h$ )$t$n )eri )e3lenir. +ununl$ s,.leme3
istediimiz e., 0si3olo9inin <dene.sel )ilin4le< ur$t//, dene.im t$vr/nd$n 3$l3t//,
)ilin8in do$l ili3iler i4inde3i v$roluunu in8eledii, )un$ 3$r/l/3 1enomenolo9inin <s$1V
)ilin4le ur$t//, .$ni onu 1enomenolo9i3 )ir t$v/rl$ ele $ld//d/r.

+u doru.s$, )und$n h$3i3$ti zedelemeden u sonu4 4/3$r: (izi3 do$ )ilimleri ne

3$d$r 1else1e deilse, 0si3olo9i de o 3$d$r deildir ve ol$m$z. Y$ln/z o, 1enomenolo9i.e
61enomenolo9inin ort$m/ gi)i6 4o3 temelli nedenlerden dol$./ d$h$ .$3/nd/r ve onun
3$deri ile 3enetlenmi )ir durumd$ olm$3 zorund$d/r. Lu 3endisini 0einen g,steri.or 3i,
her 0si3olo9i3 )ilgi teorisi, )ilgi teorisinin $s/l 0ro)lem$tiini g,rme.ere3, )ir)irine .$3/n
olduu s$n/l$n s$1 )ilin4le dene.sel )ilin8i )ir)irine 3$r/t/rm$.$ 3ur)$n gidi.or. Y$ d$
$.n/ $nl$md$, o s$1 )ilin8i <do$s$ll$t/r/.or<.
+u $sl/nd$ )enim g,rmdr ve $$/d$ $4/3l$n$8$3t/r.
Yu3$rd$ genel ol$r$3 do3unul$n 0si3olo9i ile 1else1enin .$3/n $3r$)$l//, modern e3z$3t
0si3olo9i i4in 4o3 $z ge4erlidir. n3 )u )ilim 1else1e.e ol$)ildiin8e .$)$n8/d/r. ($3$t
)u 0si3olo9i, dene.sel .,ntemler 3ull$nd// i4in, 3endisini )iri8i3 )ilimsel 0si3olo9i ol$r$3
g,r.or ve <m$s$)$/ 0si3olo9isini< $$/l/.or. @m$ )en onun 0si3olo9i, $s/l $nl$m/nd$
0si3olo9i )ilimi olduu 3$n/s/n/, sonu4l$n 4o3 $/r ol$n )ir .$nl/l/3 ol$r$3 $4/3l$.$8$/m.
+u 0si3olo9inin temel 4izgisi, )ilin8in her trl s$1 ve dorud$n $n$lizini 6.$ni imm$nent
)$3//n trl ol$s/ .,nlerinde 3endisini g,steren verililerin sistem$ti3 )ir e3ilde .$0/l$n
<$n$liz< ve <)etimlenmesini<6)ir 3en$r$ itme3tir. D, )unun .erine, 0si3olo9i3 .$ d$
0si3olo9i i4in ,nemli ol$n olgul$r/n, ),.le )ir )ilin4 $n$lizi .$0/lm$d//nd$n, $n8$3
.ze.sel )ir $nl$m t$/.$n s$0t$nm$l$r/ ile ur$/r. Dnl$r/n 0si3o1izi3 dzenlerinin
s$0t$nm$s/nd$ 3$)$ s/n/1 3$vr$ml$r/.l$ .etinir. Ornein, $lg/, h$.$l8i g,r, i1$de, hes$0
ve .$nl/ hes$0, ).3l3 t$hmini, t$n/m$, )e3leme, s$3l$m$, unutm$ v). gi)i. ($3$t
onun 3ull$nd// )u 3$vr$ml$r, soru sorduu ve on$ $4/3 ol$n s$0t$m$l$r/ s/n/rl$r.
?os.$l ist$tistiin $s/l sos.$l )ilimle ili3isi n$s/ls$, dene.sel 0si3olo9inin $s/l 0si3olo9i ile
ili3isinin de ,.le olduu s,.lene)ilir. +,.le )ir ist$tisti3, deerli olgul$r to0l$r, onl$rd$
deerli dzenler 3e1ederC 1$3$t 4o3 dol$.l/ )ir e3ilde. +unl$r/n t$m )ir $nl$./l$ h$3i3i
$4/3l$nm$s/n/, $n8$3 $s/l sos.$l )ilim .$0$)ilir. Y$ni sos.olo9i3 1enomenleri dorud$n
veri h$line getiren ve onl$r/n ,zne g,re $r$t/rm$ .$0$n )ir sos.olo9i. @.n/ e3ilde
dene.sel 0si3olo9i de deerli 0si3o1izi3 olgul$r/ ve onl$r/n dzenini s$0t$.$n )ir
.,ntemdir.
"
($3$t o, sistem$ti3 )ir $r$t/rm$, 0sii3 ol$n/n imm$nent )ir $r$t/rm$s/n/ .$0$n )ilin4
)ilimi olm$3s/z/n, her trl derinlemesine $nl$m$ ol$n$/ ve son )ir )ilimsel
deerlendirme ol$n$/nd$n .o3sundur.
53z$3t 0si3olo9i, 4$l/m$l$r/nd$ ).3 )ir e3si3li3 olduunun 1$r3/nd$ deildir. D,
intros0e3si.on .,ntemine ne 3$d$r 3$r/ 3o.$r, )u e3si3lii dene.im .,ntemi ile $m$3
i4in ne 3$d$r ).3 4$)$ g,sterirse, o ,l4de )u e3si3liin )ilin8inde ol$m/.or. ($3$t
gere3li ol$n, )ir .,ntemin .etersizliinin $nl$/lm$s/d/r 3i, g,sterile8ei gi)i, )unun )u
.oll$ )$$r/lm$s/ s,z 3onusu ol$m$z. Konul$r/n, .$ni 0sii3 ol$n/n zorl$m$s/ ,.le
).3tr 3i, .ine de $r$d$ )ir )ilin4 $n$lizlerinin .$0/lm$m$s/n$ ol$n$3 olmu.or. +u
$n$lizler 3ur$l ol$r$3 1enomenolo9i3 n$ivli3le .$0/ld//nd$n, )unl$rl$, )u 0si3olo9inin
e3z$3tl/$ 3$r/ g,sterdii ve )$z/ $l$nl$rd$ =mClr( +!!(nd!i 7ildirilerindeA )$$r/l/
olduu 3u3u g,trmez 8iddi.et, g$ri0 )ir 3$r/tl/3 g,steri.or. +unl$r s)9e3ti1 du.us$l
g,rnlerin dene.sel s$0t$nm$l$r/ ile ilgilidir. +unl$r/n )etimlenmesi ve g,sterilmesi,
t/03/ <o)9e3ti1< g,rnlerde olduu gi)i .$0/l/r, .$ni $s/l )ilin4 s1eri ile ilgili 3$vr$m ve
$4/3l$nm$l$r/ .$0/lm$d$n. +und$n )$3$, s$0t$m$l$r/n $s/l 0sii3 ol$n/n 3$)$8$
s/n/rl$nm/ s/n/1l$nd/r/lm$s/nd$ d$ durum $.n/d/r. +u s$0t$m$l$r, derin )ilin4
$n$lizlerine )$vurulm$d$n .eterli g,rlrler. +unl$r/n $s/l 0si3olo9i3 $nl$ml$r/n/n
$r$t/r/lm$s/ .$0/lm$z.
@r$ s/r$ .$0/l$n $n$lizlerde 3,3ten60si3olo9i3 ol$n/n .er $lm$m$s/n/n nedeni, )ur$d$
.$0/l$8$3 4$l/m$n/n $nl$m ve .,nteminin, s$1 sistem$ti3 )ir 1enomenolo9i.i
gere3tirmesi ve .,ntemde dene.imsiz ol$nl$r/n, 4o3 zengin ol$n )ilin4 1$r3l/l/3l$r/n/,
)ir)irinden $./rm$d$n, )ir)irine 3$tm$l$r/d/r. Modern e3z$3t 0si3olo9i, 3endisini .,ntem
)$3/m/nd$n .et3in ve 3esin )ilimsel s$.d// i4in, ger4e3te )ilimselli3ten .o3sundur. D,
0si3o1izi3 dzenlili3te ort$.$ 4/3$n 0sii3 ol$n/n $nl$m/n/ $r$d//, .$ni ger4e3 0si3olo9i3
)ir $nl$./$ ul$m$3 istedii .erde, her .$nd$3i 0sii3 ol$n/n $4/3l$nm$m/
t$s$vvurl$r/n/n .etersizlii .znden, d$h$ derine giden )ilgi 4$)$s/nd$, $n8$3 )ul$n/3
0ro)lemlere ve )unun sonu8u ol$r$3 d$ s$de8e g,rnte 3$l$n, h$3i3i olm$.$n
sonu4l$r$ v$r/r. ?9eler $r$s/ olgu )$l/l/3l$r/n/n s$0t$nm$s/nd$ dene.sel .,ntemlerden
v$zge4ilemez. ($3$t dene.in )$$r$m$.$8$/ )ir e.in, )ilin8in 3endisinin $n$lizinin,
)und$n ,n8e gelmesi gere3ir.
?tum0 ve :i00s gi)i ender 0si3ologl$r ve onl$r$ .$3/n ol$nl$r, dene.sel 0si3olo9inin )u
e3siini g,rdler ve ).3 $nl$md$ 4//r $4$n +rent$no'nun te03isini deerlendirme.i
)ildiler.
-
Dnun )$l$tt//, intensi.on$l .$$nt/l$r/n $n$liti3 )etimlenmesini .$0$n $r$t/rm$l$rl$
4$)$ g,sterme.i srdrdler. +unl$r, 1$n$ti3 dene.8iler t$r$1/nd$n .$ t$m ol$r$3 3$)ul
edilmedi, .$ d$ dene. de .$0m/Kl$rs$, s$de8e )u .$nl$r/ deerlendirildi. He onl$r
d$im$ s3ol$sti3 olm$3l$ su4l$nd/, onl$rl$ s$v$/ld/. Eele8e3 3u$3l$r, herh$lde,
imm$nent $l$n/n il3 3ez .$0/l$n 8iddi ve )iri8i3 ol$n$3l/ imm$nent $n$lizinin, .$ d$ )izim
d$h$ i.i )ir g,rle s,.lediimiz gi)i, ,z $n$lizi $r$t/rm$l$r/n/n, s3ol$sti3 .$rg/s/ ile )ir
3en$r$ irile)ilmesini h$.retle 3$r/l$.$8$3l$rd/r. +unun nedeni und$n )$3$ )ir e.
deildir: +u tr $r$t/rm$l$r, do$l ol$r$3, 0sii3 ol$nl$ ilgili gnl3 dilde3i s,z83lerden
h$re3et ederler. +unl$r 1enomenin $r$n$n $nl$m/n/ dile getirme3 i4in )ul$n/3 ve 4o3
$nl$ml/d/rl$r. Ku3usuz sol#s"i on"olo&izm de dil ile 4$l//r D7ununl 7't'n s!olsti!
r3t(rmlr(n ontoloKi! oldu4unu sG<leme! istemi<oru&A, 1$3$t o, olgul$r h$33/nd$ )ilgi
elde ettiini s$n$r$3, s,z83 $nl$ml$r/nd$n $n$liti3 .$rg/l$r 4/3$rtm$d$ 3endisini
3$.)eder. (enomenolo9i3 $n$liz .$0$n 3imse, 3$vr$ml$r/n s,z83lerinden hi4)ir .$rg/
4/3$rtm$z. Bilin ilgili s,z8 ile 8$nl$nd/rd// 1enomenin i4ine )$3$r, .$ d$ dene.in
3$vr$ml$r/n/n m$tem$ti3 v). gi)i 3$vr$ml$rl$ 4o3 $4/3 )ir g,rnn ger4e3letii
1enomenlerde derinleir. +u .zden o s3ol$sti3le d$mg$l$nm$l/ m/d/rN
;zerinde dnlmesi gere3en no3t$ udur: ?siolo&i iin de fenomenolo&i iin de
7irinci derecede #r#6"rm# o7&esi ol#n 7"n @si6i 6eyler2 e8er onl#r 7"n
som$"l$8$ ile ele #lnrs#2 #z y# d# o #rm#6 7ir ,7ir 6eyin 7ilinci, #r#"erini
"#6rl#r. <Bir 3e<in 7ilin.inde<, o e.in )ir .//n 3$rm$3$r//3 )i4imleri v$rd/r.
@r$t/rm$n/n )$l$ng/8/nd$, 3endi $nl$.//n$ ve o)9e3ti1 )etimleme.e .$r$.$)ile8e3
)tn i1$deler $3/3$n ve 4o3 $nl$ml/d/r. +u )$3/md$n do$l 3i, il3 .$0/l$8$3 e.,
hemen g,rlen 3$)$ 4o3 $nl$ml/l// $4/3 )ir h$le getirme3tir. +ilimsel dilin 3esin e3ilde
s$0t$nm$s/ i4in, 1enomenin t$m )ir $n$lizinin .$0/lm$s/, )ir ,n3oul ol$r$3 gere3lidir
6)u, uz$3 )ir gele8e3te ger4e3lee)ile8e3 )ir $m$4t/r6 ve )un$ ul$/lm$d// sre8e,
d/t$n )$3/ld//nd$, $r$t/rm$n/n ilerlemesi, oldu34$ geni )ir 4evrede, d$h$ ,n8e
.$0/l$n $nl$ml/l/3l$r/n g,sterilmesi e3linde olu0 )iter. +und$n 3$4/ml$m$.$8$/ $4/3t/r.
n3 )unun 3,3leri, e.in do$s/nd$d/r. Limdi 0si3olo9inin e3z$3tl/3 ve )ilimselli3
)e34ilerinin, <s/r1 3elime8ili3<, s/r1 <gr$mer8ili3< ve <s3ol$sti3< $n$lizden s,z edilerinde3i
$nl$.//n derinlii ve 34lt8 t$v/rl$r/ h$33/nd$ .$rg/.$ v$r/ls/n.
&
?3ol$stie 3$r/ g4l te03ilerin doduu 4$d$, s$v$ 4$r/s/ ,.le.di: Bo6 s!zc
#n#lizlerine @#ydos. Eeylerin endisini sor3$l#m#lyz. ?,z83lerimize )iri8i3 $nl$m
ve $3l$ u.gun h$3l/l/3 s$l$.$8$3 ol$n dene.ime ve g,r.e d,nelim. o3 doruQ ($3$t
e.lerin 3endileri nedirN Psi3olo9ide 3endisine d,nmemiz gere3en dene.im nedirN
Le.ler, dene. s/r$s/nd$ sorgul$d//m/z dene3lerin i1$deleri midirN Dnl$r/n ir$delerinin
.oruml$nm$s/ m/ 0sii3 <dene.im<dirN Bene.8ilerin 3endileri, )unl$r/n $n8$3 i3in8il
dene.im olduunu s,.le.e8e3lerdir. +irin8il ol$n denein 3endisidir. Bene.i .$0$n,
.oruml$.$n 0si3ologun 3endisinin de, d$h$ ,n8e3i 3endinde $lg/l$m$l$r/ onl$r$ g,re,
onl$r/n 3endilerine g,re nedenlerden dol$./, )ir 3endinde in8eleme deildir.
Bene.im8iler, 3endinde in8elemenin ve )un$ )$l/ ol$r$3 s$de8e m$s$)$/nd$ .$0/l$n
0si3olo9inin ).3 eletiri8ileri ol$r$3, unu s,.leme3ten 4o3 ).3 gurur du.$rl$r:
Bene.sel .,ntemler ,.le gelitirilmitir 3i, o, dorud$n dene.imin s$de8e <r$stl$nt/s$l
ol$n, )e3lenme.en, ni.etlenilme.en dene.im< 1orml$r/nd$n .$r$rl$n/rC=A $d/ 3,t.e
4/3m/ ol$n 3endinde in8eleme.i, tm.le d/$rd$ )/r$3/r. +ur$d$ )ir .$nd$n 64o3
$)$rt/ld// di33$te $l/nm$zs$6 3u3usuz i.i )ir e., ,te .$nd$n, )$n$ ,.le geli.or 3i,
0si3olo9inin il3e )$3/m/nd$n )ir .$n/lg/s/ dile geli.or. Y$)$n8/l$r/n dene.imlerini
3endinde du.$r$3 $nl$m/n/n $n$lizi ve $.n/ e3ilde 3endinde g,zlenmemi .$$nt/l$r/n
$n$lizi ile 1izi3 do$ )iliminin dene.im $n$lizini 6dorud$n olm$s$ d$6 $.n/ )$s$m$/
3o.u.or. He in$n/.or 3i, 0sii3 ol$n/n dene.im )ilimi, 1izi3sel do$ )iliminin 1izi3 $l$n/n/n
dene.ime d$.$n$n )ir )ilimi olm$s/.l$ $.n/ $nl$m$ gelme3tedir. D, n$iv dene.imlerin
=7unlr ister gG&lemlenmi39 ister gG&lemlenmemi3 olsunlr9 7ilin.in !t'el 3imdisinde
7ulunsunlr < d n(msm 0e 7irli!te du<m olsunlrA, )ilimsel $nl$md$ dene.imler
olm$s/ i4in, ,n8eden )$z/ )ilin4 $n$lizlerinin .$0/lm$s/ gere3tiini, )ur$d$3i 3endine h$s
,zellii g,remi.or.
+iz imdi )unu $4/3l$m$.$ 4$l/$l/m:
Psi3ologl$r )tn 0si3olo9i3 )ilgilerini dene.ime )or4lu oldu3l$r/n/ s$n/.orl$r, .$ni n$iv
$n/ms$m$l$r/n .$ d$ $n/ms$m$.$ d$.$n$n )irli3te du.m$n/n, dene.im sonu4l$r/ i4in
dene.sel .,ntem s$n$t/n/n temelleri ol$)ile8eine in$n/.orl$r. F$iv dene.im verilerinin
)etimlenmesi ve )unl$rl$ elele .r.en imm$nent $n$lizlerin 3$vr$ml$rl$ dile
getirilmesinde, 3$vr$ml$r sisteminin )ilimsel deeri, )und$n sonr$3i )tn .,ntemli
$d/ml$r/ et3iler. +unl$r do$ $l$n/nd$3i )tn $r$t/rm$l$rd$ dene.sel sorgul$m$ ve
.,ntemlerde, $rt/3 hi4 do3unulm$d$n 3$l/rC ),.le8e sonu4l$r$ gidilir, .$ni $m$4l$n$n
)ilimsel dene.im .$rg/l$r/n$.
A +unun i4in, Muntd'un :ogi3 !!
%
!&7 3$r/l$t/r.
8
($3$t onl$r/n )ilimselli3 deeri )$t$n )eri v$r olmu ol$m$z. +u deer, denein )ir
$r$.$ getirilen dene.imlerinden, dene.i .,netenin 3endisinden de 3$.n$3l$n$m$z. +u
deer, dene.imle s$0t$n$nl$rd$n m$nt/3s$l ol$r$3 $sl$ 4/3$r/l$m$z. *te 1enomenolo9i3
,z $n$lizinin .eri )ur$s/d/r. +u, n$tur$list 0si3ologl$r$ ne 3$d$r sevimsiz g,rnrse
g,rnsn, dene.sel $n$lizden d$h$ ,nemsiz deildir ve ol$m$z.
:o83e'd$n )eri ve )ugn hl, her 3$vr$m$ d$.$n$n t$s$vvurun d$h$ ,n8e3i
dene.imlerden <3,3lendii< h$33/nd$3i dene.sel )ilin8in gelime t$rihinden gelen 3$n/
=<ni ,si!oloKi de 7unu Gn!o3ul gGr'rA, )$m)$3$ 3$n/l$rl$ 3$r/t/r/l/r. Y$ni her 3$vr$m/n
ge4erliliinin temelini, ,rnein )etimle.en .$rg/l$rd$, dene.imden $ld// 3$n/s/ ile
3$r/t/r/l/r. +unun $nl$m/ udur: Dnl$r ge4erlili3lerini, ,ze u.gun olm$ .$ d$
olm$m$l$r/n/, te3 te3 h$llere u.gul$nm$ h$3l/l/3l$r/n/, s$de8e ger4e3 $lg/l$m$ ve
$n/ms$m$ olm$l$r/nd$n $l/rl$r. Al3l#m#2 #nms#m#2 -#y#l $rm#2 if#de e"me v79
3i7i elimeleri 7e"imleyere $ll#nrz. +,.le 3elimelerde, )ir te3inde )ile, ne 3$d$r d$
zengin imm$nent ,eler v$rd/r. +izim )etimlenene <3$vr$.$r$3< so3tuumuz )u ,eler,
ond$ $n$liti3 ol$r$3 )ulduumuz ,eler deildir. +u 3elimelerin, )ilin8in <t$rihinde< n$s/l
olutuunu )ilmi.oruz. Dnl$r/ .$.g/n $nl$ml$r/nd$, )ul$n/3 ve 3$rm$3$r//3 )ir e3ilde
3ull$nm$m/z .eterli ol$)ilir miN +iz )unu )ilse.di3 )ile, )u t$rihin )ize n$s/l )ir .$r$r/
olurduN +u, )u 3$vr$ml$r/n )ul$n/3 ve )ilim d// olm$l$r/nd$n ne.i deitire)ilirdiN B$h$
i.ilerine s$hi0 olm$d/34$, onl$rl$ 3$)$ 1$r3l$r/, h$.$t/n 0r$ti3 $m$4l$r/n$ .ete8e3
dere8ede 3$r/l$.$)ile8eimize gvenere3, onl$r/ 3ull$nm$3 zorund$./z. ($3$t 3endi
o)9elerini )elirle.en 3$vr$ml$r/ )ilimsel )ir e3ilde s$0t$m$.$n, .,ntemli )ir ilem
u.gul$m$.$n )ir 0si3olo9i, <e3z$3tl/3<t$n s,zede)ilir miN @/r, s/8$3, .//n v). gi)i
gnl3 dilin 3$vr$ml$r/ ile .etine8e3 )ir 1izi3, n$s/l e3z$3tl/3t$n s,z edemi.e8e3se, o d$
edemez. Modern 0si3olo9i $rt/3 <ruhun< deil, <0sii3 1enomenlerin< )ilimi olm$3 isti.or.
