Professional Documents
Culture Documents
Mbrojtja Ndërkombëtare e
Lirive Dhe Të Drejtave Të
Njeriut
Përgatiti: pUQa
DR . GJYLIETA MUSHKOLAJ
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E
1
LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
1
Ky kapitull i doracakut kërkon njohje akademike të mbrojtjes ndërkombëtare të të drejtave
të njeriut. Për këtë qëllim, literaturë bazë në gjuhën shqipe që preferohet t’a konsultoni është:
Z. Gruda, MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E RË DREJTAVE TË NJERIUT, Libri I – III,
Prishtinë, 2007
2
Tekstin integral mund t’a gjeni në faqen e bibliotekës Lonang:
http://www.lonang.com/exlibris/grotius/gro-100.htm
107
1
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
3
Koskenniemi, M. ‘The politics of international law’. EJIL 1(1) 1990
http://www.ejil.org/journal/Vol1/No1/art1.html
4
Shih faqen e internetit të OKB-së:
http://www.un.org/members/growth.shtml
107
2
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
5
Gardiner, R.K. International Law. (Harlow: Longman, 2003) [ISBN 0582369762] fq.98.
107
3
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Traktatet
Traktatet prioritare
7 Chinken, C.M. (1989) ‘The challenge of soft law: development and change in international law’ ICQL 38 1989, pp.850–866
107
6
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Definimi i Traktatit
që t’i përmbahen traktatit, edhe nëse krijohet normë zakonore për të njëjtën
çështje. Në anën tjetër, megjithëse modifikimi i të drejtës zakonore me
traktat është i rëndomtë, shumë rrallë ndodhë që rregullat e të drejtës
zakonore të zhvillohen në kundërshtim me marrëveshjet njëherë të arritura.
Konventa e Vjenës për të Drejtën e Traktateve bën shtjellim të hollësishëm të
këtyre parimeve. Neni 53 përcakton se:
Traktati është i pavlefshëm nëse, në kohën e lidhjes së tij, është në
kundërshtim me normat ius cogens to të drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare. Për qëllimet e Konventës aktuale, norma ius cogens
të të drejtës ndërkombëtare janë normat e pranuara dhe të njohura
nga bashkësia ndërkombëtare e shteteve si tërësi. Si normë nga e cila
shmangia nuk lejohet, dhe e cila mund të modifikohet vetëm nga një
normë pasuese e të drejtës së përgjithshme ndërkombëtare, që ka
karakter të njëjtë.
Neni 64 është gjithashtu i rëndësishëm të theksohet me këtë rast: Nëse një
normë e re ius cogens paraqitet, cilido traktat ekzistues që është në konflikt
me atë normë bëhet e pavlefshëm dhe pushon së ekzistuari.
E drejta ndërkombëtare e traktateve është zakonisht reflektim i të
drejtës zakonore ndërkombëtare. E drejta e traktateve mundet edhe të drejtojë
evoluimin e të drejtës zakonore ndërkombëtare, pasi që shtetet që nuk janë
palë e traktateve i respektojnë rregullat e përcaktuara me traktat.
Rezervimet
Rezervimi është definuar në Nenin 2(1)(d) të Konventës së Vjenës
mbi të Drejtën e Traktateve si:
Deklaratë unilaterale, sido që të formulohet ose emërtohet, e bërë nga
shteti, në momentin e nënshkrimit, ratifikimit, pranimit, miratimit, ose
dhënies së pëlqimit për një traktat, me të cilën deklarohet se e
përjashton, ose e ndryshon efektin juridik të dispozitave të caktuara të
traktatit, me rastin e zbatimit në atë shtet.
Tradicionalisht është mbajtur qëndrimi se rezervimi mund të
përfshihet vetëm nëse të gjitha shtetet kontraktuese e pranojnë një gjë të tillë.
Në mungesë të marrëveshjes unanime, rezervimi ishte nul dhe void.
Megjithatë, me rritjen e numrit të shteteve dhe me rritjen e numrit të
çështjeve të rregulluara me traktate, arritja e pajtimit të të gjitha shteteve ishte
bërë problem.
