Dariusz Butrymowicz

Politechnika Białostocka

TERMODYNAMIKA
Druga Zasada Termodynamiki

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Druga Zasada Termodynamiki

Zamiana pracy na ciepło jest niezmiernie łatwa do wykonania. Natomiast

próba odwrócenia zagadnienia prowadzi do idei, która wywołała tak żywy i
szeroki oddźwięk, jak chyba żadna inna w fizyce. Idei, która związana była z
rozczarowaniem społeczeństwa nie dążącego już do perfekcji, lecz staczającego
się ku miernocie – kulturze z telewizją lecz bez geniuszy, architekturze
podmiejskiej wygody, ale bez Notre Dame. Idei, która wywołała ponurą wizję
śmierci cieplnej wszechświata.

L.N. Cooper „Istota i struktura fizyki”

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 N. L. Sadi Carnot James Watt
(1796 - 1832) (1736 - 1819)

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 4

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Sprawność silników parowych:

Silnik Newcomena (1712) - 1%

Silnik Watta (1770) – 3%
Silnik Watta (1796) – 4%
Silnik Cornisha (1830) – 10%
Silnik Cornisha (1846) – 14%
Turbina parowa Parsonsa (1910) – 20%
Turbina parowa (1950) – 30%
Turbina parowa (1955) – 38%

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Qo
  1
Qi

Ciepło odprowadzone do otoczenia Qo (stanowiące stratę obiegu prawobieżnego)

jest konieczne do realizacji obiegu.
TmaxG – maksymalna temperatura źródła górnego
TminD – minimalna temperatura źródła dolnego
6

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Qo
  1
Qi

Qi  Q o   

Obieg prawobieżny jest tym sprawniejszy, im większe jest ciepło

napędowe Qi oraz niższe ciepło strat Qo przy ustalonych temperaturach
ekstremalnych źródeł. Wymaga to realizacji przemian 1-2 w wyższym
zakresie temperatur, zaś przemian 2-1 w niższym zakresie temperatur. 7

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Prawobieżny odwracalny obieg Carnota

1-2 – izotermiczne pobieranie ciepła (ze źródła górnego),

2-3 – izentropowe rozprężanie czynnika,
3-4 – izotermiczne oddawanie ciepła do otoczenia (źródła dolnego),
4-1 – izentropowe sprężanie czynnika. 8

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Sprawność prawobieżnego obiegu Carnota (odwracalnego)

Qi  Tmax G S

Q o  Tmin D S

Qo Tmin D
OC  1  1
Qi Tmax G
Przykład:

t min D  20o C ; Tmin D  293.15 K

t max G  100o C ; Tmax G  373.15 K
293.15
OC  1  0.214  21.4%
373.15 9

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Cechy odwracalnego prawobieżnego obiegu Carnota:

 Pobieranie ciepła napędowego oraz odprowadzanie ciepła do otoczenia

odbywa się przy braku różnicy temperatur pomiędzy czynnikiem
roboczym a źródłami: górnym oraz dolnym.
 Wszystkie przemiany są odwracalne.
 Sprawność obiegu jest niezależna od własności czynnika roboczego.
 Temperatura czynnika roboczego podczas przemiany poboru ciepła
napędowego oraz oddawania ciepła do otoczenia jest stała, co oznacza, iż
ciepło właściwe czynnika w tych przemianach jest nieskończenie wielkie.
 Sprawność tego obiegu jest najwyższą możliwą sprawnością obiegów
prawobieżnych (czyli najwyższą sprawnością silników cieplnych).

10

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Qo
o 
L ob

Realizacja obiegu lewobieżnego jest możliwa tylko poprzez doprowadzenie

pracy obiegu Lob (praca ta jest ujemna).
TmaxD – maksymalna temperatura źródła dolnego
TminG – minimalna temperatura źródła górnego 11

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Qo
o 
L ob

Q o  L ob   o 

Obieg lewobieżny jest tym sprawniejszy, im większa jest wydajność

chłodnicza Qo oraz mniejsza praca obiegu Lob przy ustalonych
temperaturach ekstremalnych źródeł. Wymaga to realizacji przemian
1-2 w wyższym zakresie temperatur, zaś przemian 2-1 w niższym 12
zakresie temperatur.
Click here to get your free novaPDF Lite registration key
 Lewobieżny odwracalny obieg Carnota

1-2 – izotermiczne pobieranie ciepła (ze źródła dolnego),

2-3 – izentropowe sprężanie czynnika,
3-4 – izotermiczne oddawanie ciepła do otoczenia (źródła górnego),
4-1 – izentropowe rozprężanie czynnika. 13