5er )unu isti.ors$, )u 0si3olo9i )u 1enomenleri 3$vr$ms$l )ir 3esinli3le
)etimle.e)ilmeli, )elirle.e)ilmelidir. D, gere3li 3esin 3$vr$ml$r/ .,ntemli )ir 4$l/m$ ile
elde ede)ilmelidir. +u .,ntemli 4$l/m$./ e3z$3t 0si3olo9i nerede .$0m/t/rN Dnu .//nl$
.$0/l$n .$./ml$rd$ )oun$ $r/.oruz.
Bo$l ol$n, <3$rm$3$r//3< ol$n dene.imin, )ilimsel dene.ime n$s/l d,ne8ei, o)9e3ti1
ge4erlii ol$n dene.im .$rg/l$r/n$ n$s/l v$r/l$)ile8ei sorusu, her dene.im )iliminin en
).3 .,ntem sorusudur.
#
Dnun so.ut ol$r$3 .$ d$ s$1 1else1i )ir soru ol$r$3 sorulu0 .$n/tl$nm$s/ gere3mez. +u
soru .$n/t/n/ t$rih i4inde, i)$/nd$ )ulur. Y$ni ,.le: (eneyime d#y#n#n 7ilimlerin
d5-i !ncleri2 som$" ve sez3isel ol#r# 3ereli ol#n deneyim y!n"eminin #nl#mn
#vr#dl#r ve on$2 3irile7ilir 7ir deneyim sferinde2 -i7ir s#@m# y#@m#d#n
izleyere2 o7&e"if 3eerli8i ol#n deneyim $r#ll#rnn 7ir smn i6 7#6n#
3e"irdilerB ve 7!ylece 7ilimin 7#6l#m#sn s#8l#dl#r. Dnl$r 4$l/m$l$r/n/n moti1ini,
herh$ngi )ir ilh$m$ )or4lu deildirC dene.imin $nl$m/nd$ derinleme.e, dene.imle
verilen <v$rl//n< $nl$m/nd$ derinleme.e )or4ludur. n3 <verilmi< ols$ d$, <)ul$n/3<
dene.imde <3$rm$3$r//3< )ir e3ilde verilmitir. +u .zden u soru.u sorm$3 gere3ir:
Eer4e3te ol$n nedirN D)9e3ti1 ge4erlii ol$n s$0t$m$ n$s/l .$0/l$)ilirN F$s/l, .$ni h$ngi
d$h$ i.i, d$h$ i.iletirilmi <dene.imlerle<N 6h$ngi .,ntemleN B/ do$n/n )ilinmesinde,
n$iv dene.imden )ilimsel ol$n$, )ul$n/3 gnl3 3$vr$ml$rd$n )ilimsel 3$vr$ml$r$ 3esin
$d/ml$r/n t$m )ir $4/3l/3l$ $t/lm$s/, )ilindii gi)i il3 3ez E$lilei ile )$l$d/. Psii3 ol$n/n
)ilgisi 3onusund$, )ilin4 s1erinin )ilinmesinde, 3endisini e3z$3t do$ )ilimlerinin 3$r/l//
s$.$n <dene.sel6e3z$3t< )ir 0si3olo9imiz v$rC 1$3$t o, $n$ sorunl$rd$ henz E$lilei'den
,n8e3i 4$d$ )ulunduunun )ilin8inde deil.
Dnun, )u durumun )ilin8inde olm$m$s/ ger4e3ten $/l$8$3 )ir e.dir. +iz )ilimden
,n8e3i n$iv do$ )ilgisinin, do$l dene.im )$3/m/nd$n hi4)ir e3siinin olm$d//n/
g,r.oruz. Y$ni do$l dene.imlerin )$l/l/3l$r/nd$, do$l6n$iv6dene.im 3$vr$ml$r/nd$n
4/3$r/l$m$.$8$3 e.ler ond$ e3si3 deildi. ($3$t o, n$iv tutumu i4inde, nesnelerin )ir
<do$s/< olduunu ve )unun, dene.im6m$nt//n/n ilevlerinde )elli e3z$3t 3$vr$ml$rl$
)elirlene)ile8eini dnemi.ordu. Psi3olo9i, )ugn enstitleri, 3esin hes$0l$r .$0$n
$0$r$tl$r/, in8eden in8e.e dnlm .,ntemleri ile 3endisini, h$3l/ ol$r$3, es3i
4$l$r/n dene.ime d$.$n$n ruh )ilgisinden stn s$./.or. +und$n )$3$, .,ntem
3onusund$ ,zen g,sterilen ve d$im$ .enilenen dn8elere s$hi0. +,.le olduu h$lde,
il3e )$3/m/nd$n )u en ,nemli e., onun g,znden n$s/l 3$4$)ili.orN D, n$s/l olu0 d$
$rt/3 v$zge4mesine ol$n$3 olm$.$n s$1 0si3olo9i 3$vr$ml$r/n$ zorunlu ol$r$3 )ir i4eri3
verdiiniC ve )u i4eriin dene.imin ger4e3 verilerinden $l/nm$d//n/, tersine )un$
u.gul$nd//n/ g,rme.e)ili.orN Psii3 ol$n/n $nl$m/n$ .$3l$t/34$, )u 3$vr$ml$r/n
i4eri3lerinde, 3$4/n/lm$z )ir e3ilde $n$lizler .$0t//n/, )un$ g,re 1enomenolo9i3 ili3ileri
ge4erli g,rdnC )unl$r/ dene.ime u.gul$d//n/ 1$3$t )unl$r/n ,riori olduunu
g,zden 3$4/r$)ili.orN
"7
Eer4e3 0si3olo9i3 )ilgi s$l$m$3 iste.en dene.sel .,ntemlerin ,n3oull$r/n/n, )u
.,ntemlerde temelleneme.e8eini, )unl$r/n ile.iinin 1izi3te3inden ).3 )ir )$3$l/3
g,sterdiiniC 4n3 1izi3 1enomenlerde 3endisini ort$.$ 4/3$r$n do$./ $r$t/rm$3 i4in,
1enomen$l ol$nl$ ili3inin 3esildiiniC h$l)u3i 0si3olo9inin 1enomenlerin 3endilerinin )ilimi
olm$3 isteini g,rme.e)ilirN
+tn )unl$r/,o, 3endi do$s$ll$t/r/8/ tutumu, do$ )ilimlerine ,.3nme g$.reti,
dene.sel .olu )$l/8$ .ol g,rmesi .znden g,zden 3$4/r$)ilir, 3$4/rm$3 zorund$d/r. D,
0si3o1izi3 dene.lerin ol$n$/ zerinde 4o3 z$hmetli, in8e eleni0 s/3 do3unmu
dn8elere d$l$r$3, dene.sel deneme dzenleri ort$.$ $tm$3, ol$s/ h$t$ 3$.n$3l$r/n/
$r$./0 )ulm$3 i4in, du.$rl/ $0$r$tl$r 3urm$3 v). gi)i 4$)$l$r i4inde, 0si3olo9i3 .$rg/l$rd$
temel ol$r$3 3ull$n/l$n 3$vr$ml$r$, n$s/l ve h$ngi .,ntemlerle )ul$n/3l/3t$n 3urtulm$,
s$.d$ml/3, o)9e3ti1 ge4erlili3 3$z$nd/r$)ile8eini $r$m$./ s$vs$3l$d/. D, 0sii3 ol$n/n ne
,l4de )ir do$ g,rn olm$./0, 3endine ,zg )ir v$rl/3 olduunuC onun her trl
0si3o1izi3 v$rl/3 olm$3t$n ,n8e, 3esin ve $deRu$t )ir e3ilde $r$t/r/lm$./ gere3tiren )ir
<,znn< olduunu g,remedi. Psi3olo9i3 dene.imin <$nl$m/n/n< ne olduunu, 0sii3
$nl$md$3i v$rl//n 3endi )$3/m/nd$n .,ntemden neler <istediini< dnemedi.
B$h$ !8. .z./ld$3i )$l$ng/4l$r/nd$n )eri, deneysel @siolo&iyi sre3li e3ilde
.$n/lt$n e., 1izi3 ve 3im.$ .,ntemini ,rne3 $l$n )ir )ilimsel .,ntem 3urm$3 $ld$t/8/
h$.$li olmutur. +tn dene.im )ilimlerinde, il3e )$3/m/nd$n .,ntemin )ir ve $.n/
olduun$, .$ni 0si3olo9ide de .,ntemin 1izi3sel do$ )ilimlerinde3i gi)i ol$8$/n$
in$n/ld/. F$s/l met$1izi3 .$nl/ ,.3nmeler .$0t// sre8e, )$zen geometriden $l/n$n,
)$zen 1izi3sel .,ntemlerden dol$./ h$st$l/3l/ )ir h$lde 3$ld/.s$, $.n/ e. 0si3olo9ide de
.ineleni.or. Bene.sel e3z$3t 0si3olo9inin )$)$l$r/n/n 1iz.olog ve 1izi34iler olm$s/
$nl$ms/z deildir. 2$3i3i .,ntem, $r$t/r/l$n e.lerin do$s/n/ izler, )izim
,n.$rg/l$r/m/z/, ,rne3lerimizi deil. Bo$ )ilimi, e.lerin n$iv du.ul$r$ verilen
g,rnlerinde3i t$m u.gun olm$.$n s)9e3ti1li3ten, e3z$3t o)9e3ti1 ,zelli3leri ol$n
o)9e3ti1 nesnelere v$r/r. Benili.or 3i, 0si3olo9i de n$iv $nl$./t$ )ul$n/3 ol$n/, o)9e3ti1
ge4erli determin$s.onl$r h$line getirmelidir. +unu o)9e3ti1 .,ntemler s$l$.$)ilir. +unl$r
d$ do$l 3i, do$ )ilimlerinin s$./s/z )$$r/l$r/nd$ 3endisini 0$rl$3 )ir e3ilde g,steren
dene.sel .,ntemlerdir.
"!
+ununl$ )er$)er dene.im verilerinin o)9e3ti1 determin$s.onl$r$ n$s/l ul$t//,
<o)9e3ti1li3< ve <determin$s.onun o)9e3ti1liinin< n$s/l )ir $nl$m t$/d//, dene.sel
.,ntemlerin h$ngi ilevleri stlene)ile8ei, verilerin 3endi $nl$m/n$ )$l/d/rC .erine g,re
dene.im )ilin8inin =73!s(ndn de4il9 o 0rl(!tn edinilen sn(< gGreA onl$r/n ,zne
u.gun ol$r$3 g,rd $nl$m$ )$l/d/r. Bo$ )ilimleri modelini izleme3, )u 3$4/n/lm$z
ol$r$3 u deme3tir: Bilinci 6eyle6"irme. +u )izi )$t$n )eri 4eli3i.e drr. eli3i
de, .eni .eni $nl$ms/z 0ro)lem g,rmelere, $r$t/rm$n/n .$nl/ .,nlere .,nelmesine
3$.n$3 olur. +unu d$h$ .$3/nd$n in8ele.elim.
@s/l $nl$m/nd$, .$ln/z8$ z$m$n6me3n$ )$l/ m$dde dn.$s/ do$d/r. +tn ,te3i
individuel v$rolu, 0sii3 ol$n, i3in8i )ir $nl$md$ do$d/r. +u, do$ )ilimleri ile
0si3olo9inin .,ntemleri $r$s/nd$3i temelden )$3$l// )elirler. *l3e )$3/m/nd$n, s$de8e
m$ddesel v$rl/3, dorud$n .$0/l$n )ir4o3 dene.imle, .$ni te3lerin ,zde $lg/l$m$l$r/ ile
)iline)ilir. +u .zden eer $lg/l$r 4eitli s9elere, )$3$ )$3$ <s9elere< d$/lm/ ol$r$3
dunlseler de, )u s9eler t$r$1/nd$n individuel ,zde ol$r$3 $lg/l$n/r ve s9eler $r$s/
ort$3 )etimlenirler. @.n/ nesneli3 =e.ler, ol$.l$r v). deA he0imizin g,z ,nndedir ve
onl$r <do$l$r/n$< g,re )izim t$r$1/m/zd$n )elirlene)ilir. Dnl$r/n do$s/ u deme3tir:
Bene.im $l$n/nd$ 4o3 deien <s)9e3ti1 g,rlerde< 3endilerini g,sterere3 ort$.$
4/3$rl$rC )ununl$ )irli3te z$m$ns$l )ir )irli3 ol$r$3 3$l/8/ .$ d$ dei3en ,zelli3le
ort$d$d/rl$rC z$m$n ve me3n$ )$l/ 8isimler dn.$s/n/n her e.i )ir)irine )$l$.$n
ili3ileri i4indedirler. Dnl$r ne iseler, $n8$3 )u )irli3 i4inde odurl$r. @n8$3 nedensel
ili3iler i4inde .$ d$ )ir)irine )$l$n$r$3 3endi individuel ,zdeli3lerini =su)st$nzA elde
ederler. He )unu, <re$l ,zelli3lerin< t$/./8/s/ ol$r$3 3orurl$r. +tn nesneli3le ilgili re$l
,zelli3ler nedenseldir. 2er 8isim v$rl// ol$n$3l/ deii3li3lerin .$s$l$r/n$ )$l/d/r. +u
.$s$l$r ,zde ol$nd$, nesne ol$nd$ ge4erlidir. +u .$s$l$r, 3endisi i4in ol$nd$6ge4erli
deildirlerC )ir )irli3 h$linde )ulun$n, ger4e3 ol$n ve ol$s/ ol$n )$l/l/3l$rd$n olu$n )ir
do$n/n nesnelerinin .$s$l$r/d/r. 2er nesnenin 3endi do$s/ v$rd/r =onun ne oldu4unun
tmm( G&de3 olmd(rA. +u, )ir do$ )tnl i4inde nedenselliin )ir )irli3 no3t$s/
olm$3t/r. Pe$l ,zelli3ler =nesnel 6 re$l olm$, 8isim olm$A, ,zde ol$n )ir e.in, nedensel
.$s$l/l/$ g,re ,n8eden g,sterilmi deii3li3lerin ol$n$3l$r/ i4in )ir e.in $d/d/r. Ozde
ol$n/n ne olduunu $n8$3 )u .$s$l$r )elirle.e)ilir. Fesne olm$, dorud$n .$0/l$n
dene.imlerde elde edilen 4eitli du.us$l g,rnlerin )ir )irlii ol$r$3 verilir.
"%
($y$l#rl# #vr#n#7ilir de8i6mezliler2 de8i6meler ve de8i6meler #r#snd#i 7#82
-er yerde 7il3iyi y!ne"ir ve on# s#ni 7ir ,7$l#nl, or"#m ol$6"$r$r; iinde
3ere o7&e"if2 fizisel do8#nn or"#y# "8 ve d6ncenin .$eneme(e $a(anan
#ilimsel $,%,ncenin/ -#i#" ol#n 7elirledi8i2 $r$@ or"#y# oyd$8$ 7ir or"#m.="A
+tn )unl$r dene.im nesneleri ve nesnelerin denenmesi 3onusund$ u.durulmu
e.ler deildir, onl$r/n ,zleri.le ilgilidirC ,.le 3i, nesnenin 6nesne .$ni her z$m$n
$lg/l$n$)ilir )ir e., v$r ol$n )ir e., )elirli ve )elirlene)ilir g,rnen, 1$3$t g,rnlerin
deimesinde ve duruml$rd$ d$im$ )ir )$3$ e. ol$r$3 g,rnen nesnenin6 h$3i3$tte
ne olduunu sor$n her sezgisel ve tut$rl/ $r$t/rm$, zorunlu ol$r$3 nedensel
)$l/l/3l$rl$ 3$r/l$/r ve on$ u.gun ,zelli3leri .$s$l$r$ u.gun ol$r$3 3$vr$ml$t/r/r. D
h$lde do$ )ilimi nesne.i, 3endi 3endisi ile tut$rl/ ol$r$3 s$de8e 3endisinin dene.im
nesnesi ol$r$3 ,n8eden )elirledii $nl$md$ $r$t/r/r. +unu .eterin8e 3$0$l/ )ir e3ilde
s,.ler. <*3in8il niteli3leri )ir 3en$r$ $tm$3<, <g,rnlerin s/r1 s)9e3ti1 .$n/n/ ter3etme3<,
<geri.e 3$l$n )irin8il niteli3lere s/3/ s/3/.$ )$l$nm$3<. @m$ )u $4/3 olm$.$n )ir
$nl$t/md$n 1$zl$d/r. Y$0t// i.i ilere g,re 3,t )ir teoridir.
Limdi <0sii3 ol$n/n< <dn.$s/n$< d,nelim ve .eni 0si3olo9inin 3endisine o)9e $l$n/
ol$r$3 $ld// <0sii3 1enomenle< 3endimizi s/n/rl$.$l/mC .$ni )$l$ng/4t$, ruh ve )en'le
ilgili 1enomenleri o.un $l$n/n/n d//nd$ )/r$3$l/m. ?or$l/m: Psii3 ol$n/n her
$lg/l$nm$s/nd$, her 1izi3sel dene.imde ve nesnelerin her $lg/l$n//nd$ olduu gi)i
<do$< o)9e3ti1lii v$r m/d/rN +iz hemen, 0sii3 s1erde3i ili3ilerin 1izi3 s1erde3inden
tm.le )$m)$3$ olduunu g,rrz. Psii3 s1er =e4er met#i&i! nlmd de4il de 7ir
7en&etme olr! l(rs!A 0en8eresi olm$.$n mon$d'l$r$ $.r/lm/t/r. Dnl$r )ir)irleri.le
.$ln/z )irli3te du.m$ =5in1hlungA s$.esinde )$ 3ur$rl$r. Psii3 v$rl/3, )ir <1enomen<
v$rl// ol$r$3, il3e )$3/m/nd$n )ir)irinden $.r/lm/ $lg/l$rl$ individuel ,zde
$lg/l$n$)ile8e3 )ir v$rl/3 deildir. 2$tt$ )u $lg/l$r $.n/ s9enin $lg/l$r/ ols$l$r )ile. +$3$
s,z83lerle s,.lerse3, @si6i sferde 3!rn6 ile v#rl #r#snd# -i7ir f#r yo"$r,
ve eer do$ g,rnlerde g,rn $l$n/n$ 4/3$n )ir v$r6l/3s$, g,rnlerin 3endileri
=,si!olog 7unlr( ,si3i! oln s<rA, g,rnleri ol$n )ir v$rl/3 deildir.
"A Bo$)ilimsel g,r ve dnmenin sre3li ol$r$3 i4inde devindii )u 1enomen$l olm$ ort$m/n/n )ilimin
3onusu .$0/lm$d//n$ di33$t edilmelidir. +ununl$ .eni ol$n )ilimler, 0si3olo9i =)un$ 1iz.olo9inin )ir ),lm
3$t/l/rA ve 1enomenolo9i ur$/r.
"'
2erh$ngi )ir g,rnn $lg/l$nm$s/ zerinde dnlrse, )u $0$4/3t/r. +,.le8e u
$4/3l/3 3$z$n/r: Le.lerin g,rnlerinde g,rnen ve s,z edilen )ir te3 do$ v$rd/r.
@sl/n$ )$3/l/rs$, )izim 0si3olo9inin en geni $nl$m/nd$ 0sii3 1enomen dediimiz
e.lerin hi4)irisi do$ deildir, 1enomendir.
+ir 1enomen, )ir <su)st$nz trnden< )ir )irli3 deildir. Dnun <re$l ,zelli3leri< .o3tur. D,
re$l 0$r4$l$r, re$l deimeler ve nedenselli3 t$n/m$z. +tn )u s,z83ler do$ )ilimleri
$nl$m/nd$ $nl$/lm$l/d/r. (enomenlere )ir do$ )i4me3, onl$rd$ re$l 0$r4$l$r
$r$t/rm$3, nedenselli3 sorm$3, s$1 )ir $nl$ms/zl/3t/r. +u, s$./l$r/n nedensel
,zelli3lerini, nedensel )$l/l/3l$r/n/ sorm$3t$n 1$r3l/ deildir. Bo$ v$rl//n/ 3endi
,znn d//nd$ )/r$3$n )ir e.i do$s$ll$t/rm$3, $nl$ms/zl/3t$n )$3$ )ir e. deildir.
