You are on page 1of 47

Conseil national de recherches

Canada

National Research Council


Canada

Institut des matriaux


industriels

Industrial Materials
Institute

Centre des technologies


de laluminium

Aluminium Technology
Centre

Guidedesolutionspratiquespermettantde
contrerlacorrosiongalvaniqueentrelaluminium
etlacierdansledomainedutransportterrestre

PrparpourlAssociationdelaluminiumduCanada

Auteurs
SofieneAmira,Ph.D.
MarieChristineGagnon,b.d.i.,M.G.P.
DanickGallant,Ph.D.

AveclacollaborationdeLucCharron,bibl.prof.,M.S.IdelICIST

Dcembre2010

Guide des solutions pratiques permettant de contrer la corrosion galvanique


entre laluminium et lacier dans le domaine du transport terrestre

Tabledesmatires

Sommaire ............................................................................................................................................................................3
1.

Introduction.......................................................................................................................................................4
1.1

Lesautobusfortcontenualuminium...............................................................................................................5

2.

Miseencontexteduprojet................................................................................................................................9

3.

Formesdecorrosiondelaluminiumrencontresdansledomainedutransport..........................................10
3.1.

Lacorrosiongalvanique....................................................................................................................................10

3.2.

Autresformesdecorrosionlocalise...............................................................................................................17

4.

Lesmthodesdeprotectioncontrelacorrosiongalvanique..........................................................................19
4.1

Laconception....................................................................................................................................................19

4.2

Isolationlectriqueducontactaluminiumacierparlintermdiairedepicesnonconductrices.................24

4.3.

Protectiondelacierpardesrevtementsdaluminium..................................................................................25

4.4.

Autresrevtementsmtalliques......................................................................................................................28

4.5.

Utilisationdunmatriaudetransitionentrelaluminiumetlacier................................................................29

4.6.

Protectiondelaluminiumetdelacierpardestraitementsdeconversionchimique....................................29

4.7.

Protectiondelaluminiumetdelacierpardespeinturesouautresrevtementsorganiques......................30

4.8.

Diminutiondelacorrosivitdesmilieuxconducteursetcorrosifsvialesinhibiteursdecorrosion................34

5.

Validationdelefficacit:contrledequalitdudesignetmthodesdemiseenuvre.............................35
5.1.

Slectiondesmatriauxetdesrevtementspartirdemesureslectrochimiques......................................35

5.2.

tudeducomportementdesassemblageslaidedunechambreenvironnementale..................................40

6.

Conclusion........................................................................................................................................................44

7.

Bibliographie....................................................................................................................................................47

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Sommaire
Quellesreposentsurdesfaitsoudescroyances,certainescraintesrelativeslapparitionpossibledelacorrosion
galvaniquelimitentactuellementlassemblagedelaluminiumlacierpourlafabricationdevhiculesterrestres
telsquelesautobus.Lobjectifduprsentdocumentestdedmontrerquelacorrosiongalvaniquequipourrait
survenirlorsducouplagedelaluminiumetdelacierestunphnomnecontrlabledupointdevueoprationnel.
Lacorrosiongalvaniqueestuneformedecorrosionquisedveloppelorsquedeuxmtauxdissimilairessontmisen
contactdansunlectrolytetelqueleausale.Dunpointdevuepratique,uneanalysedelalittraturescientifique
ettechniquedmontrequelesproblmatiquesdecorrosiongalvaniquesontcontournables,etce,mmedansle
contextedunenvironnementmanufacturier.Eneffet,ilexisteunemthodologieprouvequimneladoption
desolutionsdassemblagedelaluminiumlacierpermettantdviterlapparitionetledveloppementde
problmatiquesdecorrosiongalvanique.Cesavoirfaireestbassurlestapesdeconceptionsuivantes:

Laslectiondesmatriaux,partirdenotionslmentairesdlectrochimie;
Ltablissementdudesigndesassemblages,envisantlliminationdescrevassesetleszonesenclines
laccumulationdeau;
Lechoixdesmthodesdisolationlectriquedescomposantesmtalliques,parlesrevtementsoules
picespolymres,etce,enfonctiondescontraintesdeproductionetdecots.

Autermedecettedmarche,ltapeessentielledevalidationexprimentalepermetdeconsolider,pardesessais
enlaboratoire,leschoixdeconceptiondelingnieur.
Denosjours,desquipesmultidisciplinairesentrentenjeulorsquevientletempsdeconcevoiretdemettreen
marchdenouveauxproduits.Lajoutauportfoliotendudecomptencesrelativesauxassemblagesaluminium
acier,soitparlembauchedunspcialisteouledveloppementdesconnaissancesncessaireslinterne,esttout
faitjustifidansuncontexteolesproduitsdoiventdurerdeplusenpluslongtempsetncessiterdemoinsen
moinsdentretienlorsdelamiseenservicedelquipement.Bienqueconscientsquelesavoirfairepratiquedans
cedomaineestpluttrareauQubec,nouspouvonstoutefoisaffirmerqueledveloppementdesconnaissances
pointuesencorrosiongalvaniquesestchelonnsurplusieursannesailleursdanslemondeafindeparvenirsa
maturitactuelle.Lensembledestechniquespourprvenirlacorrosiongalvaniquepeutdornavantservir
lentreprisemanufacturire,etce,sanscraintes.Plusieursmanufacturiersdudomainedutransportroutierutilisent
avecsuccsdepuisquelquesdcenniesdesassemblagesaluminiumacierdanslesautobus,lescamionsetles
voitures.Ungrandnombredemanufacturiersdautobusontintgrlaluminiumdansleursproduitsquelon
retrouvedanstouteslesrgionsduglobe.
Enterminant,ilapparaitimportantdementionnerquelaralisationdecedocumentapermisdecomplterune
revuedesdveloppementsdesvingtderniresanneseta,parlefaitmme,dmontrquelesbarriresde
perceptiononttsurmontesmaintesreprisesdanslepass.notreconnaissance,ilnexistelheureactuelle
aucundocument,quilsoitrdigenfranaisouenanglais,quisattardelensembledesaspectsrelatifsla
corrosiongalvaniquetelsquilssontprsentsdansceguide.Linformation,bienquedisponible,estmorceleau
grdesspcialitsetdomainesdintrtsdesauteursetdesscientifiques.Cecirendantencorepluspertinentla
ralisationdeceprojet.

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

1.

Introduction

Mondialement,ledomainedutransportestceluiolonconsommelaplusgrandequantitdaluminium.En
AmriqueduNord,celareprsente28,1%delademandetotale,soit6,2milliardsdelivresdaluminium.Ilexiste
troisgrandssegmentsdemarchquisont,enordredimportancedeconsommationdaluminium,lesautomobiles
etlescamionslgers,lescamionslourdsetlesautobus,lesremorquesetsemiremorques.En2008,822millionsde
livresdaluminiumonttintgresdanslescamionslourdsetlesautobusproduitsenAmriqueduNord,ceci
reprsentant16%delutilisationdelaluminiumdansledomainedutransportroutier,telqueledmontrela
Figure1.Malgrlachutedeconsommationdaluminiumquaconnucedomaine,lesegmentdemarchdes
camionslourdsetdesautobusestleseulsegmentdudomainedutransportqui,pourlapriodede20012008,a
connuuntauxdecroissanceannuelcompospositifpourlutilisationdelaluminium[1].
Remorqueset
semis
remorques
10%
Camionslourds
etautobus
16%

Automobileset
camionslgers
74%

Figure1.UtilisationdelaluminiumparsegmentsdemarchrelatifsautransportpourlAmriqueduNord
Utilispourlapremirefoisdansunautobusparisienen1910,laluminiumnacessdegagnerduterraindansles
applicationsrelativesauxvhiculesroutierscommerciauxtellesquecomposantesdevhiculescommerciaux,
autobus,camions,camionsciternes,vhiculesbennesbasculantes,fourgons,etc.Prsde100ansplustard,
lEuropeanAluminiumAssociationestimequecettecroissancesoutenuenestpastermineetquelledevrait
continuerdemaniresignificative.
Cettecroissancevenirsejustifieparlaugmentationdescotsdecarburantsetdesbesoinslislaugmentation
desperformancesdesvhicules,lefficacitnergtique,larductiondesgazeffetsdeserre,lascurit,etc.
titredexemple,ilestestimquelajoutdeunkilogrammedaluminiumdansunautobuspermetactuellement
dconomiser,enmoyenne,45kgdeCO2.Cetteconomiedevientpossibleenraisondelarductiondepoids
(diminuantlaconsommationdecarburant)etdelaugmentationdecapacitdecharge[2].ceteffet,
lorganisationamricaineAluminuminTransportationarendupublique,ennovembre2010,unetudemenepar
Ricardoproposdesconomiesdepoidsgrcelutilisationdelaluminium.Ilenrsultequelutilisationaccrue
daluminiumpermetdallgerdeplusde11%lepoidsduncamionetdesaremorque[3,4].LeTableau1illustre
cetexemple.

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Tableau1.conomiesdepoidspossiblesgrcelutilisationdelaluminiumpouruncamionetsaremorque

Conventionnel

Camion
(lb)

conomie
depoids
(%)

Remorque
(lb)

conomie
depoids
(%)

Camionet
remorque
(lb)

conomie
depoids
(%)

16000

13500

29500

15500

3,1%

12500

7,4%

28000

5,1%
(1500lb)

14500

9,4%

11700

13,3%

26200

11,2%
(3300lb)

Allgementtraditionnel
(roues,composantesdechauffage,
ventilation,conditionnementdair,
structuresdecabines,etc.)

Fortcontenualuminium
(portes,plancherdecabines,
longeronsdecadresdechssis,
toitdecabine,murarrirede
cabine,paroislatralesdela
remorque,portesarriresetleur
cadrage,etc.

Source:Aluminumsroleinmeetingfutureheavytruckfueleconomystandards(2010)p.11
etTheAluminumAdvantage:CommercialVehicleApplications(2009)p.11et13

1.1

Lesautobusfortcontenualuminium

Ilyatoutlieudecroirequeleraisonnementconcernantlesavantagesdelaluminiumadepuislongtempsgerm
danslattedeplusieursmanufacturiersdautobus.Certainsdecesdernierstirentprofitdepuisdenombreuses
annesdesparticularitsdelaluminium.Internationalement,ondnombreplusdetrentehuitmanufacturiers
dautobusayantintgrlaluminiumleursproduits.LeTableau2recensecesmanufacturiersdautobusayant
selonleurpaysdorigineetleclimatdutilisation.Encliquantsurlhyperlien,ilestpossibledatteindrelesiteWeb
desentreprises.Ilyalieudecroirequeplusieursautresentreprisesutilisentgalementlaluminiumsans,pour
autant,lementionnerexpressment.Ungrandnombredemanufacturiersontconudesproduitsquisontutiliss
dansleclimatcontinentalquelonretrouvedansunegrandepartiedelhmisphrenord.
Citonsenexemple,lesautobusdetypeEcoRangeproduitsenplusde400exemplairesparlacompagnierusse
Volgabusdepuis2006.LesvillesdeMoscouetStPetersburgontdailleursprocdlachatde164autobusdece
typeen2010[5,6].EcoRangeestunsystmefabriquparAlcanExtrudedProductsayanttvenduplusde
45000exemplairespartoutdanslemonde[7].
LesautobuslondoniensrougesdeuxtagesRM1baptissRoutemastersentirementenaluminiumontt
produits2876exemplairesentre1954et1968.Cesautobus,bienquayantuneduredevieestimededixsept
annes,onttenservicejusquen2005[8].
Danslammeveine,MauriBusSystemalancen1966unautobus(modle6.3)avecunecarrosseriedaluminium.
Cesautobusauraienttencirculationplusdetrente(30)annes[9].Alcoaagalementuvrsurunconcept
dautobusdaluminiumencollaborationaveclemanufacturierdautobuschinoisYutong.

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Tableau2.Manufacturiersayantintgrlaluminiumdansleursautobus
Produitsintgrant
laluminium

Climatsdutilisation
desproduits

Manufacturiers

Pays

AlexanderDennis

RoyaumeUni

Centro
Enviro300
Primo

CaetanoBus

Portugal

Nimbus
Slimbus
Autobuslectrique
DoubledeckerCB550

Continental
Mditerranen

Ocanique

CaioInduscar

Brsil

MidiUrbanFozSuper
MicroUrbanFoz
MicroTourismFoz
MicroExecutiveFoz
Giro3200
ApacheS22
ApacheVIP
Millenium
MondegoH

quatorial
Aride
Ocanique

Tropical
Continental

CaioNorthAmerica

tatsUnis

G3400
G3600

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

CollinsBusCorporation

tatsUnis

Bantam422

Continental
Ocanique

Aride
Mditerranen

ContracCobusIndustries

Allemagne

Cobus3000
Cobus2700S

Continental
Mditerranen

Ocanique

DesignLine

tatsUnis

ECOSmartI
ECOSaverIVHybridElectric

Continental
Ocanique
Tropical

Aride
quatorial
Chinois

ElDoradoNational

tatsUnis

EscortREA

Continental

Aride

ElkhartCoach

tatsUnis

ECII

Continental
Mditerranen
Ocanique

Aride
Chinois

GemilangCoachworkSdn

Malaisie

quatorial
Mditerranen
Tropical

Aride
Continental

Gillig

tatsUnis

Lowfloorbus
Trolleybusreplica

BRT

Continental
Mditerranen

Aride
Ocanique

MBCII

Girardin

Canada

MicrobirdG5

Irizar

Espagne

MarcopoloS.A.

Brsil

Paradiso1200
Viaggio1050

MauriBusSystems

Italie

MotorCoachIndustries

tatsUnis

Enviro200
Enviro400

Cobus2700
SCAN3000

Continental

Continental
Continental
Ocanique
Tropical

Mditerranen
quatorial
Aride

Continental
Mditerranen
Chinois
Tropical

Aride
Ocanique
quatorial

BravoI

Mditerranen

Ocanique

MCID4005
MCID4505
MCIJ4500
CommuterCoach
MCID4500CTHybridCommuterCoach
MCIISTV

Continental
Ocanique
Mditerranen

Aride
Chinois

Paradiso1050
Viaggio900

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Manufacturiers

Pays

Produitsintgrant
laluminium

Climatsdutilisation
desproduits

NorthAmericanBusIndustries,Inc.

