I. PRESENTACIN Los procesos de diseo y programacin curricular de la Facultad de Humanidades hicieron necesaria la incorporacin del curso Psicopedagoga. El mismo se inscribe dentro del pensum y constituye parte importante en la formacin del estudiante, porque se vincula con la Visin, isin y los !b"etivos #nstitucionales. El curso se potenciali$a en el enfrentamiento de problem%ticas diversas, el desarrollo de estructuras integradas y la construccin de conocimientos relevantes surgidos de necesidades e intereses compartidos, en interaccin permanente con el conte&to. El programa es producto de la consulta a diversos actores. En virtud de ello su contenido go$a de valide$ general que deber% ser desarrollado, evaluado y lgicamente, retroalimentado. 'in embargo, su car%cter fle&ible permite la inclusin de e&periencias de aprendi$a"e, que la demanda estudiantil y el entorno local, ob"etivamente sugieren. II. PERFIL
De la naturaleza del curso
(ue el estudiante) *plique la teor+a psicopedaggica en el proceso de ensean$a,aprendi$a"e. III. DESCRIPCIN Ps! Psicopedagoga. Este curso proporciona al estudiante el conocimiento de una serie de recursos psicolgicos para resolver problemas del aprendi$a"e. *borda la orientacin espec+fica en intereses, motivaciones y desarrollo de capacidades que el estudiante necesita como persona, como ciudadano y como miembro de una sociedad pluricultural. El curso pretende motivar e introducir las bases tericas y los principios psicolgicos, proporciona tambi-n una serie de conocimientos psicolgicos para orientar los problemas de aprendi$a"e creando un ambiente de respeto y tolerancia, como esquemas b%sicos de comportamiento para el desempeo futuro de la profesin. I". C#NTENID# UNIDAD I Funciones y alcances de la Psicologa Educativa .efinicin *plicaciones La psicolog+a en la pr%ctica educativa *n%lisis de la pr%ctica educativa en la actualidad. /0mo piensan los maestros1 E&pectativas de los maestros y sus efectos en los alumnos. #nfluencias sociales y pr%cticas educativas. 0lima educativo. UNIDAD II LA PSICOPEDAGOGA Y SU RELACI! CO! O"RAS CIE!CIAS .efinicin 2elacin con la pedagog+a, biolog+a, psicolog+a. UNIDAD III "EORAS DEL APRE!DI#A$E Las principales teor+as de aprendi$a"e en la actualidad /0mo se define la teor+a y aplicaciones en la educacin1 UNIDAD IV CO!DUC"IS%O Enfoque conductista y su aplicacin en el aprendi$a"e. 0onductismo cl%sico y conductismo operante. UNIDAD V "EORA COG!I"I&IS"A 3eor+a de *lbert 4andura 3opolog+a de 2obert . 5agn- 4runer y *usubel 66666666666666666666666666. 3eor+a de la 0ategori$acin y *prendi$a"e 'ignificativo 3eor+a de 7iaget. odelo del aprendi$a"e sociocultural de Vigot$8y. Enfoque constructivista UNIDAD VI O"ROS ASPEC"OS PARA EL PROCESO DEL APRE!DI#A$E 3eor+as de las inteligencias m9ltiples. 'u naturale$a y caracter+sticas 'u aplicacin en el aula. UNIDAD VII ES"RA"EGIAS PARA EL APRE!DI#A$E Estrategias para la comprensin de te&tos. *prender a aprender. Estrategias de aprendi$a"e. 0lasificacin de las estrategias de aprendi$a"e. Estilos de aprendi$a"e. 0arl 2oger y el aprender a aprender. ". ESTRATE$IAS DE APRENDI%A&E' Las estrategias de aprendi$a"e deber%n refor$arse con la investigacin del conte&to, la interaccin y la participacin activa del estudiante. El soporte del curso lo constituye el desarrollo de e&periencias vivenciales, las observaciones guiadas, la cr+tica de te&tos, los estudios dirigidos, en funcin de mdulos educativos virtuales, talleres, laboratorios y otras e&periencias de conocimiento que el profesor "u$gue importantes para potenciar procesos de desarrollo. Entre estos procesos el an%lisis, la s+ntesis, la discriminacin, la comparacin, la problemati$acin, la generali$acin, el descubrimiento, el planteamiento de hiptesis y otras estructuras espec+ficas del curso. Es importante arribar a productos concretos, mediante la docencia en forma de investigacin y la integracin efectiva de la teor+a y la pr%ctica: todo ello mediante el enfoque integrador e interdisciplinario que los ob"etivos institucionales, los e"es curriculares, las competencias ;b%sicas, gen-ricas o transversales y espec+ficas< y otros fenmenos de la vida cotidiana puedan refor$ar. "I. REC(RS#S' El profesor y los estudiantes deber%n privilegiar recursos que enrique$can e&periencias directas. Los recursos son fundamentales para refor$ar efica$mente las estrategias de aprendi$a"e, para desarrollar saberes integrados, facilitar su comprensin y aplicacin simult%nea. La seleccin adecuada de los recursos permitir% incorporar los recursos del medio, generar vocaciones en el aprender haciendo, en el aprender a aprender y en la conte&tuali$acin de aprendi$a"es que las situaciones geogr%ficas imponen. La utili$acin de la tecnolog+a de punta es importante, sin perder de vista la interaccin para robustecer la din%mica interna del aula: todo ello para la comprensin de nuevas representaciones simblicas. "II. E"AL(ACIN' Los procesos de aprendi$a"e deber%n ser verificados mediante la incorporacin de la auto, la hetero y la coevaluacin. La evaluacin diagnstica, sumativa y formativa constituyen la propuesta permanente del diseo. La integracin de la evaluacin alternativa es de importancia fundamental, mediante el uso de instrumentos de observacin cualitativa para evaluar capacidades de desempeo traducidas en habilidades y destre$as, as+ como actitudes, e&pectativas, intereses, aspiraciones y valores. El diseo no desestima otras formas de evaluacin que el profesor considere necesarias para medir procesos cognitivos y otros productos espec+ficos de aprendi$a"e. "III. REFERENCIAS "IRT(ALES , ))).*i*lioteca.usac.edu.gt , ))).edute+a.org ,I,LI#$R-FICAS =. *>'>4EL, .avid. ;=?@A<. Psicologa Educati.a. Editorial 3rillas. -&ico Bda. Edicin B. F>23H, Hans 5. ;=??C<.La teora de Piaget en la pr/ctica. Editorial Dapelus$. 4uenos *ires, *rgentina. Ara. Edicin A. GAGN R. M.,( 1986) La instrucci0n *asada en la in.estigaci0n so*re el aprendiza1e. >niversidad #beroamericana, -&ico. C. !EE2E!, 0., F 0*'3ELL!, . (1997). Las estrategias de aprendiza1e. C02o incorporarlas a la pr/ctica educati.a. Edeb-. 4arcelona. G. !EE2E!, 0., F '!LH, #. ;comps.< ;=??I<. El asesora2iento psicopedag0gico3 una perspecti.a pro4esional. *lian$a. adrid. I. 2!.2#5>EJ !2EE!, . L. ;=??G<. #rientaci0n e inter.enci0n psicopedag0gica. 0E*0. 4arcelona. K. LLLLLLLLLL ;BMM=<. #rientaci0n Psicopedag0gica 5 Calidad Educati.a. 7ir%mide. adrid. @. '!42*.!, L., F !0*7!, 0. ;=??K<. E.aluaci0n psicopedag0gica 5 #rientaci0n educati.a. Estel. 4arcelona. ?. '!LH, #. ;=??@<. #rientaci0n educati.a e inter.enci0n psicopedag0gica. Horsori. 4arcelona. =M. VEL*J .E E.2*E!, 0. ;=??@<. #rientaci0n e inter.enci0n psicopedag0gica. Concepto6 2odelos6 progra2as 5 e.aluaci0n. *l"ibe. *rchidona ;%laga PSICOPEDAGOGA UNIVERSIDAD DE SAN CARLOS DE GUATEMALA ESCUELA DE FORMACIN DE PROFESORES DE ENSEANZA MEDIA PROGRAMA ACADMICO DE DESARROLLO PROFESIONAL DOCENTE PADEP/D CURSO: PSICOPEDAGOGA MDULO I Licenciada Cyn!ia De" #$%i"a Mini&'a de Ed%caci(n D') O&ca' *%$+ L(,e- Ri.a& Di'ec+' EFPEM Uni.e'&idad de San Ca'"+& de G%ae/a"a A&a/0"ea Naci+na" de" Ma$i&e'i+ 1ANM2 C++,e'aci(n T3cnica A"e/ana GIZ Si&e/a Naci+na" de F+'/aci(n de" Rec%'&+ *%/an+ Ed%cai.+ de" Mini&e'i+ de Ed%caci(n 1SINAFOR*E2 Lic) C+n'ad+ Ga'c4a 5a'e&) A%+' 6789 PRESENTACIN) E&i/ad+ d+cene: e" M(d%"+ I de" c%'&+ de P&ic+,eda$+$4a e& e" d+c%/en+ 0:&ic+ ;%e c+/,"e/ena "a& aci.idade& y e<,e'iencia& de a,'endi-a=e& de&a''+""ada& en "a& &ede& de "a ,'+>e&i+na"i-aci(n en d+nde &e 'ea"i-an "a& c"a&e& ,'e&encia"e& de" P'+$'a/a Acad3/ic+ de de&a''+""+ P'+>e&i+na" ,a'a D+cene&) E" c%'&+ de P&ic+,eda$+$4a? c+/+ +d+& "+& c%'&+& de e&e ,'+$'a/a? 0%&ca ;%e "+& c+n+ci/ien+& &ean c+n&'%id+& ,+' "+& /i&/+& ,a'ici,ane&? c+n "a /ediaci(n de" Faci"iad+') P+' "+ /i&/+? e" c%'&+ ,'e&ena e<,e'iencia& ,a'ici,ai.a&? din:/ica&? "@dica&? dia"($ica&? de/+c':ica&? >"e<i0"e& y &+0'e +d+ ;%e &ean de %i"idad a" d+cene en &% 'a0a=+ dia'i+) En e" c%'&+ &e /ane=an a"$%n+& a&,ec+& e('ic+& de" ca/,+ de "a P&ic+,eda$+$4a ,e'+ e" ,e&+ de "a& aci.idade& 'ecae en e" ac%a'? en "a 'an&>e'encia de c+n+ci/ien+& a" 'a0a=+ de a%"a) E" /(d%"+ c+niene &%$e'encia& de in.e&i$aci(n2acci(n ;%e de0en e=ec%a'&e en e" 'an&c%'&+ de "a &e/ana y ;%e ienen c+/+ ,'+,(&i+ e&a0"ece' 'e"aci(n en'e e+'4a y ,':cica? en'e "+ a0&'ac+ y "+ c+nc'e+) A"$%na& "ec%'a& de" /(d%"+ &e 'ea"i-a':n en e" 'a0a=+ de" &:0ad+ en "a& &ede&? c+/+ ,a'e de "a& aci.idade& >+'/ai.a& de" c%'&+ y &+n e<+& ;%e de0en "ee'&e y 'a0a=a'&e c+n "a /ediaci(n de" Faci"iad+' O'a& "ec%'a& "a& 'ea"i-a': e" d+cene d%'ane "a &e/ana? c+/+ aci.idad >+'/ai.a c+/,"e/ena'ia? 'ea"i-:nd+&e en "a& c"a&e& ,'e&encia"e&? aci.idade& ;%e c+/,'%e0en "a c+/,'en&i(n y a,"icaci(n de "+ "e4d+) E" c%'&+ ,'inci,ia c+n %na 'e>"e<i(n &+0'e e" e&ad+ de "a ed%caci(n en G%ae/a"a) In.ia a "+& ,a'ici,ane& a /edia' &+0'e "+& ,'+0"e/a& ed%cai.+& y e" a,+'e ;%e? c+/+ d+cene& ,+de/+& !ace') Ana"i-a "+& c+nce,+& >%nda/ena"e& de P&ic+,eda$+$4a) Sin ,'eende' ;%e e" d+cene 'ea"ice >%nci+ne& ,'+,ia& de %n ,'+>e&i+na"? &e inc"%yen e&'ae$ia& y 3cnica& ;%e e" d+cene ,%ede 'ea"i-a' ,a'a deeca' y ay%da' a &%& e&%diane& ;%e ,%die'an ,'e&ena' ,'+0"e/a& de a,'endi-a=e? e&,ecia"/ene "+& ,'+0"e/a& en "a ad;%i&ici(n de "a "ec%'a? "a e&c'i%'a y/+ e" c:"c%"+ /ae/:ic+) UNIDAD 1. EDUCACIN Y PSICOPEDAGOGA. Estado de la educacin guatealteca!". Seg#n un in$o%e del &anco 'undial( )u*licado en a+o,-.11( Guateala tiene el )eo% sistea educati/o del isto cent%oae%icano. Este no es el #nico in$o%e 0ue coloca al )a1s coo uno de los )a1ses con una educacin de$iciente. Ante%io%ente UNESCO( o%ganiso de las Naciones Unidas )a%a educacin( ciencia + cultu%a 2a*1a ad/e%tido de las se%ias de$iciencias 0ue la educacin guatealteca /iene a%%ast%ando 2ist%icaente( ent%e ellas los altos 1ndices de %e)itencia( dese%cin + el escaso )%esu)uesto 0ue se destina a educacin. 3a*i4n e5isten in$o%es 0ue sit#an a Guateala ent%e los )a1ses 6s )o*%es del )laneta. Seg#n o%ganisos inte%nacionales + e5)e%tos en desa%%ollo( la educacin es uno de los $acto%es 0ue )uede cont%i*ui% a t%ans$o%a% la sociedad + a+uda% a sali% del su*desa%%ollo. Entonces )odeos deduci% 0ue si el sistea educati/o no e7o%a no se%6 nunca un $acto% de desa%%ollo + continua%6 $o%ando )e%sonas )asi/as + con )oca ca)acidad de c%1tica + de )%o)uesta. 89o 0ue )asa cada d1a en el aula %e)e%cuti%6 en el ti)o de )a1s 0ue tend%eos en el $utu%o: la %es)uesta es un S %otundo + esto tiene i)licaciones )a%a todos los guatealtecos. El )%o*lea educati/o es de toda la sociedad( del go*ie%no( e)%esa%ios( sociedad ci/il( uni/e%sidades etc. El docente tiene 0ue asui% su )a%te de co%%es)onsa*ilidad + t%ata% de e7o%a% sus )%6cticas. Guateala es de los )ocos )a1ses en A4%ica 9atina en donde los docentes no tienen $o%acin uni/e%sita%iaantes de e7e%ce% su )%o$esin. El a)%endi;a7e t%adicional $o%a )e%sonas acostu*%adas a o*edece% + a eo%i;a% contenidos de dudosa utilidad. En el aula a#n se %e)%oduce el auto%ita%iso 0ue 2a ca%acte%i;ado a la sociedad guatealteca. 9a nue/a escuela de*e $o%a% )e%sonas c%1ticas + dialgicas. Se de*e )%oo/e% la in/estigacin + la )a%tici)acin acti/a del estudiante en la const%uccin de su )%o)io a)%endi;a7e + se de*e $oenta% la const%uccin coo)e%ati/a del conociiento. De&,%3& de "ee' e" a'4c%"+ ane'i+'? 'e@na&e c+n a"$%n+& c+/,aAe'+& ,a'a 'a0a=a' c++'dinada/ene y 'e&,+ndan "a& &i$%iene& ,'e$%na&: 8) BP+' ;%3 e& i/,+'ane ene' %na ed%caci(n de ca"idadC 6) BC%:"e& &+n a"$%na& de "a& ca%&a& de ;%e G%ae/a"a en$a %n 0a=+ ni.e" ed%cai.+C 9) BC%:"e& &+n "a& c+n&ec%encia& de ene' %n &i&e/a ed%cai.+ c+n &e'ia& de>iciencia&C D) BE%3 acci+ne& ,%ede +/a' e" d+cene ,a'a &e' %n >ac+' de ca/0i+ !acia "a ca"idad ed%cai.aC F) BE%3 i,+ de ,e'&+na& de&ea/+& >+'/a' en %n &i&e/a ed%cai.+ de ca"idadC Ci/ien+& Te('ic+& G"ec%'a e<'a2a%"aH: ...la teo%1a es tan i)o%tante )a%a el 0ue estudia( coo )a%a un na/egante tene% una *%#7ula( )o%0ue los 0ue se at%e/en a na/ega% sin esa *%#7ula( nunca /an a sa*e% con segu%idad 2acia dnde se di%igen". Le+na'd+ da Vinci) E" &e' !%/an+ &ie/,'e !a enid+ d%da&? de&de "+& ie/,+& ,'e!i&('ic+&) Pa'a 'e&+".e' &%& d%da& 'ec%''i( ,'i/e'+ a "+& /i+& y a" ,en&a/ien+ /:$ic+) En %na 'e$i(n de "+ ;%e a!+'a e& G'ecia &%'$i( %na >+'/a di&ina de ,en&a') Se 0%&ca0a enc+n'a' "a ca%&a de "+& >en(/en+& &in 'ec%''i' a e<,"icaci+ne& /:$ica&) A&4 &%'$i( e" ,en&a/ien+ cien4>ic+ ;%e !a id+ a.an-and+ ,+c+ a ,+c+ !a&a n%e&'+& d4a&) En "a ,'e!i&+'ia y en "a& ci.i"i-aci+ne& ani$%a& n+ e<i&4a "a ed%caci(n >+'/a"? c+/+ !+y &e c+n+ce) E" &e' !%/an+ 'an&/i4a ,+' /edi+ de" e=e/,"+ y "a e=e'ciaci(n en e" /edi+ na%'a"? "+& c+n+ci/ien+& ;%e e'an nece&a'i+& ,a'a &+0'e.i.i') E" niA+ + =+.en a,'end4a ,+' modelado + &ea i/iand+ "+ ;%e !ac4an "+& /ay+'e&) Con el paso de mucos s!"los su#"!$ la educac!$n como una neces!dad pa#a %#ansm!%!# los &alo#es cul%u#ales 'ue una soc!edad cons!de#a mu( !mpo#%an%es pa#a su so)#e&!&enc!a ( pa#a c#ece# como "#upo umano. *a !dea de lo 'ue es educac!$n a cam)!ado desde en%onces ( ac%ualmen%e los c!en%+,!cos es%-n de acue#do en 'ue esun proceso que trata de desarrollar todas las potencialidades del ser humano. Ya so+ un ca;ado%< Iluinados )o% los )%ie%os %a+os del sol( el 2o*%e + su 2i7o a/an;an sigilosaente ent%e la sel/a )elig%osa. El adulto /a adelante( cuidando sus )asos + o*se%/ando las %aas de los 6%*oles. =l sa*e 0ue su 2i7o tiene 0ue a)%ende% a /ale%se )o% s1 iso( si 0uie%e so*%e/i/i%. De )%onto se /uel/e 2acia el ni>o + le 2ace gestos )a%a 0ue gua%de silencio. 9e se>ala una %aa ce%cana + el ni>o descu*%e el a/e 0ue tanto 2an *uscado. El co%a;n del )e0ue>o late acele%adaente ient%as tensa su a%co + lan;a una $lec2a ce%te%a. Al cae% la )%esa co%%e a %ecoge%la. Po% )%ie%a /e; su a%co cont%i*ui%6 a lle/a% coida a la t%i*u. Des)u4s de tanto /e% a su )ad%e( el ni>o 2a a)%endido a ca;a%. 'ient%as cainan con la )%esa( de /uelta a la t%i*u( )iensa con o%gullo! +a so+ un ca;ado%". Pa'a 'e&,+nde' a "a& ,'e$%na& &+0'e c(/+ a,'ende/+&? e" &e' !%/an+ >+'/%"( %na ciencia ;%e e& ,'+d%c+ de "+& c+n+ci/ien+& de +'a& d+& ciencia&: P&ic+"+$4a y Peda$+$4a) E&a n%e.a ciencia e& "a P&ic+,eda$+$4a? ;%e &e dedica a enende' c(/+ a,'ende/+& "+& !%/an+& y a 'aa' de 'e&+".e' "+& ,'+0"e/a& de a,'endi-a=e) LA PSICOPEDAGOGIA COMO CIENCIA La P&ic+,eda$+$4a e& "a ciencia ;%e e&%dia a" &e' !%/an+ en &i%aci+ne& &+ci+ed%cai.a&) En e""a &e ine''e"aci+nan "a ,&ic+"+$4a e.+"%i.a? "a ,&ic+"+$4a de" a,'endi-a=e? "a did:cica? "a e,i&e/+"+$4a? "a ,&ic+"in$J4&ica y +'a& di&ci,"ina& &i/i"a'e&) La P&ic+,eda$+$4a e& "a ciencia ;%e n+& ,e'/ie c+n+ce' "a &i%aci(n de" ,'+ce&+ de a,'endi-a=e de "+& &%=e+&? c+n "a inenci(n de /e=+'a'"+ y ac%a' &+0'e 3" ,a'a "+$'a' ;%e e" ed%cand+ a,'enda e>eci.a/ene y /e=+') La P&ic+,eda$+$4a ,%ede ac%a' en e" de&e/,eA+ de" a"%/n+? ine'.iniend+ en &% ,'+ce&+ de e&%di+ y a,'endi-a=e? + en e" 'a0a=+ de" d+cene y "+& 'ec%'&+& did:cic+&? inc+',+'and+ e" c+n+ci/ien+ y di&eA+ de /ae'ia"e& de a,+y+? 3cnica& de ace'ca/ien+ a" a,'endi-a=e de "+& a"%/n+&) La ,&ic+,eda$+$4a n+ &+"+ a,"ica a "a ed%caci(n a;%e""+& c+nce,+& ,&ic+"($ic+& ;%e ,'+.ienen de +'+& ca/,+& de "a ,&ic+"+$4a? &in+ ;%e? en "a ac%a"idad? &e "e a&i$na "a ca,acidad de e<'ae' de" ca/,+ a" ;%e &e a,"ica? e<,e'iencia& y ,'inci,i+& inde,endiene& de +'den ,&ic+"($ic+? @i"e& y nece&a'i+& ,a'a "a in.e&i$aci(n y e" 'aa/ien+ de "+& ,'+0"e/a& de "a ed%caci(n) BE%3 e& P&ic+,eda$+$4aC Re&%/iend+ ,+de/+& a>i'/a' ;%e P&ic+,eda$+$4a e& "a ciencia ;%e ,e'/ie e&%dia' a "a ,e'&+na en "a& di&ina& ea,a& de a,'endi-a=e? "a& c%a"e& a0a'can +da &% .ida) La ,&ic+,eda$+$4a e& "a ciencia ;%e &e enca'$a de" e&%di+ y &+"%ci(n de "+& ,'+0"e/a& de a,'endi-a=e ,a'a ""e$a' a %na >+'/%"aci(n /:& adec%ada de "+& /3+d+& y 3cnica& did:cica& y ,eda$($ica&) E&a ciencia? a" +c%,a'&e de" a,'endi-a=e? aiende a/0i3n "+& ,'+0"e/a& ;%e di>ic%"an ;%e e" niA+ a,'enda) E&+& &+n ""a/ad+& P'+0"e/a& de A,'endi-a=e y &e ,'e&enan c%and+ e" niA+ e&: en "a ea,a de a,'ende' a "ee'? e&c'i0i' y ca"c%"a' + &ea? c%and+ e&: iniciand+ &% a,'endi-a=e e&c+"a') E" a,'endi-a=e e& e" ,'+ce&+ a 'a.3& de" c%a" &e ad;%ie'en n%e.a& !a0i"idade&? de&'e-a&? c+n+ci/ien+&? c+nd%ca&? aci%de& y .a"+'e& c+/+ 'e&%"ad+ de" e&%di+? "a +0&e'.aci(n? de "a e<,e'iencia? de "a in&'%cci(n + en'ena/ien+? de" ine'ca/0i+ c+n +'a& ,e'&+na& + de "a "ec%'a) La& aci.idade& de a,'endi-a=e ,"aneada& ,+' e" d+cene ,%eden >aci"ia' % +0&ac%"i-a' e" a,'endi-a=e) A" ,"ani>ica' "a& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e !ay ;%e +/a' en c%ena ;%e "+& niA+& ienen di&in+& e&i"+& de a,'endi-a=e y di&in+& 'i/+& ,a'a a,'ende') La& !a0i"idade& &ie/,'e &e ,%eden a,'ende' y +d+ "+ ;%e &e !a a,'endid+ &e ,%ede de&2 a,'ende') P+' "+ an+ a 'a.3& de "a /+di>icaci(n de c+nd%ca ,+de/+& c'ea' !:0i+& n%e.+& ;%e n+ ene/+& y ,+de/+& e<in$%i' c+nd%ca& ;%e n+ &+n de&ea0"e& ,+';%e n+ n+& $%&an + ,+';%e &+n ,e'=%dicia"e& ,a'a n+&+'+&) En ca&i +da& "a& a%"a& e<i&en niA+& ;%e ienen di>ic%"ade& /ay+'e& ;%e &%& c+/,aAe'+& ,a'a a,'ende') E" d+cene de0e ,'e&a' aenci(n a e&+& niA+& ,+';%e e""+& ,%eden 0ene>icia'&e de a"$%na& /edida& &enci""a& ;%e e" d+cene ,%ede i/,"e/ena' en &% a%"a) La deecci(n de ,'+0"e/a& de a,'endi-a=e ,'inci,ia c+n "a +0&e'.aci(n) T+d+ d+cene de0e &e' %n 0%en +0&e'.ad+' de &%& e&%diane&) Pa'a !ace' %na +0&e'.aci(n inicia"? e" d+cene de0e e"a0+'a' %n in&'%/en+ &enci""+ en e" c%a" ,+d': i' an+and+ a;%e""+& indici+& ;%e "e ,%eden &e'.i' ,a'a da'&e c%ena &i a"$%n+ de &%& e&%diane& ,adece de a"$%na di&ca,acidad? a%n;%e &ea "e.e? ;%e ,+d'4a a>eca' &% 'endi/ien+) BA"$@n e&%diane &e ace'ca de/a&iad+ e" "i0'+ + ":/ina ,a'a .e'"+C BA"$@n e&%diane ,ide ;%e &e "e 'e,ia "+ dic!+? de /ane'a c+n&aneC A"$%n+& niA+& &e a4&"an c%and+ en>'enan %n ,'+0"e/a e/+ci+na" ;%e a>eca &% de&e/,eA+) *ay niA+& ;%e n+ ,%eden e&a' aen+& ,+' /%c!+ ie/,+) N+ !ay ;%e ac%&a'a "+& niA+& ,'e/a%'a/ene de !a'a$ane& + de +'a& c+&a&? !ay ;%e in.e&i$a' &% en+'n+ >a/i"ia') E&a& y +'a& ,'e$%na& &i/i"a'e& ,%eden c+ne&a'&e c+n %na +0&e'.aci(n &enci""a ,e'+ ine"i$ene ,+' ,a'e de" d+cene) E& i/,+'ane c+n+ce' .e'dade'a/ene a "+& e&%diane&) Re&,+nda e&a& ,'e$%na& &enci""a&? %i"i-and+ &%& ,'+,i+& 3'/in+&? ace'ca de e&+& c+nce,+& >%nda/ena"e& de" c%'&+: 8) BE%3 e& P&ic+,eda$+$4aC 6) BC%:" e& &% +0=e+ de e&%di+C 9) BC(/+ ,%ede ay%da'/e e&a ciencia en /i 'a0a=+ d+ceneC D) BC%:" e& &% i/,+'ancia en ed%caci(nC F) BO0&e'.+ "+& ca/0i+& de c+nd%ca de /i& e&%diane&C K) BMe ine'e&+ ,+' &%& ,'+0"e/a&C L) En "a "ec%'a MNOa &+y %n ca-ad+'PQ? BC(/+ a,'endi( e" niA+ a ca-a'C E&c%e"a Pa-i=? Na!%a":) F++ C) Ga'c4a)
En "a c"a&e de /ae/:icaQ) Es un aula %egula%( en un d1a co#n + co%%iente en una escuelita %u%al( del unici)io de Na2ual6( Solol6 Es segundo g%ado + el docente est6 t%a*a7ando con sus ni>os el 6%ea de 'ate6tica. El contenido es la %esolucin de )%o*leas( utili;ando o)e%aciones de adicin + sust%accin. ?CN& co)etencia @( contenido @.@.1A. 3odos est6n atentos a las e5)licaciones + tienen a la ano su *olsita de ate%iales )a%a t%a*a7a% en esta 6%ea. Sin e*a%go( con$o%e se desa%%olla la clase( se )ueden o*se%/a% distintas %eacciones de los ni>os. Ba+ dos ni>as )%o$undaente concent%adas( t%atando de %esol/e% los cuat%o )%o*leas 0ue el )%o$eso% esc%i*i en el )i;a%%n. Un ni>o se %asca la ca*ecita( se le/anta un )oco eno7ado de su luga% + /a a )%egunta%le + a )edi%le al docente 0ue le e5)li0ue e7o% )o%0ue no entiende uno de los )%o*leas. Se nota su eno7o )o% la $%ust%acin. El docente le e5)lica( en Cic24( 0u4 es lo 0ue tiene 0ue 2ace%. Al ni>o se le iluina el %ost%o al co)%ende% lo 0ue de*e 2ace% + /uel/a a su luga% a t%a*a7a%. En un esc%ito%io a)a%te est6 sentado un ni>o a+o% 0ue todos los de6s. =l no est6 %esol/iendo los )%o*leas coo todos( 4l est6 di*u7ando %osas. Aca*a de )inta% una %osa + se le/anta )a%a 0ue el )%o$eso% /ea su t%a*a7o. El docente i%a los di*u7os de las %osas( le aca%icia la ca*e;a al g%anduln + lo $elicita )o% su es$ue%;o." =l es un ni>o es)ecial( )e%o +o lo atiendo + /a e7o%ando )oco a )oco" dice el aest%o. Ba+ dos ni>itos 0ue est6n t%a*a7ando 7untos + se a)o+an utuaente( )e%o a )esa% de eso tienen di$icultades )a%a %esol/e% el t%a*a7o. Ellos son *uenos )a%a Counicacin + 9engua7e( )e%o les cuesta un )oco el 6%ea de 'ate.( dice el P%o$e". La "ec%'a ane'i+' de&c'i0e %na &i%aci(n 'ea" de 'a0a=+ c+idian+ en %na e&c%e"a $%ae/a"eca) A" +0&e'.a' c+n deeni/ien+ "a& aci.idade& &e n+an c+&a& ine'e&ane& y a/0i3n &%'$en ,'e$%na& ;%e? en e" 'an&c%'&+ de e&e /(d%"+ y c+n "a& aci.idade& de" c%'&+? &e i':n 'e&,+ndiend+ ,+' cada %n+ de "+& ,a'ici,ane&) Sin e/0a'$+? cada d+cene ,+&ee %na 'ica .a'iedad de e<,e'iencia& y c+n+ci/ien+& ;%e ,%ede c+/,a'i' c+n &%& c+/,aAe'+& ,a'a 'aa' de 'e&,+nde' a"$%na& d%da& ;%e &%'$en de "a "ec%'a) T'ae de 'e&,+nde'? 0a&:nd+&e en &% e<,e'iencia? "a& &i$%iene& ine''+$ane&: BE%3 &i$ni>ica a,'ende'C BC(/+ a,'ende/+& "+& &e'e& !%/an+&R BE%3 >ac+'e& in>"%yen ,a'a ;%e a,'enda/+& /e=+'C BP+' ;%3 a"$%n+& e&%diane& a,'enden /:& ':,id+ ;%e +'+&C BP+' ;%3 a"$%n+& e&%diane& ienen di>ic%"ade& ,a'a a,'ende'C BP+' ;%3 a"$%na& c+&a& &e a,'enden /:& ':,id+ ;%e +'a&C BP+' ;%3 a"$%n+& c%'&+& n+& $%&an /:& ;%e +'+&C EL APRENDIZASE) L+& /ae&'+& &e a"e$'an? "+& ,ad'e& de >a/i"ia a/0i3n y a" .e' &% a/,"ia &+n'i&a? &a0e/+& ;%e "+& niA+& &e ,+nen >e"ice&) A,'ende' a"$+ n%e.+ n+& ca%&a a"e$'4a a +d+&? e&,ecia"/ene c%and+ a" ,'inci,i+ ,en&:0a/+& ;%e n+ ,+d'4a/+& a,'ende') Pe'+? B;%3 e& a,'ende'C En %n+& ,:''a>+& ane'i+'e& ya &e e&0+-a %na de>inici(n de a,'endi-a=e c+/+ %n ,'+ce&+ de ad;%i&ici(n de c+n+ci/ien+&? !a0i"idade&? .a"+'e&? de&'e-a&? ec)? %n ,'+ce&+ de de&a''+""+ de" &e' !%/an+ ,a'a a"can-a' &% /:<i/a ,+encia"idad? ,'eci&a/ene c+/+ &e' !