+ir nesne ne ise odur ve ,zdeliini 3orur, d$im$ $.n/ 3$l/r. Bo$ e)edidir. +ir nesne.e
6do$ nesnesine, 0r$ti3 h$.$t/n du.us$l nesnesine deil, <du.ul$r$ g,rnen<
nesnesine6 h$3i3$tte re$l ,zelli3ler, .$ d$ re$l ,zelli3lerin deiimi ol$r$3 neler girerC )u
o)9e3ti1 ge4erli ol$r$3 )elirlene)ilir ve her z$m$n dene.imlerle g,sterile)ilir .$ d$
dzeltile)ilir. Ote .$nd$n 0sii3 )ir e., )ir 1enomen, gelir ge4er, 3$l/8/l// .o3tur. Dnun
,zde )ir v$rl// .o3tur 3i, ),.le )ir e. ol$r$3, do$ )ilimleri $nl$m/nd$ )elirlene)ilir
olsun. Ornein o)9e3ti1 ol$r$3 0$r4$l$r$ $.r/ls/n, $s/l $nl$m/.l$ <$n$liz< edile)ilsin.
Bene.im, )ize, 0sii3 v$rl//n ne <olduunu<, 1izi3 v$rl//n ne olduunu s,.ledii gi)i
s,.le.emez. Psii3 ol$n, g,rn ol$r$3 denene)ilen )ir e. deildir. D, )ir <.$$nt/d/r<C
dn8e s1erinde g,r'nen )ir .$$nt/d/r. D, 3endi 3endisi ol$r$3 mutl$3 )ir $3/
h$lindedirC )ir imdi ol$r$3 ve hemen <3$.)ol$n<, g,rle)ilir )ir t$rzd$, durm$d$n )ir
olmu )itmilie g,mlere3. Psii3 ol$n .eniden $n/ms$n$)ilir, )el3i deii3 )i4imlerde
.eniden dene.ime $l/n$)ilir, d$h$ ,n8e <$lg/l$nm/ )ir e.in< <.eniden $n/ms$nm$s/<
ol$r$3. +u .eniden $n/ms$m$d$ <.inelenen< )ir .eniden $n/ms$m$d/r. +u i3isi )ir
)ilin4te )irleir, .eniden $n/ms$m$n/n 3endisi, )ir .eniden $n/ms$m$ ol$r$3 )ilin4te
s$3l/ tutulur. +u e3ilde ve .$ln/z )u e3ilde, <.inelenmelerin< ,zdelii ol$r$3, $0riori
0sii3 )ir e. ol$r$3 $lg/l$n$)ilir ve t$n/n$)ilir. +u $nl$md$ deneme .$0/l$n )ir e. ol$n
0sii3 ol$n/n genel )$l/l/3l$r dzeninin, )ilin8in <mon$ds/< )irlii i4inde olduunu
3esinli3le s,.le.e)iliriz. +u ,.le )ir )irli3tir 3i, do$ ile, z$m$n6me3nl$, su)st$nz olm$
ile, nedenselli3le hi4)ir ilgisi .o3tur. Dnun 3endi )iri8i3 ol$n <1orml$r/< v$rd/r. D,
1enomenlerin i3i .,nde de s/n/rs/z )ir $3//d/r. +u $3//n i4inden gelen y!nelimli
.in"ensiyon#l/ )ir 4izgi, onun )irliini s$l$r.
"
+u 4izgi, )$l$ng/8/ ve sonu olm$.$n imm$nent )ir <z$m$n< 4izgisidir. ($3$t onu hi4)ir
3ronometre ,l4emez.
+iz imm$nent g,r ile 1enomenler /rm$/n$ )$3$r$3, =!(3 iCinde !m< +&(r 7irli!ler
olr!A 1enomenden 1enomene ge4erizC ve )ur$d$ 1enomenden )$3$ )ir e.le
3$r/l$m$./z. @n8$3 eer imm$nent g,r ile nesnel dene.im )ir sentez olutururs$,
g,rnn 1enomeni ve dene.im nesnesi )ir ili3i i4ine girer. +u ort$md$ nesne dene.imi
ve ),.le )ir ili3inin dene.imi ile 0sii3 ol$n$ dol$.l/ )ir )$3/, )ir )irli3te du.m$ ort$.$
4/3$r 3i, )u d$ i3in8i mon$ds/ ili3i 3$r$3teri t$/r.
Limdi )u s1erde $3l$ d$.$n$n )ir $r$t/rm$ ve ge4erli i1$de gi)i e.ler ne dere8ede
ol$n$3l/ ol$)ilirN Yu3$rd$ =)tn )o.utl$r/n/ dile getirmedenA 3$)$8$ )etimlediimiz )u
$l$nd$, )u tr i1$deler ne dere8ede ol$n$3l/d/rN Ku3u .o3 3i, )ur$d$3i $r$t/rm$
$nl$ml/ ol$)ilir, eer $r$t/rm$ 3endisini s$1 ol$r$3 <dene.imlerin< $nl$m/n$, .$ni <0sii3
ol$n/n< dene.imine verirse, ve eer 0sii3 ol$n/ t$m 0sii3 ol$n ol$r$3 $l/r, onu
)etimleme.e 4$l//rs$: ),.le )ir e. ol$r$3, ),.le g,rnd gi)i $l/nm$3, )elirlenme3
iste.en )ir e. ol$r$3 g,rrse. Y$ni her e.den ,n8e $nl$ms/zl/$ den
do$s$ll$t/rm$.$ izin verilmezse. +u deme3tir 3i, 1enomenler 3endilerini verdi3leri gi)i
$l/nm$l/d/rC onl$r oldu3l$r/ gi)i, $3/ h$linde )ilin8inde olm$, s$nm$, g,rnme ol$r$3
$l/nm$l/d/rl$r: )ilin8in gerisinde .$ d$ ,nnde ol$n, )ir e.in )ilin8i ol$r$3 imdide
)ulun$n .$ d$ ge4mi )ir imdide )ulunmu ol$n, h$.$l edilen, )ir i$ret ol$n .$ d$
3o0.$ ol$n, somut g,rlen .$hut )o )ir imge ol$r$3 v). gi)i. +u $r$d$ t$vr/n )u .$hut
u ol$r$3 deimesi, di33$tin u .$ d$ )un$ .,nelmesi, )i4im deitirmesine g,re ele
$l/nm$l/d/r. +tn, )unl$r <)ir e.in )ilin8i olm$< )$l// $lt/n$ girer, )ir <$nl$m/< v$rd/r,
<)ir e.i< <3$steder< =s$n/rA. +u e. =7u 3e<e +er+ngi 7ir gGr'3 C(s(ndn dol<(
H#i!si<onH <+ut HgerCe!H densinA <imm$nent )ir e.< ol$r$3, <s$n/l$n< )ir e. ol$r$3
)etimlene)ilir: 3$stetmenin u .$ d$ )u modusund$ 3$stedilmi )ir e. ol$r$3.
+ur$d$ $r$t/rm$ .$0/l$8$/, i1$delere v$r/l$8$/, )u <dene.im< s1erinin $nl$m/n$
3$t/l$r$3 $0$4/3 dile getirile)ile8ei, mutl$3 ol$r$3 $0$4/3t/r. Ku3usuz )etimlenen
t$le)in 3esinti.e ur$m$s/ g4l v$rd/r. +ur$d$ .$0/l$n $r$t/rm$l$r/n u.umu .$ d$
u.umsuzluu, <1enomenolo9i3< t$vr/n s$1l// ve tut$rl/l//n$ )$l/d/r. Psii3 ol$n/
do$s$ll$t/r/0 s$hteletiren do$s$l t$v/rl$ .$$m$3 ve dnme3 do$l $l/3$nl//n/
.enme3 3ol$. deildir. +und$n )$3$, )u, .u3$rd$ $nl$t/ld// gi)i, ger4e3ten 0sii3
$l$nd$ <s$1 imm$nent< )ir $r$t/rm$ .$0m$n/n ol$n$/ olduu =#enomenl oln(n
#enomenl olr! en geni3 nlm( ile r3t(r(l7ile.e4iA g,rn )enimseme.e
)$l/d/r.
""
+u, henz ele $lm$d//m/z 1$3$t ele $l/nm$.$ h$33/ ol$n, 0si3o1izi3 $r$t/rm$n/n 3$r/t/
ol$n )ir $r$t/rm$Kd/r.
XXX
*mm$nent 0sii3 ol$n/n 3endisi do$ deil de do$n/n 3$r/t/ ise, ond$ onun <v$rl//<
ol$r$3 ne.i $r$t/r$8$/zN <D)9e3ti1< ,zdeli3te )elirlene)ilir su)st$nz )irlii ol$r$3, her
z$m$n 3$vr$n$)ilir, dene.)ilimsel )elirlenere3 on$.l$n$n re$l ,zelli3ler deil midirN +u,
sonsuz $3//n d//n$ 4/3$rm$ deil midirN He s9eler $r$s/ ge4erlii ol$n o)9e olm$
.eteneinden .o3sun olm$d$ )iz ne.i 3$vr$.$)ilir, )elirle.e)ilir, o)9e3ti1 )ir )irli3
s$0t$.$)ilirizN +und$n $nl$/l$n, )izim s$1 1enomenolo9i3 s1erde 3$l/0 nesnel denen
)eden ve do$./ s$1 d// )/r$3m$3t/r. D z$m$n .$n/t ,.ledir: (enomenler 1enomen
ol$r$3 do$ deillerse, onl$r dorud$n g,r ile 3$vr$n$6)ilen, hem de $deRu$t
3$vr$n$)ilen ,zlerdir. (enomenleri dorud$n 3$vr$ml$rl$ )etimle.en )tn i1$deler,
)unu, ge4erli oldu3l$r/ ,l4de, ,z 3$vr$ml$r/.l$, .$ni 3elimelerin ,zg,r ile 3$z$n/l$8$3
ol$n 3$vr$ms$l $nl$ml$r/.l$ .$0$rl$r.
+ur$d$ s,z 3onusu ol$n, )tn 0si3olo9i3 .,ntemlerin $s/l temelinin doru
$nl$/lm$s/d/r. +izim he0imizin )$l$ng/4t$ i4inde )ulunduumuz do$l t$vr/n ).s,
do$d$n v$zge4i0, 0sii3 ol$n/ 0si3o1izi3 t$vr/n o)9esi .$0m$3 .erine, s$1 0sii3 )ir e.
ol$r$3 g,ren )ir $r$t/rm$ .$0m$./ engellerC ve ).3 ve esiz )$$r/l$r$ ul$/l$)ile8e3
)ir )ilimin .olunu 3$0$t/r. +u )ilim )ir .$nd$n t$m )ilimsel )ir 0si3olo9inin, ,te .$nd$n
h$lis )ir $3/l eletirisinin temellerini olutur$8$3t/r. Bo$l n$tur$lizmin ).s, )izim
<,z<, <ideleri< g,rmemizi g4letirir. +iz onl$r/ sre3li ol$r$3 g,rme3te olduumuz
h$lde, n$tur$list g,r, onl$r/ do$s$ll$t/r/0 s$4m$ sonu4l$r$ v$rm$3 .erine, 3endi
.$0/l$r/n$ u.gun )ir ge4erli3 3$z$nd/rm$m/z/ engeller. Ozg,rs $lg/l$m$d$n d$h$ g4
deildir, <misti3< s/rl$r t$/m$z. 5er )ize sezgisel ol$r$3 t$m )ir $4/3l/3l$ <ren3<
verilmise, )ur$d$ verilmi ol$n )ir <,zdr<. @.n/ e3ilde eer )ize s$1 )ir g,rde,
,rnein $lg/d$n $lg/.$ ge4ere3 6$3/ h$linde3i geliigzel $lg/ te3lerinde ,zde )ir e.
ol$r$36 <$lg/l$m$n/n< $lg/l$m$ ol$r$3 ne olduu verilmise, o z$m$n )iz $lg/l$m$n/n
,zn, onu g,rere3 3$vr$m//zd/r. ?ezginin, g,rere3 )ilin8inde olm$n/n s/n/r/ nere.e
3$d$r uz$n/.ors$, <ideletirmenin<, =@ogis.+en =ntersu.+ungenLlrd sG<ledi4im gi7iA
<,zg,rnn< ol$n$/ d$ or$.$ 3$d$r uz$n/r.
"-
?ezgi s$1 olduu, $3t$rm$ s$n/l$r t$/m$d// ,l4de, g,rlen ,z, $deRu$t ol$n ,zdr,
mutl$3 ol$r$3 verilmi )ir veridir. D h$lde s$1 sezginin egemenli3 $l$n/, 0si3ologun
<0isii3 1enomen< s1eri ol$r$3, s$1 )ir e3ilde, s$1 )ir imm$nenz ol$r$3 ele $ld// $l$n/n/n
)tnn 3$0s$r. Ozg,rnn 3$vr$d// <,zn< s$l$m 3$vr$ml$rl$, en $z/nd$n geni
)ir 4evrede, s$0t$n$)ilir olduu ve ),.le8e )unun s$l$m ve 3endi trnde o39e3ti1 ve
mutl$3 ge4erlii ol$n i1$delerde ort$.$ 4/3m$s/ ol$n$/n/n )ulunduu, 0ein .$rg/s/z
her3es i4in 3endiliinden $nl$/l/r )ir e.dir. o3 in8e ren3 )$3$l/3l$r/ en son
n$nsl$r/nd$ s$0t$n$m$.$)ilir. ($3$t <ren3< ile <sesin< )$3$l// o 3$d$r 3esindir 3i,
)tn dn.$d$ )und$n d$h$ 3esin )ir e. .o3tur. +,.le mutl$3 e3ilde )ir)irinden
$.r/l$)ilir, s$0t$n$)ilir ,zler, s$de8e du.us$l <i4eri3ler< ve g,rntler'in =HgGrme
nesneleriH9 +<ller 076 gi7iA ,z deildir. +unl$rd$n d$h$ $z olm$m$3 zere, t$m
$nl$m/nd$ ruhs$l ol$n her e.in, )en6<$3tl$r/n/n< he0sinin, )en'in duruml$r/n/n ,zleriC
)ilinen $dl$r/.l$ ,rnein $lg/l$m$n/n, h$.$l etmenin, $n/ms$m$n/n, .$rg/l$m$n/n,
du.gunun, istemenin, s$./s/z ,zel duruml$r/nd$3i ,zleri de ),.ledir. <@3//n<
)elirleneme.en en son <n$nsl$r/n/n< d//nd$, onun )etimlene)ilir ,rne3lerinin <ideleri<,
g,rere3 3$vr$n$n, s$0t$n$n mutl$3 )ir )ilgi.i ol$n$3l/ 3/l$r.
@lg/l$m$ .$ d$ isteme gi)i her trl 0si3olo9i3 )$l/3, 4o3 geni )ir <)ilin4 $n$lizi< $l$n/n/,
.$ni ,z $r$t/rm$l$r/ $l$n/n/ i$ret eder. +u $l$n, g$ri0 g,rnse de, do$ )ilimlerinin3i
ile 3$r/l$t/r/l$)ile8e3 genili3tedir.
($3$t unun )ilinmesi 4o3 ,nemlidir: +z3!rs .4esensCsc-#$$n3/, $lg/l$m$,
h$t/rl$m$ .$ d$ )enzer $3tl$r $nl$m/nd$3i <dene.im<denC ve de $nl$m/ )$3/m/nd$n,
dene.im $l$n/nd$3i te3lerin individuel v$rl/3l$r/n/ v$rolu ol$r$3 ,ne sren dene.sel
genellemeden d$h$ $z ol$n )ir e. deildir. E,r, ,z ,zv$rl// ol$r$3 3$vr$r ve
3esinli3le v$rl// gere3tirmez. +und$n dol$./ ,z)ilgisi, hi4)ir e3ilde )ir ol$.l$r )ilgisi
=mtter-o#-#.t 7ilgisiA deildir. Dnd$ individ$el .y#ni do8#l/ v$rl/3l$ ilgili en u1$3 )ir
iddi$ ileri srlemez. Ozg,rsnn d$.$n$/, d$h$ dorusu h$re3et no3t$s/, ,rnein
$lg/n/n, $n/ms$m$n/n, .$rg/n/n v).nin ,z s,z 3onusu olduund$, )ir $lg/, )ir
$n/ms$m$, )ir .$rg/n/n $lg/s/d/r. ($3$t )u, <$4/34$< s/r1 )ir h$.$l de ol$)ilirC dene.im
$l$n/nd$ .er $lm$.$n, v$r olm$.$n )ir h$.$l. +u, ,zn 3$vr$nm$s/n$ z$r$r vermez. D
d$ )ir g,rdr, ,zn 3$vr$nd// )ir g,rdrC Y$ln/z dene.imden )$3$ ol$n )ir g,rdr.
Bo$l 3i, ,z de )ul$n/3 )ir e3ilde t$s$rl$n$)ilirC i$retlerle ve .$nl/ ol$r$3. D z$m$n )u
s/r1 s$n/l$n )ir ,zdr ve 4eli3ilidir.
"&
Dnd$3i 4eli3inin g,rlmesi )unu g,sterir. ($3$t ,z h$33/nd$3i )ul$n/3 t$s$vvur, $n8$3
.ine ,zverilerinin sezgisine geri d,nme3le dorul$n$)ilir.
Oz h$33/nd$ $deRu$t )ir i1$de t$/.$n, s$l$m $deRu$t 3$vr$ml$rd$n 3urulmu ol$n
her .$rg/, ,zn ne olduunu, )elli )ir trn .$ d$ ,zel ol$n/n )$3$l$r/.l$ n$s/l )ir ili3i
i4inde )ulunduunu, ,rnein <g,r< ve <)os$nm/n<, <h$.$l< ile <$lg/l$m$n/n<, <3$vr$m<
ve <g,rnn< v).'nin )ir)iri.le n$s/l uzl$t/3l$r/n/, )u ve u ,z ,eleri nedeni.le zorunlu
ol$r$3 <uzl$m$l$r/< gere3tiini, <eilim< =intentionA ve <ger4e3lemede< =5r1llungA
)ir)irine u.du3l$r/n/ .$ d$ tersine u.um$z oldu3l$r/n/, )ir <.$n/lm$ )ilin8i< oldu3l$r/n/
v).ni dile getirir. +u trden her .$rg/ mutl$3t/r, genel ge4er )ir )ilgidir. Oz h$33/nd$3i
),.le )ir .$rg/./ dene.imle temellendirme3, on$.l$m$3 .$ d$ ./3m$3 isteme3 )ir
$nl$ms/zl/3t/r. +u .$rg/ h$lis $nl$m/.l$ )ir ,ide ili6isini, .rel#"ion of ide#0y/2 )ir
$0riori.i s$0t$r. 2ume )unu g,rr gi)i olmu, 1$3$t <izlenimin< 3$r/t/ ol$n ,z ve ide'.i,
0ozitivist tutumund$n dol$./ )ir)irine 3$r/t/rd// i4in, g,zden 3$4/rm/t/. Dnun
se0tisizmi, tut$rl/ olm$.$, 6onu g,rmse )ile6)u )ilgi.i s$rsm$.$ 8es$ret edemedi.
5er sensu$lizmi onu ,7ir 6eyin 7ilincinde olm#,nn i4eri3li s1erinin )tnn
g,rmede 3,rletmi olm$s$.d/, o onu ,z $r$t/rm$s/ ol$r$3 $ls$.d/, o z$m$n ).3 )ir
3u3u8u deil, ger4e3ten <olumlu< )ir $3/l teorisinin 3uru8usu olurdu. Dnu Tre$tise'd$
).3 )ir 8o3u ile h$re3ete getiren, 3$r//3l/3t$n 3$r//3l/$ iten )tn 0ro)lemler, 63i
tutumu )$3/m/nd$n onl$r/ $sl$ 3endilerine u.gun ve s$1 )ir e3ilde 1ormle etmesine
ol$n$3 .o3tu6 1enomenolo9inin 0ro)lem $l$n/n$ girerler. +unl$r, )ilin4 e3illerinin ,zsel
ili3ilerinin izlenmesi ile ve de onl$r/n 3$r/l// ol$n ve $sl/nd$ $it oldu3l$r/ =)ilin4A
i4eri3lerin $rt/3s/z ol$r$3, geri.e $nl$ml/ )ir soru.u $4/3t$ )/r$3m$d$n, genel g,r
$nl$.// i4inde 4,zlmesi 0ro)lemleridir. D)9enin, ond$n edinilen izlenimlerin, .erine
g,re $lg/l$r/n 4o3 4eitli olm$s/n$ 3$r/n, ,zdelii ).3 0ro)lemi de, ),.le )ir
0ro)lemdir. Eer4e3ten, n$s/l olu.or d$ $lg/l$r, g,rnler 4eitli olduu h$lde, )ir ve
$.n/ nesne.i <g,rnt h$line< getiri.orl$r, ,.le 3i, onl$r onun 3endisi, onl$r/ )$l$.$n )ir
)irli3 .$ d$ ,zdeli3 )ilin8i ol$r$3 <$.n/ e.< ol$)ili.orl$r, sorusu, $n8$3 1enomenolo9inin
,z $r$t/rm$l$r/ ile $4/3 )ir e3il 3$z$n$)ile8e3 ve .$n/tl$n$)ile8e3 )ir sorudur =7i&im
soru tr&(m(&d Gn.eden i3ret edilmi3 oldu4u gi7iA. +u soru.u dene.sel do$ )ilimleri
)$3/m/nd$n .$n/tl$m$3 isteme3, onu $nl$m$m$3 ve $nl$ms/z )ir e3ilde .$nl/
.oruml$m$3 deme3tir. +ir $lg/n/n, genelli3le )ir dene.imin, ite )elirtisi )u ol$n, rengi,
1ormu v). )u ol$n )ir nesnenin $lg/s/ olm$s/, onun ,z ile ilgili )ir 3onudurC nesnenin
<v$roluu< ne olurs$ olsun.
