Professional Documents
Culture Documents
Canada
Industrial Materials
Institute
Aluminium Technology
Centre
Guidedesolutionspratiquespermettantde
contrerlacorrosiongalvaniqueentrelaluminium
etlacierdansledomainedutransportterrestre
PrparpourlAssociationdelaluminiumduCanada
Auteurs
SofieneAmira,Ph.D.
MarieChristineGagnon,b.d.i.,M.G.P.
DanickGallant,Ph.D.
AveclacollaborationdeLucCharron,bibl.prof.,M.S.IdelICIST
Dcembre2010
Tabledesmatires
Sommaire ............................................................................................................................................................................3
1.
Introduction.......................................................................................................................................................4
1.1
Lesautobusfortcontenualuminium...............................................................................................................5
2.
Miseencontexteduprojet................................................................................................................................9
3.
Formesdecorrosiondelaluminiumrencontresdansledomainedutransport..........................................10
3.1.
Lacorrosiongalvanique....................................................................................................................................10
3.2.
Autresformesdecorrosionlocalise...............................................................................................................17
4.
Lesmthodesdeprotectioncontrelacorrosiongalvanique..........................................................................19
4.1
Laconception....................................................................................................................................................19
4.2
Isolationlectriqueducontactaluminiumacierparlintermdiairedepicesnonconductrices.................24
4.3.
Protectiondelacierpardesrevtementsdaluminium..................................................................................25
4.4.
Autresrevtementsmtalliques......................................................................................................................28
4.5.
Utilisationdunmatriaudetransitionentrelaluminiumetlacier................................................................29
4.6.
Protectiondelaluminiumetdelacierpardestraitementsdeconversionchimique....................................29
4.7.
Protectiondelaluminiumetdelacierpardespeinturesouautresrevtementsorganiques......................30
4.8.
Diminutiondelacorrosivitdesmilieuxconducteursetcorrosifsvialesinhibiteursdecorrosion................34
5.
Validationdelefficacit:contrledequalitdudesignetmthodesdemiseenuvre.............................35
5.1.
Slectiondesmatriauxetdesrevtementspartirdemesureslectrochimiques......................................35
5.2.
tudeducomportementdesassemblageslaidedunechambreenvironnementale..................................40
6.
Conclusion........................................................................................................................................................44
7.
Bibliographie....................................................................................................................................................47
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Sommaire
Quellesreposentsurdesfaitsoudescroyances,certainescraintesrelativeslapparitionpossibledelacorrosion
galvaniquelimitentactuellementlassemblagedelaluminiumlacierpourlafabricationdevhiculesterrestres
telsquelesautobus.Lobjectifduprsentdocumentestdedmontrerquelacorrosiongalvaniquequipourrait
survenirlorsducouplagedelaluminiumetdelacierestunphnomnecontrlabledupointdevueoprationnel.
Lacorrosiongalvaniqueestuneformedecorrosionquisedveloppelorsquedeuxmtauxdissimilairessontmisen
contactdansunlectrolytetelqueleausale.Dunpointdevuepratique,uneanalysedelalittraturescientifique
ettechniquedmontrequelesproblmatiquesdecorrosiongalvaniquesontcontournables,etce,mmedansle
contextedunenvironnementmanufacturier.Eneffet,ilexisteunemthodologieprouvequimneladoption
desolutionsdassemblagedelaluminiumlacierpermettantdviterlapparitionetledveloppementde
problmatiquesdecorrosiongalvanique.Cesavoirfaireestbassurlestapesdeconceptionsuivantes:
Laslectiondesmatriaux,partirdenotionslmentairesdlectrochimie;
Ltablissementdudesigndesassemblages,envisantlliminationdescrevassesetleszonesenclines
laccumulationdeau;
Lechoixdesmthodesdisolationlectriquedescomposantesmtalliques,parlesrevtementsoules
picespolymres,etce,enfonctiondescontraintesdeproductionetdecots.
Autermedecettedmarche,ltapeessentielledevalidationexprimentalepermetdeconsolider,pardesessais
enlaboratoire,leschoixdeconceptiondelingnieur.
Denosjours,desquipesmultidisciplinairesentrentenjeulorsquevientletempsdeconcevoiretdemettreen
marchdenouveauxproduits.Lajoutauportfoliotendudecomptencesrelativesauxassemblagesaluminium
acier,soitparlembauchedunspcialisteouledveloppementdesconnaissancesncessaireslinterne,esttout
faitjustifidansuncontexteolesproduitsdoiventdurerdeplusenpluslongtempsetncessiterdemoinsen
moinsdentretienlorsdelamiseenservicedelquipement.Bienqueconscientsquelesavoirfairepratiquedans
cedomaineestpluttrareauQubec,nouspouvonstoutefoisaffirmerqueledveloppementdesconnaissances
pointuesencorrosiongalvaniquesestchelonnsurplusieursannesailleursdanslemondeafindeparvenirsa
maturitactuelle.Lensembledestechniquespourprvenirlacorrosiongalvaniquepeutdornavantservir
lentreprisemanufacturire,etce,sanscraintes.Plusieursmanufacturiersdudomainedutransportroutierutilisent
avecsuccsdepuisquelquesdcenniesdesassemblagesaluminiumacierdanslesautobus,lescamionsetles
voitures.Ungrandnombredemanufacturiersdautobusontintgrlaluminiumdansleursproduitsquelon
retrouvedanstouteslesrgionsduglobe.
Enterminant,ilapparaitimportantdementionnerquelaralisationdecedocumentapermisdecomplterune
revuedesdveloppementsdesvingtderniresanneseta,parlefaitmme,dmontrquelesbarriresde
perceptiononttsurmontesmaintesreprisesdanslepass.notreconnaissance,ilnexistelheureactuelle
aucundocument,quilsoitrdigenfranaisouenanglais,quisattardelensembledesaspectsrelatifsla
corrosiongalvaniquetelsquilssontprsentsdansceguide.Linformation,bienquedisponible,estmorceleau
grdesspcialitsetdomainesdintrtsdesauteursetdesscientifiques.Cecirendantencorepluspertinentla
ralisationdeceprojet.
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
1.
Introduction
Mondialement,ledomainedutransportestceluiolonconsommelaplusgrandequantitdaluminium.En
AmriqueduNord,celareprsente28,1%delademandetotale,soit6,2milliardsdelivresdaluminium.Ilexiste
troisgrandssegmentsdemarchquisont,enordredimportancedeconsommationdaluminium,lesautomobiles
etlescamionslgers,lescamionslourdsetlesautobus,lesremorquesetsemiremorques.En2008,822millionsde
livresdaluminiumonttintgresdanslescamionslourdsetlesautobusproduitsenAmriqueduNord,ceci
reprsentant16%delutilisationdelaluminiumdansledomainedutransportroutier,telqueledmontrela
Figure1.Malgrlachutedeconsommationdaluminiumquaconnucedomaine,lesegmentdemarchdes
camionslourdsetdesautobusestleseulsegmentdudomainedutransportqui,pourlapriodede20012008,a
connuuntauxdecroissanceannuelcompospositifpourlutilisationdelaluminium[1].
Remorqueset
semis
remorques
10%
Camionslourds
etautobus
16%
Automobileset
camionslgers
74%
Figure1.UtilisationdelaluminiumparsegmentsdemarchrelatifsautransportpourlAmriqueduNord
Utilispourlapremirefoisdansunautobusparisienen1910,laluminiumnacessdegagnerduterraindansles
applicationsrelativesauxvhiculesroutierscommerciauxtellesquecomposantesdevhiculescommerciaux,
autobus,camions,camionsciternes,vhiculesbennesbasculantes,fourgons,etc.Prsde100ansplustard,
lEuropeanAluminiumAssociationestimequecettecroissancesoutenuenestpastermineetquelledevrait
continuerdemaniresignificative.
Cettecroissancevenirsejustifieparlaugmentationdescotsdecarburantsetdesbesoinslislaugmentation
desperformancesdesvhicules,lefficacitnergtique,larductiondesgazeffetsdeserre,lascurit,etc.
titredexemple,ilestestimquelajoutdeunkilogrammedaluminiumdansunautobuspermetactuellement
dconomiser,enmoyenne,45kgdeCO2.Cetteconomiedevientpossibleenraisondelarductiondepoids
(diminuantlaconsommationdecarburant)etdelaugmentationdecapacitdecharge[2].ceteffet,
lorganisationamricaineAluminuminTransportationarendupublique,ennovembre2010,unetudemenepar
Ricardoproposdesconomiesdepoidsgrcelutilisationdelaluminium.Ilenrsultequelutilisationaccrue
daluminiumpermetdallgerdeplusde11%lepoidsduncamionetdesaremorque[3,4].LeTableau1illustre
cetexemple.
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Tableau1.conomiesdepoidspossiblesgrcelutilisationdelaluminiumpouruncamionetsaremorque
Conventionnel
Camion
(lb)
conomie
depoids
(%)
Remorque
(lb)
conomie
depoids
(%)
Camionet
remorque
(lb)
conomie
depoids
(%)
16000
13500
29500
15500
3,1%
12500
7,4%
28000
5,1%
(1500lb)
14500
9,4%
11700
13,3%
26200
11,2%
(3300lb)
Allgementtraditionnel
(roues,composantesdechauffage,
ventilation,conditionnementdair,
structuresdecabines,etc.)
Fortcontenualuminium
(portes,plancherdecabines,
longeronsdecadresdechssis,
toitdecabine,murarrirede
cabine,paroislatralesdela
remorque,portesarriresetleur
cadrage,etc.
Source:Aluminumsroleinmeetingfutureheavytruckfueleconomystandards(2010)p.11
etTheAluminumAdvantage:CommercialVehicleApplications(2009)p.11et13
1.1
Lesautobusfortcontenualuminium
Ilyatoutlieudecroirequeleraisonnementconcernantlesavantagesdelaluminiumadepuislongtempsgerm
danslattedeplusieursmanufacturiersdautobus.Certainsdecesdernierstirentprofitdepuisdenombreuses
annesdesparticularitsdelaluminium.Internationalement,ondnombreplusdetrentehuitmanufacturiers
dautobusayantintgrlaluminiumleursproduits.LeTableau2recensecesmanufacturiersdautobusayant
selonleurpaysdorigineetleclimatdutilisation.Encliquantsurlhyperlien,ilestpossibledatteindrelesiteWeb
desentreprises.Ilyalieudecroirequeplusieursautresentreprisesutilisentgalementlaluminiumsans,pour
autant,lementionnerexpressment.Ungrandnombredemanufacturiersontconudesproduitsquisontutiliss
dansleclimatcontinentalquelonretrouvedansunegrandepartiedelhmisphrenord.
Citonsenexemple,lesautobusdetypeEcoRangeproduitsenplusde400exemplairesparlacompagnierusse
Volgabusdepuis2006.LesvillesdeMoscouetStPetersburgontdailleursprocdlachatde164autobusdece
typeen2010[5,6].EcoRangeestunsystmefabriquparAlcanExtrudedProductsayanttvenduplusde
45000exemplairespartoutdanslemonde[7].
LesautobuslondoniensrougesdeuxtagesRM1baptissRoutemastersentirementenaluminiumontt
produits2876exemplairesentre1954et1968.Cesautobus,bienquayantuneduredevieestimededixsept
annes,onttenservicejusquen2005[8].
Danslammeveine,MauriBusSystemalancen1966unautobus(modle6.3)avecunecarrosseriedaluminium.
Cesautobusauraienttencirculationplusdetrente(30)annes[9].Alcoaagalementuvrsurunconcept
dautobusdaluminiumencollaborationaveclemanufacturierdautobuschinoisYutong.
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Tableau2.Manufacturiersayantintgrlaluminiumdansleursautobus
Produitsintgrant
laluminium
Climatsdutilisation
desproduits
Manufacturiers
Pays
AlexanderDennis
RoyaumeUni
Centro
Enviro300
Primo
CaetanoBus
Portugal
Nimbus
Slimbus
Autobuslectrique
DoubledeckerCB550
Continental
Mditerranen
Ocanique
CaioInduscar
Brsil
MidiUrbanFozSuper
MicroUrbanFoz
MicroTourismFoz
MicroExecutiveFoz
Giro3200
ApacheS22
ApacheVIP
Millenium
MondegoH
quatorial
Aride
Ocanique
Tropical
Continental
CaioNorthAmerica
tatsUnis
G3400
G3600
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
CollinsBusCorporation
tatsUnis
Bantam422
Continental
Ocanique
Aride
Mditerranen
ContracCobusIndustries
Allemagne
Cobus3000
Cobus2700S
Continental
Mditerranen
Ocanique
DesignLine
tatsUnis
ECOSmartI
ECOSaverIVHybridElectric
Continental
Ocanique
Tropical
Aride
quatorial
Chinois
ElDoradoNational
tatsUnis
EscortREA
Continental
Aride
ElkhartCoach
tatsUnis
ECII
Continental
Mditerranen
Ocanique
Aride
Chinois
GemilangCoachworkSdn
Malaisie
quatorial
Mditerranen
Tropical
Aride
Continental
Gillig
tatsUnis
Lowfloorbus
Trolleybusreplica
BRT
Continental
Mditerranen
Aride
Ocanique
MBCII
Girardin
Canada
MicrobirdG5
Irizar
Espagne
MarcopoloS.A.
Brsil
Paradiso1200
Viaggio1050
MauriBusSystems
Italie
MotorCoachIndustries
tatsUnis
Enviro200
Enviro400
Cobus2700
SCAN3000
Continental
Continental
Continental
Ocanique
Tropical
Mditerranen
quatorial
Aride
Continental
Mditerranen
Chinois
Tropical
Aride
Ocanique
quatorial
BravoI
Mditerranen
Ocanique
MCID4005
MCID4505
MCIJ4500
CommuterCoach
MCID4500CTHybridCommuterCoach
MCIISTV
Continental
Ocanique
Mditerranen
Aride
Chinois
Paradiso1050
Viaggio900
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Manufacturiers
Pays
Produitsintgrant
laluminium
Climatsdutilisation
desproduits
NorthAmericanBusIndustries,Inc.
60BRT
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
Optare
RoyaumeUni
SoloSR
Ocanique
Continental
Aride
quatorial
Mditerranen
Chinois
OrionInternational(Daimler)
Canada/
tatsUnis
OrionVII
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
OverlandCustomCoach(2007)inc.
