You are on page 1of 9

Instituto Mixto de educacin bsica por

cooperativa
San Pablo

Nombre:
Antonia Ujpan Ujpan

Grado:
3ro Bsico Seccin B


Trabajo:

Maestro(a):
Edgar Joel Xelemango




Curso:

Ciclo Escolar:
2014




SAN PABLO LA LAGUNA SOLOLA,
OCTUBRE DE 2014

INDICE
INTRODUCCION: .............................................................................................. 3
CUENTOS ......................................................................................................... 4
CANTOS INFANTILES ........................................................................................ 5
QOLOM (CHISTES) .......................................................................................... 5
ADIVINANZAS .................................................................................................. 6
POEMAS .......................................................................................................... 6
EL BOSQUE ...................................................................................................... 7
MADRECITA ..................................................................................................... 7
Trabalenguas ................................................................................................... 7
HISTORIA ......................................................................................................... 8
CONCLUSION: .................................................................................................. 9









INTRODUCCION:
El reciente trabajo da a conocer diferentes textos que en idioma
espaol es muy significativo pero traducido al Tzutujil y que a travs
de estos temas alcancemos a escribir y hablar mejor nuestro Idioma
materno

CUENTOS
TZ'UTUJIL ESPAOL
JA TI RAAL UTIIW XMELOJI
Ja ri ojeer xk'eje' jun taa' Xuwaan Roqchee'
ruub'ii.
Xuub'an k'a juutiij xb'e pa sii' cha'.
Qas chayoj chee' nuub'an toq chaqa k'ee
xeeqaaj jun ti chikop ruk'iin kani' ti tz'i' cha',
qas nsaqasot chi riij; ti raal utiiw eeq cha'.
Xk'eje' ruk'iin k'in q'anij ma xb'e chik ta cha',
rumaal k'aari' xuuk'aam eel chi roochooch.
Toq xok aaq'a', xuuya' qaaj pa jun kaxoon
k'in xeewari kanojel cha'.
Qas pa nik'aj aaq'a' xuk'axaaj chi naq la'
ntano'j chi jaaj cha'.
Toq xuujaq ja ruka'yib'aal roochooch,ee k'o
la ka'winaq utiiw xkisutij kii' chi riij ja kaxoon
, k'ajk'a ri' xkeemaaj rusiliik k'in
xkipasak'ayiij cha', ja k'a ti chikop,
xerutarab'eej eel cha', keeri' xub'aan
xmelooj chik juutiij pa k'iche'laaj.








EL CACHORRO DEL COYOTE REGRES
Antes estuvo un anciano que se llamaba
Juan Rocch.
Una vez fue a cortar lea, estaba cortando
la lea cuando de repente apareci un
animalito con el parecido al perro, y estaba
oliendo y la sorpresa fue que era un
coyotito.
Estuvo con l todo el tiempo y ya no se fue,
es por eso que lo llevo en su casa, cuando
obscureci lo dejo en una caja y se
durmieron todos.
Eran las 12 de la noche cuando escucho
que alguien estaba en el corredor.
Cuando abri la ventana haban dos
coyotes que rodearon la caja despus
empezaron a mover la caja y le dieron la
vuelta y el coyotitor fue detrs de los dos
coyotes, entonces as paso cuando el
coyotito regreso de nuevo al bosque.

JUN NIMALAJ AJO'B'EENEEM CHI RIIJ
JUN TEE'EEJ
K'o jun ti alaa' juuttiij cha' kaminaq chik
rutata', xa ti ruuyoon chik ruutee' nk'itziin
rixiin; ja k'ar arjaa' xukanooj ti runaa'ooj naq
nuto'ib'eej ja ruutee' chi re ja taq rajawaxiik
pa jaay.
Ja ti alaa' xukanooj jun k'aqab'al ikaq' k'in
q'anij nuuk'am eel wi' pa chenooj toq
nb'esamaji; qas nuuya' ruuwach chi ke ja
taq kuuk b'aar qas nkeemol wi' kii', utz k'a
q'anij ma k'aayeew ta nuub'an chi
kikamisaxiik; q'iij q'iij k'a q'anij ee k'o wi' ka'i'
oxi' ja taq kuuk nb'erukamisaj to, xer waari'
k'o jun tz'aqoj tziij nb'aan chi ruuwach
rumaal ja ruutee' cha'.
Ja ti ala' toq nb'erujach' ook ja taq

UN GRAN AMOR HACIA LA MADRE.
Hace mucho tiempo, cuentan de un nio
que crecio al lado de su mama debido a
que su padre se habia muerto. Sin
embargo, el nio era inteligente, por eso se
daba cuenta de las necesidades de su
casa. Despus de haber pensado bien,
compro una honda para cazar animales que
se pudiera comer. La primera vez que el
muchachito atrapo a una aardilla, se alegro
mucho, pues por fi.