"8
+u $lg/n/n 3endisinin gelii gzel olm$.$n )ir $lg/ sre3lilii olduu, <dim <n(
nesnenin !endisini dim 73! 7elirtilerle ort< !o<du4u<, ite )u d$ s$1 )ir ,z
3onusudur. K/s$8$s/ )ur$d$ henz ilenmemi, 1$3$t 4o3 geni )ir ,7ilin #n#lizi,
#l#n .$tm$3t$d/r. +ilin4 )$l//n/n, .u3$rd$3i 0sii3 ol$n )$l//nd$ olduu gi)i, 8iddi
)ir e3ilde u.gun olsun olm$s/n, imm#nen" ol#n -er 6eyi2 y#ni 7ilincin ierdi8i -er
6eyi2 ),.le )ir e. ol$r$3 ve her $nl$md$ $dl$nd/r$8$3 genili3te olm$s/ gere3e8e3tir.
F$tur$lizmin 4$r0/3 tutumund$n 3urtul$n 3$.n$3 0ro)lemleri, 3i zerinde .z./ll$r ')o.u
gevezeli3 edilmitir, $rt/3 1enomenolo9inin 0ro)lemleridir. <Me3n t$s$vvuru<, z$m$n6,
nesne6, s$./ t$s$vvurl$r/, neden6sonu4 <t$s$vvurl$r/n/nV 3$.n$/ 0ro)lemleri de
1enomenolo9i3 0ro)lemlerdir. @n8$3 )u s$1 0ro)lemler $nl$ml/ )ir e3ilde s$0t$n/r,
1ormle edilir ve 4,zmlenirse, $n8$3 o z$m$n )u t$s$vvurl$r/n dene.im 0ro)lemi
ol$r$3 ort$.$ 4/3//, ins$n )ilin8inin ol$.l$r/ ol$r$3 )ilimsel 3$vr$n$)ilir ve $nl$ml/
4,zmlere ul$/r.
($3$t )u, unun g,rlmesine ve )enimsenmesine )$l/d/r: T/03/ )ir sesin dorud$n
du.ulm$s/ gi)i )ir ,z de, <sesin< ,z de, <e.lerin g,rntsnn< ,z, <g,rsel nesnenin<
,z, <imge t$s$vvurunun< ,z, <.$rg/n/n< ,z .$ d$ <istemenin< v).'nin ,z de dorud$n
g,rle)ilir ve g,r ile ,z h$33/nd$ .$rg/l$r$ v$r/l$)ilir. ($3$t 2ume'un h$t$s/n$
dme3ten s$3/nm$l/, 1enomenolo9i3 g,r ile <3endini g,zleme<, i4 dene.imi )ir)irine
3$r/t/rm$m$l/d/r. n3 )unl$r ,.le $3/l$rd/r 3i, ,z deil individuel $.r/nt/l$r/ ort$.$
3o.$rl$r.=-A
?$1 1enomenolo9i )ilim ol$r$3 s$1 3$l/r ve do$n/n v$roluunu ileri srmez, 3ull$nm$zs$,
s$de8e ,z $r$t/rm$s/, 1$3$t $sl$ v$rl/3 $r$t/rm$s/ olm$zs$, her <3endini g,zleme< ve
her tr <dene.im< temeline d$.$n$n her trl .$rg/, onun 4er4evesi d//nd$ 3$l/r. Te3
ol$n, imm$nent $l$nd$ $n8$3 ,.le )ir e. ol$r$3Q 6$3/0 giden $lg/l$m$l$r, $n/ms$m$l$r
v). ol$r$36 .er $l/r ve ,z $n$lizlerine )or4lu olun$n 3esin ,z 3$vr$ml$r/ h$line gele)ilir.
n3, ger4i individ$$m !z de8ildir2 f##" on$n 7ir !z ,v#rdr,B 7$2 # sei 7ir
3eerli"e if#de edile7ilir.
-A o3 3/s$ ),lmlerinde, )ur$d$ niteli3lerini )elirttiimiz $nl$md$ sistem$ti3 )ir 1enomenolo9i, )ir ,z
$n$lizi .$0t//m/z <:ogis8he >ntersu8hungen<, 3endini g,zleme .,nteminin )ir .eniden diriltilmesi ol$r$3
.$nl/ $nl$/ld/. Ku3u .o3 3i, )und$ i3in8i 3it$)/n )irin8i $r$t/rm$s/n/n <Eiri<inde3i .etersiz )elirlemeler,
1enomenolo9inin )etimle.en )ir 0si3olo9i ol$r$3 nitelendirilmesi rol o.n$m/t/r. +u 3onud$ gere3li ol$n
$4/3l$m$l$r, )enim, !!!. +eri8iht )er deuts8he ?8hri1ten zur :ogi3 =!8#"6##A ve G]. +$nde des @r8hivs
1r s.st. Philoso0hie =!#7'A ?. '#& 6 77 de .$0/lm/t/r.
"#
($3$t ,z )ir individuum ol$r$3 s$0t$m$3, on$ individuuml$r/n v$rl/3 <dn.$s/nd$< .er
verme3, )unu, ,zel ol$n/, genel ol$n $lt/nd$ to0l$m$./ .$0$m$z. (enomenolo9i i4in te3
ol$n e)edi )ir #@eiron .7elirsiz/dur. D, $n8$3 ,ze ve ,z ili3ilerine o)9e3ti1 ge4erli3
t$n/.$)ilir. He o, )ununl$ )tn dene.sel )ilginin, genelli3le )ilginin $nl$/l$)ilmesi i4in
gere3li ol$n $4/3l// s$l$r, .$ni )tn 1orm$l6m$nt/3s$l, do$l6m$nt/3s$l <il3elerin
3$.n$3l$r/n/< $.d/nl$t/rC ve .,neti8i <il3eleri<, onl$rl$ i4ten ilgili ol$n v$rl/3 =do$l v$rl/3,
deerlerin v$rl// v).A ve <)ilin4< $r$s/nd$3i 3$r/l/3l/ )$l$n $4/3l$r. =&A
Limdi 0si3o1izi3 t$vr/ ele $l$l/m: <Psii3 ol$n<, )tn.le 3endine h$s ,z.le, )ir )edene
)$l/ ol$r$3, 1izi3 do$n/n )irlii i4ine 3$t/l/r. Gmm$nent $lg/l$m$d$, ,z gerei, ),.le
3$vr$n$nl$, du.ul$rl$ $lg/l$n$n, .$ni do$ $r$s/nd$ )$ 3urulur. @n8$3 )u dzenleme
s$.esinde o, dol$.l/ do$l )ir o)9e3ti1li3 3$z$n/r. Me3nd$ ve do$l z$m$n i4inde
s$$tlerle ,l4tmz )ir .er $l/r. (izi3 $l$n$ dene.imle <)$l$nm$s/<, 0sii3 ol$n/n d$h$
.$3/nd$n )elirleneme.en $l$nl$r/n/n, .$ni individuel v$rl//n/n s9eler $r$s/ ,zelli3lerinin
)elirlenmesinde )ir $r$4 s$l$rC $.n/ z$m$nd$ 0si3o1izi3 ili3ilerin durm$d$n ilerle.en
$r$t/rm$l$r/n$ .ol $4$r. Bo$ )ilimi ol$r$3 0si3olo9inin, t$m ol$r$3 s,.lerse3, 0si3o1izi3
0si3olo9inin $l$n/ )udur ve do$l 3i, dene.sel )ir )ilim olduu i4in 1enomenolo9inin de
3$r/t/d/r.
($3$t 0si3olo9i.i, <0sii3 ol$n/n< )ilimini, s$de8e )u tr <0sii3 1enomenlerin< ve )unl$r/n
)edenle ili3isinin )ir )ilimi ol$r$3 g,rme3, 3u3u g,trr. Dlgu ol$r$3, es3iden 3$lm$ ve
3$4/n/l$m$z o)9e3ti1letirmelere .,nelir 3i, )unl$r/n 3$r/l// )ir .$nd$n dene.im $l$n/
)irimleri ins$n ve h$.v$n ,te .$nd$n ruh, 3iili3, .erine g,re 3$r$3ter ve 3iiliin temeli
gi)i 3onul$rd/r. ($3$t )u )irli3lerin ,z $n$lizini .$0m$3 ve onl$r/n 0si3olo9inin g,revini
n$s/l )elirledi3leri 0ro)lemini ele $lm$3, )ur$d$3i $m$8/m/z )$3/m/nd$n gere3li deildir.
&A 2$lis do$ met$1izii, geist met$1izii ve ide'ler met$1iziine giri 3$0/s/ ol$r$3, 1else1enin sistem$ti3
temel )ilimleri .erine .$0t//m ve )ir z$m$nd$n )eri 3esinli3le dile getirdiim gi)i, 4o3 ,zel )ir $l$n/n
)$l// ol$n 1enomenolo9i, i4g,zlem $l$n/nd$3i 4o3 .$r$rl/ 4$l/m$C )enim !#7! ./l/nd$n )eri gitti34e
ilerle.en sonu4l$r$ v$rd//m, uzun ./ll$rd$n )eri 3esintisiz sren E,ttingen'de3i 1else1e derslerimin
zerinde 3urulduu .$0/n/n $r3$ 0l$nd$3i temeli ite )ur$d$ )ulunur. Tm 1enomenolo9i3 t$)$3$l$r/n i4
ilevsel )ir ,rg i4inde olm$s/, )unl$r zerinde3i $r$t/rm$l$r/n d$ i4i4elii ve .,ntemin s$1 )ir e3ilde
,renilme'sinde3i ol$$nst g4l3lerden dol$./ te3 te3 3esin olm$.$n sonu4l$n .$./ml$m$./ .$r$rl/
g,rmedim. ($3$t $rt/3 her .,nden s$l$ml$m/ ve geni sistem$ti3 )ir )tnl3 3$z$nm/ ol$n
1enomenolo9i ve $3l/n 1enomenolo9i3 eletirisi $r$t/rm$l$r/m/n 4o3 uz$3 olm$.$n )ir z$m$nd$ .$./ml$n/0,
geni o3u.u8u 3itlesi ,nne 4/3$8$/n$ in$n/.orum.
-7
@z ilerde )u )irli3lerin il3e )$3/m/nd$n do$l nesnelli3lerden )$3$ olduu $4/34$
g,rle8e3tir. n3 do$l nesneler, verililerinin ,z )$3/m/nd$n, 3$r$nl/3 .$nl$r/ ol$n
g,rnlerdir. +u durum, h$33/nd$ soru sorul$n )irli3ler i4in $sl$ ge4erli deildir.
*ns$n/n 3endisi deil, s$de8e )unun temeli ol$n ,ins#n 7edeni, nesnel 3!rn6lerin
7ir 7irli8idir. K$r$3ter, 3iili3 v). de durum $.n/d/r. @4/3t/r 3i, )u tr )irli3ler s,z 3onusu
olduu z$m$n, )ilin4 $3/m/n/n imm$nent h$.$t )irimlerine ve )u trden 4eitli imm$nent
)irimleri )ir)irinden $./r$n mor1olo9i3 ,zelli3lere geri d,nme3 zorund$./z. +unun i4in
)tn 0si3olo9i3 )ilgi, )irin8il ol$r$3'ins$n individu$litesi, 3$r$3ter ve duruml$r/.l$ ilgili
ise, 3endisini )ilin8in )irimlerine geri d,nm g,rr. He ),.le8e, 1enomenin 3endisinin,
$r$t/r/lm$s/n$, onl$r/n ,rglerine d,nlm olur.
+u $nl$t/l$nl$rd$n sonr$, .u3$rd$3i dn8elerde s,.lenme3 istenenleri $4/3 )ir e3ilde
ve derinde3i )tn nedenleri ile g,rmemiz i4in $rt/3 )ir engel 3$lm$d/: Eenel $nl$md$
0si3olo9i3 )ilgi, 0sii3 ol$n/n ,z h$33/nd$ )ir )ilgi.i $rt 3o$r. Psi3olo9i3 dene.lerle ve
)ir $m$8$ .,nelmemi i4 $lg/l$rl$ .erine g,re, dene.imlerle, $n/ms$m$n/n, .$rg/n/n,
istemenin v).'nin ,zn $r$t/rm$3 isteme3C 0si3o1izi3 i1$delerde 0sii3 ol$n/
nitelendiren 3esin 3$vr$ml$r$ ul$/l$8$/n/, $n8$3 )unl$r/n )ilimsel )ir deer
s$l$.$8$/n/ umm$3, tersliin te0e no3t$s/d/r.
Modern 0si3olo9inin ger4e3 ve t$m )ilimsel )ir $nl$m 3$z$nm$s/n/ engelle.en temel
h$t$s/, 1enomenolo9i3 .,ntemi t$n/m$m/ ve 3ull$nm$m/ olm$s/d/r. D, t$rihsel
,n.$rg/l$rl$, $4/3l$./8/ 3$vr$m $n$lizleri.le .$0/l$n .$3l$/ml$rd$n .,ntem ol$r$3
.$r$rl$nm$3t$n s$3/nd/. ou 0si3ologun 1enomenolo9inin $rt/3 ort$.$ 4/3m/ ol$n
)$l$ng/4l$r/n/ $nl$m$m$l$r/, h$tt$ 4o3 3ez s$1 sezgisel )ir tutuml$ .$0/l$n ,z
$r$t/rm$l$r/n/ met$1izi36s3ol$sti3 )ir 4/3$r/m ol$r$3 g,rmeleri )ununl$ ilgilidir. E,ren
g,r ile 3$vr$n$n ve )etimlenen e.ler, $n8$3 g,ren g,r.e d$.$n$n )ir tutuml$
$nl$/l$)ilir ve .o3l$n$)ilir.
+tn )u $4/3l$m$l$rd$n $nl$/ld// ve $nl$/l$8$/ gi)i, )enim unu umm$m i4in .eteri
3$r$r neden v$rd/r: o3 .$3/nd$ 0si3olo9inin $n8$3 sistem$ti3 1enomenolo9i temeli
zerinde 3uruldu3t$n sonr$, do$ ile ili3ilerinde ger4e3 .eterli em0iri3 )ir )ilim ol$r$3
i)$/nd$ ol$)ile8ei g,rle8e3tir. Y$ni $n8$3 )ilin8in ,zle ilgili 3urulul$r/ ve onl$r/n
imm$nent 3$r/l/3l$r/, sistem$ti3 )ir )$l/l/3 i4inde s$1 )ir g,r ile g,rlere3, her trl
1enomenin 3$vr$ml$r/n$ 63i )u 3$vr$ml$r dene.sel 0si3olo9inin 0si3o1izi3 .$rg/l$rd$
0sii3 ol$n ol$r$3 dile getirdii 3$vr$ml$rd/r6 )ilimsel i4eri3 ve $nl$m veren norml$r/
$r$t/r/0 s$0t$m$ ile.
-!
@n8$3 $r$ s/r$ te3 te3 dn8elerde deil, ger4e3ten 3,3l sistem$ti3 )ir 1enomenolo9iC
)ilin8in 4o3 .$nl/ ve 3$rm$/3 0ro)lemlerine tmden 3endisini veren ve tmden
)$/ms/z ol$n, n$tur$list g,z 3$m$t/r/8/ hi4)ir ,n.$rg/n/n s$0t/rm$d// )ir dn8e,
)ize, <0sii3 ol$n< h$33/nd$ )ir $nl$./ 3$z$nd/r$)ilir 6hem individuuml$r hem de
to0lums$l )ilin4 s1erinde6. @n8$3 o z$m$n 4$/m/z/n6dene.sel 4$l/m$l$r )iri3imi,
to0l$n$n dene.sel olgul$r ve )$z/l$r/ 4o3 ilgin4 ol$n dzenlili3lerC deerlendiren )ir
eletiri ve 0si3olo9i3 .oruml$rd$n ge4irilere3, ger4e3 me.velerini vere8e3tir. He $n8$3 o
z$m$n, )ugn3 0si3olo9inin $sl$ itir$1 edeme.e8ei )ir e., 0si3olo9inin 1else1e ile
.$3/n, hem de 4o3 .$3/n ili3ileri olduu 3$)ul edile8e3tir. D z$m$n, )ir )ilgi teorisinin
0si3olo9i3 )ir teori olm$d//n/ ileri sren #n"i@siolo&izm @#r#dos$ d$ son )ul$8$3,
her ger4e3 )ilgi teorisinin zorunlu ol$r$3, her 0si3olo9i ve 1else1enin de ort$3 temeli ol$n
1enomenolo9i.e d$.$nm$s/ gere3tii g,rle8e3. He en sonund$, )ugn .//nl$ re.i0
$zg/nl$$n )ilgi teorileri, m$nt/3 teorileri, ethi3ler, do$ 1else1eleri, 0ed$go9iler, )u
do$)ilimsel ve ,zelli3le <dene.sel 0si3olo9i3 temellere< d$.$n$n, 3endilerini ,l4sz8e
8iddi )ilimsel s$.$n her trl 1else1e g,rnl liter$tr, $rt/3 son )ul$8$3t/r.^' Eer4e3ten
)u .$z/l$r$ )$3/n8$, o ins$nl//n en .3se3 dnrlerinin h$.$tl$r/n/ $d$./0
h$r8$d/3l$r/ sonsuz derin 0ro)lemler 3$r/s/nd$3i $nl$./s/zl/$ $n8$3 $/l$)ilir ve
.$z/3 3i, dene.sel 0si3olo9inin 6)izim $nl$.//m/z$ g,re e3si3li3ler t$/m$s/n$ 3$r/n6
s$.g/m/z/ gere3tiren h$lis ve s$l$m temellere oturm$ $nl$.//nd$3i 4,3nt
$/rt/8/d/r. +en 3esin ol$r$3'un$ in$n/.orum 3i, )u liter$tr h$33/nd$3i t$rihsel .$rg/,
!8. .z./l/n o 3$d$r horl$n$n 0o0Kler 1else1esi h$33/nd$3i .$rg/d$n d$h$ sert
ol$8$3t/r. =#A
8A +u liter$tr 3endisini un$ )or4ludur: Psi3olo9inin 6do$l 3i, dene.sel 0si3o9inin6 )ilimsel 1else1enin
temeli olduu dn8esi, (else1e ($3ltelerinin do$ )ilimleri gru)und$ $3si.om h$line gelmitir ve ).3
)ir g$.retle, $rt $rd$, do$)ilim8ilerinin )$s3/s/n$ )o.un eere3, )el3i 3endi $l$nl$r/nd$ 4o3 )$$r/l/, 1$3$t
1else1e ile ili3ilerinde, 3im.$8/ ve 1izi34ilerin ili3ilerinden d$h$ ileri olm$.$n $r$t/r/8/l$r$ 1else1e
0ro1es,rl verilme3tedir.
#A +ir r$stl$nt/ ol$r$3, )en )u .$z/./ h$z/rl$r3en elime Br. Moritz Eeiger'in =MnihA, 4o3 .erinde
)ir re1er$t/, <+eri8iht )er den GH. Kongres 1r eW0erimentelle Ps.8hologie in Gns)ru83< i4inde .er $l$n
<>e)er d$s Mesen und +edeutung der 5in1hlung< $dl/ .$z/s/ ge4ti. M. Eeiger, 4o3 ,reti8i )ir )i4imde
5in1hlung =)irli3te du.m$A teorisi ve )etimlenmesi 3onusund$, imdi.e 3$d$r .$0/l$n dene.lerde, h$lis
0si3olo9i3 0ro)lemlerden h$ngilerinin 3/smen doru, h$ngilerinin $4/3l/$ ul$$m$d$n 3$r//3l/3 i4inde
3$ld//n/ )ir)irinden $./rm$.$ ve onl$r/n 4,zm )$3/m/nd$n nelerin dene.i0 )$$r/ld//n/ g,sterme.e
4$l//.or. +un$ Kongre'nin te03isi, 3onum$l$r/ $nl$t$n .$z/d$n $nl$/ld//n$ g,re, olumsuz olmutur.