107
8
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
9
Shih me gjerësisht J.M Henckaerts – Studim mbi të Drejtën Ndërkombëtare Humanitare
Zakonore, fq. 3-9 të publikuar në mënyrë elektronike në gjuhën shqipe në faqen e internetit:
http://www.icrc.org/Web/eng/siteeng0.nsf/htmlall/customary-law- translations_res/
$File/ALB-irrc_857_Henckaerts.pdf
107
9
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
10
ICJ, North Sea Continental Shelf , ICJ Reports, 1969, para. 74 and
77.
11
Thorpe, Susan, “A Guide to International Legal Bibliography,” in Schaffer, Ellen G.
and
Randall J. Snyder. Contemporary Practice of International Law (Dobbs Ferry : Oceana,
1997) p.. 44.
108
0
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Vendimet gjyqësore
Jus Cogens
Jus Cogens është normë e pakundërshtueshme e të drejtës
ndërkombëtare, e pranuar dhe e njohur nga bashkësia ndërkombëtare si
normë nga e cila nuk është e lejuar shmangia.
Ndryshe nga e drejta zakonore, që tradicionalisht kërkon pëlqim dhe
lejon ndryshim të obligimeve midis shteteve nëpërmjet të traktateve, normat
jus cogens nuk mund të shkelen nga asnjë shtet “nëpërmjet të traktateve
ndërkombëtare, ose rregullave lokale ose të veçanta zakonore, e madje as
12
Henkin, Louis, et. al., International Law: Cases and Materials 3rd Edition (St. Paul: West,
1993)
108
1
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
13
Prosecutor v. Furundzija, International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia,
2002, 121 International Law Reports 213 (2002)
14 Njësoj
1082
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
108
3
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Karta e Kombeve te
Bashkuara
16
Shih Kartën e Kombeve te Bashkuara të publikuar në mënyrë elektronike
në
http://www.dadalos.org/uno_alb/un-charta.htm
17
Në këtë vend theksohet ish Jugosllavia, për të pasur të qartë qasjen dhe disponimin e atij
shteti ndaj zhvillimit të të drejtës ndërkombëtare drejt vendosjes së parimeve universale për
të drejtat e njeriut.
108
6
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
18
shtetet anëtare të OKB-së. Vërtetë, preambula e DUDNj përfundon me këto
fjalë:
“ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME shpall Këtë DEKLARATË
UNIVERSALE MBI TË DREJTAT E NJERIUT si ideal të
përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha
kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke
pasur parasysh gjithmonë këtë Deklaratë, të përpiqet që, me anë të
mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave
dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe
ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm
dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe
ndërmjet popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e
tyre.”
Kjo i bën shumë ekspert të dalluar të së drejtës ndërkombëtare të
besojnë se pa marrë parasysh ndikimin e madh moral dhe politik, DUDNj, si
e këtillë, nuk mund të krijojë vetvetiu efekte juridikisht të obligueshme për
shtetet sipas të drejtës ndërkombëtare. Në anën tjetër, është gjithashtu i
rëndësishëm ndikimi i mbështetësve të një pikëpamjeje plotësisht tjetër. Sipas
këtij grupi, historia tashmë gjashtëdhjetëvjeçare e DUDNj dhe ndikimi i saj
në zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare, bën që ajo të ketë fituar tashmë
statusin e jus cogens në të drejtën ndërkombëtare, për arsye të praktikës së
vet shteteve dhe të institucioneve ndërkombëtare që të thirren në dispozitat e
saj, për të dëshmuar përmbajtjen e të drejtës ndërkombëtare. Sipas kësaj
pikëpamjeje, Deklarata tashmë bën pjesë në të drejtën zakonore
ndërkombëtare, dhe prandaj edhe është juridikisht e obligueshme për të gjitha
shtetet, pa marrë parasysh se a janë, apo jo anëtare të OKB-së. Një qëndrim i
këtillë mbizotëron edhe në Kosovë, meqenëse Kushtetuta e Republikës së
Kosovës, listën e instrumenteve ndërkombëtare drejtpërdrejtë të zbatueshme
në Kosovë, e fillon me Deklaratën Universale për të Drejta të Njeriut (Neni
22 (1)).
