Professional Documents
Culture Documents
2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
Lesalonde
Lecture
ALEXANDREKOJEVE
LAFINDEL'HISTOIRE
LeZendu
Concombre
ALEXANDREKOJEVE
"LAFINDE
L'HISTOIRE"
EditionsGallimard
1947
Notesdans
"IntroductionlaLecture
deHegel"
retour
Note1/page434(1946)
....(1)Ladisparitiondel'Hommelafindel'Histoire
n'estdoncpasunecatastrophecosmique:leMonde
naturelrestecequ'ilestdetouteternit.
1.Kandinsky,ImprovisationXIV,1910
....Etcen'estdoncpasnonplusunecatastrophe
biologique.l'Hommeresteenvieentantqu'animalqui
estenaccordaveclaNatureoul'tredonn.Cequi
disparat,c'estl'Hommeproprementdit,c'estdire
l'Actionngatricedudonnetl'Erreur,ouengnralle
Sujetopposl'Objet.Enfait,lafinduTempshumain
oudel'Histoire,c'estdirel'anantissementdfinitifde
l'Hommeproprementditoudel'Individulibreet
historique,signifietoutsimplementlacessationde
l'Actionausensfortduterme.Cequiveutdire
pratiquement:ladisparitiondesguerresetdes
rvolutionssanglantes.Etencoreladisparitiondela
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
AlexandreKojve
"Introductionla
LecturedeHegel"
EditionsGallimard,1947
1/7
20.1.2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
Philosophiecarl'Hommenechangeantplus
essentiellementluimme,iln'yaplusderaisonde
changerlesprincipes(vrais)quisontlabasedesa
connaissanceduMondeetdesoi.Maistoutlerestepeut
semaintenirindfinimentl'art,l'amour,lejeu,etc.,etc.
bref,toutcequirendl'Hommeheureux.Rappelons
quecethmehglien,parmibeaucoupd'autres,at
reprisparMarx.L'Histoireproprementdite,oles
hommes(les"classes")luttententreeuxpourla
reconnaissanceetluttentcontrelaNatureparletravail,
s'appellechezMarx"Royaumedelancessit"(Reich
derNotwendigkeit)audel(jenseits)estsitule
"Royaumedelalibert"(ReichderFreiheit),oles
hommes(sereconnaissantmutuellementsansrserves),
neluttentplusettravaillentlemoinspossible(laNature
tantdfinitivementdompte,c'estdireharmonise
avecl'Homme).Cf.LeCapital,LivreIII,Chapitre48,
findu2ealinaduIII.
TELGallimard,1983
NotedelaSecondedition/page436(1947)
....LetextedecetteNote(1delap.434)estambigu,
pournepasdirecontradictoire.Sil'onadmet"la
disparitiondel'Hommelafindel'Histoire",sil'on
affirmeque"l'Hommeresteenvieentantqu'animal",
enprcisantque"cequidisparat,c'estl'Homme
proprementdit",onnepeutpasdireque"toutlereste
peutsemaintenirindfiniment:l'art,l'amour,lejeu,
etc...".Sil'Hommeredevientunanimal,sesarts,ses
amoursetsesjeuxdoiventeuxaussiredevenir
purement"naturels".Ilfaudraitdoncadmettre,qu'aprs
lafindel'Histoire,leshommesconstruiraientleurs
dificesetleursouvragesd'artcommelesoiseaux
construisentleursnidsetlesaraignestissentleurs
toiles,excuteraientdesconcertsmusicauxl'instardes
grenouillesetdescigales,joueraientcommejouentles
jeunesanimauxets'adonneraientl'amourcommele
fontlesbtesadultes.Maisonnepeutpasdirealorsque
toutceci"rendl'Hommeheureux".Ilfaudraitdireque
lesanimauxposthistoriquesdel'espceHomosapiens
(quivivrontdansl'abondanceetenpleinescurit)
serontcontentsenfonctiondeleurcomportement
artistique,rotiqueetludique,vuque,pardfinition,ils
s'encontenteront.Maisilyaplus."L'anantissement
dfinitifdel'Hommeproprementdit"signifieaussila
disparitiondfinitiveduDiscours(Logos)humainau
senspropre.Lesanimauxdel'espceHomosapiens
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
2/7
20.1.2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
ragiraientpardesrflexesconditionnsdessignaux
sonoresoumimiquesetleurssoidisant"discours"
seraientainsisemblablesauprtendu"langage"des
abeilles.Cequidisparatraitalors,cen'estpasseulement
laPhilosophieoularecherchedelaSagessediscursive,
maisencorecetteSagesseellemme.Cariln'yaurait
plus,chezcesanimauxposthistoriques,de"
connaissance[discursive]duMondeetdesoi".
