POLITECHNIKA KRAKOWSKA

im. T. Kociuszki
Wydzia Mechaniczny
Instytut Maszyn i Urzdze
Energetycznych M-9

Laboratorium z przedmiotu
Wymiana Ciepa i Masy

Instrukcja do wiczenia
Suszenie paliw staych metod termograwimetrii

opracowa mgr in. Piotr Cisek

1.

Wprowadzenie

Warto opaowa paliw staych zaley gwnie od zawartoci czystego wgla C, wilgoci
i popiou. Im wicej wilgoci i popiou zawiera paliwo, tym mniejsza jest jego warto opaowa.
Wilgotno paliw waha si w przedziale 5-60%. Rozrnia si wilgo przemijajc i wilgo
higroskopijn. Wilgo przemijajc mona usun suszc paliwo w temperaturze pokojowej, wilgo
higroskopijna usuwana jest poprzez ogrzewanie paliwa w suszarce w temperaturach do 103-105C
(temperatura wysza, powyej 120C, moe prowadzi do zgazowania lub spalenia paliwa).
Zawarto wilgoci higroskopijnej w paliwach staych waha si od 1 do 10%. Suma wilgoci
higroskopijnej i przemijajcej stanowi wilgo cakowit paliwa.
Dua wilgo jest wad paliwa, poniewa:
utrudnia zapon,
obnia warto opaow,
przy niskich temperaturach spalin para wodna uwolniona z paliwa, przyczynia si do rosienia
spalin i w poczeniu z chlorem, SO2 i SO3, zawartymi w spalinach, wywouje korozj
omywanych czci metalowych kota,
wilgo paliwa wpywa niekorzystnie na wydajno mynw wglowych,
utrudnia i podraa transport i podawanie paliwa do paleniska zmniejszajc sypko paliwa,
wpywa niekorzystnie na warunki pracy mynw,
wilgotne paliwo atwiej zamarza podczas transportu i skadowania.
A zatem wilgotno ma znaczenie nie tylko jako czynnik decydujcy o wartoci opaowej
i emisji zanieczyszcze, jest rwnie istotna z uwagi na technologi spalania, transport,
magazynowanie, automatyzacj podawania do kota i warunki jego eksploatacji. Z tych wszystkich
wzgldw wane s take takie parametry paliw, jak gsto usypowa czy zawarto popiou.
Wilgotno materiaw jest jednym z kryteriw decydujcych o jakoci paliw. W wielu
przypadkach okrelanie wilgotnoci musi si odbywa szybko, w moliwie pewny sposb. Stosownie
w takich przypadkach metody tradycyjnej polegajcej na waeniu, suszeniu prbki przez kilka godzin
i ponownym waeniu jest niemoliwe. Czas potrzebny na okrelenie wilgotnoci tak metod jest
zazwyczaj zbyt dugi.
Metody okrelania wilgotnoci:
Istnieje wiele metod okrelania zawartoci wilgoci w materiaach. Generalnie mona te metody
podzieli na dwie kategorie:
absolutne - zawarto wilgoci jest oznaczana bezporednio, np. jako ciar ubytku
zarejestrowany podczas rutynowego suszenia.
dedukcyjne - zawarto wilgoci jest oznaczana porednio, mierzone s waciwoci fizyczne,
ktre wi si z wilgotnoci w badanej substancji (np. absorpcja promieni
elektromagnetycznych lub elektryczna przewodno waciwa).
Urzdzeniem umoliwiajcym wykonanie szybkiego i dokadnego pomiaru moe by
wagosuszarka, ktra podobnie jak w metodzie tradycyjnej wykorzystuje zjawisko
TERMOGRAWIMETRII.
Termograwimetria jest procesem okrelania ubytku masy, ktry wystpuje podczas
ogrzewania substancji. Podczas tego procesu prbka waona jest przed i po ogrzewaniu, a nastpnie
okrelany jest ubytek masy, bdcy sum wilgoci przemijajcej i higroskopijnej. Nazwa pochodzi
z aciskiej nazwy trjczonowej:
thermo = ciepo, gravi = ciar, metry = metoda.

2.

