Bogumil Hrabak

NASELJAVANJE HERCEGOVA KIH

I BOSANSKIH VLAHA U DALMATINSKU ZAGORU
U XIV, XV I XVI VEKU
Sto arski ivalj u zadarskom zale u u XIV veku bio je vlaki; Vlasi su donosili sto arske proizvode a odvla ili u ve im koli inama so.347
Gradske optine i same su drale ogromna stada ovaca koja su opsluivali vlaki pastiri. Toljen, sin neretvljanskog kneza Petra, napao je (posle
1226) Spli ane i Trogirane i oterao im je gotovo 80.000 ovaca. Uz sam
Dubrovnik, pak, postojalo je naselje Vlaha katunara, me u kojima je bilo
i vrlo bogatih ljudi; optina im je, ispae radi, ustupila brdo sv. Sr a.348
Od kraja XIV veka pove ao se pritisak Vlaha na neposrednu okolinu
dalmatinskih gradova, pa su gradovi morali da reaguju. Iz godine 1402.
treba navesti povelju ibeniku koju je izdao Ladislav Napuljac 17. juna,
posle smrti Ostoje, Ladislavljevog privrenika; u listini je zabranjeno da
se Vlasi, bez obzira na socijalni status, mogu sputati ka ibeniku i da
na ibenskoj teritoriji mogu napasati stoku; kazna za prekraj iznosila
je sto dukata.349 Prelaskom primorskih gradova, pa i Zadra (1409) pod
mleta ku vlast, nova politi ka granica je u velikoj meri onemogu avala
privrednu vezu gradova i zale a. Od Vlaha u oblasti zadarskog distrikta
borave samo biregionalni Vlasi, koji (kao u Ljubi) zakupljuju zemljita
za zimski boravak svojih stada. Vlasi koji se trajno nastanjuju u primorskim selima vie se ne bave isklju ivo sto arstvom, a njihov prelazak
na ratarstvo moda bi ukazivala prodaja volova.350 Vjekoslav Klai je
ustanovio da se naro ito mnogo Vlaha (i Morlaka!) spominje oko 1412.
347

348
349

350

T. Raukar, Zadarska trgovina solju u XIV i XV stolje u. Radovi Filozofskog fakulteta, Odsjek za povijest, VIIVIII, Zagreb 196970, 28 i 68.
V. orovi , Historija Bosne, 227, 233.
L. Benevenia, Una pagina di storia dalmata, Scintille (Zara), N, 15. III 1890,
62; B. Hrabak, Venecija i bosanska drava. Istraivanja XII, Novi Sad 1989, 437.
T. Raukar, Zadar u XV stolje u. Zagreb 1977, 67, 146, 164, 178, 200; Isti, Dalmatinski grad i selo u kasnom srednjem vijeku. JI br. 1-2/1974, 43-44.
197

godine, i to na imanjima knezova Nelipi a, poimenice u upama ili kneinama Cetini, Posuju, Petrovom Polju (grad Klju ), oko grada Zvonigrada, na Zrmanji, pa oko gradova Omia, Klisa i Kami ca. Ti su Vlasi
pomagali Nelipi e u borbi s Mle anima, pa su stoga uivali posebne privilegije. Kad je posle smrti poslednjeg kneza Nelipi a, Ivania (1434)
njegovu batinu preuzeo zet mu Ivan Frankopan, on je borave i u Klisu
(18. marta 1436) izdao Vlasima u upi Cetini povelju na kojoj je za njih
predvideo poseban status. Akt je napisan na hrvatskom jeziku i irilicom,
te treba smatrati da su ti Vlasi ve govorili slovenski. To bi moda potvrivala i njihova imena (Viganj Dubrav i , Ninoje Sankovi , Toma Ro evi , Matija Vuk i , Mili , Ostoji , Dragi Prodani , Bla Ko i , Hrelja
Goleevi , Vukat Vojnovi , Ivani Groba i , Budan Grubii , Bilosav
Draevi , Jelovac Draivojevi , Radivoj Vitkovi , Bulat Kustrai , Ivan
Poznanovi ). Dodeljeni statut razlikuje Vlahe od Hrvata i Srba, te se
mora zaklju iti da se ti Vlasi ne mogu pribrojati ni Hrvatima, ni Srbima.
Stareine tih Vlaha, katunari, nazivani su i dobrim muima i dobrim
vlasima. Ti cetinski Vlasi imali su i svoga kneza za celu cetinsku upu
(Miklua Dehojevi a). Gotovo u isto doba kad Vlasi na Cetini, i Vlasi u
Lici dobili su svoj status (1433). Ti Vlasi na severnim ograncima Velebita imali su svoju optinu. U jednom aktu koji su izdali franjeva kom
samostanu vie dananjeg Metka nalazimo imena lanova tamonjeg
vlakog stola: knezovi Antun Tukvi i Ivan Herendi , vojvoda Paval
i sudije: Dian (Dejan) Mikovi , Juraj Rui , Matija Vlkovi i Mata
Jel i ; ostali Vlasi koji se javljaju svojim imenima su: Matul Rubanovi ,
Mikula Mulgai , Ivan Sopkovi , Milota Plavii , Luka Milutinovi ,
Toma Aladinovi , Franko Danilovi , imun Bilkovi , Grgur Bekoevi
i Bartul eprni .351 Prezime eprni ukazuje na hercegova ko poreklo
lana te porodice.
V. Klai je raspolagao i dokumentima o Vlasima oko Zrmanje 1486
87, za koje je prema imenima sudio da su ve bili pohrva eni. Zvali su
se: Radi Guljevi , Mozgota Guljevi , Radmil Babi , Radovan Skali ,
Matija Terehim i , Toma Kal i . Za razliku od ovih, i i oko Pazina
u Istri (1463) bili bi mu nepohrva eni. i ka zemlja za neke koruke
funkcionere prostirala se izme u Hrvatske i Bosne.352 Ti Nemci o igledno da nisu pravili razliku izme u poslovenjenih i romanskih Vlaha, te
351
352

V. Klai , Povijest Hrvata, knj. V. 26-8.

Isto, 28.