CANTOS INFANTILES
CHI AAWE ATET
TEEEJ

Teeej atet ja kotzij
ja qas jabel kin qatziij
ja nuuweq ja kotzijabeliil.

Teeej atet jar at ixoq
at waraaneel kin ma taatzet
ja raqan qiij saq naaya chi we.

Teeej atet ja jun ajoben riiil
ja qas nim ruuqiij
qanij waawee wi natkejee wi.

Ti jabelilaj teeej
kaamiik in peetinaq chi aqiloxiik
kaamiik in peetinaq chi abixaxiik
ja taq nuutziij rixiin ajoben riiil.

Teeej atet ja saq
ja nuchaaaaj ja bijneem
rixiin jar akaal ja ma tikayi.

Teeej atet ja jun ajoben riiil
ja qas nim ruuqiij
qanij waawee wi natkejee wi.

Ti jabelilaj teeej
kaamiik in peetinaq chi aqilooxiik
kaamiik in peetinaq chi abixaxiik
ja taq nuutziij rixiin ajoben riiil.



CHI RE JA TIJOONEEL:

Chi re ja tijooneel ronojeel kuxulaal
kaamiik nbiixaaj ronojel ajoben riiil
rumaal chi ja kaamiik in jun akaal
inin nban ronojel nuukux.
Maxla toq xkinrijixi
ma tuliqaj chik chi we ja
rukayeewaal ja xqaatik to
chi paam ja kasleemaal
rixiin ja rukayeewaal pa kajoliil.
Kaamiik ja kasleemaal kani jun
ajtijaal baar nbaan wi ojtaqiineem
rukiin ka ja natabal rixiin ja tijooneel,
ronojeel qiij noqkowiini noqjotee.
Baar ko wi itzeelaal tatika
ajoben riiil
ja ka kikoteemaal takamuluuj rutikiik
ja qatzij tziij nixruuto
jar itzeelaal nixrukamisaaj.

Ja toq naana pan naakux
ja nawaajo naakut ja tijooneem
ma ta kamuluuj ta ka kiyilaj muul kin
tayaa jar aakux pa samaaj.

Tabana ka cha awumaal ja mooy
nkayi kin ja tokon nikaxaaj
ja ka naaooj rixiin tijooneel
jaa ja ruuwach uleew nuuto.
QOLOM (CHISTES)
Mary chuqa ma Tru

Mariy chuqa ma Tru ye ko pa kachoch, kin latz rubann.
Jun qij ma Tru xuloq jun q. Mariy xpe royowal roma ma jun ta nikiya wa.
Ma Tru xubij chara, chuxe le chat; Mary xubij chara: ri itzel uxla? Ma Tru
nkuluj chara.
Mara y don Pedro: Mara y don Pedro vivan en una casa muy pequea. Un da, don Pedro
compr un cerdo. Mara se enoj porque no haba lugar para el cerdo y le pregunta a don Pedro,
dnde lo pondra. Don Pedro le dijo que debajo de la cama, Mara le dijo: y el mal olor? Don
Pedro le dijo: Ya se ir acostumbrando.

ADIVINANZAS
TZ'UTUJIL ESPAOL
Ja chi k'o rixikin ma tik'axaaj,
Ja chi k'o ruwi', ma tuuch'ob',
Ja chi k'o ruuchii', ma tiwa'i,
Ja chi k'o raqan, ma tib'iini. Chi ma tuusil rii',
natruub'otz chi ruwach: Q'iij, jab', xokomeel k'in
teew. Naq k'aari'
R. JA JAAY
Tiene odos pero no escucha,
Tiene cabeza pero no piensa,
Tiene boca pero no come,
Tiene pies pero no camina,
No se mueve pero te cubre cuando hay sol
Lluvia, aire y fro. R.. LA CASA

Naq kaari qan riij ko jun runaaq chipan kin
qas ki.
R.. JA TAAPA'L
Es amarrillo, tiene una pepita en medio y es
muy rico, qu es?
R.. EL NANCE




POEMAS
TZ'UTUJIL ESPAOL
JA KACHEELAAJ
Ja rusaqariik nibiixani, jee ka chokopaa toq
nikii kaxaajii nee biixaani eejeee choqojaa.
Ja ruuxlajayu rukolon ka rii rayobeen ka
neelto nee xaajoo ka ja taq chee rumaal.

EL BOSQUE
La aurora cantando con su Intrpida voz, la
madriguera De los animales y esto al orlo
Se unen a su canto. Mientras que el viento
aguarda su Castillo, esperando el momento
Para hacer bailar los rboles.