Midis këtyre dy qëndrimeve diametralisht të kundërta, ekziston edhe
një qëndrim i ndërmjetëm, që ka ndikim të madh, në të drejtën
ndërkombëtare. Sipas këtij qëndrimi, DUDNj është juridikisht e obligueshme
për Shtetet, jo për arsye se Deklarata tashmë është bërë pjesë e të drejtës
zakonore ndërkombëtare, por sepse shtetet anëtare të OKB-së shprehimisht i
18
http://mfa.gov.al/web/pub/deklarata_20universale_20e_20te_20drejtave_20te_20njeriut2870.
pdf
108
7
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
109
1
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
20
Tekstet e plota të traktateve mund t’i gjeni në faqen e internetit të Komisionarit të Lartë të
për të Drejta të Njeriut të Zyrës së KB për të Drejta të Njeriut http://www.ohchr.org
109
2
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
21
Që të verifikoni nëse një shtet është palë e traktatit, konsultoni bazën e të dhënave të
“Treaty Body” në faqen më sipër.
22
Për të parë tekstin e protokolleve dhe për të verifikuar nëse shteti është palë e njërës apo e
të dy Protokolleve, konsultoni faqen e internetit më sipër.
23
Edhe për të verifikuar nëse shteti ka bërë njërën prej këtyre deklaratave, drejtohuni në të
njëjtën faqe të internetit të cituar më lartë.
109
3
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
109
4
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Procedura
traktateve, është se komiteti, në çdo fazë para se të shqyrtohet rasti, mund t’i
paraqesë kërkesë palës shtetërore për atë që njihet si "masa të përkohshme",
për të parandaluar çfarëdo dëmi që mund të jëtë i pariparueshëm. Në mënyrë
të veçantë, kërkesat e tilla bëhen për të parandaluar veprimet që më vonë nuk
mund të zhbëhen, për shembull ekzekutimi i dënimit me vdekje, ose
deportimi i individit i cili përballet me rrezikun e torturës. Nëse pala ankuese
është e interesuar që komiteti të shqyrtojë kërkesën për masë të përkohshme,
është e rekomandueshme që kjo të theksohet në mënyrë eksplicite. Sidoqoftë,
duhet të identifikohen me kujdes dhe në mënyrë sa më të qartë të mundshme
arsyet, se pse veprim i tillë konsiderohet i nevojshëm.
Nëse ka çështje veçanërisht të ndjeshme të natyrës private, apo personale që
paraqiten në ankesë, mund të kërkohet që komisioni të përmbahet nga
identifikimi i elementeve që kanë të bëjnë me privatësinë, në vendimin
përfundimtar, ashtu që identiteti palës ankuese të mos bëhet publik.
Gjithashtu, komiteti me propozimin e vet mund të përmbahet nga këto, apo
çështje të tjera të ngjashme, gjatë kohës së shqyrtimit të ankesës.
Pranimi i rastit
24
. Teksti i rezervimeve (kufizimeve) mund të gjendet në faqen e internetit të referuar
më sipër.
109
8
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Bazueshmëria e rastit
Shqyrtimi i rastit
25
Shih faqen e internetit si
më sipër. 1099
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
ndryshëm nga ai i shumicës, ose vijnë në përfundim të njëjtë, por për arsye të
ndryshme. Teksti i vendimit të formës së prerë (përfundimtar) mbi
bazueshmërinë e rastit, ose i vendimit për mospranim të rastit, shpallet në
faqen elektronike të internetit të Zyrës së Komesionarit të Lartë të KB për të
drejtat e njeriut, si pjesë e jurisprudencës së komitetit.
Detajet e procedurës
26
Këtu bëhet fjalë për procedurën rreth “New
Communications”
110
1
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
110
3
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
110
4
MBROJTJA NDËRKOMBËTARE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
27
Shih editorialin e Lord Goldsmith QC and Nicholas R. Cowdery QC, “The Role of the
Lawyer in Human Rights”, in HRI News (Newsletter of the IBA Human Rights Institute),
vol. 4, No. 2, 1999, p. 1.