198

su kao i e smatrali Vlahe u dananjoj severozapadnoj Bosni. Dok se

za Bukovicu i Liku moe re i da su predstavljale jednu zonu bisesilnog
sto arenja, Zadar sa svojim distriktom i susednim gorjem predstavljao
je drugu zonu, ibenska rivijera sa svojim planinama dinarskog sistema
tre u itd.353 S prvim turskim prodorima i, naro ito, likvidacijom hrvatske upe Luke, ve i deo zemljita i oko samog Zadra bio je neobra en i
predstavljao je prostor za ispau.354
Najpre treba utvrditi da stanovnici dalmatinske Zagore, na primer
Bukovice, pa u velikoj meri i Ravnih Kotara nisu starina ko nego doseljeno stanovnitvo. Tu konstataciju treba u initi zato to u nauci postoji
neobaveteno miljenje i poznatih istori ara da su Vlasi autohtono stanovnitvo Dalmacije, koje se relativno kasno poslovenilo.355 Isto tako,
treba odmah odbaciti neobaveteno miljenje starijeg mleta kog istoriara N. Bereganija, koji za Morlake (za koje kae da su se u drevna vremena zvali Mazaci ili Mazli) smatra da su se naselili u severnoj Dalmaciji s planine Morlake, tj. Velebita,356 mada je u vreme njegove mladosti,
tj. u Kandijskom ili u Morejskom ratu dosta vlaha zaista silo iz Like i
Krbave u Dalmaciju. Isto tako, treba odmah ustanoviti da Vlasi (vlasi) u
razna vremena pa i u isto doba nisu bili istog etni kog porekla, iste veroispovesti, niti su u severnu Dalmaciju doli s iste strane, ni u isto vreme.
U severnoj Dalmaciji, u prvoj polovini XV stole a nalazimo trovrsnu situaciju sa tzv. Vlasima. Prvo, da se vlakim poslom, tj. biregionalnim sto arenjem bave ljudi za koje se ne kae da su Vlasi; drugo, postoje
Morlaci koji vie ne ive u katunima nego po ratarskim selima, ali su
zadrali svoje etnografsko ime; tre e, postoje vlaki katuni, do 1390. izuzetno retki, a od 1390. sve e i. Prvu kategoriju sto ara ine apsorbovani Vlasi, drugu poluapsorbovani, a tre u doljaci, koji e svoju vlaku
oznaku dugo zadrati i u novoj sredini, jer su doli u velikom broju i pod
uslovima da vie nisu mogli biti tako apsorbovani kao oni ranije.
353
354

355

356

M. Mirkovi , Plemensko drutvo, 250.

U. Monti, Relazione di Dalmazia (1558). Archivio storico per la Dalmazia, anno
IV. vol. VI, fasc. 35, Roma 1929, 603.
F. Krones. Grundriss der sterreichsche Geschichte, Wien 1882, 432. Isto miljenje izrazio je i R. Lopai (Hrvatski urbari I, Zagreb 1894, 1). Kako to miljenje
odgovara kontinuitetlijama, oni citiraju Lopai a, a jo bi pre citirali Kronesa, da
znaju za njega.
N. Beregani, Historia delle guerre d Europa della comparsa dell armi ottomane
nella Hungaria all anno 1683. Parte I, Venezia 1698, 121.
199

Nesumnjivo je da su postojali stari Vlasi jo u hrvatskoj dravi pre

1102, da su bili ne samo slobodni sto ari nego i zavisni, na primer od
splitske crkve, da su se etni ki i po na inu svog zanimanja, ali ne i po
veri razlikovali od hrvatskog stanovniva. Neki stariji hrvatski nau nici,
kao Petar Skok, u njima je video sigurno latinizirane starobalkance, pa je
na celom prostoru od via Egnatiae (tj. Dra -Solun), severno od Skoplja
i zapadno od Soje, pa preko severne Bugarske do Crnog mora video
sferu latinskog jezika, koji se utvr ivao ne samo preko rimskog dravnog ure enja i aparata i vojske, nego i italskim doseljenicima.357 Nema
sumnje da su u planinskim krajevima dela Hrvatske i Dalmacije neki
starinci mogli govoriti nekom varijantom latinskog jezika, razli itom od
italijanskog i latinskog knjievnog, ali iz toga ne izlazi da su svi starinci
bili Romani, pa ni romanizovani Iliri.358 Vlasi s hrvatskog dravnog prostora i otuda poreklom su tokom dugog vremena, do po etka XIV veka
poslovenjeni i apsorbovani, i vie se nisu javljali pod vlakim imenom,
mada su se i dalje bavili biregionalnim sto arenjem.359 Kako se vlako
ime javljalo u severnoj Dalmaciji i dalje, treba zaklju iti da su u pomenuti prostor doli s kakve druge strane novi Vlasi, koji nisu predstavljali
doma e starosedeoce, mada su bili starobalkanci. Tako se insistiranje na
starosedeocima nikako ne poklapa s drugim kontinuitetom nekih nedou enih autora. Poznati dalmatinski istori ar uzepe Praga nalazi u drugoj polovini XIII veka na obroncima dinarskih planina doseljenike, jo
uvek romanofone i pravoslavne Vlahe sto are.360 Oni se u stanju u kome
su doli nisu mogli odrati, nego su najpre pokatoli eni, a potom su se
razili iz katuna i postali oni Morlaci o kojima je re eno da predstavljaju drugu kategoriju, tj. poluslavizovani Vlasi. Treba pretpostaviti da je
re o tesalijsko-epirsko-makedonskim katunima koji se nisu zadrali u
Hercegovini, nego su krenuli dalje na severozapad. Isto tako, ne treba
isklju iti mogu nost da se oni iz severne Dalmacije nisu dalje uputili na
severozapad, na primer, kopnom ili preko kvarnerskih otoka, te nali u
Istri, gdje su uslovi za sto are tada bili povoljniji nego u severnoj Dalma357

358
359

360

P. Skok, Dolazak Slavena na Mediteran, 1920, 22, 25, 43. Prema jednom miljenju Vlah je za stare Hrvate bio svaki starosedelac. (M. Vrsalovi , Hrvatska na
otoku Bra u. Hrvatsko kolo X, Zagreb 1929, 139.
K. Jire ek. Istorija Srba, knj. I, Beograd 1952, 867.
B. Hrabak, Vlaka i usko ka kretanja u severnoj Dalmaciji u XVI stole u. Benkova ki kraj kroz vjekove, knj., I, Benkovac 1988, 253.
G. Praga, Storia di Dalmazia, 151.