Canada
Synergy
Titan
Apollo
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
Plaxton
RoyaumeUni
Elite
Profile
Beaver
Panther
Primo
Centro
Ocanique
Scania
Sude
OmniCity
OmniLink
Ocanique
Mditerranen
Continental
Setra
Allemagne
Ocanique
Aride
Chinois
Mousson
Continental
Mditerranen
Montagnard
ShanghaiSunlongBus
Chine
SLK6106
SLK6120
SLK6111
SLK6872
Continental
Chinois
Aride
ShanghaiSunwinBusCorporation
Chine
B10M
Continental
Chinois
Aride
SilverEagleBus
tatsUnis
Model15
Model25
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
StarTrans
tatsUnis
PresidentFE
PresidentRE
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
ThomasBuiltBuses
tatsUnis
Minotour
SAFTLINERC2
Continental
Mditerranen
Chinois
Aride
Ocanique
VanHool
A300K
AG300
C2045E
TD925
A300L
AGG300
T2145
Ocanique
Continental
Chinois
Mditerranen
Aride
VDLBerkhofValkenswaard
PaysBas
AxialAH(50)
AxialAD(100)
AxialAS(70)
Ocanique
Mditerranen
Continental
VDLBova
PaysBas
MagiqMHDMagnum
Ocanique
Mditerranen
Continental
VDLBusandCoach
PaysBas
Phileas
Ocanique
Mditerranen
Continental
Olympus
SLK6116
SLK6126
SLK6802
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Produitsintgrant
laluminium
Climatsdutilisation
desproduits
Norvge
Centertownbus
ContratscoachMidline
Ocanique
Continental
Volgabus
Russie
Continental
Aride
Volgren
Australie
Continental
Aride
Mditerranen
Ocanique
Chinois
Tropical
quatorial
VolvoBusCorporation
Sude
IntercityVolvo8500
IntercityVolvo8900
Ocanique
Mditerranen
Montagnard
Continental
Wrightbus
RoyaumeUni
DoubleDeckGeminiHEV
StreetCarRTV
EclipseSchoolRun
Continental
Ocanique
Yutong
Chine
ZK6126HGE
Continental
Chinois
Aride
Manufacturiers
Pays
VestBusscar
[1045]
Lesprincipalesqualitsdelaluminiumtellesquesalgret,sarsistanceetsadurabilitserventdjbienle
domainedelafabricationdautobussurplusieurscontinentsetquecertainsaspectslisaumatriau,quipourraient
trejugsproblmatiques,sontdsormaisbienconnusetmatriss.
ceteffet,larevuedelittratureeffectuedmontrequeplusieursdocumentsimportantsdansledomainedela
corrosiongalvaniqueontvulejouraudbutdesannes1990etqueloncomptedemoinsenmoinsde
publicationssurlesujet.Ilestpossibledecroirequecesujetestdemieuxenmieuxcontrlparlesmanufacturiers
etfabricantsdudomainedutransportpuisquepeudenouveautsonttrpertoriesdanslesdocumentspublis
parlaSocietyofAutomotiveEngineers.
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
2.
Miseencontexteduprojet
Ilatconstatquecertainsmanufacturiersnordamricainsdevhiculesdetransportsterrestres,etplus
spcifiquementlesfabricantsdautobus,semontrentrticentsintgrerlaluminiumdansleursvhicules.Cette
rticenceproviendraitprincipalementdecraintesdevoirlacorrosiongalvaniqueaccrotrelescotsdentretienet
compromettreladuredeviedesstructuresquiimpliquentdesassemblagesdaluminiumetdacier.Onnotedu
scepticismeenverslapossibilitdemarierefficacementlaluminiumetlacier,etce,sansrisquesdevoirdes
phnomnesdecorrosiongalvaniqueapparatre.Cettemconnaissancedesmthodesdeprotectionet
dassemblagedecesmatriauxdissimilairesreprsenteactuellementunfreinlutilisationdelaluminiumpourla
fabricationdescomposantesstructuralesdanslindustriedutransportterrestreenAmriqueduNord.
Lobjectifestdedmontrerquelacorrosiongalvaniqueestunphnomnegrabledupointdevueoprationnel
danslecadredelafabricationdematrielroulant.Plusspcifiquement,cedocumentvisedmystifierlacorrosion
galvaniqueentrelaluminiumetlacier,etexpliquerquellessontlesmthodesquipermettentdecontrerson
apparitiondanslecontextedelafabricationetdelentretiendevhiculesterrestres.Lesmthodesprivilgiessont
cellesquinesontpastributairesdelaperformancehumainencessairedanslecadredentretiensultrieursdu
vhicule.
Pourcefaire,unerecherchededocumentationconcernantlespratiquesdegestiondelacorrosiongalvanique,de
faongnrale,etplusspcifiquementdansledomainedestransportsterrestresatraliseencollaboration
aveclInstitutcanadiendelinformationscientifiqueettechnique(ICIST).Parlasuite,lesrsultatsderecherchede
documentationonttanalysspourenfinrdigerceguidetechniquequidfinitdessolutionsviablesetpratiques
danslecadredelassemblagedelaluminiumlacierpourlindustriemanufacturiredutransport[46].
Cedocumentseveut,dabordetavanttout,unguidedinformationgnralequinesauraitsesubstituerune
dmarcherigoureuseraliseparunprofessionnel.Leconcepteurquiuvreenfonctiondesparticularitsde
laluminium,etdesrglesdelartrelativeslaprventiondelacorrosiongalvaniqueseraenmesuredoptimiserde
multipleslmentsdeconception.Enplusdavoirunemeilleureprventiondelacorrosiongalvanique,ilen
rsulteraunallgementdepoids,unpluspetitnombredassemblagesetmoinsdepicesdansleproduitfinal.
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
3.
Formesdecorrosiondelaluminiumrencontresdansledomainedutransport
Dansledomainedutransportterrestre,desdesignsapproprisdemmequediversesprcautionspermettentde
protgerefficacementlaluminiumdesformesdecorrosionlespluscourantes,soitlacorrosiongalvanique,la
corrosionlocalise(crevassesoupiqres),lacorrosionfiliforme,lacorrosionparaccumulationdedbrishumides,
etlacorrosionsouscontrainte.Parmicellesci,lacorrosiongalvaniqueestcellequidoittreconsidreavecleplus
dattentionlorsdumariagedematriauxdissimilaires.Puisquedesphnomnesdecorrosionlocalisepar
crevassesoupiqrespeuventsedvelopperaupointdejonctiondemtauxdissimilaires,cesformesdecorrosion
serontaussibrivementdcrites.
3.1.
Lacorrosiongalvanique
3.1.1. Lacorrosion:unphnomnelectrochimique
Laplupartdesmtauxobtenusparlatransformationdemineraissontthermodynamiquementinstables.Ainsi,
spontanment,ilstendentretournerdansleurtatoxydinitial,cestdireltatcorrod.Lacorrosion,en
faisantintervenirdesprocessusdoxydationetderduction,tmoignedesoncaractrelectrochimique.Lorsque
laluminiumestimmergdansunlectrolyte,certainesportionsdelasurfaceagissenttitredanodeetsubissent
uneoxydation(oucorrosion).TelquemontrlaFigure2,paralllementcessitesanodiques,sontretrouvsdes
sitescathodiquesauxquelslesractionsderductionprennentplace.Lesractionsanodiquesetcathodiquessont
doncinterdpendantes:silaconsommationlacathodedeslectronsissusduprocessusdoxydationest
interrompue,alorslaractionanodiquededissolutionAlAl3++3eestralentie,voirearrte.
Figure2.Ractionsdoxydationetderductionsedroulantsurdeszonesadjacenteslasurfacedunmtal.
Adaptdehttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Fe_corrosion.PNG
Lemplacementdeszonescathodiquesparrapportauxzonesanodiquesestdictpardesfacteurstelslarugositde
surface,lamicrostructure(prsencedinclusion,etc.),laprsencedediscontinuitsdanslefilmpassivant,la
compositiondelenvironnementaqueuxmisenprsencedumtal,etc.
10
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
3.1.2 Naturedelacorrosiongalvanique
Lacorrosiongalvanique,aussiappelecorrosionbimtallique,seproduitlorsquedeuxmtauxdissimilairessontmis
encontactlectriqueenprsencedunlectrolyte(ex.:eausale)[47].Avantdesattaquerauxmthodesde
protectioncontrelacorrosiongalvanique,ilimportedeconnatrepourquoietcommentcetteformedecorrosionse
dveloppe.Pourseproduire,lacorrosiongalvaniquencessitetroisconditions:
1. Deuxmtauxdiffrents;
2. Continuitlectriqueentrelesdeuxmtaux(courantlectronique);
3. Prsencedunlectrolytepourassureruncontactlectrolytique(courantionique).
Dslorsquecestroisconditionssontremplies,puisquelesdeuxmtauxsontcaractrisspardespotentiels
diffrents,uncourantcirculeraentrelesdeuxsubstratsmisencontact.Aussi,dupointdevuedelaprotection,la
corrosiongalvaniquepeuttrelimineensupprimantlunedecestroisconditions.Parexemple,lexprience
montrequedanslatmosphre,lassemblagedaluminiumavecdesvisenacierinoxydablesecomportebien.Par
contre,pourlespartiesimmergesdansunmilieuquiamlioreralecontactlectrolytiquetelqueleausale,ilest
ncessairedisolerlaluminiumdetoutautremtal.
LaFigure3prsentedefaonschmatisecommentlestroisconditionsncessairesaudveloppementdela
corrosiongalvaniquepeuventtrerencontres.Danslecasprsent,laluminiumestmisencontactphysiqueavec
lacier.Quantaucontactlectrolytique,ilestassurparlasolutionquirecouvrelesdeuxmtaux.Telqueprsent
danscettesituation,uncourantcirculeentrelesdeuxmtauxetacclrelacorrosiondelaluminium.Lemodede
corrosiondelaluminiumquiserarencontrseragnralementlemmequeceluiquiseproduiraitenlabsencede
lacier.DanslasituationreprsentelaFigure7,laprsencedelacierapoureffetdacclrerlacorrosionde
laluminium.Lefaitdecouplerdeuxmtauxdissimilairesaugmentedonclavitessedecorrosionausiteanodiqueet
diminueouliminecellelacathode,quidevientalorsprotgeouimmunise.
Figure3.Reprsentationschmatiqueduncouplagegalvaniqueentredeuxmtauxdissimilaires,laluminiumet
lacier.
Adaptdehttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Fe_corrosion.PNG
11
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Enmilieunaturelneutreoulgrementalcalin,lorsducouplagegalvaniquedelaluminiumaveclacier,deux
processuslectrochimiquessedroulentenparallle:
Oxydationdelaluminium:AlAl3++3e
Rductiondeloxygnelasurfacedelacier:O2+2H2O+4e4OH
Dautresractionscathodiquespeuventaussicontribuerlaconsommationdeslectronsissusduprocessus
doxydation,comptetenudupHetdesconditionsdarationdumilieu.
Danscertainessituations,lacorrosiongalvaniquereprsentelemodedeprotectiondumatriau.Parexemple,dans
lecasdelaciergalvanis,lacouchedezincprsentesurlaciercorroderaprfrentiellement,assurantainsila
protectiondusubstratdaciersousjacent.
3.1.3. Facteursquiinfluencentlacorrosiongalvanique
Lintensitdunphnomnedecorrosiongalvaniqueestdictepar4facteurs:
1.
2.
3.
4.
Ladiffrencedepotentielentrelesdeuxmtauxmisencontact;
Lanaturedelenvironnementdanslequellassemblageestexpos;
Ltatdepolarisationdechacundesmtaux;
Lagomtriedessitesanodiquesetcathodiques(formes,airerelativedessurfaces,etc.).
3.1.4. Ladiffrencedepotentielentrelesmtaux
Lasriegalvaniqueprsentantlepotentiellectrochimiquedediffrentsmtauxetalliagesimmergsdansleaude
merpermetdapprcier,dunpointdevuethermodynamique,lecouplagegalvaniquepossibleentredeuxmtaux.
LaFigure4prsenteunexempletypiquedunetellesrie.Thoriquementparlant,plusdeuxmtauxdecettesrie
sontdespositionsdistanteslunedelautre,pluslaforcelectromotricedelapiledecorrosionquiseraforme
lorsdeleurcouplagegalvaniqueseraleve.linverse,deuxmtauxtrsrapprochsnemontreraientpasde
risquedecouplagegalvaniqueintense.Cependant,danslapratique,diversesnuancessedoiventdtreconsidres
avantdepouvoirtirerdesconclusionsutilesdecetypedetable.titredexemple,lecouplagedelaluminiumavec
lesacierspeutentranerlacorrosiondelaluminium,etce,mmesicesdeuxclassesdematriauxsont
relativementrapprocheslunedelautredanslasriegalvaniqueprsentelaFigure4.
12
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Plusnoble
Moinsnoble
Graphite
Platine
Or
Aciersinoxydablesfortementallis
Titane
Alliagesnickelchromemolybdne
Aciersinoxydablesfaiblementallis(ex.:316)
Alliagesdenickeldelasrie400etK500
Argent
Bronzeaunickelaluminium
Alliagedecuivreetdenickel(70/30;90/10)
Aciersinoxydablesmartensitiques(ex:410,
416)
Bronzescanon/Bronzesdtain
Laiton
tain
Plomb
Fonteaustnitique
Aciersinoxydablesfaiblementallis(ex.:316)
Fonte
Acierordinaire
Alliagesdaluminium
Zinc
Magnsium
Superaustnitique
Superduplex
625;C276
(Passif)
(Actif)
Figure4.Sriegalvaniquedediffrentsmtauxetalliagesimmergsdansleaudemer[48,49].
AdaptdeBimetallicCorrosion(2000,p.3)etASMHandbookCorrosion:Materials
Note:lordredesmtauxpeutlgrementselonlessourcesconsultes
Cetcartentrelathorieetlexpriencepratiquepeuttreexpliqudediversesfaons.Premirement,unesrie
galvaniqueesttabliepartirdevaleursdepotentiels,quisontdesdonnesthermodynamiques.Parconsquent,
ellesnerendentpascomptedelacintiquedelaraction,cestdiredelavitesselaquellelacorrosionse
dveloppera.Ainsi,uneractionpeuttrethermodynamiquementpossible,maiscintiquementdfavorable(ex.:
latransformationspontanedugraphiteendiamant).