60BRT

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

Optare

RoyaumeUni

SoloSR

Ocanique
Continental
Aride

quatorial
Mditerranen
Chinois

OrionInternational(Daimler)

Canada/
tatsUnis

OrionVII

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

OverlandCustomCoach(2007)inc.

Canada

Synergy
Titan

Apollo

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

Plaxton

RoyaumeUni

Elite
Profile
Beaver

Panther
Primo
Centro

Ocanique

Scania

Sude

OmniCity

OmniLink

Ocanique
Mditerranen

Continental

Setra

Allemagne

Ocanique
Aride
Chinois
Mousson

Continental
Mditerranen
Montagnard

ShanghaiSunlongBus

Chine

SLK6106
SLK6120
SLK6111
SLK6872

Continental
Chinois

Aride

ShanghaiSunwinBusCorporation

Chine

B10M

Continental
Chinois

Aride

SilverEagleBus

tatsUnis

Model15

Model25

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

StarTrans

tatsUnis

PresidentFE

PresidentRE

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

ThomasBuiltBuses

tatsUnis

Minotour

SAFTLINERC2

Continental
Mditerranen
Chinois

Aride
Ocanique

VanHool

A300K
AG300
C2045E
TD925

A300L
AGG300
T2145

Ocanique
Continental
Chinois

Mditerranen
Aride

VDLBerkhofValkenswaard

PaysBas

AxialAH(50)
AxialAD(100)

AxialAS(70)

Ocanique
Mditerranen

Continental

VDLBova

PaysBas

MagiqMHDMagnum

Ocanique
Mditerranen

Continental

VDLBusandCoach

PaysBas

Phileas

Ocanique
Mditerranen

Continental

Olympus

SLK6116
SLK6126
SLK6802

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Produitsintgrant
laluminium

Climatsdutilisation
desproduits

Norvge

Centertownbus

ContratscoachMidline

Ocanique

Continental

Volgabus

Russie

Continental

Aride

Volgren

Australie

Continental
Aride
Mditerranen
Ocanique

Chinois
Tropical
quatorial

VolvoBusCorporation

Sude

IntercityVolvo8500
IntercityVolvo8900

Ocanique
Mditerranen

Montagnard
Continental

Wrightbus

RoyaumeUni

DoubleDeckGeminiHEV
StreetCarRTV
EclipseSchoolRun

Continental

Ocanique

Yutong

Chine

ZK6126HGE

Continental
Chinois

Aride

Manufacturiers

Pays

VestBusscar

[1045]

Lesprincipalesqualitsdelaluminiumtellesquesalgret,sarsistanceetsadurabilitserventdjbienle
domainedelafabricationdautobussurplusieurscontinentsetquecertainsaspectslisaumatriau,quipourraient
trejugsproblmatiques,sontdsormaisbienconnusetmatriss.
ceteffet,larevuedelittratureeffectuedmontrequeplusieursdocumentsimportantsdansledomainedela
corrosiongalvaniqueontvulejouraudbutdesannes1990etqueloncomptedemoinsenmoinsde
publicationssurlesujet.Ilestpossibledecroirequecesujetestdemieuxenmieuxcontrlparlesmanufacturiers
etfabricantsdudomainedutransportpuisquepeudenouveautsonttrpertoriesdanslesdocumentspublis
parlaSocietyofAutomotiveEngineers.

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

2.

Miseencontexteduprojet

Ilatconstatquecertainsmanufacturiersnordamricainsdevhiculesdetransportsterrestres,etplus
spcifiquementlesfabricantsdautobus,semontrentrticentsintgrerlaluminiumdansleursvhicules.Cette
rticenceproviendraitprincipalementdecraintesdevoirlacorrosiongalvaniqueaccrotrelescotsdentretienet
compromettreladuredeviedesstructuresquiimpliquentdesassemblagesdaluminiumetdacier.Onnotedu
scepticismeenverslapossibilitdemarierefficacementlaluminiumetlacier,etce,sansrisquesdevoirdes
phnomnesdecorrosiongalvaniqueapparatre.Cettemconnaissancedesmthodesdeprotectionet
dassemblagedecesmatriauxdissimilairesreprsenteactuellementunfreinlutilisationdelaluminiumpourla
fabricationdescomposantesstructuralesdanslindustriedutransportterrestreenAmriqueduNord.
Lobjectifestdedmontrerquelacorrosiongalvaniqueestunphnomnegrabledupointdevueoprationnel
danslecadredelafabricationdematrielroulant.Plusspcifiquement,cedocumentvisedmystifierlacorrosion
galvaniqueentrelaluminiumetlacier,etexpliquerquellessontlesmthodesquipermettentdecontrerson
apparitiondanslecontextedelafabricationetdelentretiendevhiculesterrestres.Lesmthodesprivilgiessont
cellesquinesontpastributairesdelaperformancehumainencessairedanslecadredentretiensultrieursdu
vhicule.
Pourcefaire,unerecherchededocumentationconcernantlespratiquesdegestiondelacorrosiongalvanique,de
faongnrale,etplusspcifiquementdansledomainedestransportsterrestresatraliseencollaboration
aveclInstitutcanadiendelinformationscientifiqueettechnique(ICIST).Parlasuite,lesrsultatsderecherchede
documentationonttanalysspourenfinrdigerceguidetechniquequidfinitdessolutionsviablesetpratiques
danslecadredelassemblagedelaluminiumlacierpourlindustriemanufacturiredutransport[46].
Cedocumentseveut,dabordetavanttout,unguidedinformationgnralequinesauraitsesubstituerune
dmarcherigoureuseraliseparunprofessionnel.Leconcepteurquiuvreenfonctiondesparticularitsde
laluminium,etdesrglesdelartrelativeslaprventiondelacorrosiongalvaniqueseraenmesuredoptimiserde
multipleslmentsdeconception.Enplusdavoirunemeilleureprventiondelacorrosiongalvanique,ilen
rsulteraunallgementdepoids,unpluspetitnombredassemblagesetmoinsdepicesdansleproduitfinal.

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

3.

Formesdecorrosiondelaluminiumrencontresdansledomainedutransport

Dansledomainedutransportterrestre,desdesignsapproprisdemmequediversesprcautionspermettentde
protgerefficacementlaluminiumdesformesdecorrosionlespluscourantes,soitlacorrosiongalvanique,la
corrosionlocalise(crevassesoupiqres),lacorrosionfiliforme,lacorrosionparaccumulationdedbrishumides,
etlacorrosionsouscontrainte.Parmicellesci,lacorrosiongalvaniqueestcellequidoittreconsidreavecleplus
dattentionlorsdumariagedematriauxdissimilaires.Puisquedesphnomnesdecorrosionlocalisepar
crevassesoupiqrespeuventsedvelopperaupointdejonctiondemtauxdissimilaires,cesformesdecorrosion
serontaussibrivementdcrites.

3.1.

Lacorrosiongalvanique

3.1.1. Lacorrosion:unphnomnelectrochimique
Laplupartdesmtauxobtenusparlatransformationdemineraissontthermodynamiquementinstables.Ainsi,
spontanment,ilstendentretournerdansleurtatoxydinitial,cestdireltatcorrod.Lacorrosion,en
faisantintervenirdesprocessusdoxydationetderduction,tmoignedesoncaractrelectrochimique.Lorsque
laluminiumestimmergdansunlectrolyte,certainesportionsdelasurfaceagissenttitredanodeetsubissent
uneoxydation(oucorrosion).TelquemontrlaFigure2,paralllementcessitesanodiques,sontretrouvsdes
sitescathodiquesauxquelslesractionsderductionprennentplace.Lesractionsanodiquesetcathodiquessont
doncinterdpendantes:silaconsommationlacathodedeslectronsissusduprocessusdoxydationest
interrompue,alorslaractionanodiquededissolutionAlAl3++3eestralentie,voirearrte.

Figure2.Ractionsdoxydationetderductionsedroulantsurdeszonesadjacenteslasurfacedunmtal.
Adaptdehttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Fe_corrosion.PNG

Lemplacementdeszonescathodiquesparrapportauxzonesanodiquesestdictpardesfacteurstelslarugositde
surface,lamicrostructure(prsencedinclusion,etc.),laprsencedediscontinuitsdanslefilmpassivant,la
compositiondelenvironnementaqueuxmisenprsencedumtal,etc.

10

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

3.1.2 Naturedelacorrosiongalvanique
Lacorrosiongalvanique,aussiappelecorrosionbimtallique,seproduitlorsquedeuxmtauxdissimilairessontmis
encontactlectriqueenprsencedunlectrolyte(ex.:eausale)[47].Avantdesattaquerauxmthodesde
protectioncontrelacorrosiongalvanique,ilimportedeconnatrepourquoietcommentcetteformedecorrosionse
dveloppe.Pourseproduire,lacorrosiongalvaniquencessitetroisconditions:
1. Deuxmtauxdiffrents;
2. Continuitlectriqueentrelesdeuxmtaux(courantlectronique);
3. Prsencedunlectrolytepourassureruncontactlectrolytique(courantionique).
Dslorsquecestroisconditionssontremplies,puisquelesdeuxmtauxsontcaractrisspardespotentiels
diffrents,uncourantcirculeraentrelesdeuxsubstratsmisencontact.Aussi,dupointdevuedelaprotection,la
corrosiongalvaniquepeuttrelimineensupprimantlunedecestroisconditions.Parexemple,lexprience
montrequedanslatmosphre,lassemblagedaluminiumavecdesvisenacierinoxydablesecomportebien.Par
contre,pourlespartiesimmergesdansunmilieuquiamlioreralecontactlectrolytiquetelqueleausale,ilest
ncessairedisolerlaluminiumdetoutautremtal.
LaFigure3prsentedefaonschmatisecommentlestroisconditionsncessairesaudveloppementdela
corrosiongalvaniquepeuventtrerencontres.Danslecasprsent,laluminiumestmisencontactphysiqueavec
lacier.Quantaucontactlectrolytique,ilestassurparlasolutionquirecouvrelesdeuxmtaux.Telqueprsent
danscettesituation,uncourantcirculeentrelesdeuxmtauxetacclrelacorrosiondelaluminium.Lemodede
corrosiondelaluminiumquiserarencontrseragnralementlemmequeceluiquiseproduiraitenlabsencede
lacier.DanslasituationreprsentelaFigure7,laprsencedelacierapoureffetdacclrerlacorrosionde
laluminium.Lefaitdecouplerdeuxmtauxdissimilairesaugmentedonclavitessedecorrosionausiteanodiqueet
diminueouliminecellelacathode,quidevientalorsprotgeouimmunise.

Figure3.Reprsentationschmatiqueduncouplagegalvaniqueentredeuxmtauxdissimilaires,laluminiumet
lacier.
Adaptdehttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Fe_corrosion.PNG

11

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Enmilieunaturelneutreoulgrementalcalin,lorsducouplagegalvaniquedelaluminiumaveclacier,deux
processuslectrochimiquessedroulentenparallle:
Oxydationdelaluminium:AlAl3++3e
Rductiondeloxygnelasurfacedelacier:O2+2H2O+4e4OH
Dautresractionscathodiquespeuventaussicontribuerlaconsommationdeslectronsissusduprocessus
doxydation,comptetenudupHetdesconditionsdarationdumilieu.
Danscertainessituations,lacorrosiongalvaniquereprsentelemodedeprotectiondumatriau.Parexemple,dans
lecasdelaciergalvanis,lacouchedezincprsentesurlaciercorroderaprfrentiellement,assurantainsila
protectiondusubstratdaciersousjacent.

3.1.3. Facteursquiinfluencentlacorrosiongalvanique
Lintensitdunphnomnedecorrosiongalvaniqueestdictepar4facteurs:
1.
2.
3.
4.

Ladiffrencedepotentielentrelesdeuxmtauxmisencontact;
Lanaturedelenvironnementdanslequellassemblageestexpos;
Ltatdepolarisationdechacundesmtaux;
Lagomtriedessitesanodiquesetcathodiques(formes,airerelativedessurfaces,etc.).

3.1.4. Ladiffrencedepotentielentrelesmtaux
Lasriegalvaniqueprsentantlepotentiellectrochimiquedediffrentsmtauxetalliagesimmergsdansleaude
merpermetdapprcier,dunpointdevuethermodynamique,lecouplagegalvaniquepossibleentredeuxmtaux.
LaFigure4prsenteunexempletypiquedunetellesrie.Thoriquementparlant,plusdeuxmtauxdecettesrie
sontdespositionsdistanteslunedelautre,pluslaforcelectromotricedelapiledecorrosionquiseraforme
lorsdeleurcouplagegalvaniqueseraleve.linverse,deuxmtauxtrsrapprochsnemontreraientpasde
risquedecouplagegalvaniqueintense.Cependant,danslapratique,diversesnuancessedoiventdtreconsidres
avantdepouvoirtirerdesconclusionsutilesdecetypedetable.titredexemple,lecouplagedelaluminiumavec
lesacierspeutentranerlacorrosiondelaluminium,etce,mmesicesdeuxclassesdematriauxsont
relativementrapprocheslunedelautredanslasriegalvaniqueprsentelaFigure4.

12

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Plusnoble

Moinsnoble

Graphite
Platine
Or
Aciersinoxydablesfortementallis

Titane
Alliagesnickelchromemolybdne
Aciersinoxydablesfaiblementallis(ex.:316)
Alliagesdenickeldelasrie400etK500
Argent
Bronzeaunickelaluminium
Alliagedecuivreetdenickel(70/30;90/10)
Aciersinoxydablesmartensitiques(ex:410,
416)
Bronzescanon/Bronzesdtain
Laiton
tain
Plomb
Fonteaustnitique
Aciersinoxydablesfaiblementallis(ex.:316)
Fonte
Acierordinaire
Alliagesdaluminium
Zinc
Magnsium

Superaustnitique
Superduplex

625;C276
(Passif)

(Actif)

Figure4.Sriegalvaniquedediffrentsmtauxetalliagesimmergsdansleaudemer[48,49].
AdaptdeBimetallicCorrosion(2000,p.3)etASMHandbookCorrosion:Materials
Note:lordredesmtauxpeutlgrementselonlessourcesconsultes

Cetcartentrelathorieetlexpriencepratiquepeuttreexpliqudediversesfaons.Premirement,unesrie
galvaniqueesttabliepartirdevaleursdepotentiels,quisontdesdonnesthermodynamiques.Parconsquent,
ellesnerendentpascomptedelacintiquedelaraction,cestdiredelavitesselaquellelacorrosionse
dveloppera.Ainsi,uneractionpeuttrethermodynamiquementpossible,maiscintiquementdfavorable(ex.:
latransformationspontanedugraphiteendiamant).
Aussi,lessriesgalvaniquesneprennentpasencompteltatdepassivitetlastructuremtallographiquede
certainsmtaux.Parexemple,lefilmdoxydeprsentlasurfacedesalliagesdaluminiumatendancerendrece
mtalpluslectropositif,alorsquelaprsencedinclusionetdecertainslmentsdalliagespeutinfluencerdans
lautredirectionlepotentieldunalliage.Finalement,ellesnetiennentpascomptedelacompositionvariabledu
milieudecorrosion(pH,espcesdissoutes,temprature,etc.).Ainsi,bienquelavaleurpratiquedunesrie
galvaniquepourlaprdictiondesrisquesdapparitiondecorrosiongalvaniquesoitlimite,ilestnanmoins
recommanddviterlecouplagedemtauxfortementsparslundelautredanslasriegalvanique.