(rulein M$rtin, $l3/l$r $r$s/n/XQ ,.le s,.l.or: =$.$. D. ?. --A: <+ur$.$ gelir3en 5in1hlung h$33/nd$
dene.sel )$z/ e.ler du.m$./ )e3lemitim. ($3$t ne du.u.orum 6 s$de8e es3i, 4o3 es3i teoriler. +u
3onud$ .$0/lm/ dene.lerden hi4)ir e.. +u )ir 1else1e8iler to0luluu deildir. +$n$ ,.le geli.or 3i,
4$/m/zd$ ),.le teorileri )ur$.$ getirme3 iste.enler, teorilerin dene.lerle g,sterilmi, dorul$nm/ olu0
olm$d//n/ g,sterme3 zorund$d/rl$r. 5steti3 $l$n/nd$ d$ ),.le dene.ler .$0/lm/t/r. Ornein <E,z
h$re3etlerinin esteti3 $nl$m/< h$33/nd$ ?tr$tton'un $r$t/rm$l$r/ ve )enim )u teori h$33/nd$3i i4 $lg/l$m$
zerinde .$0t//m $r$t/rm$l$r<. +und$n )$3$, M$r)e <5in1hlung teorisinin ,nemini, onun dene.sel
$r$t/rm$l$r/ h$re3ete getirmesinde g,r.orC n$s/l 3i, )u $l$nd$ ),.leleri .$0/lm/t/r. 5in1hlung ,retisini
temsil edenlerin .,nteminin dene.sel 0si3olo9i ile ili3isi, 4o3 3ez, ?o3r$tes ,n8esi 1ilozo1l$r/n .,ntemi ile
modern do$ )ilimleri $r$s/nd$3i gi)idir.< +en )unl$r$ s,.le.e8e3 )ir e. )ul$m/.orum.
-%
+iz $rt/3 0si3olo9i3 n$tur$lizmin t$rt/m$ $l$n/n/ ter3 edi.oruz. Limdi )el3i, unu
s,.leme3te h$33/m/z ol$)ilir: :o83e z$m$n/nd$n )eri ilerleme3te ol$n 0si3olo9izm,
$sl/nd$ )ul$n/3 )ir 1ormd$.d/. Dnd$ h$3l/ ol$)ile8e3 )iri8i3 1else1i eilim, 1else1enin
1enomenolo9i3 temellendirilmesinin .$0/lm$s/n/ gere3tirmesi.di. +und$n )$3$,
1enomenolo9i3 $r$t/rm$, )ir ,z $r$t/rm$s/, .$ni h$lis $nl$md$ $0riori olduu i4in,
$0riorizmin )tn h$3l/ moti1lerini hes$)/n$ $l/r.
($3$t herh$lde, .u3$rd$ .$0t//m/z eletiri, n$tur$lizmi il3e )$3/m/nd$n h$t$l/ )ir 1else1e
ol$r$3 g,rme3le, 3esin )ilimsel )ir 1else1e idesinde <temelden .u3$r/.$< doru 1else1e
.$0m$n/n 1ed$ edilmi olm$.$8$/n/ $4/3 )ir e3ilde g,stermi olm$l/d/r. Psi3olo9i3 ve
1enomenolo9i3 .,ntemin eletirel )ir e3ilde )ir)irinden $.r/lm$s/, 1enomenolo9inin
)ilimsel )ir $3/l teorisine, .eterli )ir 0si3olo9i.e giden ger4e3 .ol olduunu g,steri.or.
+iz 0l$n/m/z$ g,re, imdi t$rihsel8iliin =historisizminA eletirisine ve dn.$g,r
1else1esinin t$rt//lm$s/n$ ge4i.oruz.
)#ri-selcili ve (ny# 3!r6 Felsefesi
T$rihsel8ili3, tinsel h$.$t/n du.ul$rl$ 3$vr$n$)ilir olgul$r s1erinde ort$.$ 4/3$r. D, )u
s1eri mutl$3 )ir e. ol$r$3 $l/r, $m$ do$s$ll$6t/rm$z =7u !e& do4n(n G&el nlm(
tri+sel.i d'3'n.e<e u&! d'3er 0e genel olr! 7elirle<i.i 7ir et!i <,m&AC 1$3$t )u
dn8ede 0si3olo9izmle .$3/n $3r$)$l/3 g,steren )ir rel$tivizm oluu0 geliir ve t/03/
onun3ine )enzer e3ilde se0ti3lerin dt g4l3lere der. +izi )ur$d$ ilgilendiren ve
$.r/nt/l$r/.l$ ele $l$8$/m/z 3onu, s$de8e t$rihsel8iliin 3u3u8uluunun ,zelli3leri ve
onun .$3/nd$n t$n/nm$s/d/r.
+tn tinsel .$0/l$r/n 6)u s,z83 ol$)ildiin8e geni $nl$md$ $l/nm$l/, her trl
to0lums$l )irimi, en $ltt$ )ire.leri $m$ her trl 3ltr 3urulul$r/n/ d$ i4ermeli6 3endi i4
.$0/l$r/, ti0leri, ol$$nst zengin i4 ve d/ 1orml$r/ v$rd/r 3i, )unl$r tinsel h$.$t/n $3//
i4inde 3endi 3endine oluur, .eniden deiir ve deimenin 3endi trnde .$0/s$l ve
ti0i3 1$r3l/l/3l$r ort$.$ 4/3$r/rl$r.
-'
E,rnen d/ dn.$d$, org$ni3 oluumun .$0/l$n ve ti0leri, )unun )ir )enzerini )ize
g,sterir. Beimez hi4)ir tr ve org$ni3 ,elerden 3urulmu deimez )ir .$0/ .o3tur.
Beimez gi)i g,rnen her e., )ir oluum i4indedir. *4 sezgi ile tinsel h$.$t/n )irlii
i4inde .$$rs$3, onu .,neten moti1leri )irli3te du.$r ve ),.le8e o s/r$d$3i tinsel .$0/n/n
,zn ve geliimini, onun )irli3 ve oluum motivlerine ol$n )$/ml/l//n/ <$nl$r/z<.
T$rihsel ol$n her e. )izim i4in $.n/ )u e3ilde <$nl$/l/r< ve <$4/3l$n$)ilir< h$le gelir,
3endi <v$rl/3< ,z ile .$ni <tinsel v$rl/3< ol$r$3C .$ni tinsel v$rl/3, )ir $nl$m/n i4sel ol$r$3
gere3tirdii ,elerin )ir )irlii ve $.n/ z$m$nd$ $nl$m$ u.gun i4 motiv$s.on$ g,re e3il
$lm$ ve gelimenin )ir )irlii ol$r$3. D h$lde $.n/ e3ilde sezgi .olu.l$ s$n$t, din ve
gelene3 v). de $r$t/r/l$)ilir. @.n/ e3ilde onl$r$ .$3/n gelen, onl$rl$ )irli3te dile gelen
dn.$g,r deC eer, )ilim e3lini $l/r o)9e3ti1 ge4erlili3 ileri srerse, .$ d$ met$1izi3
.$hut 3endisine 1else1e deme.e $l//lm/s$. +unun sonu8u ol$r$3, )u tr 1else1elere
).3 )ir ,dev .3leni.or: onl$r/n mor1olo9i3 .$0/l$r/n/, ti0lerini, gelime )$l$nt/l$r/n/
$r$t/rm$3 ve ,zlerini )elirle.en tinsel nedenleri i4ten )ir .$$m$ ile t$rihsel ol$n/
$nl$/l/r h$le getirme3. +u 3onud$ ne 3$d$r ,nemli ve h$.r$n 3$l/n$8$3 e.ler
.$0/l$)ile8eini, )ize M. Bilthe.'/n .$z/l$r/, ,zelli3le .eni 4/3$n dn.$g,r ti0leri
h$33/nd$3i .$z/s/ g,steri.or. =!7A
Bo$l 3i, imdi.e 3$d$r s,z 3onusu ol$n t$rihti, t$rihsel8ili3 deil. 5er Bilthe.'/n
)etimlemelerinden )ir3$4 8mle o3urs$3, onun zorlu3l$r/n/ d$h$ 3ol$. 3$vr$.$)iliriz.
D3u.$l/m: <Se,tisi&me dim <eni 7esinler +&(rl<n nedenler rs(nd en
et!inlerinden 7irisi9 #else#e sistemlerinin nr3isidir<. <($3$t ins$n 3$n/l$r/n/n
3$r/tl/3l$r/nd$n do$n 3u3u8u sonu4l$rd$n 4o3 d$h$ derine giden 3u3u, t$rihsel
)ilin8in gelimesinin ilerlemesinden do$r<. <1eli6me "eorisi =do47ilimsel geli3im
teorisi 0e !'lt'r !urulu3lr(n(n tri+sel geli3ti4i 7ilgisinin !r(3(m(A, zorunlu ol$r$3 t$rihsel
h$.$t )i4imlerinin g,re8eli olduu )ilgisine )$l/d/r. Bn.$./ ve )tn ge4mii 3$0s$.$n
)ir )$3//n ,nnde, h$.$tg,r, din ve 1else1enin herh$ngi )ir 1ormund$ mutl$3
ge4erli3 3$lm$z. +u tr t$rihselli3 )ilin8i 3$z$nd/r$n )ir eitim, dn.$ ili3ilerini 3$vr$m
)$l/l/3l$n.l$ dile getirme3 zorund$ ol$n 1else1e sistemlerinin 3endi $r$l$nnd$3i genel
ge4erli3 4$t/m$l$r/n$ genel )$3/t$n, =#else#elerden +er+ngi 7irisinin genel geCerli4ine
innm! !onusundA, 4o3 d$h$ et3ili )ir e3ilde ./3/8/ olur<.
!7A K$r/l$t/r, <HHelt$ns8h$ung< to0lu .$z/l$n, M. Bilthe.'/n 1else1e ve din $r$t/rm$l$r/. +erlin, Pei8hel
u. Io., !#!!
-
+u s,.lenenlerin ol$.l$rd$ dorul$n$n h$3i3$t/nd$n herh$lde 3u3u du.ul$m$z. ($3$t
sorun, )unun genel )ir il3e ol$r$3 $l/nm$s/n/n h$3l/ olu0 olm$.$8$/d/r. Ku3usuz
dn.$g,r ve dn.$g,r 1else1esi 3ltr oluuml$r/d/r. Kltr oluuml$r/, ins$nl//n
gelime $3// i4inde oluu0 3$.)olurl$r. Dnl$r/n tinsel i4eri3leri, i4inde )ulundu3l$r/
t$rihsel ili3iler $r$s/nd$ d$h$ et3ile.i8idirler. ($3$t $.n/ e. 3esin )ilimler i4in de
ge4erlidir. +u .zden onl$r o)9e3ti1 ge4erlili3lerini 3$.)edi.orl$r m/N +el3i $/r/ )ir
t$rihsel8i )unu d$ ileri sre8e3tir. +ilimsel g,rlerde3i deii3li3lere i$ret edere3, n$s/l
)ugn 3$n/tl$nm/ g,rnen )ir teorinin .$r/n .$nl/l//n/n ort$.$ 4/3t//n/, )irinin 3esin
.$s$l$rd$n s,z ettii .erde, otel8inin s$de8e )ir v$rs$./m, )ir 4n8nnse )elirsiz )ir
s$n/ g,rdn s,.le.e8e3tir. Limdi )iz )ilimsel g,rlerin sre3li )ir deiim i4inde
)ulunm$s/ .znden, onl$r/n s$de8e )ir 3ltr oluumu olm$./0 o)9e3ti1 ge4erlili3lerinin
de )ulunduund$n s,z edemi.e8e3 mi.izN @4/34$ g,rl.or 3i, t$rihsel8ili3 tut$rl/ )ir
e3ilde u.gul$n/rs$, $/r/ s)9e3ti1 )ir se0tisizme dlr. 2$3i3$t, teori, )ilim gi)i ideler,
)tn ,te3i ideler gi)i, mutl$3 ge4erlili3lerini .itirirler. +un$ g,re, )ir idenin ge4erliinin
$nl$m/, onun olgus$l ge4erli s$./l$n tinsel )ir 3urulu olm$s/ ve ge4erlili3 olgusu i4inde
dn8e.i t$.in etmesi deme3tir. Ee4erliliin 3endisi, .$ d$ <3endi )$/n$< ge4erli olm$,
onu 3imse 3ull$nm$s$ d$, t$rih )o.un8$ onu 3imse ger4e3letirmi olm$s$ d$, ne.se o
ol$n )ir ge4erlili3 .o3tur. D h$lde 4elimezli3 il3esi ve 4$/m/zd$ 4o3 g4lenmi ol$n
m$nt//n )tn de $.n/ durumd$d/r. +el3i de sonund$, m$nt//n 4elimezli3 il3esinin
3endi tersine d,nmesine v$r/l$8$3t/r. He en sonund$ imdi s,.lediimiz 8mleler, ,l40
t$rtt//m/z, ge4erli g,r0 stnde durduumuz ol$n$3l$rd$n hi4)irisinin 3endi )$/n$
ge4erlilii .o3tur v). +u 3onud$ d$h$ ileri gidi0, )$3$ )ir .erde .$0t//m/z in8elemeleri
.ineleme.e gere3 g,rm.oruz.=!!A ?$n/r/m 3i, )u, 6$3/ h$linde3i ge4erlili3le, o)9e3ti1
ge4erlili3C 3ltr g,rnts ol$n )ilim ile ge4erli sistemler ol$r$3 )ilim $r$s/nd$3i ili3i,
$.d/nl$n$n $nl$./ .eteneine o 3$d$r ).3 g4l3ler suns$ d$6)ur$d$3i 1$r3l/l/3 ve
3$r/tl//n g,rlmesi gere3tiine h$3 verdirme3 i4in .eterlidir. +ilimin ge4erlilii idesini
3$)ul edi.ors$3, $.n/ 1$r3/ t$rihsel ge4erlili3le, ge4erlili3 $r$s/nd$ .$0m$m$3 i4in, hi4
olm$zs$ )u 3onu.u $4/3 )/r$3m$m$3 i4in 6)unu ,ele6"irel #ll#, 3$vr$.$)ilelim .$ d$
3$vr$.$m$.$l/m6 n$s/l )ir nedenimiz ol$)ilirN
!!A +enim <:ogis8he >ntersu8hungen< =M$nt/3 @r$t/rm$l$r/A $dl/ 3it$)/m/n !. 3it$)/.
-"
T$rih, genelli3le dene.im $l$n/nd$3i tin )ilimleri, )u 3onud$ 3endi )$/n$ hi4)ir e.
s,.le.emezC ne olumlu, ne de olumsuz ol$r$3. Bin 3onusund$, )ir 3ltr oluumu ol$n
din ile )ir ide ol$r$3, .$ni ge4erlilii ol$n dinC s$n$t 3onusund$, 3ltr oluumu ol$n
s$n$tl$ ge4erlilii ol$n s$n$tC hu3u3 $l$n/nd$, t$rihsel h$3l$r ile ge4erlilii ol$n h$3l$rC
ve en sonund$ 1else1ede t$rihsel ol$nl$ 3esin ge4erlilii ol$n 1else1enin )ir)irinden n$s/l
$.r/l$8$/, )unl$r $r$s/nd$3i 1$r3 3onusund$ hi4)ir e. s,.le.emezC )irisi ve ,te3i
$r$s/nd$, Pl$ton8$ s,.lerse3, ide ile onun )ul$n/3 1ormu gi)i )ir ili3inin )ulunu0
)ulunm$d//n/ g,steremez. 5er tinsel oluuml$r, h$3i3$tte, ge4erlili3 3onusund$3i )u
3$r/tl/3 )$3/m/nd$n ele $l/n/0 ),.le .$rg/l$n$)ili.orl$rs$, ge4erliliin 3endisi ve onun
norm$ti1 ide$l il3eleri h$33/nd$3i )ilimsel 3$r$r d$, em0iri3 )ilim ii olm$d// i4in, $.n/
e3ilde .$rg/l$n$)ilir. M$tem$ti34i m$tem$ti3 teorilerin h$3i3$t olu0 olm$d//n/ $nl$m$3
i4in t$rihe )$vurm$z.
M$tem$ti3 t$s$vvurl$r/n ve .$rg/l$r/n t$rihsel gelimesi ile h$3i3$t sorunu $r$s/nd$ ili3i
3urm$3, onun $3l/nd$n ge4mez. D h$lde t$rih4i neden mev8ut 1else1e sistemlerinin
h$3i3$ti h$33/nd$, hele 3i, 3endi )$/n$ ge4erlilii ol$n 1else1e )iliminin ol$n$/
3onusund$ 3$r$r verme3 durumund$ olsunN D, 1ilozo1l$r$ h$3i3i 1else1e idesini
s$rs$)ile8e3 ne ,rete)ilirN +elli )ir sistemi .$ds/.$n, $.n/ e3ilde 1else1Y )ir sistemin
ol$n$/n/ h$./rl$.$n, )unun nedenlerini g,stermelidir. +unun i4in gelimenin t$rihsel
olgul$r/, en genel gelime olgul$r/, nedenler, hem de i.i nedenler ol$r$3 g,sterile)ilir.
($3$t t$rihsel nedenler, s$de8e t$rihsel sonu4l$r dour$)ilir. DlKgul$r$ d$.$n$r$3
idelerin temellendirilmesi, .$ d$ ./3/lm$s/n/ isteme3, s$4m$l/3t/r. K$nt'/n $l/nt/l$d// gi)i:
eW 0umi8e $Ru$m.=!%A,
T$rih n$s/l genel ol$r$3, mutl$3 ge4erliliin ol$n$/n$ 3$r/ )ir e. s,.le.emi.ors$,
,zelli3le mutl$3, .$ni )ilimsel )ir met$1izi3 ve ,te3i 1else1elerin ol$n$/n$ 3$r/ d$
$/rl// ol$n )ir e. s,.le.emez. 2$tt$ imdi.e 3$d$r )ilimsel )ir 1else1enin ort$.$
4/3m$d// s$v/n/ d$, t$rih ol$r$3 $sl$ temellendiremez. +unu $n8$3 )$3$ )ilgi
3$.n$3l$r/n$ d$.$n$r$3 temellendire)ilir 3i, )unl$r d$ $4/3 ol$r$3 $n8$3 1else1i
ol$)ilirler. Bo$l 3i, 3endisinde ger4e3ten )ir ge4erlili3 olduunu ileri sre)ile8e3 ol$n
1else1i )ir eletiri, )ir 1else1edir ve 3endi $nl$m/nd$, 3esin sistem$ti3 )ir )ilim olm$ ide$l
ol$n$/n/ 3endinde t$/r.
!%A Bilthe. $.n/ .erde, $.n/ e3ilde t$rihselli3ten 3$.n$3l$n$n se0tisizmi .$ds/r. ($3$t )en onun dn.$
g,r ti0leri ve .$0/l$n h$33/nd$3i 4o3 ,reti8i 4,zmlemelerinden, se0tisizme 3$r/ n$s/l 3esin
nedenler )ulduu s$n/s/n$ v$rd//n/ $nl$m/.orum. n3 .u3$rd$ g,sterildii gi)i, dene.im $l$n/nd$n )ir
tin)ilim, o)9e3ti1 ge4erli3 h$33/nd$, ne ond$n .$n$ ne de on$ 3$r/ )ir e. 3$n/tl$.$)ilir. 5er em0iri3
tutumu, 3i )u sonund$ em0iri3 )ir $nl$./$ v$nr, 1enomenolo9i3 )ir ,zt$vr/ ile deitirilirse durum
deie8e3tirC ve ,.le g,rn.or 3i, onun dn8esini i4ten h$re3ete getiren de )udur.
--
+ilimsel 1else1enin )ir K-im#ir#=!'A olduunu, )inler8e ./ll/3 )oun$ denemelerin ),.le
)ir 1else1enin ol$n$/n/n ol$s/l//n/ .o3 ettiini 3oulsuz s$vunm$3, doru deildir. +u
s$v, s$de8e .3se3 3ltrlerin )ir3$4 )in ./l/nd$n 4/3$rt/l$n sonu4l$r/n, s/n/rs/z )ir
gele8ee u.gul$nm$s/n/n i.i )ir tmev$r/m olm$m$s/.l$ 3$lm$z, mutl$3 )ir s$4m$l/3t/r
d$:, t/03/ %W%_" gi)i. +unun d$.$nd// temel udur: 5er 1else1i eletiri ,nnde o)9e3ti1
ge4erlii .$ds/n$8$3 )ir e. )ulu.ors$, o z$m$n o)9e3ti1 temellendirile)ile8e3 )ir $l$n d$
v$r deme3tir. Pro)lem, g,sterildii gi)i, <4$r0/3< ort$.$ 3onmus$, onl$r/n dzeltilmi
duruml$r/ ve doru 3onmu 0ro)lemler de olm$l/d/r. 5letiri, t$rih )o.un8$ geliiminde
1else1enin 3$rm$3$r//3 3$vr$ml$rl$ i g,rdn g,steri.ors$, 3$vr$m .//lm$l$r/,
$ld$t/8/ sonu4 4/3$rm$l$r v$rs$, )u dn8ede, eer $nl$ms/zl/$ dme3
istenmi.ors$, ide$l ol$r$3 3onuulurs$, )u $l$nd$ doru sonu4l$r 4/3$rm$3 i4in
3$vr$ml$r/n $4/3l/3 3$z$nd/r/l$)ilir, $.d/nl$t/l$)ilir, )ir)irinden $.r/l$)ilir oldu3l$r/ $nl$m/
d$ v$rd/r. 2er h$3l/ ve derine ile.en eletirinin 3endisi, )ir ilerleme $r$8/d/rC ide$l ol$r$3
doru $m$4l$r/, .oll$r/, ),.le8e de o)9e3ti1 ge4erli )ilimi i$ret eder. +tn )unl$rd$n
sonr$ unu s,.le.e)iliriz: )insel 7ir y#@nn "#ri-sel 7#md#n #lc olm#m#s
ol3$s$n$n 3eerlili #nl#mnd#i #lcll# -i7ir il3isi yo"$r9 Eimdiye #d#r
3!s"erildi8i 3i7i2 3eerlili -er 7ir sferde endi $y3$l#m#sn 7$l$r.