Aussi,lessriesgalvaniquesneprennentpasencompteltatdepassivitetlastructuremtallographiquede
certainsmtaux.Parexemple,lefilmdoxydeprsentlasurfacedesalliagesdaluminiumatendancerendrece
mtalpluslectropositif,alorsquelaprsencedinclusionetdecertainslmentsdalliagespeutinfluencerdans
lautredirectionlepotentieldunalliage.Finalement,ellesnetiennentpascomptedelacompositionvariabledu
milieudecorrosion(pH,espcesdissoutes,temprature,etc.).Ainsi,bienquelavaleurpratiquedunesrie
galvaniquepourlaprdictiondesrisquesdapparitiondecorrosiongalvaniquesoitlimite,ilestnanmoins
recommanddviterlecouplagedemtauxfortementsparslundelautredanslasriegalvanique.
13
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
3.1.5. Lanaturedelenvironnement
LacompositionetlepHdellectrolyteinfluencentgrandementlesphnomnesdecorrosiongalvanique.Voici
quelquesrglesgnrales:
1. Lasvritdelacorrosionaugmentesouventaveclaconductivitlectriquedelasolution.Toutefois,la
corrosiongalvaniquepeutaussitreobservedansleaupure;
2. Danslecasdunmilieupeuconducteur,lacorrosionseradavantageconcentreautourdupointde
rencontredesdeuxmtauxetpourraaussitrefortementdveloppe.linverse,danslecasdunmilieu
plusconducteur,laportedelacorrosiongalvanique,entermesdedistancelaquelleellepeutseproduire
parrapportaupointdejonction,seraplusleve;
3. Lanaturedesespcesdissoutesinfluenceraaussilintensitduphnomnedecorrosiongalvanique
(bicarbonates,silicates,chlorures,sulfates,etc.);
4. LepHdelasolutioninfluencelecomportementencorrosiongalvanique.Laluminiumtantunmatriau
amphotre,sonactivitencorrosionseraminimiseautourdespHneutresetaugmenteraenmilieux
acidesetbasiques(voirFigure5).
Figure5.VitessedecorrosiondelaluminiumetfonctiondupHetdelanaturedesespcesdissoutesensolution
[50].
AdaptdeCorrosionpreventionandprotection:practicalsolutions(2007,p.232)
3.1.6. Ltatdepolarisationdesmtaux
Lorsquunmtalestimmergdansunesolution,uncourantsedveloppeentrecessitesanodiquesetcathodiques.
Cephnomnedepolarisationdumtal,illustrlaFigure6,faitensortequelespotentielsdesdeuxsites(Eaet
Ec),audpartbiendistincts,sontpolarissversunmmepotentielEcorrlorsquelacorrosionseproduitetquele
couranticorrestdvelopp.
Lephnomnedepolarisationdcritcidessusseproduitaussientredeuxmtauxcaractrisspardespotentiels
diffrents.Danscecas,lorsquelesdeuxmtauxsontmisencontactdansunmilieuconducteur,ilssapprochent
aussidunmmepotentiel.Silacathodeestfacilementpolarisepourserapprocherdupotentieldelanode,alors
lacorrosionlanodeestmineure(ex.:couplagealuminiumacierinoxydable).
14
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Danslecascontraireolapolarisationdelacathodeestplusdifficile,alorslanodecorrodedavantage(ex.:
couplagealuminiumacierdoux)[20].Ainsi,lampleurduphnomnedecorrosiongalvaniquenedpendpasdu
potentieldechacundesmatriaux,maisestplutttributairedeltenduedeleurpolarisation.
Figure6.DiagrammesdEvansmontrantlesmodesdecontrleducourantdecorrosion:(a)contrleanodique;(b)
contrlecathodique;(c)contrlemixte[51].
Adaptdehttp://electrochem.cwru.edu/encycl/artc02corrosion.htm.Consultle3dcembre2010
Lampleurduphnomnedepolarisationdpenddelanaturedesmtauxmisencontactetdelacompositionde
lenvironnement.Seulesdesexpriencesenlaboratoirepermettentdequantifiercesphnomnes.Dansles
lectrolytespHneutre,lacathodeesthabituellementplusfortementpolarisequelanode.Laraction
cathodiquederductiondeloxygnecontrlealorsltendueduphnomnedecorrosiongalvanique.
Aussi,danslesconditionshabituellesdecontactentrelaluminiumetlacier,laluminiumjouelerledanodeet
lacierceluidecathode.Ainsi,laluminiumcorroderadefaonprfrentielle.Toutefois,destempraturesplus
leves(95C),uneinversiondepolarisationpeutseproduireetlaluminiumdevientalorslacathode[48].Cette
conditiondehautetempraturenesttoutefoispasrempliedanslecontextedumariagedelaluminiumetdelacier
danslesecteurdutransport.
3.1.7. Lagomtriedessitesanodiquesetcathodiques
Lecontrledelagomtriedessitesanodiquesetcathodiquesfaitappel,entreautres,desnotionsdedesign.
Dunpointdevuestrictementgomtrique,lesdesignsapproprisquiferontensortedeminimiserlacorrosion
galvaniquesontceuxquirduirontauminimumlespossibilitsdaccumulationdlectrolyteousimplement
dhumiditcondenselajonctiondesdeuxmtaux.Lesnotionsdoptimisationdudesignenvuedecontrer
lapparitiondeproblmatiquesdecorrosiongalvaniquesontabordeslasection4.
15
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Dunpointdevuelectrochimique,lagomtriedesjointsjoueaussiunrleprimordiallorsquelestaillesrelatives
desanodes(ex.:laluminium)etcathodes(ex.:lacier)sontconsidres.Enconsidrantquuncourantdecorrosion
dnotisedveloppelorsquelaluminiumetlaciersontmisencontact,silasurfacedaluminiumestpluspetite
quecelledacier,alorsladensitdecourantj(enA/m2)serapluslevelasurfacedelaluminiumqulasurface
delacier.Parconsquent,lavitesselaquellelaluminiumcorroderaseraaccrueetunecorrosionsvrepourra
treobserve.linverse,silasurfacedelanode(c.d.laluminium)estgrandeparrapportcelledelacathode
(c.d.lacier),alorsladensitdecorrosionsurlasurfacedaluminiumserafaible,minimisantainsiltenduedu
phnomne.Ainsi,ilfautviterlescombinaisonspetiteanodegrandecathode.
Suivantcequiestexpliqucidessus,supposonslasituationsuivante.Laluminiumdoittreassemblunacier
doux.Si,pourdesraisonstechniques,unseuldesdeuxmatriauxpeuttrepeint,strictementdupointdevuedela
corrosiongalvanique,lequeldevraittreprfrentiellementrevtu?Puisquelaluminiumreprsentelanodequi
risquedecorroder,ilseraitnatureldevouloirleprotgerpluttquelacier.Ilsagiraitalorsduneerreur.
Advenantunbrisdurevtementappliqusurlaluminium,unepetiteanode(laluminium)seraalorsmiseen
prsencedunegrandecathode(lacier).Danscettesituation,unefortedensitdecourantdecorrosioncirculera
danslasectiondaluminiumdnudeetunecorrosionsvreseraobservesurcesite.linverse,enprenantla
dcisiondepeindrelasurfacedelacier,laractioncathodiqueestinhibeet,parconsquent,ladissolutionde
laluminiumnestplusinfluenceparlaprsencedelacier.Sidesstrieslasurfacedelapeinturevenaientexposer
lacier,laluminiumdemeureraitintactpuisqueladensitducourantdecorrosionquiletraverseraitseraitfaible
(petitcourantrpartisurunetrsgrandesurface).Enconclusion,dfautdepouvoirsepermettredepeindre
lanodeetlacathode,mieuxvautalorsseulementprotgerlacathode.
LaFigure7montrequelaugmentationdelairedelacathode(lacier)parrapportcelledelanode(laluminium)
conduituneaugmentationducourantdecorrosiongalvanique.Aussi,puisquelintensitducouplagegalvanique
entrelaluminiumetlacierdouxestsouscontrlecathodique,lajoutdairlasolutionalimentelaraction
cathodiquederductiondeloxygnelasurfacedelacier.Decettefaon,lasvritduphnomnedecorrosion
augmenteparrapportceluiconstatdansunesolutionseulementexposelair,sansajoutdlibrdoxygne
parbarbotage.
Figure7.Influencesurlecourantdecorrosiongalvaniqueduratiodelairedessurfacesdacier(1008)vsaluminium
(6111)etdelagitationlairdelasolution3.5%NaCl[52].
AdaptdeGalvaniccorrosion:itsprinciplesandguidelinesforprevention
16
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Dansunesituationolaluminiumetlaciernesontpasmisencontactdirect,ilestnanmoinsimportantquele
produitdecorrosionquipourraitsedveloppersurlaciernepuisseallersedposerlasurfacedelaluminiumet
ainsicreruncouplagegalvaniqueimportant.Ilsagitldunphnomnedecorrosiongalvaniqueditsans
contactetqui,parconsquent,nimpliquepaslesmatriauxdebase.
3.2.
Autresformesdecorrosionlocalise
Lassemblagedemtauxdissimilairestelsquelaluminiumetlaciercrelaplupartdutempsdesjointsmunisde
rivetsouboulonsmoinsquedesadhsifsnesoientutiliss.Ledesigndecesjoints,enplusdtreconupour
empcherlacorrosiongalvanique,doitaussifaireensortedenepasfavoriserlapparitionetledveloppement
d'autresformesdecorrosion.Parmicellesci,lacorrosionlocalise,etplusparticulirementcellesparpiqreset
parcrevasses,sontlespluspernicieuses.
3.2.1. Lacorrosionparpiqres
Enprsencedunlectrolytecontenantdesionschlorures,laluminiumestsensiblelacorrosionparpiqres.Ilest
cependantimportantdementionnerquecettesensibilitestdpendantedelanaturedelalliageutilis.Enautres,
lesalliagesdelasrie5xxx,etplusparticulirementles5052,5083,5086et5754frquemmentutilissdesfins
structurales,possdentunersistanceexceptionnellecontrelacorrosionparpiqres.Lemcanisme
autocatalytiquedepiqrationestschmatislaFigure8.
Figure8.Mcanismedepropagationautocatalytiquedespiqres.
AdaptdeTechniquesdelingnieur
Danslecasdunassemblagedematriauxdissimilairestelsquelaluminiumetlacier,prsentlaFigure9,la
corrosionparpiqrespeutseproduirelajonctiondesdeuxmatriaux,etprfrentiellementductde
laluminium.Ainsi,afindviterlapparitiondecetteformedecorrosion,lespicessedoiventdtreisoles
lectriquementlunedelautre.Aussi,unefoislassemblageralis,lapplicationdunrevtementquirecouvre
lensembledupointdejonctionpermetdeminimiserlespossibilitsdapparitiondelacorrosionparpiqres.
17
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Figure9.Dveloppementdelacorrosionparpiqreslinterfacealuminiumacier[50].
AdaptdeCorrosionpreventionandprotection:practicalsolutions(2007,Fig.6.15,p.355)
3.2.2. Lacorrosioncaverneuse(crevicescorrosion)
Lacorrosioncaverneuseestuneformedecorrosionlocalisequisedveloppelintrieurdecrevasses,
typiquemententredesjointsparrecouvrement,sousdesjointsdtanchit,desrondelles,desrivets,etc.Elleest
habituellementcauseparlaprsencedunlectrolytequisestinfiltrdanslespace(typiquementdelordrede50
200m)laissentrelemtaletunautremtal(similaireounonaupremier)ouunmatriaunonconducteur.
Lemoteurdedveloppementdelacorrosioncaverneuseestbassurltablissementdunepiledaration
diffrentielle.Lorsquunminceespaceestlaissentredeuxsubstratsetquunlectrolytepeutsyinfiltrer,une
couchedesolutionstagnantesinstallelintrieurdelacrevasse.TelquemontrlaFigure10a,audpart,la
concentrationenoxygneetenlectrolyteestuniformelintrieuretlextrieurdelacrevasse.Cependant,
puisquelasolutionlintrieurdelacrevasseeststagnanteet,parconsquent,nonrenouvele,soncontenuen
oxygnespuiserapidement.Ilsensuitlamiseenplacedunmcanismedarationdiffrentiellequicatalyserala
dissolutiondumtallintrieurdelacrevassealorsquelaractionderductionseferalextrieurdela
crevasse,c.d.danslargionlaplusricheenoxygne.
Figure10.Mcanisme(a)dtablissementet(b)depropagationdelacorrosiongalvanique[50].
AadaptdeCorrosionpreventionandprotection:practicalsolutions(2007,Fig.6.21,p.361].
18
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
4.
Lesmthodesdeprotectioncontrelacorrosiongalvanique
Lacorrosiongalvaniqueseproduitlorsquedeuxmatriaux,ayantdespotentielslectrochimiquesdiffrents,
prsententuncontactlectriquetoutentantencontactavecunmilieuconducteuretcorrosif.Cemilieupeuttre
unesolutiondanslaquellesontimmergslesdeuxmatriaux,une(mince)couchedecondensation,unsolide
contenantunecertainehumidittelquelesol,desdptsdecomposssalins,oudesproduitsdecorrosion.
Gnralement,lacorrosiongalvaniquenapparatpassiladiffrenceentrelespotentielslectrochimiquesdes
matriauxdissemblablesestinfrieure100mV.
tantdonnquelaluminiumetlacierpossdentdespotentielslectrochimiquesdontladiffrencedpasse
largementles100mVdanslaplupartdesmilieux,lesapplicationsimpliquantdesassemblagesentrelaluminiumet
lacierdoiventtreconsidresaveccirconspection.Cependant,malgrlapparenteincompatibilitentre
laluminiumetlacier,onrapporteplusieurssituationsodesassemblagesdecesdeuxmatriauxonttutiliss
sansquesoitengendrelacorrosiongalvanique.Eneffet,lesconcepteursdisposentaujourdhuidunepanopliede
mthodesleurpermettantdecontrerlapparitiondelacorrosiongalvaniquedanslesassemblagesaluminium/acier.