13

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

3.1.5. Lanaturedelenvironnement
LacompositionetlepHdellectrolyteinfluencentgrandementlesphnomnesdecorrosiongalvanique.Voici
quelquesrglesgnrales:
1. Lasvritdelacorrosionaugmentesouventaveclaconductivitlectriquedelasolution.Toutefois,la
corrosiongalvaniquepeutaussitreobservedansleaupure;
2. Danslecasdunmilieupeuconducteur,lacorrosionseradavantageconcentreautourdupointde
rencontredesdeuxmtauxetpourraaussitrefortementdveloppe.linverse,danslecasdunmilieu
plusconducteur,laportedelacorrosiongalvanique,entermesdedistancelaquelleellepeutseproduire
parrapportaupointdejonction,seraplusleve;
3. Lanaturedesespcesdissoutesinfluenceraaussilintensitduphnomnedecorrosiongalvanique
(bicarbonates,silicates,chlorures,sulfates,etc.);
4. LepHdelasolutioninfluencelecomportementencorrosiongalvanique.Laluminiumtantunmatriau
amphotre,sonactivitencorrosionseraminimiseautourdespHneutresetaugmenteraenmilieux
acidesetbasiques(voirFigure5).

Figure5.VitessedecorrosiondelaluminiumetfonctiondupHetdelanaturedesespcesdissoutesensolution
[50].
AdaptdeCorrosionpreventionandprotection:practicalsolutions(2007,p.232)

3.1.6. Ltatdepolarisationdesmtaux
Lorsquunmtalestimmergdansunesolution,uncourantsedveloppeentrecessitesanodiquesetcathodiques.
Cephnomnedepolarisationdumtal,illustrlaFigure6,faitensortequelespotentielsdesdeuxsites(Eaet
Ec),audpartbiendistincts,sontpolarissversunmmepotentielEcorrlorsquelacorrosionseproduitetquele
couranticorrestdvelopp.
Lephnomnedepolarisationdcritcidessusseproduitaussientredeuxmtauxcaractrisspardespotentiels
diffrents.Danscecas,lorsquelesdeuxmtauxsontmisencontactdansunmilieuconducteur,ilssapprochent
aussidunmmepotentiel.Silacathodeestfacilementpolarisepourserapprocherdupotentieldelanode,alors
lacorrosionlanodeestmineure(ex.:couplagealuminiumacierinoxydable).

14

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Danslecascontraireolapolarisationdelacathodeestplusdifficile,alorslanodecorrodedavantage(ex.:
couplagealuminiumacierdoux)[20].Ainsi,lampleurduphnomnedecorrosiongalvaniquenedpendpasdu
potentieldechacundesmatriaux,maisestplutttributairedeltenduedeleurpolarisation.

Figure6.DiagrammesdEvansmontrantlesmodesdecontrleducourantdecorrosion:(a)contrleanodique;(b)
contrlecathodique;(c)contrlemixte[51].
Adaptdehttp://electrochem.cwru.edu/encycl/artc02corrosion.htm.Consultle3dcembre2010

Lampleurduphnomnedepolarisationdpenddelanaturedesmtauxmisencontactetdelacompositionde
lenvironnement.Seulesdesexpriencesenlaboratoirepermettentdequantifiercesphnomnes.Dansles
lectrolytespHneutre,lacathodeesthabituellementplusfortementpolarisequelanode.Laraction
cathodiquederductiondeloxygnecontrlealorsltendueduphnomnedecorrosiongalvanique.
Aussi,danslesconditionshabituellesdecontactentrelaluminiumetlacier,laluminiumjouelerledanodeet
lacierceluidecathode.Ainsi,laluminiumcorroderadefaonprfrentielle.Toutefois,destempraturesplus
leves(95C),uneinversiondepolarisationpeutseproduireetlaluminiumdevientalorslacathode[48].Cette
conditiondehautetempraturenesttoutefoispasrempliedanslecontextedumariagedelaluminiumetdelacier
danslesecteurdutransport.

3.1.7. Lagomtriedessitesanodiquesetcathodiques
Lecontrledelagomtriedessitesanodiquesetcathodiquesfaitappel,entreautres,desnotionsdedesign.
Dunpointdevuestrictementgomtrique,lesdesignsapproprisquiferontensortedeminimiserlacorrosion
galvaniquesontceuxquirduirontauminimumlespossibilitsdaccumulationdlectrolyteousimplement
dhumiditcondenselajonctiondesdeuxmtaux.Lesnotionsdoptimisationdudesignenvuedecontrer
lapparitiondeproblmatiquesdecorrosiongalvaniquesontabordeslasection4.

15

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Dunpointdevuelectrochimique,lagomtriedesjointsjoueaussiunrleprimordiallorsquelestaillesrelatives
desanodes(ex.:laluminium)etcathodes(ex.:lacier)sontconsidres.Enconsidrantquuncourantdecorrosion
dnotisedveloppelorsquelaluminiumetlaciersontmisencontact,silasurfacedaluminiumestpluspetite
quecelledacier,alorsladensitdecourantj(enA/m2)serapluslevelasurfacedelaluminiumqulasurface
delacier.Parconsquent,lavitesselaquellelaluminiumcorroderaseraaccrueetunecorrosionsvrepourra
treobserve.linverse,silasurfacedelanode(c.d.laluminium)estgrandeparrapportcelledelacathode
(c.d.lacier),alorsladensitdecorrosionsurlasurfacedaluminiumserafaible,minimisantainsiltenduedu
phnomne.Ainsi,ilfautviterlescombinaisonspetiteanodegrandecathode.
Suivantcequiestexpliqucidessus,supposonslasituationsuivante.Laluminiumdoittreassemblunacier
doux.Si,pourdesraisonstechniques,unseuldesdeuxmatriauxpeuttrepeint,strictementdupointdevuedela
corrosiongalvanique,lequeldevraittreprfrentiellementrevtu?Puisquelaluminiumreprsentelanodequi
risquedecorroder,ilseraitnatureldevouloirleprotgerpluttquelacier.Ilsagiraitalorsduneerreur.
Advenantunbrisdurevtementappliqusurlaluminium,unepetiteanode(laluminium)seraalorsmiseen
prsencedunegrandecathode(lacier).Danscettesituation,unefortedensitdecourantdecorrosioncirculera
danslasectiondaluminiumdnudeetunecorrosionsvreseraobservesurcesite.linverse,enprenantla
dcisiondepeindrelasurfacedelacier,laractioncathodiqueestinhibeet,parconsquent,ladissolutionde
laluminiumnestplusinfluenceparlaprsencedelacier.Sidesstrieslasurfacedelapeinturevenaientexposer
lacier,laluminiumdemeureraitintactpuisqueladensitducourantdecorrosionquiletraverseraitseraitfaible
(petitcourantrpartisurunetrsgrandesurface).Enconclusion,dfautdepouvoirsepermettredepeindre
lanodeetlacathode,mieuxvautalorsseulementprotgerlacathode.
LaFigure7montrequelaugmentationdelairedelacathode(lacier)parrapportcelledelanode(laluminium)
conduituneaugmentationducourantdecorrosiongalvanique.Aussi,puisquelintensitducouplagegalvanique
entrelaluminiumetlacierdouxestsouscontrlecathodique,lajoutdairlasolutionalimentelaraction
cathodiquederductiondeloxygnelasurfacedelacier.Decettefaon,lasvritduphnomnedecorrosion
augmenteparrapportceluiconstatdansunesolutionseulementexposelair,sansajoutdlibrdoxygne
parbarbotage.

Figure7.Influencesurlecourantdecorrosiongalvaniqueduratiodelairedessurfacesdacier(1008)vsaluminium
(6111)etdelagitationlairdelasolution3.5%NaCl[52].

AdaptdeGalvaniccorrosion:itsprinciplesandguidelinesforprevention

16

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Dansunesituationolaluminiumetlaciernesontpasmisencontactdirect,ilestnanmoinsimportantquele
produitdecorrosionquipourraitsedveloppersurlaciernepuisseallersedposerlasurfacedelaluminiumet
ainsicreruncouplagegalvaniqueimportant.Ilsagitldunphnomnedecorrosiongalvaniqueditsans
contactetqui,parconsquent,nimpliquepaslesmatriauxdebase.

3.2.

Autresformesdecorrosionlocalise

Lassemblagedemtauxdissimilairestelsquelaluminiumetlaciercrelaplupartdutempsdesjointsmunisde
rivetsouboulonsmoinsquedesadhsifsnesoientutiliss.Ledesigndecesjoints,enplusdtreconupour
empcherlacorrosiongalvanique,doitaussifaireensortedenepasfavoriserlapparitionetledveloppement
d'autresformesdecorrosion.Parmicellesci,lacorrosionlocalise,etplusparticulirementcellesparpiqreset
parcrevasses,sontlespluspernicieuses.

3.2.1. Lacorrosionparpiqres
Enprsencedunlectrolytecontenantdesionschlorures,laluminiumestsensiblelacorrosionparpiqres.Ilest
cependantimportantdementionnerquecettesensibilitestdpendantedelanaturedelalliageutilis.Enautres,
lesalliagesdelasrie5xxx,etplusparticulirementles5052,5083,5086et5754frquemmentutilissdesfins
structurales,possdentunersistanceexceptionnellecontrelacorrosionparpiqres.Lemcanisme
autocatalytiquedepiqrationestschmatislaFigure8.

Figure8.Mcanismedepropagationautocatalytiquedespiqres.
AdaptdeTechniquesdelingnieur

Danslecasdunassemblagedematriauxdissimilairestelsquelaluminiumetlacier,prsentlaFigure9,la
corrosionparpiqrespeutseproduirelajonctiondesdeuxmatriaux,etprfrentiellementductde
laluminium.Ainsi,afindviterlapparitiondecetteformedecorrosion,lespicessedoiventdtreisoles
lectriquementlunedelautre.Aussi,unefoislassemblageralis,lapplicationdunrevtementquirecouvre
lensembledupointdejonctionpermetdeminimiserlespossibilitsdapparitiondelacorrosionparpiqres.

17

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Figure9.Dveloppementdelacorrosionparpiqreslinterfacealuminiumacier[50].
AdaptdeCorrosionpreventionandprotection:practicalsolutions(2007,Fig.6.15,p.355)

3.2.2. Lacorrosioncaverneuse(crevicescorrosion)
Lacorrosioncaverneuseestuneformedecorrosionlocalisequisedveloppelintrieurdecrevasses,
typiquemententredesjointsparrecouvrement,sousdesjointsdtanchit,desrondelles,desrivets,etc.Elleest
habituellementcauseparlaprsencedunlectrolytequisestinfiltrdanslespace(typiquementdelordrede50
200m)laissentrelemtaletunautremtal(similaireounonaupremier)ouunmatriaunonconducteur.
Lemoteurdedveloppementdelacorrosioncaverneuseestbassurltablissementdunepiledaration
diffrentielle.Lorsquunminceespaceestlaissentredeuxsubstratsetquunlectrolytepeutsyinfiltrer,une
couchedesolutionstagnantesinstallelintrieurdelacrevasse.TelquemontrlaFigure10a,audpart,la
concentrationenoxygneetenlectrolyteestuniformelintrieuretlextrieurdelacrevasse.Cependant,
puisquelasolutionlintrieurdelacrevasseeststagnanteet,parconsquent,nonrenouvele,soncontenuen
oxygnespuiserapidement.Ilsensuitlamiseenplacedunmcanismedarationdiffrentiellequicatalyserala
dissolutiondumtallintrieurdelacrevassealorsquelaractionderductionseferalextrieurdela
crevasse,c.d.danslargionlaplusricheenoxygne.

Figure10.Mcanisme(a)dtablissementet(b)depropagationdelacorrosiongalvanique[50].
AadaptdeCorrosionpreventionandprotection:practicalsolutions(2007,Fig.6.21,p.361].

18

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

4.