Zawarto wilgoci w paliwie

Na dowoln porcj P , wyraon w kg, paliwa skada si:

P = S +W ,
gdzie: S masa substancji suchej paliwa, W masa wilgoci zawartej w paliwie.
Z kolei, na mas S substancji suchej skada si:
S =B +A,
gdzie: B masa substancji palnej paliwa, A masa substancji mineralnej zawartej w paliwie.
Wilgotno paliwa wyraa si jako:

u=

W
,
P

(2)

(3)

co, uwzgldnione we wzorze (1), pozwala zapisa zaleno:

S = (1 u )P ,

u=

(1)

W
W
W /S
z
=
=
=
.
P S + P 1 +W / S 1 + z

(4)
(5)

Usuwanie wody z materiau powoduje, e masa i wilgotno materiau suszonego zmieniaj si

w czasie i dlatego s one parametrami niewygodnymi do uycia w opisie procesu suszenia. Z tego
wzgldu w suszarnictwie wprowadza si pojcia wilgotnoci waciwej z (zawartoci wody), ktra
okrela liczb jednostek masy cieczy przypadajcych na jednostk suchego paliwa. Wilgotno
waciw paliwa mona powiza z wilgotnoci poprzez zaleno (5).

3.

Kinetyka procesu suszenia

Kinetyka suszenia zajmuje si okreleniem zmian wilgotnoci materiau w czasie.

Suszenie jest procesem rwnoczesnej wymiany ciepa i masy. Materia suszony ogrzewa si od
gorcego powietrza (przy suszeniu konwekcyjnym), a odparowana woda przemieszcza si z materiau
do otaczajcego gazu. Badania wykazay, e opory ruchu masy s znacznie wiksze od oporw ruchu
ciepa i to one decyduj o szybkoci przebiegu procesu suszenia. Si napdow procesu suszenia jest
zatem rnica midzy prnociami pary wodnej na powierzchni materiau i w otaczajcym gazie.
Szybko suszenia wD wyraa ilo wilgoci W usuwanej w jednostce czasu z jednostko powierzchni
suszonej A, kg/(m2s):
dW
S dz
wD =
=
,
(6)
A d
A d
Na podstawie bada dowiadczalnych otrzymuje si tzw. krzyw szybkoci suszenia wD = f(z),
ktra podaje zaleno midzy szybkoci suszenia a zawartoci wilgoci w ciele staym. Krzywa
szybkoci suszenia (patrz rys.1) odpowiada staym parametrom powietrza suszonego.
Szybko suszenia moe by rwnie okrelona przez wspczynnik wnikania masy lub
wspczynnik wnikania ciepa w fazie gazowej:

w D = k P ( pm p ) =
gdzie:

(T Tm ) ,
r

(7)

pm, p prno pary wodnej w powietrzu, odpowiednio, w kontakcie z powierzchni ciaa

staego i w gbi fazy gazowej,
Tm, T temperatura na powierzchni ciaa staego i w gbi fazy gazowej,
wspczynnik wnikania ciepa,
kP wspczynnik wnikania masy,
rm ciepo parowania w temperaturze Tm

Zmiany wilgotnoci waciwej i temperatury materiau w czasie suszenia przedstawione

w prostoktnym ukadzie wsprzdnych nosz nazw krzywych suszenia i krzywych
temperaturowych, i stanowi podstaw do interpretacji kinetyki procesu suszenia.
Krzywa suszenia dla wielu materiaw skada si z co najmniej dwch, a czsto trzech
odcinkw (rys. 1). Odcinek AB odpowiada okresowi podgrzewania materiau. Ciepo jest zuywane
gwnie na podwyszenie temperatury materiau, w zwizku z czym odparowanie wilgoci jest
niewielkie. Odcinek BC jest prostoliniowy, natomiast CD jest krzywoliniowy i zblia si
asymptotycznie do wartoci odpowiadajcej wilgotnoci rwnowagowej materiau. Jest to taka
wilgotno, przy ktrej sia napdowa procesu jest rwna zeru, a wic prno pary na powierzchni
ciaa suszonego jest rwna prnoci pary wodnej w otaczajcym powietrzu.