Cesmthodespartentduprincipevoulantquepourprvenirlacorrosiongalvanique,ilfailleempcherlapparition
desconditionsquiluidonnentnaissance.Ainsi,sileconcepteurnepeutpasmodifierlespotentiels
lectrochimiquesdesmatriaux,ilacependantlacapacitdagirsurlesautresconditionsncessaireslapparition
delacorrosiongalvanique.Ilsagitdoncdesupprimerlecontactlectriquedirectentrelesdeuxmatriauxdune
part,etceluidesdeuxmatriauxavecunmilieuconducteuretcorrosifdautrepart.Ilenressortdoncquela
corrosiongalvaniquepeuttreprvenue,soitenisolantlectriquementlesdeuxmatriaux,ousoitenisolantles
deuxmatriauxdesmilieuxconducteursetcorrosifsaveclesquelsilspourraiententrerencontact.Ladiminutionde
lacorrosivitdecesmmesmilieuxestuneautremthodedeprventiondelacorrosioncathodique.
Dansuncontexteounepanopliedemthodesdeprotectioncontrelacorrosiongalvaniqueestdisponibleet
relativementsimple,ilestdeplusenplusaisdepenserutiliserlaluminiumlorsquesespropritssontrequises.
Pourcefaire,onviteralessubstitutionsetonmiserasurdestechniquesdeconceptionadaptesaumatriau.
Lesmesuresdeprventiondelacorrosiongalvaniqueappliquesauxassemblagesaluminiumacierseront
dveloppesdanscequisuit.
4.1
Laconception
Laconceptionestltapelaplusimportantedanslaprventiondelacorrosion.Anticiperlesproblmesdecorrosion
permetderaliserdimportantesconomiesentermesdecotsdentretienultrieur.Ilestdoncprimordialde
demeurerattentifdsledpartauxdtailsdeconceptionpouvantmenerunedtriorationprcocedespices
touchesparlacorrosiongalvanique.ceteffet,ondoitenvisagerleprocessusdeconceptiondestincontrerla
corrosioncommeundesaspectsessentielsduprocessusdingnierieglobal.Parlasuite,lesconcepteursdevraient
idalementvaliderleursconceptsavecdescorrosionnistesavantdeprparerlesdessinsdedtails.
19
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Pourconcevoirdesproduitsenaluminium,ilestncessairedepenserenfonctiondumatriaupourtirerprofitde
toutessesparticularitsetainsioptimiserleconceptentermesdepoids,designetprventiondelacorrosion.Ilne
sauraittrequestiondunesimplesubstitutiondematriel.
4.1.2 Leprocessusdeconception
Ilestsuggrdesuivreunprocessusenquatretapeslorsdelaconceptionafindeprvenirlacorrosion.La
Figure11illustrelesgrandestapesdeceprocessusetidentifielesactivitsinhrenteschacunedelles[53].
1.
2.
3.
4.
Dfinitiondelafonctiondsiredela
composante
Quelleestlafonctionquelacomposantedoitremplir?Comment
cettefonctiondoitellesaccomplir?Quellessontlesproprits
requisesetcomments'ordonnentcespropritsentermesde
priorits?
Dfinitiondelenvironnementdanslequel
lacomposanteseraenservice
Quellessontlescompositionschimiques,conductivits,
tempratures,vlocits,stresslislenvironnement?Estceque
lenvironnementenconditiondedmarrage,defindecycleoulors
dvnementsimprvusestsimilaireauxconditionsnormales?
Quellessontlesconditionsrelativesauxinterruptionsdeservice?
Slectiondumatriel,procduresde
fabrication,dtailsdeprocds
Cettetapeenestuneditration,etsonbutestdefaireensorte
datteindrelesobjectifsdfinislorsdelaconception.Lorsqueles
matriauxetprocdsonttdtermins,ilyaalorslieude
prparerdesinstructionsspcifiquessimplesetclairesafinde
sassurerquelesprocduresdefabricationserontrespectes.
Inspectionetsuividesurveillance
Linspectionetlesuivisontncessairesafindesassurerquela
stratgiedeprotectioncontrelacorrosionatbienimplanteet
estadquatepourlusageprvu.Lesoprationsdesuivi
permettrontdemesurerlefficacitduprogrammedeprvention
delacorrosionetdeguiderlesoprationssidesajustements
savraientncessaires.
Figure11.Leprocessusdeconception[53].
Source:CorrosionUnderstandingthebasics(2000)
4.1.3 Laconceptiondesjoints
Afindefaciliterleprocessusdeconceptiondestincontrerlacorrosion,ilexistedessolutionssimpleset
relativementfacilesmettreenuvredanslecadredellaborationdunnouveauconcept.
20
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
4.1.3.1Quelquesconseilsdeconceptionpourprvenirlacorrosion
Lesconseilsetexemplesquelonretrouvedanslesparagraphessuivantspermettentdecomprendrelerle
importantqueledesignjouedanslaprventiondelacorrosion,quellesoitgalvaniqueoudunautretype[54].Une
multitudedeconfigurationsdejointsexiste,lesexemplesfournisnenreprsententquequelquesuns.
Desrebordsdevraientprotgerlesjointsaluminiumacierdirectementexpossauxclaboussures.ceteffet,il
importequecesrebordssoientangleafindviterdecrerdeszonespigesquipourraientfavoriserlacorrosion
telqueledmontrelaFigure12.
Figure12.Protectiondesjointslaidederebords[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)
Afindviterlacrationdezonespiges,lorientationdesjointsdepanneauxdeplanchersainsiquecelledes
panneauxlatrauxdoitfaireensortequelesclaboussuresnepeuventsimmiscerentrelaluminiumetlacier.La
Figure13dmontrecommentmettreenuvrecettepratiqueavecunexemplerelatifauxpanneauxdeplanchers
ainsiquunautrerelatifauxpanneauxlatraux.
Figure13.Orientationdesjointsenfonctionsdesclaboussurespossibles[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)
Lidentificationdelameilleurelocalisationdesouverturesdanslespanneauxdebasdeportespeutrduireles
chancesdobstructionetamliorerledrainage.UnexempledeconceptionrecommandeestoffertlaFigure14.
Lutilisationdunenduitdtanchitdansdesassemblagestrsserrspeutgalementamliorerlarsistancela
corrosion.
21
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Figure14.Planificationdouverturesafinderduireleschancesdobstructionetamliorerledrainage[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.16)
Letypedeconceptionetlorientationdesmembranesstructurellesainsiquedeleursrenfortspeuventgalement
avoiruneinfluencedanslaprventiondelacorrosiongalvanique.ceteffet,lutilisationdeprofilsomgaainsi
quelutilisationderenfortspourlespoutresenHouenIestconsidreadquatesilestpossibledamnagerdes
ouverturesdanslebasdesprofilsomgaafindefaciliterledrainagetelquemontrlaFigure15.
Figure15.Conceptionderenfortsavecdgagementspourdesprofilsomga,enHetenI[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.16)
Lorsquelondoitutiliserdessectionsfermes,tellesquecellesprsenteslaFigure16,ilimportedeplanifier
lamnagementdouverturesassezgrandespourpermettrelapplicationderevtementsprotecteurset,parlefait
mme,permettreundrainageefficace.Lesfltesdedrainsetlesouverturespersiennesdevraienttendreversle
basetverslarrireduvhicule.
22
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Figure16.Amnagementdouverturesfacilitantlapplicationderevtements[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)
Ilestgalementrecommanddutiliser,lorsquepossible,desmontagesdgagstelsqueceuxmontrsla
Figure17.Enenvironnementcorrosifsvre,lessectionsencaissonsetlesespacesclosdoiventtrevitsou
traitslaidedunrevtementprotecteur.
Figure17.Ralisationdemontagesdgags[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)
Lamiseenpratiquedecestechniquesdeconception(lesexemplesprcdentsnensontquequelquesunsparmi
tantdautres)permettradeprvenirlapparitiondelacorrosiongalvaniqueetdautrestypesdecorrosionsile
processusdeconceptionrelatiflacorrosionatintgrdemanirerigoureuseauprocessusglobal,etce,dsle
dbutduprojet.Desexemplessupplmentairesdetypesdejointssontdisponiblesdanslespublicationssuivantes
(encliquantsurlelienhypertexte):Aluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterialetCorrosioncontrol
checklist,respectivementpublisparTheAluminumAssociationetTheNationalPhysicalLaboratory[54,55].
4.1.4
Lesprocdsdassemblages
Lechoixduprocddassemblageainsiquesamiseenuvreontgalementleurimportancelorsquilsagitde
prvenirlacorrosiongalvanique.Quelonoptepourdesassemblagesmcaniques,delassemblageparsoudureou
paradhsifs,ilyauralieudeconcevoirlesjointsdemanirevitertouteszonesproblmatiques.
23
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Lesprocdssuivantspeuventjouerunrledanslaprventiondelacorrosiongalvanique:
Assemblageparboulonnage:Ceprocdconsisteassemblerdeuxouplusieurspiceslaidedeboulons
etdeleursaccessoires.
Rivetage:Onlutilisepourraliserdesassemblagesnondmontables,laidederivets,depices
mtalliques.
Soudageconventionnel:PlusieursprocdstelsquelarcleMIGetleTIGentrentdanscettecatgorie.On
sensertpourraliserdesassemblagespermanentsdansunecontinuitdelamatire.
Soudageparfrictionmalaxage:Procdutilispourassemblerdumtalltatsolide(deuxmtaux
diffrentsounon)laidedunetigerotative.
Assemblageparadhsifsstructuraux:Procdquipermetdassembler,entreautres,desmatriaux
dissimilairesquinepourraitltreautrementtoutenliminantlesconcentrationsdecontrainteseten
maintenantlintgritdesmatriaux.
Indpendammentduprocdchoisi,ilimportederaliserlesactivitsdassemblagesselonlesrglesdelartetde
respecterlesprocduresmisesenplaceafindeprvenirlapparitiondelacorrosiongalvanique.Uncordonde
soudurenonconforme,unassemblageboulonnavecunerondellenonadquateouunrivetdunalliagenon
compatiblepeuventgnrerdelacorrosiongalvanique.Ilyadonclieuderaliserlesoprationsdassemblageavec
rigueur.
4.2
Isolationlectriqueducontactaluminiumacierparlintermdiairedepicesnonconductrices
Danslecasdquipementssimplesimpliquantdesassemblagesboulonns,lisolationlectriquedelaluminiumde
lacier(oulinverse)peuttreraliseenisolantlesboulonsparrapportauxdeuxmatriauxenprsence[48].
cettefin,onutilisedesbaguesdanslestrousalssetdesrondellessouslesttesdesboulonsetdescrousfaitsde
matriauxplastiquesnonconducteurstelsquelenylon,lePTFE(polytetrafluoroethylene,Teflon),lecaoutchouc
naturelousynthtique,etc.Enprsencedunemiselaterrecommune,lesdeuxpicesdoiventtreisolesparun
jointencaoutchoucpourviterquelaluminiumnesetransformeenanodesacrificielle.Lesjointsencaoutchouc
chargsavecducarboneoudugraphitedoiventtrevits,carlegraphiteprovoqueuncouplagegalvaniquetrs
importantaveclaluminium.Unexempledisolationlectriquedunassemblageboulonnduntuyauenaluminium
etdunevalveenacierinoxydableestschmatislaFigure18.
Danscecas,leboulonetlcrou,touslesdeuxenacierinoxydable,sontisolsdesdeuxpicesprincipalespardes
rondellesetunebagueisolantes.Unjointdtanchitentreletuyauetlavalvecompltelisolationlectriquedes
deuxpices.
24
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Lefficacitdelisolationlectriqueentrelesdeuxmatriaux(aluminiumetacier)doittreconfirmeavantlamise
enservicedelassemblage[48].Larsistancelectriquemesureentrelesdeuxmatriauxlorsquelassemblageest
secdoittreaussilevequepossible(delordredeplusieurscentainesdemilliersdohms).
Figure18.Utilisationdepicesenpolymresafindecouperlecontactlectriqueentrelaluminiumetlacier.
Source:NotesdecoursduProfesseurGhali(avecsonautorisation)
4.3.
Protectiondelacierpardesrevtementsdaluminium
Silestlogiquedepenserquelesconcepteursnontaucuncontrlesurlespotentielslectrochimiquesde
laluminiumetdelacier,lapplicationdunrevtementdaluminiumlacierpermetnanmoinsdechangerla
natureducontactauniveaudelassemblage.Ainsi,lecontactdissemblablealuminiumaciertrssusceptiblela
corrosiongalvaniqueestremplacparuncontactaluminiumaluminiumquiplusrsistantlacorrosiongalvanique
[48,56].Unrevtementenaluminiumprotgecathodiquementlastructureenacierencasdendommagement.
Lapplicationpralabledunrevtementdaluminiumlacieravantsonassemblagelapiceenaluminiumat
pratiquedanslecasdestructuresaluminium/aciertravaillantdanslatrsagressiveeaudemer,etlacorrosion
galvaniqueaputrelargementsupprimedanscecas[56,57].Plusieurstechniquesdapplicationderevtements
daluminiumlaciersontutilisesparlindustrieenfonctiondelatailleetdelacomplexitdespicesprotger,
ainsiquedelpaisseurdelacouchedposer:
1. limmersiondansunbaindaluminiumenfusion;
2. laprojectionthermique(thermalspray);
3. ladpositionenphasegazeuseparvoiephysique(procdsPVD).
4.3.1. Dpositionderevtementdaluminiumparimmersiondansunbainenfusion
Lapplicationderevtementsdaluminiumsurdespicesoustructuresenacierparimmersiondecesderniersdans
desbainsdaluminiumenfusionestunprocdindustrieltrsbientablidepuisdesdcennies[57].Cette
techniquevisaitinitialementprofiterdelahautersistancelacorrosiondelaluminiumdanscertainsmilieuxo
despicesoustructuresenacier(notammentlesaciersaucarbone)devraienttreutilises[57,58].