Lesmthodesdeprotectioncontrelacorrosiongalvanique

Lacorrosiongalvaniqueseproduitlorsquedeuxmatriaux,ayantdespotentielslectrochimiquesdiffrents,
prsententuncontactlectriquetoutentantencontactavecunmilieuconducteuretcorrosif.Cemilieupeuttre
unesolutiondanslaquellesontimmergslesdeuxmatriaux,une(mince)couchedecondensation,unsolide
contenantunecertainehumidittelquelesol,desdptsdecomposssalins,oudesproduitsdecorrosion.
Gnralement,lacorrosiongalvaniquenapparatpassiladiffrenceentrelespotentielslectrochimiquesdes
matriauxdissemblablesestinfrieure100mV.
tantdonnquelaluminiumetlacierpossdentdespotentielslectrochimiquesdontladiffrencedpasse
largementles100mVdanslaplupartdesmilieux,lesapplicationsimpliquantdesassemblagesentrelaluminiumet
lacierdoiventtreconsidresaveccirconspection.Cependant,malgrlapparenteincompatibilitentre
laluminiumetlacier,onrapporteplusieurssituationsodesassemblagesdecesdeuxmatriauxonttutiliss
sansquesoitengendrelacorrosiongalvanique.Eneffet,lesconcepteursdisposentaujourdhuidunepanopliede
mthodesleurpermettantdecontrerlapparitiondelacorrosiongalvaniquedanslesassemblagesaluminium/acier.
Cesmthodespartentduprincipevoulantquepourprvenirlacorrosiongalvanique,ilfailleempcherlapparition
desconditionsquiluidonnentnaissance.Ainsi,sileconcepteurnepeutpasmodifierlespotentiels
lectrochimiquesdesmatriaux,ilacependantlacapacitdagirsurlesautresconditionsncessaireslapparition
delacorrosiongalvanique.Ilsagitdoncdesupprimerlecontactlectriquedirectentrelesdeuxmatriauxdune
part,etceluidesdeuxmatriauxavecunmilieuconducteuretcorrosifdautrepart.Ilenressortdoncquela
corrosiongalvaniquepeuttreprvenue,soitenisolantlectriquementlesdeuxmatriaux,ousoitenisolantles
deuxmatriauxdesmilieuxconducteursetcorrosifsaveclesquelsilspourraiententrerencontact.Ladiminutionde
lacorrosivitdecesmmesmilieuxestuneautremthodedeprventiondelacorrosioncathodique.
Dansuncontexteounepanopliedemthodesdeprotectioncontrelacorrosiongalvaniqueestdisponibleet
relativementsimple,ilestdeplusenplusaisdepenserutiliserlaluminiumlorsquesespropritssontrequises.
Pourcefaire,onviteralessubstitutionsetonmiserasurdestechniquesdeconceptionadaptesaumatriau.
Lesmesuresdeprventiondelacorrosiongalvaniqueappliquesauxassemblagesaluminiumacierseront
dveloppesdanscequisuit.

4.1

Laconception

Laconceptionestltapelaplusimportantedanslaprventiondelacorrosion.Anticiperlesproblmesdecorrosion
permetderaliserdimportantesconomiesentermesdecotsdentretienultrieur.Ilestdoncprimordialde
demeurerattentifdsledpartauxdtailsdeconceptionpouvantmenerunedtriorationprcocedespices
touchesparlacorrosiongalvanique.ceteffet,ondoitenvisagerleprocessusdeconceptiondestincontrerla
corrosioncommeundesaspectsessentielsduprocessusdingnierieglobal.Parlasuite,lesconcepteursdevraient
idalementvaliderleursconceptsavecdescorrosionnistesavantdeprparerlesdessinsdedtails.

19

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Pourconcevoirdesproduitsenaluminium,ilestncessairedepenserenfonctiondumatriaupourtirerprofitde
toutessesparticularitsetainsioptimiserleconceptentermesdepoids,designetprventiondelacorrosion.Ilne
sauraittrequestiondunesimplesubstitutiondematriel.

4.1.2 Leprocessusdeconception
Ilestsuggrdesuivreunprocessusenquatretapeslorsdelaconceptionafindeprvenirlacorrosion.La
Figure11illustrelesgrandestapesdeceprocessusetidentifielesactivitsinhrenteschacunedelles[53].

1.

2.

3.

4.

Dfinitiondelafonctiondsiredela
composante

Quelleestlafonctionquelacomposantedoitremplir?Comment
cettefonctiondoitellesaccomplir?Quellessontlesproprits
requisesetcomments'ordonnentcespropritsentermesde
priorits?

Dfinitiondelenvironnementdanslequel
lacomposanteseraenservice

Quellessontlescompositionschimiques,conductivits,
tempratures,vlocits,stresslislenvironnement?Estceque
lenvironnementenconditiondedmarrage,defindecycleoulors
dvnementsimprvusestsimilaireauxconditionsnormales?
Quellessontlesconditionsrelativesauxinterruptionsdeservice?

Slectiondumatriel,procduresde
fabrication,dtailsdeprocds

Cettetapeenestuneditration,etsonbutestdefaireensorte
datteindrelesobjectifsdfinislorsdelaconception.Lorsqueles
matriauxetprocdsonttdtermins,ilyaalorslieude
prparerdesinstructionsspcifiquessimplesetclairesafinde
sassurerquelesprocduresdefabricationserontrespectes.

Inspectionetsuividesurveillance

Linspectionetlesuivisontncessairesafindesassurerquela
stratgiedeprotectioncontrelacorrosionatbienimplanteet
estadquatepourlusageprvu.Lesoprationsdesuivi
permettrontdemesurerlefficacitduprogrammedeprvention
delacorrosionetdeguiderlesoprationssidesajustements
savraientncessaires.

Figure11.Leprocessusdeconception[53].
Source:CorrosionUnderstandingthebasics(2000)

4.1.3 Laconceptiondesjoints
Afindefaciliterleprocessusdeconceptiondestincontrerlacorrosion,ilexistedessolutionssimpleset
relativementfacilesmettreenuvredanslecadredellaborationdunnouveauconcept.

20

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

4.1.3.1Quelquesconseilsdeconceptionpourprvenirlacorrosion
Lesconseilsetexemplesquelonretrouvedanslesparagraphessuivantspermettentdecomprendrelerle
importantqueledesignjouedanslaprventiondelacorrosion,quellesoitgalvaniqueoudunautretype[54].Une
multitudedeconfigurationsdejointsexiste,lesexemplesfournisnenreprsententquequelquesuns.
Desrebordsdevraientprotgerlesjointsaluminiumacierdirectementexpossauxclaboussures.ceteffet,il
importequecesrebordssoientangleafindviterdecrerdeszonespigesquipourraientfavoriserlacorrosion
telqueledmontrelaFigure12.

Figure12.Protectiondesjointslaidederebords[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)

Afindviterlacrationdezonespiges,lorientationdesjointsdepanneauxdeplanchersainsiquecelledes
panneauxlatrauxdoitfaireensortequelesclaboussuresnepeuventsimmiscerentrelaluminiumetlacier.La
Figure13dmontrecommentmettreenuvrecettepratiqueavecunexemplerelatifauxpanneauxdeplanchers
ainsiquunautrerelatifauxpanneauxlatraux.

Figure13.Orientationdesjointsenfonctionsdesclaboussurespossibles[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)

Lidentificationdelameilleurelocalisationdesouverturesdanslespanneauxdebasdeportespeutrduireles
chancesdobstructionetamliorerledrainage.UnexempledeconceptionrecommandeestoffertlaFigure14.
Lutilisationdunenduitdtanchitdansdesassemblagestrsserrspeutgalementamliorerlarsistancela
corrosion.

21

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Figure14.Planificationdouverturesafinderduireleschancesdobstructionetamliorerledrainage[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.16)

Letypedeconceptionetlorientationdesmembranesstructurellesainsiquedeleursrenfortspeuventgalement
avoiruneinfluencedanslaprventiondelacorrosiongalvanique.ceteffet,lutilisationdeprofilsomgaainsi
quelutilisationderenfortspourlespoutresenHouenIestconsidreadquatesilestpossibledamnagerdes
ouverturesdanslebasdesprofilsomgaafindefaciliterledrainagetelquemontrlaFigure15.

Figure15.Conceptionderenfortsavecdgagementspourdesprofilsomga,enHetenI[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.16)

Lorsquelondoitutiliserdessectionsfermes,tellesquecellesprsenteslaFigure16,ilimportedeplanifier
lamnagementdouverturesassezgrandespourpermettrelapplicationderevtementsprotecteurset,parlefait
mme,permettreundrainageefficace.Lesfltesdedrainsetlesouverturespersiennesdevraienttendreversle
basetverslarrireduvhicule.

22

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Figure16.Amnagementdouverturesfacilitantlapplicationderevtements[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)

Ilestgalementrecommanddutiliser,lorsquepossible,desmontagesdgagstelsqueceuxmontrsla
Figure17.Enenvironnementcorrosifsvre,lessectionsencaissonsetlesespacesclosdoiventtrevitsou
traitslaidedunrevtementprotecteur.

Figure17.Ralisationdemontagesdgags[54].
AdaptdeAluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial(2001,p.15)

Lamiseenpratiquedecestechniquesdeconception(lesexemplesprcdentsnensontquequelquesunsparmi
tantdautres)permettradeprvenirlapparitiondelacorrosiongalvaniqueetdautrestypesdecorrosionsile
processusdeconceptionrelatiflacorrosionatintgrdemanirerigoureuseauprocessusglobal,etce,dsle
dbutduprojet.Desexemplessupplmentairesdetypesdejointssontdisponiblesdanslespublicationssuivantes
(encliquantsurlelienhypertexte):Aluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterialetCorrosioncontrol
checklist,respectivementpublisparTheAluminumAssociationetTheNationalPhysicalLaboratory[54,55].

4.1.4

Lesprocdsdassemblages

Lechoixduprocddassemblageainsiquesamiseenuvreontgalementleurimportancelorsquilsagitde
prvenirlacorrosiongalvanique.Quelonoptepourdesassemblagesmcaniques,delassemblageparsoudureou
paradhsifs,ilyauralieudeconcevoirlesjointsdemanirevitertouteszonesproblmatiques.

23

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Lesprocdssuivantspeuventjouerunrledanslaprventiondelacorrosiongalvanique:

Assemblageparboulonnage:Ceprocdconsisteassemblerdeuxouplusieurspiceslaidedeboulons
etdeleursaccessoires.

Rivetage:Onlutilisepourraliserdesassemblagesnondmontables,laidederivets,depices
mtalliques.

Soudageconventionnel:PlusieursprocdstelsquelarcleMIGetleTIGentrentdanscettecatgorie.On
sensertpourraliserdesassemblagespermanentsdansunecontinuitdelamatire.

Soudageparfrictionmalaxage:Procdutilispourassemblerdumtalltatsolide(deuxmtaux
diffrentsounon)laidedunetigerotative.

Assemblageparadhsifsstructuraux:Procdquipermetdassembler,entreautres,desmatriaux
dissimilairesquinepourraitltreautrementtoutenliminantlesconcentrationsdecontrainteseten
maintenantlintgritdesmatriaux.

Indpendammentduprocdchoisi,ilimportederaliserlesactivitsdassemblagesselonlesrglesdelartetde
respecterlesprocduresmisesenplaceafindeprvenirlapparitiondelacorrosiongalvanique.Uncordonde
soudurenonconforme,unassemblageboulonnavecunerondellenonadquateouunrivetdunalliagenon
compatiblepeuventgnrerdelacorrosiongalvanique.Ilyadonclieuderaliserlesoprationsdassemblageavec
rigueur.

4.2

Isolationlectriqueducontactaluminiumacierparlintermdiairedepicesnonconductrices

Danslecasdquipementssimplesimpliquantdesassemblagesboulonns,lisolationlectriquedelaluminiumde
lacier(oulinverse)peuttreraliseenisolantlesboulonsparrapportauxdeuxmatriauxenprsence[48].
cettefin,onutilisedesbaguesdanslestrousalssetdesrondellessouslesttesdesboulonsetdescrousfaitsde
matriauxplastiquesnonconducteurstelsquelenylon,lePTFE(polytetrafluoroethylene,Teflon),lecaoutchouc
naturelousynthtique,etc.Enprsencedunemiselaterrecommune,lesdeuxpicesdoiventtreisolesparun
jointencaoutchoucpourviterquelaluminiumnesetransformeenanodesacrificielle.Lesjointsencaoutchouc
chargsavecducarboneoudugraphitedoiventtrevits,carlegraphiteprovoqueuncouplagegalvaniquetrs
importantaveclaluminium.Unexempledisolationlectriquedunassemblageboulonnduntuyauenaluminium
etdunevalveenacierinoxydableestschmatislaFigure18.
Danscecas,leboulonetlcrou,touslesdeuxenacierinoxydable,sontisolsdesdeuxpicesprincipalespardes
rondellesetunebagueisolantes.Unjointdtanchitentreletuyauetlavalvecompltelisolationlectriquedes

deuxpices.

24

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Lefficacitdelisolationlectriqueentrelesdeuxmatriaux(aluminiumetacier)doittreconfirmeavantlamise
enservicedelassemblage[48].Larsistancelectriquemesureentrelesdeuxmatriauxlorsquelassemblageest
secdoittreaussilevequepossible(delordredeplusieurscentainesdemilliersdohms).

Figure18.Utilisationdepicesenpolymresafindecouperlecontactlectriqueentrelaluminiumetlacier.
Source:NotesdecoursduProfesseurGhali(avecsonautorisation)

4.3.

Protectiondelacierpardesrevtementsdaluminium

Silestlogiquedepenserquelesconcepteursnontaucuncontrlesurlespotentielslectrochimiquesde
laluminiumetdelacier,lapplicationdunrevtementdaluminiumlacierpermetnanmoinsdechangerla
natureducontactauniveaudelassemblage.Ainsi,lecontactdissemblablealuminiumaciertrssusceptiblela
corrosiongalvaniqueestremplacparuncontactaluminiumaluminiumquiplusrsistantlacorrosiongalvanique
[48,56].Unrevtementenaluminiumprotgecathodiquementlastructureenacierencasdendommagement.
Lapplicationpralabledunrevtementdaluminiumlacieravantsonassemblagelapiceenaluminiumat
pratiquedanslecasdestructuresaluminium/aciertravaillantdanslatrsagressiveeaudemer,etlacorrosion
galvaniqueaputrelargementsupprimedanscecas[56,57].Plusieurstechniquesdapplicationderevtements
daluminiumlaciersontutilisesparlindustrieenfonctiondelatailleetdelacomplexitdespicesprotger,
ainsiquedelpaisseurdelacouchedposer:
1. limmersiondansunbaindaluminiumenfusion;
2. laprojectionthermique(thermalspray);
3. ladpositionenphasegazeuseparvoiephysique(procdsPVD).

4.3.1. Dpositionderevtementdaluminiumparimmersiondansunbainenfusion
Lapplicationderevtementsdaluminiumsurdespicesoustructuresenacierparimmersiondecesderniersdans
desbainsdaluminiumenfusionestunprocdindustrieltrsbientablidepuisdesdcennies[57].Cette
techniquevisaitinitialementprofiterdelahautersistancelacorrosiondelaluminiumdanscertainsmilieuxo
despicesoustructuresenacier(notammentlesaciersaucarbone)devraienttreutilises[57,58].