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Efektywność energetyczna lewobieżnego obiegu Carnota (odwracalnego)

Q o  Tmax D S
L ob  Tmin G  Tmax D S

Qo Tmax D
 OC  
L ob Tmin G  Tmax D
Przykład:

t max D  20o C ; Tmax D  253.15 K

t min G  20o C ; Tmin G  293.15 K
Tmax D 253.15
 OC    6.329
Tmin G  Tmax D 293.15  253.15 14

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Entropia miarą odwracalności procesów

a) Rozprężania lub sprężanie adiabatyczne

W trakcie przemiany rozprężania lub sprężania adiabatycznego odwracalnego
entropia systemu nie ulega zmianie, wobec czego:

S  0
Przemiana adiabatyczna odwracalna jest zatem przemianą izentropową
(S = const). Gdy przemianie adiabatycznej towarzyszy dyssypacja w postaci
tarcia, wówczas entropia czynnika podlegającego przemianie musi wzrosnąć.

15

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 16

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 b) Proces wymiany ciepła

TA  TB

Q
SA  
TA
Q
SB 
TB
 1 1 
S  SA  SB  Q    0
 TB TA 
Wymiana ciepła zawsze przebiega nieodwracalnie: dla różnicy temperatur
dążącej do zera proces wymiany ciepła dąży do procesu odwracalnego. 17

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 c) Proces dławienia

Proces dławienia jest procesem adiabatycznym.

W procesie dławienia wzrasta entropia systemu. 18

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 d) Proces mieszania

Proces ten można również interpretować jako przemianę polegającą na

ekspansji czynnika od ciśnienia początkowego do ciśnienia cząstkowego
(składnikowego), odbywający się bez wykonania pracy zewnętrznej. Jest
to więc proces zachodzący w sposób analogiczny, jak proces dławienia.
W trakcie procesu mieszania wzrasta więc entropia systemu, a proces
przebiega w sposób nieodwracalny.

19

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Suma przyrostów entropii wszystkich ciał biorących udział w procesie
odwracalnym jest równa zeru, zaś w procesach nieodwracalnych (czyli
rzeczywistych) jest większa od zera:

 S
i 0
Powyższa zależność jest analitycznym sformułowaniem Drugiej Zasady
Termodynamiki.

Entropia systemu odosobnionego nie ulega zmianie w procesach odwracalnych,

zaś w procesach nieodwracalnych wzrasta aż do osiągnięcia pewnej wartości
maksymalnej. Po osiągnięciu tej wartości układ osiąga stan równowagi
(zanikają wszelkie procesy).

Sodosobniony   Si  0  Smax

20

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 W procesach odwracalnych praca zewnętrzna jest większa, niż uzyskana w
procesach nieodwracalnych:

o
L  L
Zapis Pierwszej Zasady Termodynamiki dla procesów odwracalnych:
o o
Q  dU  L
o
TdS  dU  L
Dla procesów nieodwracalnych:

Q  dU  L
o
Q  TdS  dU  L
21

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Ogólny zapis dla przemian odwracalnych i nieodwracalnych:

TdS  dU  pdV

TdS  dH  Vdp
Warunki równowagi trwałej systemu (w stanie równowagi trwałej system
może być poddany odwracalnym zmianom wirtualnym):

o
TdS  dU  L

TdS  dH  Lot

22

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Praca w systemach izotermicznych:

TdS  dTS  dU  Lo

dTS  U   Lo
Energia swobodna (potencjał termodynamiczny Helmholtza)

F  U  TS

Lo  dF
Energię swobodną można przekształcić w całości na pracę absolutną
(dowolnego rodzaju) w przemianie odwracalnej izotermicznej.

23

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 TdS  dTS  dH  L o
t

d TS  H   L
o
t

Entalpia swobodna (potencjał termodynamiczny Gibbsa)

G  H  TS

Lot  dG
Entalpię swobodną można przekształcić w całości na pracę techniczną
(dowolnego rodzaju) w przemianie odwracalnej izotermicznej.

24

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Równowaga systemów izotermiczno-izochorycznych:
o
pdV  0 ; L  0
o
dF  L  0
Równowagę tych systemów charakteryzuje minimum energii swobodnej
(przy założeniu braku innych rodzajów prac).

Równowaga systemów izotermiczno-izobarycznych:

Vdp  0 ; Lot  0
dG  Lot  0
Równowagę tych systemów charakteryzuje minimum entalpii swobodnej
(przy założeniu braku innych rodzajów prac).

25

Click here to get your free novaPDF Lite registration key