25
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Ilyaprincipalementdeuxtypesderevtementsbasedaluminiumappliquslacierparimmersiondansdes
bainsfondus.Lepremierestappliqupartirdebainscontenantdesalliagesdaluminiumavec511%desilicium
[57].Lesproduitsobtenusdecettefaonsontdsignscommedesproduitsaluminissdetype1.Ledeuximetype
derevtementestappliqupartirdebainscontenantdelaluminiumpuretlesproduitsobtenusdecettefaon
sontdsignscommedesproduitsaluminissdetype2.Lesproduitsaluminissdetype1sontdestinsaux
applicationsauxhautestempratures(jusqu600Cenviron)[57].Cesrevtementsonttlargementutilissces
derniresannessurdelacierinoxydable(srie400)pourlafabricationdunenouvellegnrationdesystmes
dchappementayantunepluslongueduredevieenservice(environdixans).Lesproduitsaluminissdetype2
offrentunetrsbonnersistancelacorrosionetsontnotammentutilissdanslescanalisationssouterraines[57].
Engnral,lesrevtementsdaluminiumobtenusparimmersiondansdesbainsfonduspeuventtreappliqussur
unegrandevaritdepicesetstructuresenacier,tellesquedestles,desfils,destuyaux,ainsiquelesvis,crous,
boulons,etc.[57,58].Lastructuredacieretsescomposantesdevenantainsiprotgescontrelacorrosionet
bnficiantduneaugmentationdeladurabilit.
4.3.2. Dpositionderevtementdaluminiumparprojectionthermique
Cettetechniqueconsisteprojeterlematriauderevtement(laluminium)sousformedegouttelettestrsfines
surlesubstrat(lacier)oilsesolidifierapidement.Laluminiumestintroduitdansunpistoletsousformedefil
continuetuneflammeoxygneapportelnergiethermiquencessairelafusion[58,59].LaFigure19prsente
lesprincipesderrirelesprocdsdeprojectionthermique[59].
Figure19.Prsentationsschmatiquesdesprocdsdeprojectionthermiquedelaluminiumenfonctiondutypede
lapport,(a)sousformedepoudre,et(b)sousformedefil.
AdaptdASMHandbook,Volume13
26
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Lapplicationderevtementsdaluminium(oudesesalliages)lacierparprojectionthermiqueestunetechnique
bientabliedanslindustrie,etviseessentiellementprotgerlesubstratcontrelacorrosion.Plusieursstructures
enaciersontprotgesparcettemthode,tellesquelesrservoirsdestockagedecertainsproduitsptroliers,les
cartersdepompesetdecompresseurs,leschangeursdechaleur,etc.Enoutre,plusieurstudesmontrent
lexcellentersistancelacorrosiondestructuresdacierprotgespardesrevtementsdaluminiumappliqus
parprojectionthermique,etce,dansdiversmilieux.Mmesicestudessintressentessentiellementla
rsistancelacorrosiongnraledecesstructures,unebonnersistancelacorrosiongalvaniquedanslecas
dassemblageavecdespicesenaluminiumestprvoir[58,59].
4.3.3. DpositionderevtementsparprocdsPVD(physicalvapordeposition)
Ladpositionenphasegazeuseparvoiephysique(procdsPVD)estunevaritdedpositionssousvidedefilms
mincesparcondensationdevapeursmtallique(dumatriauderevtement)lasurfacedusubstratcouvrir[58,
60].LesprincipauxprocdsdedpositionparPVDsontlamtallisationparpulvrisationcathodiquesousvide
(sputtering),lvaporationetleplacageionique(ionplating).
Laluminiumetsesalliagesconstituentlesmatriauxlesplusdpossenphasegazeuseparvoiephysique,
notammentparvaporation.Danscecas,laluminiumestvaporsousvide,soitparbombardementlectronique,
soitparconductionthermique.Afindassurerluniformitdurevtement,plusieurssourcesdvaporationsont
habituellementutilisesetlesubstratestanimdemouvementsdetranslationet/ouderotationafindexposer
touteslespartiesauxvapeursmtalliques[60].UnereprsentationschmatiseduprocdPVDparvaporation
utilisantunfaisceaudlectronsestmontrelaFigure20[60].
Figure20.ReprsentationschmatiqueduprocdPVDparvaporationutilisantunfaisceaudlectrons
AdaptdeCVDandPVDcoatings.ASMInternational.
27
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
LapplicationderevtementsdaluminiumsurunsubstratdacierparPVDestgalementunprocdindustrielbien
tabliquicommenceremplacerlaluminisationdansdesbainsenfusion.Eneffet,lesrevtementsdaluminium
obtenusparPVDsecaractrisentparunefaibleporositetunedensitleve,cequientraneuneprotection
efficacedusubstrat(lacier)contrelattaquepardesmilieuxcorrosifsagressifs,etprvientlapparitiondela
corrosiongalvaniquedanslecasdelassemblagealuminium/acier[60].
4.3.4. Formationderevtementdaluminiumparlectrodposition
Pourlectrodposerunrevtementmtallique,lesubstratestbranchcommecathodedansunecellule
dlectrolysequirenfermeunlectrolytecontenantselonlescas,outrelesionsdumtaldposerainsique
plusieursadditifs.Llectrodpositionsefaitprincipalementdansdessolutionsaqueuses,etoffreplusieurs
avantages,telsquelagrandevaritdesmtauxpouvanttredposs(Zn,Cd,Cr,Ni,Sn,Au,Ag,Pd),laversatilit
desapplications(petitespicesenvrac,dpositionencontinuetgrandevitessesurdestles,etc.),paisseurs
uniformesetfacilitducontrleduprocd.Cependant,llectrodpositiondelaluminiumdansdessolutions
aqueusesestimpossiblecausedelagrandevolutiondelhydrognelacathode.Lemploidlectrolytes
organiquesoudeselsfonduspermettechniquementdedposerlaluminium,maiscetypedeprocddemeure
lheureactuellepeupratiqueetrarementutilis.
4.4. Autresrevtementsmtalliquesapplicableslacierenvuedediminuerlerisquedecorrosion
galvaniqueentrelacieretlaluminium
Lapplicationdunrevtementenzinclapiceenacieravantsonassemblagecelleenaluminiumpeutconstituer
unesolutionpermettantdediminuerlerisquedecorrosiongalvaniqueentrelesdeuxmatriaux.Lechoixduzinc
commematriauderevtementdcouledesaproximitdelaluminiumdanslaplupartdessriesgalvaniques
disponiblesdanslalittrature[48,5759].
Demme,tantmoinsnoblequelacier,unrevtementenzincprotgecathodiquementlacierencas
dendommagement.Lautrematriauderevtementpossiblepourlacier,afindediminuerlerisquedelacorrosion
galvaniquedanslesassemblagesaluminiumacier,estlecadmium.Eneffet,commepourlezinc,lecadmiumest
prochedelaluminiumdanslaplupartdessriesgalvaniquesdisponiblesetladiffrencedepotentiels
lectrochimiquesdesdeuxmatriauxestdelordrede100mV[48,57,58,61].Ainsi,unrevtementencadmium
protgecathodiquementlacierencasdendommagement.
Cependant,mmesilecadmiumatdjutiliscommerevtementdelacierinoxydableceteffet(prvention
delacorrosiongalvanique),latendanceactuelleestlarecherchedalternativeaucadmiumcausedesatoxicit.
Lapplicationderevtementsdezincsurlacierpeuttreraliseenutilisantsensiblementlesmmestechniques
dapplicationdelaluminiumdjdcrites(saufladpositionenphasegazeuse).Ilsagitdoncdelimmersiondans
unbaindezincenfusion(lagalvanisation),etdelaprojectionthermique.Unrevtementenzincpeuttre
galementappliqulacierparlectrodposition(contrairementlaluminium).
28
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
4.5. Utilisationdunmatriaudetransitionentrelaluminiumetlacierpourprvenirlacorrosion
galvanique
Lutilisationdunmatriauoujointdetransitiondanslesassemblagessoudsaluminiumacierpourrduirela
corrosiongalvaniqueestunepratiquerpanduedanslindustriemaritime.Citonsenexemplelesoudagede
structuresenaluminiumauxpontsenacier.Cettemthodecommencegalementtreutilisedanslindustrie
automobile[48,62].Lesjointsoumatriauxdetransitionsontfabriqusparlaminagefroiddepicesdaluminium
etdacier,demmetailleetsuperposeslunesurlautre,suividunrecuit[62].Lutilisationdumatriaude
transitionainsiobtenutransformelassemblagedissemblablealuminiumacierendeuxassemblagessemblables
aluminiumaluminiumetacieracier.Danscecas,latransitionauralieulinterfacedelajonctionaluminiumacier,
etlaprotectioncontrelacorrosiongalvaniquepourraitselimiterlapicedetransition.Lapicedetransitionpeut
galementjouerlerledepicesacrificiellefacilementremplaableencasdattaqueparcorrosiongalvanique.Des
testsdelaboratoireontmontrquelutilisationdunjointdetransitionaluminiumacierrduitletauxdecorrosion
delaluminiumparunfacteurde10[62].LesFigures21.aet21.bprsententdeuxconfigurationsdassemblage
aluminiumacierutilisantunjointdetransition,lepremierassemblagetantsoudalorsqueledeuximeest
boulonn.
Figure21.Reprsentationschmatiquededeuxconfigurationsdejointsdetransitionaluminiumacier,(a)casdun
assemblagesoudrencontrdanslindustriemaritime,et(b)casdunassemblageboulonnrencontrnotamment
danslindustrieautomobile[48,62].
AdaptdeBimetallicCorrosion(2000)etJoiningaluminumtosteelwithtransitionmaterial(1999)
4.6.
Protectiondelaluminiumetdelacierpardestraitementsdeconversionchimique
4.6.1. Laphosphatation
Laphosphatationestuntraitementdeconversionutilispourformerdescouchesobtenuesparuneractiondu
substratavecunmilieuchoisi.Laphosphatationestappliquenotammentauxaciersaucarbone,auxaciers
galvanissetinoxydables,etunmoindredegrlaluminium,lecuivre,lemagnsiumainsiquleursalliages[58,
63,64].Danslecasdesstructuresenacier,laphosphatationsertessentiellementrenforcerladhsiondes
peintures.
29
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Ondistinguelescouchesdephosphatesminces(0.20.8g/m2)essentiellementcomposesdephosphatesdefer,les
couchesdephosphatesdpaisseurmoyenne(1.54g/m2)quicontiennentduphosphatedezinc,etlescouchesde
phosphateslourdes(730g/m2).Cesdernires,constituesdephosphatesdefer,dezincetdemangansepeuvent
servircommerevtementanticorrosion,mmeenlabsencedepeinture[58,63,64].
Danslecasdesassemblagesaluminiumacier,laphosphatationminceetmoyennedelastructureenacieroffreune
bonneadhsiondelapeinture,cequidevraitrduirelerisquedapparitiondecorrosiongalvaniquesurlapice
daluminiumsileconcepteurchoisitdenepaspeindrelensemble[63,64].Cependant,lidalrestedetraiterles
deuxstructuresparphosphatation,sparmentpuisquelesprocdssontdiffrentspourlaluminiumetlacier,
puisdappliquerunecouchedepeintureprotectricelensembleaprsassemblage.
4.6.2. Lanodisation
Lanodisation,pratiquesurtoutsurlaluminium,consisterenforcerlefilmdoxydenaturelparuneoxydation
anodique.Lanodisationpeutservircommebasedepeinture,maisdanscecas,aucuntraitementdecolmatagene
doittreappliquafindeprserverlarugositdelacouchedoxydeetdassurerladhsiondelapeinture[58,63,
65].Lutilisationdelanodisationcommebasedepeinturedesstructuresenaluminiumpourraittreemployedans
desassemblagesaluminiumacierconditionquelensemblesoitpeint.
4.6.3. Lachromatation
Lescouchesdeconversionralisesparchromatationsontobtenuesenimmergeantlesubstratdansunesolution
dionschromateoudichromate.Lescouchesdechromatationobtenuessontdunepaisseurvariantentre0.01et3
m[58,64,66].Cescouchessontappliquesnotammentauxalliagesdaluminium,duzinc,dumagnsium,de
cadmium,ainsiquauxaciers.Lescouchesdechromatationrenforcentladhsiondespeinturesetpeuventainsi
treutilisescommebasedepeinturedansdesassemblagesaluminiumacier[64,67].
4.7.
Protectiondelaluminiumetdelacierpardespeinturesouautresrevtementsorganiques
Lespeinturesetautresrevtementsorganiquesadhrentssontrecommandspourprotgerdelacorrosionchacun
desmatriauxutilissdanslassemblage,demmequepourisolerdesmilieuxconducteursetcorrosifslensemble
delassemblagealuminiumacier[67].Ilesttoujoursconseilldisolerlensembledelassemblagedumilieucorrosif,
cestdireaussibienlapiceoustructureenaluminiumquecelleenacier.Sileconcepteurjuge,pourdesraisons
conomiquesoudordrepratique(tailledespices,complexitdesformes,etc.),quilestimpossibledisoler
lensembledelassemblage,laprioritdoittredonnelisolationdelapiceenacier(lematriauleplusnoble)
dumilieucorrosif.Eneffet,lefaitdisolerlapiceenacierentrainelarductiondesurfaceoccupeparlacathode
et,parconsquent,lachutedutauxdelacorrosiongalvanique(c.d.laquantitdaluminiumdissoutparunitde
temps).
30
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Lutilisationderevtementsorganiquespourisolerlaluminiumetlacierdesmilieuxconducteursetcorrosifsen
vuedeprvenirlerisquedecorrosiongalvaniqueestunepratiquetrscourantedanslindustrie[68,69].Eneffet,
lesrevtementsorganiquesformentunebarrireentrelesubstratmtalliqueetlemilieu.Certainespeintures
constituentenplusunrservoirdinhibiteursdecorrosion.Denosjours,lesconcepteursdisposentdunegrande
panopliederevtementsorganiquesquipourraientservirisolerlesassemblagesaluminiumacierdesmilieux
conducteursetcorrosifsaveclesquelsilspourraiententrerencontact,vitantainsilapparitiondelacorrosion
galvanique.Danscequisuit,lesrevtementslespluscommunmentrencontrssontbrivementprsents[68,
69].
Lesactivitsrelativesauboulonnagedoiventtreralisesselonlesrglesdelartafinquelesrevtements
conserventleursproprits.