25

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Ilyaprincipalementdeuxtypesderevtementsbasedaluminiumappliquslacierparimmersiondansdes
bainsfondus.Lepremierestappliqupartirdebainscontenantdesalliagesdaluminiumavec511%desilicium
[57].Lesproduitsobtenusdecettefaonsontdsignscommedesproduitsaluminissdetype1.Ledeuximetype
derevtementestappliqupartirdebainscontenantdelaluminiumpuretlesproduitsobtenusdecettefaon
sontdsignscommedesproduitsaluminissdetype2.Lesproduitsaluminissdetype1sontdestinsaux
applicationsauxhautestempratures(jusqu600Cenviron)[57].Cesrevtementsonttlargementutilissces
derniresannessurdelacierinoxydable(srie400)pourlafabricationdunenouvellegnrationdesystmes
dchappementayantunepluslongueduredevieenservice(environdixans).Lesproduitsaluminissdetype2
offrentunetrsbonnersistancelacorrosionetsontnotammentutilissdanslescanalisationssouterraines[57].
Engnral,lesrevtementsdaluminiumobtenusparimmersiondansdesbainsfonduspeuventtreappliqussur
unegrandevaritdepicesetstructuresenacier,tellesquedestles,desfils,destuyaux,ainsiquelesvis,crous,
boulons,etc.[57,58].Lastructuredacieretsescomposantesdevenantainsiprotgescontrelacorrosionet
bnficiantduneaugmentationdeladurabilit.

4.3.2. Dpositionderevtementdaluminiumparprojectionthermique
Cettetechniqueconsisteprojeterlematriauderevtement(laluminium)sousformedegouttelettestrsfines
surlesubstrat(lacier)oilsesolidifierapidement.Laluminiumestintroduitdansunpistoletsousformedefil
continuetuneflammeoxygneapportelnergiethermiquencessairelafusion[58,59].LaFigure19prsente
lesprincipesderrirelesprocdsdeprojectionthermique[59].

Figure19.Prsentationsschmatiquesdesprocdsdeprojectionthermiquedelaluminiumenfonctiondutypede
lapport,(a)sousformedepoudre,et(b)sousformedefil.
AdaptdASMHandbook,Volume13

26

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Lapplicationderevtementsdaluminium(oudesesalliages)lacierparprojectionthermiqueestunetechnique
bientabliedanslindustrie,etviseessentiellementprotgerlesubstratcontrelacorrosion.Plusieursstructures
enaciersontprotgesparcettemthode,tellesquelesrservoirsdestockagedecertainsproduitsptroliers,les
cartersdepompesetdecompresseurs,leschangeursdechaleur,etc.Enoutre,plusieurstudesmontrent
lexcellentersistancelacorrosiondestructuresdacierprotgespardesrevtementsdaluminiumappliqus
parprojectionthermique,etce,dansdiversmilieux.Mmesicestudessintressentessentiellementla
rsistancelacorrosiongnraledecesstructures,unebonnersistancelacorrosiongalvaniquedanslecas
dassemblageavecdespicesenaluminiumestprvoir[58,59].

4.3.3. DpositionderevtementsparprocdsPVD(physicalvapordeposition)
Ladpositionenphasegazeuseparvoiephysique(procdsPVD)estunevaritdedpositionssousvidedefilms
mincesparcondensationdevapeursmtallique(dumatriauderevtement)lasurfacedusubstratcouvrir[58,
60].LesprincipauxprocdsdedpositionparPVDsontlamtallisationparpulvrisationcathodiquesousvide
(sputtering),lvaporationetleplacageionique(ionplating).
Laluminiumetsesalliagesconstituentlesmatriauxlesplusdpossenphasegazeuseparvoiephysique,
notammentparvaporation.Danscecas,laluminiumestvaporsousvide,soitparbombardementlectronique,
soitparconductionthermique.Afindassurerluniformitdurevtement,plusieurssourcesdvaporationsont
habituellementutilisesetlesubstratestanimdemouvementsdetranslationet/ouderotationafindexposer
touteslespartiesauxvapeursmtalliques[60].UnereprsentationschmatiseduprocdPVDparvaporation
utilisantunfaisceaudlectronsestmontrelaFigure20[60].

Figure20.ReprsentationschmatiqueduprocdPVDparvaporationutilisantunfaisceaudlectrons
AdaptdeCVDandPVDcoatings.ASMInternational.

27

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

LapplicationderevtementsdaluminiumsurunsubstratdacierparPVDestgalementunprocdindustrielbien
tabliquicommenceremplacerlaluminisationdansdesbainsenfusion.Eneffet,lesrevtementsdaluminium
obtenusparPVDsecaractrisentparunefaibleporositetunedensitleve,cequientraneuneprotection
efficacedusubstrat(lacier)contrelattaquepardesmilieuxcorrosifsagressifs,etprvientlapparitiondela
corrosiongalvaniquedanslecasdelassemblagealuminium/acier[60].

4.3.4. Formationderevtementdaluminiumparlectrodposition
Pourlectrodposerunrevtementmtallique,lesubstratestbranchcommecathodedansunecellule
dlectrolysequirenfermeunlectrolytecontenantselonlescas,outrelesionsdumtaldposerainsique
plusieursadditifs.Llectrodpositionsefaitprincipalementdansdessolutionsaqueuses,etoffreplusieurs
avantages,telsquelagrandevaritdesmtauxpouvanttredposs(Zn,Cd,Cr,Ni,Sn,Au,Ag,Pd),laversatilit
desapplications(petitespicesenvrac,dpositionencontinuetgrandevitessesurdestles,etc.),paisseurs
uniformesetfacilitducontrleduprocd.Cependant,llectrodpositiondelaluminiumdansdessolutions
aqueusesestimpossiblecausedelagrandevolutiondelhydrognelacathode.Lemploidlectrolytes
organiquesoudeselsfonduspermettechniquementdedposerlaluminium,maiscetypedeprocddemeure
lheureactuellepeupratiqueetrarementutilis.

4.4. Autresrevtementsmtalliquesapplicableslacierenvuedediminuerlerisquedecorrosion
galvaniqueentrelacieretlaluminium
Lapplicationdunrevtementenzinclapiceenacieravantsonassemblagecelleenaluminiumpeutconstituer
unesolutionpermettantdediminuerlerisquedecorrosiongalvaniqueentrelesdeuxmatriaux.Lechoixduzinc
commematriauderevtementdcouledesaproximitdelaluminiumdanslaplupartdessriesgalvaniques
disponiblesdanslalittrature[48,5759].
Demme,tantmoinsnoblequelacier,unrevtementenzincprotgecathodiquementlacierencas
dendommagement.Lautrematriauderevtementpossiblepourlacier,afindediminuerlerisquedelacorrosion
galvaniquedanslesassemblagesaluminiumacier,estlecadmium.Eneffet,commepourlezinc,lecadmiumest
prochedelaluminiumdanslaplupartdessriesgalvaniquesdisponiblesetladiffrencedepotentiels
lectrochimiquesdesdeuxmatriauxestdelordrede100mV[48,57,58,61].Ainsi,unrevtementencadmium
protgecathodiquementlacierencasdendommagement.
Cependant,mmesilecadmiumatdjutiliscommerevtementdelacierinoxydableceteffet(prvention
delacorrosiongalvanique),latendanceactuelleestlarecherchedalternativeaucadmiumcausedesatoxicit.
Lapplicationderevtementsdezincsurlacierpeuttreraliseenutilisantsensiblementlesmmestechniques
dapplicationdelaluminiumdjdcrites(saufladpositionenphasegazeuse).Ilsagitdoncdelimmersiondans
unbaindezincenfusion(lagalvanisation),etdelaprojectionthermique.Unrevtementenzincpeuttre
galementappliqulacierparlectrodposition(contrairementlaluminium).

28

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

4.5. Utilisationdunmatriaudetransitionentrelaluminiumetlacierpourprvenirlacorrosion
galvanique
Lutilisationdunmatriauoujointdetransitiondanslesassemblagessoudsaluminiumacierpourrduirela
corrosiongalvaniqueestunepratiquerpanduedanslindustriemaritime.Citonsenexemplelesoudagede
structuresenaluminiumauxpontsenacier.Cettemthodecommencegalementtreutilisedanslindustrie
automobile[48,62].Lesjointsoumatriauxdetransitionsontfabriqusparlaminagefroiddepicesdaluminium
etdacier,demmetailleetsuperposeslunesurlautre,suividunrecuit[62].Lutilisationdumatriaude
transitionainsiobtenutransformelassemblagedissemblablealuminiumacierendeuxassemblagessemblables
aluminiumaluminiumetacieracier.Danscecas,latransitionauralieulinterfacedelajonctionaluminiumacier,
etlaprotectioncontrelacorrosiongalvaniquepourraitselimiterlapicedetransition.Lapicedetransitionpeut
galementjouerlerledepicesacrificiellefacilementremplaableencasdattaqueparcorrosiongalvanique.Des
testsdelaboratoireontmontrquelutilisationdunjointdetransitionaluminiumacierrduitletauxdecorrosion
delaluminiumparunfacteurde10[62].LesFigures21.aet21.bprsententdeuxconfigurationsdassemblage
aluminiumacierutilisantunjointdetransition,lepremierassemblagetantsoudalorsqueledeuximeest
boulonn.

Figure21.Reprsentationschmatiquededeuxconfigurationsdejointsdetransitionaluminiumacier,(a)casdun
assemblagesoudrencontrdanslindustriemaritime,et(b)casdunassemblageboulonnrencontrnotamment
danslindustrieautomobile[48,62].
AdaptdeBimetallicCorrosion(2000)etJoiningaluminumtosteelwithtransitionmaterial(1999)

4.6.

Protectiondelaluminiumetdelacierpardestraitementsdeconversionchimique

4.6.1. Laphosphatation
Laphosphatationestuntraitementdeconversionutilispourformerdescouchesobtenuesparuneractiondu
substratavecunmilieuchoisi.Laphosphatationestappliquenotammentauxaciersaucarbone,auxaciers
galvanissetinoxydables,etunmoindredegrlaluminium,lecuivre,lemagnsiumainsiquleursalliages[58,
63,64].Danslecasdesstructuresenacier,laphosphatationsertessentiellementrenforcerladhsiondes
peintures.

29

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Ondistinguelescouchesdephosphatesminces(0.20.8g/m2)essentiellementcomposesdephosphatesdefer,les
couchesdephosphatesdpaisseurmoyenne(1.54g/m2)quicontiennentduphosphatedezinc,etlescouchesde
phosphateslourdes(730g/m2).Cesdernires,constituesdephosphatesdefer,dezincetdemangansepeuvent
servircommerevtementanticorrosion,mmeenlabsencedepeinture[58,63,64].
Danslecasdesassemblagesaluminiumacier,laphosphatationminceetmoyennedelastructureenacieroffreune
bonneadhsiondelapeinture,cequidevraitrduirelerisquedapparitiondecorrosiongalvaniquesurlapice
daluminiumsileconcepteurchoisitdenepaspeindrelensemble[63,64].Cependant,lidalrestedetraiterles
deuxstructuresparphosphatation,sparmentpuisquelesprocdssontdiffrentspourlaluminiumetlacier,
puisdappliquerunecouchedepeintureprotectricelensembleaprsassemblage.

4.6.2. Lanodisation
Lanodisation,pratiquesurtoutsurlaluminium,consisterenforcerlefilmdoxydenaturelparuneoxydation
anodique.Lanodisationpeutservircommebasedepeinture,maisdanscecas,aucuntraitementdecolmatagene
doittreappliquafindeprserverlarugositdelacouchedoxydeetdassurerladhsiondelapeinture[58,63,
65].Lutilisationdelanodisationcommebasedepeinturedesstructuresenaluminiumpourraittreemployedans
desassemblagesaluminiumacierconditionquelensemblesoitpeint.

4.6.3. Lachromatation
Lescouchesdeconversionralisesparchromatationsontobtenuesenimmergeantlesubstratdansunesolution
dionschromateoudichromate.Lescouchesdechromatationobtenuessontdunepaisseurvariantentre0.01et3
m[58,64,66].Cescouchessontappliquesnotammentauxalliagesdaluminium,duzinc,dumagnsium,de
cadmium,ainsiquauxaciers.Lescouchesdechromatationrenforcentladhsiondespeinturesetpeuventainsi
treutilisescommebasedepeinturedansdesassemblagesaluminiumacier[64,67].

4.7.

Protectiondelaluminiumetdelacierpardespeinturesouautresrevtementsorganiques

Lespeinturesetautresrevtementsorganiquesadhrentssontrecommandspourprotgerdelacorrosionchacun
desmatriauxutilissdanslassemblage,demmequepourisolerdesmilieuxconducteursetcorrosifslensemble
delassemblagealuminiumacier[67].Ilesttoujoursconseilldisolerlensembledelassemblagedumilieucorrosif,
cestdireaussibienlapiceoustructureenaluminiumquecelleenacier.Sileconcepteurjuge,pourdesraisons
conomiquesoudordrepratique(tailledespices,complexitdesformes,etc.),quilestimpossibledisoler
lensembledelassemblage,laprioritdoittredonnelisolationdelapiceenacier(lematriauleplusnoble)
dumilieucorrosif.Eneffet,lefaitdisolerlapiceenacierentrainelarductiondesurfaceoccupeparlacathode
et,parconsquent,lachutedutauxdelacorrosiongalvanique(c.d.laquantitdaluminiumdissoutparunitde
temps).

30

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Lutilisationderevtementsorganiquespourisolerlaluminiumetlacierdesmilieuxconducteursetcorrosifsen
vuedeprvenirlerisquedecorrosiongalvaniqueestunepratiquetrscourantedanslindustrie[68,69].Eneffet,
lesrevtementsorganiquesformentunebarrireentrelesubstratmtalliqueetlemilieu.Certainespeintures
constituentenplusunrservoirdinhibiteursdecorrosion.Denosjours,lesconcepteursdisposentdunegrande
panopliederevtementsorganiquesquipourraientservirisolerlesassemblagesaluminiumacierdesmilieux
conducteursetcorrosifsaveclesquelsilspourraiententrerencontact,vitantainsilapparitiondelacorrosion
galvanique.Danscequisuit,lesrevtementslespluscommunmentrencontrssontbrivementprsents[68,
69].
Lesactivitsrelativesauboulonnagedoiventtreralisesselonlesrglesdelartafinquelesrevtements
conserventleursproprits.

