You are on page 1of 6

2 CIENCIA, CIENCIA SOCIAL E HISTORIOGRAFA

Por qu una dscusn de a posbdad y e carcter de conocmento de a


hstora ha de empezar habando de a cenca? entre os hstoradores una
acttud escptca o retcente sobre a pertnenca y a utdad de este gnero
de especuacones en reacn con a hstorografa.
Dentro de mundo d os hstoradores nunca ha habdo acuerdo acerca de a
cacacn nteectua o a capacdad cognosctva propa de a actvdad de
hstorar. La cuestn de s a hstorografa es o no una actvdad centca
nunca ha preocupado squera a una parte mayortara de os hstoradores.
marco adecuado e de conocimiento cientfco, con una determnacn
tambn esenca: e conocmento centco apcado a a socedad. Es decr,
e marco de a ciencia social.
es posbe un conocmento centco de a readad socotempora?
1. EL CONOCIMIENTO CIENTFICOSOCIAL
La osofa moderna, ba|o a mpronta genera de os emprstas
angosa|ones de XVIII, ha dstngudo a exstenca de un conocmento
comn, de un conocmento natural, como se ha amado tambn, a partr
de cua, en e terreno de os conocmentos raconaes, e hombre ha
egado a acuar un tpo de amado cientfco. Los probemas de anss
de os procesos de conocmento no acaban, naturamente, ah.
La probemtca de conocmento centco, que es a vertente especca
de probema que aqu nos nteresa, es a abordada de manera concreta por
una forma de a teora de conocmento que amamos epistemologa.
El problema de la defnicin de la ciencia
Ciencia sgncados muy dstntos3. Exsten usos metafrcos y vugares,
Pero a paabra en su sentdo ms precso y correcto desgna o que
amamos cenca moderna por antonomasa.
desde nes de sgo XIX, entre dos mbtos de saber centco: e de a
naturaleza y e de hombre. De ah se ha deducdo, tras matzacones
sucesvas, a dstncn entre cencas de a naturaeza y cencas de hombre
en una dcotoma que ha egado a tener un carcter ms profundo que e
mero referente a mbto estudado.
De a dstncn entre cenca de a naturaeza y de hombre arranc otra
nuyente dstncn entre as cencas unas cencas nomotticas de grego
nomos, norma o ey, cencas de o genera, y unas cencas idiogrfcas de
grego idios, caracterstca o snguardad, cencas de os comportamentos
snguares.
Las cencas de hombre no estaran capactadas para dar expcacones en
forma de teoras, sno que deberan drgrse a comprender e sgncado
de as accones humanas. reaconado con a osofa hermenutca.
En tempos ms recentes se ha hecho frecuente a apeacn a una
dstncn trpartta entre cenca natura o fsiconatural, cenca social, o
cenca de hombre, y cenca formal, sendo este tmo aque gnero de
conocmento centco que como a matemtca o a gca, computacn,
|on Ester ha habado tambn de una cascacn trpartta de os campos
de nvestgacn de a cenca, dstnguendo entre a fsca, a booga y a
cenca soca, seaando que o que dstngue reamente a as cencas es su
mtodo. Ha habado tambn de tres mtodos esencaes, e
hpottcodeductvo, e hermenutco y e dactco, y de as reacones
entre eos, y tres formas tpcas de expcacn: a causa, a funcona y a
ntencona.
a ciencia como operacin de conocimiento ! como lengua"e
La cenca como operacn de conocmento
La caracterstca ms decsva y a dferencacn ms expcta de
conocmento centco con respecto a todas as otras formas de conocer es
a de su proceder sistemtico y su su|ecn a regas de comprobacin de
todo o que se arma. Como todo conocmento, a cenca parte, a menos
en su aspecto gco, de a obser#acin, pero desde a observacn o, s se
quere, desde e conocmento comn de as cosas, hasta ese otro nve de o
centco ha de recorrerse un camno su|eto a un mtodo.
De forma ntroductora, podramos adeantar ya que a cenca se dene
como una forma de conocimiento sistemticoe$plicati#o, no contradictorio,
fctico (no vaoratvo) ! testifcable.
En efecto, no hay conocmento centco, en prmer ugar, s no es
conocmento sstemtco, que se basa en a observacn drgda y
organzada de a readad, que construye os datos y os organiza dando
respuestas a as preguntas sobre os fenmenos, pero respuestas con ato
grado de generadad. La cenca, en segundo ugar, produce e$plicaciones,
es decr, ago dferente de descripciones y, tambn, de interpretaciones.