%/an+) E" 3'/in+ a,'endi-a=e !a e<,e'i/enad+ .a'iaci+ne& a 'a.3& de" ie/,+? de ac%e'd+ a" de&a''+""+ de" ,en&a/ien+ y de,endiend+ a/0i3n de ;%i3n "+ de>ine) Cada ,e'&+na? a" de>ini' e" 3'/in+ a,'endi-a=e &e e&: &i%and+ en %n dee'/inad+ /+de"+ ,eda$($ic+ e" c%a" a &% .e- e& ,'+d%c+ de %na c+''iene >i"+&(>ica y de %na e&c%e"a ,&ic+"($ica) Ti,+& de a,'endi-a=e) De ac%e'd+ a "a& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e di&eAada& ,+' e" d+cene2>aci"iad+' ,a'a de&a''+""a' "+& c+nenid+& y a"can-a' "+& +0=ei.+& y c+/,eencia&? "+& e&%diane& a,'enden de di>e'ene& >+'/a&) L+& ,&ic+,eda$+$+& !an c"a&i>icad+ e&+& a,'endi-a=e& en c%a'+ i,+&) TIPOS DE APRENDIZASE: RECEPTI"# REPETITI"# P#R DESC(,RI7IENT# SI$NIFICATI"# E" + "a e&%diane c+/,'ende y 'e,'+d%ce e" c+nenid+ &in e<,e'i/ena' a"$@n de&c%0'i/ien+? e& deci' M'eci0eQ de" E" e&%diane /e/+'i-a "+& c+nenid+& &in c+/,'ende'"+& + 'e"aci+na'"+& c+n &%& c+n+ci/ien+& ,'e.i+&) Re,ie "+ ;%e e" E" + "a e&%diane de&c%0'e "+& c+nce,+& y &%& 'e"aci+ne& ,a'a ada,a'"+& a &%& c+n+ci/ien+& ,'e.i+&) E" + "a e&%diane 'e"aci+na "+& c+n+ci/ien+& n%e.+& c+n "+& c+n+ci/ien+& ,'e.i+& ,a'a a,"ica'"+& d+cene "+& c+n+ci/ien+& d+cene ;%ie'a ;%e 'e,ia a &% .ida c+idiana) MODELOS PEDAGGICOS) BE%3 e& %n /+de"+ ,eda$($ic+C L+& &e'e& !%/an+& ene/+& di>e'ene& >+'/a& de enende' e" /%nd+ y &%& >en(/en+&) La >+'/a en ;%e enende/+& "a 'ea"idad e& "a >i"+&+>4a? ;%e &i'.e de /a'c+ a "a& de/:& ciencia&) Un /+de"+ ,eda$($ic+ e& %na .i&i(n $"+0a" de c(/+ de0e &e' "a ed%caci(n y e" /+de"+ e&: in>"%id+ ,+' "a >i"+&+>4a y ,+' +'a& ciencia&? en e&,ecia" ,+' "a P&ic+"+$4a) T+d+ /+de"+ ,eda$($ic+ iene 'e& ca'ace'4&ica& 0ien de>inida&: 'e>e'ene !i&('ic+? &%&enaci(n + /a'c+ e('ic+ y c+nc'eci(n ed%cai.a? e& deci' %na a,"icaci(n en e" a%"a? en e" a,'endi-a=e) Un /+de"+ ,eda$($ic+ en$"+0a en &4 /i&/+ +'+& /+de"+&? ,+' e=e/,"+ e" /+de"+ de >+'/aci(n d+cene? e" /+de"+ de e.a"%aci(n? de aenci(n e&c+"a'? ec) E& %n /+de"+ de /+de"+&) T+d+& "+& /+de"+& ,eda$($ic+& &e n%'en de "a& e+'4a& y "eye& de +'a& ciencia& y "+& a,"ican a "a ed%caci(n) E" d+cene de0e ene' %na ,e'&,eci.a $ene'a" de "+& /+de"+& ,eda$($ic+& c+/+ 'e>e'ene de &% 'a0a=+? ,a'a %0ica'&e en e" /a'c+ e('ic+ ;%e &%&ena &%& acci+ne&) La& ,':cica& ,eda$($ica& n+ &ie/,'e &e in&c'i0en e<c"%&i.a/ene en %n /+de"+ &in+ ;%e +/an e"e/en+& de %n+ y de +'+) En e" &i$%iene c%ad'+ &e inena de>ini' e" 3'/in+ &i%:nd+"+ den'+ de" /+de"+ c+''e&,+ndiene: MODELO PEDAGGICO DEFINICIN DE APENDI!A"E CAAC#ES#ICAS PINCIPALES ESCUELA #ADICIONAL ecepci$% de co%ocimie%&os &ra%smi&idos por el maes&ro' Apre%der es repe&ir lo (ue dice% los li)ros o el doce%&e' Pasi*idad del alum%o' No &oma e% cue%&a lo (ue +s&e sa)e' Se priori,a la memori,aci$% - repe&ici$%' #ECNOLOGA EDUCA#I.A Es u% cam)io perma%e%&e de co%duc&as - compor&amie%&os' Se )usca cam)iar co%duc&as' Ad(uisici$% de es&ra&egias para /CONDUC#ISMO0 adap&arse' CONS#UC#I.IS MO' /COGNOSCI#I.IS MO0 Capacidad de re1acer los propios co%ocimie%&os por medio de procesos i%&er%os - co% i%2lue%cia de los seme3a%&es' Par&icipaci$% ac&i*a del es&udia%&e' Apre%di,a3e coopera&i*o' Doce%&e 2acili&ador de las e4perie%cias' SOCIO5C#ICO Proceso de apropiaci$% de co%&e%idos por i%2lue%cia de eleme%&os sociales E4perie%cias cr&icas6 dial$gicas - colec&i*as' Es i%&egral - )usca la li)eraci$% del ser 1uma%o' BEn ;%3 /+de"+ de "+& ane'i+'e& &e de&a''+""a en &% $'an /ay+'4a "a ed%caci(n $%ae/a"ecaC BEn ;%3 /+de"+ &e &i@an "a& e<,e'iencia& ed%cai.a& en &% a%"aC BC%:"e& &+n "a& ca'ace'4&ica& de "a& aci.idade& en &% a%"aC B*ay ca'ace'4&ica& de" c+n&'%ci.i&/+ en &% 'a0a=+ dia'i+C BC(/+ de>ini'4a %&ed e" c+nce,+ Ma,'endi-a=eQC P'+ce&+& de a,'endi-a=e) T+da& "a& aci.idade& ;%e 'ea"i-an "+& e&%diane& ,a'a a"can-a'"+& indicad+'e& de "+$'+? "+& +0=ei.+&? c+n /i'a& a "+$'a' "a& c+/,eencia&? &+n ,'+ce&+& de a,'endi-a=e) En "a e&c%e"a? en e" a%"a? +d+& "+& d4a& &e 'ea"i-an .a'i+& ,'+ce&+& y aci.idade&,a'a "+$'a' ;%e e" e&%diane a,'enda) En'e e&+& ,'+ce&+& &e ,%eden /enci+na' "+& &i$%iene&: En "a $':>ica ane'i+' e&:n 'e&%/id+& "+& ,'+ce&+& de a,'endi-a=e) C+/+ a""4 &e ,%ede .e'? !ay %na ine''e"aci(n en'e +d+&) La recepci$% de da&os e& 'ec+n+ce' e" /en&a=e y c+/,'ende'"+) La &ra%s2ere%cia c+n&i&e en a,"ica' "+& c+n+ci/ien+& ,a'a 'e&+".e' ,'+0"e/a&) C%and+ +c%''e "a compre%si$% de la i%2ormaci$% &e da %na ine','eaci(n 0a&ada en "a e<,e'iencia de" e&%diane y e&+ "e &i'.e ,a'a ,+de' c'ea' n%e.+& c+n+ci/ien+&) Si e" a,'endi-a=e !a &id+ &i$ni>icai.+ y e" e&%diane !a ,a'ici,ad+ aci.a/ene en &% c'eaci(n !a0': %na re&e%ci$% a largo pla,o) C+n&'%ci.i&/+) B*a e&c%c!ad+ %&ed e&e 3'/in+ ane&C BE%3 &i$ni>ica Mc+n&'%ci.i&/+ en ed%caci(nC BS%& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e &+n c+n&'%ci.i&a&C C+n&'%ci.i&/+ e& %n 3'/in+ ;%e n+& !ace ,en&a' en Mc+n&'%cci(nQ? e& deci' ;%e a"$+ &e e&: >+'/and+) O e&+ e& "+ ;%e ,'eende e&e /+de"+? ;%e &ea e" e&%diane ;%ien? a,+yad+ ,+' e" d+cene y c+n "a %i"i-aci(n de e<+&? c%en+&? >:0%"a&? /ae'ia"e& c+nc'e+&? e" di:"+$+ c+n &%& c+/,aAe'+& y e" 'a0a=+ en e;%i,+? c+n&'%ya &%& ,'+,i+& a,'endi-a=e&) Pa'a ;%e e" a,'endi-a=e +c%''a &e ienen ;%e da' .a'ia& c+ndici+ne&) La ,'i/e'a y >%nda/ena" e& 'ea"i-a' %n e<,"+'aci(n de "+& c+n+ci/ien+& ;%e "+& e&%diane& ya ,+&een &+0'e e" c+nenid+ + c+nenid+&) O'a de e""a& e& ;%e e" >aci"iad+' ,'+.ea %n a/0iene e&i/%"ane? c+n 'inc+ne& de a,'endi-a=e? /ae'ia"e& de" c+ne<+? a%"a "e'ada) E%e 'ea"ice aci.idade& .a'iada& y ;%e ,'+,icie "a ,a'ici,aci(n aci.a de "+& e&%diane& en "a& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e) E" c+n&'%ci.i&/+ e& %n /+de"+ ,eda$($ic+) Tiene 'e>e'ene& !i&('ic+&? %n &%&en+ e('ic+ y &e a,"ica en "a& a%"a& de&de !ace /%c!+& aA+&) E" &%&en+ e('ic+ de" c+n&'%ci.i&/+ &e !a .enid+ >+'/and+ a "+ "a'$+ de /%c!+ ie/,+ y de /%c!+& e&>%e'-+& de $'ande& cien4>ic+&) De ac%e'd+ a "+& e('ic+& c+n&'%ci.i&a&? e" &%=e+ ;%e a,'ende e& ;%ien c+n&'%ye &% ,'+,i+ c+n+ci/ien+? 0a&:nd+&e en &%& ,'+,ia& e<,e'iencia& y en &% ,'+,i+ c+n+ci/ien+ ane'i+') Pa'a ;%e e&+ +c%''a? e" /ae'ia" n%e.+ de0e ene' &i$ni>icad+ ,a'a e" e&%diane? e& deci' de0e &e' ca,a- de 'e"aci+na'"+ c+n e" /ae'ia" ;%e 3" ya ,+&ee? de %na /ane'a "($ica y c+n$'%ene) Ade/:& e" d+cene de0e 0%&ca' ;%e e" e&%diane de&c%0'a "a %i"idad de "+ ;%e e&: a,'endiend+ ,a'a 'e&+".e' ,'+0"e/a& c+nc'e+& de &% .ida) L+& a,'endi-a=e& de0en &e' c+ne<%a"i-ad+& y 'e&,+nde' a "a 'ea"idad &+cia" e !i&('ica de "a .ida de "+& e&%diane&) P+' e&+ /i&/+ e" d+cene de0e .e"a' ,+' ;%e "+& e<+& en$an 'e"aci(n c+n "a 'ea"idad ci'c%ndane y c+n "a& c+ndici+ne& de .ida de "+& niA+&) Ca'ace'4&ica& de %n Mae&'+ C+n&'%ci.i&a Ace,a e i/,%"&a "a a%+n+/4a e iniciai.a de" a"%/n+) U&a /ae'ia"e& >4&ic+&? ine'aci.+& y /ani,%"a0"e&) U&a e'/in+"+$4a c+n&'%ci.i&a a" c+/+: C"a&i>ica'? ana"i-a'? ,'edeci'? c'ea'? in>e'i'? ded%ci'? e&i/a'? e"a0+'a'? ,en&a') In.e&i$a ace'ca de "a c+/,'en&i(n de c+nce,+& ;%e ienen "+& e&%diane&? ane& de c+/,a'i' c+n e""+& &% ,'+,ia c+/,'en&i(n de e&+& c+nce,+&) Inicia "+& c+nenid+& 0a&:nd+&e en "a& e<,e'iencia& de .ida de "+& e&%diane&) De&a>4a "a inda$aci(n !aciend+ ,'e$%na& ;%e nece&ian 'e&,%e&a& /%y 0ien 'e>"e<i+nada& y de&a>4a a/0i3n a ;%e &e !a$an ,'e$%na& en'e e""+&) E&i/%"a e" a,'endi-a=e c++,e'ai.+) A,'+.ec!a "+& e''+'e& ,a'a a,'ende'? n+ ,a'a &anci+na') Sa0e c%:nd+ ine'.eni' y c%and+ de=a' en "i0e'ad de 'a0a=a' a "+& e&%diane&) A,'+.ec!a "+& /ae'ia"e& de" /edi+ c+/+ >ac+'e& de a,'endi-a=e) 5%&ca "a ine$'aci(n de "+& ,ad'e& de >a/i"ia a "a c+/%nidad ed%cai.a) 5%&ca ine$'a'&e en e;%i,+& d+cene& de &% c+/%nidad ed%cai.a? &% di&'i+ + de,a'a/en+) Sa0e ;%e "a ed%caci(n e& %n a&%n+ &e'i+ ,e'+ ;%e e" =%e$+? "+ "@dic+? de0e ene' %n e&,aci+ den'+ de &% a%"a) Tiene "a >"e<i0i"idad y !a0i"idad ,a'a a,'+.ec!a' >ac+'e& i/,'e.i&+& en &% ,"ani>icaci(n c+/+ >ac+'e& de a,'endi-a=e) Sa0e !ace' 0%ena& ,'e$%na& y ,e'/ie a" e&%diane in.e&i$a' "a& 'e&,%e&a&) Una i/a$en dice /:& ;%e /i" ,a"a0'a&: En "a $':>ica &i$%iene &e enc%en'an c+n'a&ada& "a& ca'ace'4&ica& de %na ed%caci(n 0a&ada en e" /+de"+ c+n&'%ci.i&a y "a ed%caci(n 0a&ada en e" /+de"+ 'adici+na") En e" c4'c%"+ ine'i+'? e&:n "a& ca'ace'4&ica& c+n&'%ci.i&a& '+deand+ a" n@c"e+) En e" c4'c%"+ e<e'n+ e&:n "a& ca'ace'4&ica& 'adici+na"e&) P+' cada ca'ace'4&ica c+n&'%ci.i&a !ay en>'enada %na ca'ace'4&ica de "a e&c%e"a 'adici+na"? ,+' e=e/,"+ MP%o$eso% e5)e%toQ G&a0e"++d+H .e'&%& MP%o$eso% ediado%Q G>aci"iad+'H Se ,%eden 'e&%/i' "a& ca'ace'4&ica& de" a,'endi-a=e c+n&'%ci.i&a en e" &i$%iene c%ad'+? en e" c%a" a,a'ecen "+& ;%e a"$%n+& a%+'e& de>inen c+/+ "+& ,i"a'e& 0:&ic+& de" /+de"+: LOS TRES PILARES 5#SICOS DEL CONSTRUCTIVISMO: 7' El es&udia%&e es el respo%sa)le de su propio proceso de apre%di,a3e' Para lograr reali,ar es&e proceso de)e co%&ar co% el acompa8amie%&o de u% doce%&e Mediador o Facili&ador - co% ma&eriales (ue 2acili&e% su &area' 9' Para poder crear %ue*os apre%di,a3es el es&udia%&e &ie%e (ue relacio%ar el %ue*o co%&e%ido co% lo (ue +l -a sa)e' Es&a relaci$% de)e es&a)lecerse so)re )ases l$gicas - %o ar)i&rarias' :' El doce%&e %o ;&ra%smi&e< co%ocimie%&os6 %o e%se8a' Ella o +l Orie%&a6 gua6 2acili&a - es&imula el apre%di,a3e de los es&udia%&es' El Mediador5Facili&ador de)e sa)er 1acer )ue%as pregu%&as' APRENDIZASE SIGNIFICATIVO) 9a Disita de la a*uela". 9a a*uelita 3e%e /ino de la aldea a /isita% a su 2i7o( nue%a + nietos 0ue /i/en en la ca)ital. 3%a7o $%utas + su nieto la %ecogi( en el ca%%o( del luga% donde la de7 la caioneta. A la 2o%a del alue%;o di7o 'anuel( el nieto 6s g%ande! Ca%olina 8No 2as /isto i IPod:" C%eo 0ue lo de7aste en la esa de la sala" 8El 0u4( di7o la a*uelita: 8Eu4 a)a%ato es ese: 9eticia( la nue%a de do>a 3e%esa es aest%a + sali al %escate! 8Fecue%da usted cuando llega%on los )%ie%os %adios a la aldea: Si di7o do>a 3e%e Basta dec1an los /ecinos 0ue 2a*1a un 2o*%ecito etido dent%o del a)a%ato le+endo las noticias". &ueno )ues un IPod es coo un %adio o una g%a*ado%a( solo 0ue u+ )e0ue>o( )e%o )uede tene% gua%dadas 2asta 1.(... canciones". G9a sant1sia t%inidad<( + cuando /a uno a te%ina% de escuc2a% 1.(... canciones"( G7a7a7a7a7a7a< todos %ie%on de la ocu%%encia de do>a 3e%esa. BC(/+ "e !%0ie'a %&ed e<,"icad+ a d+Aa Te'e ;%e e& %n IP+dC BE&%.+ 0ien "a e<,"icaci(n de Leicia ,a'a ;%e "a a0%e"a &%,ie'a ;%e e& %n IP+dC BP%ede %&ed na''a' %na e<,e'iencia &i/i"a' a "a de d+Aa Te'eC L+ ;%e +c%''i( c+n d+Aa Te'e e& ;%e ,%d+ c+neca' e" n%e.+ c+n+ci/ien+ c+n %n c+n+ci/ien+ ;%e ya ,+&e4a? a e&+ &e "e ""a/a a,'endi-a=e &i$ni>icai.+ y &e$@n e" c'ead+' de "a e+'4a de" a,'endi-a=e &i$ni>icai.+ e& /:& >:ci" ,a'a %na ,e'&+na a,'ende' a"$+ &i "+$'a 'e"aci+na'"+ c+n a"$+ ;%e ya c+n+ce) A,'endi-a=e &i$ni>icai.+)? &e$@n &% c'ead+': HSi tu/iese 0ue %educi% toda la )sicolog1a educati/a a un solo )%inci)io( enuncia%1a este! El $acto% 6s i)o%tante 0ue in$lu+e en el a)%endi;a7e es lo 0ue el aluno +a sa*e. A/e%1gIese esto + ens4>ese consecuenteenteH. Da/id Paul Ausu*el
Pa'a d+Aa Te'e !a0'4a &id+ /%y di>4ci" a,'ende' ;%e e& %n IP+d &i n+ "+ !%0ie'a ,+did+ 'e"aci+na' c+n a"$+ ;%e e""a ya c+n+c4a? c+/+ %n 'adi+) L+ /i&/+ ,a&a c+n "+& a,'endi-a=e& n%e.+& en e" a%"a) E" niA+ iene ;%e 'e"aci+na'"+& c+n "+ ;%e 3" + e""a ya c+n+cen ,a'a ,+de' a,'ende') Da.id P) A%&%0e" e& %n P&ic("+$+ ;%e !a inenad+ e<,"ica' c(/+ a,'ende/+&) S% e+'4a de" a,'endi-a=e ,+' 'ece,ci(n &i$ni>icai.a dice ;%e "a ,e'&+na ;%e a,'ende 'eci0e in>+'/aci(n .e'0a"? "a .inc%"a a "+& c+n+ci/ien+& ,'e.ia/ene ad;%i'id+& y? de e&a >+'/a? da a "a n%e.a in>+'/aci(n y a "a in>+'/aci(n ani$%a %n n%e.+ &i$ni>icad+) A" i$%a" ;%e Sean Pia$e? A%&%0e" &+&iene ;%e "+& e&%diane& ienen ;%e +,e'a' /ena"/ene c+n e" /ae'ia" de a,'endi-a=e &i ;%ie'en da'"e %n &i$ni>icad+) A" i$%a" ;%e Pia$e? !a0"a de a&i/i"aci(n? enendi3nd+"a c+/+ e" ,'+ce&+ ,+' e" c%a" &e a"/acenan "a& n%e.a& idea& en e&'ec!a 'e"aci(n c+n idea& ;%e ya e<i&en en "a e&'%c%'a c+$nii.a) La e&'%c%'a c+$nii.a e& e" c+n=%n+ de c+nce,+&? idea& ;%e %n indi.id%+ ,+&ee en %n dee'/inad+ ca/,+ de" c+n+ci/ien+? a&4 c+/+ &% +'$ani-aci(n) T+d+& "+& niA+& ,+&een %na e&'%c%'a c+$nii.a a%n;%e n%nca !ayan id+ a %na e&c%e"a) A" c+/en-a' a .i.i' e" niA+ iene ;%e e/,e-a' a a,'ende' ,a'a &+0'e.i.i') E&e e& %n a,'endi-a=e ,+' de&c%0'i/ien+) M L+& /ae'ia"e& ,a'a a,'ende' Mae/:icaQ) En la clase de matemtica el profesor pide a los estudiantes de segundo grado que lleven materiales de fcil adquisicin, como tapitas de refrescos, semillas de plantas, trocitos de madera, etc. Con estos materiales, conocidos por los nios, se inicia la clase jugando con sus tapitas y semillas. Los nios ya saben contar hasta cien y con el material juegan a sumar y restar, en grupos. e acuerdo con la teor!a del aprendi"aje significativo, los nios, apoyndose en el material, establecen relaciones entre los nuevos conocimientos matemticos con los que aprendieron en primer grado y esto har que no olviden fcilmente lo aprendido. En la clase tambi#n se da el aprendi"aje e$ploratorio que no es opuesto al aprendi"aje significativo, sino complementario. %nvestigue en qu# consiste el aprendi"aje e$ploratorio. &'iene usted alguna e$periencia docente qu# contar, relacionada con el aprendi"aje significativo( BC(/+ ,+de/+& ,'+,icia' a,'endi-a=e& &i$ni>icai.+& en e" a%"aC E" d+cene de0e ,'+,icia' %na a/0iene de a%"a en e" c%a" "+& e&%diane& ,a'ici,en de /ane'a aci.a ,a'a ;%e e""a& y e""+& "+$'en de&a''+""a' "a& &i$%iene& ca'ace'4&ica&: T Desarrollo del pe%samie%&o cr&ico) E&+ i/,"ica ;%e e" c"i/a de" a%"a de0e ,a&a' de %n a%"a a%+c':ica a %n a%"a de/+c':ica) L+& niA+&? n+ i/,+'and+ &% edad? de0en ene' de'ec!+ a deci' &% ,a"a0'a y a c+/,a'i' &%& e<,e'iencia& y !ay ;%e e&c%c!a'"+& c+n 'e&,e+) T e2le4i$% so)re s mismo - el apre%di,a3e) L+& e&%diane& de0en ,+de' ,en&a' y /edia' ace'ca de "a %i"idad de "+ ;%e e&:n a,'endiend+) Sin i/,+'a' &% edad? "+& niA+& de0en &e' ""e.ad+& a %n ,'+ce&+ de 'e>"e<i(n &+0'e &% .ida y &% 'a0a=+ en "a e&c%e"a) T Mo&i*aci$% - respo%sa)ilidad por el es&udio) C%and+ &e "+$'a ;%e e" e&%diane &iena $%&+ ,+' "+ ;%e e&: a,'endiend+ y ,+' "a >+'/a en ;%e "+ e&: a,'endiend+? "a /+i.aci(n nace de &4 /i&/+ y e&+ "+ ""e.a a 'e&,+n&a0i"i-a'&e ,+' &% ,'+,i+ c'eci/ien+ c+/+ ,e'&+na) T Disposici$% para apre%der) C%a";%ie' /+i.aci(n e<e'na &e': inc+/,"ea e in&%>iciene &i e" e&%diane n+ de&c%0'e ,+' &4 /i&/+ ;%e "+ ;%e a,'ende iene %i"idad en &% .ida y en "a de "+& de/:&? "a /e=+' /+i.aci(n &i$%e &iend+ "a a%+/+i.aci(n T I%&er+s por cola)orar e% la )=s(ueda del )ie% colec&i*o) E" a%"a de0e a0'i'&e a "a c+/%nidad y "+& c+n+ci/ien+& ;%e a""4 ad;%ie'en "+& e&%diane& de0en c+/,a'i'&e c+n "a c+/%nidad y ay%da' a 'e&+".e' ,'+0"e/a& c+nc'e+& de "a .ida dia'ia) E&e c+/,a'i/ien+ de0e &e' de d+0"e .4a y "a e&c%e"a ,%ede y de0e a,'ende' de "a c+/%nidad ,+';%e +d+& a,'ende/+& de +d+&) Pa'a ;%e "+& e&%diane& en$an e&a& ca,acidade&? e" d+cene de0e 'ec%''i' a e&a& es&ra&egias : A" 'a0a=a' %n c+nenid+ !ay ;%e +/a' en c%ena "+& c+n+ci/ien+& y e<,e'iencia& ,'e.ia& de "+& e&%diane&) *ay ;%e e&i/%"a'"+& ,a'a ;%e e<e'i+'icen e&+& c+n+ci/ien+& y e<,e'iencia& y "+& c+/,a'an c+n &%& c+/,aAe'+& y e" d+cene) L+& e&%diane& ienen ;%e e&a0"ece' %na 'e"aci(n "($ica en'e "+& c+nenid+& n%e.+& y "+ ;%e ya &a0en) A" e&a0"ece' e&a c+ne<i(n "a aci%d de M;%e'e' a,'ende'Q &e /ani>ie&a) *ay ;%e ,'e&ena' "+& n%e.+& c+nenid+& de /ane'a +'$ani-ada y ""a/ai.a) P'e&ena' "a& idea& 0:&ica& de" e/a ane& de en'a' a "+& c+nce,+& c+/,"e/ena'i+&) E/,"ea de>inici+ne& c"a'a&? adec%ada& a "a edad y a" de&a''+""+ c+$nii.+ de" niA+) SeAa"a' y e<,"ica' "a& &i/i"i%de& y di>e'encia& en'e c+nce,+& 'e"aci+nad+&) Re&%/i' + &inei-a' "+ a,'endid+ ,+' /edi+ de %n +'$ani-ad+' $':>ic+) Inena' ;%e "+& e&%diane& 'an&>ie'an "+& c+n+ci/ien+& ad;%i'id+& a &i%aci+ne& 'ea"e& de "a .ida ,a'a &+"%ci+na' ,'+0"e/a&) "enta1as del Aprendiza1e Signi4icati.o E" A,'endi-a=e Si$ni>icai.+ iene c"a'a& .ena=a& &+0'e e" A,'endi-a=e Me/+'4&ic+: P'+d%ce %na 'eenci(n /:& d%'ade'a de "a in>+'/aci(n) Faci"ia e" ad;%i'i' n%e.+& c+n+ci/ien+& 'e"aci+nad+& c+n "+& ya a,'endid+& en >+'/a &i$ni>icai.a? ya ;%e a" e&a' c"a'a /ene ,'e&ene& en "a e&'%c%'a c+$nii.a &e >aci"ia &% 'e"aci(n c+n "+& n%e.+& c+nenid+&) La n%e.a in>+'/aci(n? a" 'e"aci+na'&e c+n "a ane'i+'? e& de,+&iada en "a ""a/ada /e/+'ia a "a'$+ ,"a-+? en "a ;%e &e c+n&e'.a /:& a"": de" +".id+ de dea""e& &ec%nda'i+& c+nc'e+&) E& aci.+? ,%e& de,ende de "a a&i/i"aci(n de"i0e'ada de "a& aci.idade& de a,'endi-a=e ,+' ,a'e de" a"%/n+) E& ,e'&+na"? ,%e& "a &i$ni>icaci(n de "+& a,'endi-a=e& de,ende de "+& 'ec%'&+& c+$nii.+& de" a"%/n+ Gc+n+ci/ien+& ,'e.i+& y "a >+'/a c+/+ 3&+& &e +'$ani-an en "a e&'%c%'a c+$nii.aH)
E" a,'endi-a=e "e ine'e&a a" ;%e a,'ende a" ,+de' 'e"aci+na'"+ c+n &% e<,e'iencia de .ida) La& d+& c"a&e&: Te'ce' $'ad+ C+/%nicaci(n y Len$%a=e) C+nenid+: 6)6)8) E<,'e&i(n +'a" de c%en+&? ,+e/a& y 'i/a& de c'eaci(n ,e'&+na") C+/,eencia 6: E<,'e&a +'a"/ene&%& +,ini+ne& y Pen&a/ien+& %i"i-and+ "a&e&'ae$ia&adec%ada&) CN5 de e'ce' $'ad+) E" ,'+>e&+' L%i& inicia "a c"a&e e<,"icand+ Te'ce' $'ad+ C+/%nicaci(n y Len$%a=e) C+nenid+: 6)6)8) E<,'e&i(n +'a" de c%en+&? ,+e/a& y 'i/a& de c'eaci(n ,e'&+na") C+/,eencia 6: E<,'e&a +'a"/ene &%& +,ini+ne& y Pen&a/ien+& %i"i-and+ "a& e&'ae$ia& adec%ada&) CN5 de e'ce' $'ad+) La ,'+>e&+'a An+nia inicia &% c"a&e ;%e .an a 'a0a=a' c%en+&) P'e$%na &i "e& $%&an "+& c%en+& y ca&i +d+& 'e&,+nden ;%e &4) E" d+cene enciende %na $'a0ad+'a y !ace ;%e "+& niA+& e&c%c!en e" c%en+ ME" ,ai+ >e+Q de Ande'&en) P'e$%na &i "e& $%&( y +d+& dicen ;%e &4) E" ,'+>e) Pide ;%e a0'an &% "i0'+ de e<+ y ;%e "ean %n ,e;%eA+ c%en+ ;%e !a0"a de d+& niAa& '%&a& ;%e .an a e&;%ia' a,'+.ec!and+ ;%e !a ca4d+ nie.e en &% ,%e0"+) E" ,'+>e&+' ,ide a "+& niA+& ;%e !a$an c+/ena'i+& de "+ ;%e "eye'+n y %na niAia dice ;%e e""a n%nca !a .i&+ "a nie.e) O'+& niA+& dicen ;%e "e& $%&( e" c%en+ y "a& >i$%'a& ;%e a,a'ecen en e" "i0'+) E" ,'+>e&+' indica ;%e a c+nin%aci(n "+& e&%diane& de0en e&c'i0i' a"$%na ,e;%eAa !i&+'ia? 'i/a + ,+e&4a en &% c%ade'n+ y ;%e 3" "+& 'e.i&a':) A"$%n+& niA+& ienen di>ic%"ade& ,a'a e&c'i0i' a"$+ e inenan c+/%nica'&e c+n &%& .ecin+& ,e'+ e" /ae&'+ "e& 'ec%e'da ;%e e" 'a0a=+ e& indi.id%a" y ;%e n+ &e ,e'/ii':n 'a0a=+& c+,iad+&) ,idiend+ a +d+& "+& niA+& ;%e? a,'+.ec!and+ "+ !e'/+&+ de" d4a? .ayan a" ,ai+ y !a$an %n c4'c%"+? &enad+& en "a $'a/a) La ,'+>e&+'a ,ide a "+& niA+& ;%e c%enen a"$@n c%en+? !i&+'ia + ,+e/a ;%e c+n+-can + ;%e !ayan e&c%c!ad+ de &%& ,ad'e& + a0%e"+&) Va'i+& niA+& c+/ien-an a c+na' na''aci+ne& c+/%ne& en &% c+/%nidad) Un+ de "+& niA+& c%ena ;%e &% a0%e"+ "e& !a dic!+ ;%e en %n 0+&;%e ;%e ;%eda en "a +'i""a de" ca/in+ ;%e ""e.a a "a ,+0"aci(n? a,a'ece %n ,e;%eA+ ani/a"i+ ;%e ac+/,aAa y ,'+e$e a "+& .ia=e'+&) La /ae&'a a/0i3n c%ena %n c%en+ c+'+ de *%/0e'+ AURa0a" ;%e !a0"a de "a ""%.ia y de "a 'i&e-a ;%e 3&a &iene a" .e' ;%e "+& ,ai&a=e& &e "+& 'a$( "a ci%dad) L+& niA+& !acen c+/ena'i+&) A c+nin%aci(n +d+& .%e".en a "a c"a&e y &e 'e@nen en e;%i,+& de 'e& e&%diane&) Cada $'%,+ c'ea': %na ,e;%eAa !i&+'ia ,a'a c+/,a'i' c+n "a c"a&e) La ,'+>e&+'a ,a&a a cada $'%,+ ,a'a a,+ya' e" 'a0a=+) BE%3 c"a&e "e $%&a /:&C BEn c%:" de e""a& !ay a,'endi-a=e &i$ni>icai.+C BEn c%:" ,a'ici,an /:& "+& e&%diane&C BE%3 i/,+'ancia iene e" %i"i-a' /ae'ia"e& c+ne<%a"i-ad+&C BE& i/,+'ane e" 'a0a=+ en e;%i,+C E" &i$%iene c%ad'+ e&a0"ece %n c+n'a&e en'e a,'endi-a=e &i$ni>icai.+ y a,'endi-a=e /e/+'4&ic+: APRENDIZASE SIGNIFICATIVO APRENDIZASE MEMORISTICO L+& n%e.+& c+n+ci/ien+& &e inc+',+'an en >+'/a "($ica en "a e&'%c%'a c+$nii.a de" a"%/n+) E&+ &e "+$'a $'acia& a %n e&>%e'-+ de" a"%/n+ ,+' 'e"aci+na' "+& n%e.+& c+n+ci/ien+& c+n &%& c+n+ci/ien+& ,'e.i+&) E" a"%/n+ ;%ie'e a,'ende' a;%e""+ ;%e &e "e ,'e&ena ,+';%e "+ c+n&ide'a .a"i+&+) L+& n%e.+& c+n+ci/ien+& &e inc+',+'an en >+'/a a'0i'a'ia en "a e&'%c%'a c+$nii.a de" a"%/n+) E" a"%/n+ n+ 'ea"i-a %n e&>%e'-+ ,a'a ine$'a' "+& n%e.+& c+n+ci/ien+& c+n &%& c+n+ci/ien+& ,'e.i+&) E" a"%/n+ n+ ;%ie'e a,'ende'? ,%e& n+ c+ncede .a"+' a "+& c+nenid+& ,'e&enad+& ,+' e" ,'+>e&+' APRENDIZASE COOPERATIVOQ G"ec%'a en e" ,'e&encia"H) 6V) O 9e') G'ad+&) E&c%e"a We,iac%"? Sa) Caa'ina I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a) O0&e'.e "a >++$'a>4a de a''i0a) E& %n a%"a de 6V) O 9e') G'ad+& y "+& niA+& e&:n 'a0a=and+ en e;%i,+& c++,e'ai.+&) E" ,'+>e&+' e&: /+ni+'eand+ y a,+yand+ e" 'a0a=+ de cada $'%,+? en e" :'ea de Mae/:ica) L+& niA+& &e a,+yan /%%a/ene y cada $'%,+ iene %na c++'dinad+'a? %n &ec'ea'i+ y %n 'e"a+' + 'e"a+'a) Mien'a& en 6V) G'ad+ 'ea"i-an e&a aci.idad? "+& niA+& de e'ce'+ 'a0a=an indi.id%a"/ene c+n %n "i0'+ de e<+) BE%3 +,ina de "a& aci.idade& ;%e e&: 'ea"i-and+ e" /ae&'+C BE& i/,+'ane !ace' 'a0a=+& en $'%,+& c++,e'ai.+& de a,'endi-a=eC BE%3 c+ndici+ne& de0en c%/,"i' "a& aci.idade& en e;%i,+ ,a'a ;%e n+ &e c+n.ie'an en di&'ac+'e& + ,3'dida& de ie/,+C A,'endi-a=e C++,e'ai.+ c+/+ e&'ae$ia de a,'endi-a=e) E" a,'endi-a=e c++,e'ai.+ + a,'endi-a=e en e;%i,+& c++,e'ai.+& e& %na e&'ae$ia de a,'endi-a=e ;%e &e 0a&a en e" 'a0a=+ en e;%i,+) Se ca'ace'i-a ,+';%e cada ine$'ane de" e;%i,+ a,+'a in>+'/aci(n y e&>%e'-+ de /ane'a e;%iai.a) Ade/:&? de&a''+""a !a0i"idade& de 'a0a=+ 0a&ada& en e" %&+ e>iciene de "a c+/%nicaci(n? 'e;%ie'e de "a e&c%c!a aci.a y de "a de/+&'aci(n de 'e&,e+ a" !a0"a' ,a'a ine'ca/0ia' y &inei-a' idea&) E&a /+da"idad de a,'endi-a=e +'iena a "a &+"%ci(n de ,'+0"e/a&? a%/ena "a a%+e&i/a? ,'+,icia "a ace,aci(n y "a .a"+'aci(n de "a& di>e'encia&) Ta/0i3n e&i/%"a aci%de& ,+&ii.a& !acia "+& y "a& ,a'ici,ane& de&c%0'iend+ "a i/,+'ancia de "+& a,+'e& de "+& c+/,aAe'+&) E" e;%i,+ de0e ene' %n +0=ei.+ c+nc'e+ ;%e a"can-a' y %na a'ea ;%e 'ea"i-a') E&a >+'/a de 'a0a=+ ,e'/ie de&a''+""a' aci%de& ,+&ii.a& >'ene a" 'a0a=+ e inc"%&+ >'ene a "a .ida) E& i/,+'ane ;%e "+& e;%i,+&? de,endiend+ de "a edad? a,'endan a +'$ani-a'&e &+"+&? a a&i$na' '+"e& y ;%e cada %n+ &e,a c%:"e& &+n "a& >%nci+ne& de cada ca'$+) A" %i"i-a' "a e&'ae$ia did:cica de" a,'endi-a=e c++,e'ai.