TE'EEJ
Te'eej jab'el atet ja nimn aq'iij choch ja
ruwach'uleew. Mak'otak'a sijpaj chab'e, xa
ruyon ja ti walm'a, in b'ij chab'e chi nij chijutij
at k'o chipan ja walm. Nutee' k'oli' noj qaj
chue ja poqonaal ja xa tiij chu'iij ja toq
xinayaqaaj choch ja roch'uleew, in maxako
tion chue, in k'ok'a anij ni noq'i'. Maltioxij k'a
chab'e ja xaya' ja ni k'aslemal wab'e ja
chuach'uleew, in chibil xa jutij at k'o pa
walma.


MADRECITA
Querida madrecita! Eres la ms importante de
vida, porque t me distes la vida en este mundo.
No te puedo regalarte nada, slo quiero regalarte
este gran amor que siento por ti, y que siempre
tendr hasta que yo me muera. Madrecita ma,
aveces recuerdo el sufrimiento donde has pasado
por m, y aveces me dan ganas de llorar porque yo
s que no aguantaras ese dolor tan grande. El
amor que t me tienes, es el ms puro de todos los
que me dan amor, te agradezco por el amor que
me has dado madrecita linda.

Trabalenguas
1 Jar ibooy xbe pa beey rixiin baay pa bon rixin buuq xebujix wi rumaal booq laj bur.

2 Bolobaq bonsaquul rixin pa bon, baar bolan wi jun bolobik toloboon pa rubochil rubaqiil jun
boraaj rabaraq chee.

HISTORIA

TZ'UTUJIL ESPAOL
K'AAK'A CHIKOP
Xuub'an juutiij, xwinaqarsaxi jun chikop cha'
Xk'aam jun ak' k'in xtuun ruk'iin jun siya cha'
Ja k'a k'aak'a chikop xalaxi, xumaaj jun nimalaj
Oq'eej kewari' kikirimiyaw ne'e ja to nooq'i
cha'
NUEVO ANIMAL
Una vez inventaron un nuevo animal, atraparon
Una gallina y juntaron con un gato y el nuevo
Animal naci, empez a llorar fuertemente
diciendo
Kikirimiau deca cuando lloraba

RI RAJAW RI CHOY (KAQCHIKEL)
Xu b'n jun mul ruchub'l ri a Tru' retaman chuqa'
xk'asepa ri tzojonik kan richin
ri Colnn y taq ri Alvarado woqa pa Iximi ulew xu
ktuj ri sib'laj pq, ri aj molij Tzutuhil
xa xkich'aqij le pa choy. Ri ruchib'l ri a Tru' xu chop
jun nim la ch'ob'oj chirij rya', nub'ij
pa ri jolom chi mank'ota' rajal, chirij ri nim laj
ch'ob'oj xu b'n xu chb' chi un kanoj ru
b'eyoml ri taq xqa pa ya' xa xril ri rajaw ri choy
xuchp y xub'ij chara chi ti tel al chupam
ri choy. Ri rajaw ri rajaw ri choy k'o jun rachoch jani'
na ru b'anik.
Ri achin ri' k'o jun raxeyil y kan ketzij we chi rya' ri
k'o ru q'ij y xb'antj k'a chi richin
chi ni ni ya' pa q'ij chara ri ruchub'il ri a Tru' xk'utux
chara chi nutq el oxi' jalomaj y ri
achi xu b'ij chi kan nub'an wi ri kiri' y xub'n
xerukamisaj ri oxi' chuqa' xeru taq el pa
choy a k'ari' ri achin xok b'eyon pa ri molaj Tzutuhil.


EL DUEO DEL LAGO
Resulta que un amigo de Pedro que saba , y vivi la
historia de la poca de Coln y cuando
Alvarado vino a Guatemala y pidi mucho oro y los
que poblaban el hermoso municipio de
Atitln prefirieron tirarlo al lago. El amigo de Pedro se
puso a pensar acerca de su vida, ya
que era el ms pobre en Atitln. Y luego de pensar y
haberse recordado del oro que la gente
atiteca haban tirado en el lago, decidi bucear y
buscar esos tesoros, pero cuando entr al
agua se top con el dueo del lago que lo agarr y le
dijo que se regresara hacia fuera.
Resulta que ese hombre tiene una casa enorme y
perfecta con columnas. Ese seor tiene
una seora y en realidad es ella quien tiene
importancia y resulta que para dejar salir al
amigo de Pedro, le pidieron que mandara tres
cabezas en recompensas de mucho oro que el
deseaba, y el amigo de Pedro dijo que cumplira y
cumpli matando a tres, cortndoles la
cabeza y mandndolos al lago, el siguiente da su casa
estaba llena de oro y fue el
millonario de Atitln.












CONCLUSION:
Terminando, este trabajo es de considerable calidad ya que de una
modo significativo el idioma tzutujil es de vital importancia para
nosotros para que no perdamos la identidad de nuestro pueblo.

You might also like