110
7
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
KËSHILLI I EUROPËS
110
9
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
OBJEKTIVAT
VEPRIMTARIA
111
1
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
ORGANE
T
111
4
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
PËRMBAJTJA E KONVENTËS
1. HISTORIKU I ZHVILLIMIT
Krahas përcaktimit të katalogut të të drejtave dhe lirive civile dhe
politike, Konventa ka ndërtuar edhe sistemin e zbatimit të obligimeve të
përcaktuara ndaj shteteve kontraktuese. Me këtë rast, kjo përgjegjësi u ishte
besuar tri institucioneve: Komisionit Evropian për të drejta të njeriut (i
themeluar në vitin 1954), Gjykatës Evropiane për të drejtat e njeriut (e
themeluar në vitin 1959), si dhe Komitetit të ministrave.
Sipas Konventës së vitit 1950, në rastet kur shtetet kontraktuese
kishin pranuar të drejtën individuale të ankesës, parashtruesit individual të
ankesës (individët, grupet e individëve, ose organizatat joqeveritare) mund të
parashtronin ankesa kundër shteteve kontraktuese për shkeljet e pohuara të të
drejtave të siguruara me Konventë.
Në fillim, ankesat kalonin nëpër shqyrtimin paraprak të Komisionit që
e përcaktonte pranimin e tyre. Nëse ankesat konsideroheshin të pranueshme
dhe nuk ishte arritur ndonjë zgjidhje miqësore për rastin, Komisioni e
përpilonte raportin ku i parashtronte faktet, por edhe e shprehte mendimin
mbi anën ligjore të rastit. Raporti i dërgohej Komitetit të ministrave.
111
5
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
2. ZHVILLIMETEMËPASTAJME– PROTOKOLET
111
6
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Organizimi i gjykatës
111
9
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
autorizuar për ta përfaqësuar organizatën, ose grupin. Në rastet kur grupi nuk
ka bazë juridike (pra, kur nuk ka cilësi të personit juridik), Gjykata kërkon që
ankesa të jetë e nënshkruar nga të gjithë anëtarët.
Nëse një shoqatë profesionale parashtron ankesë në emër të anëtarëve
të saj (pra jo si viktimë e shkeljes së të drejtave të saj), ajo duhet të identifikoj
anëtarët viktimë të shkeljes dhe duhet të paraqes vërtetim që është e
autorizuar t’i përfaqësoj ata. Nëse nuk ia arrin që të identifikon anëtarët,
ankesa do të konsiderohet anonime dhe do të hidhet poshtë.
Organizatat sindikale dhe organizatat joqeveritare nuk mund të
parashtrojnë ankesa në emër të anëtarëve të vet, por ato mund të parashtrojnë
ankesa kundër veprimeve ndaj sindikatës (rasti Swedish Engine Drivers'
Union v. Suedia), apo vet organizatës. Kuptohet, ato kanë mundësi që t’i
përfaqësojnë anëtarët e vet.
112
5
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
Përgjegjësitë e shtetit sipas nenit 1 nuk kanë për qëllim vetëm që t’a
obligojnë shtetin të përmbahet nga ndërhyrja në jetën private dhe familjare të
personit. Në rastin Marckx v. Belgjika, Gjykata kishte vendosur që përveç
këtij obligimi parësor negativ, ekzistojnë edhe obligime pozitive të natyrshme
për respektimin efektiv të jetës familjare. Në atë rast kjo do të thoshte se
mungesa e njohjes së barazisë së plotë të fëmijës së lindur nga prindër të
pamartuar nga ana e legjislacionit belg, ishte shkelje e nenit 8.
Neni 1 i obligon shtetet që të sigurojnë që ligjet e tyre të cilat
mundësojnë sjellje që mund të shkaktojnë shkelje të Konventës, të shpallen të
paligjshme. Në rastin Young James and Webster v. Mbretëria e Bashkuar,
Gjykata kishte marrë vendim që ishte bërë shkelje e nenit 11 i cili përcaktonte
të drejtën për të mos iu bashkuar sindikatave, nëse ligji lejonte përjashtim nga
puna për një refuzim të tillë. Shteti ishte përgjegjës për faktin se ligji i tij i
brendshëm e konsideronte të ligjshëm përjashtimin e atillë nga puna. Se a
kërkon neni 1 që një sjellje e tillë e paligjshme të konsiderohet shkelje civile
apo penale, varet nga natyra e rastit.