+ e& >%nda/ena" "+$'a' la inte%de)endencia )ositi/a en'e "+& e&%diane&) E&a ine'de,endencia ,+&ii.a &e "+$'a c%and+ e" e&%diane &e da c%ena ;%e a" ine'ac%a' c++'dinada/ene c+n &%& c+/,aAe'+& &e +0iene %n /e=+' ,'+d%c+ y &e 'ea"i-an "a& a'ea& de /ane'a /:& e<i+&a ;%e !aci3nd+"a& de /ane'a indi.id%a") E&+ c+n'i0%ye a /ini/i-a' e" indi.id%a"i&/+) Ade/:& "a ed%caci(n de0e ,'+,icia' "a &+"ida'idad? "a c++,e'aci(n? "a +"e'ancia y n+ "a c+/,eici(n + c+/,eii.idad) Se de0en e&i/%"a' aci%de& de c+"a0+'aci(n y n+ e<ii&a& y de 0@&;%eda de &%,'e/ac4a &in i/,+'a' "+& /edi+&) P+' e&+ /i&/+ en "+& $'%,+& n+ de0e >+/ena'&e e" caci;%i&/+ ni "a i/,+&ici(n &in+ e" di:"+$+? e" c+n&en&+? "a +"e'ancia y e" 'e&,e+ ,'+>%nd+ y &ince'+ a "a& +,ini+ne& a=ena&) BC(/+ ,%ed+ e&i/%"a' e" a,'endi-a=e c++,e'ai.+ en /i a%"aC aH E&a0"ece' %n c"i/a a>eci.+ en e" a%"a) E&a0"ece' %n c"i/a a>eci.+ &i$ni>ica ;%e e" a%"a de0e &e' %n 'ecin+ en e" c%a" +da& y +d+& "+& niA+& &e &ienan 'e&,ead+& y .a"+'ad+& y ;%e &ienan ;%e &%& +,ini+ne& a/0i3n /e'ecen 'e&,e+) Ade/:& e" a%"a de0e &e' %n e&,aci+ a$'ada0"e ,a'a ,e'/anece' en e") De0e e&a' ,inada c+n c+"+'e& a$'ada0"e&? ene' 0%ena .eni"aci(n e i"%/inaci(n) L+& e&%diane& &e &ienen e&i/%"ad+& c%and+ "+& 'a0a=+& ;%e e""+& 'ea"i-an ,a&an a >+'/a' ,a'e de "a dec+'aci(n de" a%"a) E" /i&/+ e&,aci+ >4&ic+ ,a&a a de&e/,eAa' %na >%nci(n did:cica) Pa'a ;%e e&+ +c%''a e" a%"a de0e &e' %n a/0iene "e'ad+ y e&i/%"ane) En "a& e&c%e"a& de c+/%nidade& 0i"in$Je& e" a%"a de0e 'e>"e=a' e&a 'ea"idad en &%& '(%"+&? "+& c%a"e& de0en e&a' e&c'i+& en "+& d+& idi+/a& ;%e &e !a0"an en "a c+/%nidad) L+& 'inc+ne& de a,'endi-a=e a/0i3n c%/,"en %n ,a,e" i/,+'ane en "a dec+'aci(n y a/0ienaci(n de" a%"a) L+& e"e/en+& de "a c%"%'a /aya? c+/+ e" ca"enda'i+ y +'+&? de0en +c%,a' %n "%$a' i/,+'ane en "a a/0ienaci(n de" &a"(n de c"a&e&) 0H Ui"i-aci(n de" e&,aci+ >4&ic+) La /ane'a c+/+ e&3n +'$ani-ad+& "+& e&c'i+'i+& iene in>"%encia en e" a,'endi-a=e c++,e'ai.+) La /ane'a 'adici+na" de +'$ani-a' "+& e&c'i+'i+& ,+' >i"a& de0e ca/0ia') L+& niA+& de0en &a0e' ;%e ,%eden y de0en c+/,a'i' e&,aci+& c+n &%& c+/,aAe'+&? ;%e de0en &e' &+"ida'i+& ,a'a ay%da'&e %n+& a +'+&) *ay ;%e a,'+.ec!a' e" e&,aci+ c+n ;%e &e c%ena adec%:nd+"+ a "a canidad de e&%diane& ;%e e" d+cene en$a a &% ca'$+) *ay aci.idade& ;%e de0en 'ea"i-a'&e >%e'a de" a%"a? c+/+ "a& c"a&e& de ed%caci(n >4&ica? ,e'+ "+& e&,aci+& de "a e&c%e"a de0en a,'+.ec!a'&e a" /:<i/+ c+/+ 'ec%'&+& ,a'a a,+ya' "+& a,'endi-a=e&) E" d+cene de0e &a0e' ;%e e" a%"a n+ e& e" @nic+ e&,aci+ ,a'a e" a,'endi-a=e) De,endiend+ de" c+nenid+ a 'a0a=a' &%& aci.idade& ,%eden 'ea"i-a'&e en &ii+& >%e'a de" a%"a? +/and+ en c%ena a&,ec+& c+/+ "a &e$%'idad de "+& niA+& y e" 'e&,e+ a "a& ,'+,iedade& c+/%nia'ia&) E& i/,+'ane ;%e "a c+/%nidad e&3 ene'ada de ;%e &e 'ea"i-an aci.idade& e<'a2a%"a y ;%e e&a& &+n i/,+'ane&) En "a /edida en ;%e "a& ,e'&+na& y a%+'idade& c+/%nia'ia& e&3n ene'ada& de "a& aci.idade& ;%e &e 'ea"i-an >%e'a de "a e&c%e"a "a& a,+ya':n e inc"%&+ &e ,%eden in.+"%c'a' en e""a&) La& /ad'e& de >a/i"ia ,%eden ac+/,aAa' "a& $i'a& de 'a0a=+) E& i/,+'ane ;%e "a& aci.idade& ;%e inc"%yan a,'endi-a=e c++,e'ai.+ &ean ,en&ada&? /ediada&? ,"ani>icada&) P+' e&+ &e a$'e$an a"$%na& idea& de c%a"e& &+n aci%de& ,+&ii.a& ;%e ,%eden "+$'a' ;%e "+& e&%diane& ,a'ici,en c+n en%&ia&/+ en e&a& aci.idade& y n+ ;%e "a& +/en c+/+ %na 3cnica de&a$'ada0"e y ;%e n+ e<i$e /ay+' e&>%e'-+: P"anea' c+n c"a'idad "a& a'ea& ;%e de0en &e' 'ea"i-ada& ,+' e" $'%,+) Indica' a "+& e&%diane& ;%e de0en ac+'da' de/+c':ica/ene ;%3 .an a !ace'? c(/+ .an a !ace'"+? en ;%3 +'den de0en 'ea"i-a'"+? ec) O'$ani-a' $'%,+& a"ea+'i+& + /i<+& y ca/0ia' a "+& ine$'ane& ,e'i(dica/ene) Ine'ca/0ia' "a& 'e&,+n&a0i"idade& y e.ia' ;%e a "a& niAa& "e& a&i$nen ,%e&+& &%0+'dinad+&) E.a"%a' e" 'a0a=+ de" $'%,+ y e" de cada ,a'ici,ane den'+ de" e;%i,+) C+/,'+/ee' a +d+& "+& ,a'ici,ane& en e" "+$'+ de" +0=ei.+ 0%&cad+ P'+/+.e' en "+& $'%,+& "a aci%d de a%+e.a"%a' e" de&e/,eA+ y e" 'a0a=+ >ina"? a&4 c+/+ "a c+e.a"%aci(n de" 'a0a=+ de cada /ie/0'+) C+"+;%e "+& e&c'i+'i+& de /+d+ ;%e >a.+'e-can e" 'a0a=+ c++,e'ai.+ M+ni+'ee c+n&ane/ene e" 'a0a=+ de "+& $'%,+& y e&i/%"e &% e&>%e'-+ c+n ,a"a0'a& de a"ien+? 'e&%e".a d%da&? &%$ie'a >+'/a& de 'a0a=a') E" a,'endi-a=e en $'%,+& c++,e'ai.+& n+ e& %na e<c%&a ,a'a ;%e e" d+cene &e dedi;%e a +'a& aci.idade&) E<,"i;%e ;%e !ay di>e'encia& indi.id%a"e& y ;%e n+ +d+& ,%eden a,+'a' "+ /i&/+? ,e'+ ;%e +d+& "+& a,+'e& &+n .a"i+&+&) P'+/%e.a "a &+"ida'idad y e.ie c+/,eici+ne& y ,%$na& en'e $'%,+&)
MT+da "a c"a&e de ,:'.%"+& ca0e en e" c+'a-(n de %n :'0+"Q) Gi'a de a,'endi-a=e? E&c%e"a Wea0a= I? I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a) O0&:c%"+& ;%e ,%eden a,a'ece' en e" de&a''+""+ de" a,'endi-a=e c++,e'ai.+ y ;%e !ay ;%e e.ia') Men&a=e& de de&ca"i>icaci(n de %n+& /ie/0'+& de" $'%,+ !acia +'+&) Aci%de& de aca,a'a' "a ,a"a0'a de ,a'e de a"$%n+& ine$'ane& de "+& $'%,+&) Aci%de& de ,%$na + c+/,eici(n en'e $'%,+&? >+/enada a .ece& ,+' e" d+cene) In>+'/aci(n c+n>%&a ace'ca de "a a'ea a 'ea"i-a') P+c+ 'ec+n+ci/ien+ de" e&>%e'-+ de "+& e&%diane&) Aci.idade& &in c+nc"%i' en nada) A ,e&a' de "+& e&>%e'-+& de "+& $'%,+& n+ !ay %n 'e&%/en + c+nc"%&i(n de +d+ e" 'a0a=+ 'ea"i-ad+) I/,'+.i&a' 'a0a=+& en e;%i,+& c++,e'ai.+& c+/+ %na >+'/a de ""ena' ,e'4+d+& de ie/,+ M&+0'ane&Q? ,+' /a"a ,"ani>icaci(n + /a"a d+&i>icaci(n de" ie/,+) *ace' a,'endi-a=e c++,e'ai.+ c+n c+nenid+& ;%e &e'4a /:& ,'+d%ci.+ 'a0a=a'"+& c+n +'a& e&'ae$ia& de a,'endi-a=e) Fa"a de /+ni+'e+ de" 'a0a=+ ,a'a deeca' d%da& y a,+ya' "+& e&>%e'-+&) E<ce&+ de di,"+/acia) E" d+cene a,'%e0a +d+& "+& 'a0a=+& y n+ 'ea"i-a %na e.a"%aci(n ,a'a &eAa"a' a&,ec+& ,+&ii.+& y ne$ai.+& de" ,'+ce&+) N+ +/a' en c%ena "a& di>e'encia& indi.id%a"e&) Mane=a' aci%de& inc+n&ciene& de ine;%idad de $3ne'+ ,+' ,a'e de" d+cene + "a d+cene) E&i/ad+ d+cene: a;%4 >ina"i-a e" M(d%"+ I de" c%'&+ de P&ic+,eda$+$4a) M%c!a& de "a& "ec%'a& ;%e a,a'ecen a;%4 &+n ,a'a ;%e %&ed "a& 'ea"ice >%e'a de" ,'e&encia"? e& deci' d%'ane e" 'an&c%'&+ de "a &e/ana) La inenci(n e& ,'+,icia' &% c'eci/ien+ ,e'&+na" c+/+ d+cene ,+' /edi+ de "a "ec%'a) E" /(d%"+ de0e &e' %n a%<i"ia' en e" ,'+ce&+ de 'an&>+'/aci(n + /e=+'a/ien+ de "a& ,':cica& ed%cai.a& en e" a%"a? +0=ei.+ >%nda/ena" de" PADEP/D) La& "ec%'a& de" /(d%"+ de0en c+/,"e/ena'&e c+n +'a& "ec%'a& y c+n +'a& aci.idade& den'+ de" a%"a) N+ ,%ede !a0e' 'an&>+'/aci(n &i n+ "+ inena/+& en e" 'a0a=+ c+idian+) L+& ca/0i+& &+n di>4ci"e& ,+';%e !e/+& &id+ >+'/ad+& en %n &i&e/a ed%cai.+ ;%e ac%a"/ene e& +0=e+ de 'e.i&i(n y ;%e ya n+ 'e&,+nde a "a& nece&idade& de n%e&'+ ie/,+) Pe'+ e" ca/0i+ ,'inci,ia c+n e" ca/0i+ de "+& d+cene&) Sin %n .e'dade'+ c+/,'+/i&+ ,+' ca/0ia' n%e&'a& ,'+,ia& ,':cica& d+cene&? nada ca/0ia':) O n%e&'a 'e&,+n&a0i"idad e& $'ande) E" /(d%"+ ,'inci,ia c+n %na 'e>"e<i(n ace'ca de" e&ad+ de n%e&'a ed%caci(n y >ina"i-a c+n %n ""a/ad+ a "a 'an&>+'/aci(n: >&e%emos (ue ser par&e 2u%dame%&al del cam)io para &e%er u%a me3or educaci$% - u% me3or pas? ocente educador) '* eres un grito de fe porque crees en el hombre+ un grito de esperan"a porque siembras lo que otros cosecharn+ un testimonio de amor, porque mueres un poco cada d!a para que otros vivan plenamente. ,o dejes de sembrarte con coraje en el surco del cora"n humano, y volvers a ser pan en muchas mesas para vivir cuando ya no vivas-- FIN DEL MDULO I) Modulo II Psicopedagoga UNIVERSIDAD DE SAN CARLOS DE GUATEMALA ESCUELA DE FORMACIN DE PROFESORES DE ENSEANZA MEDIA PROGRAMA ACADMICO DE DESARROLLO PROFESIONAL DOCENTE PADEP/D C%'&+: PSICOPEDAGOGA MDULO II Licenciada Cyn!ia De" #$%i"a Mini&'a de Ed%caci(n D') O&ca' *%$+ L(,e- Ri.a& Di'ec+' EFPEM Uni.e'&idad de San Ca'"+& de G%ae/a"a A&a/0"ea Naci+na" de" Ma$i&e'i+ 1ANM2 C++,e'aci(n T3cnica A"e/ana GIZ Si&e/a Naci+na" de F+'/aci(n de" Rec%'&+ *%/an+ Ed%cai.+ de" Mini&e'i+ de Ed%caci(n 1SINAFOR*E2 Lic) C+n'ad+ Ga'c4a 5a'e&) A%+' 6789) ESTILOS DE APRENDIZASE) La .i'ina)) Un a%"a e& c+/+ %na .i'ina? %n e&ca,a'ae) Si ""e$a'a %n +0&e'.ad+' y c+ne/,"a'a +da "a 'i;%e-a de c+/,+'a/ien+&? aci%de&? 'e"aci+ne& y e<,'e&i+ne& ;%e &e +0&e'.an en e""a? &e ;%eda'4a a&+/0'ad+) Cada niA+ e& %n %ni.e'&+ en &4 /i&/+) P+de/+& .e' en n%e&'a& a%"a& +da "a $a/a de c+/,+'a/ien+& de "+& niA+& y c+/,'ende' ;%e cada niA+ e& @nic+ y ;%e "a >+'/a en ;%e a,'ende a/0i3n e& di&ina) Si +0&e'.a/+& c+n aenci(n .e'e/+& a %na niAia a"e$'e? e<'+.e'ida? c+/%nicai.a) Ta/0i3n ,+d'4a/+& +0&e'.a' a %n niA+ &e'i+ y /%y +'$ani-ad+) E&:n a;%e""+& d+& ;%e &+n /%y 0%en+& ,a'a ed%caci(n >4&ica? ,e'+ a"$+ "en+& ,a'a "a "ec%'a) A"":? a" >+nd+? c+/+ e&c+ndi3nd+&e? !ay %n niA+ 4/id+? ,e'+ a ;%ien "e $%&a c+ncen'a'&e en "+& ,'+0"e/a& /ae/:ic+&) N+ !ay /e=+'e& + ,e+'e&? &i/,"e/ene &+n di&in+&) O c+/+ &+n di&in+& y a,'enden de di>e'ene& >+'/a&? ene/+& ;%e ,"ani>ica' aci.idade& en "a& c%a"e& +d+& y +da& ,%edan ene' +,+'%nidad de a,'ende'? 'e&,eand+ &% ,a'ic%"a' e&i"+ y &% ,'+,i+ 'i/+ de a,'endi-a=e)
TEST DE ESTILOS DE APRENDIZASE) Se"ecci+ne en "a& &i$%iene& 'e& "i&a& "a& de&'e-a& ;%e c+''e&,+ndan a %&ed? &ie/,'e + ca&i &ie/,'e) Ma';%e "a& e&c+$ida& c+n %na < a "a de'ec!a) N+ &e deen$a a ,en&a' /%c!+ en &% 'e&,%e&a) Lis&a A' 8) Si$%e in&'%cci+ne& +'a"e& /e=+' ;%e "a& .i&%a"e&) 6) P'e>ie'e e&c%c!a' %na c"a&e /a$i&'a" ;%e "ee' e" /ae'ia" de" "i0'+ de e<+) 9) Eniende /e=+' c%and+ "ee en .+- a"a) D) Se e&/e'a en ene' "i/,ia& "a& n+a& de &% c%ade'n+) F) P'e>ie'e e&c%c!a' "a 'adi+ en "%$a' de "ee' e" ,e'i(dic+) K) A /en%d+ cana? a'a'ea? + &i"0a ,a'a &4) L) N+ "e $%&a "ee' de "a c+/,%ad+'a? e&,ecia"/ene c%and+ e" >+nd+ e&: 0+''+&+) X) C%and+ &e "e ,'e&enan d+& &+nid+& &i/i"a'e&? &e da c%ena &i &+n i$%a"e& + di>e'ene&) Y) Re;%ie'e e<,"icaci+ne& de dia$'a/a&? $':>ic+&? + /a,a&) 87) Di&>'%a !a0"a' c+n +'+&Ga&H 88) *a0"a c+n&i$+ /i&/+GaH) 86) U&a &+nid+& /%&ica"e& ,a'a a,'ende' c+&a&) 89) P'e>ie'e e&c%c!a' /@&ica ;%e c+ne/,"a' %na i/a$en) 8D) U&a e" ded+ ,a'a &eAa"a' "+ ;%e .e) 8F) G%&a c+na' c!i&e&? !i&+'ia&? y !ace' ana"+$4a& .e'0a"e& ,a'a de/+&'a' %n ,%n+) Lis&a @ 8) Pide ;%e &e "e 'e,ian "a& in&'%cci+ne& .e'0a"e&) 6) Se >i=a en "a& e<,'e&i+ne& >acia"e& y "en$%a=e c+',+'a" de "a ,e'&+na c+n ;%ien !a0"a) 9) P'e>ie'e +/a' n+a& ,a'a 'e.i&a'"a& /:& a'de) D) Rec%e'da /e=+' e&c'i0iend+ "a& idea& .a'ia& .ece&? di0%=and+? + !aciend+ dia$'a/a&) F) S%0e e" .+"%/en de "a 'adi+ + e" e"e.i&+' ,a'a ;%e e&3 /:& a"+) K) De"e'ea ':,id+) L) Se ,ie'de c+n "a& di'ecci+ne& .e'0a"e&) X) P'e>ie'e ;%e &e "e ,'e&enen "a& in&'%cci+ne& .i&%a"/ene) Y) E& die&'+GaH !aciend+ $':>ic+&? c%ad'+& y +'+& 'ec%'&+& .i&%a"e&) 87) P%ede enende' y &e$%i' di'ecci+ne& c+n /a,a&) 88) Siene ;%e "a /e=+' /ane'a de 'ec+'da' a"$+ e& .i&%a"i-a'"+ en &% /ene) 86) Si$%e "a& in&'%cci+ne& e&c'ia& /e=+' ;%e "a& .e'0a"e&) 89) E& 0%en+GaH a'/and+ '+/,eca0e-a&) 8D) De&ci>'a "a "e'a de %na canci(n) 8F) E& 0%en+GaH en "a& a'e& ,":&ica&) Lis&a C 8) T+/a + +ca +0=e+& c+n "a /an+) 6) C+"ecci+na c+&a&) 9) *a0"a ':,ida/ene %i"i-and+ "a& /an+& ,a'a c+/%nica' "+ ;%e ;%ie'e e<,'e&a') D) E&: c+n&ane/ene in;%ie+GaH G,+' e=e/,"+? $+",ea e" e&c'i+'i+ c+n e" "a,ice'+ + =%e$a c+n "a& ""a.e& en e" 0+"&i""+H) F) E& 0%en+GaH en "+& de,+'e&) K) De&a'/a y a'/a c+&a&) L) P'e>ie'e e&a' de ,ie c%and+ 'a0a=a) X) Le $%&a e&c%c!a' /@&ica /ien'a& 'a0a=a) Y) Di&>'%a 'a0a=a' y !ace' c+&a& c+n "a& /an+&) 87) Le $%&a /a&ca' c!ic"e + c+/e' en c"a&e) 88) A,'ende ,+' /edi+ de" /+.i/ien+ y e<,"+'a e" en+'n+) 86) P%ede &e' c+n&ide'ad+GaH !i,e'aci.+GaH 89) E& 0%en+GaH ,a'a enc+n'a' "a >+'/a de ""e.a' a ca0+ a"$+) 8D) Se &iene c(/+d+GaH c+n e" c+nac+ >4&ic+ c+n +'+&Ga&H en &eAa" de a/i&ad G,+' e=e/,"+? a0'a-and+H) 8F) P'e>ie'e !ace' c+&a& en "%$a' de .e' %na de/+&'aci(n + "ee' &+0'e e""a en %n "i0'+) Una .e- ;%e !aya /a'cad+ "a& +,ci+ne& en "a& 'e& "i&a&? c%ene c%:na& +'aci+ne& &e"ecci+n( en cada %na y en c%:" &e"ecci+n( /:&)? e&a "i&a c+''e&,+nde': a &% e&i"+ de a,'endi-a=e) La "i&a MAQ c+''e&,+nde a" a,'endi-a=e a%dii.+? "a M5Q a" .i&%a"? y "a "i&a MCQ a" Uine&3&ic+) BPe'+ ;%3 &i$ni>ica a%dii.+? .i&%a" y Uine&3&ic+C E<i&en /%c!a& c"a&i>icaci+ne& de e&i"+& de a,'endi-a=e) A"$%n+& a%+'e& c"a&i>ican a "+& e&%diane& &e$@n "a >+'/a c+/+ ,'e>ie'en 'eci0i' "a in>+'/aci(n y a&4? !a0"an de 'e& e&i"+& ,'ed+/inane& en cada ,e'&+na y ;%e &+n e" a%dii.+? e" .i&%a" y e" Uine&3&ic+) E" e&i"+ a%dii.+ c+''e&,+nde a "+& e&%diane& ;%e ,'e>ie'en e&c%c!a' a;%e""+ ;%e "e& ine'e&a a,'ende'? ,+' e=e/,"+ "a .+- de +'a& ,e'&+na&? %na $'a0aci(n? %na c+n>e'encia? "a& e<,"icaci+ne& +'a"e&? ec) O &ea apre%de% o-e%do) E" e&i"+ .i&%a" c+''e&,+nde a "a& ,e'&+na& ;%e a,'enden /e=+' +0&e'.and+ + .iend+ ya &ea ca'e"e&? /a,a&? e<+&? ,e"4c%"a&? .4de+&? ec) Apre%de% *ie%do) P+' @"i/+ e&: e" e&i"+ Uine&3&ic+ ;%e e& e" ;%e ,'ed+/ina en a;%e""+& e&%diane& ;%e ,a'a a,'ende' ,'e>ie'en +ca'? e<,e'i/ena'? &eni') S+n "+& ;%e Apre%de% 1acie%do) E" 3'/in+ Ze&i"+ de a,'endi-a=eR &e 'e>ie'e a" !ec!+ de ;%e cada ,e'&+na %i"i-a &% ,'+,i+ /3+d+ + e&'ae$ia a "a !+'a de a,'ende') A%n;%e "a& e&'ae$ia& .a'4an &e$@n "+ ;%e &e ;%ie'a a,'ende'? cada %n+ iende a de&a''+""a' cie'a& ,'e>e'encia& + endencia& ;%e de>inen %n e&i"+ de a,'endi-a=e) Se !a0"a de %na endencia $ene'a"? ,%e&+ ;%e? ,+' e=e/,"+? a"$%ien ;%e ca&i &ie/,'e e& a%dii.+ ,%ede en cie'+& ca&+& %i"i-a' e&'ae$ia& .i&%a"e&) Cada ,e'&+na a,'ende de /ane'a di&ina a "a& de/:& y %i"i-a di>e'ene& e&'ae$ia&? a,'ende c+n di>e'ene& .e"+cidade& e inc"%&+ c+n /ay+' + /en+' e>icacia? inc"%&+ a%n;%e en$an "a& /i&/a& /+i.aci+ne&? e" /i&/+ $'ad+ de de&a''+""+? "a /i&/a edad + e&3n e&%diand+ e" /i&/+ e/a) Sin e/0a'$+ /:& a"": de e&+? e& i/,+'ane n+ %i"i-a' "+& e&i"+& de a,'endi-a=e c+/+ %na !e''a/iena ,a'a c"a&i>ica' a "+& a"%/n+& en cae$+'4a& ce''ada&? ya ;%e "a /ane'a de a,'ende' e.+"%ci+na y ca/0ia c+n&ane/ene) O'+& a%+'e& c"a&i>ican a "+& e&%diane& en c%a'+ cae$+'4a&? &e$@n ,'e>ie'an a,'ende'? &iend+ e&+& "+& &i$%iene&: Es&ilo re2le4i*o: C+/+ ya &e ded%ce ,+' e" n+/0'e &+n /e=+'e& 'e>"e<i+nand+ ;%e ac%and+? ade/:& &+n 0%en+& +0&e'.ad+'e& y ,ien&an "a& &i%aci+ne& ane& de +,ina') Es&ilo &e$rico: S+n ana"4ic+& y .a"+'an "a& idea& /%c!+) T+/an /%y en c%ena "+& ,e;%eA+& dea""e& e ine$'an "a& e<,e'iencia& en /a'c+& e('ic+&? e& deci' c"a&i>ican "a in>+'/aci(n y "a c+"+can en $'ande& c+/,a'i/ien+&) Es&ilo Ac&i*o: T'a0a=an "a in>+'/aci(n ;%e 'eci0en de /ane'a aci.a) Le& $%&a e<,e'i/ena' "a& c+&a& ,a'a a,'ende') S+n /%y dad+& a &+"%ci+na' ,'+0"e/a& c+nc'e+&) En "%$a' de &e' 'e>"e<i.+&? ienden a "a acci(n) Es&ilo PragmA&ico: A,"ican "+ ;%e a,'enden? "e enc%en'an ':,ida/ene a,"icaci(n a "+& a,'endi-a=e&) S+n dad+& a c+''e' 'ie&$+& y &+n ,e'&+na& + e&%diane& /%y din:/ic+&) Ta/0i3n e<i&en Me&i"+& de en&eAan-aQ ;%e c+''e&,+nden a "a& aci%de& ;%e e" d+cene a&%/e ,a'a 'eci0i' a "+& e&%diane&) In.e&i$%e ace'ca de "+& e&i"+& de en&eAan-a) BC(/+ &a0e' e" e&i"+ de a,'endi-a=e de "+& e&%diane&C T+d+& "+& e&%diane& ienen %n e&i"+ de a,'endi-a=e ,'ed+/inane) C+n+ce' e&e e&i"+ e& i/,+'ane ,a'a e" d+cene) Si "+& e&%diane& &+n de "+& @"i/+& $'ad+& de ,'i/a'ia &e ,%ede %i"i-a' e" e& a,"icad+ ane'i+'/ene) Si &+n de "+& $'ad+& in>e'i+'e& &e de0e': 'ec%''i' a "a +0&e'.aci(n c%idad+&a de &% de&e/,eA+ en cada %na de "a& :'ea& de e&%di+ e inc"%&+ &% de&e/,eA+ en "a& di&ina& aci.idade& den'+ de %na /i&/a :'ea) E& i/,+'ane ;%e e" d+cene e"a0+'e %n 1is&orial acad+mico de cada %n+ de &%& e&%diane& y e&e !i&+'ia" de0e'4a e&a' di&,+ni0"e ,a'a e" d+cene de" $'ad+ in/edia+ &%,e'i+'? c%and+ e" e&%diane &ea ,'+/+.id+) En e&e !i&+'ia" de0e'4a de e&a' 'e$i&'ad+ e" e&i"+ de a,'endi-a=e de" e&%diane? a&4 c+/+ +d+& a;%e""+& a&,ec+& ;%e >aci"ia'4an a" d+cene >%%'+? "a ,"ani>icaci(n de "a& aci.idade& y e" 'aa/ien+ ,e'&+na"i-ad+ a cada %n+ de "+& e&%diane&) Si&e/a& de 'e,'e&enaci(n) T+d+& "+& e&4/%"+& ""e$an a" e&%diane ,+' "+& &enid+&) De +d+& "+& e&4/%"+& ;%e ""e$an a" e&%diane en %n d4a n+'/a" de 'a0a=+? %n+& ienen /ay+' i/,ac+ en 3" + e""a ;%e +'+&) A;%4 en'an en =%e$+ /%c!+& >ac+'e& ,a'a ;%e e&+ +c%''a) De "+ ;%e &e 'a0a=a en e" a%"a e& i/,+&i0"e ;%e e" e&%diane a,'enda +d+) Cada %n+ de "+& e&%diane& ca,a a&,ec+& ,a'cia"e& de "a +a"idad) T+/and+ en c%ena "+& e&i"+& de a,'endi-a=e deecad+& en "+& niA+& &e de0e':n ,"ani>ica' "a& aci.idade&) E" d+cene de0e &a0e' ;%e en'e /:& &enid+& e&3n in.+"%c'ad+& en e" a,'endi-a=e? /:& e>eci.+ &e': e&e) E&+ iene i/,"icaci+ne& en "+& /3+d+& y 3cnica&) De0en ,"ani>ica'&e aci.idade& ;%e in.+"%c'en "a /ay+' ,a'e de "+& &enid+&) La >+'/a en ;%e e" e&%diane &e ay%da a 'e,'e&ena' y a"/acena' "a in>+'/aci(n y "+& c+nenid+& ;%e "e ,'e&ena e" d+cene? &e ""a/an SISTEMAS DE REPRESENTACIN[ E&;%e/a de "+& &i&e/a& de 'e,'e&enaci(n: SISTEMA DE REPRESENTACIN CARACTERISTICAS) 8) Vi&%a" A,'enden /e=+' c%and+ .en "a in>+'/aci(n de /ane'a $':>ica) A,'enden "+ ;%e .en ,e'+ "e& c%e&a 'ec+'da' "+ ;%e e&c%c!an) P'e>ie'en i' an+and+ "+ ;%e e&c%c!an de" d+cene ,a'a ,+de' "ee' de&,%3&) Sie/,'e &e i/a$ina "a& c+&a& y iene ca,acidad ,a'a a'c!i.a' "a& i/:$ene& 6) A%dii.a Se "e& >aci"ia e&%dia' en .+- a"a) A,'ende +yend+ "a& e<,"icaci+ne& y nece&ia !a0"a' ,a'a e<,"ica' "+ ;%e ya enendi() Tiene 0%ena /e/+'ia y e& 0%en e&%diane en %na e&c%e"a 'adici+na") Le& $%&a "a /@&ica y a .ece& /+n+,+"i-an "a& c+n.e'&aci+ne&) 9) \ine&3&ic+ Nece&ian /:& ie/,+ ,a'a a,'ende'? ,e'+ a,'enden /:& ,'+>%nda/ene) Nece&ian e&a' aci.+& ,a'a a,'ende') Se /%e.en en e" a%"a) N+ !ay ;%e ,'+!i04'&e"+ ,e'+ &i +'iena'"+) *ay ;%e ay%da'"+& c+n ,'+yec+& + aci.idade& ,':cica&) S+n 0%en+& ,a'a e" de,+'e? e&c'i0i' a /:;%ina + !ace' e&;%e/a&) T+/and+ en c%ena "a $':>ica ane'i+'? a" ,"ani>ica' "a& aci.idade& e" d+cene de0e +/a' en c%ena e&+& &i&e/a& de 'e,'e&enaci(n y "+& e&i"+& de a,'endi-a=e de "+& e&%diane&) E" e&i"+ y "a >+'/a de !a0"a' de" d+cene de0en ene' in>"e<i+ne&? $i'+&? e<c"a/aci+ne& y ac+/,aAa'&e de $e&+& ,a'a '+/,e' "a /+n++n4a) *ay ;%e %&a' adec%ada/ene %na $'a0ad+'a ,a'a a,'ende' %na canci(n? %na '+nda? ec) GA%dii.+&H Se de0e 'ec%''i' c+n&ane/ene a" %&+ de $':>ica& y ca'e"e& y &i e& ,+&i0"e? %&and+ "+& 'ec%'&+& di&,+ni0"e&? %&a' e"e.i&i(n? ,e"4c%"a& y +'a& >+'/a& de 'e,'e&enaci(n $':>ica de "a 'ea"idad) L+& ca'e"e& de0en &e' ""a/ai.+&? c'eai.+& e i/,acane&) *ay ;%e ,"ani>ica' "a dec+'aci(n de" a%"a y en'i;%ece'"a c+n&ane/ene c+n di0%=+&? /a,a&? 'ec+'e&? ec) GVi&%a"e&H *ay ;%e 'ec%''i' a "a& din:/ica&? "+& =%e$+&? "a& canci+ne& y +da& "a& aci.idade& en "+& ;%e "+& niA+& en$an ;%e !ace' a"$+? ;%e /+.e'&e? ;%e ine'ac%a' c+n &%& c+/,aAe'+&) L+& e<,e'i/en+& &enci""+& "e& a$'ada':n y &+','ende':n y e&i/%"a':n e" ,en&a/ien+ cien4>ic+ de "+& niA+&) L+ i/,+'ane? a" deeca' "a .a'iedad de e&i"+& de a,'endi-a=e ;%e /ane=an "+& e&%diane& e& .a'ia' "a& 3cnica& y "+& /3+d+&) Un c+nenid+ ine'e&ane ,%ede +'na'&e a0%''id+ &i &e 'a0a=a de /ane'a 'adici+na" y en ca/0i+ %n c+nenid+ %n ,+c+ di>4ci" ,%ede c+n.e'i'&e en %na e<,e'iencia a"e$'e y din:/ica &i &e "e en>+ca de&de "a ,e'&,eci.a de "+& &i&e/a& de 'e,'e&enaci(n) D+cene? 'e&,+nda e&a& ,'e$%na&: BC%:" e& &% e&i"+ ,'e>e'id+ a" da' c"a&e&C BA ;%3 i,+ de e&%diane 0ene>icia ,'inci,a"/ene e" %&+ de e&e e&i"+C BA ;%3 i,+ de e&%diane ,e'=%dica "a %i"i-aci(n 'e,eii.a de e&e e&i"+C BC%:" e& e" e&i"+ ;%e /:& &e %i"i-a ,+' &%& c+/,aAe'+& d+cene& de e&c%e"aC EL SUEGO PEDAGGICO) NiA+& y /ae&'a =%$and+) E&c%e"a PaUa]e<? I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a)