200

ciji. Mikloi , naime, smatra da su i i poreklom makedonski Vlasi, jer

slovenske re i koje su oni upotrebljavali nisu poticale ni iz slovena kog,
ni iz jezika Hrvata i Srba, nego jedino iz makedonskog, odnosno bugarskog.361
U XIV veku, kad postoji sa uvana gra a primorskih gradova i dosta publikovanih povelja, vlako ime nije u severnoj Dalmaciji retko, ali
do 80-ih godina nema zapisa i o vlakim katunima. U vreme Anujaca,
po dalmatinskim varoima se dosta traio vlaki sir.362 Vlahe su terali
sa ibenske teritorije (1383) i pored Vlaha s gradskog podru ja navode
se, pored ibenika i Vlasi Ivana Nelipi a, s Cetine, koji su mnogo tete
nanosili svojom stokom i plja kom.363 Nepominjanje katuna zna ilo bi
da Vlasi obi no (osim onih s Cetine) nisu vie ni iveli u njima, nego su
se naseljavali po stalnim naseljima i po eli baviti i ratarstvom i urbanim
zanimanjima, te su se nalazili u po etku procesa apsorbovanja. Njihovo
dalje etni ko dediversikovanje spre ili su novodoseljeni Vlasi od 80-ih
godina XIV i u XV stolje u. To apsorbovanje se obi no vezuje za pojam
teritorijalizacije Vlaha. No, u vezi s tim na injeni su pogreni zaklju ci u
naoj nauci u slu aju hercegova kih Vlaha, kad je njihova teritorijalizacija isklju ivo vezana za kraj XIV i, naro ito, za prvu deceniju XV veka.
Tada je nesumnjivo trajala jedna takva teritorijalizacija koja se moe
pratiti podacima Dubrova kog arhiva. Me utim, svako apsorbovanje i
hercegova kih i drugih Vlaha i u ranijem vremenu obavljeno je teritorijalizacijom, jer je to bio stalan istorijski proces i pre po tka XV veka.
Kako bi, ina e, nastali Sloveni u Hercegovini i Hrvati u dalmatinskoj Zagori koji se bave biregionalnim sto arenjem i prodajom sto arskih proizvoda? I sama Hercegovina bila je velika imigraciona oblast, u
koju su, zbog bliskog mora i dobrih zimskih i na planinama grani nim s
Bosnom izvrsnih letnjih panjaka, a slabo razvijenog feudalizma, stalno
dolazili vlaki katuni iz Metohije i Albanije, a od 30-ih godina XIV veka
i iz ue Bosne, zajedno s prodorom bosanske vojske prema moru (vojske
361

362
363

F. Mikloi , ber die Wanderungen der Rumenen in den dalmatinischen Alpen und
in den Karpaten, Wien 1879, 12.
N. Klai I. Petricioli, Zadar u srednjem vijeku. Zadar 1976, 432.
Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus et civilis, studii et opera, G. Fejer, t.
X, vol. VIII. Suppl. Budae 1803, 1235. Vlasi iz Skradina su i pre 1381. nanosili
tete iben anima, kupovali su njihova imanja i, uz Hrvate, dolazili su kao trgovci
da kupuju i prodaju (ibenski diplomatarij, za tisak priredili: J. Barbari i J. Kolanovi , ibenik 1986, 845.)
201

koju su oni znatnim delom i sa injavali). Upravo ti srbijansko-makedonski Vlasi e zate ene Vlahe u Hercegovini poromaniti, a bosanski Vlasi
e i te i starije hercegova ke posloveniti.364 Najstariji sloj vlakih katuna Hercegovine, naime, bili su starobalkanskog tipa, etni ki u znatnijoj
meri arbanaki i doseljeni iz arbanakih krajeva.
Bosanski Vlasi dolaze i u kopnenu Dalmaciju, uporedo s nastojanjem bosanskog kralja Tvrtka I da ovlada Dalmacijom. U spisima zadarskih notara zapaen je 80-ih godina samo katun Tenii (Tenei )
(1384),365 nepoznat takvim imenom u tadanjoj i kasnijoj Hercegovini.
Serijska pojava katuna od 1390. je u vezi s kosovskom bitkom. Ti katuni
su, naime, pobegli pred turskom najezdom iz krajeva koji su mogli biti
na udaru Turcima (naro ito Polimlje i jugoisto na Bosna), no svakako
van Hercegovine. Izgleda da su bosanski Vlasi ranije poslovenjeni nego
Vlasi iz drugih dinarskih krajeva, ali da se nisu teritorijalizovali zbog
mogu ih privrednih uslova (slobodnije kretanje), nego su ostali u pokretljivijim katunima.
Katuni u severnoj Dalmaciji u poslednjoj desetini XIV stole a bili
su: Kraji i (Kraj i i) 1393, (sa boravkom verovatno oko Nadina)366,
Grkavci s katunarom Pripcem (1398, verovatno sa zimskim stanitem
prema Zadru)367, Golci (1399)368, Sokovi i, katun Brajka, Mrv i i, Vrakti i, Vratkovi i (februara 1400).369 Svi ti katuni, osim jednog, nisu bili iz
Hercegovine, nego iz Bosne ili tadanje Hrvatske (koja je obuhvatala ne
samo Liku i Krbavu, nego i Donje kraje, tj. dananju Bosansku krajinu).
Za Brajkov katun, me utim, treba pretpostaviti da je iz Hercegovine i to
zato to se u njemu pominje jedan Dikli , a rod Dikli a bio je iz urovi a
(iznad Dubrovnika, prema Trebinju). Hercegova ki katun bio je i katun
eprnje (1401).370 U zadarskoj arhivskoj gra i jedno stanite blie Zadru
i bolje poznato belei se prosto kao Katun. Treba pretpostaviti da je tu
re o katunu s teritorijalizovanim Vlasima. Iz toga stanita donoen je sir
u Zadar, a ljudi su se iz njega zaduivali u susednom gradu. Po imenima
364
365

366
367
368
369
370

B. Hrabak, Razgranavanje, 1845, 190, 191, 196 (katun), 193 (1330).

Historijski arhiv u Zadru (u daljem tekstu: HAZd), Atti del notaio, Articutius de Rivignano, busta IV, fase. I, 55 od 15. VIII 1384.
Isto, busta I, 8788.
N. Klai I. Petricioli, n. d., 405.
HAZd, Articutius, busta II, fasc. II, 106.
Isto, 119 i 142.
Isto, fasc., 249, 27. D 1461.