T$rihsel8ileri h$t$.$ dren u 3$r//3 durum olm$l/: +iz t$rih )$3/m/nd$n .eniden
3uru0 .$$d//m/z tinsel )ir .$0/./, onun i4inde3i s$n/l$r/, $nl$ml$r/, )unl$rl$ ilgili
moti1lerin )ir)iri.le ili3isini, s$de8e i4 $nl$ml$n )$3/m/nd$n $nl$m$3l$ 3$lm$./z,
onl$r/n g,re8eli deerlerini de .$rg/l$.$)iliriz. Kendimizi t$rihte .$$m/ )ir 1ilozo1un
.$$d// 3oull$r/n i4ine 3o.$rs$3, onun 1else1esinin g,re8eli <sonu4l$r/n/< 3$)ul ederiz,
h$tt$ h$.r$n 3$l/r/z. He ,te .$nd$n tut$rs/zl/3l$r/, )$z/ 0ro)lemleri g,rmemesini,
3$r/t/rm$s/n/ hog,rrz. n3 0ro)lemin ve $nl$m 4,zmlemelerinin o z$m$n3i
durumun$ g,re, )und$n 3$4/n/l$m$zd/. +ugn )ir lise ,ren8isinin 3ol$.8$ 4,ze8ei
)ilimsel )ir 0ro)lemin o z$m$n 4,zlmesini, ).3 )ir )$$r/ ol$r$3 g,rrz. 2er $l$nd$
)unun )enzerleri v$rd/r. Bo$l 3i, )iz unun zerinde duru.oruz: +u tr g,re8eli
deerlendirmelerin de il3eleri ide$l )ir s1erdedir ve s$de8e gelimeleri $nl$m$3
isteme3le .etinme.i0 deerlendiren t$rih4i 6t$rih4i ol$r$36 s$de8e v$rs$.$)ilir $m$
temellendiremez. M$tem$tiin norml$r/ m$tem$ti3te, m$nt//n3i m$nt/3t$, eti3'in3i
eti3'tedir v). gi)i.
!'A @sl$n, ./l$n ve 3e4i )$l/ mitolo9i3 )ir .$r$t/3. =.F.A
-&
5er o, )u disi0linlerde )ilimsel deerlendirmeler .$0$nd$ 3esin gelimi )ilimler .o3s$,
o z$m$n o, 3endi sorumluluund$ ol$n deerlendirmeler .$0$r. Ornein $hl$34/ )ir
ins$n, in$n$n )ir dind$r ol$r$3 d$vr$n/r, $m$ herh$lde )ilimsel )ir t$rih4i ol$r$3 deil.
+tn )unl$rd$n sonr$, eer )en, t$rihsel8ilii )ir )ilgi teorisi 3$rm$$s/ ol$r$3 g,r.or
ve t/03/ s$4m$ sonu4 4/3$rm$l$r/.l$ n$tur$lizm gi)i .$ds/.ors$m d$, unu, zerinde
dur$r$3 vurgul$m$3 isterim: +en geni $nl$md$, 1ilozo1l$r i4in t$rihin s/n/rs/z deerini
tm.le 3$)ul ederim. (ilozo1 i4in to0lums$l tin $l$n/n/n 3e1i, do$n/n 3e1i 3$d$r
,nemlidir. Eer4e3ten 1else1e8i.e genel tinsel h$.$tt$ derinleme, do$ $l$n/nd$
derinlemeden d$h$ ,zgn ve )und$n dol$./ d$ d$h$ temelli $r$t/rm$ m$lzemesi
s$l$r. n3 )ir ,z )ilimi ol$r$3 1enomenolo9inin $l$n/, 3iisel tinden )$l$r ve hemen
sonr$, genel tin $l$n/n/n )tnne 3$d$r uz$n/r. 5er Bilthe. 4o3 et3ili )ir e3ilde,
0si3o1izi3 0si3olo9isinin tinsel )ilimlerin temellendirilmesine hizmet ede8e3 )ir )ilim
olm$d//n/ s,.ledi.se, )en de unu s,.le.e8eim: )in felsefesini "emellendire7ilece
7irici 7ilim2 #nc# ve #nc# fenomenolo&i !z 7ilimidir.
XXX
+iz imdi 3esin )ir )ilim ol$n 1else1enin 3$r/s/n$ 3o.m$3 i4in dn.$g,r 1else1esinin
$nl$m/ ve h$33/n/ $r$t/r$l/m. Yeni#80n dny#3!r6 felsefesi, d$h$ ,n8e de i$ret
edildii gi)i, t$rihsel8i se0tisizmin )ir 4o8uudur. Form$l ol$r$3 )u tutum 0oziti1 )ilimler
3$r/s/nd$ dur$3l$r. 2er trl 3u3u8ulu3t$ olduu gi)i, tut$rs/z )ir t$v/rl$ on$ ger4e3 )ir
ge4erlili3 deeri t$n/r. +un$ u.gun ol$r$3, dn.$g,r 1else1esi, te3 te3 )tn )ilimlere,
,n8eden, o)9e3ti1 h$3i3$tin h$zinesi ol$r$3, ,n3oul g,z.le )$3$r. Kendisine edindii
$m$8$ g,re, )izim her e.i t$m$ml$m$3 ve )tnleme3, her e.i 3$vr$m$3 ve $nl$m$3
gere3sinmemizi .erine getirdii ,l4de, )u te3 te3 )ilimleri 3endisine temel ol$r$3 $l/r.
+u .zden 3endisine )ilimsel, .$ni s$l$m )ilimler zerinde 3urulmu 1else1e $d/n/ verir.
($3$t doru ol$r$3 $nl$/l/rs$, )ir disi0linin )ilimsellii, s$de8e temellerin )ilimsellii ile
3$lm$z, $m$4l$n$n 0ro)lemlerin )ilimsellii, .,ntemlerin )ilimsellii, ve ,zelli3le )ir
.$nd$n .,neti8i 0ro)lemlerle, ,te .$nd$n temeller ve .,ntemler $r$s/nd$ )elli m$nt/3s$l
)ir u.umun )ulunm$s/.l$ ilgilidir. +ilimsel 1else1e nitelemesinin )u e3ilde s,.le.e8e3
0e3 )ir e.i .o3tur.
-8
Eer4e3ten de genel ol$r$3 )u 4o3 8iddi )ir e3ilde $nl$/lm$z. ou dn.$ g,r
1ilozo1u, 1else1elerinin )ilimsel 3esinli3 )$3/m/nd$n 0e3 i.i don$nm$m/ olduunu 4o3 i.i
hissetme3tedir. 2$tt$ onl$rd$n )$z/l$r/, )unu $4/3 ve drst4e itir$1 etme3te, en $z/nd$n
v$rd/3l$r/ sonu4l$r/n )ilimselli3 dze.inin d3ln 3$)ul etme3tedir. +un$ 3$r/n
onl$r )u tr 1else1e.e, .$ni dn.$)ilimi olm$3t$n 4o3, dn.$g,r olm$3 iste.en
1else1enin )u trne, 4o3 .3se3 )ir deer )i4i.orl$r. +u deer, t$rihsel8iliin et3isi ile ne
3$d$r 3u3u8u olunurs$, o 3$d$r )..or ve de 3esin 1else1i dn.$)ilimi 3$r/s/n$
3onu.or. Dnl$r/n d$.$nd// nedenler, 3i )unl$r, $.n/ z$m$nd$ dn.$g,r 1else1esinin
$nl$m/n/ d$h$ i.i ort$.$ 4/3$r$8$3t/r, unl$rd/r:
2er ).3 1else1e s$de8e t$rihsel )ir olgu olm$3l$ 3$lm$z, o $.n/ z$m$nd$ ins$nl//n
tinsel h$.$t/n/n gelimesinde 4o3 ).3 ve 4o3 ,zel teleolo9i3 )ir ileve s$hi0tirC .$ni
4$/n/n h$.$t dene.imi, 3ltrel .eti3inlii ve )ilgeliinin en .3se3 no3t$s/n/ g,sterir.
+ur$d$ )ir$z duru0 )u 3$vr$ml$r/ $4/3l$.$l/m.
Bene.im, 3iisel )ir d$vr$n/ ol$r$3, h$.$t/n $3// i4inde ge4i0 giden $3/l$r/n, do$l
dene.en )ir t$v/r t$3/nm$n/n dile gelmesidir. +u dene.im, 3ii.i, ,zel )ir )ire. ol$r$3,
3endi dene.im $3tl$r/n/n ve ond$n d$h$ $z olm$m$3 zere, .$)$n8/ ve d/$rd$n gelen,
3$)ul ettii .$ d$ .$ds/d// dene.imlerin n$s/l et3ilediine temelden )$l/d/r. Bene.im
)$l// $lt/nd$ to0l$n$n )ilgi $3/l$r/nd$ s,z 3onusu ol$n e.se, do$l v$rl//n her trl
)ilgisi ol$)ilir. +unl$r .$ s$de $lg/l$m$l$r ve dorud$n g,ren )ilgi $3tl$r/, .$ d$ )unl$r$
d$.$n$n 4eitli )$s$m$3l$rd$3i m$nt/3s$l ileme ve temellendirmelerin dnsel
$3tl$r/d/r. ($3$t )u .etmez. +iz s$n$t .$0/tl$r/nd$n, ,te3i gzelli3 deerlerinden de
dene.im 3$z$n/r/z. +unl$rd$n d$h$ $z olm$m$3 zere ethi3 deerlerden, ister )izim
3endi ethi3 d$vr$n/l$r/m/zd$n, isterse )$3$l$r/n/n3inden 3$z$nm/ ol$l/m. @.n/
e3ilde m$l6ml3, 0r$ti3 .$r$rl$rd$n, te3ni3 u.gul$m$l$rd$n d$ dene.im 3$z$n/r/z.
K/s$8$s/ )iz s$de8e teori3 deil, deerler $l$n/nd$ ve 0r$ti3 $l$nd$ d$ dene.im .$0$r/z.
,zmleme ,.le g,steri.or 3i, sonun8ul$r deerlendiren ve ir$de.e d$.$n$n )ir
.$$m$ ol$r$3 g,r temeline g,trle)ilir. +,.le dene.imler zerinde d$h$ .3se3,
dnsel s$.g/n dene.im )ilgileri oluur. +un$ g,re, 4o3 .,nl dene.ime s$hi0 ol$n, .$
d$ )izim <3ltrl< dediimiz 3ii, s$de8e dn.$ dene.imine deil, dinsel, esteti3, ethi3,
0oliti3, 0r$ti36te3ni3 v). dene.imlere, .$ d$ <3ltre< s$hi0tir. +ur$d$ 3u3usuz 4o3
3,t.e 3ull$n/lm/ l"r .Bild$n3/ s,z8n 3ull$n/.oruz.
-#
n3 )unun 3$r/t/ l"rszl .Fn7ild$n3/ s,z8mz v$r 3i, )unu s$de8e
7e"imlenen d#vr#n6 7iiminin 3!receli yseli"ei form$ i4in 3ull$n/r/z. Ozelli3le
4o3 .3se3 deer t$/.$n )$s$m$3 i4in es3i mod$ )ir s,z83 7il3eli =$,n(a #il*eli-i+
$,n(a ve !a(at #il*eli-iA ve 4o3 3ez de imdi 4o3 tutul$n )ir de.im, -#y#" 3!r6 .$
d$ dorud$n dny#3!r6 3ull$n/l/.or.
+ilgeli3 .$ d$ dn.$g,rn, )u $nl$md$, )izde 8$nl$nd/rd// d$h$ deerli )ir ins$n
d$vr$n//n/n, .et3inli3 erdemi idesinin $s/l ,esi ol$r$3 g,rmemiz gere3ir: ins$n/n t$v/r
t$3/nm$s/ ol$s/ )tn $l$nl$rd$3i ili3ilerde, )ilen, deerlendiren ve iste.en t$v/rl$rd$,
.$r$rl/ d$vr$n//n $dl$nd/r/lm$s/ ol$r$3 $nl$/lm$l/d/r. n3 herh$lde )u .$r$rl/l/3l$,
)u tr t$v/r t$3/nm$l$rd$3i nesnelli3, 4evre, deerler, m$ddesel deerler, e.lemler v).
h$33/nd$ $3/ll/8$ .$rg/l$r$ v$rm$, .erine g,re 3endi tutumunu 3esin )ir e3ilde
s$vunm$ gi)i i.i gelitirilmi )ir .etene3le elele .rr. *te )u tutum )ilgelii $rt 3o$r
ve )unun .3se3 )ir 1ormunu oluturur.
+ilgeli3 .$ d$ dn.$g,rnn )u )elli ve 4eitli ti0leri ve deer )$s$m$3l$r/n/ i4eren
$nl$m/.l$, s/r1 te3 te3 3iilerin )ir )$$r/s/ olm$d//n/, 3i, )u )ir so.utl$m$ olurdu, $.r/8$
$4/3l$m$3 gere3mez. +u, z$m$n/n ort$3 3ltrne $ittir ve onun en )elirgin 1orml$r/nd$
i.i )ir $nl$m/ v$rd/r. ?$de8e )ir te3 3iinin 3ltr ve dn.$g,r deildir, onun
z$m$n/n$ $ittir. +u 'durum, ,zelli3le imdi s,z 3onusu ol$n t$rz/ i4in ge4erlidir.
+.3 1else1i )ir 3iiliin 8$nl/, i4 )$3/m/nd$n en zengin 1$3$t henz 3endisi i4in 3$r$nl/3
ve 3$vr$nm$m/ ol$n )ilgeliinin dnsel 3$vr$./ t$rz/, m$nt/3s$l ileme ol$n$3l$r/n$
.ol $4$r. Kesin )ilimlerden 3$z$n/lm/ m$nt/3s$l .,ntemler, d$h$ .3se3 3ltr
)$s$m$3l$r/n$ u.gul$n/r. +u )ilimlerin i4eri3lerinin )tn, to0lum i4in ge4erli )e3lentiler
ol$r$3, )ire.in 3$r/s/nd$d/rC ve )unl$r/n )u )$s$m$3t$, deerli )ir 3ltr .$ d$
dn.$g,rne $lt .$0/ oluturduu $4/3t/r. Limdi z$m$n/n 8$nl/, )u .zden de
in$nd/r/8/ g8e s$hi0 )u 3ltr temelleri, s$de8e 3$vr$ms$l 3$vr$m$d$ deil, $.n/
z$m$nd$ m$nt/3s$l gelime ve ,te3i dnsel trde de ileme ol$n$/ )ulur ve )u
e3ilde 3$z$n/l$n sonu4l$rd$n, 3$r/l/3l/ et3ileme ve et3ilenme o.unl$r/ ile )ilimsel
)tnletirme ve tut$rl/ t$m$ml$m$l$r$ v$r/l/rC )u, )$l$ng/4t$ )ulunm$.$n )ilgelii
ol$$Knst genileme.e ve .3se3li3lere ul$t/r/r. +und$n h$.$t ve dn.$ s/rl$r/
3$r/s/nd$ 3$z$n/l$n g,re8eli .et3in .$n/tl$r/n oluturduu ).3 sistemler h$linde )ir
dn.$g,r 1else1esi do$r, .$ni dene.im ve )ilgeli3, s/r1 dn.$ ve h$.$tg,r
ol$r$3, h$.$t/n teori3, $3si.olo9i3, 0r$ti3 u.umsuzlu3l$r/n/ ol$)ildiin8e i.i, $n8$3 .et3in
olm$.$n )ir e3ilde $$)ilirC )unl$r$ 4,zmler ve do.uru8u )ir $4/3l/3 getirir.
&7
*ns$nl//n tinsel h$.$t/, d$im$ .eni 3ltrler, .eni tinsel s$v$/ml$r, .eni dene.imler,
.eni deerlendirmeler ve $m$4l$r/n ort$.$ $t/lm$s/ ile do0dolu sr0 giderC h$.$t/n
)tn .eni tinsel oluuml$rl$ genile.en u13und$ 3ltr, )ilgeli3 ve dn.$g,r
deimelere ur$rC 1else1e, .3se3lere d$im$ d$h$ .3se3 te0elere doru ilerle.ere3
deiir.
+ilgeli3 ve )ilgeli3 4$)$s/ deeri ile 3oull$nm/ dn.$g,r 1else1esinin ve )un$ )$l/
ti0te3i )ir 1else1e 4$)$s/n/n 3endisine se4tii $m$8/, $.r/8$ $nl$tm$.$ gere3 .o3tur.
+ilgeli3 3$vr$m/ )izim $nl$tt//m/z genili3te 3$vr$n/rs$, o )ir ide$l ol$r$3 dile gelirC o
z$m$n i4in ins$n h$.$t/n/n ul$/l$)ilir temel ide$lidirC .et3in )ir .$r$rl/l/3t/r. +$3$ )ir
de.ile, ins$nl/3 idesinin g,re8eli .et3in, somut )ir n$ns/d/r. D h$lde, her3esin, n$s/l
ol$)ildiin8e ve 64o3 .,nl )ir 3iili3 3$z$nm$.$ 4$)$l$m$s/ gere3tii $4/3t/r. 2$.$t/n
)tn temel .,nlerinde, h$.$t/n t$v/r t$3/n/lm$s/ ol$s/ )tn temel )i4imlerinde, her
.,nde, ol$)ildiin8e <dene.imli< ve <)ilge< olm$3, )u .zden de ol$)ildiin8e <)ilgelii
seven< )ir 3ii olm$3. *de ol$r$3, s,z8n en temel $nl$m/ )$3/m/nd$n, 4$)$ g,steren
her3es zorunlu ol$r$3 <1ilozo1tur.
Yse ins#nl #m#cn# ve 7!ylece ye"in 7ir 7il3eli8e $l#6m#, .$ni ins$n i4in en
i.i .ol h$33/nd$3i do$l dn8eden, )ilindii gi)i, erdemli .$ d$ .$r$rl/ ins$n olm$
s$n$t/ ,retisi domutur. +u, 3ur$l ol$r$3, doru d$vr$nm$ s$n$t/n/n ,retisi di.e
t$n/ml$n/rs$, $.n/ e.dir. n3 3$stedilen, tut$rl/ .$r$rl/ ol$n d$vr$n/t/r ve gerisinde
.$r$rl/ 0r$ti3 )ir 3$r$3ter v$rd/r 3i, )u d$ ,n3oul ol$r$3 $3si.olo9i3 ve dnsel
)$3/md$n .et3in )ir d$vr$n// gere3tirir. +ilin4li )ir e3ilde .et3inlie 4$)$l$m$ d$, .ine
,n3oul ol$r$3, 4o3.,nl )ilgelii gere3tirir. *4eri3 )$3/m/nd$n )u disi0lin, 4$)$
g,sterenlere, e.lemde )ulun$n her )ire.in, s9elerst ve )$l$./8/ ge4erliliini t$n/d//
deerleri, deerlerin 4eitli gru0l$r/n/, )ilimlerde, s$n$tl$rd$, din ve )enzerlerinde3i
deerleri, $m$4 ol$r$3 g,sterir. +u deerlerin en .3se3lerinden )irisi, )u )ilgeli3 ve
.et3in .$r$rl/l/3 idesinin 3endisidir. Bo$l 3i, )u $z .$ d$ 4o3 0o0ler .$ d$ )ilimsel
tutulmu ethi3 s$n$t/ ,retisi de, dn.$g,Kr 1else1esi 4er4evesi i4ine girerC
dn.$g,r 1else1esi )tn $l$nl$r/nd$, z$m$n/n to0lum )ilin8inden domu ol$r$3,
)ire.ler zerinde o)9e3ti1 ge4erli3 )$3/m/nd$n in$nd/r/8/ )ir g8e, z$m$n/n en deerli
3iileri i4in 4o3 deerli eitim ener9ilerinin .$./ld// )ir mer3ez ol$r$3, 4o3 ,nemli )ir
eitme g8ne s$hi0tir.
&!