ecuerdos de u% maes&ro' En un taller para docentes preguntaron) &.ay alg*n maestro al cual recuerden con cario especial( &/ por qu# lo recuerdan as!( &Cmo era ella o #l( 0n profesor ya grande, qui"s ya cercano a la jubilacin, se puso de pi# y dijo) 1/o si recuerdo. 2ecuerdo a mi maestra de tercer grado-la seo 3ar!a. Era muy cariosa con todos sus alumnos. ,os contaba cuentos y an#cdotas y jugaba con nosotros, siempre estaba alegre, aunque en su casa hubiese problemas. 4ab!a nuestros nombres y se preocupaba cuando alguno se enfermaba o no llegaba a estudiar. 5l director no le gustaba mucho que sali#ramos a jugar, pero ella le e$plicaba con paciencia que eso era bueno para nosotros y que #l tambi#n deber!a jugar con sus estudiantes. El d!a que se fue a trabajar a un instituto, todos sus alumnos y e$ alumnos, nos quedamos tristes.6 El anciano maestro sonri satisfecho, recordando con cario a una maestra que fue amable con #l y que le ense que jugar, tambi#n es aprender E&i/ada G+H D+cene: BC(/+ "e $%&a'4a a %&ed &e' 'ec+'dada + 'ec+'dad+ ,+' &%& e&%diane&C BS%e$a %&ed c+n &%& e&%diane&C BRec%e'da %&ed a a"$%na /ae&'a + /ae&'+ ;%e &e ,a'ecie'a a "a M&eA+Q Ma'4aC BE& i/,+'ane =%$a' ,a'a a,'ende'C E" =%e$+ ,eda$($ic+ ,a'e de %na 'e"aci(n c+'dia" y 'e&,e%+&a en'e e&%diane y d+cene? a"e=ada de 'e"aci+ne& .e'ica"e& en d+nde M"a a%+'idadQ "a ,+&ee e" d+cene y e" e&%diane +0edece) E" d+cene c+n %n 0%en "ide'a-$+ n+ nece&ia $'ia' ,a'a /anene' e" +'den en &% a%"a) E" =%e$+ ,eda$($ic+ e& %na e&'ae$ia .a"i+&a de a,'endi-a=e ,e'+ de0e &e' 'ea"i-ad+ c+n %na ,"ani>icaci(n ,'e.ia? de0e ene' c+nc+'dancia c+n e" G"+&H +0=ei.+ G&H ,e'&e$%id+ G&H y c+n "a c+/,eencia a a"can-a') De0en &e' =%e$+& + din:/ica& adec%ada& a "a edad de "+& e&%diane& y 'ea"i-a'&e c+n 'e&,e+) P'inci,i+& de" =%e$+ ,eda$($ic+: E&+& ,'inci,i+& >%e'+n >+'/%"ad+& ,+' F'anci&c+ G%i3''e- y Danie" P'ie+ c'ead+'e& de La Mediaci(n Peda$($ica) E&+& &+n "+& ,'inci,i+& y %na de>inici(n 0'e.e de cada %n+: 8) Pocos co%cep&os co% ma-or pro2u%di,aci$%: E& ,'e>e'i0"e 'a0a=a' ,+c+& c+nce,+& + idea& ,e'+ ;%e e&a& ;%eden /%y c"a'a& ,a'a "+& e&%diane&) 6) La pues&a e% e4perie%cia: L+& niA+& a/0i3n ienen e<,e'iencia& ;%e c+na') E& .a"i+&+ inicia' %n e/a + c+nenid+ ,a'iend+ de "a& e<,e'iencia& de "+& e&%diane&? !ay ;%e da'"e& "a +,+'%nidad de c+na'? de na''a' &%& e<,e'iencia&) 9) Lograr acuerdos m%imosB E" niA+ iene de'ec!+ a &a0e' ;%3 +0=ei.+ e&a/+& 'aand+ de a"can-a' c+n %na aci.idad) En %n a%"a de/+c':ica "+& e&%diane& /e'ecen 'e&,e+ y e&+ inc"%ye 'e&,ea' &% de'ec!+ a &a0e' ,+' ;%3 !ace a"$+) D) No solo impor&a el (u+6 si%o el c$mo: e" d+cene de0e e&>+'-a'&e ,+' enc+n'a' /3+d+& y e&'ae$ia& de a,'endi-a=e .a'iada&? ine'e&ane& y ,a'ici,ai.a&) E" c+nenid+ e& i/,+'ane ,e'+ "a >+'/a de de&a''+""a'"+ a/0i3n "+ e&) F) Co%s&ruir el &e4&o: e" "i0'+ de e<+? c+/+ +'+& 'ec%'&+& &+"+ e& %n a%<i"ia' de" d+cene y de0e &e' /ane=ad+ ,+' e" e&%diane? n+ &+"+ ,+' e" /ae&'+) L+& e&%diane& a/0i3n ,%eden i' c+n&'%yend+ &% ,'+,i+ e<+? %&and+ &% c'eai.idad? &%& e<,e'iencia& y +d+ a;%e""+ ;%e >+'/an "a& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e) K) Lo l=dico es impor&a%&e: c+n&'%i' &%& ,'+,i+& c+n+ci/ien+& de0e &e' %na e<,e'iencia ,"acene'a ,a'a "+& niA+&) S%$a'? 'e4'? $+-a' &+n ,a'e de" ,'+ce&+ de a,'endi-a=e) L) Sa)er esperarB C%and+ a"$%ien c%ena %na e<,e'iencia de0e/+& a,'ende' a 'e&,ea' &% ie/,+ y de/+&'a' ;%e "+ e&c%c!a/+& c+n ine'3&) Cada niA+ + niAa iene &% ,'+,i+ 'i/+ de a,'endi-a=e y !ay ;%e 'e&,ea'"+) X) No 2or,ar a %adie: E" a,'endi-a=e de0e &e' %na aci.idad .+"%na'ia? 'ea"i-ada c+n en%&ia&/+ y a"e$'4a) O0"i$a' a" niA+ a /e/+'i-a' c+&a& ;%e n+ "e ine'e&an n+ iene &enid+ den'+ de" c+n&'%ci.i&/+) Y) Par&ir del co%ocimie%&o del o&roB *ay ;%e +/a' en c%ena "a& c'eencia&? &%eA+&? e<,e'iencia& y c+n+ci/ien+& ,'e.i+& de "+& e&%diane&? a%n;%e e" e/a a,a'ene/ene &ea +a"/ene de&c+n+cid+ ,a'a e""+&) 87) Compar&ir6 %o i%*adir) E" di:"+$+ ,eda$($ic+ de0e &%&i%i' a "a i/,+&ici(n) En e" a%"a de/+c':ica de0e ,'e.a"ece' %n a/0iene de 'e&,e+? +"e'ancia? c+'dia"idad y c+'e&4a? 'ec+n+ciend+ y 'e&,eand+ "a& ca'ace'4&ica& de +d+&) 88) Se%&ir para apre%der: L+& a,'endi-a=e& de0en ene' &i$ni>icad+ ,a'a e" e&%diane) L+& &eni/ien+& a/0i3n ienen ,a'e en "a& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e) A;%e""+ ;%e de&,ie'a %n &eni/ien+ ,+&ii.+ en n+&+'+& &e a,'ende /e=+') 86) Crea&i*idadB L+& niA+& &+n c'eai.+& ,+' na%'a"e-a ,e'+ a .ece&? &in da'n+& c%ena? c+a'a/+& e&e a"en+) M%c!+& =%e$+& &i'.en de !e''a/iena ,a'a ;%e "+& niA+& e<,'e&en &% c'eai.idad? !ay ;%e da'"e& "i0e'ad ,a'a e=e'ce'"a) 89) El apre%di,a3e es i%&erapre%di,a3e: Sie/,'e &e a,'ende de "+& de/:& y "+& +'+& a,'enden de n+&+'+&) P+' e&+ e& i/,+'ane e" a,'endi-a=e c++,e'ai.+ 0ien %i"i-ad+) 8D) No 1a- prisaB e&e ,'inci,i+ e&: 'e"aci+nad+ c+n e" n@/e'+ 8 y c+n e" L) N+ !ay ;%e c+''e'? "+ i/,+'ane e& 'ea"i-a' %na 0%ena ,"ani>icaci(n 0a&ada en e" CN5 y d+&i>ica' 0ien "a& aci.idade& ,a'a n+ e&a' c+''iend+ a >ina"e& de" cic"+ e&c+"a') 8F) Dar lugar a lo impre*isi)le: a" ,"ani>ica' GCN5H? e" d+cene de0e +/a' en c%ena ;%e en e" 'an&c%'&+ de "a& e<,e'iencia& ,%eden &%'$i' &%ce&+& ;%e &in e&a' ,"ani>icad+& ,%eden &e' en'i;%eced+'e& ,a'a "+& e&%diane& y n+ !ay ;%e de&a,'+.ec!a'"+&) E&+ inc"%ye .i&ia& de ,ad'e& + a%+'idade&) 8K) La educaci$% es u% ac&o de li)er&ad: En %na &+ciedad c+/+ "a $%ae/a"eca? e" a%"a de0e &e' %n e=e/,"+ de "i0e'ad y de/+c'acia) E" e&%diane de0e ac+&%/0'a'&e a .i.i' en "i0e'ad &a0iend+ ;%e ,%ede e=e'ce' &% de'ec!+ a "a "i0'e e<,'e&i(n? a" di&en&+ Gn+ &ie/,'e e&a' de ac%e'd+H y a "a c'4ica) De ac%e'd+ a "a& indicaci+ne& de" Faci"iad+'? &e"ecci+ne a"$%n+& ,'inci,i+& ;%e e&3n inc"%id+& en "a e<,e'iencia de a,'endi-a=e ;%e %&ed de&c'i0i() En $'%,+? &e"ecci+nen %na de "a& e<,e'iencia& y en'i;%3-can"a c+n a"$%n+& de "+& ,'inci,i+& de" =%e$+ ,eda$($ic+ ;%e e" $'%,+ c+n&ide'e i/,+'ane& y ;%e &e ,%eden a$'e$a' a "a e<,e'iencia) E" =%e$+ 'adici+na") M%c!+& d+cene& 'ec%e'dan ;%e? de niA+&? ane& de "a in.a&i(n de "a e"e.i&i(n? Ine'ne? ec) N+& di&'a4a/+& =%$and+ c+n n%e&'+& a/i$+& "+& =%e$+& 'adici+na"e&?"+& c%a"e& i0an ,a&and+ de $ene'aci(n en $ene'aci(n? a .ece& c+n ,e;%eA+& ca/0i+&? ;%e n+ "e& ;%ia0an "a $'acia y "a /a$ia c+n ;%e n+& !ac4an en'a' en %n /%nd+ /a'a.i""+&+) E&+& =%e$+& e&:n en c'i&i& y a!+'a "+& =%e$+& &+n ecn+"($ic+&? e<ce,+ a"$%n+& de,+'e& de c+n=%n+) L+& d+cene& ,%eden y de0en in.e&i$a' c+n "+& ancian+& ,a'a 'aa' de 'e&caa' e&+& =%e$+& y 'e$a":'&e"+& a "+& niA+&? e""+& "+ a$'adece':n) NS%$%e/+& ,%e&P La 'ania) En e" cen'+ de %na '+nda !ec!a ,+' +d+& "+& ,a'ici,ane& &e &iena %n+ de "+& =%$ad+'e&) A"'eded+' de 3" + e""a 0ai"an +d+& +/ad+& de "a /an+ y canand+: MVa/+& a "a .%e"a de" +'+ +'+n=i"? a .e' a "a 'ania c+/iend+ ,e'e=i"? "a 'ania n+ e&: a;%4? e&a': en &% .e'$e"? &e/0'and+ %na '+&a y c+'and+ %n c"a.e"Q) De&,%3& de .a'ia& .%e"a&? "+& ,a'ici,ane& "e ,'e$%nan a "a M'aniaQ BC(/+ a/aneci( 'aniaC O 3&a c+ne&a: Mc+n %n ,+c+ de d+"+' de ca0e-aQ? Mc+n %n ,+;%i+ de >ie0'eQ) C+n>+'/e "a& .%e"a& .an a%/enand+? "a 'ania c+ne&a c+n a"$+ /:& $'a.e? !a&a ;%e a" >ina" dice MN/%e'aPQ y +d+& "+& ,a'ici,ane& en "a '+nda &a"en c+''iend+) A;%e" a" ;%e "a M'aniaQ "+$'e +ca'? +/a &% "%$a' y e" =%e$+ c+nin@a) E& c+n.eniene de"i/ia' e" :'ea !a&a d+nde "a 'ania y "+& =%$ad+'e& ,%eden ""e$a' en &% !%ida + &% ca,%'a) BC+n &an Ped'+ + c+n &an Pa0"+C D+& ,a'ici,ane& e&c+$en cada %n+ &e' San Ped'+ + San Pa0"+? &e +/an de "a& /an+& y "a& c+"+can e"e.ada&? >'ene a >'ene) L+& de/:& !acen %na >i"a y +/ad+& de "a cin%'a de" ;%e .a ade"ane canan: MCani""a&? cani""a& de &+,"ad+'? ;%e ,a&3 ;%e ,a&e ,+' !a0"ad+'Q) L+& d+& ;%e e&:n >+'/and+ %n @ne" c+n &%& 0'a-+& "+& 0a=an y a'a,an a" @"i/+ de "a >i"a) L%e$+ "e ,'e$%nan: BC+n ;%i3n e .a&? c+n San Ped'+ + c+n San Pa0"+C E" a'a,ad+ e&c+$e y &e c+"+ca de':& de ;%ien en$a e&e n+/0'e) A" >ina" de" =%e$+ &e !an >+'/ad+ d+& >i"a&? en+nce& "+& ;%e !acen de &an+& &e +/an de "a& /an+& y 'aan de .e' ;%e >i"a e& /:& >%e'e i'and+ de "+& 'i.a"e&) P%ede %&a'&e %na c%e'da ,a'a "a ,a'e >ina" y 'a-a' %na 'aya en e" &%e"+? en /edi+ de "+& d+& $'%,+&? ;%ien "a ,i&e? ,ie'de) E&+& d+& =%e$+& &+n &+"+ %n e=e/,"+ de "+& cien+& de =%e$+& ;%e n%e&'+& ane,a&ad+& =%$a0an) E& i/,+'ane ,'e$%na' a "+& ancian+& ;%3 =%e$+& 'ec%e'dan y 'aa' de an+a'"+& ,a'a i' >+'/and+ %n in.ena'i+ de =%e$+& y din:/ica&? ;%e BE%i3n &a0eC *a&a ,+d'4an ""e$a' a >+'/a' %n "i0'+^ D+cene y niA+& =%$and+) P'i/e' $'ad+? E&c%e"a MDanie" A'/a&Q? N%e.a I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a) CUENTOS? F#5ULAS? LEOENDAS?PAR#5OLAS O ANCDOTAS PARA APRENDER) NC%3na/e %n c%en+P: L+& d+& "+0+&: Un a0%e"+ &e ;%eda0a =%$and+ c+n &%& nie+& /ien'a& "+& ,ad'e& &e i0an a" ca/,+ a 'a0a=a') Sie/,'e "e '+$a0an! Gcu4ntanos un cuento( a*uelo< O &ie/,'e !a04a a"$+ n%e.+ ,a'a e""+&: Escuc2en con atencin( )ues! Dent%o de i co%a;n 2a+ dos lo*os 0ue sie)%e est6n )eleando uno cont%a el ot%o. Uno de ellos es *ueno + e aconse7a 0ue 2aga cosas *uenas. El ot%o lo*o es alo + sie)%e e e5ige 0ue 2aga cosas alas. Es ego1sta( c%uel + al/ado)Q Y( 8cu6l de esos dos lo*os gana%6 el co*ate( a*ueloC P'e$%na e" nie+ /ay+') MA0uel al 0ue +o alienteQ 'e&,+ndi( e" ancian+^ Pa':0+"a) 'i a*uelo e%a co7o. Un d1a le )idie%on 0ue conta%a una 2isto%ia de su aest%o. Entonces cont coo el aest%o sol1a salta% + *aila% du%ante la o%acin. 'i a*uelo se )uso de )i4 )a%a conta% la 2isto%ia + se eti tanto en la na%%acin( 0ue tu/o 0ue ost%a%( saltando + *ailando( coo 2acia su aest%o. Y desde entonces se cu%. GAs1 se de*en conta% las 2isto%ias<... Leyenda =a&idin F:0%"a) Un d4a? %na a0e=a cay( a %n '4+ y e&a0a a ,%n+ de a!+$a'&e) Un ,a=a'i+ ;%e "a .i+ &e c+/,adeci( de e""a[ c+'( %na !+=ia y "a "an-( a" '4+? ce'ca de "a a0e=ia) E&a ,%d+ &%0i' a "a !+=a? &ac%di( &%& a"a& y .+"() Va'i+& d4a& de&,%3& "a a0e=ia e&a0a 0%&cand+ /ie" en e" 0+&;%e c%and+ de ,'+n+ .i+ a %n ca-ad+' ;%e &e di&,+n4a a di&,a'a'"e a" ,a=a'i+ ;%e "a !a04a &a".ad+) Sin ,en&a'"+ d+& .ece& &e "an-( c+n'a e" 0'a-+ de" ca-ad+' ;%e &+&en4a e" a'/a y c"a.:nd+"e e" a$%i=(n !i-+ ;%e e''a'a e" i'+)
ME" c%enac%en+&Q !,://]]])0in$)c+//i/a$e&/&ea'c! D+cene?n+ ,+n$a M"a $'a0ad+'aQ) C%ene c+/+ "+ !ac4an "+& a0%e"+&) Vi.a %&ed e" c%en+? $e&ic%"e? in.+"%c'e a "+& niA+&? %&e ,a"a0'a& &enci""a&) C%ene? c%ene? c%ene^Inc"%&+ "+& c%en+& 'adici+na"e& &e ,%eden 'e,'e&ena' c+n %na ,e;%eAa y &enci""a +0'a de ea'+? an4/e&e y "+& niA+& 'e&,+nde':n en%&ia&/ad+&) P%eden !ace' "+& di&>'ace& de "+& ,e'&+na=e& c+n e"e/en+& &enci""+& de" en+'n+) N+ c%ene c%en+& de "%$a'e& "e=an+&? c+n ,a"a0'a& e<'aAa&? c%ene "+& /i&/+& c%en+& y "a& /i&/a& "eyenda& ;%e +d+& !e/+& e&c%c!ad+ en n%e&'a in>ancia y ;%e ,e'enecen a" e&+'+ c%"%'a" de "a& c+/%nidade&^+ in.enen en'e +d+& %n c%en+ n%e.+? + 'e/ienden %n+ c+n 'ea-+& de .a'i+& c%en+&? !i"and+ %n+ 'a& +'+? %n+ 'a& +'+? 'a& +'+? +'+^ Na''a' e& %n a'e y e" d+cene iene ;%e a,'ende' e&e a'e) *ay a"$%na& &%$e'encia& ,a'a na''a'? ,e'+ &+"+ "a e=e'ciaci(n ,%ede !ace'n+& 0%en+& na''ad+'e&: E& /e=+' na''a' ;%e "ee' e" 'e"a+) La na''aci(n iene ;%e &e' e<,'e&i.a? "+& +=+& de" na''ad+' de0en enc+n'a'&e c+n "+& de &%& +yene&) E" '+&'+ 'an&/ie "+& &eni/ien+&) E" 0%en na''ad+' .i.e "a !i&+'ia y &e de=a 'an&>+'/a' ,+' e""a? a&4? "a na''aci(n iene /:& .ida y c+"+') N%nca !ay ;%e ,+ne' en ,'i/e' "%$a' "a inenci(n did:cica + /+'a"i-ane de "a !i&+'ia? inenand+ &aca' c+nc"%&i+ne& de "+ na''ad+) Un 'e"a+ n+ c+n&i&e en e<,"ica' %n e<+) Nadie &%&i%ye a" +yene ,a'a enc+n'a'"e &enid+ a "+ e&c%c!ad+) *ay ;%e c'ea' %n a/0iene adec%ad+ y de=a' ;%e "+& niA+& 'e&,+ndan a "a >ana&4a c+n "a >ana&4a? in.i:nd+"+& a ,a'ici,a' y a c'ea') N+ !ay ;%e e<,"ica'? e" niA+ iene ;%e de&c%0'i'^ De cada na''aci(n nace %na aci.idad ,a'a ;%e "+& niA+& !a$an: c+/enen? e<,"i;%en? na''en a"$+ ,a'ecid+? "+ 'e"aci+nen c+n &% .ida? &eAa"en "+& ,e'&+na=e& y &%& ca'ace'4&ica&? ideni>i;%en "%$a'e&? ec) Mediane "a& na''aci+ne& &e de&c%0'en y &e 'an&/ien .a"+'e& c+/+ en nin$%na +'a aci.idad? !ay ;%e de=a' ;%e "+& niA+& "+ !a$an ,+' &4 /i&/+&) E" c%en+? "a "eyenda? "a >:0%"a? e" 'e"a+? "a ,a':0+"a? c+n&i%yen %n c+n=%n+ de e&'ae$ia& .a"i+&a& ,a'a "+$'a' a,'endi-a=e&) Un c%en+ + %na "eyenda ,%eden 'e&%/i' en ,+ca& ,a"a0'a& %na edi+&a "ecci(n &+0'e "a a/i&ad? e" .a"+'? "a !+n'ade-? ec) ESTRATEGIAS DID#CTICAS) Rinc+ne& de a,'endi-a=e) 'i %incn $a/o%ito". Cuando 4%aos ni>os nos gusta*a tene% un %incn $a/o%ito )a%a 7uga%( )a%a gua%da% nuest%as cosas 6s /aliosas e incluso )a%a %e$ugia%nos cuando est6*aos t%istes. 8Po% 0u4 no tene% /a%ios %incones de 7uego +de a)%endi;a7e en el aula: Un %incn es un es)acio $1sico en donde los ni>os desa%%ollan acti/idades l#dicas + de a)%endi;a7e( con a)o+o del docente o )o% su )%o)ia cuenta. No se %e0uie%en ate%iales lu7osos( de )%e$e%encia se usan o*7etos de la )%o)ia cultu%a de los ni>os e incluso ellos + los )ad%es de*en cola*o%a% en su const%uccin( algo 0ue les gusta uc2o( si en$ocaos la const%uccin coo un 7uego + coo una acti/idad coo)e%ati/a de toda la clase. BC+n+ce %&ed "+& 'inc+ne& de a,'endi-a=eC BTiene %n+ + .a'i+& en &% a%"aC BLe $%&a'4a ene' a" /en+& %n+ en &% a%"aC BE%3 e& %n 'inc(n de a,'endi-a=eC Un e&,aci+ >4&ic+ c+n +0=e+&? ca'e"e&? in&'%/en+& /%&ica"e&? i/,"e/en+& de,+'i.+&? di0%=+& de "+& niA+& + ,e'&+na=e& de "eyenda&) De,ende de ;%3 c"a&e de 'inc(n &e 'ae a&4 &e dec+'a':) L+ /:& i/,+'ane en %n 'inc(n e& ;%e &ea a'aci.+ ,a'a "+& niA+& y ;%e e""+& ,%edan /ani,%"a' "+& +0=e+& + e"e/en+& c+n c+n>ian-a a%n;%e 'aand+ de n+ de&'%i'"+&) En a"$%na& a%"a& "+& 'inc+ne& e&:n c"a&i>icad+& ,+' :'ea de" CN5? a&4 ,+' e=e/,"+? !ay %n 'inc(n de Mae/:ica? %n+ de C+/%nicaci(n y Len$%a=e? +'+ de E<,'e&i(n a'4&ica? ,e'+ a/0i3n e" 'inc(n ,%ede &e' %n e&,aci+ ,a'a "a ine$'aci(n de :'ea&) Un 'inc(n de MLa !i&+'ia de n%e&'a c+/%nidadQ? ,+' e=e/,"+? ,%ede ine$'a' C+/%nicaci(n y Len$%a=e? E<,'e&i(n a'4&ica? F+'/aci(n ci%dadana? P'+d%ci.idad? ec) Un 'inc(n n+ e& %n e&ca,a'ae ,a'a e<!i0i' +0=e+&? e& %n e&,aci+ ,a'a ;%e "+& niA+& !a$an a"$+? ,a'a ;%e +;%en? %&en? =%e$%en? en ,+ca& ,a"a0'a&: ,a'a ;%e a,'endan) P+' "+ an+? en e" 'inc(n n+ ,%eden c+"+ca'&e +0=e+& >':$i"e& y c+&+&+&) E" 'inc(n de0e &e' ine'aci.+? a%n;%e !ay ;%e 'e&,+n&a0i"i-a' a "+& niA+& ,a'a ;%e n+ "+ de&'%yan a ,'+,(&i+) Si e& ,'+d%c+ de" e&>%e'-+ de +d+&? +d+& c+"a0+'a':n en &% c+n&e'.aci(n y /e=+'a/ien+) Rinc(n de !i$iene c+n ,+'ace,i""+& de 0a/0@) E&c%e"a PaUa]e< GMLa& An+na&QH? I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a) BPa'a ;%3 &e !ace %n 'inc(n de a,'endi-a=eC Pa'a ene' %n e&,aci+ "@dic+ en d+nde "+& niA+& ,%edan e=e'ce' &% "i0e'ad de =%$a') Pa'a c+n+ce' /:& de &% ,'+,ia c%"%'a y de "a& +'a& c%"%'a&) Pa'a ;%e "+& niA+& &e ine''e"aci+nen en'e &4 e ine'ca/0ien e<,e'iencia&) Pa'a ;%e "+& niA+& a,'endan ,+' &4 /i&/+&) Pa'a 'e.a"+'i-a' "+& a'e>ac+& de n%e&'a ,'+,ia c%"%'a y c+ne<+ y da'"e& %n %&+ i/,+'ane en "a >+'/aci(n de "+& niA+&) Pa'a >+'a"ece' "a ine$'aci(n de "a c+/%nidad ed%cai.a? in.+"%c'and+ a "+& ,ad'e& en "a c+n&'%cci(n y /aneni/ien+ de "+& 'inc+ne&) P'+/+.e' e" a,'endi-a=e &i$ni>icai.+) BC(/+ &e !ace %n 'inc(n de a,'endi-a=eC En 'ea"idad n+ !ay %n e&;%e/a '4$id+ ,a'a c+n&'%i' %n 'inc(n de a,'endi-a=e) A;%4 en'an en =%e$+ "a c'eai.idad de" d+cene? "+& e&%diane& y "a& ,e'&+na& de "a c+/%nidad ;%e de&een in.+"%c'a'&e en "a c'eaci(n de" 'inc(n + 'inc+ne&) E" d+cene? c+/+ c++'dinad+' de" 'a0a=+ iene ;%e ene' en /ene e&+& a&,ec+&: BE%3 c+/,eencia& y +0=ei.+& &e inenan a"can-a' c+n e" 'inc(nC BE%3 :'ea + :'ea& de" a,'endi-a=e e&:n i/,"4cia& en e" 'inc(nC BP+de/+& !ace' %n 'inc(n ine$'ad+' de :'ea&C BC+n ;%3 e"e/en+& + /ae'ia"e& ,+de/+& c+na' ,a'a c+n&'%i' e" 'inc(nC BE%i3ne& .an a ,a'ici,a' en "a c+n&'%cci(n y c%:" &e': e" a,+'e de cada %n+ + de cada e;%i,+ de 'a0a=+ ;%e &e +'$aniceC Teniend+ c"a'a& "a& 'e&,%e&a& a e&a& ine''+$ane& &e ,%ede ,'+cede' a c+n&'%i' e" 'inc(n? %i"i-and+ %n e&,aci+ den'+ de" a%"a y +/and+ en c%ena e" e&,aci+ c+n ;%e c+na/+& y e" n@/e'+ de niA+& ;%e &e aienden) T+d+ e" 'a0a=+ de0e& &e' ,"ani>icad+ y en "a ,"ani>icaci(n ,a'ici,an +d+& "+& in.+"%c'ad+&) L+ idea" e& c+/,a'i' "a idea c+n "+& niA+& y c+n "+& ,ad'e& ,a'a ;%e e""+& !a$an a,+'e& y &%$e'encia& y ,a'ici,en en "a c+n&'%cci(n y en'i;%eci/ien+ de" 'inc(n + 'inc+ne&) E" d+cene de0e ene' c"a'+ ;%e e" 'inc(n e& %n e&,aci+ >%nci+na"? n+ e&:ic+? ;%e e& ,a'a %&a'&e? n+ ,a'a c+ne/,"a'&e y ;%e +d+& ,%eden &%$e'i' ca/0i+& + "a c+n&'%cci(n de %n n%e.+ 'inc(n? cada cie'+ ,e'4+d+ de ie/,+) En "a& e&c%e"a& &e !an !ec!+ 'inc+ne& c4.ic+& ,a'a "a& >ie&a& ,a'ia&) P%e& a!+'a n+ &e !acen &+"+ ,a'a +ca&i+ne& e&,ecia"e&? &e !acen ,a'a 'a0a=a' +d+& "+& d4a& c+n e""+&) E" ,'+ce&+ ,%ede &e' ,a'ecid+? e& deci' &e ,%eden !ace' c+/i&i+ne& c+n "+& a"%/n+& ,a'a ;%e cada c+/i&i(n !a$a &% ,a'e de" 'a0a=+) E&+ n+ de0e i/,"ica' $a&+& ni +0"i$a' a "+& niA+& a ad;%i'i' +0=e+& ;%e n+ e&3n a &% a"cance) E" 'inc(n de0e !ace'&e c+n "+& 'ec%'&+& ;%e en$a/+& a "a /an+ y c+n /%c!a c'eai.idad) EL PORTAFOLIOS DE APRENDIZASE) E" ,+'a>+"i+& + ca',ea de a,'endi-a=e e& %na e&'ae$ia did:cica ;%e !a dad+ 0%en+& 'e&%"ad+&) E" 3'/in+ &e +/( de" M,+'a>+"i+&Q ;%e %&an a"$%n+& ,'+>e&i+na"e& c+/+ "+& >+($'a>+&? a';%iec+& + di&eAad+'e& de /+da& ,a'a ,'e&ena' &%& c'eaci+ne& c%and+ &+"ician %n e/,"e+ + c%and+ ,'e&enan %n ,'+yec+ ;%e e&,e'an "e& &ea a,'+0ad+) En ed%caci(n? %n ,+'a>+"i+ e& %na c+"ecci(n de 'a0a=+& !ec!+& ,+' e" e&%diane) Vi&+ /:& ,'+>%nda/ene? %n ,+'a>+"i+ e& %na e.idencia !i&('ica de %n ,'+ce&+ de a,'endi-a=e) C+/+ %na e&'ae$ia de e.a"%aci(n e" ,+'a>+"i+ e<,'e&a "a c+nce,ci(n c+n&'%ci.i&a? an+ de" a,'endi-a=e c+/+ de "a e.a"%aci(n) E&a ca',ea ,e'/ie 'ea"i-a' %na /i'ada 'e'+&,eci.a a +d+ e" ,'+ce&+ ;%e !an &e$%id+ "+& e&%diane& ,a'a c+n&'%i' &% a,'endi-a=e) E&a /i'ada !acia a':& a/0i3n ,e'/ie? an+ a" d+cene c+/+ a "+& e&%diane&? 'e>"e<i+na' ace'ca de c%:"e& >%e'+n "a& >+'a"e-a& y de0i"idade& de "+& e"e/en+& ;%e ine'.inie'+n en e" ,'+ce&+) E" ,+'a>+"i+ e& %n >+"de'? ca',ea + 0+"&a ;%e c+nienee<,e'iencia&? d+c%/en+&? i/:$ene& y a,+'e& ,e'&+na"e& de +'a 4nd+"e? ;%e >%e'+n +'denad+& ,+' e" a"%/n+ c+/+ %na e.idencia de &% ,'+ce&+ de a,'endi-a=e: e&'ae$ia&? c+n+ci/ien+? aci%de&? c'eai.idad? &+n e"e/en+& ;%e %n d+cene ,%ede 'ec%,e'a' a" /+/en+ de e.a"%a' y .a"+'a' %n 'a0a=+) E" ,+'a>+"i+ e& a"$+ /%c!+ /:& ;%e %na c+"ecci(n de d+c%/en+& y e" d+cene de0e ene' a/,"i%d de c'ie'i+ y %na .i&i(n c+n&'%ci.i&a de" a,'endi-a=e ,a'a ,+de' .a"+'a'"+ c+/+ %n in&'%/en+ ;%e 'ec+$e e.idencia& de c(/+ &e a"can-( e" a,'endi-a=e? ,e''+ ade/:& de c(/+ &e !a 'an&>e'id+ e&e a,'endi-a=e a "a .ida de" e&%diane) Se ,%ede a>i'/a' en+nce& ;%e %n ,+'a>+"i+ ade/:& de +>'ece' in>+'/aci(n +0=ei.a &+0'e e" de&e/,eA+ de" a"%/n+? a/0i3n +>'ece da+& ;%e ,e'/ii'4an .a"+'a' "a ac%aci(n de" d+cene? "+& c+nenid+& y "a& e&'ae$ia& de en&eAan-a a,"icada& en e" c%'&+) Ca'ace'4&ica& ;%e de0e ene' %n ,+'a>+"i+) 8) E" ca':ce' e<,"4ci+ de &% ,'+,(&i+) E" ,'+>e&+' !a de de>ini' c%:" e& "a>ina"idad de" ,+'a>+"i+ de /ane'a ;%e e" e&%diane &e,a "+ ;%e &e e&,e'ade 3" ane& de c+/en-a' a ,'e,a'a' &%& a'c!i.+& de e.idencia&) Inc"%&+ ane& de "a e.a"%aci(n >ina"? e" e&%diane de0e'4a de &a0e' ;%e &e e.a"%a': en &% ,+'a>+"i+) 6) Ine$'aci(n) La& e.idencia& 'ec+,i"ada& ,+' e" a"%/nad+ iene ;%e e&a0"ece'%na 'e"aci(n en'e e" 'a0a=+ de" c%'&+ y &%& e<,e'iencia& dea,'endi-a=e) 9) Se c+/,+nen de /@"i,"e& >%ene&) O>'ecen "a +,+'%nidad de e.a"%a' %na.a'iedad de e.idencia& e&,ec4>ica& &+0'e "a c+/,eencia de" e&%diane) E" ,+'a>+"i+& n+ &e "i/ia a $%a'da' d+c%/en+& ,'+,+'ci+nad+& ,+' e" d+cene? e" e&%diane de0e 'ec%''i' a >%ene& c+/,"e/ena'ia& de &% a,'endi-a=e) D) S+n %na >+'/a de e.a"%aci(n din:/ica? ca,an e" c'eci/ien+ y e" ca/0i+ de"e&%diane a 'a.3& de" ie/,+) E" ,+'a>+"i+ ed%cai.+ c+niene %naa%+&e"ecci(n de" 'a0a=+ de" a"%/nad+ en di>e'ene& /+/en+&? /:& ;%e&("+ %na /%e&'a de &% /e=+' 'a0a=+) F) S+n ,'+,iedade& de" e&%diane) La& ,'+,ia& 'e>"e<i+ne& de" a"%/nad+ &+n%na >+'/a ,+de'+&a de ,'+,icia' "a ine$'aci(n de "a e+'4a y "a ,':cica)Cada ,+'a>+"i+ e& %na c'eaci(n @nica ,+';%e cada e&%diane dee'/ina;%3 e.idencia inc"%i' y 'ea"i-a %na a%+e.a"%aci(n c+/+ ,a'e de" ,'+ce&+de de&a''+""+) K) A%n;%e &+n indi.id%a"e&? ,%eden 'e>"e=a' e&>%e'-+& c++,e'ai.+&) Cada e&%diane "e da %n ,a'ic%"a' en>+;%e a &% 'a0a=+? ,e'+ e" ,+'a>+"i+ ,%ede c+nene' e.idencia& de 'a0a=+ en e;%i,+& c++,e'ai.+&) L) P%ede c+nene' a,+'e& a,a'ene/ene a=en+& a "a& e<,e'iencia& y aci.idade&) Se de0e dia"+$a' c+n e" a%+' ,a'a de&c%0'i' e" ,'+,(&i+ de &% inc+',+'aci(n) CC$mo e*aluar los por&a2olios de apre%di,a3eD Ca"i>ica' %n ,+'a>+"i+ n+ e& /:& di>4ci" ;%e ca"i>ica' %n e<a/en? %n en&ay+? %n'a0a=+ + %n ,'+yec+? a%n;%e ,%ede &e' /:& "a0+'i+&+) En $ene'a"? e" 3<i+ de"e&>%e'-+ de "+& e&%diane& y "a ,'eci&i(n de "a& .a"+'aci+ne& &+0'e &%& e&>%e'-+&'ea"i-ada& ,+' ,a'e de" d+cene de,enden /%c!+ de "a c"a'idad inicia"de "+& ,'+,(&i+&) _ B*a&a ;%3 ,%n+ e" e&%diane !a e.+"%ci+nad+ !acia "a& /ea& e&i,%"ada&C _ BE%3 !a a,'endid+C _ BE& &%>iciene + !a de ,'+>%ndi-a' a"$@n a&,ec+C La e.a"%aci(n e& %na de "a& a'ea& /:& i/,+'ane& de" ,'+ce&+ ed%cai.+ y>+'/ai.+)N+ e<i&en M/+de"+&Q de e.a"%aci(n ;%e &e ,%edan M'ecea'Q de >+'/a /ecanici&a a "a&di&ina& &i%aci+ne& de en&eAan-a y a,'endi-a=e? dad+ ;%e "a ine','eaci(n de".a"+' de "a in>+'/aci(n 'ec+$ida en e" ,'+ce&+ &("+ e& ,+&i0"e de&de e" /a'c+ de"a& >ina"idade& e&i,%"ada&) Cada d+cene di&eAa': %n in&'%/en+ ,a'a e.a"%a' "+& ,+'a>+"i+& de ac%e'd+ a "+& +0=ei.+& 0%&cad+& c+n e" 'a0a=+ de cada e&%diane) T+d+ in&'%/en+ + 3cnica %i"i-ad+& en e" ,'+ce&+ de e.a"%aci(n ,%ede &e' &+/eid+ a an:"i&i&c'4ic+? de,endiend+ de "a& >ina"idade& y en 'e"aci(n a" i,+ dein>+'/aci(n ;%e a,+'a &+0'e "+ ;%e ,'eende/+& .a"+'a')De !ec!+? "a e.a"%aci(n de" 'endi/ien+ de" a"%/nad+ ,%ede c+n&i%i' %n ,%n+de ,a'ida de 'e>"e<i(n ,e'/anene y de in.e&i$aci(n &+0'e "a ca"idad de "aen&eAan-a) E&i/ad+ d+cene: Se$%'a/ene a" >ina"i-a' e&e /(d%"+ II "a& c+&a& ya !an e/,e-ad+ a ca/0ia' + a /e=+'a' den'+ de &% a%"a y den'+ de &% c+'a-(n) A .ece& n+ n+& da/+& c%ena de n%e&'+& ca/0i+& ,e'+ ;%iene& n+& .en de >%e'a &i n+an e&+& ca/0i+&) En e" ca&+ de" d+cene? ;%iene& /:& >a.+'ecid+& &+n ,+' "a& /e=+'a& ;%e &e !a$an en e" a%"a? &+n "+& e&%diane& y &i e""+& n+an "+& ca/0i+& y ca/0ian e""+& a/0i3n? .a/+& ,+' 0%en ca/in+) Pa'a "+& e&%diane& ,a&a' de %na e&c%e"a 'adici+na"? ,a&i.a? d+nde &ie/,'e de&e/,eAa'+n e" ,a,e" de 'ece,+'e& y /e/+'i-ad+'e& de in>+'/aci(n? a %na e&c%e"a c+n&'%ci.i&a en d+nde ienen ;%e a&%/i' %n ,a,e" /:& ,'+aci.+? ,%ede 'e&%"a' di>4ci" a" ,'inci,i+) Sin e/0a'$+? "+& e&%diane&? a" da'&e c%ena de ;%e e" ca/0i+ e& ,+&ii.+ y de ;%e n+ !ay .%e"a a':&? end':n %na aci%d /:& en%&ia&a? /:& ,a'ici,ai.a? /:& a"e$'e) E" a%"a iene ;%e &e' a"e$'e? din:/ica? ,a'ici,ai.a) *ay ;%e di&>'%a' cada d4a e" ,'i.i"e$i+ de &e' /ae&'+) T'a0a=a' c+n niA+& y =(.ene& n+& /aniene =(.ene&) Enca'a' "a .ida c+n +,i/i&/+ n+& !ace .i.i' /:& y /e=+'e& aA+&? n+ de&,e'dicie/+& e&a +,+'%nidad ;%e "a .ida n+& c+ncedi() Rec%e'den d+cene&: >#e%emos (ue co%s&ruir u% mu%do me3or? S+ya& de" ,en&a/ien+: Yo no so+ un aest%o! slo so+ un co)a>e%o de /ia7e al cual 2as )%eguntado el caino. Yo te se>al4 6s all6( 6s all6 de 1 + de ti iso. Ge+'$e 5e'na'd S!a] Uno %ecue%da con a)%ecio a sus aest%os *%illantes( )e%o con g%atitud a a0uellos 0ue toca%on nuest%os sentiientos. Ca'" G%&a. S%n$) Euien se at%e/e a ense>a%( nunca de*e de7a% de a)%ende%. S+!n C++n Dana 9a educacin no consiste en llena% un c6nta%o sino en encende% un $uego. `i""ia/ 5%"e' Oea&) 9os alunos son la *iog%a$1a del aest%o) D+/in$+ Fa%&in+ Sa'/ien+) FIN DEL MDULO II) MDULO III Licenciada Cyn!ia De" #$%i"a Mini&'a de Ed%caci(n D') O&ca' *%$+ L(,e- Ri.a& Di'ec+' EFPEM Uni.e'&idad de San Ca'"+& de G%ae/a"a A&a/0"ea Naci+na" de" Ma$i&e'i+ 1ANM2 C++,e'aci(n T3cnica A"e/ana GIZ Si&e/a Naci+na" de F+'/aci(n de" Rec%'&+ *%/an+ Ed%cai.+ de" Mini&e'i+ de Ed%caci(n 1SINAFOR*E2 Lic) C+n'ad+ Ga'c4a 5a'e&) A%+' 6789 P'e&enaci(n) E&i/ad+ d+cene: en e&e e'ce' /(d%"+ e" c%'&+ de P&ic+,eda$+$4a e&a': &+0'e,a&and+ "a /iad de &%& c+nenid+&) En e&e /(d%"+ &e inc"%yen "a& "ec%'a& de "a& %nidade& F y K ;%e &e e&a':n 'a0a=and+ en "+& enc%en'+& ,'e&encia"e& de" ,'+$'a/a) E& i/,+'ane in&i&i' en "a i/,+'ancia de 'ea"i-a' "a& "ec%'a& ;%e a,a'ecen en e" /(d%"+ c+/+ ,a'e de "a >+'/aci(n de" c%'&+) L+& enc%en'+& ,'e&encia"e& &+n e<,e'iencia& .a"i+&a& de a,'endi-a=e en "a& c%a"e& &e /+de"an ,':cica& y aci.idade& de i,+ c+n&'%ci.i&a? ,e'+ nece&ian &e' 'e>+'-ada& c+n a&,ec+& e('ic+& y de ,'+>%ndi-aci(n ;%e a,a'ecen en e" ,'e&ene d+c%/en+) Se !a inenad+ ;%e "a& "ec%'a& n+ &ean d+c%/en+& >'4+& y /%y e('ic+&) En cada %nidad &e !a 0%&cad+ inc"%i' e<,e'iencia& ed%cai.a& 'ea"e& ;%e ,%eden &e'.i' de in&,i'aci(n ,a'a 'ea"i-a' ca/0i+& y 0%&ca' "a 'an&>+'/aci(n de "a& ,':cica& d+cene& en e" a%"a) A&i/i&/+? "a& "ec%'a& $ene'a"/ene .an ac+/,aAada& de %n ,e;%eA+ c%e&i+na'i+ + de %na ,'+,%e&a de c+/ena'i+&? c%y+ ,'+,(&i+ e& e&i/%"a' "a 'e>"e<i(n !acia "a& e<,e'iencia& d+cene& y %na aci%d de /ay+' c+/,'+/i&+ ,a'a /e=+'a'"a&) Se &%$ie'e ;%e e&+& c%e&i+na'i+&? c%and+ n+ >+'/en ,a'e de %n 'a0a=+ en e" ,'e&encia"? &e c+/,a'an c+n c+/,aAe'+& de 'a0a=+ d+cene? ya &ean + n+ ,a'ici,ane& de" PADEP/D? ,+';%e %&%a"/ene &+n ,'e$%na& ace'ca de e<,e'iencia& d+cene& y n+ &+0'e a&,ec+& e('ic+& de" c%'&+) E" c%'&+ ,'eende &e' %n a%<i"ia' .a"i+&+ en e" 'a0a=+ dia'i+) P+' "+ an+? e&+& /(d%"+& y "+& d+c%/en+& ;%e &e 'a0a=en en "+& ,'e&encia"e& de0en %i"i-a'&e c+/+ %na ca',ea + ,+'a>+"i+& d+cene? &%&ce,i0"e de &e' c+n&%"ad+ y %i"i-ad+ c+/+ !e''a/iena de 'a0a=+ dia'i+) C+/+ &ie/,'e? .a"e "a ,ena in&i&i' en ;%e an+ "+& /an%a"e& + /(d%"+&? c+/+ +d+& "+& d+c%/en+& de" c%'&+ de0en &e' c+/,"e/enad+& c+n "a +0&e'.aci(n? "a in.e&i$aci(n y "a e<,e'i/enaci(n de n%e.a& e&'ae$ia& did:cica&) BCON EU APRENDEMOSC Ane& &e ,en&a0a ;%e ,a'a a,'ende' 0a&a0a %n /ae&'+ y %n a"%/n+) A!