202

su iz toga katuna zabeleeni: Branko Civiteti (koji je poslovao s jednim

Paaninom, verovatno u vezi sa solju), Nikola Bratojevi i Miloje Soluslavi (?), bra a Danijel, Konstantin i Bogavac, sinovi Nikolini.371 Moe
se dozvoliti da su pomenuti katuni doli u severnu Dalmaciju iz Polimlja
i jugoisto ne Bosne. Treba re i da su Vlasi u dravi Tvrtka I vaili kao
vojni ki elemenat, te ih je on slao u pomo i Dubrov anima.372
Poznato je da su se Vlasi dosta lako razaznavali i po li nim imenima
od ostalog, recimo hrvatskog stanovnitva, koje je obi no imalo hri anska, a manje narodna imena. Pa i kad je re o narodnim imenima, neka
su kod njih bila posebno u modi koncem XIV i po etkom XV stole a.
Kad primaju hri anska imena, odaju ih prezimena.373 Naj e e narodno
ime im je bilo Radmil, a e a Utjeen, Radovan, Stojko, Ratko, Milovac, Vukmir, Bogavac, Radojko, Milan i Miloje, a javlja se ponekad i
Putnik. Od hri anskih imena najvie cene Nikolu, a sre e se i Ivan, pa i
Konstantin, koji o igledno upu uje na isto nu crkvu. Nikola je zatitnik
putnika i trgovaca i nije slu ajno bio popularan kod Vlaha. e e ensko
ime je Stanislava. Od prezimena rodova treba pomenuti: Bratojevi , Hrvatini , Draki , Baldinovi i re a kao Prvit ikovi i Nigutkovi .
Talas dolazaka (i u arhivskom materijalu javljanja) vlakih katuna
trajao je i prve dve decenije XV veka. Prema Zadru zabeleeni su: katun
Janka ( anka) (1402), katun Branovac (1403),374 katun Ivana Mrvi a,375
katun Sempka Kandidati a,376 katun Ratkana Vizi a (1408),377 katun
Vlatka Gle evca (1410)378, katun Brani i a (1404, verovatno negde oko
Vranskog jezera), katun Behoevi (moda Beloevi , 1404),379 pome-

371

372

373

374

375
376
377
378
379

Nau na biblioteka u Zadru. Registi dell Archivio notarile di Zara. Manuscritti,

N 16532. 461/IV, sv. I, 1/VII, sv. III bis/I (27. X 1395), III bis/I, 3 (12. X 1395 i 14.
XII 1395, 23. XII 1395); III bis/I, 18. VII 1395).
Cronica ragusina Junii Resti item Joannis Gundulae, digessit Sp. Nodilo, Zagreb
1893, 165.
Vid. Primere: R. Lopai , Biha i Biha ka krajina, knj. III, Zagreb 1943, 7; isti, Hrvatski urbari, 212, 381, 382, 4089.
HAZd, Atti del notaio, Vannes quon. Bernardi di Firmo, busta I, Fasc. II, f. 300 (6.
VII 1402) i 437.
HAZd, Atti del notaio, Theodoro de Prandino, fasc. III. F. 29.
HAZd, Petrus de Sercana, fasc. XII, f. 413.
Isto, fasc. XII, f. 404.
HAZd, Cristoforo Zeno, f. 20.
HAZd, Johannes de Trotta, fasc. II.
203

nuti Katun (1405),380 katun Danijela (1411, 1413),381 katun Milgosta

Ogolca (1411) i katun Vilkote (1420),382 Milonjin katun (1413),383 katun
Mrvac,384 katun Aladina Grkavca (1410, verovatno negde kraj Nadina).385
Imena Sempko i Vilkot o igledno nisu narodna slovenska i zvu e romanski. Od svih tih katuna, moglo bi se tvrditi da je iz Hercegovine samo
katun Gle evac, pa moda i katun Aladina Grkavca, s obzirom na ime
Aladin koje se ne sre e kod bosanskih, ali se izuzetno moe na i kod
hercegova kih Vlaha. Ako ime katuna zabeleenog kao Behoevi valja
itati Beloevi , zapaziti je ekavsku formu, koja ne bi upu ivala na tada
ve pouzdano ijekavsku Hercegovinu, nego taj katun poreklo treba da
vee za Bosnu, Donje kraje, Liku ili Krbavu, koje oblasti tada jo nisu
bile ijekavske.
Kad je re o hercegova kim Vlasima, treba re i nekoliko napomena.
Ako ima vie katuna sa starobalkanskom, etni ki verovatno arbanakom
osnovom, ne zna i da su preslovenski starinci Hercegovine obavezno
bili Arbanasi, a ne ve romanizovani Iliri, i to zato to je Hercegovina
bila pre 1330. pograni na, pa i tranzitna oblast. Kad je feudalizam naglo napredovao u susednoj Albaniji, uklju ivanjem severne Albanije u
nemanji ku dravu, katuni su se sklanjali u susedne oblasti sa slabije
razvijenom feudalnom vanekonomskom eksploatacijom. Takva oblast je
bila nekadanja mnogo prostranija Hercegovina. Neka su bratstva moda
namerno dovedena od strane srpske vlasti, kako za neke katune kod Dubrovnika pretpostavlja ur ica Petrovi . Ve ina hercegova kih katuna
dola je iz Srbije i Albanije, i to dolaze i iz glavne vlake oblasti na Balkanu, iz Tesalije i Epira. Kad su ove zemlje bile pritisnute razvijenijim
tipom vizantijskog feudalizma, tamonji Vlasi su beali u Makedoniju,
Bugarsku i Srbiju, gde je socijalni sistem bio manje nepodnoljiv za stoare. Naseljavanju sto ara iz Tesalije i june Albanije doprineo je i makedonski vladar Samuilo. Njegovog brata Davida ubili su (976) vlaki
nomadi. Vizantijski istoriopisac Kekavmen zabeleio je za 9856. godi380
381
382
383

384
385

Isto, fasc. II, f. 53.

HAZd, Christoforo Zeno, 423.
HAZd, Bartolomeo de Sercana, fasc. II.
HAZd, Petrus de Sarcana, fasc. II. Na Pagu je, ipak 1289. postojao lokalitet Vlaii, sa obradivom zemljom, vinogradima i pasitina (Spisi zadarskih biljenika Henrika i Creste Tarallo 12791308, prepisao M. Zja i , Zadar 1959, 102, 225).
Isto, 14; N. Klai I. Petricioli, n. d., 419-20.
HAZd, Christofo Zeno, f. 40.