+izim dn.$g,r 1else1esinin .3se3 deerini h$3 ettii e3ilde ort$.$ 3o.m$m/z, )izi
),.le )ir 1else1e.e 4$)$l$m$.$ 3oulsuz ,zendirme3ten hi4)ir e.in $l/3o.$m$.$8$/
e3linde $nl$/l$)ilir. ($3$t )ununl$ )irli3te, )el3i de 1else1e idesinde )$3$ ve )elli )$z/
)$3/ml$rd$n d$h$ .3se3 deerlerin .$ni )ilimsel 1else1enin s,z 3onusu olduu d$
g,sterile)ilir. +ur$d$ dndmz udur: +izim )u dn8emiz, o)9e3ti1lemi 3esin
)ilimlerin 4o3 .3se3 g8e s$hi0 olduu 4$/m/z/n )ilimsel 3ltrnden
3$.n$3l$nm$3t$d/r. Yeni4$ )ilin8i i4in, 3ltr .$ d$ dn.$g,r ve )ilim ideleri 60r$ti3
)ir ide ol$r$3 $nl$/ld//nd$6, )ir)irinden 3esin )ir e3ilde $.r/lm/t/rC ve )und$n sonr$
d$ sonsuz$ 3$d$r $.r/lm/ 3$l$8$3l$rd/r. +iz )und$n .$3/ns$3 d$, )unu 0r$ti3
t$v/rl$r/m/z/ )elirle.en, sre3li et3ile.en olgu ol$r$3 3$)ul etme3 zorund$./z. Trihte3i
1else1eler, .$r$t/8/l$r/n$ )ilgeli3 it3isi egemen olduu ,l4de, herh$lde dn.$g,r
1else1esi.diler. ($3$t onl$r $.n/ e3ilde, onl$rd$ 3esin )ilim olm$ $m$8/ 8$nl/ 3$ld/34$,
)ilimsel 1else1e idiler. +u her i3i $m$4 )ir)irinden henz .$ hi4 $.r/lm$m/t/ .$ d$ 3esin
olm$.$n )ir e3ilde $.r/lm/t/. Pr$ti3 4$)$l$rd$ )irli3te $3//.orl$rd/C )ir)irlerine s/n/rl/ )ir
uz$3l/3t$.d/l$rC 4$)$ s$r1edenin hissede)ile8ei )ir .3se3li3te.diler. +u durum, 3esin
)ilimlerin z$m$nst )irliinin 3urulm$s/nd$n sonr$, t$m$men deiti. Ku$3l$r, )ir)iri
$rd/nd$n, )ilimin .8e .$0/s/nd$ 8o3u ile 4$l//.orl$r ve 3endi $l4$3g,nll )$$r/l$r/n/
on$ 3$t/.orl$rC )u .$0/n/n sonsuz olduunun ve hi4)ir z$m$n t$m$ml$nm$.$8$/n/n
)ilin8inde ol$r$3. Eer4i dn.$g,r de )ir <ide< dir, 1$3$t $m$8/ s/n/rl/ uz$3l/3t$ ol$n,
)ir )ire.in h$.$t/nd$ sre3li .$3l$/m e3linde, il3e )$3/m/nd$n ger4e3lee)ilir )ir idedirC
t/03/ $hl$3l/l/3 gi)i. F$s/l 3i, $hl$3l/l/3, il3e )$3/m/nd$n s/n/r/ olm$.$n )ir sonsuzlu3 idesi
ols$.d/, $nl$m/n/ 3$.)ederdi. +und$n )$3$, dn.$g,rnn <idesi<, )u 3$vr$m/n
.u3$rd$ .$0/l$n 4,zmlenmesinden 3ol$.8$ $nl$/l$)ile8ei gi)i, her 4$ i4inde
)$3$d/r. +un$ 3$r/l/3 )ilimin <idesi< z$m$nstdr. +unun $nl$m/, o, 4$/n tini ile
)$l$nt/l/ ol$r$3 s/n/rl$nm/ deildir. +u 1$r3l/l/3, onl$r/n 0r$ti3 $m$4 .,nleri $r$s/nd$3i
es$sl/ )$3$l/3l$ ilgilidir. Eenelli3le )izim h$.$tt$3i $m$4l$r/m/z i3i trldr. +irisi,
z$m$n/m/z i4indirC ,te3i, sonsuzlu3 i4inC )irisi, 4$d$l$r/m/z$ hizmet getiren
.et3inliimiz, ,te3i ise )izden sonr$ .$$.$8$3 ol$n en uz$3t$3i 3u$3l$r i4in .et3in
olm$3t/r. +ilim, mutl$3 ol$n, z$m$nst ol$n )ir deerin $d/d/r. +,.le )ir deer )ir 3ez
)ulundu mu, )und$n sonr$ gele8e3 )tn ins$nl//n deer h$zinesinde .erini $l/rC ve
$.n/ z$m$nd$ 3ltr, )ilgeli3 ve dn.$g,r idesinin i4eriini, $.n/ e3ilde
dn.$g,r 1else1esinin i4erdii ide.i, $4/3 )ir e3ilde )elirler.
&%
D h$lde dn.$g,r 1else1esi ve )ilimsel 1else1e )ir)irinden 3esin )ir e3ilde $.r/l/r, o
e3ilde 3i, onl$r/n )ir)iri.le ilgisi v$rd/r, 1$3$t )ir)irine 3$t/lm$zl$r. +u $r$d$ di33$t
edilmesi gere3en no3t$, )irin8isinin, i3in8inin z$m$n i4inde3i .et3in olm$.$n
ger4e3lemesi olm$d//d/r. n3 eer )izim g,rmz doru ise, imdi.e 3$d$r
),.le )ir ide ger4e3lememitirC .$ni 1else1enin 3esin )ir )ilim olm$s/ .olund$ .er $lm/,
t$m$ml$nm$m/ d$ ols$, z$m$n/m/z/n $r$t/r/8/l$r/n/ )irletiren hi4)ir <,reti sistemi<
ort$.$ 4/3m$m/t/r. Ote .$nd$n, dn.$g,r 1else1esi )inler8e ./ld$n )eri v$rd/r.
+ununl$ )irli3te dene)ilir 3i, )u idelerin ger4e3lemesi =i3isi i4in de v$rs$.s$3A sonsuzd$
)ir)irine $simtot ol$r$3 .$3l$$)ilir )ir)irini ,rte)ilir, eer )iz )ilimin sonsuzluunu h$.$l
ol$r$3 <sonsuz uz$3 )ir no3t$d$< t$s$rl$m$3 isterse3. D z$m$n, 1else1e 3$vr$m/ )un$
u.gun ol$r$3 4o3 geni 3$vr$nm$l/, o 3$d$r 3i, )u 3$vr$m ,zel 1else1e )ilimleri .$n/nd$,
$3/l eletirisine d$.$n$n )ir $.d/nl$nm$ ve deerlendirme ile 1else1elere d,ne8e3 ol$n
)tn te3 te3 )ilimleri de i4ine $ls/n.
2er i3i 1$r3l/ ide.i, h$.$t $m$4l$r/n/n i4erii )$3/m/nd$n ele $l/rs$3, o z$m$n
dn.$g,r 4$)$l$n 3$r/s/nd$, )und$n )$3$ ol$n )ir $r$t/r/8/ 4$)$ ol$n$/ ort$.$
4/3$r. +,.le )ir 4$)$ s$hi)i, )ilimin $sl$ )ire.in t$m$ml$nm/ )ir .$r$tm$s/
ol$m$.$8$/n/n t$m$men )ilin8inde olduu h$lde, )ilimsel )ir 1else1enin dom$s/ ve
$d/m $d/m ilerlemesine .$rd/m etme3 i4in, $.n/ dn8ede ol$nl$rl$, )u uurd$ 4o3
).3 ener9i s$r1eder. *4inde )ulunduumuz 4$/n ).3 sorunu, $4/3 e3ilde
)ir)irinden $.r/lm$l$r/ .$n/nd$, )u $m$4l$r/n g,re8eli ol$r$3 deerlendirilmesi ve
)ununl$ )irli3te onl$r $r$s/nd$ 0r$ti3 )$3/md$n u.um s$l$nm$s/d/r.
+$t$n itir$1 edilmeli 3i, u.gul$m$d$, 1else1e .$0$nl$r $4/s/nd$n, 1else1e .$0m$n/n )iri
.$ d$ ,te3i tr i4in genel ge4er 0r$ti3 )ir 3$r$r verilemez. +unl$r/n )ir 3/sm/, teori3
.$n/n $/r )$st// 3imselerdirC do$l ol$r$3 4$l/m$l$r/nd$, onl$r/ 4e3en $r$t/rm$ $l$n/
)un$ izin verdii ,l4de, 3esin )ilimsel $r$t/rm$l$r$ eilimlidirler. +,.le olduu h$lde,
onl$r/n )u $l$n$ ilgisi, h$tt$ 8o3ulu ilgisi, i4ten gelen )ir gere3sinmeden, )ir dn.$
g,r gere3siniminden 3$.n$3l$n$)ilir. +un$ 3$r/l/3 esteti3 ve 0r$tie .,neli3
do$l$rd$ =sntC(lr9 teologlr9 +u!u!Culr 076LdeA durum )$3$d/r. Dnl$r mesle3lerini
esteti3 .$hut 0r$ti3 ide$llerinin ger4e3lemesinde g,rrlerC .$ni onl$r/n ide$lleri teori3
olm$.$n $l$nl$rd$d/r. +ur$.$, teolo9i, hu3u3, geni $nl$m/.l$ te3ni3 $l$n/nd$ $r$t/rm$
.$0$nl$r ve .$z/l$r/.l$ teori3 $l$n$ deil, 0r$ti3 $l$n$ et3i .$0m$3 iste.en .$z$rl$r girer.
&'
Ku3usuz, ger4e3 h$.$tt$ )u $.r/m 4o3 s$1 )ir e3ilde olu0 )itmez. ;steli3 0r$ti3
moti1lerin ol$$nst g4 3$z$nd// )ir 4$d$, teori3 )ir do$ )ile, )u g4l et3i.e,
3endisini, teori3 ol$n mesleinin izin verdiinden d$h$ 1$zl$ 3$0t/r$)ilir. *te ,zelli3le
)izim 4$/m/z/n 1else1esi i4in en ).3 tehli3e )udur.
($3$t )ur$d$ sorun )ire.ler $4/s/nd$n deil, ins$nl/3 ve t$rih $4/s/nd$nd/r. 5er
3ltrn gelimesi, ins$nl//n ,lmszl 6ins$nl$r/n )ire. ol$r$3 deil6 idesinin
ger4e3lemesinin sre3li ilerlemesi ol$n$/ i4in )unun ne i1$de ettii dnlrse, soru,
4$$, 1else1enin )u .$ d$ ,te3i trnn t$memen egemen olm$s/ 3onusund$, )u .$ d$
,te3i $nl$md$ 3$r$r verme3 ve )irisini 6di.elim 3i )ilimsel 1else1e.i6 ,lme ter3 etme3
sorusudur. +u d$ 0r$ti3 $nl$md$ )ir sorudur. n3 )izim t$rihsel et3imiz ve ),.le8e de
et6hi3 sorumlulu3l$r/m/z, ethi3 ide$lin uz$/n uz$/n$, ins$nl//n gelimesi denen ide$le
3$d$r uz$n/r.
5er 1else1e ,retisinin 3u3u g,trmez )$l$ng/4l$r/ v$rs$, teori3 )ir do$ i4in )u
durumd$ n$s/l )ir 3$r$r verile8ei $4/3t/r. Ote3i )ilimlere )$3$l/m: +tn do$l 3$.n$3l/
m$tem$ti3 .$ d$ do$ )ilgilerine d$.$n$n <)ilgeli3< ve )ilgeli3 ,retileri, onl$r$ temel
ol$n teori3 ,retilerin o)9e3ti1 ge4erlii temellendirildii ,l4de h$3l$r/n/ 3$.)ettiler. +ilim
3onutu mu, )ilgeliin )u $nd$n sonr$ ,rene8ei e.ler v$r deme3tir. Kesin )ilimlerden
,n8e3i do$ )ilgilerine d$.$n$n )ilgeli3 4$)$s/, h$3s/z )ir 4$)$ deildi ve o, sonr$d$n,
3endi z$m$n/ i4in s$hi0 olduu deerden drlemez. 2$.$t/n )ir t$v/r t$3/nm$./
gere3tiren )$s3/s/ $lt/nd$ ve 0r$ti3 zorunlulu3l$r i4inde ins$n, ond$ 3esin )ilgi idesinin
)ulunduu v$rs$./ls$ )ile, )ilimin gelimesini 6)inler8e ./l6 )e3le.emezdi.
+und$n )$3$, her3esin )ilimin gelimi ,reti sistemi s/n/rl/d/rC )unun 4evresini henz
ger4e3lememi )ilgilerin sonsuz u13u s$r$r. Limdi )u geni u1u3 3$r/s/nd$ h$ngisinin
$m$4l$nm$s/ dorudur: 3esin ,retinin srdrlmesi mi .o3s$ <g,r<, <)ilgeli3<miN
Teori3 ins$n, meslei do$ $r$t/rm$s/ ol$n 3imse, .$n/t verme3te dur$3s$m$.$8$3t/r.
D, )ilimin 3onu$)ile8ei .erde, )unun i4in isterse .z./ll$r gere3sin, $4/3 olm$.$n,
)ul$n/3 <g,rleri< 343 g,rere3 .$ds/.$8$3t/r. D, )ilime 3$r/ ilenmi )ir gn$h ol$r$3
g,re8e3tir, do$ <g,r< t$sl$/n/ ,nerme.i. Ku3u .o3 3i, o )u e3ilde, gele8e3te3i
ins$nl//n hu3u3unu temsil etme3tedir. Kesin )ilimler, ).3l3lerini, ilerle.en
gelimelerinin sre3liliini ve g8n, hi4 de $z olm$.$n ,l4de, )u tr zihni.etin
3,3ten8iliine )or4ludurl$r.
&
Ku3usuz her e3z$3t )ilim $r$t/r/8/s/n/n d$ <g,rleri< v$rd/rC o d$ g,rere3, sezere3,
t$hmin edere3, 3esin temellendi6rilmi ol$n/n ,tesine de )$3$r. ($3$t )unu s/r1 .,ntem
)$3/m/nd$n, .$ni 3esin teori $d/ml$r/n/ 0l$nl$m$3 i4in .$0$r. +,.le )ir t$v/r, do$
$r$t/r/8/s/n/n 3endisinin de 4o3 i.i )ildii gi)i, o, )ilim g,rne )$l/ ols$ d$, )ilim
,n8esi $nl$md$3i dene.imin .olunu 3$0$tm$z, do$)ilimsel te3ni3te ).3 )ir rol
o.n$r. Te3ni3 iler )$$r/lm$3 isterC evler, m$3ineler .$0/lm$3 zorund$d/r. +unl$r, do$
)ilimleri her e. h$33/nd$ e3z$3t )ilgiler elde edilin8e.e 3$d$r )e3le.emez. Te3ni34i,
0r$ti3 )ir ins$n ol$r$3, do$ )ilimleri teori8isinden )$3$ trl 3$r$r verir. Dnd$n ,reti.i
$l/r, h$.$tt$n <dene.imi<.
+ilimsel 1else1e )$3/m/nd$n durum )$3$ trldr. n3 )ir 3ez )u $l$nd$ henz 3esin
)ilimsel )ir ,retinin )$l$ng/8/ )ile olu$m$m/st/r. Ee4miten gelen 1else1e ve )unun
gi)i 8$nl/ )ir gelime.e h$z/rl$n$n 1else1e, 3i )unun i4in ort$.$ $t/lm/t/r, )ilimselli3
)$3/m/nd$n en 4o3 .$r/ m$mul )ir h$ldedirC .$ d$ dn.$g,r ile teori3 )ilginin )ir
.//n/d/r. Ote .$nd$n .$z/3 3i, )u no3t$d$ 3$l$m$./z. (else1i gere3sinme, dn.$g,r
gere3sinmesi ol$r$3 )izi zorlu.or. Poziti1 )ilimlerin 4evresi geniledi34e, )u zorl$m$
$rt/.or. +izi $rm$$nl$r/n$ )o$n <$4/3l$nm/< olgul$r/n ol$$nst ).3 .//n/, )ize
.$rd/m edemez. n3 il3e )$3/m/nd$n, )tn )ilimlerle )irli3te )ir )ilme8eler )o.utu d$
)..ere3 ort$.$ 4/3m$3t$d/r. +unl$r/n 4,zmleri, )izim h$.$t sorunumuz olm$3t$d/r.
Bo$ )ilimleri, )ize, gn8el ger4e3liin`i4inde .$$d//m/z, .$0/06ettiimiz ger4e3liin,
)ilme8elerini hi4)ir no3t$d$ 4,zemediler. Eenel in$n4 ol$r$3, )unun 4,zlmesinin
onl$r/n ilevi olduu ve onl$r/n, s$de8e henz )u dere8ede ilerlemi olm$d//, .o3s$
6il3e )$3/m/nd$n6 )$$r$)ile8e3leri 3$n/s/n/nC derinlemesine g,renler t$r$1/nd$n, 4r3
)ir in$n4 olduu ort$.$ 4/3$r/ld/. Bo$ )ilimleri ile 6do$ )ilimlerinin )$z/ $l$nl$r/.l$
temelde ilgisi ol$n )ir )ilim olduu h$lde, il3e )$3/m/nd$n )$3$ )ir .,ne 4evri3 ol$n6
1else1e $r$s/nd$ $.r/m .$0/lm$s/ gere3tii $rt/3 $4/3l/3 3$z$nm$3 ve 3$)ul edilme3
.olund$. :otze ile )irli3te s,.lerse3, <dn.$n/n gidiini hes$0 etme3, onu $nl$m$3
deme3 deildir<. ($3$t tinsel )ilimlerde3i durumumuz d$ )und$n d$h$ i.i deildir.
*ns$nl//n tinsel h$.$t/n/ <$nl$m$3< 3u3usuz ).3 ve gzel )ir e.dir. ($3$t )u
$nl$m$ d$ )ize .$rd/m edemezC ve )u, )ize dn.$n/n ve h$.$t/n )ilme8elerini 4,ze8e3
ol$n 1else1i $nl$m$ ile 3$r/t/r/lm$m$l/d/r.
&"
Eer4e3ten 4$/m/z/n dnsel s/3/nt/s/, d$.$n/lm$z )ir dere8e.e ul$t/. Ke3e )izim
huzurumuzu 3$4/r$n e., do$ ve tin )ilimlerinin $r$t/rd// <ger4e3liin< $nl$m/nd$3i
teori3 )ul$n/3l/3 ols$.d/ 6onl$rd$ v$rl//n sonun$ 3$d$r ne dere8ede t$n/nd//, ne.in
),.le )ir e. ol$r$3, <mutl$3< v$rl/3 ol$r$3, g,rld ve genel ol$r$3 ),.le )ir e.in
)ilini0 )ilineme.e8ei ols$.d/. 2$l)u3i )izim s/3/nt/s/n/ 4e3tiimiz e., 4o3 3,3ten )ir
h$.$t gere3sinimidirC O.le )ir gere3sinim 3i, h$.$t/m/z/n hi4)ir no3t$s/nd$ ond$n 3urtu6
l$m/.oruz. +tn .$$m$, )ir t$v/r t$3/nm$d/r. +tn t$v/r t$3/nm$l$rd$ )ir olm$s/
gere3lili3 s,z3onusudur. +ur$d$, mutl$3 ge4erli ol$n norml$r$ g,re ge4erli .$ d$
ge4ersiz olduu .$rg/s/ v$rd/r. +u norml$r/n do3unul$m$z, hi4)ir 3u3u ile s$rs/l$m$z
ve $l$. 3onusu .$0/l$m$z oldu3l$r/ z$m$nl$rd$, )ir te3 h$.$t sorunumuz v$rd/C 0r$ti3
ol$r$3 onl$r$ en i.i e3ilde n$s/l .eterli olun$)ilirdiN ($3$t imdi, )tn norml$r/n
t$rt//ld// .$ d$ u.gul$m$ $l$n/nd$ s$hteletirildii ve ide$l ge4erli3leri 3$ld/r/ld//nd$,
durum ne ol$8$3N F$tur$listler ve t$rihsel8iler dn.$g,r i4in s$v$/.orl$rC 1$3$t her
i3isi de )unu 1$r3l/ .,nlerden tutu.orl$rC ideleri olgul$r ol$r$3 .oruml$m$3 ve )tn
ger4e3lii, )tn h$.$t/, $nl$/lm$z, ideden .o3sun )ir <olgul$r< .//n/n$ d,ntrme3
isti.orl$r. Dnl$r/n he0sinde olgu 4r3 in$n8/ ort$3t/r.
Kesin ol$n u 3i, )iz $rt/3 )e3le.eme.iz. +ir t$v/r t$3/nm$l/./z, ger4e3li3 6i4inde )izim de
$nl$m/m/z olm$s/ zorunlu ol$n ve )izim i4in $nl$ml/ ol$n h$.$t ger4e3lii6 3$r/s/nd$3i
t$vr/m/zd$ ort$.$ 4/3$n dish$rmoni.i, )ilimsel olm$s$ d$, $3/ll/8$ ol$n )ir <dn.$ ve
h$.$t g,r< i4inde dengeleme3 i4in 4$)$ g,stermeli.iz. He eer )u 3onud$
dn.$g,r 1ilozo1u )ize .$rd/m8/ olurs$, on$ tee33r etmemiz gere3mez miN
Ee4erli 3/l/n$n )u dn8elerde ne 3$d$r h$3i3$t 0$./ v$rs$, es3i ve .eni 1else1elerin
)ize sundu3l$r/nd$, o 3$d$r $z .3selti8i ve .re3 sevindiri8i e.ler g,r.oruz. Ote
.$nd$n d$ ins$nl/$ 3$r/ sorumlu olduumuz dnlmeli, unutulm$m$l/d/r.