+'a &a0e/+& ;%e n%nca de=a/+& de a,'ende' y ;%e a,'ende/+& ,':cica/ene de +d+ "+ ;%e n+& '+dea) Pa'a a,'ende' &e %&an "+& &enid+&? e" ce'e0'+? +d+ n%e&'+ &e') A,'ende/+& de +'+&? a,'ende/+& .iend+ %n aa'dece'? &a0+'eand+ %na c+/ida) E" d+cene de0e %&a' e&+ a &% >a.+' y e&i/%"a' e" de&e+? e" a>:n de" niA+ ,+' de&c%0'i'? ,+' a,'e!ende' e" /%nd+ ;%e e&: c+n+ciend+ a,ena&) E" 'a0a=+ de" d+cene e& e&i/%"a' e&e a>:n de&c%0'id+' de" niA+? n+ "i/ia'"+) *ay ;%e ac+/,aAa'"+? ,e'+ n+ a''%ina' &% a&+/0'+ ,+' "a& c+&a& n%e.a& ;%e "+ ca%i.an) N+ !ay ;%e da'"e +da& "a& 'e&,%e&a&? &in+ in.ia'"+ a ,'+>%ndi-a' cada d4a /:& en e" !a""a-$+ de &4 /i&/+? de "+& +'+& y de "+& >en(/en+& ;%e de&"%/0'an e" %ni.e'&+)T+d+ "+ ;%e '+dea a "a& e&c%e"a&? "+ ;%e e&: den'+ de "a& a%"a&? "+ ;%e "+& niA+& e&c%c!an en &% ca&a y .en en &%& c+/%nidade& + 0a''i+& ,%ede y de0e c+n.e'i'&e en %n 'ec%'&+ ed%cai.+) Inc"%&+ a&,ec+& ne$ai.+& de "a .ida? c+/+ "a c+na/inaci(n de %n '4+ + "a ,'+"i>e'aci(n de 0a&%'e'+&? de0e &e' %n e/a de 'e>"e<i(n) N+ &e ade"ane? d+cene? a &eAa"a' "+ /a"+ y daAin+ de e&a& ,':cica&? /e=+' e&i/%"e a" niA+ ,a'a ;%e ,ien&e? ,a'a ;%e ,'+,+n$a a"$%na &+"%ci(n c'eai.a ;%e 'e/edie e" ,'+0"e/a + c%and+ /en+& "+ /ini/ice) O? %na .e- ;%e &e !aya e&i/%"ad+ &% c'eai.idad y ,'+,+n$a a"$+? c%a";%ie' c+&a ;%e ,%die'a &e'.i' de &+"%ci(n? 'ec+n+-ca &% e&>%e'-+? a%n;%e ,a'a "a /ene ad%"a "a &+"%ci(n ,'+,%e&a e&3 a"e=ada de "a 'ea"idad) *ay ;%e &a0e' a,"a%di' &% e&>%e'-+? !ay ;%e ,'e/ia' &% ,'+ce&+ 'e>"e<i.+) S+"a/ene a&4 end'e/+& c'ead+'e& y n+ 'e,eid+'e& de >('/%"a&? e&e e& e" ca/in+ c+''ec+ ,a'a inceni.a' "a c'eai.idad)De "+& e''+'e& &e a,'ende) Pe'+ a/0i3n de "+& ,e;%eA+& a,+'e& 0ien 'ec+n+cid+& y a,"a%did+& &e a,'ende y &e a,'ende /:&) Si a" niA+ &e "e 'ec+n+cen &%& ,e;%eA+& de&c%0'i/ien+& &e a"i/ena en 3" e" de&e+ de de&c%0'i' /:&? de &a0e' /:& y en+nce&^en+nce& &e !a0': "+$'ad+ >+'/a' a %n .e'dade'+ e&%diane? a %n &e' !%/an+ de ,en&a/ien+ cien4>ic+ en cie'ne&) LA FIESTA COTIDIANA DEL DESCU5RIMIENTO) 9a )%ie%a /e; 0ue i nieto /io + o+ des)ega% a un a/in( e i)%esion )%o$undaente /e% su *o0uita a*ie%ta en gesto de aso*%o + sus *%acitos t%atando de iita% el o/iiento del a)a%ato ient%as gana*a altu%a. Cuando la na/e se )e%di en la le7an1a( el ni>o ?t%es a>itos de cu%iosidadA se /ol/i a /e%nos a todos( adi%ado de nuest%a $%ialdad ante see7ante $eneno( de co un a)a%ato de ese taa>o )udiese /ola% + al /e% nuest%a indi$e%encia( se eno7. 9os adultos nos ol/idaos 0ue los ni>os est6n descu*%iendo un undo 0ue( )a%a nosot%os( se 2a /uelto a*u%%ido )e%o 0ue )a%a ellos es so%)%endente. En un a%t1culo esc%ito 2ace a>os( Julio Co%t6;a%( un g%an esc%ito% a%gentino( dec1a 0ue )a%a 0ueda%se una 2o%a en un estan0ue( conte)lando toda la *elle;a del nado de un )ato( ten1a uno 0ue se% %ealente idiota. =l( el genial auto% de tantas ot%as o*%as aest%as( se 0ue7a*a( con $ina i%on1a( de 0ue su es)osa( los aigos de ella + todas las )e%sonas inteligentes 0ue 4l conoc1a( e%an )e%sonas ci%cuns)ectas 0ue no se eociona*an coo 4l( )o% las )i%uetas tee%a%ias de unos ac%*atas 2#nga%os o )o% los a%ti$icios eo%a*les de una o*%a de teat%o. Desa$o%tunadaente( la escuela nos ense>a a se% )e%sonas u+ ci%cuns)ectas( so*%ias( inteligentes( 0ue no se adi%an ante nada. Pe%o los ni>os necesitan( 0uie%en( desean adi%a%se ante todas las cosas 0ue )a%a nosot%os son t%i/iales. Po% eso nos so%)%ende + olesta 0ue un g%u)o de estudiantes se agloe%e ante una $ila de 2o%igas 0ue /an ca%gando el cad6/e% de un saltaontes. 8Eu4 tiene de es)ectacula% el /uelo de una li*4lula so*%e un es)l4ndido 7a%d1n: 3odo lo es)ectacula% 0ue )uede se% )a%a alguien 0ue lo conte)la a*so%to )o% )%ie%a /e;. 9os sa*ios o%ientales 2an e5)licado )o% siglos( 0ue la iluinacin"( coo ellos la entienden( consiste en usa% todos los sentidos en la a)%e2ensin de un $eneno o una e5)e%ienciaK es /i/i% ese instante 6gico( esa e5)e%iencia( intensaente( coo si $ue%a la )%ie%a( la #nica + la #ltia /e; 0ue /a a /i/i%se. 3odos coeos a dia%io ?*ueno( algunos noA + ese 2ec2o /ital )asa a se% algo tan %utina%io( tan su)e%$icial( 0ue( ient%as coeos( nos dedicaos a con/e%sa%( a /e% tele/isin o a 2o7ea% un dia%io. 8Eu4 estaos coiendo: 8De dnde /inie%on los ing%edientes( los condientos de i coida: 8Eu4 sa*o%es + co*inaciones de sa*o%es )uedo senti%: 8Eu4 a%oas:... Un sa*io *udista le %es)ondi as1 a un disc1)ulo cuando 4ste le )%egunt cu6ndo + co alcan;a%1a la iluinacin tan ansiada! Es $6cil( le di7o. Cuando coas( coeK cuando o%es( o%aK cuando o*se%/es( o*se%/a. Esta es la /e%dade%a iluinacin( /i/i% la /ida con todos los sentidos( + senti%la con toda la intensidad 0ue sea )osi*le"L O7al6 la escuela *%inde a los estudiantes la o)o%tunidad de alcan;a% esa iluinacin. A )%o)sito( la )ala*%a aluno tiene su o%igen en el lat1n! aMluni"( es deci% el no iluinado". Po% lo tanto( este aluni"( este estudiante( /a a la escuela )a%a iluina%se. De7eos )ues 0ue el ni>o se iluine + 0ue nos iluine a todos( con ese 2e%oso a%a/illa%se ante las )e0ue>as + g%andes cosas 0ue este undo tiene )a%a e5tasia%nos. No a%%uineos la $iesta de su descu*%iiento cotidiano con nuest%a actitud ci%cuns)ecta. Un6onos al %egoci7o 0ue i)lica descu*%i% cada d1a algo a%a/illoso en las cosas sencillas de la /ida. De7eos 0ue el ni>o se )ase una 2o%a conte)lando coo desa)a%ece el sol t%as la onta>a( coo una a/ecilla const%u+e la*o%iosaente su nido o la indesc%i)ti*le *elle;a 0ue 2a+ en o*se%/a%( con e*eleso( las i%idiscencias de la lu; del sol 0ue se $ilt%a )o% una tela%a>a 2uedecida )o% el %oc1o de la a>ana. Sa*iendo todo esto( deseo con /e2eencia 0ue i nieto llegue a se%( de g%ande( un idiota $eli; coo Co%t6;a%L" E" /ae&'+ e'a ,a'ida'i+ an+ de" a,'endi-a=e c+/+ de "a &a0id%'4a) 22E" a,'endi-a=e G'e&,+ndi( ane %na ,'e$%naH? &e ad;%ie'e "eyend+ "i0'+& + e&c%c!and+ %na c+n>e'encia) 22BO "a &a0id%'4aC GV+".ie'+n a ,'e$%na'"eH 22Leyend+ e" "i0'+ ;%e cada %n+ de n+&+'+& e&) O aAadi(: 22C"a'+ ;%e n+ e& a'ea >:ci"? ,+';%e cada /in%+ de" d4a !ay %na n%e.a edici(n de e&e "i0'+^ An!+ny de Me"!+ Ant2on+ de 'ello A,'endi-a=e c+n&i$+ /i&/+ 14aber leer no es solo interpretar cagaditas de mosca en un papel. 'ambi#n se puede leer la naturale"a, la gente, a uno mismo, el mundo entero. El campesino lee las seales de la naturale"a para saber si va a llover o si har buen tiempo6 U% doce%&e Eic1+ del PADEPFD'
BP%ede %n niA+ a,'ende' de &4 /i&/+C Si ,%ede) Gene'a"/ene &e ,ien&a ;%e "a& ,e'&+na& ;%e M&a0enQ &+n "a& ;%e !an enid+ +,+'%nidad de i' a "a e&c%e"a? de ed%ca'&e y ;%e ;%iene& n+ !an enid+ e&a +,+'%nidad? &i/,"e/ene n+ &a0en) Pe'&+na& de" ca/,+? ;%e n%nca %.ie'+n +,+'%nidad de i' a "a e&c%e"a? &e ed%ca'+n a &4 /i&/a&) BC(/+C Viend+ a +'a& ,e'&+na&? 'e>"e<i+nand+ &+0'e "+& >en(/en+& ;%e c+ne/,"a0an y ,en&and+ &+0'e &% ,'+,ia .ida) Ane&? en "a e&c%e"a 'adici+na" &e ,en&a0a ;%e "+& niA+& e'an c+/+ M!+=a& en 0"anc+Q? e& deci' ;%e n+ &a04an nada y ,+' e&+ i0an a "a e&c%e"a) E&+ e& >a"&+) E" niA+ de&de ;%e e&: en e" @e'+ de "a /ad'e e&: a,'endiend+) A" nace'? e&a ca,acidad de a,'ende' &e ac'eciena ,+' ;%e "e e& nece&a'ia? indi&,en&a0"e ,a'a &+0'e.i.i') D%'ane "+& ,'i/e'+& aA+&? e" niA+ &e di>e'encia de "+& ,'i/ae& ,+' e&a a&+/0'+&a ca,acidad de a,'endi-a=e ;%e ,+&ee) E" niA+ a,'ende ,+' de&c%0'i/ien+ y ,+' /+de"ad+? $%iad+ ,+' &%& ,ad'e& y !e'/an+&) L+& a,'endi-a=e& ;%e "+$'a en "a ea,a ,'e2e&c+"a' &+n i/,+'ane&) P+' e&+ e& ;%e e" d+cene iene ;%e &a0e' c(/+ !ace' ;%e e" niA+ /ani>ie&e e&+& a,'endi-a=e& &in e/+' a" 'id4c%"+) E&a a'ea de0e !ace'&e de >+'/a a/ena? en c+n>ian-a? &in a.e'$+n-a' a" niA+ ,+' "a >+'/a en ;%e c%ena &%& ,e;%eAa& e<,e'iencia& + ,+' "+ in$en%a& y &enci""a& ;%e ,%edan ,a'ece'n+& a"$%na& de e&a&) *ay ;%e e&i/%"a' "a 'e>"e<i(n de" niA+ &+0'e &% ,'+,i+ a,'endi-a=e ,+' /edi+ de ,'e$%na& c+/+ BC(/+ 'e&+".i&e e&e ,'+0"e/aC BC(/+ enc+n'a&e e&a in>+'/aci(nC BE&:& !aciend+ %n e&>%e'-+ ,+' a,'ende' e&e c+nenid+C BP+d'4a& !ace'"+ de +'a /ane'aC A .ece& e& c+n.eniene !ace' %n ,e;%eA+ a"+ en e" ca/in+ y a,'+.ec!a' e&a ,a%&a ,a'a dia"+$a' c+n "+& e&%diane& ace'ca de "+ ;%e e&a/+& !aciend+? c(/+ "+ e&a/+& !aciend+ y !acia d(nde .a/+&) E&+ n+ e& ,e'de' e" ie/,+? e& in.ia'"+& a 'e>"e<i+na' &+0'e e" 'a0a=+ de "a e&c%e"a y ,edi' ;%e +,inen? ;%e &%$ie'an aci.idade&) A,'endi-a=e c+n "+& /ae'ia"e&) MLa e"e /:$icaQ) *ace aA+& ""e$%3 de .i&ia a %na e&c%e"ia '%'a" y /e ;%ed3 a&+/0'ad+ c%and+ e" /ae&'+ di=+ de ,'+n+: &ueno ni>os( a2o%a /aos a /e% en la tele un cuento( ient%as +o lo /o+ na%%ando". Pe'+ &i a;%4 n+ !ay ene'$4a e"3c'ica? ,en&3) BC(/+ .an a .e' "a e"eC De ,'+n+ d+& niA+& &aca'+n de %n 'inc(n %na ca=a c+n d+& '+di""+&? en "+& c%a"e& i0a en'+""ad+ %n ,a,e" c+n di0%=+&) De':& de "a ca=a ,'endie'+n %na ":/,a'a de 0ae'4a& y a ,a'i' de e&e /+/en+ ,'inci,i( "a /a$ia) T+d+& "+& niA+& c+ncen'a'+n &% aenci(n en "a ca=a /:$ica /ien'a& e" d+cene? c+n.e'id+ en "a i/a$inaci(n de +d+& en %n a0%e"+ c%enac%en+&? na''a0a %na !i&+'ia >a&cinane) Mien'a& 3" na''a0a? en a;%e""a &enci""a ca=a de&>i"a0an ,ai&a=e& y ,e'&+na=e& de "a na''aci(n? a" c+/,:& de "a& .%e"a& de "+& '+di""+&) La /a$ia n+ e&: &+"+ en e" c%en+? ,en&3? ni en "a ca=a) La .e'dade'a /a$ia e&: en "a& /an+& de e&e /ae&'+? ;%e &e nie$a a deci' ;%e 3" n+ iene /ae'ia"e&^ B*a >a0'icad+ %&ed a"$+ ,a'ecid+ a "a e"e /:$icaC BC+n&'%ye %&ed? =%n+ a "+& niA+&? c+&a&? /ae'ia"e& % +0=e+& ;%e a,+yen e" a,'endi-a=eC BA,'+.ec!a %&ed "+& 'ec%'&+& ;%e "e 0'inda e" /edi+ ,a'a %&a'"+& c+/+ /ae'ia" did:cic+C BSe a'e.e'4a %&ed a c+n&'%i' %n a,a'a+ ,a'ecid+ a" de&c'i+ en e" e<+? c+n &%& niA+&C En "a& /an+& de "+& niA+& y de "+& d+cene& iene ;%e !a0e' /a$ia) E&a /a$ia ,%ede 'an&>+'/a' %n ca"enda'i+ .ie=+ en %n ca'e" i"%&'ad+) Un+& 'ec+'e& de ,e'i(dic+ en %n /%'a"? %na& >i0'a& de ,a=(n en %na 0+"&a /%"i%&+&? d+& .a&+& de&ec!a0"e& en %n e"3>+n+? %na ca=a a0and+nada en %na e"e.i&i(n y 'an&>+'/a' an+& +0=e+& /:& en c+&a& &+','endene&) E" /ae'ia" ed%cai.+ &+n +d+& "+& 'ec%'&+& ;%e e" d+cene %i"i-a ,a'a a,+ya'&e y a,+ya' a "+& niA+& en e" ,'+ce&+ de a,'endi-a=e) Ta/0i3n &e "e !an ""a/ad+ /edi+& a%<i"ia'e&? 'ec%'&+& did:cic+&? /ae'ia" did:cic+? ec) Ane& &e ,en&a0a ;%e "+& /ae'ia"e& e'an /e=+'e& en'e /:& "%=+&+& y ca'+&) La i/,+'ancia de" /ae'ia" "a dee'/ina &% %i"idad en e" ,'+ce&+ ed%cai.+? n+ &% ,'eci+) Si ""e.a' %na& !+=a& de .a'ia& ,"ana& a" a%"a n+& ay%da a dee'/ina' "a& >+'/a& ;%e ienen "a& !+=a&? e&e /ae'ia" e& /:& i/,+'ane ;%e %n ca'e" de "%=+ c+n ,"ana& ;%e "+& niA+& ,+&i0"e/ene ni c+n+cen) Pa'a %i"i-a' c+''eca y adec%ada/ene e" /ae'ia" ed%cai.+ e& i/,+'ane +/a' en c%ena "a ea,a de de&a''+""+ >4&ic+ y c+$nii.+ de "+& e&%diane&? a&4 c+/+ &% e&i"+ de a,'endi-a=e) A"$+ ;%e e& /%y i/,+'ane y ;%e >+'/a ,a'e de "a& e&'ae$ia& c+n&'%ci.i&a& e& ;%e e" /ae'ia" n+ nece&a'ia/ene de0e &e' c+n&'%id+ e<c"%&i.a/ene ,+' e" d+cene? a/0i3n "+& niA+& de0en ,a'ici,a' en "a c'eaci(n de "+& /ae'ia"e& ,a'a 'a0a=a' en e" a%"a? &ie/,'e de ac%e'd+ a &% edad y &%& ca,acidade&) A"$%n+& /ae'ia"e& + 'ec%'&+& ;%e &e ,%eden %i"i-a' &+n: o Ca'e"e&) Ane& + de&,%3& de %n e/a &e ,%ede ,edi' a "+& niA+& ;%e c++,e'ai.a/ene c+n&'%yan %n ca'e" ;%e 'e&%/a "+ 'a0a=ad+ + "+ ;%e &e .a a 'a0a=a') Se ,%ede c+"+ca' en %na ca=a "+& /ae'ia"e& nece&a'i+& y de=a' ;%e "+& $'%,+& &e +'$anicen ,a'a 'a0a=a') E&+ e&i/%"a "a c++,e'aci(n y "a &+"ida'idad) o M%'a" + ,e'i(dic+ /%'a") Si'.e ,a'a e<,+ne' $':>ica/ene %n e/a) N+ de0e %&a'&e &+"a/ene ,a'a +ca&i+ne& Me&,ecia"e&Q? cada d4a en e" a%"a e& e&,ecia") Le& $%&a a "+& niA+& c%and+ &e "e& ,e'/ie e<,'e&a'&e "i0'e/ene ,+' /edi+ de di0%=+&? 'ec+'e&? ec) o 5+"e4n e&c+"a') Se ,%ede c+"+ca' a "a .i&a de +d+& +? &i e<i&en 'ec%'&+& ,a'a e""+? ,%0"ica' %n ,e;%eA+ 0+"e4n &e/ana" c+n n+icia& de "a e&c%e"a y de "a c+/%nidad? c!i&e&? c%en+&? a'4c%"+&? ec) o S%e$+&) A "+& niA+& "e& encana =%$a') E& c+n.eniene ,edi'"e& ;%e in.enen =%e$+&) En Mae/:ica &e ,%eden %i"i-a' =%e$+& de dad+&? d+/in(? ec) A"$%na& aci.idade& &e':n 'ea"i-ada& c+n /:& en%&ia&/+ ,+' "+& niA+& &i "e& deci/+& ;%e e&a/+& =%$and+? ,+' e=e/,"+ en "a c"a&e de Mae/:ica + de F4&ica) o S+ci+d'a/a) S+n ,e;%eA+& /+na=e& ea'a"e& ,a'a ,'+>%ndi-a' en %n e/a) *ay ;%e da' e" e/a + c+nenid+ y ,edi' ;%e &e +'$anicen $'%,+& y ;%e e""+& a&i$nen "+& ,a,e"e&? "+& a'$%/en+& G"+ ;%e di': cada %n+H y e" >ina" de "a +0'ia) C+n "a ,':cica &e a>ina e" 'a0a=+ de /+na' &+ci+d'a/a&) o Can+&) A "+& niA+& "e& $%&a /%c!+ "a /@&ica) De&de &%& ,'i/e'+& aA+& !ay ;%e e&i/%"a' &% ,a'ici,aci(n en "a& aci.idade& /%&ica"e&) E& c+n.eniene ani/a'"+& a c'ea' &%& ,'+,ia& canci+ne&? inc"%&+ +'$ani-a' %n c+nc%'&+ de canci+ne& in.enada& ,+' e""+& /i&/+&) o R+nda&) S+n can+& $'%,a"e& c+n /+.i/ien+& ac+/,a&ad+&) Si'.en ,a'a "a ine$'aci(n de" $'%,+ y ,a'a >+'a"ece' e" ,'+ce&+ de &+cia"i-aci(n) P+' "+ an+ &+n /%y @i"e& en "+& ,'i/e'+& $'ad+&) o Din:/ica&) De0en &e' a,'+,iada& a "a edad de "+& niA+&) Se ,%eden da' "a& indicaci+ne& ,a'a ;%e e""+& /i&/+& "a& +'$anicen y "a& di'i=an) La& din:/ica& ,%eden in.ena'&e + ca/0ia' "a& ;%e ya &e c+n+cen ,a'a ada,a'"a& a" /edi+) *ay din:/ica& ;%e &e ,%eden 'ea"i-a' en e" a%"a y +'a& ;%e e<i$en %n e&,aci+ /:& $'ande) o E<,e'i/en+&) De0en e&a' adec%ad+& a "a edad y e.ia' e" %&+ de /ae'ia"e& ,e"i$'+&+&) L+& e<,e'i/en+& de0en >+'/a' ,a'e de "a& aci.idade& >+'/ai.a& de&de "+& ,'i/e'+& aA+& e&c+"a'e&) E&+ ac+&%/0'a a "+& niA+& a 0%&ca' "a ca%&a de "+& >en(/en+&) o T4e'e&) L+& niA+& ,%eden a,'ende' a e"a0+'a' &%& ,'+,i+& 4e'e& c+n ca"ceine&? .a&+& de&ec!a0"e&? ,a,e" /ac!3? ec) L%e$+ de c+n&'%i' "+& 4e'e& !a0'4a ;%e ani/a' a "+& niA+& a /+na' %na ,'e&enaci(n ,a'a &%& c+/,aAe'+& + ,a'a ,'e&ena'"+& en %na aci.idad de +da "a e&c%e"a) o F'i&+&) S+n ca'e"e& en >+'/a de Mac+'de(nQ en "+& c%a"e& "a& >i$%'a& &e .an /+&'and+ en %na &ec%encia "($ica y c'eai.a) E" "i0'+ de e<+) E" "i0'+ de e<+ e& i/,+'ane c+/+ a%<i"ia'? n+ c+/+ &%&i%+ de" d+cene) En "a ed%caci(n naci+na" &e "e !a dad+ %na e<a$e'ada i/,+'ancia a" %&+ y a0%&+ de" "i0'+ de e<+) Se$@n a"$%na& in.e&i$aci+ne&? !a&a !ace ,+c+& aA+&? ane& de" CN5? "+& d+cene& $%ia0an &% 'a0a=+ ,+' "+& "i0'+& de e<+? inc"%yend+ "+& c+nenid+& y "a d+&i>icaci(n) E" "i0'+ ,%ede &e' %n a%<i"ia' .a"i+&+ &i e& 0ien %i"i-ad+) En "a& e&c%e"a& $ene'a"/ene &e !a %i"i-ad+ ,a'a: C+,ia' de" e<+ a" c%ade'n+? "ie'a"/ene) Redaca') Rea"i-a' c+/,'en&i(n de "ec%'a) P'+/+.e' di&c%&i(n y e<,+&ici(n) Re&+"%ci(n de ,'+0"e/a&) Rea"i-aci(n de aci.idade& &%$e'ida& en e" "i0'+) *ace' 'a0a=+& en ,a'e=a& + $'%,+&) C+,ia' $':>ica& + di0%=+&) E" "i0'+ de e<+ &e !a /a" %i"i-ad+ ,a'a: En'eene' a" e&%diane c%and+ e" d+cene n+ ,%ede aende'"+) Se' %na $%4a + /an%a" de "a& aci.idade& d+cene&) C+,ia' "ie'a"/ene de" "i0'+ &in ana"i-a' ni enende' "+ c+,iad+) C+n.e'i'&e en e" e"e/en+ ,'inci,a" de %na c"a&e) E<,"ica' %n c+nenid+ a" y c+/+ e&: en e" e<+? e& deci' &in a$'e$a' + ca/0ia' a"$+) Se' "a @nica >%ene de "a& 'e&,%e&a& de %n e<a/en) E&+ &i$ni>ica ;%e &i e" e&%diane n+ 'e&,+nde a" y c+/+ e&: en e" e<+? &% 'e&,%e&a n+ e& .:"ida) E" a0%&+ de" "i0'+ indica ;%e &e e&: 'a0a=and+ de /ane'a 'adici+na"? ,+';%e "+ /:& i/,+'ane en e&a c"a&e &i$%e &iend+ "a 'an&/i&i(n de c+n+ci/ien+&) N+ &e de0en +/a' c+/+ .e'dade& a0&+"%a& "+& c+nenid+& de "+& "i0'+&? !ay ;%e inc%"ca' en "+& niA+& "a aci%d de ;%e e" !ec!+ de ;%e a"$+ e&3 i/,'e&+ en %n "i0'+ n+ "+ c+n.ie'e en %na .e'dad a%+/:ica) O'+ a&,ec+ ne$ai.+ e& ;%e a"$%n+& "i0'+& &+"+ ,'e&enan %n en>+;%e + e+'4a &in c+n'a&a'"a c+n +'a di>e'ene) A"$%n+& e<+& %&ad+& en "a& e&c%e"a& e&:n de&c+ne<%a"i-ad+& ,+' &e' i/,+'ad+& y e" "en$%a=e %i"i-ad+ n+ e& c+/,'endid+ ,+' e" niA+? "+ ;%e +0"i$a a %&a' e" dicci+na'i+? c%and+ n+ &e e&: 'a0a=and+ e&e c+nenid+) O a%n;%e &e !a a.an-ad+ %n ,+c+ en e&e e/a? a@n n+ e<i&en &%>iciene& e<+& en "+& idi+/a& /aya&) BP%ede e" d+cene c+n&'%i' %n e<+C B*a inenad+ %&ed c+n&'%i' %n e<+ &enci""+ ,a'a "+& e&%diane&C BP+d'4an "+& e&%diane& c+n&'%i' %n e<+C BE.a"@a %&ed "+& e<+& ;%e %i"i-a ,a'a .e'i>ica' ;%e &e a=%&en a "+& c+nenid+& y c+/,eencia& de" CN5C B*a %&ad+ %n e<+ c+n&'%id+ ,+' %n d+cene + %n+& e&%diane&C A,'ende' c+n e" c+ne<+) Se c+n+ce c+/+ Mc+ne<+Q e" "%$a'? ie/,+ y ci'c%n&ancia& en ;%e +c%''e a"$+) P+' e=e/,"+? &e dice: ME" c%''4c%"+ naci+na" 0a&e nace en e" c+ne<+ de "a 'e>+'/a ed%cai.a y "+& Ac%e'd+& de Pa-Q) Menci+na' e" c+ne<+ en d+nde +c%''e a"$+ n+& ,e'/ie enende' /:& c"a'a/ene "+& >ac+'e& ;%e ine'.inie'+n? e" ,+';%3 de "+& ac+neci/ien+& e inc"%&+ ;%e ,+d'4a +c%''i' "%e$+) La& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e en e" a%"a n+ &e dan en e" .ac4+ + en %n "a0+'a+'i+) E" 'a0a=+ de "+& e&%diane& y de" d+cene iene c+/+ e"(n de >+nd+? c+/+ /a'c+? +da %na 'ea"idad + c+n=%n+ de 'ea"idade&) La /:& ce'cana e& "a 'ea"idad de a;%e""a c+/%nidad? a"dea? c+"+nia? 0a''i+ + -+na en d+nde "a e&c%e"a e&: %0icada) *ay ;%e &e' 0%en +0&e'.ad+' de e&a 'ea"idad) G'ande& ci.i"i-aci+ne&? c+/+ "a ci.i"i-aci(n /aya e'an $'ande& +0&e'.ad+'e& de &% c+ne<+ /ae'ia"? de "a na%'a"e-a) De e&a +0&e'.aci(n ,%die'+n c'ea' $'ande& c+n+ci/ien+&) O0&e'.and+ c+n ,e'&e.e'ancia "+& a&'+&? de&a''+""a'+n %n+ de "+& ca"enda'i+& /:& ,e'>ec+& c'ead+& ,+' e" !+/0'e) O0&e'.and+ c+n ,aciencia e" c+/,+'a/ien+ de "a& ,"ana& y ani/a"e& c+/,'endie'+n e" 'i/+ de "a na%'a"e-a y e" e;%i"i0'i+ ;%e de0e ,'e.a"ece' en e""a) N+ >%e'+n "+& @nic+&) T+da& "a& $'ande& ci.i"i-aci+ne& a,'endie'+n +0&e'.and+ e ine'ac%and+ c+n &% /edi+? c+n &% c+ne<+) N+&+'+& a/0i3n ,+de/+&) A!+'a 0ien? "a ,'e$%na e& B&e ,%ede a,'ende' c+n e" c+ne<+ + de" c+ne<+C Ane& &e /enci+n( ;%e e" &e' !%/an+ a,'ende de +d+ y c+n +d+&? ,+' "+ an+? a/0i3n ,%ede a,'ende' c+n y de" c+ne<+) Pe'+ Bc(/+ ,+de/+& a%&,icia' e&e a,'endi-a=e en "+& a"%/n+&C *ay a"$%na& 3cnica& ;%e &e ,%eden ,+ne' en ,':cica) 8) La +0&e'.aci(n) De ac%e'd+ a "a edad &e "e ,%eden a&i$na' a'ea& de +0&e'.aci(n a "+& e&%diane&) A&4 a "+& /:& ,e;%eA+& &e "e& indica ;%e +0&e'.en de ;%3 c+"+' e&: ,inada &% ca&a y c+&a& ,+' e" e&i"+) A "+& /ay+'e& &e "e& ,%ede ,edi' ;%e an+en &%& +0&e'.aci+ne&? ,+' e=e/,"+ ;%e /idan e" ,e'4/e'+ de &% ca&a) 6) Ine'acci(n) Pedi' + ""e.a' a "+& niA+& a ine'ac%a' c+n e" /edi+ ci'c%ndane de %na /ane'a 'e&,e%+&a y 'e>"e<i.a? e& deci'? 'aand+ de e<,'e&a' "+& >'%+& de e&a ine'acci(n) P+' e=e/,"+: ,edi'"e a %n niA+ de "a ci%dad ;%e inene de&$'ana' %na /a-+'ca de /a4- y ;%e "%e$+ c%ene c%a"e& >%e'+n &%& &en&aci+ne& a" !ace' a"$+ n%e.+ y de&c+n+cid+) 9) Re>"e<i(n) Dia"+$a' c+n "+& niA+& en +'n+ a &%ce&+& ;%e &e dan en e" c+ne<+ &+cia"? ,+' e=e/,"+? "a ""e$ada n%e.+& .ecin+&? a"$@n ac+neci/ien+ ne$ai.+ c+/+ %n de&"a.e? ec) L+ i/,+'ane e& ""e.a' a "+& e&%diane& a "a 'e>"e<i(n &+0'e e" ac+neci/ien+) D) A,"icaci(n) Pedi' a "+& niA+& ;%e ac@en &+0'e e" c+ne<+) P+' e=e/,"+? &e "e& ,%ede ,edi' ;%e 'ec+"ecen de&ec!+& y ;%e inenen da'"e& a"$%na %i"idad + ;%e ,ien&en en %n ,'+yec+ en e" ;%e en$an ;%e a,"ica' &%& c+n+ci/ien+& en e" c+ne<+) L+& c%e'n+& de "a .aca) A %n $'%,+ de niA+& ;%e .i.4an en e" ca/,+? %n d4a &@0ia/ene e" /ae&'+ "e& ,'e$%n(: niA+& Ben d(nde iene &i%ad+& "+& c%e'n+& "a .acaC BDe"ane de "a& +'e=a& + de':&? a''i0a + a0a=+C A ,e&a' de &e' %na ,'e$%na &enci""a? "a /ay+'4a n+ &a04a ;%e 'e&,+nde') E" ,'+>e&+' en "%$a' de /+&'a'"e& "a i/a$en de "a .aca + de 'e&,+nde' "a ,'e$%na 3" /i&/+? "e& di=+: M.ayan a"": a>%e'a? 0%&;%en %na .aca? +0&e'.en c+n c%idad+ y di0@=en"a) O a&4 c+/+ .an a +0&e'.a' a!+'a "+& c%e'n+& de "a .aca? c+n e&a aenci(n de0en +0&e'.a' &ie/,'e a +da "a na%'a"e-a? ,+';%e a&4 a,'endie'+n n%e&'+& ane,a&ad+&Q^ A,'endi-a=e c+n e" $'%,+ En "a ,a'e c+''e&,+ndiene a" a,'endi-a=e c++,e'ai.+ ya &e !a0"( de "a i/,+'ancia ;%e iene e" !ec!+ de 'a0a=a' c++'dinada/ene c+n +'a& ,e'&+na&) E" 'e&%"ad+ de" 'a0a=+ en $'%,+ n+ e& i$%a" a ;%e &e &%/a'an "a& ,a'e& de" 'a0a=+ de cada %n+ de "+& /ie/0'+&? n+) E" 'e&%"ad+ de" 'a0a=+ en $'%,+& e& >'%+ de "a& ine'acci+ne& ;%e &e dan en e" $'%,+) E&a ine'acci(n n+& ,e'/ie i' /+d%"and+ + ,e'>ecci+nand+ n%e&'+& ,%n+& de .i&a) A"$%na& c+ndici+ne& >a.+'ecen e" a,'endi-a=e c+n e" $'%,+ de c+/,aAe'+&: E&a0"ece' %n a/0iene de c+n>ian-a y 'e&,e+) E&+ ,a'e de" e=e/,"+ de" d+cene en &% 'a+ !acia "+& a"%/n+&) E& c+n.eniene c+n&en&%a' n+'/a& de 'a0a=+ $'%,a" y ade/:&? &i "+& ine$'ane& n+ &e c+n+cen + e&:n iniciand+ %n n%e.