Në rastin X. & Y. v. Holanda, Gjykata ka vendosur që sanksioni civil
ishte i pamjaftueshëm për t’i mbrojtur të drejtat e e personit të moshës
madhore me të meta nervore që kishte qenë viktimë e sulmit seksual.
Obligimi pozitiv që të sigurohet që të drejtat dhe liritë e mbrojtura me
Konventë i gëzojnë të gjithë personat brenda jurisdikcionit të shtetit nuk
plotësohet vetëm duke siguruar që legjislacioni i brendshëm është në
përputhshmëri me Konventën. Ky obligim konsiston edhe në atë që shteti të
siguroj që individët të kenë qasje efektive në gjykatë nëse të drejtat dhe liritë
e tyre kontestohen, e në raste të caktuara, individëve duhet t’u sigurohet edhe
ndihma juridike nëse është e domosdoshme.
Megjithatë, në përgjithësi, shteti nuk mund të konsiderohet përgjegjës
për aktet e individëve privat. Një vrasje, apo plaçkitje e paparashikuar, e bërë
nga ndonjë kriminel nuk mund t’a bëjë shtetin të përgjigjet në bazë të nenit 2,
ose 8, ose të nenit 1 të Protokolit 1. Por, shteti duhet të ndërmerr të gjitha
masat e duhura për të siguruar që individët privat të mos i shkelin të drejtat e
mbrojtura të të tjerëve. Në rastin Plattform Ärtze fűr das Leben v. Austria,
Gjykata kishte vendosur që shteti domosdo duhet që të ndërmerr hapa të
nevojshëm në mënyrë që të pengoj demonstruesit kundërshtarë të ndërhyjnë
në demonstrata paqësore. Në rastin Osman v. Mbretëria e Bashkuar,
112
9
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
2. E DREJTA NË JETË
113
0
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
113
1
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
113
6
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
7. E DREJTA NË ARSIM
113
7
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
1. E DREJTA NË PUNË
114
0
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
• Neni 1, par.4 dhe nenet 9, 10 dhe 15, par 1: Ndihmë për ngritje
profesionale.
Duhet theksuar se Karta sociale evropiane parasheh edhe mbrojtje të
veçantë për kategoritë e caktuara të punëtorëve që janë në pozitë më të
disfavorshme dhe më të dobët në tregun e punës. Me të, mbrojtje e veçantë i
është siguruar edhe fëmijëve (neni 7). Me Kartën sociale evropiane,mosha
minimale për t’u pranuar në punë përcaktohet mosha 15 vjeç, dhe një moshë
më e pjekur për punë që konsiderohen të rrezikshme dhe dëmshme për
shëndetin. Komiteti i pavarur i ekspertëve, këtë dispozitë të Kartës e ka
interpretuar në mënyrë që të kuptohet se puna nuk guxon që t’i privoj fëmijët
nga shkollimi, se fëmijët gjatë periudhës së shkollimit nuk duhet të punojnë
më gjatë se gjysma e pushimit shkollor dhe se numri i orëve të punës gjatë
vitit shkollor duhet që të jetë i limituar në mënyrë strikte. Më tutje, Karta
sociale evropiane garanton paga dhe pagesa të drejta për punëtorë të rinj dhe
fillestarë në punë, të drejtë në pushim minimal vjetor me pagese prej 3 javësh
për punëtorë nën 18 vjeç, dhe ndalon, me disa përjashtime, punën e natës për
punëtorë më të rinj se 18 vjeç.
Neni 15 i Kartës sociale përcakton mbrojtje të veçantë edhe për
persona me aftësi të kufizuara, duke iu ndihmuar atyre që të bëhen pjesë e
fuqisë punëtore nëpërmjet të trajnimit profesional dhe rehabilitimit.
Karta sociale siguron mbrojtje të veçantë edhe për nëna, në mënyrë që
të garantoj barazinë midis burrit dhe të gruas, duke e përcaktuar me nenin 8
minimumin prej 12 javësh të pushimit të lindjes me pagesë. Sipas Kartës
sociale të reviduar, kjo periudhë është zgjatur në 14 javë.
114
1
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT
114
4
MBROJTJA EUROPIANE E LIRIVE DHE TË DREJTAVE TË NJERIUT