204

nu da je Samuilo prilikom zauze a Larise poveo mnogo vlakog stanovnitva iz Tesalije i naselio ga u dubinu svoje drave, to bi moglo da bude
negde u Polimlju. Tu je u doba Tvrtka I bilo oko sto vlakih katuna. Kad
je pod Nemanji ima i u srpskoj dravi dolo do ubrzane feudalizacije,
sto ari su beali na razne strane, pa i prema manje razvijenoj grani noj Hercegovini. Niz rodova, pa i predmeta u Hercegovini i Konavlima
upu uje na gr ko poreklo iz Tesalije. Svuda gde ima Vlaha ima Sopota
i Njegoa. Sopot je novogr ki potok, vrelo. Tako se zvao jedan veliki
rod, naseljen u prvoj polovini XV veka izme u Bile a i Niki a, koji se u
XVI veku, preko Bukovice, naselio oko Plitvi kih jezera; to su dananji
uputi. urovi i kod Trebinja su iz ura kod Prizrena (1330). Mirilovi i
imaju traga u de anskoj povelji iz istog vremena, Psodera ima i u junoj
Makedoniji. U Hercegovini nalazimo imena karakteristi na za Vlahe u
Makedoniji i Srbiji, kao: Oliver, Dejan, Brajan, Staver, German, Strez,
Milten, Strahinja i izrazito romanska Balduin i Paska. Ri ani su verovatno Ohri ani, koji su, prema M. Filipovi u, neko vreme iveli me u
Mirditima (do 1250. pravoslavnim). Ti tesalijsko-epirski Vlasi doprineli
su romanizaciji starijih hercegova kih katuna.386
Vlasi koji su dali naseljima ime Srb na Uni (pre sredine XV stoljea387 i u Lici doli su iz pograni nih delova tadanje Srbije. Za vreme dve
generacije raniji katun se mogao teritorijalizovati, te se stanovnici naselja vie i nisu zvali Vlasima. Ne bi, prema tome, stajala pretpostavka Ive
Pilara388 i uopte hrvatskih nacionalista da su svi pravoslavni Vlasi tek
u hrvatskim krajevima, preko pravoslavne crkve, primili srpsko etni ko
ime. Oni iz pograni nih krajeva Srbije ve tada su tako nazivani i kad su
krajem XIV veka doli, mada su bili Vlasi i sto ari. To potvr uje i ve
navedeni Klai ev podatak za Cetinu iz 1436. godine, gde je re , tako e,
o stanovnitvu koje ivi izmeano s Vlasima. Katuni koji su doli s podru ja srpske drave bili su isklju ivo pravoslavni, oni iz Hercegovine,
naro ito zapadne bili su ve katolici, dok su Vlasi iz Bosne mogli biti i
bogumili.
386

387

388

B. Hrabak, Razgranavanje, 1845. Postoji miljenje da je poznati izumitelj Nikola Tesla rodom iz Hercegovine, iz plemena Banjana, i da se njegova porodica zvala
Komnenovi i (za koje drugi misle da su arbanakog porekla).
Jedna devoj ica iz Srba postala je 1454. slukinja jednog Riminijca, u Zadru (HAZd,
Atti del notaio, Simon Damiani, busta III, fasc. IV, 1383 od 27. VIII 1454. (490 mleta kih libara za pet godina slube).
L. v. Sdland, n. d., 46.
205

Posle prvih pomena katuna u zadarskoj notarskoj gra i nastaje ve a

pauza u pogledu javljanja katuna, pri emu pomena Morlaka izvan katuna ima dosta. Tek 40-ih godina XV stole a javio se novi val pridolih
i postoje ih katuna u orbitu zadarskih belenika. Od ranije ozna enih
katuna javljaju se Vizi i, a od novih katun ser Franka Danili a (1444),389
katun Mar i a (Mari a, 1443),390 katun Matijaa Vukoti a (1444),391 katun Brajinovaca (1444)392 i Mihurci (1444).393 U jednom sporu navedena
su etiri katunara koji su imali da presu uju kao arbitri: Pavle Radeljevi ,
Toma Rupinovi , Matija Gup i (ta nije Gol i ) i Franul Osti i .394
Rod Radeljevi a bio je svakako iz Hercegovine. Rupinovi je moda pogreno zapisan Rubanovi , iji je rod 1433. zabeleen u Lici. Poslednji
zabeleen s vlakim suksom moda je jo bio dvojezi an. Stankovi i,
koje N. Klai belei oko Klisa 1436, tako e su morali biti Vlasi naseljeni
iz Hercegovine. Pomenuti Vizi i, prema nekima, bili bi arbanakog porekla, te zato tako e iz Hercegovine. Vlasi Pustonjaci (1448), od kojih
su se neki naselili u selu Maljinama (zadarski distrikt) izuzetno su zadrali pravoslavna imena (Kostadin), te treba pretpostaviti da nije proteklo
mnogo vremena od njihovog dolaska iz Polimlja ili Hercegovine. udomiri i su ozna eni kao de loco, to bi zna ilo da su ve teritorijalizovani. Iz te decenije belee se jo: katun Tomaa Miloti a (1448), Franka
Danilovi a (1449), katun Marka Livojevi a (1449)395 i Antola Kraj i a
(1449).396 Davanje katunaninu plemi ki predikat ser zna ilo bi da je
bio vrlo ugledan, a moda je i stekao kakvu feudalnu titulu od vladara.
Od sredine XV veka opet prestaju pomeni katuna, jer su pomenuti
katuni iz 40-ih godina podvrgnuti nagloj teritorijalizaciji.
Navedeni su samo podaci iz spisa zadarskih notara. Sli no je bilo
i prema drugim gradovima, posebno prema ibeniku i Trogiru, ali i sa
dalekim severodalmatinskim otokom Rabom. Naseljeni po ugovoru
sto ari zabeleeni su 1438, kad je jedan sto ar imao prava dovu i 500

389
390
391
392
393
394
395
396

HAZd, Bartolomeus de Sercana, busta I, fasc. II/1.

Isto, busta I, fasc. II/6, f. 2588.
Isto, fasc. II8, 368.
Isto, fasc. III1.
Isto, III3, 1377.
Isto, busta I, fasc. II10, f. 126.
HAZd, Simon Damiani, busta I, fasc. II.
Isto, busta III, fasc. III4, 25. V 1448 i 15. VIII 1449.

206

ovaca.397 Na otok dolaze Vlasi s Velebita, obi no od Karlobaga. Od katuna su zabeleeni Rue ani ili Roenci (1480, 1495),398 Vlasi Bumbari i
(1494),399 katun Hlapovi a (1495).400 Javno se na Rabu i jedan hercegova ki katun Krasojevi a (1495)401; jedan od krasojevi kog katuna zvao
se ura Bri , a drugi Mihovil Rajkovi ; taj drugi je svakako ro en
na Rabu ili u susednoj Hrvatskoj, jer je Mihovila bilo samo me u katolicima, Hrvatima, a ne i me u hercegova kim Vlasima; ura je, pak,
karakteristi no ime hercegova kih Vlaha. Kako je Mihovil, bez sumnje,
bio ve u godinama, treba pretpostaviti da je naseljavanje Krasojevi a,
tako e, obavljeno na Rab krajem XIV stole a. Prema jednom miljenju,
Vlasi na kvarnerskim ostrvima, posebno na Rabu i Pagu do sredine XV
veka, nisu bili oni Vlasi s kojim su Turci neto jasnije vrili pritisak prema Zadru, nego neki doma i, hrvatski.402
Na Rab su primani i Vlasi iz velebitskih skupina, ali pojedina no,
na primer iz katuna Staniska; jednom velebitskom Morlaku ( ur u
Beni u) jedan patricije prodao je konja.403 Mnogo vie podataka ima o
Vlasima Mersinovi , sin Biloa Grgur je bio omiljeno hri ansko ime
katoli kih Vlaha, na Rabu ima izvan katuna, tj. poluapsorbovanima, kojima se prodaju ili ustupaju na obradu parcele ziratne zemlje, vinogradi i
panjaci, vino ili koze, ili kad se kao kmetovi smetaju na zemlju.404 Na
susednom Krku naselio ih je Ivan Frankopan i tu su imali svoje posebne
sudije (1465); jedan od njih bio je i Gregor Boduli , potomak, tako e,
vlakih sudija.405 Zanimljivo je da njegovo prezime upu uje da je sin
Bodula, tj. starina kog stanovnitva primorskog pojasa Dalmacije, mada
je o igledno da je pravi Vlah, ak iz uglednog roda. Vlasi na susednom
Pagu sumnji eni su za razbojnitva, naro ito kad su u pitanju stoka i
so.406 Morlaci s tih otoka preseljavali su se, kao sto ari i primitivni ratari,
397