4.7.1. Revtementsdetypepeinture
Lecontrledelacorrosiondelaluminium,etplusparticulirementdelacierparlapplicationdepeintures,estune
mthodebienconnuedeprotectioncontrelacorrosiongalvanique.Lapplicationdunepeinturesurlesmatriaux
avantleurassemblagepermetdecrerunebarrirequiempchelepassageducourantentrelesdeux
composantesassembles(moyennantlisolationdumoyendattache).Lesrsineslesplusutilisesdansla
formulationdespeinturessont:
1.
2.
3.
4.
lesalkydesetpoxysesters(schslairoucuitsafindefavoriserlarticulationdupolymre);
lesurthanesbicomposantes;
lesrevtementsbasedacryliqueoudpoxy;
lesrevtementsdelatextelslesvinyles,acryliques,styrne.
Cestypesderevtementsorganiquessontdesmlangescomplexesformulspourprotgerlesmatriauxsur
lesquelsilssontappliqusdemmequepouramliorerleurapparence.Diversadditifstelsleschromateset
molybdatessontentreautresajoutsauxformulationscommeinhibiteursdecorrosionquinecausentpasde
problmesdecouplagegalvaniqueaveclaluminiumoulacier.Toutefois,lesadditifsdeplombsontviterdansle
casdepeinturesappliquersurlaluminiumpuisquecesdeuxmtauxformentuncouplegalvaniqueimportant.
Quantauzinc,ilestsouventajoutauxpeinturesetjoueunrlesacrificielquiapporteuneprotection
supplmentairecontrelacorrosiondumtalsousjacent,quilsagissedelacieroudelaluminium[58,68,69].
Danslemeilleurdescas,lapplicationdurevtementdetypepeintureestprcdedelapplicationduntraitement
deconversionchimiquedelasurfacemtallique(ex.:phosphatation,chromatation),delapplicationdunEcoat
(utilisedanslindustrieautomobileprincipalement,voirparagraphe4.6.2.)etdelapplicationdunapprt
compatibleavecletraitementdeconversionchimiqueetlachimiedelapeinture.
31
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Leconcepteurdoitcependanttenircomptedelaconductivitlectriquedecertainespeintures,cardespeintures
conductricesappliquessurdespicesdevanttreassemblespourraientlesmettreencontactlectrique.Dansce
cas,leconcepteurdevraitopterpourunmoyendisolationlectrique(exemple:unjointisolant).Demme,le
concepteurdoittreconscientqueleboulonnagedepicespralablementpeintespourraitendommagerlacouche
depeintureetannulersoneffetprotecteurcontrelacorrosiongalvanique.Danscecas,leconcepteurpourrachoisir
depeindrelassemblageaprsboulonnage.
4.7.2. Revtementslectrodposs(Ecoatings)
Lesrevtementslectrodposssontappliquspartirdeparticulespolymriqueschargesensuspensiondans
leau.Souslinfluencedunchamplectrique,cesparticuleschargesmigrentverslasurfacedelapiceprotger
immergedanslebassindedpositionetpossdantunechargeoppose.Lesrevtementsdposspossdentune
paisseurdelordrede1038m.Lapiceestensuiteretiredubassindedposition,rinceavecdeleaupour
enleverlapeinturenondpose,puiscuitdansunfour[68,69].
Ceprocdestlargementutilisdanslindustrieautomobileetalavantagedtreautomatisable,etdepermettre
ladpositionderevtementsaummetempssurplusieurspicesdediffrentestaillesetformes.Ilpermet
galementdobtenirdesrevtementsdpaisseursuniformesmmesurlesbordsetlespartiesdifficilement
accessiblespourlesprocdsdepeintureconventionnels.Llectrodpositionpermetdobtenirdescouches
protectricessurdespicesdacieretdaluminium.
4.7.3. Revtementsdposslectrostatiquementpartirdepoudres
Cesrevtementssontdescouchesdepeinturequionttappliquessurdespicesoustructuressousformede
poudressches.Cespoudressontprincipalementdummetypequelespolymresetlesrsinesutilissdansles
peinturesliquides(telsquelacrylique,levinyle,lpoxy,lenylon,lepolyesteretlurthane),aveclexception
quaucunsolvantnestutilisdanscecas.Ainsi,aprslapplicationdelapoudrelasurfaceprotger,lefilmde
peintureestformenportantlesparticulesenpoudreaudessusdeleurpointdefusion[31,32].
Lestroismthodesprincipalesdapplicationdesrevtementsenpoudresontlapplicationlectrostatique,
lapplicationutilisantunlitfluidis,ainsiquelapplicationparlitfluidislectrostatique.Aprslapplicationdela
poudre,unetapedecuissonestncessairepourformerunrevtementcompltementsec.Lacuissondes
revtementsdposspartirdepoudresefaitdansdesfoursconvectionouradiation.Letempsetla
tempraturedecuissonsontdterminsparlespropritsdepolymrisationdelapeinture[31,32].
Lesrevtementsbasedepoudressontutilissdansunegrandegammedeproduitsincluantlesmeublesenmtal,
lesappareilslectromnagers,ainsiquedescomposantesautomobiles.Lespeinturesbasedepoudresontmontr
unebonneadhsionsurlaluminiumetlacier,ainsiquunebonnersistancelhumidit[68,69].
32
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
4.7.4. Revtementsbasedecaoutchouc
Lesrevtementsbasedecaoutchouc(rubberlining)constituentuneautremthodedisolationdesassemblages
aluminiumacierdesmilieuxconducteursetcorrosifs.Durantlesderniresdcennies,unegammetenduede
revtementsbasedecaoutchoucsynthtiqueatdveloppe,offrantauxconcepteursplusieurspossibilitsde
prventiondelacorrosiongalvanique.Parmicesrevtements,ilestpossibledeciterlenoprne,lebutyle,le
chlorobutyle,lthylnepropylne,lenitrile,etlestyrnebutadine.Lesproduitsderevtementsbasede
caoutchoucsynthtiquedisponiblesactuellementpermettentdesadapterauxexigencesspcifiquesdersistance
auxdiffrentsmilieuxcorrosifsdiffrentestempratures,auxchocs,labrasion,etc.[68,70].
Lesrevtementsbasedecaoutchoucsontgnralementfournissousformedefeuilles.Leurapplicationsurles
surfacesprotgerncessiteaupralableunnettoyagedecesderniresparsablagepuisparunsolvantafin
dliminerlescontaminantsetaugmenterlarugositpourtablirunebonneadhrence.Unadhsifestensuite
appliqusurlessurfacespuislesfeuillesdecaoutchoucsontinstallesetpressescontrelessurfacesprotger
poursupprimerlespochesdairprsentesetassurerunebonneadhsion.Unederniretapedevulcanisationou
rticulationvisantamliorerlespropritsmcaniquesdesrevtementsestralise[70].
4.7.5. Critresdeslectiondesrevtementsorganiques
Unerecommandationprciseconcernantlaslectiondunrevtementpourprotgerunassemblagealuminium
aciercontrelacorrosiongalvaniqueestdifficilementralisablesansessais.Cependant,leconcepteurpeutsebaser
surunensembledecritresafindidentifierlesquelquesrevtementssusceptiblesdeprotgerefficacementun
assemblagealuminiumaciercontrelacorrosiongalvanique[69]:
1.Lerevtementchoisidoittrecompatibleaveclaluminiumetlaciersileconcepteurchoisitdisolertout
lassemblage,ouaveclaciersilechoixestfaitdeprotgercedernierseulement.
2.Idalement,lerevtementdoitisolerefficacementlesdeuxstructuresdumilieucorrosifaveclequelils
pourraiententrerencontact.Leconcepteurdoitdfinirlesconditionsdutilisationdelassemblage,savoir:
a.Latemprature(minimale,moyenneetmaximale);
b.Lanaturedumilieu(milieusec,humide,atmosphre,immerg,milieumarin,contenantdesbactries,
etc.);
c.Lecontactchimique(acides,bases,solvants,sels,fume,etc.);
d.Lexpositionauxrayonssolairesetauxintempries(utilisationintrieureouextrieure);
e.Lexpositionauxproduitsabrasifs;
f.Laprsencedeproduitsdecontamination.
3.Leconcepteurdoitgalementprendreenconsidrationleniveaudeprparationdesurfacencessaireavant
lapplicationdurevtement(sablage,brossage,attaquechimique,etc.).
33
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
4.Leconcepteurdoittenircomptedeltapederticulation,sielleexiste,commelatempratureparexemple.
Parexemple,silarticulationdoitsefairehautetemprature,leconcepteurdoitsassurerquelabonne
tempraturesoituniformmentatteintesurtoutelasurfacedelassemblage.Demme,leconcepteurdoit
sassurerquelatempratureutilisenerisquepasdeprovoquerdesdistorsionsauniveaudelassemblageou
deschangementsdephasesdanslalliagedaluminiumquipeuventaffectersespropritsmcaniques.
5.Leconcepteurdoittenircomptedesproblmesdescuritrelislapplicationdecertainsrevtements,
notammentlesrevtementsavecsolvant(contactavecleproduit,risquedefeu,dexplosion,etc.).
6.valuationdescotsrelisauprocessusdeprotectionparrevtement(leproduitluimme,laprparationde
surface,lapplication,larticulation,etc.).Cescotsdoiventtenircomptedeladurabilitdelaprotection.
Gnralement,lapriseencomptedescotssefaitaprsavoiridentifilesrevtementslesplusaptes
protgerefficacementunassemblagealuminiumaciercontrelacorrosiongalvanique[71,72].
Lesrevtementsorganiquesreprsententlanouvellegnrationdefinisrsistantslacorrosion,appels
remplacerdfinitivementlesfinischromats.tantpeuconducteurs,ilsamliorentgrandementlarsistancela
corrosiongalvaniquedessystmesdassemblageimpliquantlesaciersinoxydables,lesalliagesdaluminiumetles
aciersaucarbone.Lamthodedapplicationdunepeintureoudunrevtementorganiqueengnralestpropre
chaqueproduit.Communment,lamarchesuivrequicomprendentreautreslestechniquesdeprparationde
surfaceenvuedelapplicationestfournieparlemanufacturierdurevtement.Lanalysedelensembledes
systmesderevtementsdisponiblescommercialementdpassebiensrlargementlobjectifdecetouvrage.
4.8.
Diminutiondelacorrosivitdesmilieuxconducteursetcorrosifsencontactaveclesassemblages
aluminiumaciervialesinhibiteursdecorrosion
Ladiminutiondelacorrosivitdesmilieuxconducteursetcorrosifsencontactaveclesassemblagesaluminium
acierestraliseparlajoutdinhibiteursauxmilieuxenquestion.Cettesolutionestgnralementlimiteaux
circuitsfermsquiimpliquentunerecirculationdeauoudunautrefluide.Danscecas,lesinhibiteursagissentpar
liminationdelagentcorrosif,c'estdireloxygnedanslaplupartdessituations,enragissantavecluipour
formerunproduitinoffensif.
34
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
5.
Validationenlaboratoiredelefficacitdemoyensdeprotection:contrledequalitdudesign
etmthodesdemiseenuvre
Lapremiresolutionpourcontrerlesphnomnesdecorrosiongalvaniqueconsisteslectionnerlesmatriaux
approprisetlesassemblersuivantundesignprsentantunegomtrienepermettantpaslesinfiltrationsou
accumulationsdlectrolytedanslesjoints.Toutefois,afindemaximiserleseffetspositifsapportsparledesign
optimisdesjoints,diffrentsmoyensdeprotectionparlutilisationderevtementsetdepicesdepolymres
permettantdecouperlespontsgalvaniques,sedoiventaussidtreconsidrs.Lesmthodesdemiseenuvrede
cesapprochesonttdiscutesendtaillasectionprcdente.
Sirequis,oujugncessaire,diversessaisexprimentauxpermettentdeffectuerunepremireslectiondes
combinaisonsdematriauxlesplusprometteuses.Aussi,suitelaslectioninitialedesconditionsdassemblage
desmatriauxdissimilaireslesplussusceptiblesdemenerdesrsultatssatisfaisants,desessaisexprimentaux
doiventimprativementtreralissafindevaliderlefficacitdesmthodeschoisies.
Telquemontrlasection3,lescauses,demmequelesconsquencesdelacorrosiongalvanique,sontbien
connues.Ainsi,lessolutionsdecouplagegalvaniquedelaluminiumetdesaciers,inoxydablesounon,sedoivent
dtrevaluessurlabaseducasparcas[48].
Certainespublicationsmentionnentquelecouplagedelaluminiumauxaciersnestpasrisqudupointdevuedela
corrosiongalvanique(ex.:[73])alorsquedautresfontappellavigilancedesconcepteurs(ex.:[67]).Dansce
contexte,ilimportederaliserdesactivitsdecontrledelaqualitlorsdelassemblageafindevrifiersiles
solutionsoumthodesrecommandessontappliquesadquatement.Lessectionscidessousprsententdiverses
approchesexprimentalesquipermettentdeffectueruncontrledequalitrigoureuxdessolutionsdassemblages
prconises.
5.1.
Slectiondesmatriauxetdesrevtementspartirdemesureslectrochimiques
Lesmesureslectrochimiquespermettentdecaractriser,enacclr(lintrieurdequelquesminutesquelques
heures),lecourantgalvaniquequisedveloppeentredeuxmtauxdissimilaires,demmequelarsistancela
corrosiondunepicesurlaquelleatdposunrevtementprotecteurtelquunepeinture.Cesmesures
ncessitentunquipementlectrochimiquedebaseetpeucouteux.Aussi,descoursdebasedispensspardes
compagniestellesqueGamryInstrumentsetSolartronAnalyticalpermettentuningnieurderapidementdevenir
apteeffectuerlacquisitionetlinterprtationdemesureslectrochimiquesdebase.
Puisquelobjectifde cedocumentnestpasdediscuterendtaildesnotionsthoriquesquisoutiennentlavaste
gammedexpriencesdenaturelectrochimique,nousnouslimiteronsdonnerunbrefaperudesconceptsutiles
lajustificationdeleurpertinencedanslecontextedelacorrosiongalvanique.