+ ,'+ce&+ =%n+& e& c+n.eniene 'ec%''i' a din:/ica& de ,'e&enaci(n? '+/,e!ie"+& y de di&en&i(n + 'e"a=a/ien+) E%e "a& a'ea& en$an "a c+/,"e=idad adec%ada) E" $'%,+ &e &iene de&ani/ad+ c%and+ "a a'ea ;%e &e "e& a&i$na e& de/a&iad+ di>4ci" y "+ /i&/+ +c%''e c%and+ "a a'ea e& de/a&iad+ >:ci" ,a'a "a ca,acidad y c+n+ci/ien+& ,'e.i+& de "+& e&%diane&) P"anea' a'ea& a0ie'a&? ;%e e<i=an 'e>"e<i(n) Si a %n $'%,+ &e "e& ,ide 'e&+".e' %n+& ,'+0"e/a& /ae/:ic+& c+nc'e+&? "+ /:& &e$%'+ e& ;%e "+& ;%e /:& &a0en de" e/a 'e&+".e':n "+& ,'+0"e/a& y c+n &%e'e "+& +'+& a,'ende':n) Pa'a 'a0a=a' en $'%,+ e& ,'e>e'i0"e ,"anea' c%e&i+ne& ;%e n+ ienen %na 'e&,%e&a M@nicaQ &in+ ;%e ace,an .a'ia& 'e&,%e&a& y ,+' "+ an+ +d+& "+& /ie/0'+& ,%eden +,ina') N+'/a' "a din:/ica de" $'%,+) E& /e=+' ;%e "+& $'%,+& &ean ,e;%eA+& ,a'a ;%e &e e&a0"e-ca %na din:/ica ,+&ii.a) G'%,+& $'ande& G/ay+'e& de cinc+ /ie/0'+&H di>ic%"an ""e$a' a ac%e'd+&) En "+& $'%,+& n+ &e e&,e'a ;%e +d+& e&3n de ac%e'd+ + ;%e &i/%"en e&a'"+ ,a'a >ina"i-a' ,'+n+ "a a'ea) E" de&ac%e'd+ e& de&ea0"e c%and+ ""e.a a %na 'e>"e<i(n /:& ,'+>%nda y &e 0%&ca %n c+n&en&+ di&in+ a "a& d+& +,ini+ne& enc+n'ada& + ;%e &ea >'%+ de %na >%&i(n en'e "+& a&,ec+& c+/%ne& de a/0a&) A$'e$a' a"$%na& .a'iane&) *ay a"$%na& 3cnica&? ,+' e=e/,"+? "%e$+ de ;%e %n $'%,+ !a ""e$ad+ a ac%e'd+ /+.e' a %n+ de "+& /ie/0'+& de cada $'%,+ !acia +'+ $'%,+ ,a'a ine'ca/0ia' idea& de $'%,+ en $'%,+) Rea"i-a' %na ,"ena'ia a" >ina"i-a' "+& 'a0a=+& en $'%,+) N%nca &e &a0': &i +d+& "+& $'%,+& i0an enca/inad+& !acia "a /i&/a 'e&,%e&a + &i/i"a'e& &i n+ &e 'ea"i-a "a ,"ena'ia) A,'endiend+ c+n e" >aci"iad+') En "a e&c%e"a 'adici+na"? a,'ende' c+n e" /ae&'+ e'a "a @nica >+'/a de a,'ende') Si aca&+? &e 'ec%''4a a a"$@n "i0'+ ,a'a /e/+'i-a'"+? n+ ,a'a enende'"+) En e" /+de"+ ,eda$($ic+ c+n&'%ci.i&a? e" d+cene &i$%e &iend+ an .a"i+&+ c+/+ &ie/,'e? &+"+ ;%e &% ,a,e" !a ca/0iad+ ,a'a /e=+'a') A!+'a n+ en&eAa? ,+';%e nadie ,%ede !ace'"+? a!+'a >aci"ia + /edia ,+';%e e&+? &+"a/ene 3" + e""a ,%eden !ace'"+) Faci"ia' + /edia' e& /%c!+ /:& .a"i+&+ ;%e en&eAa') P+' /edi+ de "a /ediaci(n + >aci"iaci(n? e" d+cene e&i/%"a en e" e&%diane e" de&e+ de a,'ende' y ,+ne a &% a"cance "+& /edi+& y "+& /ae'ia"e& ,a'a !ace'"+) En&eAa' &i$ni>ica0a 'an&/ii' a" e&%diane c+n+ci/ien+& ;%e e" d+cene + "+& "i0'+& c+n&ide'a0an .a"i+&+&? &in inda$a' &i en 'ea"idad ,a'a e" e&%diane e'an i$%a"/ene i/,+'ane&) Faci"ia' &i$ni>ica de=a' ;%e "+& e&%diane& c'e-can ,+' &4 /i&/+&) Un 0%en >aci"iad+' + /ediad+' de0e ene' cie'+ ,e'>i"? e&a& &+n a"$%na& ca'ace'4&ica& de&ea0"e& en %n 0%en >aci"iad+' + /ediad+' de" a,'endi-a=e: Pa&i(n ,+' "+ ;%e !ace) Se de0e a/a' "+ ;%e &e !ace) E" /a$i&e'i+ e& %na ,a&i(n? %n $'an en%&ia&/+ y e" en%&ia&/+ e& c+na$i+&+) Ta/0i3n e" de&:ni/+? e" a0%''i/ien+? e" edi+? "a '%ina &+n c+na$i+&+&) C%and+ &e a/a "+ ;%e &e !ace? e" a'e de >aci"ia' e" a,'endi-a=e &e .%e".e a/en+? a"e$'e? "@dic+? e&,+n:ne+? din:/ic+) Mad%'e- ,eda$($ica) E&+ &e ad;%ie'e c+n "+& aA+&) A"$%ien di=+ %na .e- ;%e n+ &+n "+ /i&/+ 67 aA+& de 'e,ei' "+ /i&/+ ;%e 67 aA+& de e<,e'iencia) E" /ae&'+ iene ;%e a,'ende' de &% /i&/+ 'a0a=+ cada d4a? cada !+'a? cada aA+) Un /ae&'+ c+n e<,e'iencia &e n+a !a&a en "a /ane'a de !a0"a'? iene e&a /ad%'e- ;%e "e !an dad+ "+& aA+& y "a c+n&ane 'e>"e<i(n &+0'e &% 'a0a=+) Mane=+ de" di&c%'&+) Un d+cene &+n e<,e'iencia /ane=a c+n /%c!a !a0i"idad e" di&c%'&+ ,eda$($ic+) Tiene >aci"idad ,a'a c+na'? ,a'a na''a'? ,a'a da' e=e/,"+&? %&a i/:$ene&? $e&+&? !a0"a c+n en%&ia&/+) *ay inn%/e'a0"e& an3cd+a& de /ae&'+& =%0i"ad+& ;%e &in ;%e'e'? &i$%en en&eAand+ + >aci"iand+ e" a,'endi-a=e de &%& .ecin+&? de &%& nie+&? c+n &% ,a"a0'a c"a'a? c+n &% /en&a=e de i"%&'aci(n) Ce'id%/0'e ,eda$($ica) E" /ae&'+ ;%e c+n>4a en "+ ;%e dice 'an&/ie e&a c+n>ian-a y e&a &e$%'idad a "+& +yene&) E&+ n+ &i$ni>ica ;%e ,+&ea "a .e'dad a0&+"%a ,e'+ &i i/,"ica ;%e &%& ,a"a0'a& e&:n a,+yada& ,+' "ec%'a& ,'+>%nda& y ,+' "a e<,e'iencia) P'e,a'aci(n) E" d+cene &a0e ;%e &i ;%ie'e &e' %n .e'dade'+ /ae&'+ n+ ,%ede de=a' de a,'ende' n%nca) La ,a&i(n ,+' e" /a$i&e'i+ i/,"ica ,a&i(n ,+' a,'ende') Se a,'ende n+ &+"+ en "+& "i0'+&) E" d+cene ;%e ""e.a &% 'a0a=+ en e" c+'a-(n? 'aa de a,'ende' de +d+&? de +d+ y c+n +d+&) Fe en "a de/+c'acia) Un 0%en d+cene iene ;%e c'ee' ;%e 'e&,ea' "a ,a"a0'a de &%& e&%diane& n+ e& /ied+ + >"+=e'a) Nadie ,+&ee "a .e'dad a0&+"%a) E" a%"a de0e &e'? ,+' c+n.icci(n de" d+cene? %n e&,aci+ de/+c':ic+? "@dic+? 'e&,e%+&+ y a"e$'e) Un &+Aad+') E" d+cene iene ;%e &e' %n &+Aad+'? %n 0%&cad+' de idea"e&) La 'ea"idad de" 'a0a=+ ,%ede aena' c+n'a e&a c%a"idad? ,e'+ cada d4a e" .e'dade'+ /ae&'+ iene ;%e ,en&a' + &+Aa' ;%e e" /aAana &e': /e=+' ;%e !+y) E&c%e"a T-a/=%y%0? I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a OTRAS ALTERNATIVAS DE APRENDIZASE) En ed%caci(n &ie/,'e !a !a0id+ y !ay ,e'&+na& 'a0a=and+ ,a'a de&c%0'i' /ane'a& e>eci.a& de 'ea"i-a' e<,e'iencia& ed%cai.a& c+n "+& e&%diane&) *an e<i&id+? de&de !ace &i$"+&? ed%cad+'e& %i"i-and+ e&'ae$ia& inn+.ad+'a& ,a'a &% 3,+ca) A"$%na& &e !an e<endid+ y !an &id+ ,'acicada& en /%c!+& ,a4&e&) O'a&? !an ,a&ad+ inad.e'ida& + !an &id+ e/,"eada& en cen'+& e&,ecia"i-ad+& de en&eAan-a + &e c+nin@an de&a''+""and+ de /ane'a e<,e'i/ena") E" d+cene de0e c+n+ce' a"$%na& de e&a& a"e'nai.a& y 0%&ca' a"$%n+& a&,ec+& ,+&ii.+& de cada %na de e""a&) En e" CN5 a,a'ecen e&'ae$ia& in&,i'ada& en a"$%na& de e&a& c+''iene&) E& i/,+'ane c+n+ce'"a& 0ien? ,a'a ,+de' ene' %na +,ini(n 0a&ada en in>+'/aci(n c+n>ia0"e y >idedi$na) E& de0e' de" 0%en d+cene ene' %na aci%d de c'4ica c+n&'%ci.a c+n 'e"aci(n a +da& "a& >+'/a& a"e'nai.a& de ed%ca'? n+ ace,a' +da& "a& e&'ae$ia&? &i/,"e/ene ,+';%e .ienen de" e<'an=e'+ + ,+';%e >%e'+n c+nce0ida& ,+' a"$@n ed%cad+' de ,'e&i$i+) P+' "+ an+? &e !an &e"ecci+nad+ a"$%na& de e&a& c+''iene& ed%cai.a& ,a'a ;%e &ean c+n+cida& en &%& a&,ec+& >%nda/ena"e&? 0:&ic+&) E& ,+&i0"e ;%e a"$%n+& d+cene& !ayan ,%e&+ en ,':cica a"$%na& de e""a& + ;%e "a& !ayan c+n+cid+) Un $e&+ de /ad%'e- ,eda$($ica e& c+n+ce' "a& di.e'&a& endencia& y ,+de' e/ii' %n =%ici+ ace'ca de cada %na de e""a& c+n c+n+ci/ien+ de ca%&a) De +'+ /+d+? c'iica' "+ ;%e n+ &e c+n+ce a >+nd+? n+ e& 3ica/ene ace,a0"e) Ecopedagoga' La Ec+,eda$+$4a? a di>e'encia de "+& /+de"+& ,eda$($ic+& c":&ic+& n+ iene %n c%e',+ e('ic+ ;%e "a c+n.ie'a en %n /+de"+? ,'+,ia/ene dic!+) S%'$e c+/+ %na 'e&,%e&a ed%cai.a ane "+& $'a.e& ,'+0"e/a& a/0iena"e& ;%e e" /%nd+ ene'+ en>'ena en "a ac%a"idad) L+& e<,e'+& en de&a''+""+ &+&eni0"e a>i'/an ;%e "a ed%caci(n de0e'4a de&e/,eAa' %n ,a,e" /:& aci.+ en "a >+'/aci(n de c+nciencia ec+"($ica en "+& e&%diane&? ,a'a ;%e e&+&? a &% .e-? &e c+n.ie'an en /%"i,"icad+'e& de e&a aci%d c+n&ciene y 'e&,e%+&a de" en+'n+) Ane "a d'a/:ica &i%aci(n a/0iena" de" ,"anea &e !ace nece&a'i+ en>'ena' e&a &i%aci(n c+n acci+ne& ed%cai.a& ,'+>%nda& y d%'ade'a&? /:& a"": de %n &i/,"e c%'&+) E&+ e& "+ ;%e ,'+,+nen ;%iene& ienen "a .i&i(n de ;%e e" >%%'+ de" ,"anea ie''a y de n+&+'+&? &%& !a0iane&? de,ende de %n ca/0i+ ,'+>%nd+ de aci%de&) E" di"e/a e& $'a.e? dicen "+& a/0iena"i&a&) O ca/0ia/+& 'adica"/ene n%e&'a >+'/a de 'e"aci+na'n+& c+n "a na%'a"e-a + "a& c+n&ec%encia& &e':n $'a.e&) De'i.ada de e&a ,'+>%nda ,'e+c%,aci(n !a &%'$id+ e" /+.i/ien+ ;%e ,'+,+ne "a Ec+,eda$+$4a) Ec+,eda$+$4a) *+y n+& en>'ena/+& a "a nece&idad de c+n.e'i' +d+ "+ 'e>e'ene c+n n%e&'+ /edi+ a/0iene en %na !e''a/iena den'+ de" ,'+ce&+ ed%cai.+ ,a'a "a c+n&'%cci(n de %na c+nciencia ,a'ic%"a' y c+"eci.a? ;%e ,e'/ia e&i/%"a' y e=ec%a' "+& ,'+ce&+& ed%cai.+&? c%"%'a"e&? &+cia"e&? ,+"4ic+& y ec+n(/ic+& ;%e de/anda "a ,+0"aci(n de" /%nd+ ane "a& a/ena-a& de "a na%'a"e-a)Pa'a e""+? n+& a,+ya/+& en "a Ec+,eda$+$4a? "a c%a" &e >%nda/ena en "a ed%caci(n a/0iena" y "a Peda$+$4a? e&,e'and+ ;%e &e 'ae de %na ,+&i0i"idad ,a'a 'e.e'i' e" /+de"+ c+n&%/i&a? a ,a'i' de ,'+ce&+& $ene'a"e& de c+ncieni-aci(n? 'e>e'id+& a &a0e'e&? aci%de& y .a"+'e&) La ec+,eda$+$4a i/,"ica %na n%e.a .i&i(n de" /%nd+? n%e.a& >+'/a& de 'e"aci+ne& en'e &+ciedad2na%'a"e-a? ;%e in.+"%c'e a "+& indi.id%+& en "a& 'an&>+'/aci+ne& in&i%ci+na"e& y c%"%'a"e&)Pa'iend+ de e&e c+nce,+ an .a&+? &e ,'+,+ne "a ed%caci(n ,a'a e" de&a''+""+ &+&eni0"e ;%e i/,"ica "a 'e>"e<i(n y e" c%e&i+na/ien+ de" de&a''+""+ ec+n(/ic+) E&e c%e&i+na/ien+ c+/,'ende "a +/a de c+nciencia de" e&i"+ de .ida c+n&%/i&a? >%nda/enad+ en "a e<,"+aci(n de "+& 'ec%'&+& na%'a"e&) A" /i&/+ ie/,+? &e ,"anea "a 0@&;%eda de a"e'nai.a& .ia0"e& de de&a''+""+ en e" ;%e "a i/,+'ancia de "a ed%caci(n a/0iena" e& >%nda/ena") La Ec+,eda$+$4a n+ e& %na %nidad de a,'endi-a=e &%,"e/ena'ia ;%e &e ane<a a "+& di&eA+& c%''ic%"a'e&[ de/anda 'an&.e'&a"idad y "a >+'/aci(n de ed%cad+'e& a/0iena"e& ;%e ,%edan 'ea"i-a' e&a ine$'aci(n? an+ en "a e+'4a c+/+ en "a ,':cica) La ec+,eda$+$4a c+n'i0%ye a /e=+'a' "a ca"idad de .ida y de" /edi+ a/0iene? a "a ,'+ecci(n y c+n&e'.aci(n de n%e&'+ en+'n+)C+/,'ende a&,ec+& ;%e ,%eden &e' de&a''+""ad+& en "+& di&in+& :/0i+& de "a ed%caci(n) N+ &e 'aa de >+'/a' Ze&,ecia"i&a&R en ed%caci(n a/0iena"? + en &+&eni0i"idad? &in+ en >+'/a' en "+& &%=e+&? c%a";%ie'a ;%e &ea &% edad y e&c+"a'idad? %na .i&i(n de "a ,'+0"e/:ica a/0iena"? ;%e "e& d3 "a ,+&i0i"idad de c+n+ce' e" /edi+ a/0iene? ine'ca/0ia' e<,e'iencia& e incidi' en e&+& ,'+0"e/a&) En e" C%''4c%"%/ Naci+na" 5a&e? e" &e<+ e=e: De&a''+""+ S+&eni0"e? &e 'e>ie'e a "a 'e"aci(n 'e&,e%+&a &e' !%/an+2na%'a"e-a) E" d+cene n+ de0e ,e'de' de .i&a ;%e "+& e=e& &+n >'an=a& ;%e a'a.ie&an e" c%''4c%"+ 'an&.e'&a"/ene? e& deci' de0en e&a' ,'e&ene& en +da& "a& :'ea& de" c+n+ci/ien+ ;%e &e 'a0a=an en "a e&c%e"a) P+' "+ an+ e& c+n.eniene ;%e "+& niA+& ,%edan e<,"ica' BE%3 e& de&a''+""+ &+&eni0"eC BC(/+ a>eca e" /+de"+ ec+n(/ic+ c+n&%/i&a e" en+'n+ en ;%e .i.i/+&C La %a&urale,a %o es muda El undo )inta natu%ale;as ue%tas( sucu*en los *os0ues natu%ales( se de%%iten los )olos( el ai%e se 2ace i%%es)i%a*le + el agua intoa*le. Se /uel/en de )l6stico las $lo%es + la coida( + el cielo + la tie%%a se /uel/en locos de %eate. Y ient%as todo esto ocu%%e( un )a1s latinoae%icano( Ecuado%( est6 discutiendo una nue/a Constitucin. Y en esa Constitucin se a*%e la )osi*ilidad de %econoce%( )o% )%ie%a /e; en la 2isto%ia uni/e%sal( los de%ec2os de la natu%ale;a. 9a natu%ale;a tiene uc2o 0ue deci%( + +a /a siendo 2o%a de 0ue nosot%os( sus 2i7os( no sigaos 2aci4ndonos los so%dos. Y 0ui;6s 2asta Dios escuc2e la llaada 0ue suena desde este )a1s andino( + ag%egue el und4cio andaiento 0ue se le 2a*1a ol/idado en las inst%ucciones 0ue nos dio desde el onte Sina1! Aa%6s a la natu%ale;a( de la 0ue $o%as )a%teQ) Ed%a'd+ Ga"ean+ La "%c!a ,+' "a ed%caci(n a/0iena" y ,+' "a c+n&e'.aci(n de" a/0iene &e en>'ena a $'ande& ine'e&e& ec+n(/ic+&? a" c+n&%/i&/+ a&4 c+/+ a "a a/0ici(n ,+' e<,"+a' +d+& "+& 'ec%'&+& &in ,'e+c%,a'&e ,+' "a& c+n&ec%encia& ;%e e&a& aci.idade& ienen ,a'a e" >%%'+ de" /%nd+) BE%3 e& e" c+n&%/i&/+C E<i&e %na 'e"aci(n /%y e&'ec!a en'e c+n&%/i&/+ y /edi+ a/0iene ,%e& "a /ae'ia ,'i/a;%e &e %i"i-a ,a'a "a >a0'icaci(n de "+& a'4c%"+& ;%e e/,"ea e" &e' !%/an+ ,'+.iene de "ana%'a"e-a? &in +".ida' ;%e en "a ,'+d%cci(n ind%&'ia" &e c+n&%/e ene'$4a y 'ec%'&+& ;%e/%c!a& .ece& n+ &+n 'en+.a0"e&) Ade/:& e" c+n&%/i&/+ $ene'a en e" /%nd+ /i""+ne& de+ne"ada& de 0a&%'a) E" c+n&%/i&/+ &e ,%eda da' de d+& >+'/a&: ad;%i'i' ,'+d%c+& innece&a'i+& + e<cedi3nd+&e en "ac+/,'a de ,'+d%c+& 0:&ic+&? e=e/,"+& a-@ca'e&? $'a&a&? !a'ina&? ec)[ e&and+ + n+ c%0ie'a&"a& nece&idade& 0:&ica&)Den'+ de e&e c+n&%/i&/+ "a c+/ida ""a/ada Mc!aa''aQ +c%,a %n "%$a' ,'e,+nde'aneden'+ de e&e >en(/en+? ya ;%e ,+' &4 /i&/a $ene'a daA+& a" /edi+ a/0ieneGc+na/inaci(n y &+0'ee<,"+aci(n de "+& 'ec%'&+& na%'a"e&H y a "a &a"%d de "a ,+0"aci(n) D+cene: B*a 'ea"i-ad+ a"$%na c+/,aAa a/0iena"i&a c+n &%& e&%diane&C BInc"%ye e" e=e de De&a''+""+ S+&eni0"e de" CN5 en &%& aci.idade& de a,'endi-a=eC B*ay ,'+0"e/a& a/0iena"e& en &% c+/%nidadC BC(/+ de&,e'a' "a c+nciencia a/0iena" en "+& e&%diane&C La ie''a e& n%e&'a /ad'e) aU&ede& de0e':n en&eAa' a &%& !i=+& ;%e e" &%e"+ 0a=+ &%& ,ie& e& "a ceni-a de &%& a0%e"+&) Pa'a ;%e 'e&,een "a ie''a? %&ede& de0e':n deci' a &%& !i=+& ;%e "a ie''a e&: ""ena de "a .ida de n%e&'+& ane,a&ad+&) De0e':n en&eAa' a &%& !i=+& "+ ;%e n+&+'+& !e/+& en&eAad+ a "+& n%e&'+&: ;%e "a ie''a e& n%e&'a /ad'e) T+d+ "+ ;%e a>eca a "a ie''a? a>eca a "+& !i=+& de "a ie''a) C%and+ "+& !+/0'e& e&c%,en en e" &%e"+? &e e&c%,en a &4 /i&/+&) E&+ "+ &a0e/+&: "a ie''a n+ ,e'enece a" !+/0'e? &in+ ;%e e" !+/0'e ,e'enece a "a ie''a) E" !+/0'e n+ !a e=id+ "a 'ed de "a .ida? e& a,ena& %na !e0'a de e""a) T+d+ "+ ;%e !a$a ,a'a daAa' a e&a 'ed? &e "+ !a': a &4 /i&/+Q) Je$e Seattle ?Piel %o7aA De&a''+""+ S+&eni0"e) Se ""a/a de&a''+""+ &+&eni0"e a;%3" de&a''+""+ ;%e e& ca,a- de &ai&>ace' "a& nece&idade& ac%a"e& &in c+/,'+/ee' "+& 'ec%'&+& y ,+&i0i"idade& de "a& >%%'a& $ene'aci+ne&) Una aci.idad &+&eni0"e e& a;%3""a ;%e &e ,%ede /anene') P+' e=e/,"+? c+'a' :'0+"e& de %n 0+&;%e? a&e$%'and+ "a 'e,+0"aci(n? e& %na aci.idad &+&eni0"e) P+' c+n'a? c+n&%/i' ,e'("e+ n+ e& &+&eni0"e c+n "+& c+n+ci/ien+& ac%a"e&? ya ;%e n+ &e c+n+ce nin$@n &i&e/a ,a'a c'ea' ,e'("e+) *+y &a0e/+& ;%e %na 0%ena ,a'e de "a& aci.idade& !%/ana& n+ &+n &+&eni0"e& a /edi+ y "a'$+ ,"a-+ a" y c+/+ !+y e&:n ,"aneada&) APRENDIZASE 5ASADO EN PROOECTOS' E&a e&'ae$ia de en&eAan-a c+n&i%ye %n /+de"+ de in&'%cci(n a%3nic+ en e" ;%e "+& e&%diane& ,"anean? i/,"e/enan y e.a"@an ,'+yec+& ;%e ienen a,"icaci(n en e" /%nd+ 'ea" /:& a"": de" a%"a de c"a&e) En e""a &e 'ec+/iendan aci.idade& de en&eAan-a? ine'di&ci,"ina'ia&? ine$'ad+'a&? de "a'$+ ,"a-+ y cen'ada& en e" e&%diane? en "%$a' de "ecci+ne& c+'a& y ai&"ada&) La& e&'ae$ia& de in&'%cci(n 0a&ada en ,'+yec+& ienen &%& 'a4ce& en e" /+de"+ c+n&'%ci.i&a ;%e e.+"%ci+n( a ,a'i' de "+& 'a0a=+& de ed%cad+'e& a"e& c+/+ Le. Vy$+&Uy? Se'+/e 5'%ne'? Sean Pia$e y S+!n De]ey) E" c+n&'%ci.i&/+ /i'a e" a,'endi-a=e c+/+ e" 'e&%"ad+ de c+n&'%cci+ne& /ena"e&[ e&+ e&? ;%e "+& niA+&? a,'enden c+n&'%yend+ n%e.a& idea& + c+nce,+&? 0a&:nd+&e en &%& c+n+ci/ien+& ac%a"e& y ,'e.i+&)M:& i/,+'ane a@n? "+& e&%diane& enc%en'an "+& ,'+yec+& di.e'id+&? /+i.ad+'e& y 'ead+'e& ,+';%e de&e/,eAan en e""+& %n ,a,e" aci.+ an+ en &% e&c+$encia c+/+ en +d+ e" ,'+ce&+ de ,"aneaci(n) E"e/en+& de %n ,'+yec+ dea,'endi-a=e) E<i&e %na a/,"ia $a/a de ,'+yec+&: de a,'endi-a=e /ediane &e'.ici+ a "a c+/%nidad? 0a&ad+& en 'a0a=+&? ec) Pe'+ "+& ,'+yec+& a%3nic+& ienen en c+/@n "+& &i$%iene& e"e/en+& e&,ec4>ic+& Cen'ad+& en e" e&%diane? di'i$id+& ,+' e" e&%diane? c+n "a >aci"iaci(n de" d+cene) C"a'a/ene de>inid+&? c+n %n inici+? %n de&a''+""+ y %n >ina") C+nenid+ &i$ni>icai.+ ,a'a "+& e&%diane&[ di'eca/ene +0&e'.a0"e en &% en+'n+) P'+0"e/a& de" /%nd+ 'ea") In.e&i$aci(n de ,'i/e'a /an+) Re&,e%+&+ de "a c%"%'a "+ca" y c%"%'a"/ene a,'+,iad+) O0=ei.+& e&,ec4>ic+& 'e"aci+nad+& c+n e" c%''4c%"+) Un ,'+d%c+ an$i0"e ;%e &e ,%eda c+/,a'i' c+n "a c+/%nidad? a" >ina"i-a') C+ne<i+ne& en'e "+ acad3/ic+? "a .ida y "a& >%%'a& c+/,eencia& "a0+'a"e&) O,+'%nidade& ,a'a "a 'e>"e<i(n y "a a%+ e.a"%aci(n ,+' ,a'e de" e&%diane) E.a"%aci(n + .a"+'aci(n >+'/ai.+& G,+'a>+"i+&? dia'i+&? ec)H 5ene>ici+& de" a,'endi-a=e ,+' ,'+yec+&: E&e en>+;%e /+i.a a "+& =(.ene& a a,'ende' ,+';%e "e& ,e'/ie &e"ecci+na' e/a& ;%e "e& ine'e&an y ;%e &+n i/,+'ane& ,a'a &%& .ida&) Cada .e- e& /:& >'ec%ene ;%e "+& /ae&'+& 'a0a=en c+n niA+& ;%e ienen %n 'an$+ /%y a/,"i+ de !a0i"idade&? ;%e ,'+.ienen de /edi+& c%"%'a"e& di.e'&+& y ;%e en a"$%n+& ca&+& e&:n a,'endiend+ e&,aA+" c+/+ &e$%nda "en$%a) E" a,'endi-a=e 0a&ad+ en ,'+yec+& +>'ece 0%ena& ,+&i0i"idade& de in'+d%ci' en e" a%"a de c"a&e %na e<en&a $a/a de +,+'%nidade& de a,'endi-a=e) P%ede /+i.a' e&%diane& de di>e'ene& ,'+.eniencia& &+ci+2c%"%'a"e& ya ;%e "+& niA+& ,%eden e&c+$e' e/a& ;%e en$an 'e"aci(n c+n &%& ,'+,ia& e<,e'iencia&? a&4 c+/+ ,e'/ii'"e& %i"i-a' e&i"+& de a,'endi-a=e 'e"aci+nad+& c+n &% c%"%'a + c+n &% e&i"+ ,e'&+na" de a,'ende') E" A,'endi-a=e ,+' P'+yec+& e& di>4ci" de i/,"e/ena' en e" /edi+ $%ae/a"ec+) Pe'+ &i &e ,%eden 'ea"i-a' ,'+yec+& de a,'endi-a=e ine$'ad+) E& c+n.eniene ;%e &ean "+& e&%diane&? $%iad+& y +'ienad+& ,+' e" d+cene? ;%iene& e"i=an e" ,'+yec+ ;%e 'ea"i-a':n) E& i/,+'ane in>+'/a' a "a& a%+'idade&? d+cene& y ,ad'e& de "a c+/%nidad ed%cai.a e inc"%&+ in.+"%c'a'"+& en e" ,'+yec+ de a"$%na >+'/a) *ay ;%e ene' en /ene "a c+/,eencia y c"a'+& "+& c+nenid+& y +0=ei.+& de" CN5 ;%e &e inc+',+'a':n a" ,'+yec+ y "a /ane'a de e.a"%a'"+& a" >ina") C+ac!in$) BE%3 e& e" C+ac!in$C GC+%c!in$H Se 'aa de %n ,'+ce&+ de c+/%nicaci(n en e" ;%e %n c+ac! G&e ,'+n%ncia MC+%c!QH Gc+nd%c+' + en'enad+'? a%n;%e nin$%na de e&a& d+& ,a"a0'a& en e&,aA+" 'ad%ce 0ien e" c+nce,+H? ay%da a %n c+ac!ee GC+%c!ibc"ieneH? en e&e ca&+ e&%diane? a /e=+'a' &% 'endi/ien+ y &e' "+ ;%e e" c"iene + e&%diane ;%ie'e &e') La !e''a/iena ,'inci,a" de" c+ac! &+n "a& ,'e$%na& ,+de'+&a& G;%e en ed%caci(n ""a/a'4a/+& M,e$%na& $ene'ad+'a&QH ;%e >+'/%"a a" c"iene ,a'a ;%e 3&e de&c%0'a &%& ,+&i0i"idade& y 'ea"ice acci+ne& de ca/0i+ ;%e "e ace';%en a &%& /ea&) E" c+ac! n+ dice ;%3 !ace'? n+ 'ecea >('/%"a& ni &+"%ci+na ,'+0"e/a&[ &("+ !ace ,'e$%na&) C+n e&a& ,'e$%na&? e" c+ac!? 8H /%e&'a e" ca/in+ en e" ;%e e" c"iene &e !a""a[ 6H ay%da a de&c%0'i' "a& +,ci+ne& ,+&i0"e& y a +/a' %na n%e.a di'ecci(n[ 9H ay%da a ,e'&i&i' en e" ca/0i+) E" c+ac!in$ e&? ,%e&? %na /e+d+"+$4a ,a'a e" ca/0i+ y e" c+ac! %n >aci"iad+'? "+ /i&/+ ;%e e" d+cene en e" /+de"+ c+n&'%ci.i&a) L+& c'ead+'e& de e&e en>+;%e "+ !an de>inid+ c+/+ Me" /3+d+ ,a'a /e=+'a' e" 'endi/ien+ de "a& ,e'&+na&Q) E" ,'+ce&+ de c+ac!in$ e&: >%nda/enad+ en 'e& idea& 0:&ica&: +0=ei.+&? .a"+'e& y c'eencia&) P'i/e'+? e" c+ac!in$ &e cen'a en "+ ;%e e" c"iene de&ea y en c(/+ c+n&e$%i'"+[ &e$%nd+? e" c+ac! e&i/%"a a" c"iene a c+n+ce' &%& .a"+'e& y .i.i'"+& en e" "+$'+ de &%& +0=ei.+&[ y e'ce'+? e" c+ac! c%e&i+na "a& c'eencia& "i/iad+'a& ;%e i/,iden a" c"iene a c+n&e$%i' &%& +0=ei.+& y a .i.i' &%& .a"+'e&) Una $a/a de !e''a/iena& &i/,"e& ,e'+ e>eci.a& ay%dan a ""e.a' a" c"iene a 'a.3& de %n ,'+ce&+ de in'+&,ecci(n? /ediane e" c%a" de&c%0'i': "+& .a"+'e& y c'eencia& ;%e e&:n de':& de &%& +0=ei.+&) La '%eda de "a .ida? "a '%eda de .a"+'e&? "a& /ea& inc'e40"e/ene ,+de'+&a&? en'e +'a&? &+n "+& %en&i"i+& 4,ic+& de %n c+ac! e<,e'i/enad+) E" en>+;%e de c+ac!in$ &e ada,a /%y 0ien c+n "+& /+de"+& ed%cai.+& c+n&'%ci.i&a&? 0a&ad+& en "a acci(n ,'+,ia de" ed%cand+ y en e" a%+de&c%0'i/ien+) C%and+ &e eniende "a ,eda$+$4a c+/+ %n e=e'cici+ de a%+n+/4a y "i0e'ad? e" en>+;%e de c+ac!in$ enc%en'a %n e&cena'i+ adec%ad+ ,a'a c+n'i0%i' en e" ,'+ce&+ de en&eAan-a 1 a,'endi-a=e) La a,"icaci(n de" c+ac!in$ a" c+ne<+ ed%cai.+ e& %na 'ec%,e'aci(n de "a Peda$+$4a c":&ica? 0a&ada en "a Ma-+u&ica SocrA&ica? ;%e 0%&ca0a de&a''+""a' e" ,+encia" de" di&c4,%"+? en e&e ca&+ e&%diane? c+/+ de" ,'+,i+ /ae&'+? a 'a.3& de" di:"+$+ ,a'a ""e$a' a" c+n+ci/ien+ y a ,a'i' de a!4 ""e$a' a %n enendi/ien+ + c+/,'en&i(n ,a'a a&4 ca/0ia' n%e&'a aci%d y de&a''+""a' n%e&'a ,e'&+na"idad) E" a'e de "a ,'e$%na &+c':ica e& %na de "a& ,'inci,a"e& !e''a/iena& &+0'e "a& ;%e &e a&iena e" c+ac!in$ y &e 0a&a en ;%e S(c'ae& ,"anea0a a &% ine'"+c%+' %n M'e+ dia"3cic+Q d+nde >in$4a i$n+'ancia a "+ c%a" &e "e ""a/( "a Mi'+n4a &+c':icaQ) La i'+n4a &+c':ica c+n&i&e en >in$i' i$n+'ancia ,a'a de&c%0'i' "+& e''+'e& de" ;%e &e c'ee &a0i+) La ed%caci(n e&: e.+"%ci+nand+ ,a'a ;%e e" ,'+>e&+' en$a "a ca,acidad de 'ea' a" a"%/n+ ane "a& di&ina& &i%aci+ne& de "a .ida? ""e.a'"e a enc+n'a' ,+' &4 /i&/+ &+"%ci+ne& c'eai.a& a &%& enc'%ci=ada&) E" c+ac!in$ n+ de0e enende'&e ,+' &% 'ad%cci(n "ie'a" Men'ena/ien+Q? &in+ ;%e de0e &e' enendid+ en %n :/0i+ /:& $"+0a" en e" &enid+ de ;%e "a >ina"idad e& de&,e'a' "+& 'ec%'&+& ine'n+& de" a"%/n+ ,a'a ;%e c%"i.e %na aci%d c+''eca ane "+& de&a>4+& ;%e &e "e ,'e&enen en "a .ida) La "a0+' de" ,'+>e&+' e& ,'e&a' a,+y+ ,a'a /e=+'a' y +,i/i-a' "a& ca,acidade& innaa&? "+& 'ec%'&+& ine'n+& y "a c'eai.idad ;%e e" a"%/n+ ya ,+&ee y n+ !a ,+did+ de&a''+""a'? c+n e" >in de +0ene' 'e&%"ad+& (,i/+& en 0a&e a c'ie'i+& de e>icacia? ca"idad y e<ce"encia? c+n.i'iend+ e" ,'+ce&+ ed%cai.+ y de a,'endi-a=e en %n .e'dade'+ a,'endi-a=e de 'an&>+'/aci+na" ,e'&+na") BE%3 "e ,a'ecen e&a& ,'e$%na&? ,a'a ,'acica'C BC(/+ ""e$%e a &e' d+ceneC BP+' ;%3 c+nin@+ 'a0a=and+ c+/+ d+ceneC BC(/+ ca'ace'i-a'4a /i& ,'i/e'+& ie/,+& en e" e''en+ de "a d+cenciaC BC+n ;%3 e<,e'iencia &e 'e"aci+na "+& /e=+'e& /+/en+& de /i .ida c+/+ d+ceneC BE%3 a,'eci+ /:& de /i 'a0a=+ c+/+ d+ceneC BE%3 >ac+'e& i/,iden /i de&a''+""+ ,e'&+na" c+/+ d+ceneC E&i/ad+ d+cene: E" /(d%"+ III? ;%e c+/,'ende "a& "ec%'a& adici+na"e& ,a'a "a& c"a&e& ,'e&encia"e& F y K !a c+nc"%id+) C+/+ &ie/,'e? e" ""a/ad+ e& ,a'a ;%e %&ed c+nin@e in.e&i$and+ y "eyend+ &+0'e a"$%n+ de "+& e/a& ;%e &e !an inc"%id+ en e&e d+c%/en+ y ;%e "e !ayan ine'e&ad+) En e&e /(d%"+ a,a'ecen a"$%na& de "a& in&ancia& c+n "a& ;%e &e 'ea"i-a e" a,'endi-a=e? /%c!a& de e""a& ya c+n+cida& ,+' +d+& "+& d+cene&) Ta/0i3n &e inc"%yen a"$%na& c+''iene& ,eda$($ica& ;%e &e c+n&ide'an n+.ed+&a& en n%e&'+ /edi+) T+da& &+n /%y .a"i+&a& ,+';%e &+n e" >'%+ de" 'a0a=+ e&+ne'+ de cien4>ic+& ,'e+c%,ad+& ,+' /e=+'a' "a >+'/a en ;%e n+& ed%ca/+& "+& !%/an+&) E" /%nd+ e& %na Ma"dea $"+0a"Q? c+/+ a>i'/( %n cien4>ic+ ,a'a 'e>e'i'&e a n%e&'+ ,"anea in%ndad+ de ,+&i0i"idade& de c+/%nicaci(n) Sin e/0a'$+? a ,e&a' de "+& a.ance& ecn+"($ic+&? a!+'a e" e/+' de "+& !%/an+&? n%e&'a ,'e+c%,aci(n e& e" e&ad+ de" a/0iene en e" /%nd+) De0e/+& de c+/,a'i' e&a ,'e+c%,aci(n c+n "+& e&%diane& y ay%da'"+& a de&a''+""a' "a ""a/ada Mc+nciencia ec+"($icaQ? ;%i-:& di&eAand+ y e=ec%and+ %n ,'+yec+ ine$'ad+ de ,'+ecci(n a/0iena") A"$%na& idea& /%y ani$%a&? c+/+ "a& de S(c'ae&? e" $'an >i"(&+>+ $'ie$+ ;%e a>i'/( MO+ &+"+ &3 ;%e n+ &3 nadaQ? &+n 'e+/ada& y c+n.e'ida& en !e''a/iena& /%y .a"i+&a& ,a'a ay%da' a "+& d+cene& a 'an&>+'/a'&e en LIDERES ed%cai.+&) Un 0%en "4de' n+ iene +da& "a& 'e&,%e&a&? ,e'+ &4 de0e &a0e' !ace' "a& ,'e$%na& ;%e ""e.en a "+& e&%diane& a 'e>"e<i+na' &+0'e &4 /i&/+& y &+0'e a;%e""+& a&,ec+& ;%e n+ "+& de=an de&a''+""a' +da& &%& ,+encia"idade&) E&+ e& e" C+ac!in$) El pensamiento de un gran educador. 1&Cmo debe ser la 7edagog!a( 0na pedagog!a bohemia, como yo soy, tropical+ una 7edagog!a de la risa, una 7edagog!a de la pregunta, de la curiosidad, una 7edagog!a del maana por el hoy, una 7edagog!a que crea en la posibilidad de la transformacin del mundo.6 /Paulo Freire0