398
399
400
401
402
403
404
405

406

S. Ljubi , Listine o odnoajih izme u Junoga Slavenstva i Mleta ke Republike (u

daljem tekstu: Listine), VIII, Zagreb 1886, 268.
HAZd, Notarski spisi op ine Rab, kutija I/9, 201 i V, 268.
Isto, kutija II, 262.
Isto, kutija V, 268.
Isto, 286.
O. Randi, La Jugoslavia, Roma 1922, 5.
HAZd, Notarski spisi op ine Rab, kut. VII/2, 2, 27 od 8. XI 1501. Grgur.
Isto, VII13, 37 od 6. VIII 1508.
Isto, kut. I/7, 35; I. 146; II. 35, 65, 256 (selo Gredica, slovenske sudije), 386, 457,
624: III, 991; IV/5, 2; 120, 179; V, 179, 254, 266: VI/93, 131.
I. Kukuljevi Sakcinski, Acta croatica, Zagreb 1863, 97.
207

u Istru. Za vreme rata 1648. ponovo su doli s ostrva, dolaze i iz pravca

Zadra i Splita, i to iz Bosne.407 ibeni ka optina davala je dozvolu za
dolazak u grad kako Morlacima tako i Hrvatima (1450),408 koji su bili u
istom ekonomsko-socijalnom poloaju, tj. bivi a tada apsorbovani Vlasi. Kad je Petar, brat bana Matije u Klisu (1437), pravio ugovor s Mle anima, morao je prihvatiti obavezu da ne e primati Morlake. Oni su vaili
kao zlo inci i u zadarskom kraju (1447).409
Kad je re o Rabu, na otoku su iveli i preseljenici iz Bosne, tu doli
pre pada Bosne, kao sto ari Morlaci i drugi. Stipan zvani Bosna bio je
(1443) pastir, dakle apsorbovani Vlah, koji je najpre na ostrvo mogao
dolaziti u zimskom delu transhumance; njegovog zeta je jedan rapski
plemi naselio i obezbedio mu panjak.410 Stipanu je jedan pop dao u
godinji zakup vola (1460), to zna i da se bosanski sto ar pretvarao u
ratara. Godine 1470, neki Pavle Bosna bio je islueni famul.411 Neka Bosanka Roksa (ili Rua) zabeleena je (1478) kao sused nekog seljana.412
Mato iz Bosne bio je (1479) stanovnik Raba. Petar Stifanovi iz Bosne
bio je mornar, kao i Rado iz Bosne.413 I po gradovima Dalmacije bilo je
pojedina no doseljenih Bosanaca. Veselko Gravi i (Radoslavov) dao
je svog sina nekom Italijanu iz ezene, naseljenom u Zadru, da ga slui
pet godina i da ga na ini hri aninom, poto je bio pagan (verovatno
bogumil).414 ena nekog Stanka iz Sklavonije u Zadru (1289) zvala se
Bosna.415
Turci su se dugo umeli sluiti uslugama pokretnih Vlaha, te su ovi
predstavljali pretean deo turske vojske, ak i pri opsadi gradova, kao to
je bilo Jajce 1501. godine.416 Ipak, od po etka XVI veka, Vlasi, nezadovoljni gubitkom ranijih povlastica, a oboga eni trgova kim prometom
s dalmatinskim varoima, po inju da naputaju sultanovo carstvo i da
prelaze u mleta ku Dalmaciju. Jedna grupa Vlaha, iz Bosne prihva ena
407
408
409
410
411
412
413
414
415

416

Listine IX (1890), 448, 449.

G. Marz, Adriafrage, Berlin 1933, 129.
Listine IX, 354.
Isto, 96, 258.
HAZd, Notarski spisi op ine Rab, kut. I, 15 i 136.
Isto, I, 1. 5.
Isto, kut. IV/5, 151.
Isto, kut. VI/2, 96; kut. V. 264 i 261; II, 642.
Nau na biblioteka u Zadru, Regesta dell Archivio notarile di Zara, Gurrin Ferramte, Manoscritti N 16532, 461/IV, III bis/1, 12. IV 1396.
HAZd, Spisi zadarskih biljenika I (1959), 1645 (27. X 1289).

208

je (oktobra 1504) na ibenskom podru ju.417 U stvari, Vlasi su samo u

ve em broju nastavili da zimski deo transumance provode oko Vranskog jezera, na morskoj obali kod Biograda, oko Novigrada i Karina.
Jo vie ih je bilo u ibenskom kraju. Vlaki katuni su naro ito zimovali
kod Bosiljine, a zatim su proterani, te su se mogli zimi, do ur evdana,
zadravati na dva mesta, jedan katun s isto ne a drugi sa zapadne strane
Krke.418 Teranje Vlaha sa zimskih ispaa oko ibenika odobrio je jo
Ladislav Napuljac svojom poveljom od 17. juna 1402, i tom prilikom je
ustanovljena globa od sto dukata za prekrioca.419 Speci an vlaki mentalitet nastao je kao proizvod ratni kog i sto arskog zanimanja i manjka
zrnaste hrane, zbog ega su se oni, siromani, odavali i kra ama. Vlasi
sa svojim stadima nastavljaju da vre pritisak na panjake i u drugoj polovini XV veka;420 nanosili su tetu usevima i bili su skloni prisvajanju
tu ih dobara, posebno u zatvorenim sredinama, kakva su bila kvarnerska
ostrva.421 No, tete i plja ke nanosili su (1470) iben anima i Hrvati iz
lu ke upanije, koje izvori vie ne ozna avaju vlakim imenom.422
Masovno naseljavanje, naro ito hercegova kih Vlaha, u severnoj
Dalmaciji nastalo je 20-ih i 30-ih godina XVI veka, poto je u lu koj upaniji u drugoj deceniji stole a likvidirana ugarsko-hrvatska vlast. Tada
je bilo puste zemlje i prema Zadru i Ninu (1528), ali su Turci s Vlasima
radije upadali u vranski i nadinski kraj, pogodniji za naseljavanje sto ara.423 Morlaci su se i tada najradije kretali prema Nadinu i Novigradu.424
Za turske Vlahe okolina Biograda na moru bila je posebno privla na.
Prema Skradinu pritiskao je vojvoda Dragor sa svojim Vlasima.425 Katuni pored Novigrada oko 1520. ve su bili stalno prisutni, a Vlasi iz njih
odlazili su u Novigrad i tamo se zadravali kao ljudi koje su varoani
417
418
419
420
421
422