35
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
5.1.1. Mesuresdepolarisation
Letracdunecourbedepolarisationconsisteloignerdlibrmentunmatriaudupotentieldequasiquilibre
quilecaractriselorsquilestimmergdansunenvironnementdonn.Considronstitredexemplelaluminium
immergdansunesolutionsaline(NaCl).Siunelectrodederfrenceestbranchellectrodedaluminium,il
serapossibledemesurerlepotentielquelaluminiumadoptenaturellementdanscemilieu.Parlasuite,siune
sourcedetensionexterneestutilisepourmodifierdlibrmentltatdequasiquilibredelaluminiumimmerg
danslasolution,ilestalorsditquelaluminiumestpolaris.Silaluminiumestpolarisunpotentielplusngatif
queceluiquilecaractriseenlabsencedetensionexterneapplique(polarisationcathodique),lasurface
daluminiumseraprotgedelacorrosion(unetropfortepolarisationcathodiquepeutcependantcrerune
corrosioncathodique).linverse,silepotentielappliqulaluminiumestpluspositifqueceluimesurdansltat
dequasiquilibre(polarisationanodique),alorslacorrosiondelaluminiumseraacclre.Letracdunecourbe
depolarisationconsisteenregistrerlescourbescathodiqueetanodiquedunmtalimmergdansunesolution
donne.
Danslecadredemesuresdecorrosiongalvanique,letracdescourbesdepolarisationindividuellededeuxmtaux
appelstremisencontactpermetdedduireaismentlavaleurducourantdecorrosionquisedveloppera
lorsquilsserontcouplsetimmergsdanslenvironnementdecorrosion.titredexemple,laFigure22prsente
lescourbesdepolarisationenregistressparmentpourleferetlaluminium.Lorsquecesmtauxserontcoupls,
dleurpositiondanslasriegalvanique(Figure4),leferagiracommecathodeetlaluminiumcommeanode.Afin
deconnatrelecourantdecorrosiongalvaniquequisedvelopperaentrelesdeuxmtaux,ilsagitalorsde
superposersurlemmegraphiquelescourbesdepolarisationdelaluminiumetdufer.TelquemontrlaFigure
22,lepointdintersectiondelabranchecathodiquedufer(puisquilagiracommecathodelorsducouplage)etdela
brancheanodiquedelaluminium(puisquilseralanodequicorrodera)indiquedirectementlavaleurducourantde
corrosiongalvaniquequiseradveloppsuiteaucouplagedesdeuxmtaux(imesur).
Figure22.Prdictiondupotentieletducourantdecorrosiongalvaniquepartirdescourbesdepolarisation
individuellesdelaluminiumetduferquiserontmisencontact.
AdaptdeASMHandbook,(2003,Vol.13A)
36
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Cettetechniqueprsenteaussilavantagemajeurdepermettrelaprdictiondelaformedecorrosionquise
manifesteralorsducouplagegalvanique.Parexemple,silarencontredescourbesanodiquesetcathodiquesdes
mtauxseproduitunpotentielauquelalieulapiqrationdelaluminium,alorslaluminiumpiqrerasuiteau
couplage.
5.1.2. Courantdecorrosiongalvanique
Telquespcifiprcdemment,lestablesdesriesgalvaniquesnepermettentpasdeprdirelintensitdu
couplagegalvaniqueentredeuxmtaux.Toutefois,enlaboratoire,desmesuresexprimentalespermettentde
dterminerdirectementlavaleurducourantdecorrosionquisedveloppeentredeuxmtauxlorsquilssontmis
encontactlectriqueetlectrolytique.Aussi,cesmesurespermettentdequantifierleffetdelacomposition,dupH
etdelatempraturedumilieudecorrosion.
LaFigure23prsenteledispositiflectrochimiqueutilispourmesurerlecourantgalvaniquequisedveloppe
entredeuxmtaux.chacunedesdeuxextrmitsdelacelluleestplacundesmtaux.Danslecasprsent,
laluminiumestutilislunedesextrmitsetlacierinoxydable(SS)lautreextrmit.Unelectrodede
rfrence(Ag/AgCl)estutiliseafindemesurerlepotentieldesdeuxlectrodesdetravail.Ilexisteaussisurle
marchdautresgomtriesdecelluleslectrochimiquesquipermettentdvaluerdenombreusesformesde
pices.
Figure23.Cellulelectrochimiqueutilisepourmesurerlecourantdecorrosiongalvaniquedvelopppardeux
mtauxdissimilairesmisencontactlectriqueetlectrolytique.
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC
EnutilisantunpotentiostatdotdunZRA(zeroresistanceammeter),ilestpossibledemesurerdirectementle
courantdecorrosiongalvaniquequicirculeentrelesdeuxmtauxsansquilsoitperturbparunetensionexterne.
37
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
CetypedemesurepeuttreralisdefaonnormaliseenseconformantlanormeASTMG71Conductingand
evaluatinggalvaniccorrosiontestsinelectrolytes.
UnrsultattypiqueobtenupardetellesmesuresestprsentlaFigure24.Cettefiguredmontrequelesmesures
decorrosiongalvaniqueraliseslaidedunZRAdonnentdirectementlavaleurducourantdecorrosionquise
dveloppeentredeuxmtauxdissimilaires.Danslecasprsent,ilestclairquelecouplagegalvaniqueentre
laluminiumetleplombconduiraunedgradationplusrapidedelaluminiumquelecouplagedecedernieravec
lacierinoxydable.Nanmoins,danslesdeuxcas,lesvaleursdecourantgalvaniqueenregistrespeuventtre
considresleves.Ilseraitdoncimportantdisolerlectriquementlesmtauxlundelautreavantdeles
assembler.
Figure24.Courantdecorrosiongalvaniquemesurentrelaluminiumetlacierinoxydable,etentrelaluminiumet
leplomb
(N.B.Lesoscillationsdecourantobservessontattribuableslagitationnonuniformedumilieudecorrosion).
Source:Rapportinterne,CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC
5.1.3. Mesuredelapermabilitderevtements
Danslecadredelapplicationdunrevtementisolantvisantcontrerlesphnomnesdecorrosiongalvanique,le
maintiendelapermabilitdurevtementestduneimportanceprimordiale.Eneffet,silemilieuaqueux
conducteurrussitpntreraismenttraverslerevtement,cedernierperdrasespropritsisolanteset,parle
faitmme,sacapacitisolerlectriquementlesmtauxlundelautre.
Lapermabilitderevtementisolantpeuttrevaluepartirdemesuresdimpdancelectrochimiques.En
effet,desmesuresdepermabilitdepeinturespartirdelaspectroscopiedimpdancelectrochimique
permettentdedterminersilessolutionsderecouvrementdesmtauxassurentuneprotectionefficace.Ces
mesurespeuventaussitreralisessurdespicesfrachementpeintes,ouaprsquecesderniresaientt
exposesunmilieuagressifmettantlpreuveleurspropritsbarrires.
38
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Cetteapprocheestparticulirementefficacepoureffectuerunepremireslectionderevtementssurlabase:de
leurrsistanceaupassageducourantdansleurstatsnondgradsetdeleurcapacitconserverleur
permabilitenfonctiondutempsdecontactavecunmilieuaqueux.
LaFigure25prsentelemontagesimpleutilispourraliserdesmesuresdespectroscopiedimpdance
lectrochimiquepartirdeplaquesdaluminiumsurlesquellesunrevtementatdpos.Danscecas,unepetite
cellulelectrochimiqueestinstallesurlaplaquedaluminiumcaractriser.Lasolutioncorrosiveestajoutedans
lacellule(ex.:3.5%NaCl)etlespectredimpdanceestenregistrenfonctiondutempsdecontactentrela
solutionetlematriauvalu(quelquesheuresquelquesjours).
Figure25.Celluleslectrochimiquesinstallessurunalliagedaluminiumrevtuetquipermettentdvaluerla
rsistancelacorrosiondumatriauenfonctiondutempsdexpositionlasolution.
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC
Suitelacquisitionduspectredimpdancelectrochimique,unetapedemodlisationpermetdassignerun
circuitlectriquequivalentlastructuredelasurfacedumatriautudi.LaFigure26prsenteunexemple
typiquedunrevtementisolantprsentantdesporesquifavorisentlepassageducourantentrelasolutionetle
matriaudebase[74].
39
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Figure26.Reprsentationducircuitlectriquequivalentutilispourmodliserunecourbedimpdance
lectrochimiqueenregistrepourunmatriaurevtudunrevtementporeuximmergdansunlectrolyte
(WE:matriau;Rx:phnomnesrsistifs;CPEy:phnomnescapacitifs).
Source:Surf.Coat.Technol.163164,611619.
5.2.
tudeducomportementencorrosiongalvaniquedesassemblageslaidedunechambre
environnementale
Unechambreenvironnementalepermetdesimuler,enacclr,certainesconditionsrencontresdansles
environnementsrels.Defaongnrale,lesessaisutilisspourmesurerlefficacitdesolutionsdeprotection
contrelacorrosiongalvaniquesontplussvresquelesconditionsrencontresdanslessituationsrelles.
5.2.1. Essaisdebrouillardsalin
LesessaisdebrouillardsalinsontgnralementralissenaccordaveclanormeASTMB117Operatingsaltspray
(fog)apparatusquidemandequeleschantillonssoientsoumisencontinuunbrouillardproduitpartirdune
solution5%NaCldansuneenceinteclimatique35C.Laduretypiqueduntelessaiestde1000,2000ou3000
heures.LanormeASTMG85Modifiedsaltspray(fog)testingpermetcertainesvariantesdanslacompositiondela
solutionutilisepourproduirelebrouillardsalin,toutcommelepermetlanormeISO9227Corrosiontestsin
artificialatmospheresSaltspraytests.
Lesessaisdebrouillardsalin,bienquilsacclrentlapparitiondelacorrosion,nesonttoutefoispasreprsentatifs
desconditionsdanslesquellescirculentlesvhiculesterrestres.Eneffet,raressontlessituationslorsdesquellesun
vhiculeestsoumissansarrtdesconditionshumidesdebrouillardsalin.Danslaralit,leausalinedposesur
unestructurescheraouseralaveparuneeaudontlecontenuenselestmoindre.
Danslventualitoleselauraschlasurfacedumtal,ilpourraitparlasuitetrelentementrhydrat,par
exemplelorsdunsoirderoseoutoutsimplementpuisquelhumiditdelairambiantceseramiseaugmenter.
40
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Ainsi,lesvhiculesmisencontactavecuneeausalesontplusappelstresoumisdescyclesbrouillardou
immersionschagehumidification,qudescyclescontinusdunbrouillardsalin.
5.2.2. Essaisdecorrosioncyclique
Lesessaisdecorrosioncycliquessontpluscomplexesoprer,maissontdavantageprsdesconditionsrellesde
miseenservicedesassemblagesvalusquelesessaisdebrouillardssalins.Denombreusesnormesdcriventdes
essaiscycliquespertinentspourledomainedestransports,dont:
GM9540PAcceleratedcorrosiontest.
ASTMG44Exposureofmetalsandalloysbyalternateimmersioninneutralsodiumchloridesolution.
ISO14993CorrosionofmetalsandalloysAcceleratedtestinginvolvingcyclicexposuretosaltmist,dryand
wetconditions.
ISO11130CorrosionofmetalsandalloysAlternateimmersiontestinsaltsolution.
SAEJ2334Laboratorycycliccorrosiontest.
LaFigure27prsenteunechambreenvironnementaletypiquequipermetdeconduirelesessaisdecorrosion
cycliquementionnscidessus.Touscesessaiscycliquessontpertinentspourvaluerlintensitdelacorrosion
galvaniquequipeutseproduirelorsquedeuxmtauxdissimilairessontcoupls.lheureactuelle,daprsles
rfrencesconsultes,celuileplusutilisparlindustriedutransportestletestGM9540P,dveloppparles
ingnieursdeGeneralMotors.Voiciladescriptiondecetessai,tellequeretrouvedanslanorme:Cette
procduredcritunemthodedelaboratoirequipermetdvaluerenacclrlecomportementencorrosion
dassemblagesdemmequedecomposantes.Laprocdurefournitunecombinaisondeconditionscycliques
(solutionsaline,diffrentestempratures,diffrentsniveauxdhumidit)quipermettentdacclrerlacorrosion
desmtaux.Laprocdurepermetdvaluerunelargevaritdeformesdecorrosion,dontlacorrosiongnralise,
galvanique,parcrevasses,etc.Laduredutestpeuttreajusteafindobtenirleniveaudecorrosionsouhait.La
normeGM9540Ppermetaussidintgrerauxessaisplusieursvariantesquipermettentdvaluer,enparallle,
leffetdhuiles,dematiresabrasives,depluiesacides,etc.Voicienrsumlestapessuivieslorsdelaralisation
dunessainormalistypiqueselonlanormeGM9540P:
1. Vaporisationsurleschantillons,4reprisesetintervallesrguliers,dunesolutionsaline(0.9%NaCl+
0.1%CaCl2+0.25%NaHCO3)(dure:8heures);
2. Expositiondeschantillonsunenvironnement492Cet100%RH(dure:8heures);
3. Schage602Cet<30%RH(dure:8heures).
Avantderaliserunessaicyclique,ilestrecommanddeconsulterlesdiffrentesnormesdisponiblesafinde
slectionnercellequicorrespondleplusauxbesoinsidentifis.Parexemple,lanormeSAEJ2334Cosmetic
corrosionlabtestcyclesestdavantagedfiniecommetantunessaipermettantdvaluerlaperformancede
revtementsdunpointdevueesthtique.Aussi,certainesnormestelleslISO11130permettentlutilisationdune
solutionquisimuleleffetdesselsdedglaage(solutioncomposedeNa2SO4Na2SO3Na2S2O3NaClCaCl2)
oudeleaudemer.
41
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
Figure27.Chambreenvironnementalepermettantdexposerdeschantillonsetassemblagesdesprocduresde
corrosioncyclique
(droite:lachambre;gauche:lebassincontenantlasolutionpouvanttretransfreverslachambre).
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC
LaFigure28montredeschantillonsdispossdanslapartieinfrieuredelachambreenvironnementaledurant
ltapedimmersiondunessaicyclique(normedeFord).Suiteauretraitdelasolutionaprs15minutes
dimmersion,leschantillonstaientschsetparlasuiteexpossdesconditionsdehautetempratureethaute
humidit.Enralisantrptitionetautomatiquementcestapesdansunechambreenvironnementale
programmablelorsdunessaicyclique,desrsultatstrspertinentssontobtenus,etce,toutenrequrantun
minimumdeffortsdelapartdupersonneltechnique.