FIN DEL MDULO III MDULO I. Licenciada Cyn!ia De" #$%i"a Mini&'a de Ed%caci(n D') O&ca' *%$+ L(,e- Ri.a& Di'ec+' EFPEM Uni.e'&idad de San Ca'"+& de G%ae/a"a A&a/0"ea Naci+na" de" Ma$i&e'i+ 1ANM2 C++,e'aci(n T3cnica A"e/ana GIZ Si&e/a Naci+na" de F+'/aci(n de" Rec%'&+ *%/an+ Ed%cai.+ de" Mini&e'i+ de Ed%caci(n 1SINAFOR*E2 Lic) C+n'ad+ Ga'c4a 5a'e&) A%+' 6789 INTELIGENCIAS McLTIPLES) BE%3 e& "a ine"i$enciaC Se$@n e" dicci+na'i+ de "a "en$%a e&,aA+"a? ine"i$encia e&? en'e +'a& ace,ci+ne&?M"a ca,acidad ,a'a enende' + c+/,'ende'Q y a/0i3n &e de>ine c+/+ "a aca,acidad ,a'a 'e&+".e' ,'+0"e/a&a) La P&ic+"+$4a de>ine ine"i$encia c+/+ M"a ca,acidad de a,'ende' y de 'e"aci+na'&e de >+'/a e>eci.a c+n "+& &e/e=ane& y c+n e" /edi+Q) La A&+ciaci(n de P&ic("+$+& de E&ad+& Unid+& dice ;%e ine"i$encia e&: M"a !a0i"idad de c+/,'ende' idea& c+/,"e=a&? de ada,a'&e e>ica-/ene a" en+'n+? a&4 c+/+ e" de a,'ende' de "a e<,e'iencia? en enc+n'a' .a'ia& >+'/a& de 'a-+na' y de &%,e'a' +0&:c%"+& /ediane "a 'e>"e<i(nQ Un e;%i,+ de /:& de cinc%ena cien4>ic+& ,'+,%&+ ;%e ine"i$encia e&: Una ca,acidad /ena" /%y $ene'a" ;%e? en'e +'a& c+&a&? i/,"ica "a !a0i"idad de 'a-+na'? ,"anea'? 'e&+".e' ,'+0"e/a&? ,en&a' de /ane'a a0&'aca? c+/,'ende' idea& c+/,"e=a&? a,'ende' ':,ida/ene y a,'ende' de "a e<,e'iencia) N+ e& %n a,'endi-a=e de "+& "i0'+&? ni %na !a0i"idad e&'ica/ene acad3/ica? ni %n a"en+ ,a'a &%,e'a' ,'%e0a& G$ana' e<:/ene&H) M:& 0ien? e" c+nce,+ &e 'e>ie'e a "a ca,acidad de c+/,'ende' n%e&'+ en+'n+) C+/+ .e/+&? /%c!+& cien4>ic+& &e !an ,'e+c%,ad+ ,+' de>ini' ;%3 e& ine"i$encia) Se$%'a/ene e&+& cien4>ic+& e&:n c+n&ide'ad+& c+/+ ,e'&+na& ine"i$ene&) A"$%na& idea& ,a'ecen 'e,ei'&e: a)%ende% %6)idaente( a)%ende% de la e5)e%iencia( %esol/e% )%o*leas( co)%ende% ideas co)le7as( ada)ta%se e$ica;ente al ento%no.Inc"%&+ e" e;%i,+ de cinc%ena cien4>ic+& a>i'/a ;%e n+ e& %na !a0i"idad e&'ica/ene acad3/ica ni %n a)%endi;a7e de li*%os. Re&%/iend+ ,+d'4a/+& deci' ;%e %na ,e'&+na e& ine"i$ene &i iene ca,acidad de a,'ende'? &i a,'ende ,+' &4 /i&/+ de &%& e<,e'iencia&? &i 'e&%e".e 0ien &%& ,'+0"e/a& y &i ,%ede ada,a'&e y c+/,'ende' &% en+'n+) Una ,e'&+na ine"i$ene n+ nece&a'ia/ene iene ;%e ene' 3<i+ acad3/ic+ Gen "+& e&%di+&H? ,e'+ "a /ay+'4a de "+& ;%e ienen 3<i+ en "+& e&%di+& &+n ine"i$ene&) BT+da& "a& ,e'&+na& &+n i$%a"e& de ine"i$ene&C D%'ane /%c!+& aA+& &e !a inenad+ /edi' "a ine"i$encia) E<i&e %na %nidad de /edida ;%e &e ""a/a C+ciene Ine"ec%a"? e" c%a" indica e" $'ad+ de ine"i$encia ;%e ,+&ee %na ,e'&+na) Ac%a"/ene &e d%da de "a ,+&i0i"idad de /edi' "a ine"i$encia !%/ana ,+';%e e& a"$+ /%y c+/,"e=+ ,a'a ,+de' &e' /edid+ ,+' /edi+ de ,'%e0a& i$%a"e& ,a'a +d+ /%nd+) L+ ;%e !a ;%edad+ c"a'+ e& ;%e e" $3ne'+ de "a& ,e'&+na& n+ "a& !ace /en+& + /:& ine"i$ene&? a/,+c+ &% +'i$en 3nic+) *ay >ac+'e& ;%e >a.+'ecen e" de&a''+""+ de "a ine"i$encia? c+/+ e" !ec!+ de c'ece' en %n /edi+ en d+nde !aya /%c!+& e&4/%"+& ,a'a e" niA+? a&4 c+/+ "a &+cia"i-aci(n ,'ec+-? e" 'e&+".e' '+/,eca0e-a&? ace'i=+&? ec) L+& cien4>ic+& 'ec+n+cen ;%e "a& ,e'&+na& ene/+& ine"i$encia& di&ina&) En ed%caci(n e& i/,+'ane &a0e' ;%e "+& e&%diane& ienen ine"i$encia& di&ina&? e& deci' ;%e a"$%n+& &+n /:& ca,ace& ,a'a 'e&+".e' dee'/inad+ i,+ de ,'+0"e/a& + ,a'a de&en.+".e'&e /e=+' en dee'/inad+ i,+ de a/0iene&) Cada ;%ien c+n &% &a0id%'4a) Un ,'+>e&+' i0a a +/a' ,+&e&i(n de &% n%e.+ 'a0a=+ en %na e&c%e"a "e=ana) Pa'a ""e$a' %.+ ;%e a'a.e&a' %n '4+ ca%da"+&+? en %na ,e;%eAa can+a? c+nd%cida ,+' %n /%c!ac!+) En e" 'ayec+ &e ,%&ie'+n a c+n.e'&a') BT@ &a0e& "ee'C P'e$%n+ e" d+cene) N+? 'e&,+ndi( a"$+ a.e'$+n-ad+ e" /%c!ac!+) P%e& en+nce& !a& ,e'did+ "a /iad de % .ida? di=+ e" ,'+>e&+') M:& ade"ane "a can+a ,'inci,i( a a/0a"ea'&e ,e"i$'+&a/ene) BU&ed &a0e nada'C P'e$%n+ en+nce& e" /%c!ac!+) F'anca/ene n+? di=+ a,enad+ e" /ae&'+) P%e& en+nce&? &i n+& !%ndi3'a/+&? %&ed ,e'de'4a "a .ida ene'a? di=+ e" =+.en) T+d+& de&a''+""a/+& !a0i"idade&? de&'e-a& y a,'ende/+& a;%e""+ ;%e e& @i" en n%e&'a .ida y ,a'a 'e&+".e' ,'+0"e/a& %'$ene&) N+ ,+d'4a/+& ca"i>ica' de M+n+Q a" /%c!ac!+ de "a can+a ,+' n+ !a0e' enid+ +,+'%nidad de a,'ende' a "ee') " !a04a de&a''+""ad+ +'a& de&'e-a& y ad;%i'id+ +'+& c+n+ci/ien+& ;%e "e e'an /:& @i"e& en &% .ida? ;%e "a "ec%'a) L+& /aya& n+ de&a''+""a'+n "a A&'+n+/4a &i/,"e/ene ,+' ,a&aie/,+ + ,+';%e n+ %.ie'an a"$+ /e=+' ;%e !ace') E""+& 'e"aci+na'+n e" /+.i/ien+ de "+& a&'+& c+n "a a$'ic%"%'a? 0a&e de &% &%&en+? c+n e" c"i/a y "a& e&aci+ne&? ,+' e&+ "e& ine'e&a0a an+ e" cie"+) L+ /i&/+ +c%''e c+n "+& e&%diane&) T+d+& &+n ine"i$ene& a &% /ane'a y +d+& &+n ca,ace& de a,'ende'? &i "+& d+cene& ,"ani>ica/+& aci.idade& ;%e in.+"%c'en a +d+& y 'e&,eand+ &% i,+ de ine"i$encia) *+]a'd Ga'dne'? %n cien4>ic+ in.e&i$ad+' de "a %ni.e'&idad de *a'.a'd? en E&ad+& Unid+&? de&a''+""( "a e+'4a de "a MIne"i$encia& M@"i,"e&Q? e<,"icand+ en &%& "i0'+& ;%e e" &e' !%/an+ !a e.+"%ci+nad+ ,a'a /+&'a' di&ina& ine"i$encia& y n+ &+"a/ene %na) De ac%e'd+ c+n e&a e+'4a? Ga'dne' c"a&i>ic( &iee i,+& de ine"i$encia: 8. %nteligencia Lgica y matemtica) E& "a ine"i$encia ;%e ienen "+& cien4>ic+&) Se c+''e&,+nde c+n e" /+d+ de ,en&a/ien+ de" !e/i&>e'i+ "($ic+ y c+n "+ ;%e n%e&'a c%"%'a !a c+n&ide'ad+ &ie/,'e c+/+ "a @nica ine"i$encia) 9. %nteligencia Ling:!stica( "a ;%e ienen "+& e&c'i+'e&? "+& ,+ea&? "+& 0%en+& 'edac+'e&) Ui"i-a a/0+& !e/i&>e'i+& de" ce'e0'+) ;. %nteligencia Espacial( c+n&i&e en >+'/a' %n /+de"+ /ena" de" /%nd+ en 'e& di/en&i+ne&? e& "a ine"i$encia ;%e ienen "+& /a'ine'+&? "+& in$enie'+&? "+& ci'%=an+&? "+& e&c%"+'e&? "+& a';%iec+&? + "+& dec+'ad+'e&) <. %nteligencia 3usicale&? na%'a"/ene "a de "+& canane&? c+/,+&i+'e&? /@&ic+&? 0ai"a'ine&) =. %nteligencia Corporal > ?inest#sica( + "a ca,acidad de %i"i-a' e" ,'+,i+ c%e',+ ,a'a 'ea"i-a' aci.idade& + 'e&+".e' ,'+0"e/a&) E& "a ine"i$encia de "+& de,+'i&a&? "+& a'e&an+&? "+& ci'%=an+& y "+& 0ai"a'ine&) @. %nteligencia intrapersonale& "a ;%e n+& ,e'/ie enende'n+& a n+&+'+& /i&/+&) N+ e&: a&+ciada a nin$%na aci.idad c+nc'ea? ,e'+ e& "a /:& de&a''+""ada en "a& ,e'&+na& &ai&>ec!a& c+n&i$+ /i&/a&) A. Inteligencia interpersonal( "a ;%e n+& ,e'/ie enende' a "+& de/:&? y "a &+"e/+& enc+n'a' en "+& 0%en+& .ended+'e&? ,+"4ic+&? ,'+>e&+'e& + e'a,e%a&) La ine"i$encia in'a,e'&+na" y "a ine',e'&+na" c+n>+'/an "a %nteligencia emocionaly =%na& dee'/inan n%e&'a ca,acidad de di'i$i' n%e&'a ,'+,ia.ida de /ane'a &ai&>ac+'ia) E&a ine"i$encia e& "a ;%e n+& ,e'/ie 'e"aci+na'n+& &ai&>ac+'ia/ene c+n n+&+'+& /i&/+& y c+n "+& de/:&) P+&e'i+'/ene? de0id+ a &%& in.e&i$aci+ne& Ga'dne' a$'e$( +'+ i,+ de ine"i$encia: %nteligencia ,aturalista6 "a ;%e %i"i-a/+& c%and+ +0&e'.a/+&? e&%dia/+& y 'e&,ea/+& "a na%'a"e-a) E& "a ;%e de/%e&'an "+& 0i("+$+& + "+& !e'0+"a'i+& y a!+'a a/0i3n "+& ec+"+$i&a&) T+d+& ene/+& "a& +c!+ ine"i$encia& en /ay+' + /en+' /edida) A" i$%a" ;%e c+n "+& e&i"+& de a,'endi-a=e? n+ !ay i,+& ,%'+&? y &i "+&!%0ie'a "e& 'e&%"a'4a i/,+&i0"e ,+de' .i.i' en e&e /%nd+ ca/0iane) Vea e&e e=e/,"+: Un ,'+>e&+' /ane=a &% /++cic"ea !acia e" 'a0a=+ Gine"i$encia Uine&3&icaH? .a ,en&and+ en "a c"a&e de !+y GIn'a,e'&+na"H? a" ""e$a' &a"%da a &%& c+"e$a& Gine',e'&+na"H? "%e$+ e<,"ica &% c"a&e y a&i$na a'ea& $'%,a"e& G"in$J4&icaH) P+&e'i+'/ene? +'$ani-a "+& e&c'i+'i+& ,a'a >aci"ia' e" 'a0a=+ en e;%i,+& c++,e'ai.+& Gine"i$encia e&,acia"H y a "a !+'a de "a 'e%ni(n c+n e" di'ec+'? 'e,'e&enane& de ,ad'e& y c+/,aAe'+& d+cene&? !acen c%ena& ,a'a di&eAa' e" ,'e&%,%e&+ de %na aci.idad ,'(<i/a ;%e &e 'ea"i-a': en "a e&c%e"a GL($ic+2/ae/:icaH) A" &a"i' de &% e&c%e"a c+ne/,"a a0&+'+ e" ,ai&a=e de %n 0+&;%e de ,in+& a "a +'i""a de "a ca''ee'a y decide ;%e en "a ,'(<i/a c"a&e 'a0a=a': c+n "+& niA+& %n ,'+yec+ de 'e>+'e&aci(n en "a e&c%e"aGine"i$encia na%'a"i&aH) E" ane'i+' e& %n ,e;%eA+ e=e/,"+ de" %&+ c+n&ane y >%nci+na" ;%e !ace/+& de "a& ine"i$encia&) Sie/,'e !ay %na ;%e ,'ed+/ina en +d+& "+& &e'e& !%/an+&) TEST DE INTELIGENCIAS McLTIPLES) E& /%y i/,+'ane c+n+ce' "a& >+'/a& de a,'ende' de n%e&'+& a"%/n+&? ,a'a de&c%0'i' &%& >+'/a& de a,'endi-a=e? a"en+& y !a0i"idade&) Se"ecci+ne en e&e "i&ad+ "+ ;%e /:& "e $%&e y encie''e e" n@/e'+ en %n c4'c%"+) 8^^)P'e>ie'+ !ace' %n /a,a ;%e e<,"ica'"e a a"$%ien c+/+ iene ;%e ""e$a') 6^^)Si e&+y en+=ad+GaH + c+nen+ GaH $ene'a"/ene &3 e<aca/ene ,+' ;%3) 9^^)S3 +ca' G+ ane& &a04a +ca'H %n in&'%/en+ /%&ica") D^^)A&+ci+ "a /@&ica c+n /i& e&ad+& de :ni/+) F^^)P%ed+ &%/a' + /%"i,"ica' /ena"/ene c+n /%c!a 'a,ide- K^^)P%ed+ ay%da' a %n a/i$+ a /ane=a' &%& &eni/ien+& ,+';%e y+ "+ ,%de !ace' ane& en 'e"aci(n a &eni/ien+& ,a'ecid+&) L^^)Me $%&a 'a0a=a' c+n ca"c%"ad+'a& y c+/,%ad+'e&) X^^)A,'end+ ':,id+ a 0ai"a' %n 0ai"e n%e.+ Y^^)N+ /e e& di>4ci" deci' "+ ;%e ,ien&+ en e" c%'&+ de %na di&c%&i(n + de0ae) 87^^Di&>'%+ de %na 0%ena c!a'"a? di&c%'&+ + &e'/(n) 88^^Sie/,'e di&in$+ e" n+'e de" &%'? e&3 d+nde e&3) 86^))))Me $%&a 'e%ni' $'%,+& de ,e'&+na& en %na >ie&a + en %n e.en+ e&,ecia") 89^^La .ida /e ,a'ece .ac4a &in /@&ica) 8D^^Sie/,'e eniend+ "+& $':>ic+& ;%e .ienen en "a& in&'%cci+ne& de in&'%/en+&) 8F^^Me $%&a !ace' '+/,eca0e-a& y en'eene'/e c+n =%e$+& e"ec'(nic+& 8K^^Me >%e >:ci" a,'ende' a anda' en 0icic"ea) GO ,aine&H 8L^^Me en+=+ c%and+ +i$+ %na di&c%&i(n + %na a>i'/aci(n ;%e ,a'ece i"($ica) 8X^^S+y ca,a- de c+n.ence' a +'+& ;%e &i$an /i& ,"ane& 8Y^^Ten$+ 0%en &enid+ de e;%i"i0'i+ y c++'dinaci(n) 67^^C+n >'ec%encia .e+ c+n>i$%'aci+ne& y 'e"aci+ne& en'e n@/e'+& c+n /:& 'a,ide- y >aci"idad ;%e +'+&) 68^^Me $%&a c+n&'%i' /+de"+& G+ !ace' e&c%"%'a&H 66^^Ten$+ a$%de-a ,a'a enc+n'a' e" &i$ni>icad+ de "a& ,a"a0'a&) 69^^P%ed+ /i'a' %n +0=e+ de %na /ane'a y c+n "a /i&/a >aci"idad .e'"+) 6D^^C+n >'ec%encia !a$+ "a c+ne<i(n en'e %na ,ie-a de /@&ica y a"$@n e.en+ de /i .ida) 6F^^Me $%&a 'a0a=a' c+n n@/e'+& y >i$%'a& 6K^^Me $%&a &ena'/e &i"enci+&a/ene y 'e>"e<i+na' &+0'e /i& &eni/ien+& 4ni/+&) 6L^^C+n &("+ /i'a' "a >+'/a de c+n&'%cci+ne& y e&'%c%'a& /e &ien+ a $%&+) 6X^^Me $%&a a'a'ea'? &i"0a' y cana' en "a d%c!a + c%and+ e&+y &+"a) 6Y^^S+y 0%en+GaH ,a'a e" a"ei&/+) 97^^Me $%&a e&c'i0i' ca'a& dea""ada& a /i& a/i$+&) 98^^Gene'a"/ene /e d+y c%ena de "a e<,'e&i(n ;%e en$+ en "a ca'a 96^^Me d+y c%ena de "a& e<,'e&i+ne& en "a ca'a de +'a& ,e'&+na&) 99^^Me /anen$+ Men c+nac+Q c+n /i& e&ad+& de :ni/+) N+ /e c%e&aideni>ica'"+&) 9D^^Me d+y c%ena de "+& e&ad+& de :ni/+ de +'+&) 9F^^Me d+y c%ena 0a&ane 0ien de "+ ;%e +'+& ,ien&an de /4) *+=a de ,'+ce&a/ien+) A" e'/ina' de 'e&,+nde' e&a ,'%e0a &enci""a? !a$a %n c4'c%"+ en cada %n+ de "+& 4e/& ;%e &eAa"( c+/+ >a.+'i+&) S%/e "+& +a"e&) Un +a" de D en c%a";%ie'a de "a&cae$+'4a& indica e" i,+ de ine"i$encia y !a0i"idad) A 5 C D E F G Y F 8 X 9 6 86 87 L 88 8K D K 8X 8L 8F 8D 8Y 89 6K 96 66 67 69 68 6D 98 9D 97 6F 6L 6Y 6X 99 9F A Ine"i$encia Ve'0a"/ Lin$J4&ica) 5 Ine"i$encia L($ic+/ Mae/:ica C Ine"i$encia Vi&%a"/E&,acia") D Ine"i$encia \ine&3&ica/C+',+'a" E Ine"i$encia M%&ica"/ R4/ica) F Ine"i$encia In'a,e'&+na" G Ine"i$encia Ine',e'&+na") *) Ine"i$encia Na%'a"i&a) I/,"icaci+ne& did:cica& de "a& ine"i$encia& /@"i,"e& en "+& e&%diane&) A!+'a ;%e %&ed c+n+ce e" i,+ de ine"i$encia ,'ed+/inane en %&ed? e& c+n.eniene c+n+ce' e" i,+ de ine"i$encia de &%& e&%diane&) E& i/,+'ane c+n+ce' e" i,+ de ine"i$encia de cada %n+ de e""+& y ade/:& c%:" e& e" i,+ ;%e ,'ed+/ina en +da "a c"a&e) E&+ n+ &e !ace ,+' /e'a c%'i+&idad) La e+'4a de "a& ine"i$encia& /@"i,"e& iene i/,"icaci+ne& /e+d+"($ica& y did:cica&) A" c+n+ce' e" i,+ de ine"i$encia de "+& e&%diane& e" d+cene iene %n e"e/en+ i/,+'ane a &% a"cance ,a'a decidi' y ,"ani>ica' "a& e<,e'iencia& de a,'endi-a=e? ,'+c%'and+ ;%e +d+& 'e&%"en 0ene>iciad+& c+n e&a& aci.idade& y ;%e nadie ;%ede e<c"%id+ y ;%e ,+' e&+ >'aca&e) A c+nin%aci(n? a,a'ece cada i,+ de ine"i$encia c+n "a& aci.idade& &%$e'ida& y ;%e &e':n ine'e&ane& ,a'a e" niA+ + niAa c+n e&e i,+ de ine"i$encia: 8) L$gica ma&emA&ica) Aci.idade& &%$e'ida&: &ec%encia& de n@/e'+&? $':>ica&? dia$'a/a&? 'e&+"%ci(n de ,'+0"e/a&? c"a&i>icaci(n? %&+ de ca"c%"ad+'a y c+/,%ad+'a? e=e'cici+& de 'a-+na/ien+ ind%ci.+ y ded%ci.+? e<,e'i/en+& cien4>ic+&? ,'+yec+& de in.e&i$aci(n? ine','eaci(n de da+&? 'e&+"%ci(n de ace'i=+& /ae/:ic+&? ec) 6) Espacial) Aci.idade& &%$e'ida&: =%e$+& de '+/,eca0e-a&? i"%&'aci+ne&? $':>ica&? ca'e"e&? c'ea' /+de"+&? 'a0a=a' c+n /a,a&? "a0e'in+&? a=ed'e-? 'an&>+'/a' +0=e+&? di0%=a' e&;%e/a& y >i$%'a& $e+/3'ica&) 9) Musical) Aci.idade& &%$e'ida&: /@&ica en e" a/0iene de a,'endi-a=e? =%e$+& c+n /@&ica? "ee'? e&c'i0i' + i/a$ina' /@&ica? e"a0+'a' in&'%/en+& /%&ica"e& i/,'+.i&ad+&? =%e$+& '4/ic+&? =%e$+& de 'i/a&? '+nda&? ec) D) Ei%es&+sica' Aci.idade& &%$e'ida&: ,':cica de de,+'e&? dan-a? '+nda&? e<,'e&i(n c+',+'a"? aci.idade& a'4&ica& de i/a$inaci(n + &i/%"aci(n? e<c%'&i+ne&? =%e$+& a" ai'e "i0'e? '+/,eca0e-a&? 4e'e& y d'a/ai-aci+ne&) F) I%&raperso%al) Aci.idade& &%$e'ida&: Aci.idade& de a,'endi-a=e inde,endiene? e"a0+'aci(n de %n P'+yec+ de Vida? 'edacci(n de /ea& ,e'&+na"e&? aci.idade& de a%+c+n+ci/ien+ Ge& de ine"i$encia& /@"i,"e&H? a%+e.a"%aci(n? 'e>"e<i(n &+0'e e" de&e/,eA+ e&c+"a'? /eac+$nici(n G;%e &3 ;%e &3H? ideni>icaci(n de a"en+& ,e'&+na"e&? aci.idade& de e&4/%"+ de "a a%+e&i/a? ec) K) I%&erperso%al) Aci.idade& &%$e'ida&: 'e&+"%ci(n de c+n>"ic+&? aci.idade& $'%,a"e&? d'a/ai-aci+ne&? an:"i&i& de ca&+&? a,'endi-a=e c++,e'ai.+? e<c%'&i+ne&? ec) L) Li%gGs&ica' Aci.idade& &%$e'ida&: "ee' !i&+'ia&? c+na' c%en+&? ,+e&4a&? /i+&? "eyenda&? >:0%"a&? ,a':0+"a&? e=e'cici+& de c+/,'en&i(n de "ec%'a? e=e'cici+& de 'edacci(n "i0'e? in.e&i$aci(n en 'e.i&a&? ,e'i(dic+& y "i0'+&? ec) X) Na&uralis&a) Aci.idade& &%$e'ida&: P'+yec+& de !%e'+& e&c+"a'e&? de 'e>+'e&aci(n? de c"a&i>icaci(n de "+& de&ec!+&? .i&ia& a" ca/,+? $i'a& ed%cai.a& en "a c+/%nidad? ,':cica& de &anea/ien+ a/0iena"? e<,e'i/en+&? de0ae& &+0'e "a c+na/inaci(n? c%idad+ de ani/a"e&? ec) Si 'e.i&:'a/+& "a& aci.idade& ;%e &e 'ea"i-an en "a /ay+'4a de "a& a%"a& n+& da'4a/+& c%ena de ;%e &e c+ncen'an en "a& ine"i$encia& Lin$J4&ica y L($ic+2/ae/:ica? d:nd+"e& ,+ca + nin$%na i/,+'ancia a "a& +'a&) A e&+ &e de0e ;%e !ay e&%diane& ;%e n+ de&acan y n+ +0ienen e" 'ec+n+ci/ien+ ;%e &e /e'ecen) Inc"%&+ a"$%n+& de e&+& e&%diane& &e &ienen >'aca&ad+&? c%and+ en 'ea"idad n+ &e e&:n +/and+ en c%ena &%& a"en+&) Si &e a,"ica e" c+nce,+ de ine"i$encia& /@"i,"e& y &e de&a''+""an e&'ae$ia& did:cica& .a'iada&? "e& &e': /:& >:ci" a,'ende'? de ac%e'd+ a &% i,+ de ine"i$encia ,'ed+/inane) C"a&e de Ed%caci(n) F4&ica) E&c%e"a Pac!i,ac? Na!%a":? S+"+": F++ C) Ga'c4a) BC(/+ ,+de/+& c+n+ce' "a ine"i$encia de n%e&'+& a"%/n+&C BC%:"e& de "a& aci.idade& &%$e'ida& en e&e d+c%/en+ !a a,"icad+ %&ed en &% a%"aC BE%3 aci.idade& "e $%&an a %&ed /:& c+/+ e&%dianeC EL CURRICULO NACIONAL 5ASE O LAS COMPETENCIAS) BE%3 e& %n c%''4c%"%/C La ,a"a0'a c%''4c%"%/ &e ,%ede %&a' en &% >+'/a ca&e""ani-ada: c%''4c%"+) C%and+ e& %n d+c%/en+ c+n "a !i&+'ia de .ida de %na ,e'&+na e& ,'e>e'i0"e %&a' "a >+'/a C%''4c%"%/ Viae Gca''e'a de .idaH y c%and+ &e 'e>ie'e a %n ,'+$'a/a + ,'+yec+ ed%cai.+ e& ,'e>e'i0"e %i"i-a' "a >+'/a c%''4c%"+ y &% ,"%'a" e& c%''4c%"+&) E&e 3'/in+ !a &%>'id+ ca/0i+& a "+ "a'$+ de" ie/,+)En "a !i&+'ia &e c+n&i$na ;%e "a ,a"a0'a c%''4c%"+ a,a'ece %&ada ,+' ,'i/e'a .e- en %na %ni.e'&idad e&c+ce&a? c%and+ &e e<,idi( %n 4%"+ a %n e&%diane y &e e&c'i0i( en e" d+c%/en+: M!a0iend+ c+/,"ead+ e" c%''4c%"+ de e&%di+& de "a ca''e'a? ec)Q D%'ane /%c!+& aA+& >%e &in(ni/+ de %n ,"an de e&%di+& + ,'+$'a/a e&c+"a'? e" c%a" inc"%4a c+nenid+&? d+&i>icaci(n? +0=ei.+&? ec) A" 'e>e'i'n+& a" C%''4c%"+ Naci+na" 5a&e G+ 5:&ic+H n+ &e !a0"a @nica/ene de" d+c%/en+ ;%e ac%a"/ene ,+&een "+& d+cene& y ;%e &i'.e c+/+ %na $%4a ,a'a &% 'a0a=+) A" !a0"a' de CN5 &e !a0"a de" P'+yec+ Ed%cai.+ de" ,a4& ""a/ad+ G%ae/a"a) T+d+& "+& ,a4&e& ienen + de0e'4an ene' %n c%''4c%"+ ed%cai.+ naci+na" en e" c%a" ienen ;%e a,a'ece' "a& $'ande& /ea& ;%e &e ienen ;%e a"can-a' en /ae'ia de ed%caci(n ,a'a >+'/a' a %n dee'/inad+ i,+ de &e' !%/an+) E&e c%''4c%"+? en+nce&? /:& ;%e %n ,'+$'a/a de e&%di+&? e& %n c+n=%n+ de a&,i'aci+ne& c+/%ne&? de &%eA+& c+/,a'id+& ,+' "+& !a0iane& de %n ,a4&? ,a'a c+n&'%i' %n dee'/inad+ i,+ de &+ciedad) A;%4 e& d+nde 'adica "a i/,+'ancia de" c%''4c%"+ naci+na" ed%cai.+ y ,+' e&+ "+& d+cene& ienen ;%e c+n+ce'"+ y +,ina' &+0'e e" /i&/+) D%'ane /%c!+& aA+& en G%ae/a"a n+ e<i&i( %n d+c%/en+ ;%e e<,"icia'a a +d+& "+& in.+"%c'ad+& en e" &i&e/a ed%cai.+ naci+na" y a "a &+ciedad en $ene'a"? c%:"e& e'an "+& >ine& de "a ed%caci(n ni e" i,+ de &+ciedad a" ;%e &e a&,i'a0a) M%c!+& d+cene& %&a'+n %n+& M,'+$'a/a&Q ""a/ad+& a-%" y 0"anc+? en "+& c%a"e& e&a0an de&c'i+& "+& c+nenid+& y nada /:&) D%'ane "+& aA+& +c!ena &e c'ea'+n "a& G%4a& C%''ic%"a'e& ,+' ,a'e de" Si&e/a de Me=+'a/ien+ de "+& 'ec%'&+& !%/an+& y adec%aci(n c%''ic%"a' SIMAC) En e" ni.e" /edi+ de ed%caci(n "+& d+cene& 'ec%''4an a "+& "i0'+& de e<+ de edi+'ia"e& ,'i.ada& ,a'a Min.ena'Q "+& c+nenid+& de 'a0a=+ y cada %n+ idea0a "+& /3+d+& ,a'a a"can-a' "+& +0=ei.+& ;%e cada %n+? n%e.a/ene? 'edaca0a en &%& ,"ane& ,e'&+na"e& de 'a0a=+) E&a &i%aci(n iene .a'ia& 'e,e'c%&i+ne&: &e ""e$a >:ci"/ene a "a c+nc"%&i(n ;%e Me" ;%3Q G"+& c+nenid+&H e'an dee'/inad+& ,+' "a& edi+'ia"e&) E" c(/+ G/3+d+& y 3cnica&H e'an di&eAad+& ,+' "+& d+cene&? /:& 0a&ad+& en "a i/iaci(n de "+& /3+d+& de &%& /ae&'+&? ;%e en /+de"+& ,eda$($ic+& cien4>ic+&) L+ /:& $'a.e e'a e" M,a'a ;%3Q) E&e )a%a 0u4 'e&,+nde a "+& >ine&? a" i,+ de &e' !%/an+ ;%e &e e&: inenand+ >+'/a' y e" i,+ de &+ciedad idea" a" ;%e ;%e'e/+& enca/ina'n+& c+/+ ,a4& /%"ic%"%'a" y ,"%'i"in$Je? >+'/ad+ ,+' .a'i+& ,%e0"+&)) Un ,a4& &in %n c%''4c%"+ 0:&ic+ en e" ;%e &e de>inan "a& $'ande& a&,i'aci+ne& naci+na"e& n+ ,%ede enca/ina'&e !acia e" >%%'+ c+n %na .i&i(n c+/@n de naci(n BDe d(nde .iene e" c%''4c%"+ naci+na" 0a&eC De0id+ a "a >a"a de "i0e'ade& de/+c':ica&? "a 'e,'e&i(n >e'+- de +da >+'/a de inc+n>+'/idad y "a& en+'/e& de&i$%a"dade& &+cia"e&? G%ae/a"a &%>'i( %na de "a& $%e''a& /:& c'%e"e& de +d+ e" c+ninene a/e'ican+? c+n cien+& de /i"e& de /%e'+&? de&a,a'ecid+&? .i%da&? !%3'>an+& y ,3'dida& ec+n(/ica& inca"c%"a0"e&) De&,%3& de ca&i D7 aA+& de $%e''a &e >i'/a'+n "+& Ac%e'd+& ,a'a %na Pa- >i'/e y d%'ade'a en e" aA+ 8YYK) En "+& ac%e'd+& &+0'e Idenidad y De'ec!+& de "+& P%e0"+& Ind4$ena& y en e" de A&,ec+& S+ci+ec+n(/ic+& y Si%aci(n A$'a'ia &e ,"anean "+& a&,ec+& ed%cai.+& e ind4$ena& y a""4 ;%eda ,"a&/ada "a 'ea"i-aci(n de "a Re>+'/a Ed%cai.a) La 'e>+'/a ed%cai.a y ,+&e'i+'/ene "a 'an&>+'/aci(n c%''ic%"a' inenan 'e,a'a' %na +/i&i(n !i&('ica ;%e i/,+&i0i"ia0a "a c+n&'%cci(n de %na naci(n inc"%&i.a: e" 'aci&/+ i/,e'ane en "a &+ciedad $%ae/a"eca y en "a ed%caci(n? en "a c%a" &e i$n+'a0an "+& idi+/a& ;%e n+ >%e'an e" e&,aA+" y "+& c+nenid+& y +0=ei.+& 'e&,+nd4an e<c"%&i.a/ene a "a .i&i(n de ,a4& de "+& &ec+'e& c'i+""+& + "adin+&) BAd:n y E.a e'an ne$'+&C En N$%ica e)e; el /ia7e 2uano en el undo. Desde all1 e)%endie%on nuest%os a*uelos la con0uista del )laneta. 9os di/e%sos cainos $unda%on los di/e%sos destinos( + el sol se ocu) del %e)a%to de los colo%es. A2o%a las u7e%es + los 2o*%es( a%co1%is de la tie%%a( teneos 6s colo%es 0ue el a%co1%is del cieloK )e%o soos todos a$%icanos eig%ados. Basta los *lancos *lan0u1sios /ienen del N$%ica. Eui;6 nos negaos a %eco%da% nuest%o o%igen co#n( )o%0ue el %aciso )%oduce anesia( o )o%0ue nos %esulta i)osi*le c%ee% 0ue en a0uellos tie)os %eotos( el undo ente%o e%a nuest%o %eino( inenso a)a sin $%onte%as( + nuest%as )ie%nas e%an el #nico )asa)o%te e5igido". Ed%a'd+ Ga"ean+) N+a! Galeano ?esc%ito% u%ugua+oA(se %e$ie%e al 2ec2o de 0ue seg#n in/estigaciones cient1$icas( el se% 2uano coo tal( su%gi 2ace illones de a>os en A$%ica. 9as di$e%encias actuales se de*en al clia( al 26*itat + a ot%as ci%cunstancias del edio. En e" c%''4c%"+ naci+na" 0a&e &e ,+&%"an +0=ei.+&? en e" /a'c+ >i"+&(>ic+ de" /i&/+? ;%e !a0"an de "a 'ea"idad de" ,a4&? c+/+ %n e&ad+ di.e'&+? .ea/+& e&e?,+' e=e/,"+: MRe>"e=a' y 'e&,+nde' a "a& ca'ace'4&ica&? nece&idade& y a&,i'aci+ne& de %n ,a4& /%"ic%"%'a"? /%"i"in$Je y /%"i3nic+?'e&,eand+? >+'a"eciend+ y en'i;%eciend+ "a idenidad ,e'&+na" y "a de &%& P%e0"+& c+/+ &%&en+ de "a %nidad en "adi.e'&idadQ) E&+& +0=ei.+& !an a0ie'+ ,a&+ a %na ed%caci(n en "a ;%e &e inena inc"%i' e" 0i"in$Ji&/+ e<i&ene? de !ec!+? en "a /ay+'4a de e&c%e"a& de" ,a4&? !ec!+ ;%e ane& e'a &i/,"e/ene i$n+'ad+) E&a +/i&i(n de "a 'ea"idad /%"i"in$Je de "a ed%caci(n naci+na" !a +ca&i+nad+ ;%e? en a"$%na& c+/%nidade& /aya& &e !aya ""e$ad+ a 'ec!a-a'? ,+' ,a'e de "+& ,ad'e& de >a/i"ia? "a ed%caci(n en e" idi+/a /ae'n+ de "+& niA+&) E&a aci%d de "+& ,ad'e& e& e<,"ica0"e ,+' "+& /@"i,"e& inen+& de Mca&e""ani-a'Q a +d+& "+& e&%diane& de" ,a4& y ,+' "a e&i& a&i/i"aci+ni&a ,'e.a"eciene d%'ane /%c!+& aA+&? ;%e ,'+,%$na0a ,+' a&i/i"a' a "a c%"%'a c'i+""a + "adina? a +d+& "+& de/:& !a0iane& de" ,a4&? ,+' c+n&ide'a' ;%e &%& c%"%'a& e'an Min>e'i+'e&Q) E" CN5 e& %n inen+ ,+' >+'/%"a' %n ,'+yec+ ed%cai.+ c+/@n de "+& $%ae/a"ec+&) L+& d+cene& ienen ;%e c+n+ce'"+? a,'ende' a /ane=a'"+ y a,"ica'"+ en e" a%"a? c+/+ %na !e''a/iena @i" ,a'a 'a&>+'/a' "a& ,':cica& ed%cai.a&? de&de "+& a&,ec+& >i"+&(>ic+&? &% .i&i(n y de" i,+ de ci%dadan+ ;%e &e ,'eende >+'/a' ,a'a c+n&'%i' en'e +d+& %na &+ciedad /:& =%&a? inc"%&i.a? de/+c':ica? &+"ida'ia y c+n 'e&,e+ a "a& di>e'encia&) ML+& niA+&? &in di&c'i/inaci(n a"$%na? /e'ecen %na /e=+' ed%caci(nQ E&c%e"a Pac!i,ac? Na!%a":) F++ C) Ga'c4a BP+' ;%3 %n c%''4c%"+ 0a&ad+ en C+/,eencia&C Una c+/,eencia e& %na ine$'aci(n de a,'endi-a=e&) En "a c+/,eencia? ,a'a &e' a"? !ay c+n+ci/ien+&? de&'e-a&? !a0i"idade&? .a"+'e&? aci%de& y ade/:& ienen %na a,"icaci(n en %n c+ne<+ dee'/inad+ ,a'a &+"%ci+na' + /ini/i-a' %n ,'+0"e/a de "a& ,e'&+na&) E" c%''4c%"+ 0a&ad+ en c+/,eencia& 0%&ca ;%e e" e&%diane de&a''+""e .a'ia& ca,acidade& ;%e "+ ""e.en a" a,'endi-a=e a%(n+/+ ,+' e" 'e&+ de &% .ida) E&e i,+ de c%''4c%"+ inena 'e&,+nde' a "a $"+0a"i-aci(n de" /%nd+ y a "a en+'/e canidad de in>+'/aci(n ;%e %n &e' !%/an+ iene ;%e /ane=a' en "a ac%a"idad "+ c%a" !ace +0&+"e+ %n &i&e/a 0a&ad+ en Men&eAa'Q? e& deci' en 'an&/ii' in>+'/aci(n) En e&e c%''4c%"+ &e "e da 3n>a&i& a" /ane=+ y de&a''+""+ de !e''a/iena& de a%+a,'endi-a=e,a'a ;%e e" e&%diane ,%eda c'ece' c+/+ &e' !%/an+ ,+' &4 /i&/+? c+/+ "a in.e&i$aci(n? "a aci%d c'4ica ane "a& &i%aci+ne& ;%e &e ,'e&enan en "a .ida dia'ia? "a +/a de deci&i+ne& ace'ada&? "a 0@&;%eda c+n&ciene y /e(dica de in>+'/aci(n? a,"icaci(n de &%& c+n+ci/ien+& en &i%aci+ne& e&,ec4>ica&? .i.encia ,"ena y $en%ina de "+& .a"+'e&? ec) BE%3 e& %na c+/,eenciaC A;%4 n+& 'e>e'i/+& a "a& c+/,eencia& ed%cai.a& n+ a c+/,eici+ne& de,+'i.a&) De&de e&e ,%n+ de .i&a "a c+/,eencia &e de>ine c+/+ M"a ca,acidad ;%e iene %na ,e'&+na ,a'a en>'ena' y 'e&+".e' ,'+0"e/a& y ,a'a $ene'a' n%e.+& c+n+ci/ien+& a ,a'i' de "+& ;%e ya ,+&eeQ) C+/+ &e /enci+n( ane&? "a c+/,eencia ine$'a c+n+ci/ien+&? !a0i"idade& de&'e-a&? .a"+'e&? aci%de& y &e a,"ica en "a 'ea"idad? ,a'a 'e&+".e' ,'+0"e/a& c+nc'e+&) A" >+'/%"a' c+/,eencia&? &e de0en ene' en c+n&ide'aci(n 'e& a&,ec+& >%nda/ena"e&: aH E" ni.e" de de&a''+""+ en ;%e &e enc%en'an "+& niA+&) A ,e&a' de "a& di>e'encia& indi.id%a"e& Ge&i"+ de a,'endi-a=e? ine"i$encia& /@"i,"e&? 'i/+ de a,'endi-a=e? ec)H "+& niA+&? c+/+ $'%,+? ,%eden %0ica'&e en %n e&adi+ + ,e'i+d+ e.+"%i.+) 0H La di.e'&idad ,'e&ene en e" a%"a) La di.e'&idad de $3ne'+& y de c%"%'a& ,'e&ene& en e" a%"a de0en &e' 'aada& c+n 'e&,e+ y c+n 'e&,+n&a0i"idad y ,+' "+ an+ "a& c+/,eencia& de0en >+/ena' "a c+n.i.encia a'/(nica? "a ine'c%"%'a"idad y "a c+n&'%cci(n de %na c%"%'a de 'e&,e+? +"e'ancia? &+"ida'idad y ,a-) cH E" c+ne<+) E" ,'+,(&i+ e& >+'/a' ,e'&+na& @i"e& y 'an&>+'/ad+'a& de &% ,'+,i+ c+ne<+? de &% ,'+,ia 'ea"idad) P+' "+ an+ "a& c+/,eencia& de0en >+'/a' ci%dadan+& ca,ace& de c+/,'ende' &% /edi+ y &%& ca'encia& ,e'+ a/0i3n ca,ace& y decidid+& a a,'+.ec!a' 'aci+na"/ene "+& 'ec%'&+& y a c+n.i.i' en %na &+ciedad de/+c':ica y /%"ic%"%'a") BC(/+ &e 'edaca %na c+/,eenciaC Pa'a 'edaca' adec%ada/ene %na c+/,eencia &e 'e;%ie'e ;%e en "a /i&/a a,a'e-can e&+& 'e& e"e/en+& 0:&ic+&: 8) Una ca,acidad de&a''+""ada ,+' e" e&%diane? ;%e? c+/+ ya &e /enci+n(? de0e ine$'a' c+n+ci/ien+&? de&'e-a&? aci%de&? .a"+'e&? ec) 6) Un :'ea de" c+n+ci/ien+ GMae/:ica? C+/%nicaci(n y Len$%a=e? ec)H 9) Un :/0i+ e&,ec4>ic+ de" c+ne<+ en d+nde "a c+/,eencia &e a,"ica':) Ade/:& "a c+/,eencia de0e c+n&ide'a'? de&de &% 'edacci(n ;%e 3&a de0e ,+de' &e' e.a"%ada a 'a.3& de" de&e/,eA+ de" e&%diane) La c+/,eencia &e 'edaca en ie/,+ ,'e&ene GP'+,+ne? %i"i-a? e.a"@a? ,'+d%ce? ec)H ,+';%e &e ,"anea c+/+ %na ca,acidad ya "+$'ada ,+' e" e&%diane) COMPETENCIA Ca,acidad C+n+ci/ien+&? de&'e-a&? aci%de& #/0i+ de" c+ne<+)