Las expcacones tenen que ser unversaes y no contradctoras y en su
forma ms perfecta adqueren a forma de teoras. Los fenmenos no
pueden ser y no ser una cosa a msmo tempo. E conocmento de a
cenca es fctico, es un conocmento
de hechos no de vaores, que no |uzga desde e punto de
vsta tco o cuaquer otro a readad que se expca. Por n, y esto es
probabemente a caracterstca ms decsva de conocmento centco,
es testifcable, puede ser demostrado,
Hay, en dentva, dos eementos esencaes de un conocmento centco.
Prmero, una experenca, realidad empirica pero que, en segundo ugar,
es conocda porque e hombre puede aportar ago que est fuera de a
experenca, a lgica, a capacdad dscursva sstemtca. cuyo resutado
na es sempre un conocmento que se pretende demostrabe aunque
nunca dentvo.
Componentes de engua|e centco
E resutado de conocmento: adquscn de (supuestas) verdades,
consstenen a construccn y uso de un lengua"e especfco para captar a
readad y expcara.
Prmera reazacn cognosctva es a eaboracn de conceptos. Despus a
construccn de proposiciones y, por tmo, a propuesta de e$plicaciones.
En a cenca en sentdo rguroso taes expcacones adoptan a forma de
teoras.
formazacn smbca de a readad. Transformar o observado en datos
sgnca acuar conceptos%&.
E asunto ms mportante es e de a demarcacin, es decr, a dstncn
entre aque engua|e de conocmento que es centco y aque otro que no
o es, no dsponemos reamente de un crtero nfabe de demarcacn17.
Un con|unto de proposcones ordenado gcamente y reaconado medante
a induccin o a deduccin, es o que se conoce tambn de manera csca
como raciocinio.
La expcacn centca es aquea que se a|usta a modeos reguares,
controabes, expctos. E|: expcacn causa, teeogca, funconaes,
gentcas, sstmcas.
'rigen ! caracterizacin de las ciencias sociales
Lamamos habtuamente cencas socaes, conocdas tambn como
cencas humanas o cencas de hombre, a un con|unto de dscpnas
acadmcas, con|unto cuyas fronteras dstan mucho de estar caramente
dendas cencas, humandades, tcncas socaes, son
denomnacones cambantes para estas dscpnas, que estudan un
compe|o nmero de fenmenos reaconados todos con a readad
especca de ser humano, como ndvduo y como coectvo.
La posbdad y necesdad de estabecer una cenca de hombre es, en
todo caso, una dea anteror a Auguste Comte. Aparece ya en a Iustracn
La reacn entre ciencia natural y ciencia social ha sdo ob|eto de
especuacn
Las cencas socaes han tendo un espectacuar desarroo en e cuarto de
sgo posteror a a segunda guerra munda29. Una nueva poca en a cenca
soca apunt ya en as creacones de a fecundsma dcada de
os trenta, pero su expansn en Europa fue yuguada, sn embargo, por a
nmensa regresn para a cenca y a cutura que sgnc e fascsmo.
Los frutos de aquea dcada os recog a vda nteectua de Occdente
despus de 1945. La dcada de os sesenta y, en parte, a de os setenta,
fueron as de mxma potenca creatva y as de mayor auenca de
creacones, aportes y paradgmas nuevos en e panorama de os estudos
centcos sobre e hombre y a socedad.
La posbdad rea de una cenca de a socedad
Es posbe en sentdo propo una cenca de hombre, de a socedad?
Evdentemente, a respuesta est su|eta a o que se entenda por ciencia
y a o que se entenda por hombre y sociedad. La posbdad de una
cenca de hombre ha tendo, en neas generaes, tres tpos de respuestas.
La de os que a niegan( a de os que a afrman( por tmo, a de
os que creen que puede hacerse una cenca de hombre, pero que sta
ser distinta de a cenca natura31.
No hay eyes en as cencas socaes en e sentdo en que as hay en as
naturaes.
En readad, e probema se centra en torno a a capacdad de expcar os
fenmenos socaes en reacn con eyes y se manesta segn as
poscones postvstas Hempe, Nage, Rudner, Waace, Brathwate, etc.
Paget consderaba que as cencas socaes podran agruparse en cuatro
grupos: as nomotticas, histricas, "urdicas y flosfcas,
as difcultades tericoepistemolgicas de las ciencias sociales)*
Las dcutades epstemogcas de as cencas socaes se centran
especamente en tres cuestones probemtcas: a consecucn de unos
aceptabes modos de obser#acin ! e$perimentacin( a necesdad y
posbdad de a ob"eti#idad( a resoucn de os probemas dervados de a
e$plicacin.
A). No so se trata de dcutades tcncas sno de especcdades
sustantvas que posee a estructura soca que no permten, sn ateracones
hstrcas, a manpuacn de as varabes que a componen. Estamos
ante a cuadad fundamenta de a matera soca que es a re+e$i#idad.