4.7.1. Revtementsdetypepeinture
Lecontrledelacorrosiondelaluminium,etplusparticulirementdelacierparlapplicationdepeintures,estune
mthodebienconnuedeprotectioncontrelacorrosiongalvanique.Lapplicationdunepeinturesurlesmatriaux
avantleurassemblagepermetdecrerunebarrirequiempchelepassageducourantentrelesdeux
composantesassembles(moyennantlisolationdumoyendattache).Lesrsineslesplusutilisesdansla
formulationdespeinturessont:
1.
2.
3.
4.

lesalkydesetpoxysesters(schslairoucuitsafindefavoriserlarticulationdupolymre);
lesurthanesbicomposantes;
lesrevtementsbasedacryliqueoudpoxy;
lesrevtementsdelatextelslesvinyles,acryliques,styrne.

Cestypesderevtementsorganiquessontdesmlangescomplexesformulspourprotgerlesmatriauxsur
lesquelsilssontappliqusdemmequepouramliorerleurapparence.Diversadditifstelsleschromateset
molybdatessontentreautresajoutsauxformulationscommeinhibiteursdecorrosionquinecausentpasde
problmesdecouplagegalvaniqueaveclaluminiumoulacier.Toutefois,lesadditifsdeplombsontviterdansle
casdepeinturesappliquersurlaluminiumpuisquecesdeuxmtauxformentuncouplegalvaniqueimportant.
Quantauzinc,ilestsouventajoutauxpeinturesetjoueunrlesacrificielquiapporteuneprotection
supplmentairecontrelacorrosiondumtalsousjacent,quilsagissedelacieroudelaluminium[58,68,69].
Danslemeilleurdescas,lapplicationdurevtementdetypepeintureestprcdedelapplicationduntraitement
deconversionchimiquedelasurfacemtallique(ex.:phosphatation,chromatation),delapplicationdunEcoat
(utilisedanslindustrieautomobileprincipalement,voirparagraphe4.6.2.)etdelapplicationdunapprt
compatibleavecletraitementdeconversionchimiqueetlachimiedelapeinture.

31

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Leconcepteurdoitcependanttenircomptedelaconductivitlectriquedecertainespeintures,cardespeintures
conductricesappliquessurdespicesdevanttreassemblespourraientlesmettreencontactlectrique.Dansce
cas,leconcepteurdevraitopterpourunmoyendisolationlectrique(exemple:unjointisolant).Demme,le
concepteurdoittreconscientqueleboulonnagedepicespralablementpeintespourraitendommagerlacouche
depeintureetannulersoneffetprotecteurcontrelacorrosiongalvanique.Danscecas,leconcepteurpourrachoisir
depeindrelassemblageaprsboulonnage.

4.7.2. Revtementslectrodposs(Ecoatings)
Lesrevtementslectrodposssontappliquspartirdeparticulespolymriqueschargesensuspensiondans
leau.Souslinfluencedunchamplectrique,cesparticuleschargesmigrentverslasurfacedelapiceprotger
immergedanslebassindedpositionetpossdantunechargeoppose.Lesrevtementsdposspossdentune
paisseurdelordrede1038m.Lapiceestensuiteretiredubassindedposition,rinceavecdeleaupour
enleverlapeinturenondpose,puiscuitdansunfour[68,69].
Ceprocdestlargementutilisdanslindustrieautomobileetalavantagedtreautomatisable,etdepermettre
ladpositionderevtementsaummetempssurplusieurspicesdediffrentestaillesetformes.Ilpermet
galementdobtenirdesrevtementsdpaisseursuniformesmmesurlesbordsetlespartiesdifficilement
accessiblespourlesprocdsdepeintureconventionnels.Llectrodpositionpermetdobtenirdescouches
protectricessurdespicesdacieretdaluminium.

4.7.3. Revtementsdposslectrostatiquementpartirdepoudres
Cesrevtementssontdescouchesdepeinturequionttappliquessurdespicesoustructuressousformede
poudressches.Cespoudressontprincipalementdummetypequelespolymresetlesrsinesutilissdansles
peinturesliquides(telsquelacrylique,levinyle,lpoxy,lenylon,lepolyesteretlurthane),aveclexception
quaucunsolvantnestutilisdanscecas.Ainsi,aprslapplicationdelapoudrelasurfaceprotger,lefilmde
peintureestformenportantlesparticulesenpoudreaudessusdeleurpointdefusion[31,32].
Lestroismthodesprincipalesdapplicationdesrevtementsenpoudresontlapplicationlectrostatique,
lapplicationutilisantunlitfluidis,ainsiquelapplicationparlitfluidislectrostatique.Aprslapplicationdela
poudre,unetapedecuissonestncessairepourformerunrevtementcompltementsec.Lacuissondes
revtementsdposspartirdepoudresefaitdansdesfoursconvectionouradiation.Letempsetla
tempraturedecuissonsontdterminsparlespropritsdepolymrisationdelapeinture[31,32].
Lesrevtementsbasedepoudressontutilissdansunegrandegammedeproduitsincluantlesmeublesenmtal,
lesappareilslectromnagers,ainsiquedescomposantesautomobiles.Lespeinturesbasedepoudresontmontr
unebonneadhsionsurlaluminiumetlacier,ainsiquunebonnersistancelhumidit[68,69].

32

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

4.7.4. Revtementsbasedecaoutchouc
Lesrevtementsbasedecaoutchouc(rubberlining)constituentuneautremthodedisolationdesassemblages
aluminiumacierdesmilieuxconducteursetcorrosifs.Durantlesderniresdcennies,unegammetenduede
revtementsbasedecaoutchoucsynthtiqueatdveloppe,offrantauxconcepteursplusieurspossibilitsde
prventiondelacorrosiongalvanique.Parmicesrevtements,ilestpossibledeciterlenoprne,lebutyle,le
chlorobutyle,lthylnepropylne,lenitrile,etlestyrnebutadine.Lesproduitsderevtementsbasede
caoutchoucsynthtiquedisponiblesactuellementpermettentdesadapterauxexigencesspcifiquesdersistance
auxdiffrentsmilieuxcorrosifsdiffrentestempratures,auxchocs,labrasion,etc.[68,70].
Lesrevtementsbasedecaoutchoucsontgnralementfournissousformedefeuilles.Leurapplicationsurles
surfacesprotgerncessiteaupralableunnettoyagedecesderniresparsablagepuisparunsolvantafin
dliminerlescontaminantsetaugmenterlarugositpourtablirunebonneadhrence.Unadhsifestensuite
appliqusurlessurfacespuislesfeuillesdecaoutchoucsontinstallesetpressescontrelessurfacesprotger
poursupprimerlespochesdairprsentesetassurerunebonneadhsion.Unederniretapedevulcanisationou
rticulationvisantamliorerlespropritsmcaniquesdesrevtementsestralise[70].

4.7.5. Critresdeslectiondesrevtementsorganiques
Unerecommandationprciseconcernantlaslectiondunrevtementpourprotgerunassemblagealuminium
aciercontrelacorrosiongalvaniqueestdifficilementralisablesansessais.Cependant,leconcepteurpeutsebaser
surunensembledecritresafindidentifierlesquelquesrevtementssusceptiblesdeprotgerefficacementun
assemblagealuminiumaciercontrelacorrosiongalvanique[69]:
1.Lerevtementchoisidoittrecompatibleaveclaluminiumetlaciersileconcepteurchoisitdisolertout
lassemblage,ouaveclaciersilechoixestfaitdeprotgercedernierseulement.
2.Idalement,lerevtementdoitisolerefficacementlesdeuxstructuresdumilieucorrosifaveclequelils
pourraiententrerencontact.Leconcepteurdoitdfinirlesconditionsdutilisationdelassemblage,savoir:
a.Latemprature(minimale,moyenneetmaximale);
b.Lanaturedumilieu(milieusec,humide,atmosphre,immerg,milieumarin,contenantdesbactries,
etc.);
c.Lecontactchimique(acides,bases,solvants,sels,fume,etc.);
d.Lexpositionauxrayonssolairesetauxintempries(utilisationintrieureouextrieure);
e.Lexpositionauxproduitsabrasifs;
f.Laprsencedeproduitsdecontamination.
3.Leconcepteurdoitgalementprendreenconsidrationleniveaudeprparationdesurfacencessaireavant
lapplicationdurevtement(sablage,brossage,attaquechimique,etc.).

33

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

4.Leconcepteurdoittenircomptedeltapederticulation,sielleexiste,commelatempratureparexemple.
Parexemple,silarticulationdoitsefairehautetemprature,leconcepteurdoitsassurerquelabonne
tempraturesoituniformmentatteintesurtoutelasurfacedelassemblage.Demme,leconcepteurdoit
sassurerquelatempratureutilisenerisquepasdeprovoquerdesdistorsionsauniveaudelassemblageou
deschangementsdephasesdanslalliagedaluminiumquipeuventaffectersespropritsmcaniques.
5.Leconcepteurdoittenircomptedesproblmesdescuritrelislapplicationdecertainsrevtements,
notammentlesrevtementsavecsolvant(contactavecleproduit,risquedefeu,dexplosion,etc.).
6.valuationdescotsrelisauprocessusdeprotectionparrevtement(leproduitluimme,laprparationde
surface,lapplication,larticulation,etc.).Cescotsdoiventtenircomptedeladurabilitdelaprotection.
Gnralement,lapriseencomptedescotssefaitaprsavoiridentifilesrevtementslesplusaptes
protgerefficacementunassemblagealuminiumaciercontrelacorrosiongalvanique[71,72].

Lesrevtementsorganiquesreprsententlanouvellegnrationdefinisrsistantslacorrosion,appels
remplacerdfinitivementlesfinischromats.tantpeuconducteurs,ilsamliorentgrandementlarsistancela
corrosiongalvaniquedessystmesdassemblageimpliquantlesaciersinoxydables,lesalliagesdaluminiumetles
aciersaucarbone.Lamthodedapplicationdunepeintureoudunrevtementorganiqueengnralestpropre
chaqueproduit.Communment,lamarchesuivrequicomprendentreautreslestechniquesdeprparationde
surfaceenvuedelapplicationestfournieparlemanufacturierdurevtement.Lanalysedelensembledes
systmesderevtementsdisponiblescommercialementdpassebiensrlargementlobjectifdecetouvrage.

4.8.

Diminutiondelacorrosivitdesmilieuxconducteursetcorrosifsencontactaveclesassemblages
aluminiumaciervialesinhibiteursdecorrosion

Ladiminutiondelacorrosivitdesmilieuxconducteursetcorrosifsencontactaveclesassemblagesaluminium
acierestraliseparlajoutdinhibiteursauxmilieuxenquestion.Cettesolutionestgnralementlimiteaux
circuitsfermsquiimpliquentunerecirculationdeauoudunautrefluide.Danscecas,lesinhibiteursagissentpar
liminationdelagentcorrosif,c'estdireloxygnedanslaplupartdessituations,enragissantavecluipour
formerunproduitinoffensif.

34

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

5.

Validationenlaboratoiredelefficacitdemoyensdeprotection:contrledequalitdudesign
etmthodesdemiseenuvre

Lapremiresolutionpourcontrerlesphnomnesdecorrosiongalvaniqueconsisteslectionnerlesmatriaux
approprisetlesassemblersuivantundesignprsentantunegomtrienepermettantpaslesinfiltrationsou
accumulationsdlectrolytedanslesjoints.Toutefois,afindemaximiserleseffetspositifsapportsparledesign
optimisdesjoints,diffrentsmoyensdeprotectionparlutilisationderevtementsetdepicesdepolymres
permettantdecouperlespontsgalvaniques,sedoiventaussidtreconsidrs.Lesmthodesdemiseenuvrede
cesapprochesonttdiscutesendtaillasectionprcdente.
Sirequis,oujugncessaire,diversessaisexprimentauxpermettentdeffectuerunepremireslectiondes
combinaisonsdematriauxlesplusprometteuses.Aussi,suitelaslectioninitialedesconditionsdassemblage
desmatriauxdissimilaireslesplussusceptiblesdemenerdesrsultatssatisfaisants,desessaisexprimentaux
doiventimprativementtreralissafindevaliderlefficacitdesmthodeschoisies.
Telquemontrlasection3,lescauses,demmequelesconsquencesdelacorrosiongalvanique,sontbien
connues.Ainsi,lessolutionsdecouplagegalvaniquedelaluminiumetdesaciers,inoxydablesounon,sedoivent
dtrevaluessurlabaseducasparcas[48].
Certainespublicationsmentionnentquelecouplagedelaluminiumauxaciersnestpasrisqudupointdevuedela
corrosiongalvanique(ex.:[73])alorsquedautresfontappellavigilancedesconcepteurs(ex.:[67]).Dansce
contexte,ilimportederaliserdesactivitsdecontrledelaqualitlorsdelassemblageafindevrifiersiles
solutionsoumthodesrecommandessontappliquesadquatement.Lessectionscidessousprsententdiverses
approchesexprimentalesquipermettentdeffectueruncontrledequalitrigoureuxdessolutionsdassemblages
prconises.

5.1.

Slectiondesmatriauxetdesrevtementspartirdemesureslectrochimiques

Lesmesureslectrochimiquespermettentdecaractriser,enacclr(lintrieurdequelquesminutesquelques
heures),lecourantgalvaniquequisedveloppeentredeuxmtauxdissimilaires,demmequelarsistancela
corrosiondunepicesurlaquelleatdposunrevtementprotecteurtelquunepeinture.Cesmesures
ncessitentunquipementlectrochimiquedebaseetpeucouteux.Aussi,descoursdebasedispensspardes
compagniestellesqueGamryInstrumentsetSolartronAnalyticalpermettentuningnieurderapidementdevenir
apteeffectuerlacquisitionetlinterprtationdemesureslectrochimiquesdebase.
Puisquelobjectifde cedocumentnestpasdediscuterendtaildesnotionsthoriquesquisoutiennentlavaste
gammedexpriencesdenaturelectrochimique,nousnouslimiteronsdonnerunbrefaperudesconceptsutiles
lajustificationdeleurpertinencedanslecontextedelacorrosiongalvanique.