423
424
425

V. Klai , Povijest Hrvata IV, Zagreb 1973, 261.

I diarii di Marino Sanuto VI, Venezia, 82 od 21. X 1504.
ibenski diplomatarij, 957.
L. Benevenia, Una pagina di storia dalmata, Scintile (Zara) N (15. III 1890), 62.
ibenski diplomatarij, 230, 3145, 317, 319.
S. Mitis, Note storiche dell isola di Cherso. Rivista dalmatica, anno I, fasc. II,
Zara 1889, 167: Nau na biblioteka u Zadru, N 28264, MC N 1772/II, M. L. Bujch, Delle riessioni storiche sopra il moderno stato civile ed ecclesiastico della
citt di Pago, parte II, 1719, 1534.
ibenski diplomatarij, 3335, 3356.
Commissiones et relationes venetae, vol. II, 43, 423.
I diarii di Marino Sanuto, vol. LVI, 656 od 22. VII 1532.
209

poznavali.426 Ti varoani nisu rado gledali na irenje doljaka, pa je bilo

slu ajeva organizovanja komplota protiv Morlaka, na primer nekih iben ana protiv Tome Miganovi a i njegove vlake druine.427
Vlasi nisu besciljno tumarali po u velikoj meri naputenim predelima, nego su za njima ili Turci spahije, koji su ih naseljavali na tu em,
mleta kom zemljitu, a dizdari su organizovali plja kake druine za
dalje teranje sa zemlje starosedelaca.428 Do 1540. Vlasi su se masovno
naselili izme u Skradina i Knina. Naselja u kojima su iveli sultanovi
Vlasi, esto i po dogovoru s vlasnicima zemlje, mleta kim dravljanima,
popisiva i su te 1540. godine kao sultanova sela i uneli su ih u popisni
defter. Tako su nastala sporna naselja izme u Mle ana i Turaka; najpre ih je bilo 33, godine 1543. ve 49 i na zadarskom podru ju. U tom
zahvatanju posebno je bio agresivan nadinski beli-aga Deli-Mehmed
koji je navodno zapovest bosanskog namesnika Ulam-bega. Beli-aga je
zatim umanjio zahteve na 36 sela, u iji je posed elio da u e kao zaim.
Jula 1550. opet je izba eno na razinu me udravnih odnosa pitanje grani nih sela; tada je turski zahtev stilizovan na 44 naselja na nekadanjoj
hrvatskoj me i, koja je grupa sela sa strane Turaka nazvana itluk
(sela su imala da postanu funkcionerska dobra!). Te su grani ne raspre
naseljavanjem Vlaha zavrene krajem 50-tih godina, kad je Mle anima
vra eno (marta 1559) samo veliko selo Bi ina. Predaju je obavio kliki
sandak-beg Ferhad.429 Stvar time, ipak, nije bila likvidirana. Hamer pie
da su Mle ani mirovnim ugovorom (marta 1573), posle Kiparskog rata,
uspeli da im Porta povrati, posle velikog natezanja, pedeset sela koja su
nekad pripadala Zadru, Zemuniku i ibeniku.430
Dvadesetih godina nastavljena je turska najezda dalje na severozapad, te su u osmanlijske ruke preli: 1522. Skradin i Knin, 1523. Bribir
i Ostrovica, 1527. Obrovac.431 Vlasi su naseljeni i u Bosanskoj krajini,
tj. Oko Une, Glamo a i Srba. Vlasi iz tih krajeva obratili su se generalu
Kacijaneru da ih primi u hri ansku dravu, pa su smeteni u umberku.
Iz te godine postoji i beleka Benedikta Kuripei a da su Bosnu naselja426
427

428
429
430
431

Isto, vol. LV, 320.

HAZd, Atti del conte di Zara, vol. I (Pietro Maecello), 182 (3. XII 1526); II, 20
(10. II 1520 m. v.).
I diarii di Marino Sanuto, vol. LIV, 2213 (7. I 1531).
Commissiones et relationes venetae, vol. III, 23940, 196 i 191.
J. Hammer, Geschichte des osmanischen Reiches, B. II, 4301.
B. Hrabak, Vlaka i usko ka kretanja, 240. oko 1530.

210

vali Srbi-Vlasi, koji su se javljali i pod imenom martolosa, a dolazili su iz

beogradsko-smederevskog kraja.432 Tako se u vrtlogu turske najezde, poevi jo krajem XIV veka, od kosovske bitke ispremealo stanovnitvo
prostranih krajeva od gornjeg Vardara do Zagreba ke gore.433
Neki Vlasi su napustili (1540) sultanovu zemlju i zatraili da budu
naseljeni kod Biograda. Mleta ke vlasti su ih prihvatile, ali ih nisu zadrale kod Biograda da se prema njima ne bi zaletali njihovi stari gospodari Turci, nego su ih prebacili u Istru, gde su Mle ani imali potreba
za radnom snagom kod opravki nekih tvr ava.434 Storija jednog hercegova kog bratstva je pri tome zanimljiva. Boluni, koji se 60-ih godina
XV veka nalaze u skupini Donjih Vlaha (kod Stoca) delom su preseljeni
na mleta ku granicu, te su usko ili Mle anima i oni su preba eni u Istru;
tu su se priklju ili i ima i ponovo se vratili romanskom jeziku. Jednu
seobu turskih vlaha u Istri treba zabeleiti i 1558. godine.435
I u drugoj polovini XVI veka vlako naseljavanje izvo eno je ka
Ninu, Zadru i ibeniku, kako iz dananje zapadne Bosne, tako i iz Like
i Krbave. Ti e se naseljenici krajem XVI stole a zbog haranja senjskih
uskoka preseliti u manje izloen ibenski kraj.436 Bez obzira na dravne
granice, vlasi dolaze na zimovanje na obalu zadarske ravnice i krajem
XVI veka. Biregionalno sto arenje im je najbolje omogu ilo da se provuku izme u Turaka, Mle ana i Senjana.437 Usko ke otima ine su se kod
istih grupa najpre sastojale od plena u ovcama, a kasnije u volovima, to
je najbolji znak da su ov ari postajali ratari. Naseljavanje u krajeve blizu
morske obale postojalo je i od 1580. Ti su vlasi dolazili iz dublje unutranjosti i bili su pravoslavne vere. Da bi doli do dobre zemlje blizu mora,
postali su agresivan elemenat.438
432