B) E probema de a especa reacn que en e conocmento de o soca
exste entre su|eto cognoscente y ob|eto de conocmento ha sdo seaado
muchas veces como uno de os obstcuos epstemogcos ms
mportantes para a construccn de una cenca de o soca. Se trata de a
cuestn de a ob"eti#idad, que se consdera presente cas nextrcabemente
en toda nvestgacn soca. De forma errnea se supone a veces que e
probema de a ob|etvdad de conocmento afecta so a a matera soca,
C). Una vertente pecuar de eo es a de a relacin teora,e$periencia en
as cencas socaes, por cuanto a teora es a frmua na de toda
expcacn centca.
La pregunta cave es a referente a a posbdad msma de estabecer
teoras para expcar con|untos de fenmenos socaes, o que nos eva a a
cuestn centra de a posbdad de estabecer eyes socaes en sentdo
estrcto.
La expcacn centca ha sdo cascada tambn en tres modeos
amados causal, funcional e intencional que corresponderan
respectvamente a as cencas fscas, as cencas bogcas y as socaes44.
Las tradcones postvsta, raconasta, anatca, han defenddo a
expcacn basada en e mecansmo causaefecto, que mpca a presenca
de eyes unversaes, ben ba|o un modeo nomogcodeductvo ben ba|o e
probabstconductvo.
Otra tradcn de a cenca, ms dfc de rotuar, a deasta, antpostvsta
o, ms comnmente, hermenutca, es a que ha mantendo que a
expcacn causa no agota a expcacn de hechos en os que cuentan as
ntencones, os nes, e sgncado, etc. Es a que Von Wrght ama
expcacn teeogca.
Esta cuestn esenca ha dvddo hasta hoy e campo de os metodogos
de a cenca entre aqueos que creen que so exste un tpo de cenca,
como es e caso de postvsmo, y, por tanto, un soo tpo de expcacn
segn e modeo causa y os que creen que as accones humanas no
pueden expcarse segn ese modeo sno ba|o e modeo teeogco,
hermenutco o comprensvo, con o que se sae de modeo de a
expcacn para entrar en e de a comprensn. Esta csca dcotoma
ha sdo muy persstente, pero ha egado a un punto en a actuadad en e
que no se puede mantener en sus trmnos cscos.
Probema de a prediccin,Hay aguna forma de predecr os
comportamentos humanos?
2. LA HISTORIOGRAFA, CIENCIA SOCIAL
E estatuto de a hstora como dscpna permanece rresueto. 50
Creemos que a hstorografa es una prctca de nvestgacn cuyo vaor y
sgncado se sta en e msmo pano |ustamente que e de as cencas
socaes normamente cutvadas.
Conocimiento cientfco-social e historiografa
La tarea fructfera en este terreno sera a de estabecer y determnar
ncamente e tipo de prctica intelectual que es a hstorografa y e tipo
de conocimiento que puede aportar.
La naturaeza humana y soca pueden, sn duda, conocerse tambn de
otras formas osca, mstcoregosa, artstca, pero a que se reaza a
travs de a prctica cientfca es, todava, a ms productva. Dentro de a
readad de o soca, a hstora materaza especamente un componente
de ea: e temporal. En este sentdo, por tanto, a hstorografa ha de
entenderse como prctca nserta en e terreno comn de estudo de a
readad soca.
La hstorografa, en su stuacn presente, en cuanto prctca
centcosoca dscpnar, no puede sno quedar ubcada en os nvees
ba|os, en e sentdo de que se trata de a dscpna dentro de a
nvestgacn soca que ms adoece hoy de a fata de un grado sucente
de madurez metodogca y forma.
Conocmento centco y conocmento de a hstora
En e nve de mero sentdo comn, a dferenca ms notabe entre a
cenca natura y una cenca soca como a hstorogrca es a que se
reere a grado en que pueden estabecerse pruebas de o que se arma
en una y otra nvestgacn.
Se ha dcho que e hstorador no predce sno que retrodce. Oue no
produce eyes sno que as consume .
Certos tratadstas que, sn agn tpo de argumentacones reamente
convncentes, han sentencado a mposbdad de que a hstor(ograf)a sea
una cenca, como es e caso, a ttuo de e|empo, de tan ustres
opnantes como P Veyne, R. Furet, G. Duby, G. Eton o I. Bern,
Por o pronto, un certo sector de a hstorografa ms tradcona, de
mpronta postvsta, ha habado sempre y sgue habando de una
cenca de a hstora sn que, en tmo extremo, haya otra forma de
consderar esa expresn que no sea como metfora o anaoga.