Rys. 1. Krzywa suszenia

Rys. 2. Krzywa szybkoci suszenia

Rys. 3. Krzywa temperaturowa procesu suszenia

Graficzne rniczkowanie krzywej suszenia umoliwia konstrukcj krzywej szybkoci suszenia
(rys.2). Krzywa szybkoci suszenia skada si zwykle z kilku odcinkw. Na og wystpuje okres
staej szybkoci suszenia (pierwszy okres suszenia), ktry odpowiada odcinkowi BC na krzywej
suszenia, i okres malejcej szybkoci suszenia (drugi okres suszenia) odpowiadajcy odcinkowi CD.
Zawarto wilgoci, przy ktrej nastpuje przejcie z pierwszego na drugi okres suszenia, nazywana
jest zkr krytyczn zawartoci wilgoci. Ksztat i przebieg krzywych szybkoci suszenia w gwnej
mierze zale od rodzaju suszonego materiau.
Proces suszenia moe by podzielony rwnie na dwa okresy na podstawie przebiegu krzywej
temperaturowej (rys.3). Na krzywej tej rwnie mona wyrni trzy odcinki odpowiadajce:
okresowi podgrzewania materiau (temperatura ronie), okresowi staej temperatury i okresowi
wzrastajcej temperatury materiau. W praktyce rzadko obserwuje si okres staej temperatury
materiau w procesie suszenia.

4.

Stanowisko laboratoryjne

Termowaga jest precyzyjnym, laboratoryjnym urzdzeniem pomiarowym przeznaczonym do

szybkiego okrelania zawartoci wilgoci w prbkach rnych materiaw.

Rys.4. Wagosuszarka MAC 2010, producent - RADWAG

Tabela 1. Dane techniczne wagosuszarki MAC 210

Wagosuszarka skada si z precyzyjnej wagi laboratoryjnej oraz poczonej z ni komory

suszenia zapewniajcej stabiln temperatur suszenia podczas pomiaru (patrz rys. 5). Taka konstrukcja
powoduje, e sposb pomiaru wilgotnoci wzgldnej odbiega od metody uznanej za tradycyjn.
Istota dziaania wagosuszarki sprowadza si do:
precyzyjnego waenia badanej prbki przed suszeniem oraz w trakcie procesu suszenia bez
koniecznoci jej wyjmowania,
automatycznego zakoczenia pomiaru / suszenie do staej masy lub gdy upynie czas suszenia,
wyliczenia wynikw suszenia w/g wzoru dla przyjtego sposobu pracy,
przekazania danych z pomiarw do drukarki lub komputera gdy zachodzi potrzeba
sporzdzania dokumentacji towarzyszcej.
5

Rys. 5. Schemat budowy wagosuszarki

Wikszo wagosuszarek posiada komor suszenia ponad komor wagow co pozwala w prosty
sposb analizowa ubytki masy prbki. Ksztat oraz wielko wagosuszarki moe by rna, ale jeden
element jest niezmienny a mianowicie: separacja komory waenia wzgldem komory suszenia.

5.

Ustawienie sposobu pracy i parametrw suszenia

Patrz materiay producenta: Praktyczne aspekty analizy wilgotnoci

Do przeprowadzenia pomiarw wilgotnoci naley najpierw wybra odpowiedni sposb pracy
(wg rys.6):
1) Sposb zakoczenia procesu suszenia przyjmuje wartoci:
1 zakoczenie automatyczne (zmiana masy 1mg / w przedziale czasu 10s)
2 zakoczenie automatyczne (zmiana masy 1mg / w przedziale czasu 25s)
3 zakoczenie automatyczne (zmiana masy 1mg / w przedziale czasu 60s)
4 zakoczenie automatyczne (zmiana masy 1mg / w przedziale czasu 90s)
5 zakoczenie automatyczne (zmiana masy 1mg / w przedziale czasu 120s)
zakoczenie rczne (po naciniciu przycisku Start/Stop. Maksymalny czas suszenia
nie moe przekracza 9 godzin 59 minut. Po osignieciu przez wagosuszark tego
czasu suszenia, nastpi automatyczne zakoczenie procesu.)
zakoczenie czasowe (max czas 9 godzin 59 minut)
2)
3)

Ustawienie profilu suszenia oraz temperatury suszenia: profil standardowy, temp. 105C
Rodzaj wywietlanego wyniku:
- ubytek procentowy masy zmiana masy podczas procesu suszenia,
- cz masy suchej uzyskana w procesie suszenia cz prbki jaka pozostaa na
szalce wagosuszarki, po odparowaniu wilgoci,
- stosunek wilgoci/masy suchej uzyskany w procesie suszenia cz prbki, ktra
odparowaa w trakcie procesu suszenia,
- zmiana masy zmiana masy podczas procesu suszenia.