433

434
435

436
437
438

G. Stanojevi , Junoslovenske zemlje u mleta ko-turskim ratovima XVIXVIII vijeka. Beograd 1970, 47: N. Mila, Pravoslavna Dalmacija, Novi Sad 1901. passim;
S. Pavi i , Seobe i naselja u Lici. Zbornik za narodni ivot i obi aje Juni Slavena 40, Zagreb 1962, 1012.
R. Lopai , Biha , 17; B. Kuripei , Putopis kroz Bosnu, Srbiju, Bugarsku i Rumeliju 1530, Sarajevo 1950, 54.
Cviji eva knjiga, Beograd 1927. Seoba i etni ki procesi u naem narodu.
C. F. Bianchi, Fasti di Zara, Zara 1888, 75; A. de Benvenuti, Storia di Zara dal
1409 al 1797, vol. I, Milano 1944, 112.
Isto.
B. Hrabak, Vlaka i usko ka kretanja, 254.
Commissiones et relationes venetae V. 214 i 245; 171 i 226.
211

Katunska organizacija oko Krke i Zrmanje pokazuje istu organizaciju kao u tadanjoj sredinjoj i isto noj Hercegovini, tj. ona je postojala
zbog ure ivanja seobe i stanita na zimskim i letnjim panjacima, ili je
obezbe ivala ljudstvo i stoku za prenoenje tereta u karavanskom saobra aju. Letnja paa nalazila se na junom Velebitu, na Dinari i Svilaji,
a zimska pri morskoj obali. Od krakih polja, vlasi su naro ito gusto
poseli Petrovo polje (kod Klju a). Kao i u Hercegovini, zimska i letnja
paa nisu bile sasvim blizu, te se nisu mogla obrazovati plemena kao u
Crnoj Gori, nego se ostalo na katunima i na njihovom grupisanju u nahijske zborove. Na Cetini je rastojanje izme u letnjih i zimskih panjaka
bilo manje, te su se tu katuni u ranijoj organizaciji odrali do oko 1540.
Vlasi oko Krke i Zrmanje zatekli su prirodne uslove koji su zahtevali
napasanje na ve im udaljenostima, te je to doprinelo duem odravanju
katunske organizacije.439 Na letnjoj pai na junom Velebitu susretali su
se vlasi iz Like, Dalmacije i Bosanske krajine. Bosanski vlasi bili su
od Uskoplja i njih su favorizovali sandak-begovi. Za te letnje panjake, dalmatinski vlasi su li kim vlasima obezbe ivali zimsko napasanje
blaga, naro ito oko Novigrada. Bilo je snenih zima (na primer, januara
1555) kad se vie tapkara tiskalo nego obi no u blizini mora. Sli no je
bilo i sa vlasima u planini Tartaru, kojima je bilo blizu da se spuste na
ibensku rivijeru ili oko Vranskog jezera. Ta li ko-dalmatinska sprega
dola je do izraaja i u drugoj polovini XVII veka, u Kandijskom i Morejskom ratu, kad su se vlasi iz Like, Krbave, pa iz Glamo a i Livna
naseljavali u Dalmaciji. To je bila druga velika vlaka seoba u Dalmaciju li kih katoli kih i pravoslavnih vlaha i bosanskih pravoslavnih.440
Odravanju katuna doprinele su martoloke akcije (gde su katuni davali
najmanje vojne jedinice), kiridiluk (gde je katun davao jedan karavan) i
komplementarna endogamija (koja se morala sprovoditi zbog normalnog
razmnoavanja na bazi nekrvnog srodstva).441
U drugoj polovini XVI i po etkom XVII veka, prema Zadru bili su
naseljeni vlasi Par i i i Sudarevi i (ro aci Bunjevaca), izme u Nadina,
Vrane i ibenika. Banjevci, Stankovci i Vratkovi i, u Petrovom polju
Mirkovi i, Pastrohovi i, Vrankovi i i drugi, na Dobrom Polju, Vojni i
(poreklom od irokog Brijega u zapadnoj Hercegovini) i Vuki evi i, iz439
440
441

B. Hrabak, Vlaka i usko ka kretanja, 255.

Isto, 255.
Isto, 256.

212

me u Trogira i ibenika Ljubi i, Vojihni i, Jelov i i, Gospi i, Kabli i,

Radimi i, Rusi i, Sumi i, Primilovi i, Pocrnje i Tvrtkovi i, a dalje na
Cetini Zbitelji i. To vie nisu bili katuni od 20, 30 i 50 porodica, nego
grupe od vie katuna istoga imena i porekla. Iz Hercegovine su pouzdano
bili Primilovi i i Pocrnje, a iz Bosne Tvrtkovi i.
Iz Hercegovine su, pored Vojni a, svakako bili i Armeni i.442
Jezi ki stru njaci su doli do zaklju ka da jezik stanovnika naseljenog od Zadra do Knina pokazuje jezi ke osobine Hercegovine isto no
od Neretve.443 Treba pretpostaviti da taj isto ni poloaj od Neretve nije
bio sasvim uz reku nego neto isto nije, u dananjoj isto noj Hercegovini, na potezu Bile e-Gacko i Stolac-Trebinje. Taj zaklju ak lingvista bi
govorio da je u velikoj seobi 20-ih i 30-ih godina XVI veka dominirao
elemenat iz Hercegovine, a da su bosanski Vlasi vie naseljeni u severnim, panonskim krajevima...444

442
443

444

Isto, 257.
. Bjelanovi , Antroponimija Bukovice, Split 1988, 189; P. Ivi , Srpski narod i njegov jezik, Beograd 1971, passim.
Bogumil Hrabak, Naseljavanje hercegova kih i bosanskih Vlaha u Dalmatinsku
Zagoru u XIV, XV i XVI veku. U ediciji: Iz starije prolosti Bosne i Hercegovine.
Knjiga II, Arhivar, Beograd, 2003, str. 84-96. Ova rasprava prvi put je objavljena u
izdanju: Migracije i Bosna i Hercegovina (Sarajevo, 1997, str. 67-87.)
213