35

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

5.1.1. Mesuresdepolarisation
Letracdunecourbedepolarisationconsisteloignerdlibrmentunmatriaudupotentieldequasiquilibre
quilecaractriselorsquilestimmergdansunenvironnementdonn.Considronstitredexemplelaluminium
immergdansunesolutionsaline(NaCl).Siunelectrodederfrenceestbranchellectrodedaluminium,il
serapossibledemesurerlepotentielquelaluminiumadoptenaturellementdanscemilieu.Parlasuite,siune
sourcedetensionexterneestutilisepourmodifierdlibrmentltatdequasiquilibredelaluminiumimmerg
danslasolution,ilestalorsditquelaluminiumestpolaris.Silaluminiumestpolarisunpotentielplusngatif
queceluiquilecaractriseenlabsencedetensionexterneapplique(polarisationcathodique),lasurface
daluminiumseraprotgedelacorrosion(unetropfortepolarisationcathodiquepeutcependantcrerune
corrosioncathodique).linverse,silepotentielappliqulaluminiumestpluspositifqueceluimesurdansltat
dequasiquilibre(polarisationanodique),alorslacorrosiondelaluminiumseraacclre.Letracdunecourbe
depolarisationconsisteenregistrerlescourbescathodiqueetanodiquedunmtalimmergdansunesolution
donne.
Danslecadredemesuresdecorrosiongalvanique,letracdescourbesdepolarisationindividuellededeuxmtaux
appelstremisencontactpermetdedduireaismentlavaleurducourantdecorrosionquisedveloppera
lorsquilsserontcouplsetimmergsdanslenvironnementdecorrosion.titredexemple,laFigure22prsente
lescourbesdepolarisationenregistressparmentpourleferetlaluminium.Lorsquecesmtauxserontcoupls,
dleurpositiondanslasriegalvanique(Figure4),leferagiracommecathodeetlaluminiumcommeanode.Afin
deconnatrelecourantdecorrosiongalvaniquequisedvelopperaentrelesdeuxmtaux,ilsagitalorsde
superposersurlemmegraphiquelescourbesdepolarisationdelaluminiumetdufer.TelquemontrlaFigure
22,lepointdintersectiondelabranchecathodiquedufer(puisquilagiracommecathodelorsducouplage)etdela
brancheanodiquedelaluminium(puisquilseralanodequicorrodera)indiquedirectementlavaleurducourantde
corrosiongalvaniquequiseradveloppsuiteaucouplagedesdeuxmtaux(imesur).

Figure22.Prdictiondupotentieletducourantdecorrosiongalvaniquepartirdescourbesdepolarisation
individuellesdelaluminiumetduferquiserontmisencontact.
AdaptdeASMHandbook,(2003,Vol.13A)

36

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Cettetechniqueprsenteaussilavantagemajeurdepermettrelaprdictiondelaformedecorrosionquise
manifesteralorsducouplagegalvanique.Parexemple,silarencontredescourbesanodiquesetcathodiquesdes
mtauxseproduitunpotentielauquelalieulapiqrationdelaluminium,alorslaluminiumpiqrerasuiteau
couplage.

5.1.2. Courantdecorrosiongalvanique
Telquespcifiprcdemment,lestablesdesriesgalvaniquesnepermettentpasdeprdirelintensitdu
couplagegalvaniqueentredeuxmtaux.Toutefois,enlaboratoire,desmesuresexprimentalespermettentde
dterminerdirectementlavaleurducourantdecorrosionquisedveloppeentredeuxmtauxlorsquilssontmis
encontactlectriqueetlectrolytique.Aussi,cesmesurespermettentdequantifierleffetdelacomposition,dupH
etdelatempraturedumilieudecorrosion.
LaFigure23prsenteledispositiflectrochimiqueutilispourmesurerlecourantgalvaniquequisedveloppe
entredeuxmtaux.chacunedesdeuxextrmitsdelacelluleestplacundesmtaux.Danslecasprsent,
laluminiumestutilislunedesextrmitsetlacierinoxydable(SS)lautreextrmit.Unelectrodede
rfrence(Ag/AgCl)estutiliseafindemesurerlepotentieldesdeuxlectrodesdetravail.Ilexisteaussisurle
marchdautresgomtriesdecelluleslectrochimiquesquipermettentdvaluerdenombreusesformesde
pices.

Figure23.Cellulelectrochimiqueutilisepourmesurerlecourantdecorrosiongalvaniquedvelopppardeux
mtauxdissimilairesmisencontactlectriqueetlectrolytique.
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC

EnutilisantunpotentiostatdotdunZRA(zeroresistanceammeter),ilestpossibledemesurerdirectementle
courantdecorrosiongalvaniquequicirculeentrelesdeuxmtauxsansquilsoitperturbparunetensionexterne.

37

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

CetypedemesurepeuttreralisdefaonnormaliseenseconformantlanormeASTMG71Conductingand
evaluatinggalvaniccorrosiontestsinelectrolytes.
UnrsultattypiqueobtenupardetellesmesuresestprsentlaFigure24.Cettefiguredmontrequelesmesures
decorrosiongalvaniqueraliseslaidedunZRAdonnentdirectementlavaleurducourantdecorrosionquise
dveloppeentredeuxmtauxdissimilaires.Danslecasprsent,ilestclairquelecouplagegalvaniqueentre
laluminiumetleplombconduiraunedgradationplusrapidedelaluminiumquelecouplagedecedernieravec
lacierinoxydable.Nanmoins,danslesdeuxcas,lesvaleursdecourantgalvaniqueenregistrespeuventtre
considresleves.Ilseraitdoncimportantdisolerlectriquementlesmtauxlundelautreavantdeles
assembler.

Figure24.Courantdecorrosiongalvaniquemesurentrelaluminiumetlacierinoxydable,etentrelaluminiumet
leplomb
(N.B.Lesoscillationsdecourantobservessontattribuableslagitationnonuniformedumilieudecorrosion).
Source:Rapportinterne,CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC

5.1.3. Mesuredelapermabilitderevtements
Danslecadredelapplicationdunrevtementisolantvisantcontrerlesphnomnesdecorrosiongalvanique,le
maintiendelapermabilitdurevtementestduneimportanceprimordiale.Eneffet,silemilieuaqueux
conducteurrussitpntreraismenttraverslerevtement,cedernierperdrasespropritsisolanteset,parle
faitmme,sacapacitisolerlectriquementlesmtauxlundelautre.
Lapermabilitderevtementisolantpeuttrevaluepartirdemesuresdimpdancelectrochimiques.En
effet,desmesuresdepermabilitdepeinturespartirdelaspectroscopiedimpdancelectrochimique
permettentdedterminersilessolutionsderecouvrementdesmtauxassurentuneprotectionefficace.Ces
mesurespeuventaussitreralisessurdespicesfrachementpeintes,ouaprsquecesderniresaientt
exposesunmilieuagressifmettantlpreuveleurspropritsbarrires.

38

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Cetteapprocheestparticulirementefficacepoureffectuerunepremireslectionderevtementssurlabase:de
leurrsistanceaupassageducourantdansleurstatsnondgradsetdeleurcapacitconserverleur
permabilitenfonctiondutempsdecontactavecunmilieuaqueux.
LaFigure25prsentelemontagesimpleutilispourraliserdesmesuresdespectroscopiedimpdance
lectrochimiquepartirdeplaquesdaluminiumsurlesquellesunrevtementatdpos.Danscecas,unepetite
cellulelectrochimiqueestinstallesurlaplaquedaluminiumcaractriser.Lasolutioncorrosiveestajoutedans
lacellule(ex.:3.5%NaCl)etlespectredimpdanceestenregistrenfonctiondutempsdecontactentrela
solutionetlematriauvalu(quelquesheuresquelquesjours).

Figure25.Celluleslectrochimiquesinstallessurunalliagedaluminiumrevtuetquipermettentdvaluerla
rsistancelacorrosiondumatriauenfonctiondutempsdexpositionlasolution.
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC

Suitelacquisitionduspectredimpdancelectrochimique,unetapedemodlisationpermetdassignerun
circuitlectriquequivalentlastructuredelasurfacedumatriautudi.LaFigure26prsenteunexemple
typiquedunrevtementisolantprsentantdesporesquifavorisentlepassageducourantentrelasolutionetle
matriaudebase[74].

39

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Figure26.Reprsentationducircuitlectriquequivalentutilispourmodliserunecourbedimpdance
lectrochimiqueenregistrepourunmatriaurevtudunrevtementporeuximmergdansunlectrolyte
(WE:matriau;Rx:phnomnesrsistifs;CPEy:phnomnescapacitifs).
Source:Surf.Coat.Technol.163164,611619.

5.2.

tudeducomportementencorrosiongalvaniquedesassemblageslaidedunechambre
environnementale

Unechambreenvironnementalepermetdesimuler,enacclr,certainesconditionsrencontresdansles
environnementsrels.Defaongnrale,lesessaisutilisspourmesurerlefficacitdesolutionsdeprotection
contrelacorrosiongalvaniquesontplussvresquelesconditionsrencontresdanslessituationsrelles.

5.2.1. Essaisdebrouillardsalin
LesessaisdebrouillardsalinsontgnralementralissenaccordaveclanormeASTMB117Operatingsaltspray
(fog)apparatusquidemandequeleschantillonssoientsoumisencontinuunbrouillardproduitpartirdune
solution5%NaCldansuneenceinteclimatique35C.Laduretypiqueduntelessaiestde1000,2000ou3000
heures.LanormeASTMG85Modifiedsaltspray(fog)testingpermetcertainesvariantesdanslacompositiondela
solutionutilisepourproduirelebrouillardsalin,toutcommelepermetlanormeISO9227Corrosiontestsin
artificialatmospheresSaltspraytests.
Lesessaisdebrouillardsalin,bienquilsacclrentlapparitiondelacorrosion,nesonttoutefoispasreprsentatifs
desconditionsdanslesquellescirculentlesvhiculesterrestres.Eneffet,raressontlessituationslorsdesquellesun
vhiculeestsoumissansarrtdesconditionshumidesdebrouillardsalin.Danslaralit,leausalinedposesur
unestructurescheraouseralaveparuneeaudontlecontenuenselestmoindre.
Danslventualitoleselauraschlasurfacedumtal,ilpourraitparlasuitetrelentementrhydrat,par
exemplelorsdunsoirderoseoutoutsimplementpuisquelhumiditdelairambiantceseramiseaugmenter.

40

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Ainsi,lesvhiculesmisencontactavecuneeausalesontplusappelstresoumisdescyclesbrouillardou
immersionschagehumidification,qudescyclescontinusdunbrouillardsalin.

5.2.2. Essaisdecorrosioncyclique
Lesessaisdecorrosioncycliquessontpluscomplexesoprer,maissontdavantageprsdesconditionsrellesde
miseenservicedesassemblagesvalusquelesessaisdebrouillardssalins.Denombreusesnormesdcriventdes
essaiscycliquespertinentspourledomainedestransports,dont:
GM9540PAcceleratedcorrosiontest.
ASTMG44Exposureofmetalsandalloysbyalternateimmersioninneutralsodiumchloridesolution.
ISO14993CorrosionofmetalsandalloysAcceleratedtestinginvolvingcyclicexposuretosaltmist,dryand
wetconditions.
ISO11130CorrosionofmetalsandalloysAlternateimmersiontestinsaltsolution.
SAEJ2334Laboratorycycliccorrosiontest.
LaFigure27prsenteunechambreenvironnementaletypiquequipermetdeconduirelesessaisdecorrosion
cycliquementionnscidessus.Touscesessaiscycliquessontpertinentspourvaluerlintensitdelacorrosion
galvaniquequipeutseproduirelorsquedeuxmtauxdissimilairessontcoupls.lheureactuelle,daprsles
rfrencesconsultes,celuileplusutilisparlindustriedutransportestletestGM9540P,dveloppparles
ingnieursdeGeneralMotors.Voiciladescriptiondecetessai,tellequeretrouvedanslanorme:Cette
procduredcritunemthodedelaboratoirequipermetdvaluerenacclrlecomportementencorrosion
dassemblagesdemmequedecomposantes.Laprocdurefournitunecombinaisondeconditionscycliques
(solutionsaline,diffrentestempratures,diffrentsniveauxdhumidit)quipermettentdacclrerlacorrosion
desmtaux.Laprocdurepermetdvaluerunelargevaritdeformesdecorrosion,dontlacorrosiongnralise,
galvanique,parcrevasses,etc.Laduredutestpeuttreajusteafindobtenirleniveaudecorrosionsouhait.La
normeGM9540Ppermetaussidintgrerauxessaisplusieursvariantesquipermettentdvaluer,enparallle,
leffetdhuiles,dematiresabrasives,depluiesacides,etc.Voicienrsumlestapessuivieslorsdelaralisation
dunessainormalistypiqueselonlanormeGM9540P:
1. Vaporisationsurleschantillons,4reprisesetintervallesrguliers,dunesolutionsaline(0.9%NaCl+
0.1%CaCl2+0.25%NaHCO3)(dure:8heures);
2. Expositiondeschantillonsunenvironnement492Cet100%RH(dure:8heures);
3. Schage602Cet<30%RH(dure:8heures).
Avantderaliserunessaicyclique,ilestrecommanddeconsulterlesdiffrentesnormesdisponiblesafinde
slectionnercellequicorrespondleplusauxbesoinsidentifis.Parexemple,lanormeSAEJ2334Cosmetic
corrosionlabtestcyclesestdavantagedfiniecommetantunessaipermettantdvaluerlaperformancede
revtementsdunpointdevueesthtique.Aussi,certainesnormestelleslISO11130permettentlutilisationdune
solutionquisimuleleffetdesselsdedglaage(solutioncomposedeNa2SO4Na2SO3Na2S2O3NaClCaCl2)
oudeleaudemer.

41

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

Figure27.Chambreenvironnementalepermettantdexposerdeschantillonsetassemblagesdesprocduresde
corrosioncyclique
(droite:lachambre;gauche:lebassincontenantlasolutionpouvanttretransfreverslachambre).
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC

LaFigure28montredeschantillonsdispossdanslapartieinfrieuredelachambreenvironnementaledurant
ltapedimmersiondunessaicyclique(normedeFord).Suiteauretraitdelasolutionaprs15minutes
dimmersion,leschantillonstaientschsetparlasuiteexpossdesconditionsdehautetempratureethaute
humidit.Enralisantrptitionetautomatiquementcestapesdansunechambreenvironnementale
programmablelorsdunessaicyclique,desrsultatstrspertinentssontobtenus,etce,toutenrequrantun
minimumdeffortsdelapartdupersonneltechnique.