Rys. 6. Panel wagosuszarki

Proces suszenia:
Aby rozpocz proces suszenia, naley wybra
procedur wg ktrej ma by przeprowadzane suszenie
a nastpnie postpowa zgodnie z poniszym
schematem:
Uruchomi procedur suszenia naciskajc
przycisk Start/Stop. Naley pooy na listkach
wspornika szalki szalk jednorazow i, jeeli wskazanie
wywietlacza masy jest rne od zera, nacinij przycisk
TARE. Zdj szalk i rwnomiernie rozmieci na niej
badan prbk. Umieci szalk na listkach wspornika
szalki . Na wywietlaczu cyfrowym masy i wilgotnoci
wywietli si masa netto prbki (masa pocztkowa).
Zamkn pokryw suszarki.
Nacisn przycisk START na poszczeglnych
wywietlaczach wywietl si nastawione parametry.
Dziki
opracowanym
programom
komputerowym moliwa jest wsppraca urzdzenia
z komputerem. Tworzone s raporty z pomiarw,
biece wykresy powstajce ju w trakcie prowadzenia procesu oraz moliwo zapisania danych na
dysku i dokonanie oblicze statystycznych.

6.

Przebieg wiczenia

Przed przystpieniem do bada wagosuszark naley wytarowa, wybra odpowiedni rodzaj pracy
oraz ustawi odpowiednie parametry pracy. Zakres wiczenia przedstawia prowadzcy zajcia.
Nastpnie, przygotowany materia do bada naley rozoy rwnomiernie na szalce pamitajc, aby
warstwa suszonego materiau miecia si w zakresie 1-2 mm, zamkn pokryw urzdzenia i
naciskamy dwukrotnie przycisk START. Pomiary zapisywane s automatycznie dziki wsppracy
wagosuszarki z komputerem. Po zakoczeniu pracy urzdzenia naley dwukrotnie klikn biece
pomiary na ekranie komputera w celu sporzdzenia raportu wae. Nastpnie na ekranie naley
nacisn ikon raport wae. Pojawi si puste pole. W celu przesaniu danych naley nacisn
PRINT na panelu termowagi. Pliki zapisa w formacie txt. Z otrzymanych danych sporzdzi wykres
krzywej suszenia badanego materiau.
7

7.

Opracowanie wynikw pomiarw

W sprawozdaniu do wiczenia powinien znale si:

charakterystyka badanego paliwa (m.in.: skad, ciepo spalania, warto opaowa, rednia
wilgotno dane literaturowe itp.),
Parametry pomiaru,
Wyniki pomiarw zebrane w formie tabeli,
Zestawienie wynikw w formie wykresu krzywa suszenia, krzywa szybkoci suszenia,
Okrelenie i zidentyfikowanie charakterystycznych odcinkw na wykresach jeli nie
wystpuj, wyjani dlaczego,
Wyznaczenie charakterystycznych wilgotnoci waciwych i szybkoci suszenia,
Wnioski, uwagi, porwnanie wynikw.
LITERATURA:
RADWAG - materiay producenta: Wagosuszarka MAC 210, www.radwag.pl.
Niedzika I., Zuchniarz A.: Analiza energetyczna wybranych rodzajw biomasy pochodzenia
rolinnego, MOTROL, 2006, 8A, str. 232-237.
Postrzednik S.: Analiza parametrw wpywajcych na energetyczn przydatno paliw, Energetyka,
lipiec 2011, str. 395-398.
Orowski P. i in.: Koty parowe: konstrukcja i obliczenia, Wydanie 3, WNT, Warszawa 1979.
Lewicki P. i in.: Inynieria procesowa i aparatura przemysu spoywczego, WNT, Warszawa 2005.
Ciesielczyk i in.: Przykady i zadania z inynierii chemicznej i procesowej, Cz 2, Wydanie III,
Wydawnictwo PK, Krakw 1995.