U$m$n/m/z .znden e)edilii 1ed$ edeme.iz. +izim s/3/nt/m/z/ h$1i1letme3 i4in, )izden
sonr$3ilere s/3/nt/ stne s/3/nt/./, s,3l0 $t/l$m$.$8$3 3,tl3leri mir$s ol$r$3
)/r$3$m$./z. +ur$d$ s/3/nt/ )ilimden 3$.n$3l$n/.or. ($3$t )ilimden do$n s/3/nt/l$r/ )ir
d$h$ dirilmeme3 zere $n8$3 )ilim .ene)ilir. F$tur$list ve t$rihsel8ilerin 3u3u8u
eletirileri, )tn olm$s/ gere3 $l$nl$r/nd$3i h$lis o)9e3ti1 ge4erlii, )ir 4eli3i i4inde
ort$d$n 3$ld/r/.ors$, $4/3 olm$.$n u.umsuz $m$ do$l ol$r$3 ort$.$ 4/3$n dn8e
3$vr$ml$r/n/ dizginli.ors$, )unun sonu8u ol$r$3, 4o3 $nl$ml/ .$ d$ ters sorunl$r$ 3$r/
)ir ger4e3li3 $nl$.//n/ ve onl$r$ 3$r/ $3/ll/8$ )ir tutum ol$n$/n/ d$ dizginli.ors$C ve
).3 )ir )ilim s/n/1/ i4in gere3li ol$n ,zel )ir .,ntemsel tutum $l/3$nl/3 h$linde
u.gul$n/.or ve )u durum )$3$ )ir tutum$ ge4me.e .etene3sizlie neden olu.ors$C ve
)u tr ,n.$rg/l$r, ins$n/n i4ini d$r$lt$n dn.$g,rnn $nl$ms/zl/3l$r/.l$ ilgili.se 6)u
ve )un$ )enzer )tn 3,tl3lere 3$r/ )ir te3 s$$lt/8/ $r$4 v$rd/r: )ilimsel eletiriC ve
hem de 4o3 3,3ten ol$n, $$/d$n )$l$./0 en gvenli temeller zerinde 3urulmu ve
en 3esin .,ntemlerle ilerle.en )ir )ilimC )izim )ur$d$ ileri srdmz, temsil ettiimiz
1else1i )ilim. Bn.$g,rleri )ir)irleri.le 3$vg$ ede)ilirler, $n8$3 )ilim 3$r$r vere)ilir ve
onun 3$r$n e)edili3 d$mg$s/ t$/r.
&-
D h$lde 1else1enin )u .eni $t/l/m/ h$ngi .,ne dorulurs$ dorulsun, onun 3esin )ir )ilim
olm$./ 1ed$ edeme.e8ei, 0r$ti3 dn.$g,r 4$)$l$r/ 3$r/s/nd$ teori3 )ir )ilim ol$r$3
.er $lm$s/ ve 3endisini ond$n )ilin4li )ir e3ilde $./rm$s/ gere3tii 3u3u g,trmez. +u
3onud$3i her trl uzl$m$ denemeleri de .$ds/nm$l/d/r. n3 )el3i .eni dn.$g,r
1else1esi s,z8leri, )u .old$ .rmenin 3esin )ilim idesine )overme3 olm$d//n/ ileri
sre8e3lerdir. 2$3i3i dn.$g,r 1ilozo1unun .$ln/z temellendirmede )ilimsel olm$3l$
3$lm$.$8$/n/, s$l$m temel t$l$r/ ol$r$3, te3 te3 3esin )ilimlerin )tn verilerine
gere3sinmesi olduunu, 3endisinin de )ilimsel .,ntemler 3ull$nd//n/ ve 1else1e
0ro)lemlerinde 3esin )ilimselli3 t$le)ini sevinere3 tut$8$/n/ ileri sre8e3lerdir. He o,
d$h$ ,n8e3i 4$/n met$1izi3 3or3usu ve 3u3usunun tersine, z$m$n/n$ g,re, $nl$./
.eteneini ve .rei u.umlu )ir e3ilde r$h$tl$t$n )ir dn.$g,r 3$z$nm$ $m$8/n$
v$rm$3 i4in, sou3 3$nl/ )ir 8es$retle, en .3se3 met$1izi3 0ro)lemlerin de $rd/n$
de8e3tir.
+u dn8eler, dn.$g,r 1else1esi ile )ilimsel 1else1e $r$s/nd$3i s/n/r/ silme.e
.,neli3 $r$)ulu8u dn8elerdir. +iz )un$ 3$r/ ol$n s$vunm$m/z/ ort$.$ 3o.m$l/./z:
+u, s$de8e )ilimselli3 it3ilerini .umu$tm$3 ve z$./1l$tm$3 sonu8un$ v$r$)ilir ve
dnsel drstln zedelendii, g,rnte )ilimsel ol$n liter$tr ,zendirir. +ur$d$
hi4)ir ,dn s,z3onusu ol$m$z, t/03/ )tn )ilimlerde olduu gi)i. 5er dn.$g,r
it3isi her e.e egemen olurs$ ve onl$r/n )ilimsel )i4imleri teori3 3$1$l$r/ $ld$t/rs$, $rt/3
)iz teori3 sonu4l$r$ v$rm$3t$n umudumuzu 3esmeli.iz. +inler8e ./l )o.un8$, 8o3ulu
)ilim isteinin egemen olduu ).3 )ilimsel 3$1$l$r/n 1else1e $l$n/nd$ hi4)ir s$1 ,reti
ort$.$ 3o.$m$d/3l$r/ .erde, .et3in olm$.$n )ir olgunlu3t$ d$ ols$, )$$rd/3l$r/ ).3
e.leri he0 )u ir$deden dol$./ )$$r$)ilmilerseC dn.$g,r 1ilozo1l$r/, )u $r$d$ ve
en sonund$ 1else1e )ilimini ilerlete8e3lerini ve 3esin temellere oturt$)ile8e3lerini
s$n$m$zl$r.
&&
+u $m$8/ s/n/rl/ )ir z$m$n$ .erletirme.e 4$l/$n, sistemlerini 3urm$.$ ve on$ g,re
.$$m$.$ z$m$nl$r/ ol$8$/n/ dnenler, )u ie hi4)ir e3ilde u.gun deildirler.
+ur$d$ .$0/l$8$3 .$ln/z )ir e. v$rd/r: Bn.$g,r 1else1esi, t$m )ir drstl3le, )ilim
olm$ t$le)inden v$zge4meli ve 6+er+lde s(l ni<etine ters d'3en6 dn8eleri
3$r/t/rm$.$ ve )ilimsel 1else1enin ilerlemesini dizginleme.e son vermelidir. Dnun ide$l
$m$8/ s$de8e dn.$g,r ol$r$3 3$lm$l/d/r. Bn.$g,r, .$0/s/ gerei )ilim deildir.
D, 4$/m/zd$ 4o3 .$.g/n ol$n <)ilimsel e3z$3t< olm$.$n/, <)ilimd//< deersiz il$n eden
)ilim )$n$zl//n$ s$0l$n/0 .olunu $/rm$m$l/d/r. +ilim )ir deerdirC ,te3iler gi)i ve
onl$r $r$s/nd$ ve $.n/9/$3t$ )ir deerdir. Yu3$rd$, ,zelli3le, dn.$ g,rnn, 3endi
,zel temelleri zerinde )ir deeri ve s$l$m )ir .eri olduu, .$ni onun te3 ol$n 3iiliin
)$$r/s/, tutum ve d$vr$n// ol$r$3 deerlendirile)ile8eiC 1$3$t )ilimin, $r$t/rm$ .$0$n
3u$3l$r/n 3ole3ti1 4$l/m$l$r/n/n )ir )$$r/s/ olduu, $4/3 )ir e3ilde g,sterildi. He her
i3isinin deerleri 1$r3l/ 3$.n$3l$rd$n geli.ors$, $.n/ e3ilde 1$r3l/ ilevleri, 1$r3l/ et3ileme
ve eitme t$rzl$r/ v$rd/r. Bn.$g,r 1else1esinin ,retisi, )ilgeliin3i gi)idir: Kiili3,
3$r/s/nd$3i 3iilie .,nelir. +u .zden ),.le )ir 1else1e )i4imi, ,retisini $n8$3
3$munun geni $l$n/nd$, s$de8e, ,zelli3le ,nemli ,zelli3leri ve ,zel )ilgelii ol$nl$r$
.,nelte)ilirC .$ d$ .3se3 0r$ti3 ilgilerin 6dinsel, ethi3, hu3u3s$l ilgilerin hizmetinde
ol$)ilir. ($3$t )ilim 3iili3 d//d/r. Dnd$ 4$l/$nl$r/n )ilgelie deil, teori3 .etenee
gere3sinimi v$rd/r. Dnun 3$t3/d$ )ulunduu, zenginletirdii $l$n, ins$nl// sel$mete
ul$t/rm$s/ gere3en, e)edi ge4erlii ol$n )ir h$zinedir. ($3$t )u, $.r/8$l/3l/ ol$r$3 ve
).3 ,l4de, .u3$rd$ g,rdmz 1else1i )ilim i4in ge4erlidir.
@n8$3, eer )u 1else1elerin )irinin ,te3inden 3esin $.r/m/ 4$/n )ilin8ine ilerse, )u
1else1enin h$lis )ilim 1ormu ve dili $ld// ve ond$ nl ve ,.3nlen )ir e.in .et3in
olm$m$ ol$r$3 g,rld dnle)ilir. +u, derin $nl$ml/l/3t/r. Berin $nl$ml/l/3 3$osun
)ir i$retidir. 2$lis )ilim 3osmos$ d,nme3 ister: .$l/n, tmden s$.d$m, 4,zmlenmi
)ir dzen. 2$lis )ilim, ger4e3 ,retisinin erie)ildii $l$nd$, derin $nl$ml/l/3 t$n/m$z.
2er t$m$ml$nm/ )ilim 0$r4$s/, her )irisi dorud$n $4/3 ol$n dn8e $d/ml$r/n/n )ir
)tnldrC ve $sl$ derin $nl$ml/ deildir.
&8
(erin #nl#m2 7il3eli8in 7ir i6idirB #vr#ms#l #l ve s#yd#ml2 esin "eorinin.
(erin #nl#m sezinlemelerinin2 # r#syonel ol$6$ml#r# d!n6"rlmesi2 i6"e
esin 7ilimlerin yeniden $r$l$6$n$n "emel ol$6$m$ 7$d$r. 53z$3t )ilimlerin de
uzun )ir derin $nl$m evreleri v$rd/r. He onl$r/n P,nes$ns't$3i s$v$/ml$r/ gi)i, 1else1e
de 6)unu umm$3 8es$retini g,steri.orum6 4$/m/z/n s$v$/ml$r/.l$, derin $nl$ml/l/3
)$s$m$/nd$n )ilimsel $4/3l/$ ge4e)ile8e3tir. ($3$t )unun i4in, s$de8e ger4e3ten
$m$8$ gvenme ve elde3i )tn )ilimsel ener9i.le gerilmi, )ilin4le $m$8$ 4evrilmi
).3 )ir ir$de.e gere3sinim v$rd/r. $/m/z/n )ir 4,3nt 4$/ olduu s,.leni.or. +en
)u t$l$m$./ doru )ulmu.orum. T$rihte, )u 3$d$r 4o3 s$./d$ 4$l/$n g4leri h$re3ete
getiren ve ilerinde )u 3$d$r )$$r/ 3$z$n$n )ir 4$l$ 3$r/l$m/.oruz. +iz, $m$4l$r/
3$)ul etme3ten her z$m$n hol$nm/.oruz. 2$.$t/n dingin r$h$tl/3 i4inde $3/0 gittii
4$l$rd$3i tinsel h$.$t/n 0$rl$3 verimlerinin )enzerlerini 4$/m/zd$ )ul$m$d//m/zd$n
ve um$m$d//m/zd$n .$3/nm$3t$n hol$n/.oruz. @m$ )u 3ez, istenen ve durm$d$n
istenen e., z$m$n/m/zd$, ser)est4e gelien n$iv gzellie .$3/n gelen esteti3 $nl$m$
ters dse de, eer ).3 ir$deler doru $m$8/ )ulunurs$, )ur$d$ ne 3$d$r ol$$nst
deerler .er$lm$3t$d/rQ $/m/zd$ ir$delerin $$/ ol$n$ .,neldii s,.lentisi.le, on$
).3 h$3s/zl/3 edilme3tedir. Kim in$nd/r/8/ olur, 3im )ir $m$8/n ).3lne $nl$./ ve
8o3u u.$nd/r$)ilirse, )u $m$8$ .,nele8e3 g4leri 3ol$.8$ )ul$)ile8e3tir. +enim 3$n/m
udur 3i, )izim 4$/m/z 3endine den ,dev )$3/m/nd$n ).3 )ir 4$d/r 61$3$t o, es3i
ve $.d/nl$t/lm$m/ ide$lleri ./3$n 3u3u8ulu3t$n 4e3me3tedir. D, 1else1enin gelime ve
g8nn z$./1l//nd$n, =!endisine ,o&iti0i&m di<enA 3u3u8u olumsuzluu, ger4e3 )ir
0ozitivizmle .ene)ilme3 i4in .eteri 3$d$r ilerlemi ve )ilimsellemi olm$m$3t$n
4e3me3tedir. $/m/z s$de8e <re$litelere< in$nm$3 isti.or. *te ond$ en g4l re$lite,
)ilimdir ve 4$/m/z/n .o3luund$n en 4o3 s/3/nt/ 4e3tii e., 1else1i6)ilimdir.
E8er 7iz2 #8mzn #nl#mn yor$ml#y#r#2 7$ 7y #m#c# y!nelirse2 6$
no"#d# #l8# #v$6m#mz 3erelidir; Biz 7$ #m#c# #nc# !"encilile
$l#6#7iliriz9 'n !"encili2 -#lis felsefenin !zne #i""irB @e6in ol#r# -i7ir
6eye d#y#nm#m#l2 3emi6"en 3elen -i7ir 6eyi 7#6l#n3"# 3eerli ol#r#
#lm#m#l2 7y isimlerden -i7irisinin 3!zlerimizi #m#6"rm#sn# izin
vermemeli ve !z3rce 7ir endini verme ile @ro7lemlerin endilerinden -#ree"
e"meliyiz9
&#
Ku3usuz t$rihe de gere3sinmemiz v$rd/r. ($3$t )izim onunl$ ili3imiz, t$rih4i
$nl$m/nd$. Y$ni ).3 1else1elerin i4inde .etiti3leri gelime ili3ileri i4inde 3endimizi
3$.)etmemeli.iz. Tersine, 3endimizi, t$rihin 3endisinin, on$ h$s ol$n dnsel i4eriin
et3ilemesine )/r$3m$l/./z. Eer4e3ten, eer )iz onun i4ine )$3$r, 3elimelerin ve teorilerin
ruhun$ girme.i )$$r/rs$3, t$rihte3i 1else1elerden )ize d$lg$ d$lg$ felsefi -#y#" $3$r,
hem de )tn zenginlii ve 8$nl/ moti1lerin )tn g8 ile. ($3$t )iz 1else1elerle 1ilozo1
olm$.$8$/z. T$rihsel ol$n$ $s/l/0 3$lm$3, ond$ t$rihsel6eletirel 4$l/m$l$r$ d$lm$3,
semeci #8# "ers d6en )ir r,nes$nsl$ 1else1i )ilime ul$m$./ isteme3, umutsuz
denemelere v$r/r. Ar#6"rm#2 -#ree" no"#sn felsefelerden de8il2 6eylerden ve
@ro7lemlerden #lm#ldr. (else1e, ,z gerei, h$3i3i )$l$ng/4l$r/n, 3$.n$3l$r/n,
Hri&omt ,ntonHun D+er3e<in !G!'E )ir )ilimidir. K,3ten ol$n e.lerin )iliminin ilemesi
de 3,3ten olm$l/ ve her )$3/md$n ),.le olm$l/d/r. +u 4$l/m$, )u ilem, mutl$3
$4/3l/3t$3i 3endi )$l$ng/4l$r/n$, )u deme3tir 3i, mutl$3 $4/3 0ro)lemlerine, v$r/n8$.$
3$d$r dinme3 )ilmemeliC )u 0ro)lemlerin 3endi $nl$m/nd$ ort$.$ 4/3$n .,ntemler ve
mutl$3 $4/3l/3t$ verilmi e.lerin en $ltt$3i 4$l/m$ $l$n/ 3$z$n/l/n8$.$ 3$d$r
srdrlmelidir. ($3$t hi4)ir .erde 3,3ten )ir ,n.$rg/s/zl/$ 3endini vermemeli ve )u tr
<e.leri<, d$h$ )$l$ng/4t$ em0iri3 <olgul$rl$< )ir s$.m$m$l/, .$ni geni )ir 4evrede
dorud$n g,re mutl$3 ol$r$3 verilmi ol$n idelere 3$r/ 3,r olm$m$l/d/r. +iz hl
P,nes$ns't$n 3$.n$3l$n$n ,n.$rg/l$r/n .$s$3l$r/ $lt/nd$./z. 2$3i3$ten ,n.$rg/s/z ol$n
3imse.i, s$0t$n$n )ir e.in K$nt't$n m/, @iRuino'lu Tom$sso'd$n m/, .o3s$ B$r[in .$
d$ @ristoteles, 2elmholtz.$ d$ P$r$8elsus't$n m/ 3$.n$3l$nd// ilgilendirmez. Kendi
g,z ile g,rme3 gi)i )ir t$le0 gere3li deildir. ($3$t g,rlm ol$n, ,n.$rg/l$r/n )$s3/s/
ile .orum d// )/r$3/lm$m$l/d/r. Yeni4$'/n en et3ile.e8i )ilimlerinde, m$tem$ti361izi3
)ilimlerinde, 4$l/m$n/n g,rnte ).3 ),lmnde, 4$l/m$./ dol$.l/ .,ntemler
)$$r/.$ g,trd i4in, dol#yl y!n"emlere 3ere8inden f#zl# de8er vermeye2
do8r$d#n #vr#m#nn de8erini !" 3!rmeye o e8ilimliyiz. ($3$t 1else1enin son
3$.n$3l$r$ geri gittii ,l4de, )ilimsel 4$l/m$l$r/n/ dorud$n sezgi s1erinde .$0m$s/,
onun ,z gereidirC ve z$m$n/m/z/n $t$8$/ en ).3 $d/m, h$3i3i $nl$md$ 1else1i
sezgi, 1enomenolo9i3 ,z3$vr$m$s/ ile sonsuz )ir 4$l/m$ $l$n/n/n $4/ld//n/ ve )ilimin,
)tn dol$.l/ sem)olletiren ve m$tem$ti3letiren .,ntemlere, sonu4 4/3$rm$ ve
3$n/tl$m$ $0$r$t/n$ )$vurm$d$n d$, en 3esin ve gele8e3te3i )tn 1else1eleri
)elirle.e8e3 )ilgileri 3$z$nd//n/ g,r0 t$n/m$3t/r.
87
)erimce
#deG$#": u0u.gun, t$mu.gun
#siyolo&i: deer ,retisi
#siyom: )elit, $3t: edim
#"$#li"e: gn8elli3,
#@riori: ,nsel, #@os"eriori: sons$l.
co3i"#"ion: )ilin4li ol$r$3 )ir e.i dnme3 =4ev.A
condi"io sine G$# non: zorunlu 3oul.
ded$siyon: tmdengelim
desri@siyo: )etimleme =4ev.A
diy#le"i: e.tiim.
eide"i: ,ze .,neli3, ,z)ilim
em@iri: du.ul$r$ d$.$n$n )ilgi =4ev.A
e@is"emolo&i: )ilgi 3ur$m/
e@ec-e: .$rg/s/zl/3.
e"-i: $hl$3 )ilimi
e"-os : $hl$3s$l $m$4l/ dn8e =4ev.A
ez#": s$/n
f#n"#ze: dlem
fenomen: g,rng
fisiyon: .$0/nt/.
-is"orisizm: t$rihsel8ili3
ide: ide
ide#l: dnsel, l3, l3sel.
imm#nen": i43in
in#deG$#": u0u.gun olm$.$n.
in"ros@esiyon: =0si. i4ed,n3 3endini g,zleme 3endinde in8eleme .,ntemiA.
orrel#siyon: )$l/l$/m 3$tegori: 3$tegori, .,neti8i il3e =4ev.A
m#"-esis $nivers#lis; evrenin m$te .,ntemi ile 3esin )ilinmesi
mod$s: 3i0.
nomin#lis": $d8/.
o7&e"if; nesnel ontolo9i: v$rl/3)ilim.
@os"$l#": 3onut
@rim#: il3, )irin8i, en stn =4ev.A
rel#syon: )$l$nt/, residium: $rt/3 =4ev.A
red$siyon: indirgeme
reflesiyon: 3endine d,n3 dnme =4ev.A
s$7s"#nz: t,z
s7&e"if: ,znel
"eori: 3ur$m
"eleolo&i: ere3sel
"r#nscenden": $3/n.