Figure28.chantillonsdispossdanslachambreenvironnementaleetimmergsdurantunedestapesdunessai
decorrosioncyclique.
Source:CentredestechnologiesdelaluminiumduCNRC

42

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

5.2.3. Rsultatsdessaistypiquestirsdelalittrature
LaFigure29prsenteunexempletypiquedessaidecorrosiongalvaniqueralisenlaboratoirepartirdelanorme
GM9540P(40cyclesde24heures).Danscecas,leffetdeprotectioncontrelacorrosiongalvaniquederevtements
appliqussurunalliagedemagnsium,encontactavecdesrondellesenaluminium,atvalu.LaFigure29a
montrequelerevtementobtenuparanodisationdumagnsiumneprotgepaslalliagedemagnsiumdela
corrosiongalvaniquelorsquilestmisencontactavecdesrondellesdaluminium.Toutefois,telqueprsentla
Figure29b,lapplicationdunrevtementbasedpoxysurlalliagedemagnsiumleprotgetrsefficacementde
lacorrosiongalvanique.

a)

b)

Figure29.Photographiesdeplaquesdunalliagedemagnsiumsuiteunessaidecorrosiongalvaniquesuivantla
normeGM9540P.Rondellesdaluminiumapposessuruneplaquedemagnsiumrecouverte(a)dunoxydeobtenu
paranodisation;(b)dunepeinturepoxy.
Source:SAETechnicalPaper2005010732W.Zhengetal.

Suiteauxtapesdeslectiondesmatriauxetdudesigndesassemblages,lefficacitdemthodesdeprotection
contrelacorrosiongalvaniquedoittreobligatoirementvalueenlaboratoire.Cettetapeestncessaireet
permetdevaliderlefficacitdesparamtresdassemblagetablisenfonctiondescritresdeperformance
recherchsetdeslimitationstechniquesdictesparlenvironnementdeproduction.Lesrsultatsobtenus
permettentdappuyerlingnieurdanssesprisesdedcisions.

43

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

6.

Conclusion

Mmesilesassemblagesaluminiumaciersont,parlanaturelectrochimiquedesdeuxmatriaux,susceptiblesla
corrosiongalvanique,leconcepteuruvrantdanslindustriedutransport,notammentlafabricationdesautocars,
disposedunegrandepanopliedemoyenspourprvenircetteformedecorrosion.Afindefaireunbonchoixparmi
touteslesmthodesdeprotectionmisessadisponibilit,leconcepteurdoitdaborddfinirlesdiffrentes
considrationsrelativeslaprotectionrequise:designdesassemblages,choixdesmatriaux,conditionsde
service,etc.Ildoitgalementpossderunebonneconnaissancedesproduitsdeprotectioncontrelacorrosion
galvaniquedisponiblessurlemarch,streinformdesproduitsquiontfaitleurspreuvesdanscedomaineettre
enmesuredeplanifierdesactivitsdevalidationdansuncontextedecontrledelaqualit.
loriginedeladmarchedcritecidessus,ilimportequelesconcepteursainsiquelesdcideurssachentque
lapplicationdemthodesefficacesdeluttecontrelacorrosiongalvaniquedesassemblagesaluminiumacier
permettradintgrerdavantagedestructuresenaluminium,avectouslesavantagesquisyrattachent(allgement
desautocarsetrductiondelaconsommationencarburantsainsiquedesmissionsdesgazeffetdeserre.).
Undocumentpublien1993parlecentrederechercheprincipaldAlcoa,AlcoaTechnicalCenter,mentionneque
bienquelassemblagedelacieretdelaluminiumdansunenvironnementcorrosifdonnelieulacorrosion
galvaniquedelaluminium,cesdeuxmtauxonttetsontutilissensembleavecsuccsenraisondesprcautions
prisesparlesmanufacturierspourliminerouminimiserleseffetsdelacorrosiongalvanique.preuve,oncompte
desdizainesdemilliersderemorques,citernes,camionsetautobusutilisantlaluminiumenusagequotidien.Ilen
estdemmepourchaqueautomobilequipossdedescomposantesdaluminiumassemblesdelacierdivers
endroitsduvhicule[52].Lorsquelesactivitsrelativeslaprventiondelacorrosiongalvanique,etdesesautres
formessontralisesselonlesrglesdelart,ilsensuitgnralementuneaugmentationdelalongvitduproduit
danssonensemble.
UnexemplerelquiillustrebiencetteconstatationprovientdesautobusdaluminiumfabriqusparVolvoetlivrs
entre1984et1986NewJerseyTransitquelonaperoitsurlaFigure30.Enoctobre2002,cesautobustaient
toujoursenserviceaprs17ansdutilisation.Uneexcellentersistancelacorrosionatconstatebienqueces
autobusontdtremisaurancartenraisondeproblmesmcaniques[75].

Figure30.AutobusdaluminiumVolvo,aprsdixseptannesdutilisation
Source:Corrosionpreventionofaluminumcomponentsonmixedmetalvehicles(2004,p.19)

44

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

7.

Bibliographie

1.
2.
3.
4.
5.

AA,AluminumStatisticalReviewfor2008,T.A.Association,Editor.2009:Arlington.p.22p.
EAA,Aluminiumintrucks,trailers&buses.2006,EAA.
AA,Aluminum'sRoleinMeetingFutureHeavyTruckFuelEconomyStandards.2010.p.22p.
SUMME,T.,TheAluminumAdvantage:CommercialVehicleApplications.2009,AutomotiveAluminum.p.27p.
Balboa,J.LowemissionsbusesreadiedforMoscowandSt.Petersburg.2010[cited2010November30];Available
from:http://www.ecoseed.org/en/greentransportation/alternativetransport/article/71alternativetransport/7043
lowemissionsbusesreadiedformoscowandstpetersburg.
164NewBusesforMoscowandSt.PetersburgtobeBuiltwithAlcanEngineeredProductsAluminiumLightweight
EcoRangeTechnology.2010,PRNewswire.p.1p.
ALCAN,EcoRange:IntroductiontotheAlcanBusSystem.2009:Zurich.p.26p..
BATAILLE,A.Lebuslondonientiresarvrence.2005[cited2010December16];Availablefrom:
http://www.caradisiac.com/LebusLondonientiresareverence8274.htm.
Busworld.EightyyearsofMauriBusbodies.2010[cited2010December1];Availablefrom:
http://www.busworld.org/news/article/876#start.
ADL.WelcometoAlexanderDennis.[cited2010
December21];Availablefrom:http://www.alexander
dennis.com/index.php?s=1.
CeatanoBus.CeatanoBus.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.caetanobus.pt/.
Caio.CaioInduscar.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.caio.com.br/index.php?lg=I.
CaioNA.CaioNorthAmerica.2009[cited2010December21];Availablefrom:http://caiona.com/.
CollinsBusCorporation.CollinsBusCorporation[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.collinsbus.com/index.html.
Contrac.ContracCobusIndustries.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.contraccobus.de/23
contrac.html.
DesignLine.DesignLineGlobalGateway.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.designlinecorporation.com/.
ElDorado.ElDoradoNational.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.enconline.com/.
Elkhart.TransitandShuttleBusesbyElkhart.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.elkhartcoach.com/default.asp.
Gemilang.WelcometoGemilangCoachwork.2009[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.gml.com.my/index.aspx.
Gillig.GilligCorporation.2001[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.gillig.com/New%20GILLIG%20WEB/default.htm.
Girardin.Index.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.girardin.com/index.html.
Marcopolo.Marcopolo.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.marcopolo.com.br/website/marcopolo_en/content/marcopolo/home/.
Mauri.MauriBusSystems.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.mauribus.it/english/history.htm.
MotorCoach.NewandPreownedCoach.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.mcicoach.com/index.htm.
NABI.WelcometoNorthAmericanBusIndustries.[cited2010;December21].Availablefrom:
http://www.nabusind.com/index.asp.
Optare.Optare.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.optare.com/og_introduction.htm.
Daimler.OrionInternational.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.orionbus.com/orion/0
8675579171580186100001105955579170000000.html.
Overland.OverlandCustomCoach(2007).2008[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.overlandcustomcoach.com/Home/24/0.
PLaxton.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.plaxtonlimited.co.uk/plaxton/index.html.
Busworld.AlcanSuppliesEcorangeBodypartsforSingaporeScanias.2009[cited2010December1];Availablefrom:
http://www.busworld.org/news/article/759#start.
Scania.Scaniagroup.2008[cited2010December21];Availablefrom:http://www.scania.com/.
Setra.SetraBusse.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.setra.de/#/en/home.

6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.

45

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.

Sunlongbus.SunlongBus.2009[cited2010december21];Availablefrom:
http://www.sunlongbus.com/english/index.asp.
Sunwinbus.Sunwin,Volvo.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.sunwinbus.com/index_eng.aspx.
SilverEagle.SilverEagleBusMfg.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.silvereaglebus.com/.
Startrans.WelcometoStartransBus.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.startransbus.com/.
VanHool.HomeFrancais.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.vanhool.be/home%20fr/homefr.html.
VDL.VDLBerkhofValkenswaard.[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.berkhof.nl/UK/profile/index.htm.
VDLBova.VDLBOVA.2007[cited2010December21];Availablefrom:http://www.vdlbova.nl/index.php.
VDLBC.VDLBus&Coach.2010[cited2010December21];Availablefrom:http://www.vdlbuscoach.com/fr/.
NorskHydro.BusandcoachesHydro2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.hydro.com/en/Subsites/Profiler/Products/Productapplications/Transport/Busesandcoaches/.
Volgabus.Volgabus.[cited2010December21];Availablefrom:http://www.volgabus.ru/eng/.
Volgren.Volgren,busmanufacture.[cited2010december21];Availablefrom:
http://www.volgren.com.au/index.php?doc_id=33.
VolvoGroup.Home:VolvoBuses.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.volvobuses.com/bus/global/engb/Pages/home_new.aspx.
Wright.TheWrightGroup.2010[cited2010December21];Availablefrom:
http://www.wrightbus.com/site/default.asp.
GALLANT,D.andM.C.GAGNON,Descriptiondel'noncdetravailetdeslivrables.2010.p.6.
OLSEN,A.,DesigningGalvanicCorrosionOutofMagnesiumDrivetrainComponents,SAE.p.6.
NPL,BimetallicCorrosion.2000:Teddington.p.16.
ASM,ed.Corrosion:Materials.ASMhandbook,ed.A.International.Vol.13B.2005,ASMInternational.
SASTRI,V.S.,E.GHALI,andM.ELBOUJDAINI,Corrosionpreventionandprotection:practicalsolutions.2007,Chichester:
Wiley.
Kruger,J.,Electrochemistryofcorrosion,inElectrochemistryEncyclopedia.2001.
MORAN,J.P.andS.C.BYRNE,GalvanicCorrosion:ItsPrinciplesandGuidelinesforPrevention(WithEmphasison
AutomotiveApplications),Alcoa,Editor.1993:Alcoa.p.26.
Davis,J.R.,ed.CorrosionUnderstandingthebasics.ed.A.International.2000:MaterialsPark.563p.
AA,Aluminum:TheCorrosionResistantAutomotiveMaterial,A.Association,Editor.2001.p.24p.
NPL,Corrosioncontrolchecklist,N.P.Laboratory,Editor.2003,NPL:Teddington.
SHREIR,L.L.,R.A.JARMAN,andG.T.BURSTEIN,Corrosion,ed.ButterwothHeinemann.Vol.1.1994.
LEONARD,R.,ContinuousHotDipCoatings.ASMHandbook,ed.A.International.Vol.13A.2003.
LANDOLT,D.,Corrosionetchimiedesurfacedesmtaux.1999:Pressespolytechniquesetuniversitairesromandes.
BERNDT,M.L.andB.BERNDT,ThermalSprayCoatings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.
International,Editor.2003,ASMInternational.p.803813.
CVDandPVDCoatings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.International,Editor.2003,ASM
International.p.759762.
STANSBURY,E.E.andR.A.BUCHANAN,Fundamentalsofelectrochemicalcorrosion,ed.A.International.2000,Material
Park:ASMInternational.
HAYNES,G.andJ.BIJENDRA,Joiningaluminumtosteelwithtransitionmaterial,S.o.A.Engineers,Editor.1999.
OGLE,K.andM.WOLPERS,PhoshateConversionCoatings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.
International,Editor.2003,ASMInternational.p.712719.
Preventionofcorrosionofmotorvehiclebodyandchassiscomponents,S.o.A.Engineers,Editor.1995.
TAKAHASHI,H.,AluminumAnodizing,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection,A.International,Editor.
2003,ASMInternational:MaterialPark.p.736740.
BUCHHEIT,R.G.andA.E.HUGHES,ChromateandChromateFreeConversionCoatings,inCorrosion:Fundamentals,
Testing,andProtection,A.International,Editor.2003,ASMInternational:MaterialPark.p.720730.
COURVAL,G.J.,J.ALLIN,andD.P.DOYLE,GalvanicCorrosionpreventionofsteelaluminumcouples,SAE,Editor.1993.
MUNGER,C.G.,Corrosionpreventionbyprotectivecoating.1999:NationalAssociationofCorrosionEngineers.

46

Guidedessolutionspratiquespermettantdecontrerlacorrosiongalvanique
entrelaluminiumetlacierdansledomainedutransportterrestre

69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.

TATOR,K.B.,OrganicCoatingsandLinings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andPrevention,A.International,
Editor.2003,ASMInternational:MaterialPark.p.817833.
SENKOWSKI,E.B.andK.B.TATOR,RubberCoatingsandLinings,inCorrosion:Fundamentals,Testing,andProtection.
2003,ASMInternational:MaterialPark.p.845850.
DirectCalculationofeconomicappraisalsofcorrosioncontrolmeasures,NACE,Editor.1972.
BREVOORT,G.H.andA.H.ROEBUCK,Thesimplifiedcostcalculationsandcomparisonsofpaintandprotectivecoating
systems,Expandedlifeandeconomicjustification,NACE,Editor.1979.
GHALI,E.,Corrosionresistanceofaluminumandmagnesiumalloys:understanding,performance,andtesting.Wiley
seriesincorrosion,ed.Wiley.2010,Hoboken,N.J.719p.
AHN,S.H.,etal.,SurfaceCoatingTechnologies.2003.p.611619.
COURVAL,G.,Corrosionpreventionofaluminumcomponentsonmixedmetalvehicles.2004.p.26p.

47

You might also like