....Al'poqueoj'airdiglaNotecidessus(1946),le
retourdel'Hommel'animalitnemeparaissaitpas
impensableentantqueperspectived'avenir(d'ailleurs
plusoumoinsproche).Maisj'aicomprispeuaprs
(1948)quelafinhglomarxistedel'Histoiretantnon
pasencorevenir,maisd'oresetdjunprsent.En
observantcequisepassaitautourdemoieten
rflchissantcequis'estpassdanslemondeaprsla
batailled'Ina,j'aicomprisqueHegelavaitraisonde
voirencellecilafindel'Histoireproprementdite.Dans
etparcettebataille,l'avantgardedel'humanita
virtuellementatteintletermeetlebut,c'estdirelafin
del'volutionhistoriquedel'Homme.Cequis'est
produitdepuisnefutqu'uneextensiondansl'espacedela
puissancervolutionnaireuniverselleactualiseen
FranceparRobespierreNapolon.Dupointdevue
authentiquementhistorique,lesdeuxguerresmondiales
avecleurcortgedepetitesetgrandesrvolutionsn'ont
eupoureffetqued'alignersurlespositionshistoriques
europennes(rellesouvirtuelles)lesplusavances,les
civilisationsretardatairesdesprovincespriphriques.Si
lasovitisationdelaRussieetlacommunisationdela
Chinesontplusetautrechoseencorequela
dmocratisationdel'AllemagneImpriale(parle
truchementdel'hitlrisme)oul'accessionduTogo
l'indpendance,voirel'autodterminationdesPapous,
c'estuniquementparcequel'actualisationsinosovitique
dubonapartismerobespierrienobligel'Europepost
napolonienneacclrerl'liminationdesnombreuses
squellesplusoumoinsanachroniquesdesonpasspr
rvolutionnaire.D'oresetdj,ceprocessus
d'liminationestd'ailleursplusavancdansles
prolongementsnordamricainsdel'Europequ'en
Europeellemme.Onpeutmmedireque,d'uncertain
pointdevue,lesEtatsUnisontdjatteintlestadefinal
du"communisme"marxiste,vuque,pratiquement,tous
lesmembresd'une"socitsansclasses"peuvents'y
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
3/7
20.1.2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
approprierdsmaintenanttoutcequebonleursemble,
sanspourautanttravaillerplusqueleurcoeurneleleur
dit.
....Or,plusieursvoyagescomparatifseffectus(entre
1948et1958)auxEtatsUnisenetU.R.S.S.m'ontdonn
l'impressionquesilesAmricainsfontfiguredesino
sovitiquesenrichis,c'estparcequelesRussesetles
ChinoisnesontquedesAmricainsencorepauvres,
d'ailleursenvoiederapideenrichissement.J'aitport
enconclurequel'Americanwayoflifetaitlegenrede
vieproprelapriodeposthistorique,laprsence
actuelledesEtatsUnisdansleMondeprfigurantle
futur"ternelprsent"del'humanittoutentire.Ainsi,
leretourdel'Hommel'animalitapparaissaitnonplus
commeunepossibilitencorevenir,maiscommeune
certitudedjprsente.
DominiqueAuffret,
Paris,
"AlexandreKojve:
laphilosophie,
l'tat,
lafindel'Histoire",
Grasset&Fasquelle,1990.
DominiqueAuffret
"AlexandreKojve:
laphilosophie,
l'tat,
lafindel'Histoire",
Paris, BiblioEssaispoche,
2001.
2.Kandinsky,ImprovisationVII,1910
....C'estlasuited'unrcentvoyageauJapon(1959)que
j'airadicalementchangd'avissurcepoint.J'aipuy
observeruneSocitquiestuniqueensongenre,parce
qu'elleestseuleavoirfaituneexpriencepresquetrois
foissculairedevieenpriodede"find'Histoire",
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
4/7
20.1.2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
c'estdireenl'absencedetouteguerrecivileou
extrieure(lasuitedelaliquidationdu"fodalisme"
parleroturierHideyoshietdel'isolementartificieldu
paysconuetralisparsonnoblesuccesseurYiyeasu).