Una tercera poscn sera a mantenda por a metodooga neopostvsta,
que opna que a cenca de a hstora ha de operar, en suma, con e msmo
mecansmo que todas as dems cencas socaes, asmabes, a su vez, a a
cenca natura.
a historiografa en el mbito de las ciencias sociales
Una reacn cambante
Para taes tradcones tercas, a hstora no es una entdad nvestgabe
autnomamente por una dscpna, sno que exste un mtodo hstrco,
poco ms que meramente premnar, de anss de as readades socaes
en e tempo. En otros casos, o hstorogrco se presenta como una
contrbucn a un determnado acervo deogco, a a teratura ensaystca,
ta vez, a una escasamente determnada humanstca , a medo camno
entre e sumnstro de materaes deogcos a a potca, as
antgedades, e perodsmo o a defensa de patrmono hstrco con
nes de exatacn naconasta.
Por su parte, |osep Fontana ha crtcado sn ambages o que ama a
usn centsta72 en certos sectores de a hstorografa actua que eva a
buscar e auxo de otras cencas socaes. Fontana parece audr
precsamente a aqueas formas de acercamento a a cenca ms cercanas
a a cliometra que han dentcado comnmente a actvdad centca
con e uso de as prctcas cuantcadoras o con as ms esotrcas
eucubracones de postestructurasmo semtco. En a amada de atencn
de Fontana subyace, acertadamente, a advertenca de que e pegro de
estas correntes resde precsamente en e errneo entendmento de os
verdaderos probemas de a cenca y de estado actua de ea.
Desde hace agn tempo, pues, a dscpna hstorogrca mantene
estrechas reacones con otras ramas de a cenca soca. Taes reacones no
son nocentes, desde uego, n ntegbes sn una consderacn de as
condcones de a hstora cutura de cada momento.
a historiografa, ciencia social
Los ntentos de una hstorografa centca
La ms corrente de as soucones ha sdo a que ha tomado como horzonte
e de a prctca de cencas como a socooga o a potooga y so ms
recentemente de a antropooga, aunque todo esto se haya hecho desde
perspectvas tambn dspares. No han fatado tampoco as correntes que
desde poscones muy tradconaes han sostendo a ubcacn de a hstora
(hstorografa) como un conocmento o cenca dstnta de cuaquer otro
proyecto centco, natura o soca, con su propa gca.
Cenca frente a prctca centca
No hay eyes de desenvovmento hstrco porque no podemos predecr
en trmnos centcos e sentdo de un cambo como e hstrco. Pero es
una cuestn dstnta a de que a hstorografa se encuentre supuestamente
apresada en a hermtca |aua de as singularidades.
En todo caso, e traba|o hstorogrco rguroso ncuye os msmos pasos
metodogcos y a msma necesdad de teorzacn sobre os fenmenos
que en cuaquer otra parcea de conocmento soca.
A nuestro modo de ver, e probema de una cenca de a hstora se
manesta en dos cuestones prmordaes de ndoe epstmca: a de a
globalidad y a de a temporalidad. La prmera procede de que a hstora es
e movmento de todas as nstancas de a actvdad humana reaconadas,
adems, en un sstema de compe|dad crecente. La gobadad es
rreductbe como ob|eto de conocmento a trmnos ms smpes. La
sectorazacn y a especazacn son formas de rodear este obstcuo,
no de emnaro. La hstorografa tene que desarroarse centcamente
desde e pensamento compe|o. La segunda, evdentemente, procede de
hecho de que a hstora es un proceso, de que a hstora es nconcebbe sn
e movmento y sn e cambo.
La gobadad es rreductbe.
La temporadad es un probema de todo conocmento humano, porque todo
es hstrco. Es, seguramente, en e anss de sgncado de tempo
hstrco donde a reexn hstorogrca necesta nsstr ms y es ah
tambn donde, con toda probabdad, se encuentra a cave de a
consttucn de una verdadera teora de o hstrco. Es posbe con|eturar
que e progreso de a vsn terca hstorzada de todo o que exste no se
detendr.
La hstora tota, entendda como a hstora de todo o que sucede, es
un absurdo, a que ms adeante nos referremos de nuevo.
La hstorografa es, en tmo extremo, un tpo especco de prctca
centcosoca. Y aun cuando esta armacn necesta de ampa
argumentacn y de matzacones y cauteas, gran parte de a probemtca
epstemogca de conocmento de a hstora no es sno ree|o de os
probemas generaes de conocmento centcosoca, como hemos vendo
dcendo.
La hstorografa como cenca soca necesta de fundamentacones
partcuares. Y e grado de desarroo de taes fundamentos es, sn duda, por
ahora, db.

You might also like