Figure28.chantillonsdispossdanslachambreenvironnementaleetimmergsdurantunedestapesdunessai
decorrosioncyclique.
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC
42
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
5.2.3. Rsultatsdessaistypiquestirsdelalittrature
LaFigure29prsenteunexempletypiquedessaidecorrosiongalvaniqueralisenlaboratoirepartirdelanorme
GM9540P(40cyclesde24heures).Danscecas,leffetdeprotectioncontrelacorrosiongalvaniquederevtements
appliqussurunalliagedemagnsium,encontactavecdesrondellesenaluminium,atvalu.LaFigure29a
montrequelerevtementobtenuparanodisationdumagnsiumneprotgepaslalliagedemagnsiumdela
corrosiongalvaniquelorsquilestmisencontactavecdesrondellesdaluminium.Toutefois,telqueprsentla
Figure29b,lapplicationdunrevtementbasedpoxysurlalliagedemagnsiumleprotgetrsefficacementde
lacorrosiongalvanique.
a)
b)
Figure29.Photographiesdeplaquesdunalliagedemagnsiumsuiteunessaidecorrosiongalvaniquesuivantla
normeGM9540P.Rondellesdaluminiumapposessuruneplaquedemagnsiumrecouverte(a)dunoxydeobtenu
paranodisation;(b)dunepeinturepoxy.
Source:SAETechnicalPaper2005010732W.Zhengetal.
Suiteauxtapesdeslectiondesmatriauxetdudesigndesassemblages,lefficacitdemthodesdeprotection
contrelacorrosiongalvaniquedoittreobligatoirementvalueenlaboratoire.Cettetapeestncessaireet
permetdevaliderlefficacitdesparamtresdassemblagetablisenfonctiondescritresdeperformance
recherchsetdeslimitationstechniquesdictesparlenvironnementdeproduction.Lesrsultatsobtenus
permettentdappuyerlingnieurdanssesprisesdedcisions.
43
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
6.
Conclusion
Mmesilesassemblagesaluminiumaciersont,parlanaturelectrochimiquedesdeuxmatriaux,susceptiblesla
corrosiongalvanique,leconcepteuruvrantdanslindustriedutransport,notammentlafabricationdesautocars,
disposedunegrandepanopliedemoyenspourprvenircetteformedecorrosion.Afindefaireunbonchoixparmi
touteslesmthodesdeprotectionmisessadisponibilit,leconcepteurdoitdaborddfinirlesdiffrentes
considrationsrelativeslaprotectionrequise:designdesassemblages,choixdesmatriaux,conditionsde
service,etc.Ildoitgalementpossderunebonneconnaissancedesproduitsdeprotectioncontrelacorrosion
galvaniquedisponiblessurlemarch,streinformdesproduitsquiontfaitleurspreuvesdanscedomaineettre
enmesuredeplanifierdesactivitsdevalidationdansuncontextedecontrledelaqualit.
loriginedeladmarchedcritecidessus,ilimportequelesconcepteursainsiquelesdcideurssachentque
lapplicationdemthodesefficacesdeluttecontrelacorrosiongalvaniquedesassemblagesaluminiumacier
permettradintgrerdavantagedestructuresenaluminium,avectouslesavantagesquisyrattachent(allgement
desautocarsetrductiondelaconsommationencarburantsainsiquedesmissionsdesgazeffetdeserre.).
Undocumentpublien1993parlecentrederechercheprincipaldAlcoa,AlcoaTechnicalCenter,mentionneque
bienquelassemblagedelacieretdelaluminiumdansunenvironnementcorrosifdonnelieulacorrosion
galvaniquedelaluminium,cesdeuxmtauxonttetsontutilissensembleavecsuccsenraisondesprcautions
prisesparlesmanufacturierspourliminerouminimiserleseffetsdelacorrosiongalvanique.preuve,oncompte
desdizainesdemilliersderemorques,citernes,camionsetautobusutilisantlaluminiumenusagequotidien.Ilen
estdemmepourchaqueautomobilequipossdedescomposantesdaluminiumassemblesdelacierdivers
endroitsduvhicule[52].Lorsquelesactivitsrelativeslaprventiondelacorrosiongalvanique,etdesesautres
formessontralisesselonlesrglesdelart,ilsensuitgnralementuneaugmentationdelalongvitduproduit
danssonensemble.
UnexemplerelquiillustrebiencetteconstatationprovientdesautobusdaluminiumfabriqusparVolvoetlivrs
entre1984et1986NewJerseyTransitquelonaperoitsurlaFigure30.Enoctobre2002,cesautobustaient
toujoursenserviceaprs17ansdutilisation.Uneexcellentersistancelacorrosionatconstatebienqueces
autobusontdtremisaurancartenraisondeproblmesmcaniques[75].
Figure30.AutobusdaluminiumVolvo,aprsdixseptannesdutilisation
Source:Corrosionpreventionofaluminumcomponentsonmixedmetalvehicles(2004,p.19)
44
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
7.
Bibliographie
1.
2.
3.
4.
5.
AA,AluminumStatisticalReviewfor2008,T.A.Association,Editor.2009:Arlington.p.22p.
EAA,Aluminiumintrucks,trailers&buses.2006,EAA.
AA,Aluminum'sRoleinMeetingFutureHeavyTruckFuelEconomyStandards.2010.p.22p.
SUMME,T.,TheAluminumAdvantage:CommercialVehicleApplications.2009,AutomotiveAluminum.p.27p.
Balboa,J.LowemissionsbusesreadiedforMoscowandSt.Petersburg.2010[cited2010November30];Available
from:http://www.ecoseed.org/en/greentransportation/alternativetransport/article/71alternativetransport/7043
lowemissionsbusesreadiedformoscowandstpetersburg.
164NewBusesforMoscowandSt.PetersburgtobeBuiltwithAlcanEngineeredProductsAluminiumLightweight
EcoRangeTechnology.2010,PRNewswire.p.1p.
ALCAN,EcoRange:IntroductiontotheAlcanBusSystem.2009:Zurich.p.26p..
BATAILLE,A.Lebuslondonientiresarvrence.2005[cited2010December16];Availablefrom:
http://www.caradisiac.com/LebusLondonientiresareverence8274.htm.
Busworld.EightyyearsofMauriBusbodies.2010[cited2010December1];Availablefrom:
http://www.busworld.org/news/article/876#start.
ADL.WelcometoAlexanderDennis.[cited2010
December21];Availablefrom:http://www.alexander
dennis.com/index.php?s=1.
CeatanoBus.CeatanoBus.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.caetanobus.pt/.
Caio.CaioInduscar.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.caio.com.br/index.php?lg=I.
CaioNA.CaioNorthAmerica.2009[cited2010December21];Availablefrom:http://caiona.com/.
CollinsBusCorporation.CollinsBusCorporation[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.collinsbus.com/index.html.
Contrac.ContracCobusIndustries.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.contraccobus.de/23
contrac.html.
DesignLine.DesignLineGlobalGateway.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.designlinecorporation.com/.
ElDorado.ElDoradoNational.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.enconline.com/.
Elkhart.TransitandShuttleBusesbyElkhart.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.elkhartcoach.com/default.asp.
Gemilang.WelcometoGemilangCoachwork.2009[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.gml.com.my/index.aspx.
Gillig.GilligCorporation.2001[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.gillig.com/New%20GILLIG%20WEB/default.htm.
Girardin.Index.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.girardin.com/index.html.
Marcopolo.Marcopolo.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.marcopolo.com.br/website/marcopolo_en/content/marcopolo/home/.
Mauri.MauriBusSystems.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.mauribus.it/english/history.htm.
MotorCoach.NewandPreownedCoach.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.mcicoach.com/index.htm.
NABI.WelcometoNorthAmericanBusIndustries.[cited2010;December21].Availablefrom:
http://www.nabusind.com/index.asp.
Optare.Optare.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.optare.com/og_introduction.htm.
Daimler.OrionInternational.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.orionbus.com/orion/0
8675579171580186100001105955579170000000.html.
Overland.OverlandCustomCoach(2007).2008[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.overlandcustomcoach.com/Home/24/0.
PLaxton.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.plaxtonlimited.co.uk/plaxton/index.html.
Busworld.AlcanSuppliesEcorangeBodypartsforSingaporeScanias.2009[cited2010December1];Availablefrom:
http://www.busworld.org/news/article/759#start.
Scania.Scaniagroup.2008[cited2010December21];Availablefrom:http://www.scania.com/.
Setra.SetraBusse.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.setra.de/#/en/home.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
45
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
Sunlongbus.SunlongBus.2009[cited2010december21];Availablefrom:
http://www.sunlongbus.com/english/index.asp.
Sunwinbus.Sunwin,Volvo.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.sunwinbus.com/index_eng.aspx.
SilverEagle.SilverEagleBusMfg.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.silvereaglebus.com/.
Startrans.WelcometoStartransBus.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.startransbus.com/.
VanHool.HomeFrancais.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.vanhool.be/home%20fr/homefr.html.
VDL.VDLBerkhofValkenswaard.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.berkhof.nl/UK/profile/index.htm.
VDLBova.VDLBOVA.2007[cited2010December21];Availablefrom:http://www.vdlbova.nl/index.php.
VDLBC.VDLBus&Coach.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.vdlbuscoach.com/fr/.
NorskHydro.BusandcoachesHydro2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.hydro.com/en/Subsites/Profiler/Products/Productapplications/Transport/Busesandcoaches/.
Volgabus.Volgabus.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.volgabus.ru/eng/.
Volgren.Volgren,busmanufacture.[cited2010december21];Availablefrom:
http://www.volgren.com.au/index.php?doc_id=33.
VolvoGroup.Home:VolvoBuses.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.volvobuses.com/bus/global/engb/Pages/home_new.aspx.
Wright.TheWrightGroup.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.wrightbus.com/site/default.asp.
GALLANT,D.andM.C.GAGNON,Descriptiondel'noncdetravailetdeslivrables.2010.p.6.
OLSEN,A.,DesigningGalvanicCorrosionOutofMagnesiumDrivetrainComponents,SAE.p.6.
NPL,BimetallicCorrosion.2000:Teddington.p.16.
ASM,ed.Corrosion:Materials.ASMhandbook,ed.A.International.Vol.13B.2005,ASMInternational.
SASTRI,V.S.,E.GHALI,andM.ELBOUJDAINI,Corrosionpreventionandprotection:practicalsolutions.2007,Chichester:
Wiley.
Kruger,J.,Electrochemistryofcorrosion,inElectrochemistryEncyclopedia.2001.
MORAN,J.P.andS.C.BYRNE,GalvanicCorrosion:ItsPrinciplesandGuidelinesforPrevention(WithEmphasison
AutomotiveApplications),Alcoa,Editor.1993:Alcoa.p.26.
Davis,J.R.,ed.CorrosionUnderstandingthebasics.ed.A.International.2000:MaterialsPark.563p.
AA,Aluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial,A.Association,Editor.2001.p.24p.
NPL,Corrosioncontrolchecklist,N.P.Laboratory,Editor.2003,NPL:Teddington.
SHREIR,L.L.,R.A.JARMAN,andG.T.BURSTEIN,Corrosion,ed.ButterwothHeinemann.Vol.1.1994.
LEONARD,R.,ContinuousHotDipCoatings.ASMHandbook,ed.A.International.Vol.13A.2003.
LANDOLT,D.,Corrosionetchimiedesurfacedesmtaux.1999:Pressespolytechniquesetuniversitairesromandes.
BERNDT,M.L.andB.BERNDT,ThermalSprayCoatings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.
International,Editor.2003,ASMInternational.p.803813.
CVDandPVDCoatings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.International,Editor.2003,ASM
International.p.759762.
STANSBURY,E.E.andR.A.BUCHANAN,Fundamentalsofelectrochemicalcorrosion,ed.A.International.2000,Material
Park:ASMInternational.
HAYNES,G.andJ.BIJENDRA,Joiningaluminumtosteelwithtransitionmaterial,S.o.A.Engineers,Editor.1999.
OGLE,K.andM.WOLPERS,PhoshateConversionCoatings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.
International,Editor.2003,ASMInternational.p.712719.
Preventionofcorrosionofmotorvehiclebodyandchassiscomponents,S.o.A.Engineers,Editor.1995.
TAKAHASHI,H.,AluminumAnodizing,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.International,Editor.
2003,ASMInternational:MaterialPark.p.736740.
BUCHHEIT,R.G.andA.E.HUGHES,ChromateandChromateFreeConversionCoatings,inCorrosion:Fundamentals,
Testing,andProtection,A.International,Editor.2003,ASMInternational:MaterialPark.p.720730.
COURVAL,G.J.,J.ALLIN,andD.P.DOYLE,GalvanicCorrosionpreventionofsteelaluminumcouples,SAE,Editor.1993.
MUNGER,C.G.,Corrosionpreventionbyprotectivecoating.1999:NationalAssociationofCorrosionEngineers.
46
Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
TATOR,K.B.,OrganicCoatingsandLinings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andPrevention,A.International,
Editor.2003,ASMInternational:MaterialPark.p.817833.
SENKOWSKI,E.B.andK.B.TATOR,RubberCoatingsandLinings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection.
2003,ASMInternational:MaterialPark.p.845850.
DirectCalculationofeconomicappraisalsofcorrosioncontrolmeasures,NACE,Editor.1972.
BREVOORT,G.H.andA.H.ROEBUCK,Thesimplifiedcostcalculationsandcomparisonsofpaintandprotectivecoating
systems,Expandedlifeandeconomicjustification,NACE,Editor.1979.
GHALI,E.,Corrosionresistanceofaluminumandmagnesiumalloys:understanding,performance,andtesting.Wiley
seriesincorrosion,ed.Wiley.2010,Hoboken,N.J.719p.
AHN,S.H.,etal.,SurfaceCoatingTechnologies.2003.p.611619.
COURVAL,G.,Corrosionpreventionofaluminumcomponentsonmixedmetalvehicles.2004.p.26p.
47