Or,l'existencedesJaponaisnobles,quicessrentde
risquerleurvie(mmeenduel)sanspourautant
commencertravailler,nefutrienmoinsqu'animale.
....Lacivilisationjaponaise"posthistorique"s'est
engagedansdesvoiesdiamtralementopposesla"
voieamricaine".Sansdoute,n'yatilpluseuauJapon
deReligion,deMorale,nidePolitiqueausens"
europenou"historique"decesmots.Maisle
Snobismel'tatpurycradesdisciplinesngatricesdu
donn"naturel"ou"animal"quidpassrentdeloin,
enefficacit,cellesquinaissaient,auJaponouailleurs,
del'Action"historique",c'estdiredesLuttes
guerriresetrvolutionnairesouduTravailforc.
Certes,lessommets(nullepartgals)dusnobisme
spcifiquementjaponaisquesontleThtreN,la
crmonieduthetl'artdesbouquetsdefleursfurentet
restentencorel'apanageexclusifdesgensnobleset
riches.Mais,endpitdesingalitsconomiqueset
socialespersistantes,touslesJaponaissansexception
sontactuellemententatdevivreenfonctiondevaleurs
totalementformalises,c'estdirecompltementvides
detoutcontenu"humain"ausensd'"historique".
Ainsi,lalimite,toutJaponaisestenprincipecapable
deprocder,parpursnobisme,unsuicideparfaitement
"gratuit"(laclassiquepedusamourapouvanttre
remplaceparunavionouunetorpille),quin'arien
voiraveclerisquedelaviedansuneLuttemeneen
fonctiondevaleurs"historiques"contenusocialou
politique.Cequisemblepermettredecroireque
l'interactionrcemmentamorceentreleJaponetle
Mondeoccidentalaboutiraenfindecomptenonpas
unerebarbarisationdesJaponais,maisune
"japonisation"desOccidentaux(lesRussesycompris).
....Orvuqu'aucunanimalnepeuttresnob,toutepriode
posthistorique"japonise"seraitspcifiquement
humaine.Iln'yauraitdoncpasd'"anantissement
dfinitifdel'Hommeproprementdit",tantqu'ilyaurait
desanimauxdel'espceHomosapienspouvantservirde
support"naturel"cequ'ilyad'humainchezles
hommes.Mais,commejeledisaisdanslaNoteci
dessus,un"animalquiestenaccordaveclaNatureou
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
5/7
20.1.2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
l'tredonn"estuntrevivantquin'ariend'humain.
Pourresterhumain,l'Hommedoitresterun"Sujet
opposl'Objet",mmesidisparaissent"l'Action
ngatricedudonnetl'Erreur".Cequiveutdirequetout
anparlantdsormaisd'unefaonadquatedetoutcequi
luiestdonn,l'Hommeposthlstoriquedoitcontinuer
dtacherles"formes"deleurs"contenus",enle
faisantnonpluspourtransformeractivementces
derniers,maisafindes'opposersoimmecommeune"
forme"pureluimmeetauxautres,prisantantque
n'importequels"contenus".
AlexandreKojve
www.chez.com/geryon/
WATCHMEN
LaFindel'Histoireen
Occident
Etudeduchefd'oeuvre
d'AlanMooreetDave
GibbonsDCComics,
dupointdevue
delaFindel'Histoire...
3.Millenium,imageextraitedusite:
http://www.chez.com/geryon/watchmen.html
WATCHMEN
LaFindel'HistoireenOccident
Etudeduchefd'oeuvred'AlanMooreetDaveGibbonsDCComics,
dupointdevuedelaFindel'Histoire...
2.LaTombedeHegelBerlin,justectdecellede
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
6/7
20.1.2015
AlexandreKojeve:LAFINdeL'HISTOIRENotes
Fichte
Cliquezsurl'imagepourl'agrandir.
.
Cetexteestextraitde:
"INTRODUCTIONlaLECTUREdeHEGEL"
d'AlexandreKojve
Gallimard1947
retour
http://www.leconcombre.com/biblio/kojeve/findel%27histoire01.html
7/7