En "a $':>ica ane'i+' &e 'e&%/e %na c+/,eencia: BE%3 &3C? &i$ni>ica "+& c+n+ci/ien+& c+n&'%id+& ,+' e" e&%diane? BE%3 ,%ed+ !ace'C: "a& de&'e-a& y !a0i"idade& de&a''+""ada& y BP+' ;%3 ;%ie'+ !ace'"+C? e& "a ,a'e c+''e&,+ndiene a "a& aci%de& y a "+& .a"+'e& ;%e ac+/,aAan a "a& acci+ne& ;%e &e 'ea"i-an c+n en%&ia&/+) L%e$+ "+& 'e& c+/,+nene& de "a c+/,eencia: %na ca,acidad de !ace'? %n :'ea de" c+n+ci/ien+ y e" /+/en+ y "%$a': e" c+ne<+ d+nde &e a,"ica': "a c+/,eencia) E=e/,"+ de c+/,eencia: ;I%&erpre&a me%sa3es *er)ales6 &e4&os ic$%icos e co%o*er)ales propios de su e%&or%o sociocul&ural<' C,B, Comunicacin y Lenguaje. Cuarto grado. En e&e e=e/,"+ de c+/,eencia .e/+& e" .e'0+ Mine','eaQ en ie/,+ ,'e&ene? e" &%=e+ e& e" e&%diane de c%a'+ $'ad+? "a ca,acidad "+$'ada e& "a de inte%)%eta% /a%ios ti)os de ensa7es y e" :/0i+ e&: en su ento%no sociocultu%al. Pa'a &a0e' &i %na c+/,eencia "+ e& de0e/+& de .e': BP"anea %na ca,acidadC BUn :'ea de" c+n+ci/ien+C B#/0i+ + c+ne<+C BN+ &+n "+ /i&/+ +0=ei.+& y c+/,eencia&C N+) La& c+/,eencia& &+n /:& c+/,"e=a& e ine$'a"e& ya ;%e inc"%yen en &4 /i&/a& c+n+ci/ien+&? !a0i"idade& y de&'e-a& y aci%de& y .a"+'e&) Ade/:& e" +0=ei.+ ,"anea %n 'e&%"ad+ a "+$'a' ,e'+ n+ indica en d+nde &e a,"ica': ni c(/+) La& c+/,eencia& en e" CN5 &e di.iden en c+/,eencia& /a'c+ y de $'ad+) L+& indicad+'e& de "+$'+ &+n &i/i"a'e& a "+& +0=ei.+&? ,e'+ "+& indicad+'e& inenan e&a0"ece' "+ ;%e e" e&%diane &e': ca,a- de !ace' a" >ina"i-a' "a& aci.idade& de %n c+nenid+) Se dice a/0i3n ;%e "a& c+/,eencia& &+n !+"4&ica&? e& deci' ine$'an en %n +d+? a;%e""+& a&,ec+& ;%e "+& +0=ei.+& &e,a'a0an en ,'+cedi/ena"e&? aci%dina"e& y dec"a'ai.+&) E&a e& "a inenci(n de "a& c+/,eencia&? a$"%ina' en %na acci(n? en %na a,"icaci(n 'ea"? en %n c+ne<+ dee'/inad+ y c+nc'e+? +d+ a;%e""+ ;%e "a e&c%e"a !a "+$'ad+ !ace' ;%e e" e&%diane de&a''+""e ,+' &4 /i&/+) BLa& c+/,eencia& &+n /:& ,'+>%nda& ;%e "+& +0=ei.+&C BC%:" e& "a di>e'encia en'e +0=ei.+& y c+/,eencia&C B*a 'edacad+ %&ed c+/,eencia&C BLe $%&a'4a inena'"+ en &% a%"aC BLa e&c%e"a en "a ;%e 'a0a=a iene &%& c+/,eencia& in&i%ci+na"e&C LA ESCUELA AOER? *OO O MAANA) E&a/+& en "a& +'i""a& de" 'i+ Ni"+? en e" n+'e de "+ ;%e !+y e& e" c+ninene ""a/ad+ #>'ica? !ace /:& + /en+& D?777 aA+&) Den'+ de" ,a"aci+ 'ea"? en %n &a"(n .eni"ad+ y >'e&c+? a ,e&a' de" inen&+ ca"+' ;%e !ace a>%e'a? !ay %n !+/0'e &enad+ en %na e&e'a Ge&,ecie de ,eaeH '+dead+ ,+' %n $'%,+ de /%c!ac!+& ;%e? aen+& e&c%c!an "+ ;%e e" !+/0'e "e& dice: MS3 %n a'i&a de "a ,a"a0'a? de /+d+ ;%e &ea& ,+de'+&+) La "en$%a e& "a e&,ada de" !+/0'e))) e& /:& >%e'e %n di&c%'&+ ;%e c%a";%ie' +'a a'/aQ) E&a e'a %na e&c%e"a en e" ani$%+ E$i,+? %n+ de "+& i/,e'i+& /:& $'ande& de "a ani$Jedad) L+& niA+& /e/+'i-a0an "+& e<+& ;%e e" /ae&'+ "e& en&eAa0a) L+& e<+& e&a0an e&c'i+& en ,a,i'+? %na e&,ecie de ,a,e" !ec!+ c+n %na ,"ana ac%:ica ;%e c'ec4a en e" '4+ Ni"+) En e&a 3,+ca an 'e/+a ya e<i&4a "a ed%caci(n in&i%ci+na"i-ada y >%nci+na0a 0ien) Se en&eAa0a a !a0"a' 0ien y naaci(n) Ta/0i3n &e en&eAa0a /+'a" y 'e"i$i(n) Un !+/0'e .e&id+ c+n %na .ie=a e<(/ida G@nicaH c+nd%ce a %n niA+ de "a /an+) En "a +'a /an+ ""e.a %na e&,ecie de ca'e'a de c%e'+) E" niA+ .a a "a e&c%e"a? ,%e&+ ;%e ya iene &iee aA+&) E" !+/0'e ;%e "+ c+nd%ce e& %n e&c"a.+) L+ ""a/an ,eda$+$+? ;%e en $'ie$+ &i$ni>ica Me" ;%e c+nd%ce a" niA+Q? e& deci' e" ;%e "+ ""e.a a "a e&c%e"a) E" ,eda$+$+ e'a %n e&c"a.+ y c+/+ a" n+ en4a de'ec!+&? c+nd%c4a a" niA+ y &% ca'e'a a" "%$a' de e&%di+&? a%n;%e en ca&a 3" a/0i3n ed%ca0a) E" niA+ e'a ed%cad+ en a'e& /i"ia'e& y /@&ica) P+&e'i+'/ene &e inc+',+'a'+n a "a en&eAan-a "a e&c'i%'a? "a "ec%'a? "a /e/+'i-aci(n de ,+e/a& y e" a'e de ,en&a': "a Fi"+&+>4a) E&+ +c%''i( !ace a,'+<i/ada/ene 6777 aA+& a':&? en "a ani$%a G'ecia de "+& $'ande& ,en&ad+'e& c+/+ S(c'ae&? E%c"ide&? De/(c'i+? P"a(n? ec) Se "e inc%"ca0a a" niA+ e" 'e&,e+ ,+' e" a'e? "a /@&ica y "a& "eyenda& !e'+ica& de $%e''a) En "+ a"+ de %na ,"aa>+'/a? en %n edi>ici+ en /edi+ de "a &e".a? en %na n+c!e de "+ ;%e en e" ca"enda'i+ $'e$+'ian+ e& e" /e& de =%"i+? %n &ace'd+e &eAa"a a" /%c!ac!+ a"$+ en"+ a"+ de" cie"+) E" =+.en ;%eda a&+/0'ad+ a" de&c%0'i' a `aUa! C!an? ME" #'0+" de" M%nd+ + MLa &e',iene a&cendeneQ? en +d+ &% e&,"end+' Mien'a& e" ancian+ "e e<,"ica "+ ;%e a/0+& .en en "+ a"+? "+& +=+& a&+/0'ad+& de" =+.en c+/ien-an a a,'ende' "+& /i&e'i+& de" cie"+ y "+& &ec'e+& de "a A&'+n+/4a? en&eAan-a 'e&e'.ada a "a c"a&e a"a) E&a/+& en e" n+'e de "+ ;%e a!+'a e& G%ae/a"a? en %na ci%dad Maya? !ace /:& + /en+& 8F77 aA+&) E&a M&e',iene ;%e .%e"aQ e& "+ ;%e a!+'a c+n+ce/+& c+/+ MLa V4a L:ceaQ) L+ /:& de&acad+ ;%e &e "e& en&eAa0a a "+& !i=+& de "+& n+0"e& /aya& e'a "a "i%'$ia? "a? A&'+n+/4a? "a e&c'i%'a? e" c:"c%"+ y "a $enea"+$4a) Mien'a& ;%e a "+& !i=+& de "a c"a&e /edia? &e "e& da0a "a ed%caci(n de "a ,':cica /i"ia') Una /ae&'a &+n'iene aiende a %n $'%,+ de niA+& y niAa& en %n a%"a a%(n+/a ;%e c+/,a'e %n e&,aci+ ,a'a ea'+ y %n :'ea de 'ec'e+ c+n "a& +'a& a%"a&) A':& ;%ed( "a ed%caci(n 'e"i$i+&a de "a 3,+ca c+"+nia" y "a ed%caci(n /i"ia'i-ada de "a 3,+ca "i0e'a") A!+'a &e inena %na ed%caci(n /:& de/+c':ica y /:& ,a'ici,ai.a) La /ae&'a e&: c+nena ,+';%e &% &a"a'i+ >%e inc'e/enad+ en ca&i 877d? ,e'+ ade/:& ,+';%e de&de !ace ,+c+ iene de'ec!+ a" .++) E& e" aA+ 8YDL y e" a%"a >+'/a ,a'e de %na e&c%e"a i,+ Fede'aci(n en %n de,a'a/en+ de G%ae/a"a) P+' ,'i/e'a .e- %n /ae&'+ +c%,a "a ,'e&idencia de "a 'e,@0"ica y &e n+a e" ine'3& de" $+0ie'n+ ,+' ene' %na /e=+' ed%caci(n ,a'a +d+& "+& niA+&? &in di&c'i/inaci(n) L+& ,"ane& ed%cai.+& aca0an de 'e>+'/a'&e ,a'a en'i;%ece' e" c%''4c%"+ y ada,a'"+ a "+& ie/,+& /+de'n+&) La& e&c%e"a& i,+ >ede'aci(n e'an %n inen+ de c'ea' a%"a& c+n a%+n+/4a ,e'+ a" /i&/+ ie/,+ ine$'ada& a %na >ede'aci(n) La ed%caci(n inena0a >+'/a' ci%dadan+& de ,en&a/ien+ "i0'e y de/+c':ic+) E" .a"+' de "a ed%caci(n El 2ec2o de ense>a% a nuest%os see7antes + de a)%ende% de nuest%os see7antes es 6s i)o%tante )a%a el esta*leciiento de nuest%a 2uanidad 0ue cual0uie%a de los conociientos conc%etos 0ue as1 se t%ansiten" Fe'nand+ Sa.ae' GE" Va"+' de Ed%ca'H
La& c%a'+ !i&+'ia& ane'i+'e& &+n i/a$ina'ia&? 0a&ada& en "+ ;%e "a *i&+'ia n+& c%ena de "a ed%caci(n? a "+ "a'$+ de" ie/,+? en di&in+& "%$a'e& y en di&ina& c%"%'a& de" /%nd+) Sin e/0a'$+? a ,e&a' de "a& di>e'encia& en e" ie/,+ y en "a Ge+$'a>4a? &e ,%eden enc+n'a' &i/i"i%de&? 'a&$+& c+/%ne& en e" &%0"i/e !ec!+ de ed%ca') BP+' ;%3 e" &e' !%/an+ ed%ca a "+& /ie/0'+& /:& =(.ene& de "a &+ciedadC BP+' ;%3 %n $'%,+ !%/an+ &e ,'e+c%,a ,+' 'a&,a&a' a "a& n%e.a& $ene'aci+ne& &%& .a"+'e&? c+n+ci/ien+&? !a0i"idade&? de&'e-a&? aci%de& y c'eencia&C BE%i3n dee'/ina ;%3 e& .a"i+&+? ;%3 e& a;%e""+ di$n+ de !e'eda'&e ,+' /edi+ de "a ed%caci(n a "a& n%e.a& $ene'aci+ne&C E" &e' !%/an+ &ie/,'e !a e&ad+ c+n&ciene de "+ 'an&i+'i+ de &% e<i&encia) MA'& "+n$a? Via 0'e.i&Q? dec4a *i,(c'ae& G/3dic+ $'ie$+H y &% e<c"a/aci(n &i$ni>ica: ME" a'e G+ "a cienciaH e& d%'ade'+? ,e'+ "a .ida e& 0'e.eQ) E&a c+n&ciencia de &% .ida e>4/e'a !a ""e.ad+ a" &e' !%/an+ de&ea' 'an&/ii' + !e'eda' a &%& de&cendiene& +d+ a;%e""+ ;%e c+n&ide'a .a"i+&+? a;%e""a& c+&a& ;%e n+ de0e'4an ,e'de'&e en e" +".id+) *a &id+ a 'a.3& de "a ed%caci(n ;%e "a !%/anidad !a c+n&e'.ad+ &%& 0iene& c%"%'a"e& /:& ,'eciad+&? ,e'+ a/0i3n e& a 'a.3& de e""a ;%e !a id+ c+n&'%yend+ G+ c%and+ /en+& "+ !a inenad+H %n /%nd+ /e=+') E%e e&e M/%nd+ /e=+'Q n+ !aya ""e$ad+ a +d+& "+& !a0iane& de" ,"anea e& a"$+ ;%e e&: ,endiene y ;%e iene ;%e &e' 'e&%e"+? c+/+ n+? en ,a'e ,+' "a /i&/a ed%caci(n) E&+ n+& ""e.a a ,"anea'n+& e" !ec!+ 'a&cendena" de ;%e "a ed%caci(n e& %n e=e'cici+ !%/an+ de in/+'a"idad) Sie/,'e &e !a c+n&ide'ad+ i/,+'ane ed%ca') La ed%caci(n &i&e/ai-ada ,'inci,i( !ace /i"e& de aA+&) *an ca/0iad+ a"$%na& c+&a&? en'e e""a& e" ;%3 en&eAa' y %n ,+c+ e" c(/+ en&eAa') De&de "+& ,'i/e'+& ie/,+& e" ;%3 en&eAa' e'a Mde'ec!+Q de "a& c"a&e& d+/inane&) E" c(/+ en&eAa' >%e ,'i/e'+ a'ea de "+& /ae&'+& y "%e$+ de e&,ecia"i&a&) En "a& $'ande& ci.i"i-aci+ne& ani$%a& n+ +d+& en4an de'ec!+ a "a ed%caci(n) &a e&a0a 'e&e'.ada a "+& !i=+& de "+& n+0"e& + de "+& 'ic+&) En "a 3,+ca c+"+nia" "a& /%=e'e& n+ en4an e" /i&/+ de'ec!+ de i' a e&%dia' ;%e "+& .a'+ne&? en G%ae/a"a) La %ni.e'&a"i-aci(n de "a ed%caci(n n+ e& /%y ani$%a y en /%c!+& "%$a'e& a@n n+ &e c%/,"e? a ,e&a' de "a& 'ec+/endaci+ne& de "+& +'$ani&/+& ine'naci+na"e&) BC(/+ e&: "a ed%caci(n a!+'aC La& &i$%iene& an3cd+a& !an &id+ 'ec+,i"ada& de "a .ida ,'+>e&i+na" de a"$%n+& /ae&'+& y &e inc"%yen a;%4 ,+';%e ,+d'4an &e' @i"e& a "+& n%e.+& d+cene&) L+& n+/0'e& !an &id+ ca/0iad+& ,e'+ "+& e.en+& n+) A%+cdo&a 7' O&ca' ___ &e $'ad%( c+n /%c!+ en%&ia&/+ de %n ,'e&i$i+&+ in&i%+) L%c!( ,+' +0ene' %n n+/0'a/ien+ y a" >in &e "+ die'+n) A%n;%e &% 4%"+ e'a de Mae&'+ de Ed%caci(n P'i/a'ia U'0ana? "+ en.ia'+n a %na e&c%e"a '%'a"? a /:& de 877 Ui"(/e'+& de &% ca&a) En e" ca/in+ i0a ,en&and+ B;%3 $'ad+ /e +ca':C A" ""e$a' &e di+ c%ena de ;%e "e +ca0an cinc+ $'ad+& ,+';%e i0a a &e' e" @nic+ d+cene en "a e&c%e"a? ade/:& de di'ec+') L+& ,ad'e& de >a/i"ia "e ,idie'+n ;%e >%e'a e" &ec'ea'i+ de" c+/i3 de "a a"dea) A""4 de&c%0'i( ;%e n+ &a04a &%&c'i0i' %n aca) A,'endi( c+n e" ,'e&idene de" c+/i3? ;%e &+"+ !a04a e&%diad+ KV) G'ad+ de ,'i/a'ia) A" ,'inci,ia' a 'a0a=a' &e di+ c%ena de +'a& c+&a&) E" in&i%+ n+ "+ !a04a ,'e,a'ad+ ,a'a /%c!a& c+&a ;%e a;%4 "e &e'4an @i"e&? c+/+ 'a0a=a' c+n .a'i+& $'ad+& a "a .e- + c(/+ $e&i+na' +da& "a& c+&a& ;%e "e >a"a0an a &% !%/i"de e&c%e"a + c+/+ .ac%na' a %na $a""ina? ,+' e=e/,"+) C+n e" ,a&+ de" ie/,+? O&ca' %.+ ;%e a,'ende' "+ ;%e ,%d+? ,+' &% c%ena + c+n "a $ene de "a a"dea) A%+cdo&a 9' Sa'a___ ya iene .a'i+& aA+& de 'a0a=+ en %na e&c%e"a %'0ana) Sie/,'e !a dad+ ,'i/e' $'ad+ y "+& c+/,aAe'+& "e dicen /edi+ en 0'+/a y /edi+ en &e'i+? ;%e e""a e& e&,ecia"i-ada en e&e $'ad+) Inc"%&+ e""a ,'e&%/e de &% M+=+ c"4nic+Q ,a'a e&c+$e' a "+& niA+& de &% &ecci(n a" ,'inci,i+ de aA+) MO+? &+"+ c+n .e' a %n ,a+=+? ya &3 &i .a a a,'ende' a "ee' y a e&c'i0i' + n+Q? dice +'$%""+&a) C%and+ !ay ca,aciaci+ne& Sa'a &e ""e.a &% e=id+ ,a'a a,'+.ec!a' e" 'a+) MA;%4 &+"+ .eni/+& a ,e'de' e" ie/,+Q "e dice a %na c+/,aAe'a? c+n /%e&'a& de /a" !%/+') MBE%3 /e ,%eden en&eAa' a /4 e&+& /%c!ac!+& ;%e .ienen a ca,acia'n+&CQ MO'a c+&a? y+ &3 ;%e &+"+ &e ca,acia a "+& ;%e n+ ienen ca,acidad y e&+ a /4 /e &+0'aQ) MLa& a%+'idade& de0e'4an de=a'n+& 'a0a=a' en ,a- y n+ e&a' in.enand+ ana& c+&a& n%e.a& ;%e &+"+ a c+n>%ndi'"+ a %n+ .ienen? aca&+ y+ n+ !a$+ 0ien /i 'a0a=+? ,%e&Q T+d+& "+& aA+& Sa'a___ %i"i-a e" /i&/+ /3+d+ &i":0ic+ ;%e "e !a dad+ 'e&%"ad+ d%'ane +da &% .ida de /ae&'a de ,'i/e' $'ad+) *a&a "a& M,"ana&Q &+n "a& /i&/a&? "+& /i&/+& "i0'+&? "a /i&/a '%ina) En %na 'e%ni(n &+cia"? a Sa'a &e "e ace'c( %na ,'+>e&+'a 'eci3n $'ad%ada ,a'a c+n&%"a'"e %na& d%da& ;%e iene &+0'e &% 'a0a=+) S% 'e&,%e&a >%e 0a&ane c"a'a y >%e'e ,a'a ;%e "a +ye'an: MO+ de" 'a0a=+ !a0"+ en "a e&c%e"a? >%e'a de "a e&c%e"a ;%e n+ /e !a0"en de e&+? ,+';%e /e >a&idiaQ) La /ae&'a =+.en &e 'ei'( a.e'$+n-ada) An3cd+a 9) O.idi+___ 'a0a=a en %na e&c%e"a '%'a" ,+' "a /aAana y ,+' "a a'de en %n in&i%+ ,+' c++,e'ai.a? ;%e >%nci+na en e" /i&/+ e&a0"eci/ien+? de&de !ace ,+c+ ie/,+) De&de ;%e e'a e&%diane !a &id+ /%y in;%ie+ y &ie/,'e iene d%da& ;%e 'e&%e".e !a0"and+ c+n +'+& ,'+>e&+'e& de /ay+' e<,e'iencia + "eyend+ a"$@n "i0'+ + 'e.i&a) De0id+ a &%& d%da& e in;%ie%de& O.idi+ &e in&c'i0i( en %na e<en&i(n %ni.e'&ia'ia d+nde e&%dia "+& >ine& de &e/ana Peda$+$4a) En "a e<en&i(n %ni.e'&ia'ia !a c+n+cid+ a +'+& ,'+>e&+'e& y c+/,a'en e<,e'iencia& de 'a0a=+? a&4 c+/+ d%da& e in;%ie%de& &+0'e e" /i&/+) L+& &:0ad+& ,+' "a a'de O.idi+ e&: e<en%ad+?,+' "a& aci.idade& de "a &e/ana) A O.idi+ ya "e >a"a &+"+ %n aA+ ,a'a +0ene' "a "icencia%'a ,e'+ e&: ,en&and+ &e'ia/ene &i &e': ca,a- de c+nc"%i'"a) S% &e$%nd+ !i=+ aca0a de nace'? "+& $a&+& en "a ca&a !an a%/enad+ y &% e&,+&a? ;%e n+ e& /ae&'a? "e ,ide ;%e ,a&e /ay+' ie/,+ c+n "a >a/i"ia) MBDe ;%3 e .a a &e'.i' e&a' /a:nd+e en e&%dia'? aca&+ c'ee& ;%e e .an a da' %n /e=+' 'a0a=+ &+"+ ,+' e&+? + ;%e e .an a ,a$a' /e=+' ;%e a "+& de/:&C O.idi+ &e e&>%e'-a c+n !+ne&idad ,+' !ace' %n /e=+' 'a0a=+? an+ en "a e&c%e"a c+/+ en e" in&i%+? ,e'+ a .ece& &% en%&ia&/+ >"a;%ea y &e &iene >'%&'ad+ e inc+/,'endid+) Un+ de "+& !e'/an+& de "a e&,+&a de O.idi+ a/0i3n e& /ae&'+) Un d4a ;%e ""e$( de .i&ia enc+n'( a O.idi+ aa'ead+? 'e.i&and+ %n+& 'a0a=+& de "a e&c%e"a) MT'an;%i"+ c%Aad+Q? "e di=+ c+n cie'a i'+n4a) MNadie e .a a .eni' a da' %n ,'e/i+ ,+' e&a'"e ec!and+ ana& $ana& a" 'a0a=+Q) MTe .a& a /+'i' "%e$+ y nin$%n+ e "+ .a a a$'adece'Q) L+& ,'+0"e/a& ed%cai.+& &+n c+/,"e=+&) Deci' "+ ane'i+' n+ e& de&c%0'i' nada n%e.+) En %n ie/,+ e" d+cene en4a %n 'a0a=+ '%ina'i+ ,e'+ de&can&ad+) Ten4a a "a /an+ %n "i0'+ en e" ;%e e&a0an +da& "a& M/ae'ia&Q) Senad+ en &% e&c'i+'i+ &e ca"a0a "+& ane+=+&? +&4a %n ,a' de .ece& y dec4a: NSa;%en e" c%ade'n+ de S+cia"e&? .a/+& a .e' "a c+n;%i&a de G%ae/a"a) O e&c'i0an ':,id+ ,+';%e n+ .+y a e&a' 'e,iiend+? e" ;%e &e ;%ed(? &e ;%ed(PQ En "a ac%a"idad en +d+ e" /%nd+ !ay ca/0i+&) Inc"%&+ !ay ;%iene& a>i'/an ;%e en ed%caci(n N"+ @nic+ ,e'/anene e& e" ca/0i+P La &+ciedad ene'a &a0e ;%e !ay %na c'i&i& ;%e n+ e'/ina n%nca y .%e".e &%& +=+& !acia "a ed%caci(n? .iend+ en e""a %na a0"a de &a".aci(n) A" d+cene &e "e e<i$e ;%e ca/0ie + ;%e /e=+'e) Se "e dan c%'&+& ,a'a inena' 'e/edia' "+ ;%e "a& e&c%e"a& n+'/a"e& + "+& c+"e$i+& n+ !icie'+n) La @nica ce'e-a e& ;%e ya n+ !ay ce'e-a&) A %na 'e>+'/a &i$%e +'+ inen+? a %na ca,aciaci(n &i$%e %n a""e'? %n c%'&i""+) Pa'ecie'a ;%e e" /%nd+ ene'+ iene &%& +=+& ,%e&+& en "a ed%caci(n c+/+ %n >ac+' i/,+'ane ,a'a &a"i' de "a c'i&i&? ya &ea $"+0a" + "a c'i&i& >a/i"ia'? c+n "a e&,e'an-a de ;%e "a niAa + e" niA+ e&%diad+ &e': en e" >%%'+ "a &a".aci(n de "a ec+n+/4a >a/i"ia') En G%ae/a"a? "a >+'/aci(n de "+& d+cene& e& de>iciene y 'adici+na") A@n &e ,'i+'i-a "a en&eAan-a de c+nenid+& e('ic+&? e& deci' "a 'an&/i&i(n de c+n+ci/ien+&? /%c!+& de e""+& de ,+ca + n%"a %i"idad en e" 'a0a=+ d+cene dia'i+) E" d+cene ;%e &iene "a nece&idad de %na >+'/aci(n %ni.e'&ia'ia iene ;%e ,'+c%':'&e"a ,+' &% ,'+,ia c%ena) E<i&en a/0i3n d+cene& ;%e &e &ienen &e$%'+& c+n "+ ;%e e&:n !aciend+ y n+ de&ean ca/0ia') L+ ;%e "e& di+ 'e&%"ad+ %n aA+? de0e da'"e& 'e&%"ad+ ,+' e" 'e&+ de &% .ida ,'+>e&i+na"? &e$@n e""+&) E" ca/0i+ $ene'a in&e$%'idad? ince'id%/0'e) C%and+ a a"$%n+& d+cene& &e "e& in.ia a !a0"a' ace'ca de &% 'a0a=+ &e c+"+can a "a de>en&i.a) C%and+ &e !a0"a de "a nece&idad de ca/0i+ &e dan /@"i,"e& 'eacci+ne&) A"$%n+& a'$%/enan ;%e "+& ca/0i+&?? "+& a""e'e& y c%'&+& &+n &+"a/ene %na ,3'dida de ie/,+? ;%e "+ ;%e e&:n !aciend+ e&: 0ien y /%e&'an c+/+ ,'%e0a de &% 0%en e=e'cici+ ,'+>e&i+na" e" n@/e'+ de e&%diane& ;%e a,'+0a'+n e" $'ad+? c+/+ &i e&a >%e'a %na ,'%e0a i''e>%a0"e de %n 0%en ;%e!ace' d+cene) Pe'+ "a 'e&,+n&a0i"idad n+ e& e<c"%&i.a de" d+cene) E" ,'+0"e/a de "a ed%caci(n e& %n ,'+0"e/a de "a &+ciedad en $ene'a") Un ,'e&idene n+'ea/e'ican+ di=+ ;%e "a ed%caci(n e& a"$+ de/a&iad+ i/,+'ane ,a'a de=a'"a en /an+& de "+& ed%cad+'e&) Fe'nand+ Sa.ae' dice? ,+' &% ,a'e? ;%e "a ed%caci(n e& a"$+ de/a&iad+ i/,+'ane ,a'a de=a'"a en /an+& de "+& ,+"4ic+&) A/0+& ienen 'a-(n) G%ae/a"a de&ina ,+c+& 'ec%'&+& a ed%caci(n? c+/,a'ad+& c+n "+& ;%e de&inan +'+& ,a4&e& de "a 'e$i(n) La >+'/aci(n d+cene iene ;%e ac%a"i-a'&e y ene' ca':ce' %ni.e'&ia'i+) De0e c'ea'&e "a ca''e'a d+cene y 'ec+n+ce' "+& e&>%e'-+& de "+& ;%e &e ,'e,a'an y &e e&>%e'-an ,+' !ace %n /e=+' 'a0a=+) E" c%''4c%"+ naci+na" de0e 'e.i&a'&e y e.a"%a'&e c+n&ane/ene) En e&a e.a"%aci(n de0en ,a'ici,a' "+& d+cene&? ,ad'e& de >a/i"ia? a%+'idade&? en >in? de0e &e' %na e.a"%aci(n ine$'a") La ed%caci(n de0e 'e&,+nde' a "a 'ea"idad de" ,a4& y &e' a/0i3n /%"i"in$Je? /%"ic%"%'a") De0e ,en&a' en e" >%%'+ y &e de/+c':ica? ,a'ici,ai.a y &+"ida'ia) La e&c%e"a de" >%%'+: MLa ed%caci(n nece&ia ai'e >'e&c+Q E&c%e"a We,iac%"? I<a!%ac:n? S+"+":) F++ C) Ga'c4a E&i/ada G+H d+cene: En +d+& "+& /(d%"+& &e "e !a ,edid+ ;%e 'e&,+nda "a& ,'e$%na& ;%e &e ,"anean a" >ina" de cada e/a? en %n c%ade'n+ de 'a0a=+ ;%e %&ed ,+&ee? c+/,"e/ena'i+ a cada /(d%"+) En e&e ca&+ /%y e&,ecia"? &e !ace %na e<ce,ci(n) La ,:$ina ane'i+' @nica/ene iene %n 4%"+ y %na >++$'a>4a i"%&'ai.a de %n d+cene y %n+& e&%diane&? ;%e? a,'+.ec!and+ "a ,'i/a.e'a ine'/ina0"e de G%ae/a"a? &a"ie'+n a 'a0a=a' a" ,ai+) E&a ,:$ina n+ e&: en 0"anc+ ,+' %n e''+' de" a%+' + de "+& edi+'e&) N+) E&a !+=a "e c+''e&,+nde ""ena'"a a %&ed) Pe'+ %&ed c%ena c+n %n "i0'+ /%y .a"i+&+ ,a'a ay%da'&e a e&c'i0i' en e&a !+=a en 0"anc+) E&e "i0'+ e& %&ed /i&/+? &+"a/ene iene ;%e &a0e' "ee'"+) Pa'a "ee' e" "i0'+ ;%e cada %n+ de n+&+'+& e&? !ay ;%e 'e>"e<i+na' &+0'e n%e&'a& e<,e'iencia&? &+0'e n%e&'+ 'a0a=+ ac%a" y &+0'e n%e&'+& &%eA+& ,a'a e" >%%'+) Rea"i-ad+ e&e e=e'cici+ de 'e>"e<i(n? de an:"i&i& &+0'e e" 'a0a=+ d+cene? %&ed ,%ede ""ena' "a !+=a c+n "a& idea& ;%e en$a ace'ca de c(/+ de0e'4a &e' "a e&c%e"a de" >%%'+) Pien&e en +d+& "+& a&,ec+&) BC(/+ &e': >4&ica/ene "a e&c%e"aC BDe c+"+'e& e&a': ,inadaC BC(/+ &e >+'/a':n "+& /ae&'+& de" /aAanaC BE%3 'ec%'&+& end':n a &% a"canceC BC(/+ &e':n "+& e&%diane&? ;%3 c+nenid+& &e 'a0a=a':n? ;%3 /3+d+& &e e/,"ea':nC C+nciencia de" /aAana %+,4a de" !+y) 9a $inalidad de la educacin se%6 li*e%a%se de la %ealidad o)%esi/a + de la in7usticia. 3iene )o% o*7eti/o la li*e%acin( la t%ans$o%acin %adical de la %ealidad( )e%iti% una lectu%a c%1tica del undo inaca*ado + eso i)lica la denuncia de la %ealidad o)%esi/a( de la %ealidad in7usta ?inaca*adaA( + en consecuencia( la c%1tica t%ans$o%ado%a( el anuncio de ot%a %ealidad". Pa%"+ F'ei'e)
E&i/ada G+ d+cene: A;%4 >ina"i-a e" /(d%"+ IV de" c%'&+ P&ic+,eda$+$4a) M:& ;%e %n c%'&+? 3&a iene ;%e !a0e' &id+ %na e<,e'iencia >+'/ada ,+' /%c!a& ,e;%eAa& e<,e'iencia&) L+& a,'endi-a=e& "+$'ad+& en e&a e<,e'iencia de0en ""e$a' a &%& .e'dade'+& de&inaa'i+&: L+& e&%diane&) L+& /(d%"+&? "a& e<,e'iencia& y e" c%'&+ en $ene'a" &+n &+"a/ene %na ,a'e de "a >+'/aci(n ;%e e" d+cene de0e ene' c+/+ 0a&e ,a'a e" ca/0i+) E" c%'&+? e" ,'+$'a/a acad3/ic+? "a >+'/aci(n %ni.e'&ia'ia? "a& "ec%'a&? "+& 'a0a=+&? "+& &ac'i>ici+& de "+& &:0ad+& y de "a& n+c!e& en'e &e/ana? ienen %n ,'+,(&i+? %n >in e"e.ad+) L+& d+cene& ene/+& de'ec!+ de &+Aa' c+n %n /e=+' >%%'+ ,e'&+na" y e&+ i/,"ica %na /e=+' ,'e,a'aci(n ,'+>e&i+na" y %n /e=+' 'ec+n+ci/ien+ de e&+& e&>%e'-+&) Pe'+ e" >in e"e.ad+? e" ,'+,(&i+ @"i/+ de +d+& "+& e&>%e'-+& de ana& ,e'&+na& e in&i%ci+ne& e& e" /e=+'a/ien+ de "a ca"idad ed%cai.a de G%ae/a"a) O &e 0%&ca /e=+'a' "a ca"idad ed%cai.a? ,+';%e e&+ a/0i3n i/,"ica in.+"%c'a'&e en "a c+n&'%cci(n de %n /e=+' ,a4&) En e" ,a&ad+ %.i/+& y en "a ac%a"idad ene/+& %n ,a4& en d+nde "a /ay+'4a de "a ,+0"aci(n e&: e<c"%ida de "+& &ai&>ac+'e& /4ni/+&) L+& niA+& &i$%en &iend+ e" &ec+' /:& .%"ne'a0"e y e" /:& a>ecad+ ,+' e" &%0de&a''+""+) Mien'a& e<i&an niA+& c+n !a/0'e? e<c"%id+& de "a e&c%e"a? &in acce&+ a "a &a"%d? &in de'ec!+ a %na .ida di$na? =a/:& end'e/+& %n ,a4& =%&+? &+"ida'i+ y .e'dade'a/ene de/+c':ic+) E" /ae&'+ n+ ,%ede &+"%ci+na' +d+& "+& ,'+0"e/a&? ,e'+ &in &% c+/,'+/i&+? &in &% 'an&>+'/aci(n ,"ena en %n "4de' de" ,'+ce&+ de "i0e'aci(n? e" ca/0i+ n+ &e': ,+&i0"e) P+' e&+? a" >ina"i-a' 3&e /(d%"+ y e&e c%'&+? e" c+/,'+/i&+ de +d+& de0e &e' a;%e" a" ;%e "a .ida n+& !a in.iad+ ,+' e" !ec!+ de &e' /ae&'+&: >#e%emos (ue co%s&ruir u% mu%do me3or?' FIN DEL MDULO IV FUENTE 1. !,://c+nc!ia&ie''a"+)0"+$&,+)c+//&ea'c!C%,daed2/inb67892782 78T77:77:7727X:77e%,daed2/a<b678D278278T77:77:7727X:77e/a<2 'e&%"&bK